TEMA: EPIDEMIA E FRUTHIT NË KOMUNËN E GJAKOVËS...2019-12-23 · PUNIM DIPLOME-Epidemia e fruthit në Komunën e Gjakovës - 3 - Betimi i INFERMIERIT! Betohem solemnisht përpara

UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKËSISË

DREJTIMI - INFERMIERI

PUNIM DIPLOME

TEMA: “EPIDEMIA E FRUTHIT NË KOMUNËN E GJAKOVËS”

Kandidatja: Mentori:

Shpejtesa Gashi Prof. Ass. Dr. Antigona Ukëhaxhaj

Gjakovë, nëntor 2019

PUNIM DIPLOME-Epidemia e fruthit në Komunën e Gjakovës

- 2 -

Punimi me titull “Epidemia e fruthit në komunën e Gjakovës”, është realizuar në bashkëpunim

me biblotekën e Universitetit “Fehmi Agani” në Gjakovë, Spitalin Rajonal “Isa Grezda” në

Gjakovë si dhe Institutin Rajonal të Shëndetësisë Publike në Gjakovë.

Punimi është realizuar nën udhëheqjen e Prof.Ass.Dr. Antigona Dervishaj-Ukëhaxhaj,

profesoreshë në Universitetin e Gjakovës.

Materiali në fjalë përfshinë gjithsej: 40 faqe i sistemuar në tre kapituj, 3 fotografi, 3 tabela dhe 9

grafikonë.

KOMISIONI

✓ Kryetar______________________________________

✓ Anëtar_______________________________________

✓ Anëtar_______________________________________

Kandidate Nënshkrimi

______________________ ______________


- 3 -

Betimi i INFERMIERIT!

Betohem solemnisht përpara Zotit dhe përballë kësaj Asambleje që do ta kaloj gjithë jetën time në

pastërti morale dhe ta ushtroj profesionin tim me ndershmëri.

Do të shmangem nga gjithçka dëmtuse dhe joshëse, si dhe nuk do të mbaj dhe nuk do të jap kurrë

me dijenin time asnjë medikament dëmprurës.

Zotohemi se do të bëj gjithçka që varet prej meje për të mbajtur e ngritur nivelin tim profesional

dhe do të mbaj në fshehtësi gjithçka personale dhe familjare që më është besuar mua gjatë

ushtrimit të detyrës ku jam thirrur të shërbej.

Do të bashkëpunoj me besnikëri me mjekun dhe do t’i kushtohem plotësisht mirëqenies së atyre që

kanë nevojë për përkujdesjet e mia.

Nëse e shkel betimin jam i gatshëm të dal përpara gjyqit dhe të gjykohem penalisht si çdo i

pandehur.

BETOHEM NË DETYREN QË PO ME NGARKOHET!

Betohem!


- 4 -

Deklaratë studentore

Unë, Shpejtesa Hajdari-Gashi me nr. ID 160306069, studente në Universitetin e Gjakovës “Fehmi

Agani”, Fakulteti i Mjekësisë, Drejtimi-Infermieri deklaroj se punimin me titull “Epidemia e

fruthit në Komunën e Gjakovës” e kam punuar krejtësisht sipas konsultave profesionale të

udhëheqëses së punimit dhe të njejtin nuk e kam kopjuar nga asnjë punim apo burim tjetër.

Literatura e shfrytëzuar së bashku me burimet janë të listuara si referenca apo të cituara plotësisht

sipas rregullave që disponon Universiteti i Gjakovës. Më tutje deklaroj se ky punim nuk është

shfrytëzuar për prezantim në asnjë institucion tjetër arsimor dhe i njejti është krejtësisht punë

individuale për kurorëzim të studimeve themelore.

Sinqerisht, Shpejtesa Gashi


- 5 -

Falenderim dhe mirënjohje

E gjendur para një paneli profesionistësh në fushën e tyre më lejoni fillimisht të shprehi

mirënjohjen time dedikuar atyre personave që vazhdimisht mbështetën ambiciet e mia gjatë kohës

së studimeve.

Mirënjohje të veçantë dua të ndaj për udhëheqësen e punimit, prof. Antigona Ukëhaxhaj e cila në

asnjë moment nuk kursej kohën e çmuar të saj duke mundësuar të sjellim para jush një punim

cilësor të mbështetur në hipotezat e ngritura paraprakisht. Më tutje ndaj mirënjohjen time edhe

për profesorët dhe asistentët e grupit të infermierisë të cilët vazhdimisht ishin të gatshëm ti

përgjigjen kërkesave të mia për zgjerimin e njohurive gjatë kohës së studimeve.

Gjithashtu dua të përcjelli falenderime edhe për mbështetjen e pakushtëzuar të familjes për

rrugëtimin tim drejt finalizimit të studimeve dhe arsimimit profesional. Dhe krejt në fund por jo

më pak e rëndësishme falenderoj edhe Dr.Fetije Fetaj për ndihmën e pakursyer gjatë këtij

hulumtimi, ku të dhënat e grumbulluara dhe analizuara nga ajo më shërbyen në mënyrë shkencore

për punimit tim të diplomës.

Faleminderit të gjithëve!


- 6 -

Përmbajtja

Abstrakti ...................................................................................................................................... - 8 -

Hyrje ........................................................................................................................................... - 9 -

Kapitulli -I- ............................................................................................................................... - 10 -

1 Të dhënat e përgjithshme për sëmundjen e fruthit ............................................................. - 10 -

1.1. Fruthi .......................................................................................................................... - 12 -

1.2. Pasqyra Klinike .......................................................................................................... - 13 -

1.3. Anatomia patologjike e fruthit ................................................................................... - 14 -

1.4. Patogjeneza e fruthit ................................................................................................... - 14 -

1.5. Diagnoza e fruthit ....................................................................................................... - 14 -

1.5.1. Diagnostifikimi i fruthit ............................................................................................ - 15 -

1.6. Ndjeshmëria dhe imuniteti ......................................................................................... - 16 -

1.7. Prevenimi i fruthit ...................................................................................................... - 16 -

1.8. Ndërlikimet e fruthit ................................................................................................... - 18 -

1.8.1. Laringjiti stenozant ose krupi - …………………………………………………...19

1.8.2. Encefalomieliti ........................................................................................................ 19

1.8.3. Panencefaliti sklerozant subakut ................................................................................. 20

1.8.4. Miokarditi .................................................................................................................... 20

1.8.5.Trombocitopenia dytësore- ........................................................................................... 20

1.9. Prognoza e fruthit ........................................................................................................... 21

1.10. Mjekimi i fruthit ......................................................................................................... 22

Kapitulli-II-…………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2.Kujdesi infermieror tek të sëmurët me sëmundjen e fruthit ................................................... 22

2.1.Parandalimi i fruthit, imunizimi …………………………………………………………..23

2.2. Qëllimi i punimit ................................................................................................................ 26

2.3. Materiali dhe metodologjia e punimit ................................................................................ 26

2.4. Rezultatet ............................................................................................................................ 27


- 7 -

Kapitulli –III- ............................................................................................................................... 31

3. Rast studimi në Gjakovë dhe krahasimi i rezultateve ........................................................ 31

Rekomandime............................................................................................................................ 36

Rezyme ...................................................................................................................................... 37

Literatura ................................................................................................................................... 39


- 8 -

Abstrakti

Fruthi është sëmundje ngjitëse akute me etiologji virale që karakterizohet me shkallë të lartë të

kontagiozitetit mbi 95 %.

Kjo sëmundje radhitet në grupin e sëmundjeve ngjitëse respiratore ekzentematike. Në vendet e

zhvilluara nga sëmundja e fruthit sëmuren të gjithë personat të cilët nuk janë imunizuar me kohë

ndërkaq në vendet e pazhvilluara dhe atyre të zhvillimit, sëmundja paraqet probleme të mëdha

sociale mjekësore, ekonomike dhe biologjike për popullsinë.

Lokalizimi i fruthit më së shpeshti paraqitet me ekzantema në lëkurë kryesisht në pjesën e

Koplikut. Qëllimi i këtij punimi të diplomës është njohja më sëmundjen e fruthit, epidemiologjinë,

patogjenezen, pasqyrën klinike, anatominë patologjike, shfaqjen klinike, diagnozen, mjekimin,

incidencen dhe prevalence si dhe krahasimin e fruthit në komunën e Gjakoves me Tiranen dhe

Shkupin.

