UTEIUTURY l>OLSKl£j. 289

Ten odmienny bieg wypadków na jednem i drugióm Pomo-rzu był przyczyna., że nierównie więcej mamy zachowanych, wia-domości o nadwiślu, jak o zaodrzariskiej ziemi. Tam każdy kamieńbyt prawie historyczny; tutaj oprócz wspomnień miast wielkichi książąt wojowniczych, nic prawie nie zostało.

O jednóm i o drugióm Pomorzu wiadomość zachowali namNiemcy: ztąd na ponadwiślu spotykamy dzikie dla nas imiona Ga-lindyi, Sambii, Pomeranii, Natangii i t. d. Ztąd na Pomorzuzaodrzańskiem mieszkają ludy słowiańskie z niemieckiemi nazwi-skami, Wagiri, Stoderani, Lutici. Nadwiśle opierało się; ztądjego historya, lubo płynęła jakiś czas oddzielnśm korytem, maecha w naszych dziejach; ale historya Zaodrzańców ma echotylko w Niemczech, a ci całą terminologia, słowiańską popsuli.Polskie nazwiska do dziś dnia są na ponadwiślu, a jakże ich małona zaodrzariskiej ziemi!

• Ztąd, kiedy pan Szulc, pomimo nierównie szczuplejszychźródeł, jakie miał dla Prus, napisał geografia, historyczną zao-drzańskiego Pomorza, prawie obszerniejszą i dokładniejszą jaknadwiślańskiego, jakaś się nieufność pomimowolnie dla pracy je-go obudzą. I w samej rzeczy, rzadki, ale bardzo rzadki tam fakt,który przyjmie krytyka jako nabytek dla historyi; fantazya roz-dzieliła panu Szulcowi i lądy i wody na ziemie i powiaty; najdro-bniejszy tam znajdziesz szczegół, a gdybyś wątpił, pan Szulc cięnatychmiast przekona, że np. ziemia pyżska szła tą niezawodniegranicą, a wiecławska tamtą. Fantazya też panu Szulcowi pody-ktowała i herbarz szlachty zaodrzariskićj w czasach przed-histo-rycznych prawie. Taki herbarz nie raził na ponadwiślu: towarzy-stwo np. jaszczurcze miało w swojem gronie wiele polskich na-zwisk, ależ gdzie takie towarzystwo jaszczurcze za Odrą? Je-dność pochodzenia plątała być może, te ziemie niewidzialna nicią;wiele rodów szlacheckich, które pan Szulc odkrył za Odrą, kwit-nie pomiędzy nami dziś jeszcze. Miałyż przejść do nas z zaodrzarU-skiego Pomorza?

Powiedzieliśmy, że p. Szulc był przeciwnikiem Maciejo-wskiego, w kwesty! dyplomatów tynieckich. Nie bronimy tychdyplomatów, i zawieszamy jeszcze swój sąd o nich; do pewnegoczasu, aż dopóki nowe odkrycia nie wyjaśnią tajemnicy, za którąsig dzisiaj cała rzecz ukrywa. Ależ i w tej sprawie trudno niewidzióć, jak pan Szulc lekko brał poważne rzeczy.

Dlatego, że Gali powiedział gdzieś o Kazimierzu I „szcze-gólniój liczbg zakonów władca ten powiększył"; dlatego, że Bogu-

290 NOWA EPOKA

chwat biskup poznański założenie opactwa tynieckiego synowi Ry-xy przypisuje; dlatego nareszcie, że Długosz powiada o sprowa-dzeniu Benedyktynów przez tego króla: pan Szulc ma za fakt nie-zaprzeczony i to podanie kronikarzy, że Kazimierz założył opac-two tynieckie. Cytuje na to jeszcze powagę Paprockiego, którymiał z Żarnowskiegó przepisać wiadomość, a więc z drugiej jużręki, że Tyniec odebrał Starzom Kazimićrz. Co o Paprockimmyśli pan Szulc, widzieliśmy niedawno z jego urywku o pomy-słach historycznych Bielowskiego, umieszczonego w GazecieWarszawskiej: w kwestyi dyplomatów, przecież Paprocki jest po-wagą; w recenzyi Bielowskiego, jest ostatniego rzędu baz-graczem.

