Terre des hommes - childhub.orgchildhub.org/sites/default/files/mbrojtja_e_femijeve_ne_shkolla.pdf · 10.1 Stresi te adoleshentët – vështrim i përgjithshëm.....121 10.2 Pakësimi

advice provision for young refugees and migrants

Navigating the System:

May 2012

Terre des hommestdh.ch

Prmbledhje e temave t trajnimit mbi

Mbrojtja e fmijve n shkolla

Prmbledhje e temave t trajnimit mbi

Mbrojtja e fmijve n shkolla

Terre des hommestdh.ch

Prmbledhje e temave t trajnimeve t kryera me psikologt e shkollave 9-vjeare dhe t mesme, n kuadr t zbatimit t projektit Forcimi i rolit t shkolls n ndihmn dhe mbrojtjen e fmijve brenda mjediseve t saj (2009-2012) nga Fondacioni Terre des hommes n bashkpunim me Ministrin e Arsimit dhe t Shkencs

4 Prmbledhje e temave t trajnimit mbi Mbrojtja e fmijve n shkolla

MATERIALI U PRGATIT NGA: MA, MSc Merita Mee

PRKTHIMI N SHQIP NGA: Lumni Bizhuta dhe Merita Mee

REDAKTORE LETRARE: Flutura Aka

DISENJIMI & FAQOSJA: Eduart Strazimiri

PRGATITJA PR BOTIM NGA: 2012 Terre des hommes

SHTYPUR NGA:

5Prmbledhje e temave t trajnimit mbi Mbrojtja e fmijve n shkolla

PRMBAJTJA

Parathnie..................................................................................................................10

1. Vlersimi psikologjik n shkoll.............................................................................111.1 Vshtrim i prgjithshm mbi shrbimin psikologjik pr t miturit (modeli italian)............111.2 Vlersimi psikologjik i fmijve n shkolla: prdorimi i instrumenteve t ndryshm n diagnostikim.................................................................................................................................15

1.2.1 Vlersimi i nxnsve me sjellje t vshtir....................................................................................201.2.2 Psikologjia e edukimit.........................................................................................................................201.2.3 Familja reale dhe familja e kafshve..............................................................................................231.2.4 Figura njerzore: karakteristikat, identifikimi...............................................................................28

1.2.4.1 Prmasa dhe simetria..........................................................................................................321.2.4.2 Pozicioni dhe lvizja..............................................................................................................361.2.4.3 Figura e njeriut, ant analitike............................................................................................37

2. Trajtimi i sjelljeve agresive t fmijve n shkoll................................................432.1 Prpilimi i kontratave t sjelljes......................................................................................................43

2.1.1 Zgjedhja e sjelljes.................................................................................................................................432.1.2 Prshkrimi i sjelljes..............................................................................................................................442.1.3 Mbledhja e t dhnave......................................................................................................................442.1.4 Shkrimi i kontrats..............................................................................................................................452.1.5 Kontrata................................................................................................................................................45

2.1.5.1 Fmija.......................................................................................................................................452.1.5.2 Ndrmjetsuesi......................................................................................................................46

2.1.6 Matja......................................................................................................................................................462.2 Literatur ndihmse.......................................................................................................................................462.2.1 Sjellje t vshtira dhe disiplin q ndikon te t gjith nxnsit: Strategjit pr

praktika t frytshme pr edukuesit.....................................................................................................462.2.2 far dim mbi disiplinn e bazuar n ndshkim?....................................................................472.2.3 far dim pr strategjit e disiplins pozitive?..........................................................................472.2.4 Ndrhyrjet, strategjit dhe mbshtetja e sjelljes pozitive..........................................................47

2.3 Veprime t disiplinimit t mir.......................................................................................................492.4 Elementt kryesor t nj plani individual ndrhyrjeje............................................................50


2.5 Pasqyra e Mbshtetjes s Sjelljes Pozitive....................................................................................502.6 Hapa t sukseseshme drejt prmirsimit t sjelljes..................................................................552.7 Kshilla pr t promovuar vetvlersimin pozitiv.....................................................................59 Ilustrim me video i materialit

3. Menaxhimi i situatave t krizs n shkoll (sipas Mooli Lahad)..............................613.1 Modeli baz fiziologjik i t prballuarit vshtrim i prgjithshm........................................61

3.1.1 Besimi (B)................................................................................................................................613.1.2 Ndjenjat (N)............................................................................................................................613.1.3 Social (S)..................................................................................................................................623.1.4 Prfytyrimi (P)..........................................................................................................................623.1.5 Njohs (N)...............................................................................................................................623.1.6 Fiziologjik (F)...........................................................................................................................62

3.2 Stresi i rnd psikologjik.................................................................................................................633.2.1 Shenjat e reagimeve t ashpra ndaj stresit...........................................................................63

Ilustrim me video i materialit

4. Vshtirsia n t nxn..........................................................................................654.1 sht vshtirsia n t nxn?...................................................................................................65

4.1.1 Vshtirsit e zakonshme n t nxn..................................................................................654.1.2 Shenjat e zakonshme t vshtirsive n t nxn...............................................................66

4.2 Si t reagojm?...................................................................................................................................674.3 Bazat e leximit Udhzim pr ndrgjegjsimin fonologjik t efektshm dhe ndjekjen e progresit.........................................................................................................................68

4.3.1 Ndrgjegjsimi fonologjik........................................................................................................684.3.1.1 Ndrgjegjsimi fonemik.........................................................................................694.3.1.2 Ndrgjegjsimi fonemik dhe fonika......................................................................704.3.1.3 Ndarja n grupe pr udhzimin...........................................................................70

4.4 Aktivitetet pr ndrgjegjsimin fonologjik...................................................................................714.4.1 Blloqet zanore......................................................................................................................................724.4.2 Lidhja e rrokjeve......................................................................................................................734.4.3 Ndrthurja e tingujve..............................................................................................................74



5. Vlersimi psiko-edukativ i fmijve n shkolla.....................................................775.1 Elementt e vlersimit psiko-edukativ..........................................................................................775.2 Llojet e vlersimit psiko-edukativ..................................................................................................77

5.2.1 Testet m t fundit t inteligjencs........................................................................................785.2.2 Teste t inteligjencs pr realitetin shqiptar..........................................................................80

5.2.2.1 Teste t tjera t standartizuara (t prshtatshme edhe pr Shqiprin)...............80 Ilustrim me video i materialit

6. Spektri i rregullimeve t autizmit, identifikimi, veorit dhe puna me fmijt............................................................................................816.1 Kriteret e spektrit t rregullimeve t autizmit.........................................................................81

6.1.1 Ndryshimet nga MDSM IV..................................................................................................826.2 Disa fakte pr Punonjsit pr Mbrojtjen e Fmijve................................................................836.3 far mund t shihni n mjediset e shtpis dhe disa prse ndodhin ato...........................836.4 Veorit m t jashtzakonshme t njerzve me autizm......................................................85 Ilustrim me video i materialit

7. Kshillimi individual dhe n grup i fmijve: disa teknika t tij.........................877.1 Kshillim psiko-pedagogjik apo terapeutik?.................................................................................877.2 Kshillimi dhe roli i tij......................................................................................................................897.3 Seancat e kshillimit.........................................................................................................................907.4 Kshillimi n grup n klas..............................................................................................................927.5 Komunikimi........................................................................................................................................947.6 Marrdhnia pacient-terapist.........................................................................................................957.7 Modeli i shkolls fillore adleriane..................................................................................................96

7.7.1 Analiza e nj rasti kshillimi t tipit psikodinamik Adlerian.....................................................97 Bibliografi................................................................................................................................101 Ilustrim me video i materialit

8. Abuzimi fizik dhe seksual i fmijve: identifikimi dhe trajtimi i tyre..............1038.1 Identifikimi i abuzimit te fmija ...................................................................................................103

8.1.1 Shenjat e abuzimit fizik.......................................................................................................1048.1.2 Shenjat e neglizhimit............................................................................................................1048.1.3 Shenjat e keqtrajtimit emocional..................................................................................................105

8.2 Trajtimi i fmijve t keqtrajtuar..................................................................................................105


8.2.1 Vshtrim i prgjithshm...................................................................................................................1058.2.2 Strategjit e trajtimit........................................................................................................................1058.2.3 Probleme t lidhura me moshn...................................................................................................1078.2.4 Probleme t lidhura me familjen..................................................................................................1078.2.5 Kushtet paraprake............................................................................................................................1078.2.6 Procesi i sqarimit t abuzimit........................................................................................................108

8.3 Vshtirsit q ndesh trajtimi.......................................................................................................109 Ilustrim me video i materialit

9. Abuzimi psikologjik i fmijve: identifikimi dhe trajtimi i tyre.......................1119.1 Prkufizimi i abuzimit psikologjik t fmijs.............................................................................1119.2 Rezultatet e krkimit.....................................................................................................................112

9.2.1 Ndjeshmria ndaj kontekstit kulturor..........................................................................................1129.2.2 Krkimi ndrkulturor........................................................................................................................113

9.3 Ndikimi i diferencuar i keqtrajtimit psikologjik krahasuar me format e tjera t abuzimit dhe neglizhimit...............................................................................................................113

9.3.1 Prvojat e nnave n rritjen e fmijve......................................................................................1139.4 Keqtrajtimi psikologjik kndvshtrimi teorik........................................................................114

9.4.1 Teoria e nevojave t njeriut.............................................................................................................1149.4.2 Teoria e zhvillimit psiko-social........................................................................................................1159.4.3 Teoria e atashimit..............................................................................................................................1159.4.4 Teoria e pranimit-mospranimit prindror....................................................................................116

9.5 Keqtrajtimi emocional - vlersimi dhe ndrhyrja....................................................................1169.5.1 Sjellja e kujdestarit...........................................................................................................................1169.5.2 Sjellja e fmijs..................................................................................................................................117

9.5.2.1 Identifikimi i dmtimeve mendore te fmijt dhe adoleshentt.............................1179.5.3 Niveli i intensitetit.............................................................................................................................1179.5.4 Rrethanat ekonomike, sociale e kulturore n vlersim...........................................................1189.5.5 Ndrhyrjet te fmijt viktima dhe familjet keqtrajtuese.........................................................119


10. Menaxhimi i stresit dhe ankthit n adoleshenc.............................................12110.1 Stresi te adoleshentt vshtrim i prgjithshm..................................................................12110.2 Paksimi i stresit nga adoleshentt...........................................................................................12210.3 rregullimi i ankthit social..........................................................................................................123

10.3.1 Shenjat dhe simptomat fizike t rregullimit t ankthit social...........................................123


10.3.2 Shkaqet e rregullimit t ankthit social....................................................................................12410.3.3 Faktort e rrezikut dhe ndrlikimet..........................................................................................12510.3.4 Pasojat e rregullimit t ankthit social......................................................................................12510.3.5 Kriteret pr rregullimin e ankthit social.................................................................................126