Për realizimin e këtij punimi është shfytëzuar metoda retroprospektive ku me ndihmën e Institutit

të Shëndetësisë në Gjakovë kemi siguruar rezultate të 100 rasteve me sëmundje të fruthit në

periudhën kohore tetor 2017-mars 2018.

Rekomandimet: Mbrojtja më e mire kundër fruthit është vaksinimi i fëmijëve sipas kalendarit të

vaksinimit në Republikën e Kosovës.

Fjalët kyçe; fruthi, incidenca, prevalenca, epidemia e fruthit.


- 9 -

Hyrje

Fruthi shkaktohet nga virusi paramyxovirusi dhe i takon gjinisë së morbillovirusëve. Si sëmundje

fruthi është i vjetër sa edhe vetë njerëzimi. Besohet se për herë të parë sëmundja u soll në Evropë

në shekullin e VI nga Saracenasit ndërkaq i pari që e përshkroj sëmundjen ishte mjeku Persian

Rahases, në shekullin e X-të, të vlerësuar si “më të tmerrshme se variolen”.

Përshkrime të sëmundjes së fruthit gjejmë edhe në pershkrimet e Aviences, ku në Mesjetë,

sëmundja emërohet “morbilli apo semundja vogel”. Për dallim nga variola në vitin 1846 Peter

Panum, përshkruan periudhën e inkubacionit të sëmundjes dhe mbetjen e imunitetit të përjetshëm

pas kalimit të sëmundjes. Ndërkaq pas vitit 1910, Andersonit dhe Goldberger pas inokulimit të

materialit të infektuar në majmunë eksperimental vërteton etiologjine virale të sëmundjes.

Përhapja e fruthit është njera ndër sëmundjet më të perhapura në botë e cila paraqitet në formë

endemo-epidemike. Sipas Gavi-it në botë për çdo vit regjistohen 3 milionë raste të sëmundjeve

vaksinë preventabile prej të cilave 880.000 janë raste të fruthit.

Në Kosovë, kjo sëmundje paraqitet si problem në vete, me shkallë të lartë të morbiditetit dhe

mortalitetit. Si rezultat i ndërlikimeve, vdekjet nga fruthi janë të shpeshta. Gjetjet tona lidhur me

ecurinë e fruthit në Kosovë, dëshmojnë se për periudhën kohore prej vitit 1960 e deri ne vitin 1981,

janë regjistruar 77.906 raste të fruthit dhe atë para vaksinimit 1

Personat më të rrezikuar për sëmundjen e fruthit janë:

✓ personat e pa vaksinuar

✓ ata që kanë probleme me infeksione respiratore

✓ te gratë shtatëzënë, mund të jetë dëmtues për fetusin

✓ tek të rriturit, ka tendencë të jetë i rëndë dhe me ndërlikacione.2

1 ISUF DEDUSHAJ, “Epidemiologjia semundjeve infektive’’viti I botimit 2005, fq.11. 2 Atlasi bazë i Sëmundjeve Infektive - Geralg L. Mandell fq.118.


- 10 -

Kapitulli -I-

1 Të dhënat e përgjithshme për sëmundjen e fruthit

Fruthi është sëmundje infektive ekzantematike që karakterizohet me temperaturë dhe ekzantemë

si shenja të përgjithshme dhe karakteristike. Ekzantemat janë ndryshime që lajmërohen në tërë

sipërfaqen e lëkurës ose në pjesë më të madhe të lëkurës. Ekzantemat të cilat paraqiten në mukoza

quhen Enantema, të cilat paraqiten para ekzantemës dhe më heret zhduken.3

Elementet e ekzantemës janë;

✓ Makula- Ekzantemë e vogël e rrumbullakët, e skuqur në nivel të lëkurës e cila humbet në

shtypje.

✓ Papula- Ekzantemë e vogël e rrumbullakët, e skuqur mbi nivelin e lëkurës.

✓ Vezikula- Fluska të mbushura me një lëng të qartë dhe të tejdukshëm.

✓ Pustula- Fluska të mbushura me lëng të turbullt-qelb.

✓ Krusta- Lëng indor i tharë (korja).

3 Jahja Pulo “Semundjet infective”, fq.253.

Fig.1 Ekzantemat


- 11 -

1. Variola 4. Skarlatina

2. Variqela 5. Rubeoll

3. Morbili

``

a.Variola b.Variçela

c.Morbilli d.Skarlatina

Fig 2. Llojet e sëmundjeve ekzemantike.


- 12 -

1.1. Fruthi

Sëmundja e fruthit shkaktohet nga virusi i fruthit që bënë pjesë në grupin e paramyxoviruseve.

Virusi i fruthit në organizmin e të sëmuarit gjendet në:

➢ faring

➢ konjuktiva

➢ gjak

➢ urinë

➢ indet e tjera. 3

Fig 3. Fruthi

Sëmundja e fruthit radhitet në grupin e viruseve në madhësi prej 140 mikronësh. Virusi është i

ndjeshëm në ambientin e jashtëm, kështu që mundësia e përhapjes së sëmundjes me anë të kontaktit

indirekt është praktikisht e pamundur. Katza me bashkëpunëtorë arritën që ta kultivojnë virusin e

fruthit në membranën amniotike të vezëve të pulës dhe pas pasazhës së katërt vërejten efektet

citopatologjike të virusit në qelizat e indeve.

Inkubacioni; zakonisht është fiksuar dhe zgjatë 8 deri në 13 ditë, por kryesisht është 9-11 ditë.

Injektimi i gamaglubulinës që bëhet për të krijuar një imunitet pasiv mund ta zgjasë periudhën e

inkubacionit deri në 21 ditë.


- 13 -

1.2. Pasqyra Klinike

Sëmundja e fruthit manifestohet në 3 stade të cilat janë të sistemuara sipas kësaj rënditje;

a) Stadi kataral i cili konsiderohet si stadi që shoqërohet me temperaturë të lartë, rrufe,

ndryshim të zërit dhe kollë të vazhdueshme ndërkaq në mukozën e gojës dhe buzëve

paraqitet enantema. Gjatë kësaj kohe në mukozën e faqeve dhe në lartësinë e dhëmbëve të

poshtëm molarë paraqitet njolla e Koplikut, që paraqesin shenjën e sigurtë të fruthit. Ky

stad zgjatë zakonisht 3-4 ditë.

b) Stadi ekzentematoz zhvillohet kur ekzantemat makulopapuloze së pari paraqiten pas

veshëve, në fytyrë e kokë, pastaj përfshijnë qafën, krahërorin dhe të gjitha pjesët e lëkurës

pa kursyer edhe shuplakat dhe shputat. Lëkura është e njomë, kurse në shtypje e lëmuar

dhe e butë. Shpërthimi i ekzantemes zgjatë zakonisht 48 orë ndërkaq pas 4-5 ditësh

ekzantemat fillojnë të zhduken ashtu siç janë paraqitur nga lartë poshtë.

c) Stadi i rekonvaleshencës vlerësohet si stadi kur pas 1-3 ditë pas shpërthimit të ekzantemes

pritet rënia rapide apo e përnjëhershme e temperaturës. Zgjatja e temperaturës pas

paraqitjes së ekzantemes na bën të dyshojmë në paraqitjen e ndërlikimeve të sëmundjes.

Ndërlikimet zakonisht paraqiten tek fëmijet e paimunizuar dhe ata që kanë mungesë të

vitaminës A. Nga të gjitha rastet e raportuara të fruthit, 30% e tyre përcillen me një apo

disa ndërlikime. Ndërlikimet më të shpeshta janë; otitis media 7%, pneumonia 6%,

encefalitisi 0.1 %, panenencefaliti sklerotik subakut është shumë i rrallë.

d) Periudha inektueshmërisë përfaqëson situatën kur i sëmuari ështe infekcioz gjatë

periudhës katarale zakonisht 9 ditë; 4 ditë para dhe 5 ditë pas shfaqjes se ekzantemës.