Żył jednakże jeszcze za czasów Bolesława Wielkiego opatThunni, którego wbrew panu Szulcowi nazywają wszyscy opa-tem tynieckim. Więc wszyscy zgadzają sig, lubo nie ma na tooczywistych dowodów, że opactwo już wtedy istniało, a trzebapowiedzieć, że nie ma też dowodów, żeby za Kazimierza Igo za-łożone było. Tutaj dowodem nie może być słowo Galia albo Bo-guchwała, ale dokument urzędowy, dyplomat.

Dziwne są zarzuty Szulca robione autorowi Dziejów pierwo-tnych. Maciejowski powiada np. swojemu przeciwnikowi, że funda-re w łacinie średnich wieków znaczyło nietylko zakładać, ale i da-nego zakładu fundusz nowemi nadaniami powiększać, niby drugiraz zakładać, fundować. Przecież i dzisiaj dobrodzieja, który nakościół zapisze jaki znaczny fundusz, albo kaplicę jaką przymu-ruje, albo wieżę z dzwonnicą wystawi, nazywamy fundatorem,a ten tytuł nie ubliża wcale pierwszemu założycielowi kościoła.Pan Szulć łapie za wyraz, przywodzi fakt z Długosza, że król Ja-giełło fundavh biskupstwo raz wileńskie, drugi raz żmudzkie,i śmieje się z tego dowodu: „Tak, Jagiełło powiększał fundusztych kościołów, snąć je poganie zakładali." Maciejowski się niemylił: fundare w łacinie średnich wieków brało się w podwójnómznaczeniu, i to wyrażenie się Długosza, że król fundował biskup-stwa na Litwie, nie znaczyło tutaj bynajmniej, że lepiej je uposa-żał i źe kościół chrześciański poganie zakładali.

Oto drugi zarzut. Wyrażenie się biskupa tuskulańskiego:Gloriosus rex, Maciejowski do Bolesława Wielkiego odnosił.P. Szulc łapie znów za wyraz; mówi, że tenże biskup, Krzywou-stego w tymże dyplomacie gloriosissimus nazywa: więc (tu dowcip)chyba dowiedzie p. Maciejowski, że wbrew zasadom wszystkich

LITERATURY POLSKI&J. 291

języków, stopień najwyższy mniśj znaczy jak równy, jeżeli przy-puszcza, że gloriosus ma być odznaczeniem koniecznie BolesławaWielkiego. Próżna fatyga autora; do panujących dzisiaj mówimy:największy, najpotężniejszy, najmitościwszy, najjaśniejszy panie;a przecież Bolesława i Kazimierza dlatego nazywamy wiel/ciemi.Ten tytuł wielki jest uczczeniem, jest historyą; ten tytuł najwię-kszy, jest prostą formą. Tak i wyraz Gloriosus przy imieniu Bo-lesława położony, może być w rzeczy samój przydomkiem.; glorio-sissimus jest tylko prostą grzecznością dla Krzywoustego, grze-cznością formami uświęconą.

Pan Szulc nie przyjął więc żadnych wywodów Maciejowskie-go: wszystkie zbijał po kolei; a jednakże, patrzmy co może fanta-zya! Autor Dziejów pierwotnych w Germanii Tacyta widział rzeszęludów, tojest Słowian obok Niemców, i granice naszego plemieniadaleko za Elbę prowadził. To się wielu zdało zbyt śmiałćm,a mianowicie ostatnie przypuszczenie. Pan Szulc schwycił zawątek tśj myśli: Swewów wziął jak Maciejowski za Słowian, Ger-manią wziął za Słowiańszczyznę, i jednćm pociągnięciem piórawyparł Niemców całkiem ze Słowiańszczyzny, wymazał ich z licz-by narodów. A oni dzisiaj wymazują krok za krokiem narodo-wość słowiańską, z mappy naszśj części świata.