10.4 Trajtimi i rregullimit t ankthit social dhe mjekimet...........................................................12610.4.1 Psikoterapia.....................................................................................................................................12610.4.2 Mjekimet e para dhe alternativa t tjera................................................................................12710.4.3 Stili i jets dhe ilaet e shtpis.................................................................................................12810.4.4 Parandalimi.....................................................................................................................................128

10.5 Ankthi nga testi..............................................................................................................................12910.5.1 Shkaqet dhe shenjat fizike t ankthit t testit.......................................................................12910.5.2 Ndikime t ankthit t testit.........................................................................................................13010.5.3 Paksimi i ankthit t testit...........................................................................................................13010.5.4 Paraprirja dhe prballimi i ankthit t testit.............................................................................131

10.5.4.1 Caktimi i qllimit..........................................................................................................134 Ilustrim me video i materialit


PARATHNIE

Ky material prmban nj cikl prej dhjet temash trajnimi (secila me nj kohzgjatje prej pes orsh) t organizuara nga Fondacioni zvicerian Terre des hommes (www.tdh.ch), Misioni n Shqipri, me psikologt e shkollave dhe specialistt prgjegjs pr shrbimin psikologjik n Drejtorit Arsimore Rajonale Elbasan, Durrs, Fier, Kor, Tiran (qytet), Tiran (fshat) dhe t Zyrave Arsimore Pogradec, Peqin, Librazhd, Kavaj, Kruj, Devoll dhe Ersek, n kuadr t zbatimit t projektit Forcimi i rolit t shkolls n ndihmn dhe mbrojtjen e fmijve brenda mjediseve t saj (2009-2012), n bashkpunim me Ministrin e Arsimit dhe t Shkencs. Temat e ktij cikli trajnimesh prkojn me prparsit e Strategjis Kombtare t Arsimit Parauniversitar (2007-2013) dhe jan zgjedhur n bashkpunim me specialistt prgjegjs pr shrbimin psikologjik n Drejtorit Arsimore Rajonale t siprprmendura, si edhe me psikologt e shkollave, fal nj diskutimi t hapur dhe vlersimit t vazhdueshm t nevojave t tyre konkrete n dhnien e nj mbrojtjeje sa m efektive t fmijve n shkolla. Prmes ndrthurjes s teorive t ndryshme t zhvillimit t fmijs, duke shpjeguar dhe analizuar modele bashkkohore t prparuara qasjesh pr mbrojtjen e fmijve n shkolla, gjetjet m t fundit krkimore-shkencore nga akademik t njohur n fushn e psikologjis s shkolls, me diskutime t rasteve dhe shembujve konkret nga puna e prditshme me nxns, msues dhe prindr, ky cikl trajnimesh ndihmoi n zgjerimin e fushs s njohurive profesionale dhe akademike t psikologve t shkolls mbi mbrojtjen e fmijve.

S fundi, meqense shkolla sht pjes e rrjetit pr mbrojtjen e fmijve, ky cikl trajnimi theksoi edhe njher rndsin e madhe t bashkpunimit shkoll-familje-komunitet-struktura lokale, pr t patur nj sistem mbrojtjeje t koordinuar dhe t integruar mir, i till q t ket n qendr fmijn dhe interesin m t mir pr t.


TEMA 1:VLERSIMI PSIKOLOGJIK N SHKOLLTrajner: MA. Irena Hysenaj (Bregu)

Dr. Francesca Angela Molina

1.1 Vshtrim i prgjithshm mbi shrbimin psikologjik pr t miturit (modeli italian)

Shrbimet pr t miturit 0-18 vje Neuropsikiatria pr fmij (NPF); Shrbimi Psikosocial pr Fmijt dhe Adoleshentt (SPFA); Shrbimi i Kujdestaris s t Miturve (SKM) Shkolla

Neuropsikiatria pr fmij (NPF) Neuropsikiatria pr fmij, sht deg e specializimit t mjeksis q merret me

zhvillimin neuropsikik dhe rrregullimet neurologjike e psikike pr grupmoshn nga 0-18 vje;

sht prgjegjse pr rregullimin psikomotor dhe pr rregullimet neuropsikike, si dhe handikapin;

Grupi i puns n nj repart neuropsikiatrik, sht i prbr nga: Psikologu i moshs n zhvillim Terapisti i neuro dhe psikomotoricitetit pr moshn n zhvillim Logopedisti Edukatori Punonjsi social Infermieri

Neuropsikiatria pr fmij

OPERATORT Psikologu pr moshn n zhvillim

Terapisti neuro-psikomotor i moshs n zhvillim

Logopedisti Edukatori

Punonjsi social Infermieri

PACIENTTme rregullime

neurologjike e psikike t moshs nga 0-18 vje


Vlersimi neuropsikologjik

1) vlersimi neurologjik;

2) vlersimi psikiatrik:

- takimi i par: me fmijn dhe prindrit;

- takimi i dyt: vetm me prindrit;

- takimi i tret: vetm me fmijn.

3) vlersimi neuropsikologjik (teste);

4) vlersimi logopedik (teste);

5) t komunikuarit me prindrit;

6) kontakt me shkolln

Fushat e Neuropsikiatris pr fmij

NEUROLOGJIA E MOSHS N

ZHVILLIM

- Paraliza cerebrale- Smundjet neuromuskulare (distrofia muskulare, amiotrofia spinale)- Cefalea- Epilepsia

- Trauma e kafks- Tumoret cerebrale

infantile

PSIKIATRIA E MOSHS N

ZHVILLIM-Prapambetja nervore

- rregullime t zhvillimit psikologjik- rregullime n nxnie

- rregullime t gjuhs-Autizmi dhe psikoza t moshs n zhvillim- rregullime t sjelljes n t ushqyer (anoreksia, bulimia)- rregullime t personalitetit- Melankolia n fmijri dhe adoleshenc- rregullime t sjelljes, rregullime

emotive dhe t funksionimit social- Disekuilibr n

adoleshenc


Qendra Psikosociale pr Fmijt e Adoleshentt (QPFA)

QLLIMI: T prballojn, zgjidhin probleme, rregullime dhe vshtirsi psikologjike pr

personat nga 0-22 vje

SHRBIMET: Kshillim psikologjik; Vlersim psikodiagnostik; Psikoterapi e shkurtr; Mbshtetje psiko-edukative; Takime ndrgjegjsuese parandaluese me grupe t rinjsh, prindr dhe msues

* Psikologt n kto qendra, jan t specializuar pr moshn n zhvillim dhe jan ata q dalin prej qendrave dhe shkojn pran shkollave n sportelin e kshillimit pr nxns, prindr e msues.

Qendra e Mbrojtjes s t Miturve (QMM)

QLLIMI: Grupi i mbrojtjes s t miturve, ka si qllim parandalimin, mbrojtjen dhe mbshtetjen e t miturve, viktima t abuzimeve, q turbullojn rnd fmijn, pavarsin e tij fizike, zhvillimin fizik, afektiv, intelektual dhe moral.

QMM

BASHKPUNO ME:

* GJYKATN E T MITURVE* BASHKIN (shrbimet sociale)

*SHRBIMET SOCIAL-SHNDETSORE RAJONALE

(pediatria, konsultoret familjare, *SERT, *Neuropsikiatria pr fmij,

*Shrbimet psikiatrike, *Shrbimet pr paaftsin, etj)

*SHKOLLAT

Ekipi Operativ

*PSIKOLOG

*PUNONJS SOCIAL

*MSUES*EDUKATOR


Format e e abuzimit mbi t miturin

Keqtrajtim fizik, kur i mituri sht objekt i agresivitetit t nj familjari dhe me pasoja fizike (dmtime lokale, t kapshme nga syri apo t brendshme, thyerje, djegie, dmtime t prhershme, vdekje);

Abuzime seksuale, kur i mituri i nnshtrohet nj akti seksual apo dhuns s nj familjari, t ciln nuk e lejon me ndrgjegje t plot;

Lnie pas dore n nj shkall t rnd t till, kur i mituri vuan ndikimin e mungesave apo mangsive t kujdesit t prindrve q lidhen me nevojat fizike e psikike;

Keqtrajtim psikologjik, kur i mituri sht viktim e dhuns verbale apo presionit psikologjik t till, q e dmton at psikologjikisht;

Braktisje, kur i mituri ska asnj mbshtetje morale e materiale prej prindrve dhe e t afrmve q duhet t kujdesen pr t, prve rasteve kur shkujdesja vjen pr shkaqe m madhore t karakterit t prkohshm.

1.2 Vlersimi psikologjik i fmijve n shkolla: prdorimi i instrumenteve t ndryshm n diagnostikim

Psikologu dhe ShkollaShkolla sht ambienti ku merren jo vetm dije, por mbi t gjitha formohet personaliteti i nxnsit, sht vendi ku mund t korrigjohen disa prej gabimeve q prindrit mund t ken br n edukimin e fmijve t tyre.Objekti i puns s tij sht t ndihmoj:

* Nxnsit: e shkurajuar, me vshtirsi n t nxn, probleme t prqendrimit, melankoli, probleme t sjelljes, anoreksi apo bulimi nervore, probleme psikiatrike dhe t personalitetit; * Msuesit q kan vshtirsi me klasn apo individ t veant, n konflikt t hapur , t shkurajuar;

* Sistemin-shkoll: zhvillimi i sensit komunitar, toleranca ndaj nxnsve me aftsi t kufizuar apo me prejardhje t ndryshme social-kulturore, rishqyrtimi i programeve didaktike n prputhje me aftsit e nxnsve, si edhe gjetjen e metodave pr grishjen e aftsive krijuese t nxnsit;

* Prindrit: n informimin, mbshtetjen psikologjike dhe zgjidhjen e konflikteve mes brezave. Ndrhyrja e tij n shkoll prfshin: vlersim, mbshtetje psikologjike, kshillim, informim/ndrgjegjsim dhe orientim.

Psikologu n shkoll

Mbshtetje psikologjike, pr nxnsit me sjellje t vshtir:

- rregullime n t nxn;- vshtirsi pr t vendosur mar-rdhnie sociale;- rregullime t sjelljes (hiperakti-vitet, bulizm, etj);- dmtime t rnda konjitive (inku-rajim dhe integrim)

- Nxit inteligjencn emotive (edukim emotiv, besimet, opinio-net, stili i t menduarit, atributet etj.)- Kryen orientim shkollor e akademik- Punon me grup-klasn (kriji-mi i skuadrs)

QMM

BN

Shqyrtimin dhe analizn e njoftimeve t individve apo t institucioneve (qytetar,

shkolla, forca t rendit, pediatri, psikologu)

* Nuk jan t mirqena njoftimet anonime, pasi t akuzuarit e qytetarve pa ndonj lloj motivi t vlefshm, sht i kompromentuar

U jep kshillim shrbimeve t tjera apo enteve, pr t

vlersuar mundsin e njoftimit t drejtprdrejt t autoriteteve ligjore,

pasi kan par keqtrajtimin e t miturit (parashikuar kjo nga ligji italian nr. 184/83)

Kryen hetimin e par t nivelit psiko-social mbi situatn e t miturit, nse sht e nevojshme nn njoftimin e

Autoriteteve Ligjore Kryen diagnostikimin e t

miturit dhe vlersimin e mundsive familjare, me qllim hartimin e nj plani ndrhyrjeje sipas Gjykats s t Miturve

Synimi i mbrojtjes sht kaprcimi i situats s krizs n familje,

duke shfrytzuar mundsi dhe strategji brenda dhe jasht saj.