Tipi i virusit vaksinal nuk është infektues..1 Ekzantema është pak e ngritur mbi lëkurë, në

formën e njollës së kuqe, të cilat bashkohen shpejtë me njëra-tjetrën duke dhënë zona të

mëdha të parregullta, fytyra shpesh duket edematoze. Gjëndrat limfatike dhe shpretka

mund të jenë të zmadhuara.2


- 14 -

1.3. Anatomia patologjike e fruthit

Gjatë periudhës prodromale dhe fazave akute të sëmundjes, si shenja patogonomike e sëmundjes

është formimi i qelizave gjigande të Vartin-Finkeldej (Warthin-Finkeldey), që përmbajnë shumë

bërthama, të cilat gjenden në:

✓ mukozën e gojës

✓ në indin limfatik

✓ në dëmtimet që ndodhin në lëkurë

Në mukozën e rrugëve të frymëmarrjes si në hundë dhe në bronke epiteli i rrugëve të frymëmarrjes

mund të jetë nekrotik, gjë që shpie në infeksione bakterore dytësore. Ndryshimet në trurin e të

sëmurëve me encefalit karakterizohen nga hemoragjia fokale, edema, kongjestioni dhe

demielizimi.

1.4. Patogjeneza e fruthit

Virusi i fruthit pasi hyn në organizëm, arrin në nyjet limfatike regjionale ku edhe shumëzohet duke

shkaktuar pas 1-2 ditë viremine primare, pastaj nëpërmjet limfociteve dhe makrofageve

transportohet në pjesët e tjera të sistemit monocito-makrofageve. Këtu pasi shumëzohen më tutje

bëjnë të mundur zhvillimin e viremisë sekondare gjatë të cilës viruset shpërndahen në të gjithë

organet. Nga dita e 11-të shfaqen shenjat prodromale ndërsa në ditën e 14-të fillon e shfaqet

ekzantema. Pas 24-48 orëve viremia bie dhe fillojnë të shfaqen në gjak antitrupat specifik.

Elementet që shfaqen në lëkurën e të sëmurëve me fruth lidhen si me dëmtimet endoteliale të

shkaktuara nga shumëzimi viral në nivelin e vazave të vogla të dermës (lëkurës) ashtu dhe me

pjesëmarrjen e mekanizmave imunologjike si rezultat i një reaksioni hipersensibilizim të vonuar,

të shkaktuar nga kompleksi virus-antitrupa (antigjen-antitrup).3

1.5. Diagnoza e fruthit

Sëmundja e fruthit më së shpeshti përcaktohet në bazë të shenjave klinike. Meqënëse rreth 5% të

sëmurëve nuk paraqiten njollat e koplikut, atëherë është vështirë që të përcaktohet diagnoza.

Shpeshherë dyshohet në rubellë, dhe infeksione me adeno dhe enterovirus. Në kulturat indore të

amnionit human apo në indin veshkor, mund të izolohet virusi i fruthit prej gjakut dhe mukozës së


- 15 -

nazofaringisit, 1 ditë para, gjegjësisht 4 ditë pas shpërthimit të ekzantemës. Diagnostifikimi

serologjik i sëmundjes më së shpeshti bëhet me ELISA por mund të bëhet edhe me reaksione të

inhibimit të hemaglutimit RIHA dhe testin e neutralizimit.

Pasi Kosova ka përqafuar programin e eliminimit të fruthit autokton deri në vitin 2010, secili rast

i dyshimtë në fruth duhet të testohet dhe vërtetohet në mënyrë laboratorike.

Diagnoza diferenciale; fruthi duhet të dallohet nga të gjitha sëmundjet tjera ekzentematike siç janë

rubella, skarlatina, variçella, variola etj.

Rezervoari dhe burimet e infeksionit; Në këtë kategori bëjnë pjesë të sëmurët me kuadër klinik

tipik dhe atipik. Virus-bartesit e shëndoshë apo rekonvalishent tek kjo sëmundje nuk janë të njohur.

Rezervoari i sëmundjes ndër kafshë nuk ekziston por i sëmuari është infektues gjatë;

✓ fundit te inkubacionit;

✓ stadit kataral;

✓ shpërthimit të ekzantemes;

✓ infektushmëria në terësi e fruthit zgjatë mesatarisht 9 ditë.

Rrugët e përhapjes realizohen atëherë kur virusi morbillit përhapet me ajër, gjegjësisht me anë të

sperklave të Flugeut duke teshtitur ose duke kollitur prej personit të sëmurë tek ai i shëndoshë.

Kontakti direkt apo indirekt nuk ka ndonjë rol të rëndësishëm me përhapjen e sëmundjes. Përhapja

e fruthit më anë të qumështit nuk është vërtetuar. Sipas Groma është e pamundur që fruthi të

përhapet më anë të erës prej katit në katin tjetër të banesave apo prej një reparti në repartin tjetër,

meqë virusi i fruthit jashtë organizmit është i paqëndrueshëm.

Për ndërprerjen e transmetimit të morbillit në bashkësi duhet që shkalla e imunitetit kolektiv të jetë

mbi 94% Chim James.1

1.5.1. Diagnostifikimi i fruthit në periudhën prodromale mund të arrihet:

✓ Nëpërmjet kërkimeve citologjike të sekrecioneve nazale, të serumit, konjuktivave ose

sedimentit urinar për të gjetur qelizat gjigande shumë bërthamore;

✓ Nëpërmjet përcaktimit të antigjenit viral në materialet e përmendura më lartë;

✓ Nëpërmjet imuno-fluoreshencës direkte, duke izoluar virusin në kulturen indore;


- 16 -

✓ Nëpërmjet metodave serologjike që bazohen në rritjen e titrit të antitrupave specifik jo më

pak se katër herë, të kryer më anë të fiksimit të komplementit, imuno-fluoreshencës

indirekte si dhe testit imuno-enzematik. Kampioni i parë duhet të përcaktohet sa më herët

që të jetë e mundur ndërsa i dyti pas 2-3 javësh;3

1.6. Ndjeshmëria dhe imuniteti

Nga fruthi më së shpeshti sëmurën fëmijët parashkollorë, por nuk përjashtohen edhe moshat tjera

po që nuk e kanë kaluar sëmundjen apo nuk janë vaksinuar. Duhet theksuar se në qytete mbi 50%

të fëmijeve e kalojnë fruthin para vitit të pestë të jetës, ndërsa mbi 70% deri në 8 vjeç.

1.7. Prevenimi i fruthit

A. Masat parandaluese

Profilaksa; me qëllim të pengimit të fruthit zbatohet mbrojtja active dhe pasive. Në

mbrojtjen pasive aplikohet gamoglubolina hiper-imune humane e cila fëmijeve deri në 3

vjeç u jepet me dozë prej 3-5ml ose 0, 02 cc për kg/pt në rrugë intramuskulare. Deri ne

ditën e tretë të eksponimit, nëse aplikohet gamaglobulina atëherë pengohet paraqitja klinike

e sëmundjes. Në qoftëse gamaglobulina jepet 4-6 ditë pas kontaktit ajo zbut dekursin në

shumicen e rasteve. Pas kalimit të fruthit të zbutur mbetet imuniteti i qëndrueshëm. Dhënia

e gamoglubolinës pas ditës së gjashtë të kontaktit nuk ka asnjë efekt profilaktik,

gamoglubolina aplikohet vetëm në raste të epidemisë dhe atë për fëmijët kahektikë, të

dobët apo ata me ndonjë sëmundje tjetër tek të cilët nuk mund të bëhet mbrojtja aktive

(dhënia e vaksinës).

B. Forma aktive e mbrojtjes kundër fruthit bëhet me vaksinoprofilaksë.

Vaksinimit të obliguar kundër fruthit i nënshtrohen të gjithë fëmijet posa t’i kenë mbushur

12 muaj, gjegjësisht të gjithë personat prej 1 vjeç deri në 14 vjeç nëse më parë nuk janë

vaksinuar, apo nuk kanë kaluar sëmundjen. Nuk ka dilemë dhe kjo është vërtetuar se

vaksinimi është më i suksesshëm nëse vaksina aplikohet në mes moshës 15 deri 24 muajsh.

Nëse ekzistojnë indikacione epidemiologjike atëherë vaksina mund të aplikohet edhe pas

muajit të gjashtë të jetës, por doza tjetër e vaksinës jepet më së largu nga muaji i 15-të deri


- 17 -

në muajin e 24 të jetës. Vaksina kundër fruthit bëhet më dozë prej 0,5ml të vaksinës virale

të dobësuar jepet më rrugë subkutane në pjesën e pasme të krahut. Vaksina kundër fruthit

mund të jetë monovaksina apo vaksina e kombinuar kundër fruthit, parotiti dhe rubeles si

vaksina M, /M+R/ dhe M+M+R/. Duhet pasur parasysh që vaksina e gjallë kundër fruthit

duhet të ruhet në teperaturë deri +4°C.4

Edukimi mbi rrezikun e ekspozimit, edukimi dhe arsimimi shëndetësorë njoftimi prindërve

me sëmundjen parandalon mundësinë e përhapjes së sëmundjes.