Dlaczego Germanie mają być Słowianami?:—A oto dlatego.Są u nas wioski Jerzmanowo i Jerzmowo, a w złacinieniu te na-zwiska brzmióć muszą: Jermania, Germania. (Ten wywód autoraznajduje się w dziełku: O Pomorzu Zaodrzańskiśm str, 31 33).Przypomina się nam niemieckie nazwisko Sltlaven, Schlaven, jakiómnas sąsiedzi udarowali. Z tego francuzkie Esclavons, Jesttotytuł niewolników; Niemcy tćż mówili niegdyś, że Słowianie ni-gdy nie znali wolności, i dlatego przezwali, się tak szkaradnie.Tak, to Jerzmanowo polskie pana Szulca ma źródłosłów w jarz-mie. Podajemy jeden jeszcze dowód dla systematu p. Szulca. Na-rody tćż germańskie jak i słowiańskie Ingewony, Istewony,także bardzo łatwo mogą być objaśnione ze źródłosłowa polskie-go: końcówki zwłaszcza są wiele mówiące.

Był jeszcze trzeci w Warszawie przeciwnik Maciejowskiegoi razem badacz naszych dziejów pierwotnych, a nie prosty jedynierecenzent, bo rozwinął także swój systemat oddzielny i wbrewprzeciwny wywodom Maciejowskiego, lubo między nim a pisa-rzem Historyi prawodawstw słowiańskich, znalazły się nawet pe-wne punkta ubliżenia. Tamci dwaj pisali dla dyalektyki» więc

NOWA EfOlA

wszystkiemu przeczyli; Tyszyński [bo o nim tutaj mowa) pisałz pewną miłością dla przedmiotu. Mówimy z pewną, bo nie taił sięz tćm, że nio lubi śledzeń dziejowych, które mu tylko podają zbli-żenia io prawdy, nie prawdę samą. Miał wielką słuszność po sobie.Ale dlatego właśnie,/że Tyszyński lubił prawdę, a Rychter i Szulckochali spory scholastyczne, zacny autor Amerykanki (używamytutaj wyrażenia, które już na zawsze przy nazwisku pana Tyszyń-skiego pozostanie: widać, ie jest do tego sprawiedliwy powód),autor Amerykanki, powtarzamy, badał na gruncie kwestyą i zaj-mował się nią wielostronnie, czego dwaj ostatni nie robili. Re-cenzya Pierwotnych Dziejów Maciejowskiego jest dlatego faktemw dziejach naszej krytyki historycznej. Nie powiemy tego o ża-dnych, pracacli Ryohtera i Szulca.

Jeden znakomity mówca dzisiejszej Francyi mówi na razo bardzo wielu przedmiotach, mając mówić o jednym: powiadają,też o nim, że każda mowa jego, to mała encyklopedya. Toż samopowiedziść można i o Tyszyńskim, bo w każdej jego reeenzyi jestfilozofia, literatura, dzieje, a Wszędzie ścisła logika, wątek rozu-mowań lak związany, tak silny wymową i treścią, że prawie za-wsze 'trzeba przyjąć jego wyniki i kochać każdą" jego encyklo-pedya. ,

Tysżyński pisał kiedyś w pierwszych latach życia Biblioteki"Warszawskiej: Rys historyczny oświecenia plemion słowiańskich.Rys oświaty każdego ludu słowiańskiego, poprzedzał tam wzmian-ką 0,jego dziejach- zewnętrznych. Z kolei dotknął i plemienialeskiego. Dawno więc już myślał nad pierwotnemi dziejamiPolski. Kiedy wyszła; książka Maciejowskiego, przeczytawszy ją,przekonał się, że wnioski jego niektóre są wprost przeciwnewywodom autora Historyi Prawodawstw. ZTtąd pisał jego re-cenzyą, nie dla próżnych przechwałek z erudycyą, ale z miłości dlaprawdy. Robiąc zarzuty dziełu Maciejowskiego, chciał, żebyna tę zarzuty autor odpowiedział, żeby wątpliwości zniósł,a samo z siebie wynika, że prawda przez to jaśniejsząby się,wydała.