Mundsia m e mir pr nj fmij, sht nj prind i ndrgjegjsuar,

mbrojts dhe i kujdesshm.

N raste t rnda keqtrajtimi apo shprfilljeje, duhet t bhet njoftimi sipas ligjit n Gjykatn e t Miturve.

QMM bashkpunon n astin e formulimit t nj plani n t mir t fmijs apo t familjes s tij, pr

do lloj mundsie rikuperimi t situats familjare t shndetshme

dhe mbrojtse, apo nse nuk sht e mundur, harton plane alternative

jasht familjes.


1.2 Vlersimi psikologjik i fmijve n shkolla: prdorimi i instrumenteve t ndryshm n diagnostikim

Psikologu dhe ShkollaShkolla sht ambienti ku merren jo vetm dije, por mbi t gjitha formohet personaliteti i nxnsit, sht vendi ku mund t korrigjohen disa prej gabimeve q prindrit mund t ken br n edukimin e fmijve t tyre.Objekti i puns s tij sht t ndihmoj:

* Nxnsit: e shkurajuar, me vshtirsi n t nxn, probleme t prqendrimit, melankoli, probleme t sjelljes, anoreksi apo bulimi nervore, probleme psikiatrike dhe t personalitetit; * Msuesit q kan vshtirsi me klasn apo individ t veant, n konflikt t hapur , t shkurajuar;

* Sistemin-shkoll: zhvillimi i sensit komunitar, toleranca ndaj nxnsve me aftsi t kufizuar apo me prejardhje t ndryshme social-kulturore, rishqyrtimi i programeve didaktike n prputhje me aftsit e nxnsve, si edhe gjetjen e metodave pr grishjen e aftsive krijuese t nxnsit;

* Prindrit: n informimin, mbshtetjen psikologjike dhe zgjidhjen e konflikteve mes brezave. Ndrhyrja e tij n shkoll prfshin: vlersim, mbshtetje psikologjike, kshillim, informim/ndrgjegjsim dhe orientim.

Psikologu n shkoll

Ndihmon msuesit dhe prindrit n:

- hartimin e planit pr nxnsit me sjellje t vshtir;- edukimin socio-emocional, emotiv dhe seksual (puna me grupe, me klasn);- integrimin e nxnsve nga ambiente t tjera social-kulturore;- hartimin e programeve didaktike q ndjekin zhvillimet e fundit teknologjike;- n zgjidhjen e konflikteve me nxnsit;- mbshtetjen dhe ndrgjegjsimin e prindrve pr nj komunikim m t mir t brezave dhe zgjidhjen e konflikteve.


- rregullime n t nxn;- vshtirsi pr t vendosur marrdhnie sociale;- rregullime t sjelljes (hiperaktivitet, bulizm, etj);- dmtime t rnda konjitive (inkurajim dhe integrim)

- Nxit inteligjencn emotive (edukim emotiv, besimet, opinionet, stili i t menduarit, atributet etj.)- Kryen orientim shkollor e akademik- Punon me grup-klasn (krijimi i skuadrs)


- rregullime n t nxn;- vshtirsi pr t vendosur mar-rdhnie sociale;- rregullime t sjelljes (hiperakti-vitet, bulizm, etj);- dmtime t rnda konjitive (inku-rajim dhe integrim)

- Nxit inteligjencn emotive (edukim emotiv, besimet, opinio-net, stili i t menduarit, atributet etj.)- Kryen orientim shkollor e akademik- Punon me grup-klasn (kriji-mi i skuadrs)


Kodi etik i psikologut: T mbroj informacionin q ka marr n mnyr konfidenciale nga nxnsi; T mbaj t fsheht karteln e nxnsit me t gjith informacionet q prfshihen

n t: teste, ndrra, kujtime, biseda etj (n disa raste merret leje nga nxnsi pr t kontaktuar prindin apo persona t tjer si msues, edukator, punonjs social, etj). Pr kt miratim merret parasysh mosha, gjendja neurologjike e psikologjike e tij (prjashtohen rastet kur gjendja e nxnsit vlersohet si nj rrezik i menjhershm pr veten apo t tjert);

Informacionet e marra nga bisedat me nxnsit, ndahen vetm n at mas q krkon detyrimi profesional, prgatitja e planit individual me ekipin e puns;

T marr miratimin e prindit dhe t ndaj me t planin e mbshtetjes psikologjike; Tu raportoj organeve kompetente do rast abuzimi fizik apo psikologjik t

raportuar nga nxnsi, apo t vlersuar nga ai vet.

VLERSIMI I INTELIGJENCS

Vlersimi metrik:WPPSI shkalla e inteligjencs Wechsler (mosha parashkollore dhe elementare;

WISC-3 shkalla e inteligjencs Wechsler (nga 6 deri n 16 vje);

PM38 matricat progresive t Ravenit;

Faktort q ndikojn n matjen e inteligjencs, mund t jen:

Social

Ekonomik

Emotiv (Droja)

Familjar (Konfliktet)

Testi Bender * BISEDAVlersimi test projektiv

* BISEDA

* TESTE PROJEKTIVE:

1. Rorschach2. Wartegg3. Blacky Picture4. TAT5. CAT

* TEST GRAFIK:

1. Vizatimi i figurs njerzore;2. Vizatimi i familjes;3. Vizatimi i pems;4. Loja Fisher-Price e shtpis

s hapur (fmij t moshs parashkollore dhe elementare).

+


Inteligjenca

SAKTSIA INTELEKTIVE SHKALLA WESCHLER (WISC-III) Edicioni O.S.

Inteligjenc e ult

QI < 85

Inteligjenca e lartQI > 85

E mjaftueshme pr prfshirjen shoqrore, e pamjaftueshme pr nj msim konceptual t prparuar.(logjika konkrete, jo abstrakte) pasojat negative: kompleks inferioriteti, ekzistencializm vetshkatrrues, ose kompensim agresiv, antisocial

Pikat kritike izolim shoqror, prepotenc,

shkurajim, veim, melankoli; rreziku nga mbiinteligjenca e

rreme; vuajn metodat e ngurta t

edukimit; Humbasin interesin shoqror

dhe bashkpunues.

Zgjidhje: 1. Programi i nivelit t mesm: (nuk

ndjek t gjith programin, por kalon, ose ndjek nj program m t leht);

2. Shkolla pr inteligjentt nn norm;

3. Program i individualizuar (zgjedhja m e mir)

Q.I. VerbaleQ.I. Performanc

Q.I. Totale

Shenja t devijimit faktorial

*T kuptuarit verbal (informacion, ngjashmri, fjalor, t kuptuarit);

* Organizimi i perceptimit (vendosja e figurave,

kompletimi, histori me figura, vizatimi me kuba,

ndrtimi me objekte, labirinthi);

* Arsyetimi aritmetik, kujtesa e numrave);

*Shpejtsia n arsyetim (numrat, simbolet);


WISC-III Shembull i provs s Paraqitjes: VIZATIMET ME KUBA

Mat kapacitetin vizual e perceptiv, vizual-motor dhe zgjidhjen e problemit

WISC-IIIShembull i provs verbale

Kuptim /Arsyetim; far bn nse pret nj gisht? duhet t bsh nse n nj dyqan gjen portofolin e dikujt tjetr? Pse loja ka rregulla? Aftsia e gjykimit shoqror


Matja e inteligjencs: Rorschach

Rorschach merr parasyshn vlersimin e inteligjencsndikimin e faktorve:

emocional -emotiv, - interesin e nxnsit- patologjive psikike latente - patologji e dukshme

* T dhnat e anamnezs.* Vlersimi i nivelit t inteligjencs s prgjithshme(mund t bhet edhe n SHKOLL)

Vlersim i thelluar i t gjitha aftsive

njohseNEUROPSIKIATRIA

Prjashtimi i patologjive Neurologjike,Shqisore oseRelacionale

(NEUROPSIKIATRIA)

Relacion prindrve, kontakt me shkolln

*T prjashtohen prania e rregullimeve shqisore, neurologjike, ose t fushs emotive, por duke vlersuar edhe situatn jo t favorshme social-kulturore. (Consensus Conference)

Konfirmimi i diagnozs s rregullimit specifik

t t nxnit.

* Korrektsia dhe shpejtsia n t lexuar dhe n t shkruar.*Aftsi n llogaritje aritmetike (Neuropsikiatria pr fmij apo Shkolla)

Nse dallohen 1 apo 2 devijime

DiagnozProvizore

DSA

Tipat e inteligjencs- Inteligjenca intuitive-kri-juese- Aftsia artistike- Inteligjenca abstrakte- Inteligjenca analitike- Inteligjenca praktike- Inteligjenca antikonformiste

Kriteret e ndjekura pr diagnostikimin e rregullimit specifik t t nxnit DS dhe thyerja q krijohet mes aftsive t kufizuara t veanta dhe inteligjencs s prgjithshme, (Consensus Conference, Janar 2007)

QI> 85


1.2.1 Vlersimi i nxnsve me sjellje t vshtir

Sipas Dreikurs (1974), vlersimi i nxnsit me sjellje t vshtir fillon ngaq do lloj sjelljeje motivohet nga nj qllim. Prandaj, edhe pyetja e par q bn msuesi/psikologu para nj nxnsi me sjellje t vshtir, por t shndetshm neurologjikisht, sht:

far krkon t arrij ky nxns me kt sjellje?

Qllimet kryesore sipas Dreikurs jan t grupuara n 4 grupe:

1. Trheqja e vmendjes mbi veten 2. Pohimi i forcs individuale3. Hakmarrje4. Pohimi i paaftsis s vet

Mnyrat e zbulimit t qllimit q fshihen pas sjelljes, jan:

- Vzhgimi i sjelljes spontane n klas- Mnyra e prgjigjes ndaj vrejtjeve, kshillave t msuesit- Reagimin (kundr prgjigjen ) q nxnsi provokon te msuesi, edukatori

Tipet e sjelljes n klas:

Aktivo-konstruktiv Pasivo-konstruktiv Aktivo-destruktiv Pasivo-destruktiv

1.2.2 Psikologjia e edukimit

Vetm fmijt q e shohin me besim t plot dhe optimizm t ardhmen, mund t edukohen. A. Adler

T stimuloj aftsit mendore t nj nxnsi, inkurajim;T ndihmoj prindin/msuesin n edukimin e nxnsve;

Hapat e para t diagnostikimit:- asti i shfaqjes s problemit (faktort mjedisor apo familjar, interpersonal, etj);- Anamneza (zhvillimi mendor, fizik n fmijri, frikrat, perceptimi i rolit seksual brenda familjes, etj);- Simptomat aktuale: (pagjumsi, probleme psiko-somatike, rregullime t sjelljes, agresivitet, apati... etj);- Marrdhnia me shkolln (kundrejt shkolls, msuesit, vshtirsive e kritikave, raporti me bashkmoshatart);- Situata familjare;- Prania e tikeve nervor (prplitja e syve, ngrnia e thonjve, veprime ritmike t


pakontrolluara);- Lojrat e preferuara, personazhet e dashur, fantazia;- Cilat jan fushat ku nj nxns ka sukses?