Shërbimet e patronazhit, mjekët familjarët, kërkimi aktiv i të sëmurëve, aplikimi i

gamoglubolinës në familjet ku ekziston indikacioni janë masat që mundë të parandalojnë

sëmundjen.

C. Masat në raport më të semuarin, kontaktet dhe ambientin

Paraqitja e sëmundjes me fletdenoncim, ku pas rasteve individuale duhet patjetër të

paraqitet edhe epidemia e fruthit dhe përfundimi i epidemisë. Mjeku duhet pasur kujdes që

për çdo rast të paraqitjes së sëmundjes të konstatoj se a ka qëne i sëmuari i vaksinuar kundër

fruthit. Denoncimi urgjent mundëson izolimin me kohë të personave të sëmurë, organizim

më të efektshëm të kujdesit për fëmijet kahektik dhe të njejtit t’i nënshtrohen tretmanit me

imunoglubolinë. Hospitalizimi nuk është i obliguar, pos për rastet me pasoja të rënda.

Izolimi shtëpiak është i obliguar deri në 7 ditë pas kalimit të ekzantemes me qëllim që të

mbrohet i sëmuari nga infeksionet sekondare dhe të parandalohet përhapja e infeksionit

sidomos midis fëmijeve të moshave të vogla.

Nëse paraqiten rastet e fruthit në kopshte, çerdhe të fëmijeve, shkolla, atëherë duhet bërë

kontollin dhe mbikëqyrjen mjekësore, fillimisht të izolohen të sëmurët të cilët cilësohën si

të dyshimtë (fëmijet me temperaturë 37.5°C) dhe vaksinohen fëmijët e shëndoshë. Kurse

fëmijëve të dobët u jepet imunoglubolina hiperimune humane dhe ndalohet pranimi i

fëmijeve të rinjë derisa të shuhet epidemia.

Dezinfektimi nuk është i obliguar sepse mjafton që të hapen dritaret dhe të bëhet ajrosja e

lokaleve ku qëndron i sëmuari. Kjo bën që virusët të vdesin, duke pasur parasysh që virusi

i fruthit është tejet i ndjeshëm në ambientin e jashtëm. Ndërkaq tek paraqitja e epidemive

4 Imunoprofilaksa-Osman Imami, Tafil Morina Viti Botimit 2004


- 18 -

në fshatra të izoluara duhet organizuar vaksinimin e obliguar të të gjithë grupmoshave nga

6 muaj deri në 14 vjeç.

Gjithashtu organizohet edhe vrojtimi permanent epidemiologjik duke bërë vaksinim tek secili

fëmijë i ndjeshem;

✓ Kreatina nuk aplikohet;

✓ Kërkimi kontakteve realizohet nën moshën 3 vjeç;

✓ Portatorët në virusin e fruthit nuk ekzistojnë;

✓ Mjekim specifik nuk ka.1

D. Masat në raste epidemie

Çdo ditë ekzaminohen fëmijet e ekspozuar dhe kontaktet receptive duke e matur

temperaturën dhe duke i kërkuar shenjat tjera të sëmundjes. Rritja e temperaturës prej

0.5°C mbi normën detyron që fëmijet të izolohen derisa të vërtetohet diagnoza.

Shkollat nuk duhet të mbyllen, por duhet bëre vëzhgimi permanent epidemiologjik për

zbulimin e rasteve të dyshimta.

Aplikimi i gama-glubolinës të të gjithë fëmijët në kopshte, çerdhe mundëson kufizimin e

sëmundjes dhe uljen e shkallës së mortalitetit. Nëse duhet patjeter të pranohen fëmijet në

institucione atëherë duhet të mbrohen me gamo-glubolinë. Në këto institucione dhe në

vende ku bëhet tretmani i të sëmurëve,u ndalohen vizitat fëmijeve më te rinjë se 16 vjeç.

Në fshatra organizohet vaksinimi i moshave receptive si dhe aplikimi i gama-globulinave.

E. Masa ndërkombetare nuk ka. Duhet ditur se SHBA për qytetarët që nuk janë amerikan

dhe janë me të rinjë se 18 vjeç kërkojnë certifikata mbi statusin imunologjik për fruth.1

1.8. Nderlikimet e fruthit

Ndërlikimet në të sëmurët me fruth mund të zhvillohen si rrjedhojë e veprimit të vetë virusit ose

mund të jenë pasojë e mbivendosjës bakterore. Ndërlikimet e shkaktuara nga virusi i fruthit

përfshijnë aparatin e frymëmarrjes, aparatin tretës, kardiovaskular, hemopoetik dhe okular.

Ndërlikimet respiratore janë më të shpeshta dhe takohen më tepër në moshat e vogla.


- 19 -

Table 2; Paraqet ndërlikimet e fruthit.

1.8.1. Laringjiti stenozant ose krupi

Shoqërohet më humbje të zërit, cianozë, vështirësi në frymëmarrje dhe insuficiencë respiratore,

krupi është një ndërlikim i rëndë i cili kërkon shtrim të menjëhershëm në spital ose mund të jetë

i domosdoshëm intubimi ose trakeotomia. Në një numër të personave të sëmurë kryesisht fëmijë

të cilët vuajnë nga imunodeficienca e lindur ose e fituar, zhvillohen bronkitet ose pneumonitë

intersticiale me qeliza gjigante shumë bërthamore. Fëmijët shfaqin kriza respiratore me shpejtim

të frymëmarrjes (polipne) hapjen e flagrave të hundës, përdorim të muskujve ndihmës të

frymëmarrjes si dhe cianozë. Në ekzaminimin radiologjik vihen re ndryshime intersticiale si dhe

prania e vatrave atelektazike dhe emfizemë.

1.8.2. Encefalomieliti

Takohet zakonisht në 0.1-0.2% të rasteve me fruth, është i tipit demielizues, i ngjashëm me

encefalitet e tjerë pasinfektivë ose pasvaksinalë, zhvillimi i të cilëve ka për bazë faktorin imuno-

alergjik. Ai fillon 3-7 ditë pas shpërthimit të ekzantemës dhe karakterizohet nga agjitacioni, stupori

pastaj më shenja të tjera neurologjike, të cilat zhvillohen shumë shpejtë dhe brenda disa orëve i

sëmuari bie në komë më konvulsione më deficit mendor. Më vonë mund të zhvillohen shenja që

flasin për prekje të meningjëve si dhe shenja cerebrale vdekshmëria e të cilave mund të arrij nga

10-15%.

Ndërlikimet e Fruthit

1. Laringjiti stenozat ose krupa

2. Encefalomieliti

3. Panencefaliti sklerozant subkutan

4. Miokarditi

5. Trombocitopenia dytësore


20

1.8.3. Panencefaliti sklerozant subakut

Shfaqet më vonë pas kalimit të fruthit. Zhvillohet ngadalë dhe shoqërohet me konvulsione si dhe

me shenjat e dëmtimit të rrugëve nervore piramidale dhe ekstrapiramidale. Është një patologji

progresive e trurit më përfundim vdekjeprurës. Nga qelizat nervore është izoluar virusi i fruthit

ndërsa në lëngun trunoshpinor dhe në serum të sëmurëve janë vërtetuar titra të larta të antitrupave

specifik. Sëmundja shkaktohet nga një infeksion viral persitent i sistemit nervor qendror tek i cili

shenjat dhe simptomat shfaqen shumë vonë pas kalimit të fruthit. Mendohet por nuk është

konfirmuar edhe një lidhje e ngjashme midis fruthit dhe sklerozës multiple (shumëformëshe).

Ndonjëherë si rezultat i hiperplazisë të indit limfatik, që ndodh nga virusi në periudhën e

invazionit, zhvillohet linfadeniti mezenterial, gjatë të cilit të sëmurët kanë dhimbje të forta barku

jospecifike, që më vështirësi mund të dallohen nga një apendisit, shpeshherë të sëmurët i

nënshtrohen laparotomisë.