'Maciejowski opowiadanie swoje dziejów Polski zaczął odpierwszego wieku chrześciaństwa, tojeśt od Germanii Tacyta.Ligiów Tacytowych wziął za Łeczan, i ha to się z nim zgodził Ty-sżyński; ale wziął tóż Maciejowski Bulanów Ptolomeusza za Po-laków, w czćm się z nim Tysżyński nie zgodził. W samój rzeczyautor Dziejów pierwotnych nie pomyka się głębiej w czasy przed-

LITERATURY POLSKIEJ. 293

Chrystusowe, a jego recenzent zaczątek historyi naszój z równymstopniem pewności cofa jeszcze ó wieków kilka, i widzi ją w Scy-tyi Herodotowej. To prawda, ale te wieki przed-Chrystusoweinteresują wiecćj Słowian w ogóle, jak nas Polaków. Sam prze-cież pan Tyszyński dopićro w Illcim i IVtym stuleciu ery chrze-ściańskićj, Słowian od stron karpackich przenosi na nasze nad-wiślańskie i nadwartańskie równiny. Że całą te przestrzeń międzyWisłą a Elbą zamieszkiwało już wtenczas słowiańskie plemię,rdzeń Polski późniejszy, zupełnej pierwotnej jedności, na to mysie zgadzamy z Tyszyńskim przeciw Maciejowskiemu, jeżeli takrzeczywiście utrzymywał autor Dziejów pierwotnych. Zdaje sigjednak, że tutaj małe nieporozumienie. Przyjmując IJuIanów Ptolo-meuszowych za Słowian, przodków naszych, Maciejowski powie-dział, że nietylko nad Wartą, ale i nad górną, nad dolną Wisłąi nawet nad Odrą mieszkali Słowianie. Owszem, MaciejowskiSłowian dalśj prowadził, jak może rzeczywiście oni zaszli, kiedyzródtosłów Westfalii tłumaczył z polskiego. Autor Dziejów pier-wotnych powiedział tylko, że po Słowianach różne narody stąpa-ły, że historya praojców naszych utonęła w historyi Gotów,Wandalów, Scytów, Sarmatów i innych nazwisk narodów. Obcyprzybysze całą ziemie nasze zajęli i przemknęli się po niej jak hu-ragan wszystko niszczący. ,Co chwila spotykasz nazwy obce; je-dno tylko imig Bulanów ma być swojskie: w tśm właśnie najsłab-sza strona systematu pana Maciejowskiego, to mimowolne ocale-nie dla historyi imienia Bulanów. Czemużtp inne słowiańskienarody w tćj okolicy dały się ugiąć chociaż pod chwilowe jarzmo,a nie dali Polanie?

Robimy wiec zarzut panu Tyszyńskiemu: że to jego cofnie-cie historyi słowiańskiej „zrównjm stopniem pewności" aż doczasów Scytyi Hero do to we" j , dla nas Polaków nic nie przysporzy-ło starożytności, i twierdzim, że kiedy Maciejowski zaczynał dzie-je Polski od lgo wieku po Chrystusie, idąc za śladem Bulanów,zaczynał te dzieje nierównie wcześniej .od pana Tyszjńskiego, lattrzysta, czterysta przynajmniej.