Stili i jets s do individi, sht mnyra origjinale e t menduarit, t ndjerit dhe e t vepruarit, dhe sht UNIK pr at individ dhe paraqet kushtet brenda t cilit duhen marr parasysh t gjitha llojet e manifestimeve t veanta.

Instrumentat e identifikimit t stilit t jets

Detyrat jetsore (puna, miqsia, dashuria) Yllsia familjare Kujtimet e hershme ndrrat Fantazia

* (n ndihm t identifikimit t stilit t jets, prdoren edhe teste projektive si: RORSCHACH (mosha n zhvillim dhe e rritur)TAT (mosha n zhvillim dhe e rritur)

TRI DETYRAT E JETESPuna

T tjert

Sfidat (t rriturit)

PARAPRGATITJA(adoleshentt)

NDIKIMET(fmijt)

Shndeti dhe aspekti fizik Roli i gjinis

Pes qndrime

- Ndaj (Vetes)- Ndaj vshtirsive- Ndaj t tjerve- Ndaj seksit tjetr- Ndaj jets

PES RRNJT

Pozicioni social-ekonomik familjar

Qndrimi i prindrve Yllsia familjare

Dashuria dhe Seksi

STILI I JETSQndrimi ndaj

detyrave jetsore


FIGURA NJERZORE (mosha n zhvillim dhe e rritur)TEST FAMILJA (mosha n zhvillim), etj.

ASPEKTE T STILIT T JETS

Imagjinata pr veten (Si ): (Kush jam un?)

Imagjinata pr botn: Jeta n prgjithsi (si funksionon?) Gjykim mbi ka duhet t jet

- bota sociale (marrdhnie ka midis meje dhe t tjerve?) - bota ideale (Si duhet t jet jeta?) - gjykimi moral (Cila sht sjellja e duhur dhe korrekte?

Mjetet e studimit t sjelljes

- Qllimi dominues/ideali pr veten (far do t studioj?) (far do t bhem?) - Metoda (Si do t bhem?)

YLLSIA FAMILJARE

Yllsia familjare nnkupton mbledhjen e t dhnave pr familjen e fmijs, vendin ku krijohet stili i jets s t miturit.

Motrat e vllezrit Diferenca e moshs Numri i antarve t familjes Konkurrenca jasht familjes Diferenca seksuale Prezenca e vllezrve t vdekur apo t veant (me probleme)

YLLSIA FAMILJARE1. Radha e lindjes2. Ambjenti familjar3. Vlerat e familjes4. Linjat orientuese mashkullore/

femrore5. Roli q luan pacienti n familje6. Roli q z secili vlla/motr7. Lidhjet/aleancat familjare8. Eksperienca e moshs s hershme

dhe e shkolls fillore9. Eksperiencat e para seksuale10. Problemet m t rndsishme q

mbeten pa u zgjidhur nga fmijria e adoleshenca


Kujtimet e hershme

Kujtimet e hershme n praktikn klinike dhe analitike adleriane jan nj mjet diagnostikues i nj rndsie t veant.

Sipas A. Adlerit kujtimet e hershme jan prototipi i stilit t jets. Ato zbulojn karakteristikat thelbsore t personalitetit, drejtimin final, n pjesn m t madhe i pandrgjegjshm. t jen kujtime, jo prvoja t prsritura, nj ngjarje, e t lokalizuara n koh; t jen t vizualizuara (personi me sy t mbyllur duhet t jet n gjendje t risjell at

situat); t ken t bjn me nj ngjarje t thjesht t jets (prjashtohen rastet e ngjarjeve t

mdha si trmete, luft, etj); t jen lokalizuar n nj hapsir kronologjike t prcaktuar (e shumta 5, 8 vje)

ndrrat: shprehje e stilit t jets s individit Analiza e ndrrave

Mjet diagnostik dhe analitik q ndihmon n Dy kritere pr analizn e ndrrave:zbulimin e prmbajtjes s ndrgjegjshme dhe t 1. simbologjia subjektivepandrgjegjshme t psikiks s njeriut 2. metod analitiko-intuitive

- ndrrat e pacientit- ndrrat e terapeutit Analiza: - prshtypjet e dits - analiz asociative - ndjenjat dhe emocionet e prjetuara

1.2.3 Familja reale dhe familja e kafshve

Vizatimi i familjes

Vlersohet:

* Njeriu i par q vizatohet;* Njeriu i vn skajit t majt, i cili konsiderohet prpara njeriut t par t vizatuar;* Ata q mungojn dhe q jan t pranishm;* Madhsia dhe kujdesi n vizatimin e antarve t nj familjeje;* Paqartsia e mundshme gjinore e antarve t familjes;* Radha e ndjekur n vizatimin e prfaqsuesve t familjes.


Figura 1: N t vrtet babai mungon pr fmijn, edhe pse e vizaton at: izolimi n t cilin fmija vizaton antart e familjes, sht patologjik, tregon vshtirsi komunikimi, kontroll t tepruar. Vizatimi i figurave me shpin tregojn pamundsin pr t qen spontan. Mbyllja nuk e lejon grupin familjar t komunikoj.


Figura 2: Prindr q zihen, agresivitet kundrejt prindit t t njjtit seks: kta prindr jan duke u ndar, kan ndezur nj agresivitet t fort te fmija, duke e shtyr at t marr nj rol n kt situat t vshtir, nj rol q nuk i prket, at t mbrojtjes s nns mace.

Figura 3: Izolim n familje: n t dy figurat n vazhdim, do antar i familjes sht i izoluar me ndarse dhe merret me veten.

Figura 4: Narcisizm agresiv, prindr t paaft: Protagonisti n qendr sht nj luan n pozicion superioriteti, i prligjur edhe nga prmasat m t mdha t ksaj figure n krahasim me prindrit, t cilt, t vendosur n cep dhe n prmasa t vogla, prjetohen si t paaft nga i biri.


Figura 5: Izolim pa figurn e nns: n kt familje mungesa e nns sht e dukshme, ndrkoh q bab e bir jan t mbshtetur, duke par televizor, n nj lloj qndrimi pak komunikues. I sapolinduri sht i veuar nga t tjert. Nuk ka nj familje t bashkuar. Pasiguria e protagonistit pr t gjetur nj vend pr veten, duket n vizatim.

Figura 6: Nnvleftsim: protagonisti vizatohet dhe pastaj fshihet. Kjo sht familja ideale ku protagonisti sheh vetm kopjen e prindrve, duke e konsideruar t privilegjuar dhe t denj pr tu prezantuar

Figura 7: Narcisizm: Autori e vizaton veten n familjen e kafshve n ann e djatht, n prmasa m t mdha se i ati; zgjedhja e figurs s luanit dhe prmasat jan shprehje e kundrshtis dhe e sfids s fmijs ndaj figurs s babait; pr nj djal dhjetvjear kjo sht nj ngarkes e madhe agresiviteti. N vizatimin e familjes reale, ai vendoset n ann e kundrt t babait (edhe largsia sht shenj agresiviteti. Fig. 7 e 8)


Figura 8

Figura 9: Vetnnvleftsim n shkall maksimale: fmija nuk bn as prpjekjen m t vogl pr tu prezantuar. Paraqet vetm kopjen e prindrve.


Figura 10: Autori largon t motrn: vllai m i madh zbulon xhelozin e vet ndaj s ms, duke larguar prej saj motrn dhe duke u vendosur pran s ms.

1.2.4 Figura njerzore: karakteristikat, identifikimi

Identifkimi prkeqs: Bebja Autore e ktij vizatimi sht nj vajz 9 vjee. Ajo zgjedh t vizatoj kushrirn e sapolindur, shprehje kjo e xhelozis dhe e nevojs s fuqishme pr t qen n qendr t vmendjes. Tregues nnvleftsimi i vetes.


Mosha e identifikimit shprehje e arratis nga realiteti: Autori sht 8 vje dhe projektohet n nj person 29 vje. Kjo tregon nj shkputje imagjinare nga e tashmja, arsyet jan t kuptueshme, fmija sht refuzues.

Mosha tregus i shkputjes nga realiteti: nj fmij 9 vje q projektohet n mosh 20 vje. Tregues t tjer: (ngjyrat, syzet, cigarja, mjekrra)

Identifikimi seksual, shkputja nga realiteti (vajz 9 vjee q projektohet n mosh 30 vje).


Shkputje n botn e fantazis: vajz 8 vjee e projektuar si 18 vjee dhe e identifikuar me nj figur joreale (vetm n fantazi)

Vetnnvlersim: Autorja sht 9 vjee dhe, sapo e vizaton e fshin veten, pr tu prqendruar te figura e vllait t vogl 4 vje e gjysm. Fakti q e ka shkruar dukshm moshn e tij dhe fytyrs i ka dhn prmasa t mdha, tregon nj lloj identifikimi agresiv pr shkak t xhelozis

Identifikimi me nj klloun 20 vje: Autorja sht 9 vjee dhe krkon nj figur maskuese, sikurse figura alegorike e sforcuar e nj kllouni, q n realitet vshtir t pranohet...


Figura mask (cow boy): prdoret shpesh pr t identifikuar arratisjen e meshkujve. N kt rast arratisja sht m e fort, prej identifikimit edhe me emrin e Piter Panit.

Ngjyra e zez dominuese: shembull joreal, agresivitet i tepruar.


1.2.4.1 Prmasa dhe simetria

Identifikim realist me motrn m t madhe n mosh: autorja sht 9 vje, vizatimi tregon dshirn e saj pr t qen n vendin e motrs, e adhuruar s teprmi prej saj, mbi t gjitha n rrafshin intelektual (koka dhe prmasat e mdha). M shum se nj arratisje nga realiteti, i ngjan nj modeli identifikimi

Figur me krah shum t gjat: iniciativ, dshir pr t ecur para


Figur me prmasa m t vogla se mesatarja: sht kompensim i ndjenjs s inferioritetit, gjoksi i gjer, shpatulla t gjera, sinjale t forcs dhe agresivitetit

Figur e prmasave t vogla tejet t tepruara: autorja sht 9 vje, nj identifikim me figurn e nns. Saktsia tregon siguri t madhe.

Figur e shtypur posht


Figur me prmasa t mdha dhe tipare agresive: autori sht 7 vje. Agresiviteti i tij tregohet me shpatullat e gjera, vendosjen e krahve, dhmbt e nxjerr jasht, syzet dhe dorezat e zeza. Kjo shprehje e forcs shpesh maskon t kundrtn n realitet. Kjo lloj arratisjeje nga realiteti, nga mosha reale n t ardhmen, tregon dshirn pr t qen i adhuruar n nj realitet me probleme.