1.8.4. Miokarditi

Miokarditi karekterizohet nga ndryshime kalimtare të elektrokardiogramës, takohet rrallë në fazën

akute të sëmundjes. Zhvillimi i miokarditit të vërtetë intersticial, i shoqëruar me çrregullime të

rënda klinike është gjë e rrallë.

1.8.5. Trombocitopenia dytësore

Është një ndërlikim tjetër, por jo i zakonshëm i fruthit e shoqëruar më shkatërrim periferik të

trombociteve si rezultat i mekanizmave autoimun dhe që shoqërohet me hemorragji në mukoza.

Dëmtimet e syve mund të jenë të rënda, ato shprehen në formën e kerato-konjuktivitit persistent.

Fruthi mund të riaktivizojë vatrat tuberkulare të heshtura ndoshta si rrjedhojë e frenimit të

përkohshëm të imunitetit qelizor për shkak të shumëzimit viral në qelizat T, kjo bën të mundur

zhdukjen ose pakësimin e ndjeshmërisë ndaj tuberkulinës

Fruthi në gratë shtatëzëna nuk është shkak i keqformimeve fetale, por ndonjëherë mund të

provokojë aborte, lindje para kohe dhe peshë të vogël tek të posalindurit.3


21

1.9. Prognoza e fruthit

Në përgjithësi është e mirë, por fruthi mund të ketë ecuri të rëndë tek fëmijët e pambrojtur, ata që

kanë imunitet të frenuar si dhe ata me leukemi. Pneumonitë dhe encefalitet janë edhe sot shkaktarë

të vdekjeve të cilat arrijnë në 1-2 raste në çdo 10.000 raste.


22

Kapitulli –II-

2.1. Mjekimi i fruthit

Për fruthin e pandërlikuar përdoret vetëm një mjekim simptomatik antipiretik ekspektorant. Krupi

në fazën e hershme të sëmundjes mund të shkaktojë pengesë të rëndë të frymëmarrjes, prandaj në

këto raste të sëmurët duhet të shtrohen në spital. Gjendja mund të përmirësohet shumë duke shtuar

lagështinë e ajrit por shpesh mund të kërkohen masa më të fuqishme si: përdorimi i kortizonikëve,

intubim ose traketomia. Kortizonikët mund të përdoren edhe në rastin e bronkioliteve. Ndërlikimet

që zhvillohen si pasojë e mbivendosjes bakterore, siç mund të jenë: pneumonitë, otitis etj, duhet të

mjekohen me antibiotikë duke u bazuar në ndjeshmërinë in-vitro të bakterit. Në përgjithësi në këto

raste përdoren antibiotikë me spektër të gjerë veprimi si: ampicilina, cefalosporina megjithatë

efektshmëria e kortizonikëve në encefalitë nuk përkrahet nga të gjithë, gjendja e rëndë që shoqëron

të sëmuarin e bën të nevojshme përdorimin e tyre që në fazën e hershme të sëmundjes.3

2.2. Kujdesi infermieror tek të sëmurët me sëmundjen e fruthit

Rëndësi të veçantë në epidemitë e shkaktuara nga sëmundja e fruthit ka edhe kujdesi infermieror

në raport me pacientët i cili përbënë përkrahjen shëndetësore, ruajtjen e shëndetit, shërimin e tij

dhe vdekjen.5

Kur fëmija shtrihet në spital, sigurohet një izolim përgjatë periudhës kontaminuese. Fillimisht

përdoren inhalacione me ajër të lagësht e të freskët për të ruajtur dhe ndihmuar mbajtjen hapur të

rrugëve të frymëmarrjes. Aspirimi me kujdes nga hunda dhe hapësira e gojës është tepër e

nevojshme. Jepen antipiretik për temperaturë dhe antipruritik për kruarjen e lëkurës.

Pastaj ndiqet respiracioni, veçanarisht tek fëmijët e vegjël të cilët pneumonitë i vlerësojnë si

ndërlikimi më i shpeshtë.6

5 Etleva Kika - Smakaj, Rudina Pirushi - Duzha, Valbona Alliu – Xhaxhiu, Bazat e Infermieristikës. 6 E. Peka, L. Neçaj, E. Rustami, D. Bego, A. Imami - Lelçaj, M.Çela, A. Dervishi, V. Zanaj, V. Mane,

Infermieristika në Specialitete -


23

Nëse fëmija ka konjuktivit hiqen koret rreth syve duke i pastruar me solucion fiziologjik ose ujë

të vakët me ç’rast ndalohet fëmija të fërkoj sytë. Vazhdimisht fëmija shërbehet me lëngje në sasi

të vogla, por shpesh infermierja duhet të ketë parasysh që vaksina e gjallë kundër fruthit duhet të

ruhet në temperaturë deri + 4 °C. Infermierët duhet pasur kujdes që për çdo rast të paraqitjes së

sëmundjes të konstatojë se a ka qenë i sëmuari i vaksinuar kundër fruthit. Konstatimi i shpejtë

mundëson izolimin me kohë të të sëmurëve, organizim më të efektshëm të kujdesit për fëmijët

kahektik. Në rast epidemie infermierët duhet të kenë parasysh se çdo ditë duhet të ekzaminohen

fëmijët e ekspozuar dhe kontaktet receptive duke e matur temperaturën dhe duke i kërkuar shenjat

tjera të sëmundjes.1

Rritja e temperaturës prej 0.5 °C mbi normën detyron që fëmijët të izolohen derisa të vërtetohet

diagnoza. Ndërlikimet duhet të zbulohen me kohë nga ana e mjekut dhe infermieres dhe të njejtat

të mjekohen me terapi adekuate.

2.3. Parandalimi i fruthit, imunizimi është një nga masat me të dobishme dhe kosto-efektive

Imunizimi është proces i induktimit kundër një sëmundje të caktuar. Induktimi i imunitetit mund

të jetë:

✓ Pasiv- nga dhënia e preparateve që përmbajnë antitrupa

✓ Aktiv- nga dhënia e vaksinës për të nxitur sistemin imun për të dhënë një informatë kthyese

imune të zgjatur humorale ose qelizore.

Imunizimi pasiv i fëmijëve që ndodhen në rrezik të veçantë mund të kryhet duke përdorur

imunoglobulinën humane. Qëllimi i imunizimit pasiv është ndalimi ose zbutja e sëmundjes.

Për të parandaluar fruthin imunoglobulina normale duhet të përdoret 5-6 ditët e para të kontaktit

me personin e sëmurë, duke injektuar 0, 2-0, 3 ml/kg të imunoglobulinës ose 250-750 UI, sipas

peshës të imunoglobulinës specifike. Imuniteti është i kufizuar, ai qëndron vetëm 3 javë pas

infektimit.

Në rastet kur duam që sëmundja të zhvillohet në formë të lehtë por njëkohësisht të mos pengohet

formimi i imunitetit aktiv, këshillohet përdorimi i imunoglobulinës normale 0, 04 ml/kg peshë, 5-

6 ditë pas kontaktit me të sëmurin ose 125-250 UI të imunoglobulinës specifike.

Imunizimi aktiv kryhet duke përdorur vaksinën e gjallë me virus të dobësuar. Është hequr dorë

nga përdorimi i vaksinës me virus të ngordhur (joaktiv) për shkak të reaksioneve të

padëshirueshme që ajo shkaktonte si dhe për imunitet të paqëndrueshëm.


24

Vaksinimi i parë me vaksinën e gjallë fillon në moshën 15 muaj. Megjithatë, në qoftëse kushtet

epidemiologjike krijojnë rrezik të madh për foshnjat nga 6 deri 12 muaj, vaksina mund të jepet por

me kusht që të kryhet një rivaksinim në moshën 15 muaj. Vaksina duket se ka të njejtin efekt si

kur jepet e vetme ashtu dhe kur jepet së bashku me vaksinat kundër rubeoles dhe parotitit. Për të

siguruar një mbrojtje të qëndrueshme dhe të gjatë është e domosdoshme që në të gjitha rastet të

bëhet një dozë kujtese çdo 5-6 vjet ose çdo 12 vjet.