Jokkolwiekbąclź można ten sporny przedmiot uważać, nam sięzdaje rzeczą pewną, że Słowianie osiedli w czasach przedhistory-cznych na calój tój przestrzeni, jaką dziś jeszcze Słowiańszczyznazajmuje, zamknięta pomiędzy Dnieprem a Elbą. Tyszyński przod-ków naszych za Herodota sadowi już na północ Karpat, ale pod

Tom IV. Listopad IBM. °

294 NOWA EPOKA

Bałtyk i dolną Wisłę 2'niemi się nie zapędza. Tyszyński w te"msię tćż nie zgodził 2 Maciejowskim, żeby Słowianie lescy mieli donas nadejść z Zachodu; utrzymuje owszem, że przybyli z Południa.Że pierwiastkowo przybyli z Południa i ze Wschodu w nasze oko-lice, to żadnej zdaje się nie ulega wątpliwości. Pochód ludów ześrodka Azyi aż do Atlantyku, tę drogę wskazywał od wieków; alebył ten pochód daleko dawniej jak przypuszcza Tyszyński. W pier-wszym wieku ery chrześciańskiej już Maciejowski widzi Słowian,rdzeń Polski późniejszy, nad Bałtykiem i nad Wisłą, a w dalsząich przeszłość nie wgląda. Zapytany o to, pewnieby nie zaprze-czył, że nim nad Wisłą byli Słowianie, siedzieli wprzódy możenad Dnieprem, Dunajem, Bohem. Maciejowski już w Iszym wiekuery naszej widzi praojców słowiańskich w ich dzisiejszych siedzi-bach, a my ich dawniej jeszcze widzimy.

My sadzimy, że już w tych siedzibach zastał ich Herodot,kiedy swoje Scytyą pisał, a ich grobowce i stare wioski przeglą-dał, i ich zwyczajom i życiu sig przypatrywał. Niejeden już do-wcipny badacz tłumaczył tę Scytyą Herodotową. Znamy rozpra-wę Karola Sienkiewicza, Ejchwalda, a teraz niedawno poznaliśmybadania Nadeżdina, pod tym względem nadzwyczaj ciekawe i wa-żne. Może dla nauki nie będzie bez użytku powtórzenie tutaj kil-

. ku zbliżeń, kilku tych faktów i wniosków.Herodot dzieli Scytów na królewskich czyli właściwych

i wolnych, i na niekrólewskich, niewłaściwych Scytów, więc nie-wolnych. Jedni panowali, drudzy ulegali. Jedni byli napływowąludnością, bo jakąż inną -ludnością mogli być zwycięzcy? drudzybyli zawojowani, więc siedzieli na swojej ziemi przed najściemobcych. Ci zawojowani bylito Słowianie, a w takim razie twier-dzenie Maciejowskiego, że górą przepływały po naszych praojcachludy niemiecko-gotyckie, dziwnćm podobieństwem uderza. My-ślałbyś, że przeznaczeniem starej ziemi Słowian było służyć za ja-kiś przewodnik elektryczny dla wszelkich obcych narodowości.Słowianie ulegali za Herodota napływowym ludnościom, ulegaliim w pierwszym wieku ery chrześciańskiej.

W Scytyi więc już widzieliśmy Słowian: bo nam się w ża-den sposób w głowie pomieścić nie może, żeby lud tak ogromnyjak słowiański, dopiero w drugim, trzecim wieku, te"m Jbardziśjw czwartym, rozlał się szeroko po Europie. Tyszyński jednakutrzymuje^ że cesarz Konstans rozgromił potężnie Słowian okołor. 360. i odrzucił ich z nad Cissy na północ; że świeża ta war-

UTEllATlUiY POLSKIEJ. 295

stwa słowiańskich ludów, wlała ruch nowy, nowy okres życiaw pokolenia nad Wisłą.

Nad Wisłą mieszkali już podług niego Słowianie, którzy je-dnak niedawno tam zajść musieli, bo w piórwszym wieku ery na-szej nie ma ich żadnych śladów na północy. Na południu płynęływtenczas Dunaj, Wisła, Drawa, Sawa: rzeki z brzmieniem sło-wiariskiśm; a na północy Guttalus i Elba, ktćTra ma pochodzićz wyrazu albis (znaczącego środek). Tak więc tu na północy,w piórwszym wieku ery nie było Słowian, podług pana Tyszyń-skiego. Rzeki tego nie pokazują. Nie mamy nic przeciw temu zda-niu. Autor z/iuważał i sprawiedliwie, że lasy, wioski, pomnikii same miasta, nikną w kolei wieków i giną; lecz nie boją się aniczasu, ani żywiołów rzeki, i nazwiskami świadczą.