Figur ballore me aspekt agresiv (kafka mbi kapele, cigarja), arratisja n moshn e rritur, kmb t mdha: siguri e shtirur, nevoj pr t ndrtuar nj imazh t fort, pr t mbuluar pasigurin.


Figur ballore, kmb t hapura: siguri

Figur n profil, arratisja n t ardhmen: autori sht 8 vje


1.2.4.2 Pozicioni dhe lvizja

Pozicion ngurrues: kraht t ngjitur me trupin: duart n form dorashkash (sens i paaftsis pr t ndikuar mbi realitetin), qndrim statik, kmbt e pambshtetura n tok, nevoj pr kontroll mbrojts. Autorja sht 7 vje.

Figur n profil, arratisje n t ardhmen: autori sht 8 vje

Krah t ngritur lart: qndrim agresiv, krkon vmendje (drejtuar n t majt: shenj prkeqsimi)


1.2.4.3 Figura e njeriut, ant analitike

Figur me kok me prmasa t mdha: vmendje pr kokn, element kryesor i vizatimit, tregues i shqetsimit pr faktorin njohs

Koka e vogl: autori sht 7 vje. Koka m e vogl n lidhje me prmasat e trupit, sht tregues inferioriteti. Kraht n pozicion horizontal, jan tregues primitiviteti, e prligjur nga radha e kopsave (simbioz, varsi e tepruar nga nj figur prindrore).


Koka primitive, mungon tonaliteti emotiv: arratisje nga realiteti (kukull, sy t zbrazt, ndrydhje)

Shembull tjetr i koks shum t vogl n nj vizatim t nj 7-vjeari: arratisje nga mosha reale, krkon forc dhe siguri (gjoks i madh, shpatulla t gjera, duar t mdha)

Koka e madhe pa tru, sy vetm me bebe: njohje e kufizuar, vizion i kufizuar i realitetit.


Goja n qendr t vmendjes: rrethore, mungesa e syve, prqndron m tepr vmendjen tek goja. Tregues t problemit n komunikim dhe pangopje emotive, emocionale.

Vizatimi i veshve: autori sht 7 vje, shum i ndjeshm ndaj kritikave dhe ka frik nga mospranimi shoqror. Mosha e vizatimit tregon arratisje nga realiteti, vijzimi jo i sigurt, fshirja e vijs, vshtirsi identifikimi


Qafa del n pah: varsja thekson vmendjen. Autorja sht 7 vjee dhe tregon vshtirsi n kontrollin e emocioneve dhe impulseve.

Qafa e gjat: qndrim pak spontan, shkputje midis arsyes dhe emocionit

Narcizm n veshje: ekstrovers i shtirur q krkon miratim nga shoqria. Autorja sht 8 vjee, arratisje nga realiteti


Fllusk mbrojtse: mund t ndodh si n kt rast, nj vello apo fardo vijzim tjetr, q e mban brenda figurn, tregon nevoj t fort pr tu mbrojtur, pr tu mbshtetur, por krijon edhe nj vij ndarse nga t tjert, t prjetuar si krcnues n nivel emotiv.

TEMA 2:TRAJTIMI I SJELLJEVE AGRESIVE T FMIJVE N SHKOLLTrainer: Dr. Moshe Landsman

2.1 Prpilimi i kontratave t sjelljes

Hapat e prpilimit t kontrats, prfshijn: Prcaktoni nj apo dy sjellje me ka do t punoni n fillim; Prshkruajini sjelljet t tilla, q t jen t vzhgueshme dhe t pranohen; Prcaktoni shprblimet q do t ndihmojn t motivuarit; Caktoni njerzit q do t ndihmojn ndjekjen e sjelljeve dhe ata q do t

shprndajn shprblimet; Shkruajeni kontratn q t jet e kuptueshme nga dokush; Mblidhni t dhna; Ndrhyni, nse t dhnat nuk tregojn prmirsim; Rishkruajeni kontratn (nse t dhnat tregojn ose jo prmirsim); Vazhdoni t ndiqni, t ndreqni e t rishkruani, derisa t ket prmirsim n sjelljet

q ishin shqetsuese; Zgjidhni nj sjellje tjetr pr t punuar;

2.1.1 Zgjedhja e sjelljes T zgjedhsh nj sjellje si t par pr t punuar, nuk do t thot se ajo sht

medoemos sjellja m e rndsishme, sepse sjellja m e rndsishme mund t jet shum e vshtir pr tu ndryshuar, nse prqendrohemi drejtprsdrejti tek ajo;

Largimi nga shtpia, sht nj shembull i mir sjelljesh pr t punuar; Ndonse kjo mund t jet nj sjellje q mrzit do njeri, sht e vshtir ta

ndreqsh duke e veuar; Arratit mund t ndodhin pas nj sr ndodhive n shkoll ose pas debateve n

familje. Ndryshimet dramatike n sjelljen e prindrve, mund t ojn n largimin e radhs;

Zbrthimi i ktyre ndodhive n detaje do t nxjerr n pah sjellje q u duhet kushtuar vmendje e menjhershme;

Sjellja e par q zgjidhet pr t prpiluar kontratn, duhet t jet funksionale; Nse bhet m shpesh, do t rris mundsit e t riut pr t marr m shum

Prmbledhje e temave t trajnimit mbi Mbrojtja e fmijve n shkolla 43


shprblime n mjedisin e tij; Pr shembull, nse ju e ndihmoni at t flas me msuesit n nj mnyr shoqrisht

t pranueshme, ather mund t ket pak gjasa q msuesit ta kritikojn, dhe ka t ngjar q ti shprblejn sjelljet e prshtatshme n shkoll n t ardhmen;

N repertorin e cilido mund t ket sjellje q mund t ndryshohen nga nj rirregullim/prshtatje relativisht e thjesht e ambientit. Sidoqoft, jo t gjitha sjelljet jan t rndsishme;

Zgjidhni pr t ndryshuar nj sjellje q sht m e leht pr tu vzhguar ose q jep m tepr rezultate t mira, se sa nj sjellje q mund t jet pa rezultat;

Bn prjashtim rasti kur ju doni t siguroheni q fmija t ket sukses qysh n prpjekjet e para ose kur fmija bn shum pak pr tu shprblyer;

Qysh aty mund t kaloni n sjellje m t rndsishme.

2.1.2 Prshkrimi i sjelljes Tani sht asti t prshkruani sjelljen e zgjedhur prej jush dhe q e keni miratuar

bashk me fmijn; Tashm e keni zgjedhur sjelljen ku duhet t prqendroheni; Nj prshkrim i sakt lehtson mbledhjen e t dhnave t sakta dhe t besueshme; Ky proces quhet specifikim; Prshkruani se far krkoni t mbahet parasysh aq qart, sa q nj person, i cili

nuk ka fare dijeni pr rastin, t mund ta lexoj prshkrimin, t dal dhe t gjej informacion;

Sjelljet e specifikuara marrin parasysh shum element t ndodhis me lajme t mira: kush, far, kur, ku (dhe sa);

Pyetjet specifike: Ku shfaqet m shpesh sjellja? Ku nuk shfaqet fare? Kur ndodh m shpesh? Kur nuk ndodh fare?far bjn njerzit e tjer para se t ndodh?far bjn njerzit e tjer sapo ka ndodhur? Kush sht m shpesh i pranishm kur ndodh? Sa shpesh ndodh (n muaj, jav, dit, or)?

2.1.3 Mbledhja e t dhnave Qllimet e mbledhjes s t dhnave baz jan:

pr t kuptuar nse problemi ekziston vrtet; pr t kuptuar nse problemi sht po aq i keq, sa thon edhe t tjert;


pr t kuptuar prmasat reale t problemit. Mblidhni t dhna pr rreth 2 jav (shpesh edhe nj jav mjafton); Mblidhini n periudha t prcaktuara qart, nganjher n nj or t veant apo

n or t ndryshme; Libri shpjegon q t mos ia thoni fmijs, por sht vrejtur se sht e vlefshme

ti thuhet atij;

2.1.4 Shkrimi i kontrats Caktoni datn kur marrveshja fillon, mbaron ose negociohet prsri; Sjellja (et) e caktuara pr tu ndryshuar; Sasia dhe lloji i shprblimit ose mbshtetjes s dhn; Planifikimi i shprndarjes s shprblimit; Nnshkrimet e t gjith njerzve t prfshir: fmijs, prindrve, ndrmjetsuesit

dhe tuajn; Planifikoni rishqyrtimin e ecuris; Jo e detyrueshme (por tejet e sygjeruar):

Nj nen pr t shprblyer rezultatin e madh apo t qndrueshm;Caktimi i ndshkimeve q do t jepen nse sjellja e caktuar nuk zbatohet;

2.1.5 Kontrata1. A u specifikua mir sjellja me t ciln do t punohet? 2. A u parashikua n kontrat prforcimi i menjhershm?3. A nevojiten ndreqje t vogla pr t arritur sjelljen e dshiruar? 4. A ishte prforcimi i shpesht dhe n masa t vogla? 5. A u krkua n kontrat dhe a u shprblye arritja e qllimit m shum se sa bindja? 6. A u shprblye rezultati pas arritjes s tij? 7. A ishte kontrata e paanshme? 8. A ishin t qarta kushtet e kontrats? 9. A ishte e ndershme kontrata? 10. A ishte pozitive kontrata? 11. A u prdorur kontrata vijueshmrisht si metod? 12. A u bn shtys pr kontratn t dyja palt?13. A ishte neni pr ndshkimin tejet ndshkues?

2.1.5.1 Fmijaa) A e kuptoi kontratn? b) A e po e merr prforcimin nga ndonj burim tjetr? c) A duhen rivlersuar prforcimi?


d) A sht shfaqur ndonj sjellje e re problematike, q po ia largon vmendjen e ndrmjetsuesit nga sjellja e caktuar?

2.1.5.2 Ndrmjetsuesia) A e kuptoi ndrmjetsuesi kontratn? b) A e vendosi natyrn dhe masn e prforcimit t specifikuar n kontrat?c) A e shprndau sipas udhzimeve, sipas ritmit t vendosur dhe n prputhje me qllimin?d) A u shoqrua befas ndshkimi me ecurin q do t prforcohej?e) A e ndaloi ai ndrmjetsimin?f) A keni nevoj pr nj ndrmjetsues t ri?

2.1.6 Matjaa) A jan verifikuar t dhnat e sakta? b) A e kuptoi mbledhsi i t dhnave se far duhej t numronte? c) A e bt bashk numrimin?d) A e mbshtete at pr sjelljen e tij? e) A sht detyra e mbledhjes s t dhnave shumanshe apo tejet e vshtir? f) A do t prpiqesh t gjesh njeri tjetr q t mbledh t dhna?

2.2 Literatur ndihmse

2.2.1 Sjellje t vshtira dhe disiplin q ndikon te t gjith nxnsit: Strategjit pr praktika t frytshme pr edukuesit

A.Canter., NCSP dhe Browning Wright. M.S.Shoqata Kombtare e Psikologve t Shkollave

Disiplinimi i nxnesve, sidomos i atyre problematik, sht nj sfid e vazhdueshme pr edukuesit. Gjat viteve t fundit, shkollat kan reaguar ndaj sjelljeve t kqija, t vazhdueshme dhe t rnda, duke prdoruar tolerancn zero n vendosjen e disiplins n shkolla. N prgjithsi, toleranca zero nnkupton pezullimin ose prjashtimin nga shkolla t nxnsve, t cilt kan kryer vepra t patolerueshme prfshir mbajtjen e armve apo drogave.