Vaksinimi kundër fruthit ka qenë shumë i efektshëm si për të pakësuar numrin e rasteve të kësaj

sëmundje ashtu edhe për të pakësuar ndërlikimet përfshirë edhe encefalitet. Vaksinimi kundër

fruthit është i kundërindikuar në raste me imunitet qelizor e humoral të dëmtuar dhe në gratë

shtatëzëna. Ai rekomandohet për fëmijët e infektuar me HIV asimptomatik dhe në raste situatash

të veçanta epidemiologjike veçanarisht në personat e rrezikuar përfshirë fëmijët HIV seropozitiv

simptomatik. Epërsinë e vaksinimit nuk mund ta kufizojnë ndërlikimet neurologjike si encefaliti

ashtu edhe panencefaliti sklerozant pasvaksinal që zakonisht janë të rralla në krahasim me ato

ndërlikime që ndodhin gjatë zhvillimit natyror të sëmundjes.

Nga përvoja e vendit tonë kemi arritur në përfundim se një imunizim i përgjithshëm për të gjitha

moshat e ndjeshme ndaj fruthit është i domosdoshëm për të parandaluar edhe ndërlikimet e tij.

Prandaj në vendet e varfëra me mbipopullim ku ndihma mjekësore është me mangësi, ushqyerja e

keqe, ku fruthi përbënë një nga shkaktarët kryesorë të vdekshmërisë foshnjore, vaksinimi i të gjitha

moshave receptive është e domosdoshme.3


25

Fig 4. Paraqet kalendarin e vaksinimit ne KOSOVË në vitin 2018/20197

7 http://niph-rks.org/kalendari-i-obliguar-i-vaksinimit-kosove-20182019/

http://niph-rks.org/kalendari-i-obliguar-i-vaksinimit-kosove-20182019/


26

3. Qëllimi i punimit

Punimi me titull “Epidemia e fruthit në komunën e Gjakovës” synon të paraqes një kronologji të

zhvillimit të epidemisë së fruthit në periudhën kohore tetor 2017- mars 2018.

Objektivat:

✓ Studentët e infermierisë të njohin shkaqet dhe pasojat që mund ti kenë pacientët e

infektuar me sëmundjen e fruthit si dhe mbrojtjen nga epidemitë e fruthit.

✓ Hulumtim dhe krahasim i statistikave në rastet epidemiologjike të fruthit në komunën e

Gjakovës në raport me vendet e rajonit, konkretisht qytetet Shkup dhe Tiranë.

3.1. Materiali dhe metodologjia e punimit

✓ Për realizimin e këtij punimi është përdorur metoda retrospektive.

✓ Janë përdorur të dhënat e regjistrave që janë siguruar nga Instituti Rajonal i Shëndetësisë

Publike në Gjakovë.

✓ Janë analizuar historitë e pacientevë të diagnostifikuar me sëmundjen e fruthit, gjatë

periudhës 2017-2018 në komunën e Gjakovës.8

✓ Poashtu janë analizuar grupmoshat e ndryshme dhe janë ndarë sipas gjinisë të cilët janë

trajtuar në spital.

✓ Rezultatet janë shprehur me vlera absolute dhe me përqindje. Paraqitja e rezultateve është

bërë me tabela dhe me grafikone.

✓ Poashtu jemi bazuar edhe në hulumtimet e bëra në vendet e rajonit mbi problematikën e

fruthit si Instituti i Buletinit në Tirane 9dhe Instituti i Shëndetit Publik në Shkup10, poashtu

edhe hulumtime epidemike për fruthin ne vitin 2010-2011 në Europë.

8 Instituti Rajonal i Shëndetësisë Publike në Gjakovë. 9 Buletini i Institutit të Shëndetit Publik Nr. 3-2018. 10 Instituti Shëndetsisë Publike në Shkup informat e Huazuar nga Telegrafi.


27

3.2. Rezultatet

Epidemiologjia e fruthit në Kosovë

Në hulumtimin tonë jemi munduar t’i përgjigjemi shkakut se si u zhvillua epidemia e fruthit në

Komunën e Gjakovës gjatë vitit 2017 dhe 2018. Ndonëse suksesi i vaksinimit është i realizueshëm

në Kosovë mbi 95 %, në kohën e epidemisë kishte raste të fëmijëve të cilët nuk ishin vaksinuar

dhe këta fëmijë ishin të komunitetit RAI. Morbilli është një nga 10 sëmundje infektive për njerëzit.

Në vitin 1980 para se të filloj me përdorimin e imunizimit kundër morbillit, kjo sëmundje ka qënë

gjërësisht e përhapur me mbi 2.6 milion raste të vdekjes në botë respektivisht në Afrikë.11

Në të gjithë botën, vaksinimi i fruthit rezultoi në një rënie prej 80% të fruthit me rastet e vdekjeve

midis 2000 dhe 2018, duke parandaluar rreth 21 milion vdekje.

Edhe pse një vaksinë e sigurt dhe me kosto efektive është në dispozicion, në vitin 2017, ka pasur

110 000 vdekje nga fruthi në nivel global, kryesisht në mesin e fëmijëve nën moshën pesë. OBSH

ka qëllim të arrijë të paktën fruthin dhe rubeolën, deri në fund të vitit 2020. Në nivel global, numri

i rasteve të fruthit është rritur ndjeshëm që nga viti 2016. Shumë vende janë në mes të shpërthimeve

të mëdha të fruthit, me të gjitha rajone të botës që pësojnë ngritje të vazhdueshme në raste. Midis

janarit 2016 dhe marsit 2019, 44.047 raste janë raportuar nga 30 BE / EAAvendet, me një rritje

katërfish të rasteve të shënuara midis 2016 dhe 2017.

Epidemiologjia e fruthit në BE / EEA

Trendet e përkohshme të rasteve të raportuara nga janari 2009 deri në mars 2019 Midis 1 Janarit

2009 dhe 31 Mars 2019, 144 954 raste të fruthit janë raportuar nga Shtetet Anëtare të BE / EEA.

Shumë vende u prekën nga shpërthime të mëdha në 2010 dhe 2011, kryesisht Bullgaria (22 162

raste), Franca (19 985), Italia (8 161), Rumania (4 352) dhe Spanja (3 816). Midis 2012 dhe 2016,

numri i çështjeve të raportuara rënë ndjeshëm para se të rritet përsëri, me një rritje katërfish të

rasteve në 2017 (18 363) dhe 2018 (17 228), krahasuar me 2016 (4 642). Në vitin 2019, janë

raportuar deri më tani 3 841 raste (numri i rasteve të fruthit sipas muajit dhe klasifikimi i rasteve,

1 janar 2009 deri më 31 mars 2019, vendet e BE / EEA (n = 144 954) Numrat e rasteve të paraqitura

11 12 Measles vaccine introduced into National Immunisation Schedule -1985 MMR vaccine introduced-1988.


28

janë të përafërta, pasi bazohen në më shumë se një burim të dhënash për vitin 2018. 8 raste me

muajin e humbur janë përjashtuar. Janë të paraqitura me kurben epidemike.

Grafikoni 1; paraqet kurben epidemike e huazuar nga nje studim

Tridhjetë vende të BE / EEA raportuan të dhëna për gjithë periudhën, me përjashtim të Marsit

2019. Statusi i eliminimit Vendet e vendeve që kanë eleminuar sëmundjen (N = 37, 23 prej të

cilave janë vendet e BE / EEA) Bullgaria, Kroacia, Qipro, Republika eke, Danimarka, Estonia,

Finlanda, Greqia, Hungaria, Islanda, Irlanda, Letonia, Lituania , Luksemburg, Maltë, Hollandë,

Norvegji, Portugali, Sllovaki, Slloveni, Spanjë, Suedi, Mbretëria e Bashkuar Shqipëri, Andorra,

Armenia, Azerbajxhani, Bjellorusia, Izraeli, Monako, Mali i Zi, Moldavia, Maqedonia e Veriut,

San Marino. Vendet me transmetim endemik të ndërprerë për 24 muaj (N = 5, 2 prej të cilave janë

vendet e BE / EEA), Austri, Poloni Kirgistan, Zvicër, Turqi.12

Forma epidemike; fruthi më së shpeshti përhapet në formë epidemike. Epidemitë lajmërohen

shpejt dhe në mënyrë eksplozimi kështu shumë autorë i përshkrujnë si “zjarrin kur e përfshinë

kashtën”. Ato përhapen shpejtë zgjasin shkurt dhe infektojnë të gjithë ata që nuk e kanë kaluar

sëmundjen. Sëmundja karakterizohet me ciklicitet dhe paraqitet varësisht nga dendësia e

12 Who is at risk for measles in the EU/EEA? Identifying susceptible groups to close immunity gaps towards

measles elimination

28 May 2019

19985

8161

4352

22162

3816

VITI 2010-2011 ME EPIDEMI TE FRUTHIT NE VENDET E BE-SE

Franca Italia Rumania Bullgaria Spanja


29

popullsisë në çdo dy deri në katër vjet. Në qytete dallimi kohor në mes të dy valëve epidemike

është më i shkurtër sesa në fshatra.