Wypada z tego całego rozumowania, że jakkolwiek dawniej,za Herodota jeszcze, mieszkali i nad Wisłą Słowianie, byłoloprzecież, tylko nad górną Wisłą, i że dopiero po zwycięztwach Wa-lensa zajęli ostatecznie swoje granice pomiędzy Elbą, Bałtykiem"i już wtedy dolną Wisłą. Takim sposobem już za czasów htsto-ryi mieli zapanować w. północnych stronach nasi naddziodowie;nam się nie zdaje, żeby lud tak mnogi, tak wielki, który na miej-scu mógł wzrastać, ale nie przychodzić /.kądsiś, był tak małozna-czący, żeby tćj jego głównśj wędrówki na północ i osadowienia się.aż ponad#morze, nie pochwyciła i nie zanotowała historya. Zresztą,jest może tutaj sprzeczność w dowodzeniu: bo jeżelić Tyszyiiskiprzypuścił, że za Herodota już między Wisłą a Elbą zamieszki-wało słowiańskie plemię; nie mógł przypuścić, iż po wypędzeniuprzodków naszych przez Konstansa, nowe ziemie przybyły namdla wspólnego dziedzictwa. Zgadzamy się, że przejście tych wy-gnańców na północ, za Karpaty, wlało nowe życie między ludynadwiślańskie; ale nie sądzim, żeby skutkiem dopiero tego przej-ścia, było zajęcie północnych krajów. Ze mogli rozszerzyć sięwtenczas więcćj na zachód, nie przeczym. Zresztą Bielowski,który poszedł w tym razie za Tyszyńskim, lepiej czas tćj wędrów-ki oznacza: bo mówi z pewnością, że Trajan cesarz, po zwycięz-twie nad Decebalem, przerzucił Daków czyli Słowian za Karpaty.Podług Bielowskiego aż do tej chwili, tojest do ligo wieku poChrystusie, Słowianie tylko w Illiryi, Węgrzech, Siedmiogrodziei t. d. aż po Grecyą mieścili się, i dopiero wtenczas całą siłą ude-rzyli na północ. Ale i zajęcie odrazu tak ogromnego kraju odKarpat, aż po Bałtyk .i od Elby aż po Dniepr byłoby wypadkiem

296 NOWA EPOKA

światowym. Wypadek ten musiałaby koniecznie zapisać na swo-ich stronnicach historya.

Dziwnie pięknie tłumaczy Sienkiewicz Scytyą Herodotową.Zapewne są w nim tylko etymologiczne zbliżenia, ależ te zbliżeniamówią całą potęgą, zdaje się, rzeczywistych kombinacyj. Takiezbliżenia rodzą mimowolnie wiarę dla faktu.

Herodot podaje nazwiska narodów pozmyślane, bo nie nazy-wa ich nigdzie swojćm rodzinnćm nazwiskiem, którego pewnie spa-miętać a może i wymówić nie mógł, ale nadaje im swoje dowolnemiana, wzięte od natury ziemi L od sposobu życia. Nauka geo-grafii stała, wtenczas na nizkim stopniu: uczeni nie pojmowalipotrzeby nazywać rzeczy ich właściwem nazwiskiem. Wszakżei dzisiaj są tacy, co Schwarzwalil badeński tłumaczą Czarnym-la-sem, a Rocky Mounlaini, górami skalistemi. Tak mógł imionawłasne i stary Herodot tłumaczyć. Zapewne, że etymologicznewywody najmniej znaczyć m,oga. w historyi; ależ takie np. zbli-żenia, jak te co następują, wiele mówią do przekonania.