Fatkeqsisht, nj numr gjithnj e m i madh shkollash e prdor tolerancn zero pr t ndshkuar sjellje q jo domosdoshmrisht vn n rrezik sigurin apo mirqenien e t tjerve. Pr m tepr, merren masa t rrepta duke shprfillur rrezikshmrin e sjelljes s keqe dhe rrethanat kur kjo sjellje ndodh, si dhe pa marr parasysh as pasojn negative q kto masa kan n mirqenien e nxnsit q e shkakton ose t klims s prgjithshme t shkolls. Si studimi, ashtu edhe legjislacioni, japin strategjit alternative m t mira q mbshtesin edukimin e sigurt t t gjith nxnsve.


2.2.2 far dim mbi disiplinn e bazuar n ndshkim?

Studimet tregojn se pezullimi, prjashtimi apo tipe t tjera ndshkimi, nuk jan zgjidhje pr sjelljet e rrezikshme apo t kqija t nxnsve. T dhnat tregojn se nxnsit e rrezikshm, nuk bhen m pak krcnues pr t tjert kur hiqen nga mjediset e shkolls; madje shpesh ato bhen edhe m agresiv.

Metoda e tolerancs zero nuk ndikon kur ajo prdoret pr nj koh t gjat, nuk rrit sigurin n shkolla dhe ka rrjedhoja negative, prfshir rritjen e prqindjes s braktisjes s shkollave dhe masave diskriminuese pr vendosjen e disiplins n shkolla. Metoda e tolerancs zero mund t ket nj pasoj m negative mbi nxnsit q jan pjes e pakicave kulturore dhe nxnsve problematik, m shum se te nxnsit e tjer, pasi nga krkimet rezulton se prqindja e pezullimeve dhe prjashtimeve t nxnsve t ktyre kategorive, sht m e lart. Edhe m, rrugt disiplinuese q parashikojn t kufizuarit e ndjekjes s shkolls, prshkallzojn shqetsimet e nxnsve problematik, duke rritur mundsin q kto nxns t mos e mbarojn shkolln e mesme.

2.2.3 far dim pr strategjit e disiplins pozitive?

Studimet tregojn se rrugt e disiplins pozitive, jan t frytshme pr t gjith nxnsit:

Mundsia pr t krijuar kontakte me t rritur t kujdesshm, t pajisur me nj plan nxits, parandalon problemet disiplinore;

Disiplina e drejt, korrigjuese q prfshin vendosjen e marrdhnieve terapeutike me nxnsit, zvoglon shfaqjen e problemeve t mtejshme;

Strategjit q sigurojn nj sjellje t duhur shoqrore, e bjn m t sigurt shkolln. Shkolla m t sigurta, do t thot nj mjedis i vlefshm msimdhnieje;

Paksimi i t izoluarit t nxnsve prmjes shkolla brenda shkollave dhe modeleve t tjera t marrdhnieve miqsore, mund ta ulin ndjeshm sjelljen negative n shkoll, dhe vemas n vende m t mdha;

Nse nxnsve u jepet nj edukim i duhur n mjedise t prshtatshme, ata e prmirsojn sjelljen dhe rezultatin;

Zbatimi i duhur i sistemit t mbshtetjes s sjelljes korrekte, mund t oj n prmirsime t mdha q kan ndikime afatgjata n mnyrn e jetess, aftsit komunikuese dhe problemet e sjelljes n individ me aftsi t kufizuara, si dhe tek ata me prirjen pr nj zhvillim t keq.

2.2.4 Ndrhyrjet, strategjit dhe mbshtetja e sjelljes pozitive

Amendamentet e Shoqats Ndrkombtare t Debateve Edukuese (1997), paraqitn krkesa t reja pr mbshtetjen e nxnsve problematik q shfaqnin sjellje t vshtir, nprmjet zbatimit t ndrhyrjes, strategjive dhe mbshtetjes s sjelljes pozitive, ather kur sjellja e nxnsve pengon nxnien e tij/saj ose t t tjerve. Amendamentet prfshinin jo vetm zbatimin e drejtprdrejt t mbshtetjes individuale pr t gjith nxnsit, por shtronin edhe probleme m t gjera lidhur me sigurin n shkoll dhe t nj klime ndihmuese pr studim pr t gjith nxnsit. Ndryshime t vazhdueshme t shkollave dhe t njsive t ndryshme mbi ndrhyrjet disiplinore dhe n sjellje, duke prfshir ndihmn e prindrve dhe t komunitetit,


mund t ken nj rezultat t dukshm n klimn e shkollave dhe n msimin e nxnsve. T gjith nxnsit, problematik ose jo, mund t prfitojn nga sistemi i mbshtetjes s sjelljes pozitive.

Ndrhyrja, strategjit dhe mbshtetja e sjelljes pozitive, prqendrohen n grishjen e sjelljeve t dshiruara, n vend t ndshkimit t sjelljeve t padshiruara. Ajo thekson rndsin e ndryshimeve pozitive n mjediset e nxnsve, t till q t prmirsojn sjelljen e tyre. Kto ndryshime mund t prfshijn prdorimin e ndihms pozitive, modelimin, mbshtetjen e marrdhnieve msues-nxns, mbshtetjen nga familja dhe ndihmn e nj radhe edukatorsh dhe specialistsh t shndetit mendor. Studimet tregojn se zbatimi i vlefshm i mbshtetjes s sjelljes pozitive, prfshin:

Mbshtetjen e sjelljes s duhur kulturore, familjaro-miqsore; Nj Vlersim t Sjelljes Funksionale, individualish pr do nxns, qysh n nisje

t shfaqjes s problemeve t sjelljes ose si nj aktivitet proaktiv; Prqendrimi te parandalimi i sjelljes problematike dhe prdorimin e

menjhershm t mbshtetjes s sjelljes s duhur; Zbatimin me kmbngulje dhe prpikmri pr prfitimin e sjelljeve q kan nj

rezultat t dukshm dhe afatgjat n mundsit akademike, sociale dhe jetike t nxnsit.

Shembuj strategjish t vlefshme pro sjelljes pozitive: Jan br me dije nj sr qasjesh q japin nj sistem proaktiv n mbshtetje t sjelljes, t bazuara n studime q prfshijn Mbshtetjen e Sjelljes Pozitive (MSP), programe t parandalimit t dhuns, udhzime mbi aftsi shoqrore dhe shrbime pr shndetin mendor t prqendruara n shkolla. Disa shembuj t strategjive t vlefshme, prfshijn:

Parandalimin e dhuns: Nj nga prbrsit m t qensishm t programit t parandalimit t dhuns, prfshin nj plan parandalues; shrbime nga psikologt e shkollave, kshilluesit ose punonjsit social; prfshirja e familjes ose e komunitetit dhe zbatimi i praktikave disiplinore n t gjith shkolln;

Trajnime mbi aftsit shoqrore dhe mbshtetjen e sjelljes pozitive: Ndrhyrjet q ndihmojn nxnsit me rregullime emocionale/sjellje dhe mangsi n aftsit shoqrore, kan fuqin t prmirsojn sjelljen dhe sigurin n shkolla;

Strategjit e ndrhyrjes n fillesa: Ndrhyrjet n shfaqjet e lehta t sjelljeve t paprshtatshme, para se ato t prshkallzohen n dhun, mund t ulin dukshm sjelljen agresive;

Prjashtimi brenda shkolls: T vijuarit e ndjekjes s planit msimor nn mbikqyrjen terapeutike, me qllimim e zbulimit dhe shmangies s shkakut kryesor t nj ngjarjeje t pazakont, jep nj mundsi m t dobishme se veimi;

Kshilluesit: T rriturit, nga komuniteti apo shkolla, punojn me nxnsit q shfaqin rrezik, q ata t mund t prmirsojn konceptet pr veten dhe t ushqejn prfshirjen n sjellje t mira;

Msuesit mbshtesin ekipet: Si nj prpjekje parandaluese, ekipe t prbr nga personeli i shkolls, takohen rregullisht pr t vlersuar klimn n klas, nevojat e nxnsve dhe japin mbshtetje e strategji pr prfshirjen e nxnsve me sjellje t vshtir.


Studim alternativ i prkohshm

Jo t gjitha pasojat e sjelljeve t kqija, mund t ken si zgjidhje strategjit e mbshtetjes s sjelljes pozitive, po t mendosh trsin e faktorve q ndikojn dhe rrezikun e siguris s t gjith nxnsve. Amendamenti i SHNDA (1997) pr Studimin alternativ t prkohshm, i jep mundsin t gjith personelit t shkollave t ndrhyj menjher pr t hequr nga klasa ose shkolla nj nxns me probleme, i cili ka nj sjellje q e v seriozisht n rrezik sigurin edhe mirqenien e t tjerve. Rregulli parashikon q, n rast t disa sjelljeve t caktuara t rrezikshme, personeli i shkolls ka t drejt ta trajtoj nxnsin me sjellje problematike, njlloj sikurse do t trajtonte nj nxns me sjellje joproblematike, duke e zhvendosur at pa miratimin e prindrve, me disa kufizime.

Studimet tregojn se programet alternative t suksesshme pr nxnsit me sjellje problematike kan karakteristikat e mposhtme: 1) Nj numr t vogl nxnsish nn mbikqyrjen e nj personeli shum t kualifikuar dhe nga kultura t ndryshme; 2) nj pjesmarrje t fort dhe aktive t prindrve dhe t komunitetit; 3) prdorimin e udhzimeve jotradicionale, plan msimor t prshtatur dhe personel i prshtatshm; 4) fonde dhe burime t mjaftueshme pr t zbatuar programin; 5) kujdes pr individin dhe ndryshimet kulturore; 6) nj plan msimor dhe objektiva t prcaktuara qart; 7) shrbime kshilluese t pranishme; 8) trajtim shumdisiplinor t rastit; 9) ndrhyrje t mbshtetura n krkime; 10) vlersim formues dhe prmbledhs t planit msimor.