Sezona; për sëmundjen e fruthit karakteristike është sezona. Kryesisht paraqitet gjatë muajve të

stinës së dimrit dhe pranverës. dimër pranverë, me maksimuminë te sëmurve në muajit pranverës.

Imuniteti; pas kalimit të sëmundjes ngelet imuniteti solid dhe i përjetshëm. Edhe imuniteti

pasvaksinal është solid, sipas Krugmanit edhe pas 17 vitesh titri i antitrupave është i mjaftushëm

që fëmijet e vaksinuar të mos sëmuren nga fruthi. Dedushaj raporton për Kosovën se edhe pas 10

vitesh prej vaksinimit titri i antitrupave është i lartë në 90,1% të fëmijeve të testuar ku me kalimin

e kohës edhe titri i antitrupave rritet në mjediset ku fruthi paraqitet në mënyrë endoepidemike. Në

një studim të I. Dedushaj është konstatuar se mbi 95% të fëmijëve kosovar e kalojnë fruthin deri

në moshën 10 vjeçare.

Në viset e izoluara siç janë fshatrat malore dhe ujdhesat, ndodhë që vite me radhë të mos paraqitet

sëmundja, por kur ajo lajmërohet sëmuren të gjithë ata persona që nuk e kanë kaluar sëmundjen

më parë.1

Predispozimi

Zona tipike me rrisk për t’u sëmurë nga morbilli.

✓ dëndesia e popullatës

✓ joimunizimi mosvaksinimi kundër morbillit apo edhe kundër sëmundjeve tjera ngjitëse;

✓ mungesë e vitamins A në ushqim;

✓ incidencë e lartë dhe raste të vdekjeve nga morbilli;

Grupet me risk të lartë janë;

✓ fëmijet e pavaksinuar, shumë shpesh shtresat e varfëra të shoqërisë që zakonisht jetojnë

në vise rurale;

✓ grupet racionale etnike minore;

✓ refugjatë;

✓ foshnja të lindura nga nëna HIV+;

✓ imunodeficienca lindur.


30

Table 2. Paraqet sëmundjen e fruthit sipas moshës me komunën e Gjakovës prej 2017-2018

Mosha e

pacientëve

0-4 5-10 11-15 17-27 31-37 38-44 < 68 Pa

moshe

Nr.Pacienteve 21 15 11 18 9 12 1 3


31

Kapitulli –III-

3. Rast studimi në Gjakovë dhe krahasimi i rezultateve

Grafikoni 2.

Shpërdarja e fruthit sipas gjinisë 2017/2018, ku 43 janë femra dhe 57 meshkuj.

.Komenti; Sipas kësaj përqindje konstatojmë se numri më i madh i të infektuarëve nga fruthi kanë

qenë të gjinisë mashkullore në raport me gjininë femërore. Gjetjet tona tregojnë se prej tyre 57

janë meshkuj ndërkaq 43 femra.

Grafikoni 3; Ecuria e pacientëve a janë të vaksinuar.

25

14

36

12 13

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Statusi Vaksinal MMR

Te Vaksinuar Vendeve tjera Te pavaksinuar Nuk e ka moshen per vaksine Pa te dhena

Femer43%

Mashkull57%


32

Grafikoni 4;

Shpërndarja rezultateve të rasteve të prekura me fruth sipas dy komunave.

Komenti; Në statistikat e përshkruara këtu kemi konstatuar se 94 raste kanë qënë ne Gjakovë,

ndërkaq 6 raste kanë qënë nga Rahoveci përfshirë edhe rrethinen.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Rahovec Gjakove

Shpërndarja e fruthi t s ipas komunave

Shperndarja fruthit sipas Komunave


33

Grafikoni 5;

Shpërndarja e fruthit sipas komuniteteve

Komenti; Sipas komuniteteve kemi hasur se 53 raste kanë qënë të komunitetit RAE ndërkaq 47

shqiptare.

Grafikoni 6;

Konfirmimi i laboratorit nga numri i respodentëve (pacientëve) të lajmëruar me fruth

Komenti; Është paraqitur konfirmimi i laboratorit sipas Spitalit Rajonal “Isa Grezda” në

Gjakovë.

53%47%

Shperndarja e fruthit sipas komuniteteve

RAE

Shqiptar

11%

11%

5%

73%78%

Konfirmimi i laboratorit

Klinikisht

Lab. Pozitive

Lab.Negative

Pa konfirmimin


34

Grafikoni. 7.

Shpërndarja e fruthit sipas muajve tetor-nëntor, 2017.

Komenti; Ky grafikon paraqet epideminë e fruthit për vitin 2017 (nentor, dhjetor) duke

pasqyrur rritje nga muaji në muaj.

Grafikoni.8

Shpërndarja e fruthit sipas muajve per vitin 2018.

Komenti; Shpërndarja e pacientëve sipas muajve ka rezultuar me 4 pacientë në muajin shkurt,

34 në mars, muaji prill ka pasur më shumë, gjithsej janë shënuar 36 raste, ndërkaq një renie ka

pasur në maj me vetëm 2 të sëmurë.

4

34 36

2

-10

0

10

20

30

40

50

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5

Fruthi 2018

13

11

10.5

11

11.5

12

12.5

13

13.5

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2Tetor Nentor


35

Grafikoni.9

Krahasimi i rezultateve me vendet e rajonit Tiranen-Shkupin-Gjakovën gjatë epidemisë së fruthit

Komenti; Nese duam ta krahasojme Shkupin-Gjakovën-Tiranën, kemi konstatuar se gjatë vitit

2018-2017, janë hospitalizuar 100 pacientë të sëmurë në Gjakovë në Spitalin Rajonal ‘’Isa

Grezda”, Tirana ka pasur epidemi 557 raste nga 10 janari 2019 deri 8 maji 2019, Shkupi që nga

dhjetori i vitit 2018 deri 15.03.2019 gjithsej ka të regjistruar 555 raste ku 439 kanë lidhje me

epidemi të fruthit.

0

100

200

300

400

500

600

Gjakove Shkup Tirane

Gjakova në raport me vendet e ra joni t l idhur me rastet e f ruthi t

Krahasimi I Gjakoves me vendet e rajonit.


36

Rekomandime

Rekomandimet lidhen me mënyrën e menaxhimit të rasteve dhe vaksinimit si më poshtë:

✓ Rastet të dërgohen në spital në bazë të gjendjes shëndetësore dhe kur nuk ka kushte të

vetëizolimit

✓ Rastet në spital mund të shtrohen apo kthehen ku për çdo rast të kthyer duhet të njoftohet

mjeku i familjes për të ndjekur vetëizolimin etj.

✓ Në spital duhet të merren masa të kontrollit të infeksionit dhe të shënohen të dhënat

përkatëse sipas ligjit. Mjeku i familjes sidomos në qytet nuk është i interesuar për

vaksinimin dhe e neglizhon këtë rol prandaj duhet të rritet e roli i mjekut të familjes

nëpërmjet edukimit dhe udhëzimeve, trajnime mbi fruthin, menaxhimin e rasteve me fruth

dhe vetëizolimin, menaxhimin e kontakteve dhe vaksinimin.

✓ Çdo ofrues i kujdesit shëndetësor në lidhje me fruthin duhet të njohë shenjat klinike të

fruthit, mënyrën e transmetimit të fruthit, parandalimin dhe mënyrën e kontrollit të fruthit.

✓ Vazhdimisht të rekomandohet vetëizolim, të sigurojë cilësinë e vetëizolimit dhe të

rekomandojë shtrimin në spital vetëm atëherë kur është e nevojshme

✓ Të sigurojë që çdo rast i dyshuar për fruth të konfirmohet ose nëpërmjet lidhjes

epidemiologjike pra kontaktit me një rast i cili është konfirmuar me laborator për fruth ose

testimit laboratorik për fruth testimi të kryhet edhe në QSH.