Scytów jeden naród nazywał się Georgi, tojest polni lu-dzie, a to wychodzi na Polan, którzy mieszkali około Kijowa.Jedno to było plemię co i Borystenitów. Dniepr nazywał sięu starożytnych Beresten, Berestyniec, od drzewa berestu, berezy,brzozy. W tej okolicy płyną różne rzeki podobnego nazwiska:Berezyna, Berezwica i t. d. Na północ cokolwiek był lud Be-rescian, tojest Brześcian. Inne plemię scytyjskie nazywało sięHy/ea, tojest krajem lesistym, co na Drewlanów wychodzi. Tu-taj jest Hulcza, Hulaki, Hulajpole. Ztąd rodem Anacharsis.Sienkiewicz pisze to imię: aNACHARsis; w brzmieniu więc wy-razu znajduje się znachor, tojest wieszcz, uczony, mądry, jakimbyt Anacharsys. To coś natracą Ukrainę. Ojciec jego był Gnu-ros, to także wieszcz, znachor. Inny był lud scytyjski zwanyu Herodota: Alazoni, z przydechem czytało' się Halazoni: to Ha-liczanie, mieszkający pomiędzy Bohem a Dniestrem. U Getrówznajdowały się groby królów scytyjskich: imię to znowu wskazy-wało na słowiańskie góry. Inny był lud Nurów; w okolicy którana ten lud wypada, płyną rzeki Nur, Narew, Norynia, Norzyńsk,Ner. Nori wspomnieni są u Nestora. Nur znaczy w językusłowiańskim ziemię. Zwyczaj widać starodawny był u przodkównaszych, krainy swoje dzielić na ziemie; zwyczaj ten przetrwał ażdo ostatnich chwil bytu Rplitej polskiej. Budyni, inny naród,bierze nazwisko swojeod buily. Herodot mówi, że lud ten * ^

LITElUTIJltY POLSKI&J. 297

się wężami i rybami razem: to na myśl nawodzi Polesie, i winny,piskorze. U tego ludu było miasto wielkie obcym rodem zamie-szkałe, przezwiskiem Gelon^ może Wołyń, który także był u Sło-wian miastem wielkióm, stolicą ziemi wołyriskiój. Melanchlenymieszkali w okolicy Dniepru; mieli czarnego coś w nazwisku;w istocie tutaj znajduje się, Czarne pole, Czarny las i Czarnyszlak, Czarnygród. Hyperborei nareszcie, to ludzie za boremmieszkający, zaborowi, tam gdzieś u stóp Bałtyku.

Te wywody są dowcipne, ale taki dowcip mimowolnie prze-konywa. Gdybyśmy chcieli jeszcze Ejchwalda i Nadeżdina wypi-sywać, pomnożylibyśmy tylko prawdopodobieństwo (1).

Dlategośiny prędzej przypuścić gotowi, że Herodot wszędziew Scytyi widział Słowian, tylko po słowiański! dobrze nazwać ichnie umiał; że już cała. przestrzeń od Karpat do ujścia Wisły (niewspomnim o granicach zachodnich i wschodnich) zajmowali naj-mniśj na cztery wieki przed Chrystusem Słowianie, rdzeń Polskipóźniejszy.

Pod tym względem i Maciejowski nie może się różnić z Ty-szyńskim, Słowianie przyszli od wschodu i południa na swoje dzi-siejsze ziemie, ale przyszli jeszcze przed Herodotem. Późniejszenapływy zakarpackich Słowian w strony nasze, jak po zwycicztwachTrajana i Walensa, mnożyły tylko bogactwo ludności słowiań-skich przed Karpatami, u początków i ujścia Wisły, ale niebyłypierwszemi osadami, które tutaj niosły słowiańskie życie.