2.3 Veprime t disiplinimit t mir

A Plqimi lidhje baz mes msuesit dhe atij q beson n ato q ai thot dhe bn;B Ekuilibri nj baraspesh e menur e vlerave;C Lidhja logjike e qllimeve, jo gjithmon e metodave, dhe e modifikuar me ndryshimet

individuale t vendit dhe t kohs;D Demokracia e drejta e individve t respektojn veten dhe nj kuptim t vlers personale;E Prpjekja e vazhdueshme dhe q kurr nuk mbaron;F Qndrueshmri por jo sertsi;G Bujari t kohs dhe t durimit;H I dobishm kurdoher q nevojitet prkrahje;I Prfytyrimi i mpreht, pr t gjetur mnyra m t mira;J Lumturia knaqsit e suksesit duhet t jen t prditshme;K Dashamirsia me vizion t largt;

L E qeshura mekanizm baraspeshe n koh stresi;M Drejtimi zgjedhja e menur e metodave;N Ushqimi i shndetit t mir n marrdhnie emocionale;O Rrugdaljet drejtimi i udhtimeve npr rrugt e pranueshme;P Lvdatn kurr mos e kurse;Q Qetsia liri e herpashershme nga ankthet dhe ngacmimet;


R Rutina e nevojshme dhe e rehatshme;S Siguria siguria dhe mbrojtja nga rreziqet e panevojshme;T Toleranca e dshtimeve dhe e dobsive;U T kuptuarit e ndryshimeve individuale n interesa dhe aftsi;V Vigjilenca syhapur pr sinjalet e rrezikutW Ngrohtsia gatishmria pr t shprehur plqimin;X Shnon vendin ktu dhe aty;Y Po-t mund t jen m shum se jo-t;Z Vrulli pr sot, dhe pr nesr.

2.4 Elementt kryesor t nj plani individual ndrhyrjeje

1. Objektivat dhe qllimet e veanta;2. Datat e caktuara pr fillimin dhe mbarimin;3. Emrat e personelit q prfshihen dhe jan prgjegjs pr zbatimin;4. Prmbajtjet e veanta t planit t bazuar n vlersimin, duke prfshir:

ndreqjet e mjedisit/vendit; ndrhyrjet e mparshme pr t msuar apo nxjerr n pah sjelljet e dshiruara; ndrhyrjet e njpasnjshme pr t prforcuar apo ruajtur sjelljet e dshiruara; ndrhyrjet shtypse q do t prdoren nse/kur ndodhin sjellje(t) e paprshtatshme; prshkrimi i veant i planeve dhe gjykimi pr ato q mund t mos prputhen me

procedurat rutin t programit dhe mund t krkojn miratim administrativ;5. Procedura pr t nxjerr dhe prforcuar iftin e duhur kur prdoren ndrhyrje shtypse;6. Procedura t veanta pr kqyrjet e vazhdueshme t ecuris dhe vlersimin periodik t prmbledhur;7. Procedurat pr ta ndar prmbajtjen e planit me personelin e prshtatshm dhe personat e tjer t lejuar;8. Kushtet q mund t ojn n rishikimin apo ndrprerjen e planit.

2.5 Pasqyr e Mbshtetjes s Sjelljes Pozitive

Renee BradleyZyra e Programeve pr Arsimin e veant

Rob HornerUniversiteti i Oregonit

N kt pik, ne kemi nj shkenc m t mir se praktika,nj kuptim m t sakt se politikat, nj vizion m t mir se realiteti.

(Horner, 1998)


Prcaktimi i Mbshtetjes s Sjelljes Pozitive (MSP): Mbshtetja e nj sjelljeje pozitive, prfshin:(A) Rezultate t vlersuara;(B) Sjelljen dhe Biomjeksin;(C) Procedura t vlefshme; dhe(D) Ndryshimin e sistemeve...pr t prmirsuar, si cilsin e jets, ashtu edhe pr t ulur trsisht numrin ose parandalojn sjelljet problematike.

Mbshtetja e Sjelljes Pozitive

MSP sht nj trsi strategjish t vazhdueshme dhe individuale, q synojn arritjen e rezultateve t rndsishme shoqrore dhe msimore, duke parandaluar sjelljet problematike te t gjith nxnsit.

Keqprdorimi i MSP

T mosprcaktuarit e praktikave dhe programeve msimore... qasja e prgjithshme pr parandalimin e sjelljeve problematike; T moskufizuarit te nj grup i veant nxnsish... sht pr t gjith nxnsit; T mosprcaktuarit e prparsive n planin msimor; T mosrinovuarit... bazohet n t dhna t shumta mbi praktikat e sjelljes, struktura dhe strategji t vlefshme msimore.

Prgjigja tipike... bhu i ashpr?

Shtimi i kqyrjes s sjelljeve problematike n t ardhmen; Ri-ri-ri-shqyrtim i rregullave dhe ndshkimeve; Vazhdimsia e pasojave t zgjatura aversive; Prmirsimi i ndshkimeve t prdorura; Prcaktimi i nj pike kulmore;

Prgjigja e Sistemit...Bhuni edhe m t ashpr

Rregulli i tolerancs zero; Roje sigurie, uniforma pr nxnsit, detektor metali, kamera monitorimi; Pezullimi/Prjashtimi; Mundsi prjashtuese (pr shembull, programe alternative);

Zgjidhja ...

Zbatim i praktikave t bazuara n krkime; I jepni prparsi nj programi t unifikuar parandalimi; Zbatimi i qasjes funksionale pr mbshtetjen e sjelljeve pozitive; Pjesmarrja n sistemet q mbshtesin miratimin dhe prdorimin e qndrueshm t praktikave t vlefshme pr t gjith nxnsit


Qllimi Krijimi i mjediseve q mbshtesin prdorimin dhe prmbajn praktika t mbshtetura n prvoja (Zins & Ponte, 1990); Krijimi mjediseve t vlefshme dhe q mbshtesin msimin pr t gjith nxnsit.

Mbshtetja e Sjelljes Pozitive nga Shkolla

Mbshtetja e Sjelljes Pozitive nga shkolla prbhet nga nj grup strategjish dhe sistemesh, q synon rritjen e mundsive t shkollave pr t (a) ulur prarjen n shkoll dhe (b) edukimin e t gjith nxnsve, duke prfshir edhe ata me sjellje problematike; Prcaktimi i qart i rezultateve; Prdorimi i praktikave t bazuara n krkime t sakta; Nxitja e sistemeve administrative; Prdorimi i informacioneve pr zgjidhjen e problemeve;

Praktikat dhe sistemet pr Mbshtetje t gjer t Sjelljes Pozitive nga shkollat

Praktikat

Prcaktimi i pritshmris; Shpjegimi i pritshmris; Kqyrja e sjelljes q pritet; Pranimi i sjelljes s pritshme; Korrigjimi i sjelljes s gabuar (vazhdimsia e pasojave); Prdorni i informacionit pr marrjen e vendimeve;

Sistemet

Trajtim i udhhequr; Zbatim grupi; Prcaktimi i siprmarrjeve; Alokimi i FTE; Mbshtetje t mbuluara finaciarisht; Zhvillimi i sistemit t marrjes s vendimit, mbshtetur n informacione;

Mesazhet kryesore

Mbshtetja e Sjelljes Pozitive sht shum e rndsishme pr suksesin e shkollave; Mbshtetja e shkolls pr sjellje pozitive, fokusohet n:

Parandalim; Sistemin e shumfisht; Zbatimin e kontrolluar; Prdorimin aktiv t informacionit pr vendimmarrje Mbshtetja e shkolls pr sjellje pozitive, prmirson:

1. Sjelljet problematike;2. Suksesin akademik;


3. Sigurin n shkoll

Si t arrijm qllimin

T investuarit n parandalim T krijuarit e nj mjedisi t vlefshm

o Drejtuesit, ekipet, vendet pr zhvillimin e praktikave t vlefshme Prdorimi i sistemeve t ndryshme pr probleme t ndryshme

o Vetm niveli individual i nxnsit sht i pamjaftueshm T ndrtuarit e nj kulture t drejtash

o Prcakto, mso, kqyr dhe shprblej sjelljen e mir T ndrtuarit e sistemeve t qndrueshme T investuarit n mbledhjen dhe prdorimin e informacionit pr vendimmarrje / zgjidhjen e problemeve.

Mos harroni ...

Organizata nuk sillet... individt e bjn kt. Organizata sht nj grup individsh, t cilt sillen s bashku pr t arritur nj qllim t prbashkt. (Horner, 2001) Sistemet jan t nevojshme pr t mbshtetur prdorimin e prbashkt t praktikave m t mira nga individt e nj organizate. (Horner, 2001)

far nevojitet?

Pritshmria q shkolla do t punoj me t gjith fmijt; T dhnat e suksesit n t gjitha nivelet e trekndshit; Njohja empirike e procedurave dhe sistemeve funksionale; Theksi m s pari mbi parandalimin; Qartsimi i roleve t rretheve, rajoneve, shteteve; Bashkpunim m t madh midis arsimit, drejtsis pr t miturit, shrbimit t shndetit mendor dhe t mbshtetjes s familjes.

Pyetjet kryesore

A mund ta zbatojn shkollat MSP-n? ndikime ka n sjelljen shoqrore? ndikime ka n rezultatet akademike? far sht e nevojshme?

Logjika kye

Shkollat prballen me nj sfid t vshtir:o Prfitime akademike, detyra shoqrore, siguri;o Fmijt hyjn n shkoll t ndryshm nga njri-tjetri m shum se kurr;

Mbshtetje e sjelljes individuale:o Vlersim funksional;


o Pjesmarrja e t gjith nxnsve; Mbshtetje e sjelljes pozitive nga shkolla:

o MSP n shkolla nis me punn pr ndrtimin e nj kulture shoqrore pozitive;o Ndrhyrje t gjer nga shkolla;

Praktikat e vlefshme kan nevoj pr sisteme mbshtetse:o Mbledhja e informacionit dhe prdorimi i tij n vendimmarrje

far bjn ndryshe siprmarrsit m t mdhenj t Bots (Buckingham & Coffman 2002, Gallup)

Intervista me 1 milion punonjs, 80.000 siprmarrs, n 400 kompani.

Krijojn nj mjedis pune, ku punonjsit:1. E din se far presin;2. Kan materialet dhe pajisjet pr t kryer punn me korrektes;3. do jav vlersohen pozitivisht pr pun t mir;4. Kan nj mbikqyrs, i cili kujdeset dhe u kushton vmendje;5. Inkurajohen pr t kontribuar dhe pr tu prmirsuar;6. Mund t prcaktojn dik n vendin e puns, i cili sht nj mik i mir;7. E kuptojn se misioni i organizats i bn ata t ndjejn q puna e tyre sht e rndsishme;8. Shohin rreth tyre njerz t prirur pr t br nj pun t mir;9. Ndjejn se po msojn gjra t reja (po prmirsohen);10. Kan mundsin t bjn mir punn e tyre;

Gjasht ide kryesore

1. T ndrtuarit e nj Sistemi shumpalsh pr mbshtetjen e sjelljes s mir - Sisteme t ndryshme pr sfida t ndryshme;2. T investuarit n Parandalim - Ndrtimi i nj kulture t detyrimeve shoqrore;3. T udhhequrit administrativ/Siprmarrsit;4. T zbatuarit e vlefshm t bazuar n punn e grupit;5. T prshtaturit e procedurave n prputhje m prmbajtjen - Zbatimi i praktikave dhe sistemeve t qndrueshme; 6. T mbledhurit dhe t prdorurit e informacionit pr vendimmarrje;

Rezultatet

A e praktikojn shkollat MSP-n? Nse shkollat kalojn n kt proces, kan sukses n zbatimin e praktikave dhe sistemeve t MSP-s? A ndikon zbatimi i MSP-s n uljen e problemeve disiplinore? A ndikon zbatimi i MSP-s n prmirsimin e mbarvajtjes akademike? A ndikon zbatimi i MSP-s n rritjen e siguris n shkoll?