✓ Të marrë pjesë aktive në ndjekjen e kontakteve të pacientëve me fruth duke ofruar

vlerësimin klinik të tyre dhe vaksinimin e menjëhershëm brenda 72 orëve të kontakteve.

✓ Të njohë dhe zbatojë skemën e programit kombëtar të vaksinimit të parashtruar në Paketën

bazë të Kujdesit Shëndetësor Parësor.13

13 shp.gov.al/ëp-content/uploads/2018/10/buletini-3-2018.pdf. Buletini i Institutit të Shëndetit Publik Nr. 3-2018


37

Rezyme

Hyrje: Fruthi është një sëmundje infektive akute me infeksiozitet të lartë nga një virus që bën

pjesë në familjen paramyxoviridae. Virusi i fruthit në organizmin e njeriut gjendet në gjak dhe në

sekretin nazo-faringeal.

Inkubacioni i kësaj sëmundje zgjatë 7-14 ditë. Karakterizohet me prodromë katarale, temperaturë

të lartë kontinuale, ekzantemë makulo-papuloze, njolla të Koplikut në mukozën bukale.Virusi i

fruthit në organizmin e të sëmurit gjendet në faring, konjuktiva, gjak, urinë dhe në inde tjera.

Burimi i vetëm i infeksionit është njeriu i infektuar me virusin e fruthit i cili është infektues që nga

fillimi i periudhës katarale deri 4-5 ditë pas shfaqjes së ekzantemës.

Virusi i fruthit gjendet në sekrecionet nazofaringeale dhe transmetohet përmes rrugëve të

frymëmarrjes ose në konjuktiven e personave të ndjeshëm ndaj kësaj sëmundje. Imunizimi është

një nga masat me të dobishme dhe kosto-efektive. Imunizimi është proces i induktimit kundër një

sëmundje të caktuar. Për fruthin e pandërlikuar përdoret vetem një mjekim simptomatik antipiretik

ekspektorant. Kortizonikët mund të përdoren edhe në rastin e bronkioliteve. Në përgjithësi

përdoren antibiotikë me spektër të gjerë veprimi si: ampicilina, cefalosporina.

Qëllimi: i këtij punimi ështëtë pasqyrojë shkaqet dhe pasojat e epidemisë së fruthit në Komunën

e Gjakovës. Krahasimi me vendet e Rajonit Tiran-Gjakovë –Shkup si dhe disa vende te BE.

Metodologjia e punës: Në realizimin e këtij punimi është përdorur metoda e rishikimit të

literaturës mjekësore, është shfrytëzuar literatura nga Bibloteka e Universitetit ‘Fehmi Agani” si

dhe Bibloteka Kombëtare “Pjeter Bogdani” në Prishtinë si dhe burime të ndryshme shkencore nga

internet. Krahas kësaj është bërë marrja e të dhënave të 100 personave të prekur nga fruthi në

Spitalin Rajonal të Gjakovës.

Rezultatet: Në Komunën e Gjakovës gjatë vitit 2017-2018 janë paraqitur 100 raste, ku 57 raste

janë të gjinisë mashkullore dhe 43 raste të gjinisë femrore. Më e prekur është mosha 0-4vjeç me

21 raste, 5-10vjeç me 15 raste, 11-15vjeç me 11raste, 17-27vjeç me 18 raste, 31-37vjeç me 9raste,

38-44 vjeç me 12 raste, ndërkaq me e madhe se 68 vjeç është regjistruar vetëm 1rast dhe 3 persona

të tjerë kanë qenë të regjistruar pa moshë të definuar. Prej komuniteteve të personave që janë

paraqitur me fruth 47 raste janë të komunitetit shqiptar dhe 53 raste të komuniteteve tjera RAI.


38

Summary

Introduction – measles is an acut infectious disease highly infectious by a virus than has become

part of the paramoxyviridae family. Measles virus in dhe human body in the blood am in dhe naso-

pahryngeal secret.

Incubation of Extended Service 7-14 days. It is characterized by cathartic product, temperature of

continental level, maculo-populous exanthema. Koplike stain on buccal mucosa. Measles virus in

the body making assessment in the pharynx, conjunctiva, blood, urine and other tissues.

The only source of infection is the person infeted with the measles virus who has been infected

since the onset of cataracts up to 4-5 days after the outbreak.

Measles virus is found in nasopharyngeal secretions in us and transmits the airways or into the

conjuctiv of persons with a high desire for separation.

Immunization is one of the most useful and cost-effective measures. Immunization is the process

of induction against a city disease. Only symptomatic antipyretic expectorant medication is used

foruncomplicadet measles. Cortisone can also be used in the Bronchiolitis Service. Broadsprectum

antibiotics such as ampicillin, cephalosporin are generally used. The purpose of this paper is to

rais alarn against measles epidemic in the Municipality of Gjakova as ëell as its consequences.

Comparisone ëith countries of the region Tiranë-Gjakovë-Skopje. As well as some EU countries.

Methodology of work-in the realization of work the paper is the method of review in medical

literature, the literature from the University Library, as ëell as the as the National Library of Peter

Bogdani in Prishtina, and specialized resoures from the internet, the highest service is the data

acgvisition of persons affected by measles at the Gjakova Regional Hospital 100

Results; In the Municipality of Gjakova during 2017-2018 there were 100 cases, 57 cases of

which were male and 43 cases were female. Most affected are age 0-4 years with 21 cases, 5-10

years with 15 cases, 11-15 years with 11 cases, 17-27 years with 18 cases, 31-37 years with 9

cases, 38-44 years ëith 12 cases, whilst greater that 68 years old was registered only 1 case and 3

others were registered without defined age. Out of the communities of persons presenting with

measles 47 cases are of Albanian community and 53 cases of other RAI communities.


39

Literatura

1. Epidemiologjia Speciale e Sëmundjeve Ngjitese-Isuf Dedushaj, Isme Humolli, 2005.

2. Atlasi Bazë I Sëmundjeve Infektive-Geralg L.Mandella

3. Sëmundjet Infektive-Jahjo Pulo

4. Imunoprofilaksa-Osman Imami, Tafil Morina viti Botimit 2004.

5. Bazat e infermieristikës-Etleva Kika-Smakaj, Rudina Pirushi-Duzha, Valbona Alliu-

Xhaxhiu.

6. Infermieristika në Specialitete-E.Peka, L.Neçaj, E.Rustami, D.Bego, A.Imami-Leçaj, M-

Çela, A.Dervishi, V.Mane.

7. Http/niph-rks.govKalendari I vaksinimit

8. Instituti Regjional I Shëndetësisë Publike në Gjakovë.

9. Buletini I IKSHPK, 2018

10. Instituti Shëndetsis Publike në Shkup informatë e Huazuar nga Telegrafi

11. 12 Measles vaccine introduced into National Immunisation Schedule -1985 MMR

vaccine introduced-1988.

12. RISK ASSESSMENT Who is at risk for measles in the EU/EEA? Identifying

susceptible groups to close immunity gaps towards measles elimination, 28 May 2019

13. Instituti Shëndetesis Publike ‘’Buletini’’ Tiranë, 2018


40

BIOGRAFI E SHKURTËR E KANDIDATËS (CV)

Informatat Personale;

Emri(Emri Prindit)Mbiemri Shpejtesa Hajdar Gashi

Ditëlindja 23.07.1997

Gjinia Femer

Nr.Personal 1244775043

Të dhënat kontaktuese;

Nr.tel 049-867-118

Adresa Rr.H. Jupa Bec-Gjakovë,

Rr.Sh. Hasani Sapniq- Rahovec

E-maili [email protected]

Të dhënat e kualifikimit;

Shkolla Fillore Sh.F.M.U ‘’Ahmet Rrustemi’’ Bec

Shkolla Mesme e Lartë ShMLM. “Hysni Zajmi”- Gjakovë

Universiteti Universiteti “Fehmi Agani”- Gjakovë

Fakulteti Fakulteti i Mjekësisë

Programi Infermieri

Statusi E Rregullt

Nr.ID 160306069

mailto:[email protected]

Documents

TEMA: EPIDEMIA E FRUTHIT NË KOMUNËN E GJAKOVËS...2019-12-23 · PUNIM DIPLOME-Epidemia e fruthit në Komunën e Gjakovës - 3 - Betimi i INFERMIERIT! Betohem solemnisht përpara