Było więc wychodźtwo ludzi ku zachodowi, ale czy też byłokiedy i wychodźtwo Słowian z zachodu na wschód? Czy prawda tojest, że kiedy Słowianie zbyt się w dzisiejszą krainę niemiecką za-puścili, potem przed niewolą uciekać musieli do braci? Tys/.yńskimówi, że nie było tak; Maciejowski że było. Na to jednak żadenz badaczów nie może postawić stanowczych dowodów. Pewno, żeprąd ludów ku wschodowi z zachodu nie był naturalny, kiedy par-ło się wszystko wprost w przeciwnym kierunku, jak to zaświad-czają dzieje; nie idzie przecież za tćm, żeby fałszywy jaki akordnie mógł się czasem odezwać wpośród tćj ogólnśj harmonii.Dlatego przejście Lachów z zachodu do braci, nie miało związku

( i ) Rozprawę Ejchwalda o Scytyi Hmodotowej razem z rozprawąSękowsJflego, objaśuiającą pewien punkt sporny, przetłumacz)! na językpolski podobno Alexander Groza, i drnkowat je w Atnenaeum Kraszewskiego.Nadeżdina wytłumaczył Jędrzej Podbereski, ale ta rozprawa nie drukowanajeszcze po polsku.

208 NOWA EPOKA LI{E|U.rURV 1'OLSKIEJ.

żadnego z colę wędrówką narodów: lo mogła być tylko zmiana we-wnętrzna stosunków. Badaczom idzie o wytłumaczenie nazwiskaLechów, Lachów, i o wykazonie przyczyn, dla których w najod-leglejszej' już historyi polskićj napotykamy ślady wyobrażeń i po-jęć niemieckich, w instytucyach Piastów. Pana Ma*ciejowskiegosystemat tłumaczy właśnie te przyczyny; może pozornie, może bezwidocznych dowodów, ale je tłumaczy. Ale jak Maciejowski niemoże powiedzie: ć, że tak było w rzeczy samej; tak i Tyszyński, żebyło inaczćj. To systemata: potrzeba je tylko wyrozumieć i znaćjako hypotezy, które może potem prawdę odkryją; ale dzisiaj sątylko tóm, cz<$m są. Dlatego nie możemy rozumióć namiętnychsporów, jakie często uczeni ludzie prowadzą za hypotezy. Ileż' ta-kich domysłów jest w fizyce, w chemii, a w ogólności w naukachprzyrodzonych, a przecież jedne powtarzają się obok drugichi nie zawadzają nawzajem sobie dopóty, aż prawda błyśnie.

Za hypotezy gniewali się Szulc i Rychter; ale poważnie całątę sprawę, stosownie do godności nauki, rozbierał Tyszyński.

Znalazł się w Warszawie jeszcze piąty pisarz, który ogłosiłswoje badania nad dziejami pierwotnemi Polski. Ale belletrysta,filozof, dziennikarz więcój jak historyk, wziął się do nowój dlasiebie roboty raczój dlatego, żeby i swoje pojęcia o tym przed-miocie wyjaśnił, niż żeby badał samodzielnie. Dlatego tćż i Pierwo-tne dzieje Polski były jakby wstępem tylko odosobnionym zupeł-nie w życiu literackićm p. Lewestama, bo o nim tutaj mowa. Autorznajduje w dziełach Cezara Bojów, te bój to słowiański wyraz,więc i w Galii byli Słowianie. Lexobii lo wyraźnie Lachowie,Morlaix w dzisiejszej Francyi, to okolica zamieszkała przez La-chów morskich, Morlachów, jacy dzisiaj jeszcze panują nad po-brzeżami Adryatyku. P. Lewestam dalej zaprowadził Słowian jakwszyscy przednim i po nim badacze, bo oparł ich aż o Atlantyk,który kąpie brzegi Armoryki, starodawne siedlisko Druidów.Ostatecznym wynikiem badań Lewestamn było, że nasi ojcowiewyłącznie panowali od krańca do krańca w środkowym pasieEuropy, i że pomiędzy niemi najcelniejsze pokolenie było Lachów.Dziełko to osnowane więc także na grze wyrazów, lubo ma cza-sem i dowcipne zbliżenia, nie zaważyło wiele na szali historyi, bodzisiaj jest już zupełnie zapomniane.

(Dalszy ciąg nastąpi);.