Sistemi i mjeteve t vlersimit

Shtat elementt kryesor

o Prcaktimi i pritshmris s shkolls;o Shpjegimi i pritshmris s shkolls;o Njohja/shprblimi i pritshmris s shkolls;o Korrigjimi i gabimeve n sjellje;o Sistemi i informacionit pr vendimmarrje;o Udhheqje administrative/mbshtetje;o Mbshtetja n qarqe;

Rezultatet prmbledhse (q do t thot, t elementeve kryesore)

o 80% n prmbledhje + 80% te elementet e msimdhnies

Mesazhet kryesore

Investim pr parandalimin Krijimi i nj mjedis t vlefshm

o Udhheqje, ekipe, praktika t vlefshme Prdorimi i sistemeve t ndryshme pr probleme t ndryshme

o Vetm niveli individual i nxnsit nuk sht i pamjaftueshem Ndrtimi i kulturs s detyrimeve

o Prcaktimi, shpjegimi, kqyrja dhe shprblimi i sjelljes pozitive Ndrtimi i sistemeve t qndrueshme Investimi n mbledhjen dhe prdorimin e informacionit pr vendimmarrje/zgjidhjen e problemeve.

2.6 Hapa t suksesshm drejt prmirsimit t sjelljesDuzina e poshtr

Zbatimi i Sistemit t Parimeve t Msimdhnies (A.S.P.M)Marone Frank J, PhD, BCBA

1. NDJESHMRIA: pr ti ardhur n ndihm nj personi tjetr pr t kaprcyer vshtirsit e sjelljes, duhet s pari t bjm t pamundurn t kuptojm prvojn e jets s tjetrit dhe mnyrn se si ai/ajo i prjeton situatat e prditshme. Shqyrtimi i prvojave jetsore t individit dhe prqendrimi n to, dhe n mnyrn se si ato mund t ndikojn te individi dhe sjelljet e tij/saj n kushte t ndryshme, mundson prpjekjet n prmirsimin e sjelljes, prmes t cils individi, dhe ata q e ndihmojn, bashkpunojn m tepr se sa nj njeri i vetm t kontrolloj tjetrin. Ndonjri dshiron t ndihmoj n zgjidhjen e problemeve individuale t atij/asaj, m shum se t ndihmoj n zgjidhjen e problemeve q ai/ajo paraqet te t tjert. Ndokush krkon t kuptoj se far e shqetson kt individ, duke e shtyr at t sillet n nj mnyr t caktuar, n vend q t kuptoj se si ai/ajo i shqetson t tjert. Ndryshimi q shfaqet prej ksaj sht m i ndjeshm dhe m i qndrueshm;


2. MUNDESIT: materialet, pajisjet, vendet, rregullat, udhzimet, pritshmria, udhzuesit, oraret, etj, bjn t mundur pjesmarrjen e dikujt n ndonj aktivitet. Pr t ndihmuar dik n kaprcimin e problemeve me sjelljen, duhet t identifikojm mundsit e shfaqjes s nj sjelljeje t quajtur si problematike dhe t punojm n paksimin e faktorve q lidhen shum me shfaqjen e sjelljes problematike. Mundsit q sigurojn ose shtyjn n sjellje t sigurta duhet t ruhen dhe t shtohen. Manipulimi i mundsive jep mjetin m t thjesht pr t ndihmuar dik n prmirsimin, gj q ky individ e ka tashm, aftsit dhe motivimin e nevojshm;

3. AFTSIT (Sjellja): shum sjellje t thirrura problematike, krkojn aftsi t madhe, sjellje m shum t sigurta pr t zvendsuar kto sjellje t ndryshme. Pr t ndihmuar tjetrin, pr t kaprcyer problemet e sjelljes, dikush duhet t jet i prgatitur pr t shpjeguar, pr t mos harruar ose pr t vn n pun aftsit pr sjelljen e cilsuar si problematike. Nxitni zhvillimin e aftsive m t sigurta me prdorimin e udhzimeve t drejtprdrejta. Udhzimet e drejtprdrejta pr aftsi t reja, prbjn mjetin m t thjesht dhe m t drejtprdrejt pr t ndihmuar dik q t prmirsohet n situata kur mundsit dhe motivimi i nevojshm tashm ekzistojn;

4. Nxitjet (Pasojat): njerzit sillen n mnyr t caktuar, pasi sjellje t caktuara japin prfundime t parashikuara t dshirueshme. Q t mund t ndihmojm dik t kaprcej sjelljet problematike, duhet t njohim prfundimin e dshiruar t arritur nga sjellje t thirrura si problematike dhe ti heqim kto duke arrir qllimin e dshiruar me sjellje m t sigurta, sidomos t atyre q kan n qendr zhvillimin dhe prpjekjet e zhvillimit t aftsive t dikujt, dhe ti shtyj dhe inkurajoj ato. Shumica e njerzve rreken pr qllimet e dshiruara t ndrveprimit (vmendjes), lehtsim nga dika e pakndshme (shptim, shmangie), prllogaritja e sendeve materiale (t ardhura t prekshme), dhe/ose zemrim (grishje ndijore). (BMSE = Bashkveprim Materiale Shptim Ekzaltim). Pr fat t mir, dy t part, prgjegjs kryesor pr sjelljet e individve, mund t kontrollohen. Edhe nse sjelljet problematike, nuk shrbejn kryesisht pr t arritur prfundimin e dshiruar, prqendrimi i vmendjes n gjrat m t sigurta q ka tjetri rritja e bashkveprimit, kur disa gjra ndodhin do t ndihmoj n prsritjen m t shpesht t ktyre gjrave. Sigurimi i stimujve prbn mnyrn m t menjhershme dhe t drejtprdrejt t prmirsimit edhe pr analizimin e mundsive dhe aftsit;

5. VLERSIMI I ARRITJEVE (lavdrimi): si nj mnyr pr ti kushtuar vmendje m mir, sjelljeve t dshirueshme dhe t pranueshme q mund t zvendsojn nevojn e sjelljeve problematike. P t ndihmuar tjetrin n kaprcimin e sjelljeve problematike, duhet przgjedhur nj numr sjelljesh t pranueshme dhe t vlersohen arritjet e bra rregullisht dhe do her q shfaqen kto sjellje, si nj mnyr pr t shtuar faktort nxits. Qllimi mund t jet thjesht kushtzimi i sjelljes problematike, pjesmarrja n nj sjellje tjetr t pranueshme, dhe/ose pjesmarrja n forma t tjera zvendsuese t sjelljeve. Rndom kto tri forma ndrthuren me njra-tjetrn. Vlersimi i arritjeve, nj form e drejtprdrejt e vlersimit pozitiv, i cili prmban faktor shoqror dhe fizik, prfshin prshkrimin e vlerave t nj sjelljeje t veant q ndodh, si dhe informacione t detajuara mbi kriteret e shfaqjes s suksesshme. Duke vrejtur at q personi bn n mnyrn e duhur, vlersimi i arritjes ndihmon gjithashtu n rritjen e vetvlersimit prej personave q marrin ndihm dhe u ndrton atyre besimin;


6. UDHZIME T DREJTPRDRJTA: nj metod pr zhvillimin e aftsive t reja te individt, t cilt shfaqin vshtirsi n t msuar. Individt e cilsuar problematik, veanrisht ata q shfaqin sjellje t dukshme problematike, nuk msojn shum nprmjet vzhgimit, gjykimit, gabimit ose nga prvoja e prgjithshme. Pr t ndihmuar dik n zhvillimin e nj aftsie t caktuar, dikush duhet tia shpjegoj at qartsisht. Kto udhzime t drejtprdrejta prfshijn prdorimin e nj analize, ku dikush sqaron t gjith aftsin prmes hapave t vegjl. Pr shembull, aftsia pr t ndezur dritn n nj dhom, ka disa hapa si, hyrja n dhom, gjetja e elsit, afrimin drejt elsit, arritja e elsit dhe ngritja e elsit lart. Numri i hapave t nj aftsie t caktuar, varet nga lehtsia me t ciln njeriu q mson kt aftsi arrin suksesin, se sa nga vet tipi i aftsis. Prsritja e suksesshme e hapave t sakt t aftsis, on n msimin e shpejt t saj. Nxnsi mund ti prsris t gjitha hapat ose vetm disa prej tyre hapat e par apo ato t fundit duke u prmirsuar dor-dor, deri n ushtrimin e aftsis s plot. Kjo varet nga vshtirsia e individit n msimin e ksaj aftsie.

7. PRAKTIK E DREJTUAR (manual udhzues; udhzime t prshkallzuara): nj mnyr udhzimesh t drejtprdrejta pr aftsi t reja apo pr t ndrequr pjesrisht gabimet e aftsive t msuara. Kush krkon t ndihmoj dik n shmangien e sjelljes problematike, duhet t siguroj nj praktik t drejtuar t mjaft pr kryerjen e do aftsie t zgjedhur, q ti mundsoj individit arritjen e realizimit t suksesshm dhe t pavarur, ose t paktn, t prcaktoj nivelin e mbshtetjes s prhershme q ai/ajo do t ket nevoj pr t ruajtur vijueshmrin n t ardhmen. Praktika e drejtuar varion nga 100 pr qind ndihm fizike dor m dor, nprmjet s cils personi bashkpunon plotsisht rreth modelit apo gjesteve q individi kopjon. Duke nxitur nj mbarvajtje t qet, t suksesshme dhe q parandalon gabimet, praktika e drejtuar ndihmon n zhvillimin e t drejtave t personit q ndihmohet, duke grishur edhe m vetvlersimin e tij. Praktika e drejtuar prfshin gjithashtu prgatitjen e mjedisit q grish pun t suksesshme;

8. NDJEKJA JOPRODUKTIVE (duke shprfillur): nj mnyr pr t aktivizuar sjelljet e cilsuara si problematike por t efektshme m par pr individin n arritjen e prfundimit t dshiruar. Q t ndihmojm dik n kaprcimin e sjelljeve problematike, duhet t praktikojm Ndjekjen Joproduktive gjat shfaqjes s t gjitha sjelljeve t cilsuara problematike, derisa personi t mos i kryej ato, pr t arritur qllim e dshiruar. Kjo mund t ndodh me siguri n kushtet e Vlersimit t arritjeve, Praktiks s drejtuar dhe faktorve t tjer t prmendur m lart. Ndjekja Joproduktive nnkupton mosshfaqjen e ndonj reagimi ndaj sjelljeve problematike, duke qndruar vigjilent n pritje t rishfaqjes s sjelljes s pranuar dhe rikthimin e Vlersimit t arritjeve n kohn e duhur. Ndjekja Joproduktive shrben edhe q motivime t tjera, prve nxitjes (lirimi, materiale, ekzaltimi), t mos ndodhin si rezultat i sjelljes problematike. Kjo mund t krkoj planifikim dhe prgatitje t gjer, q t mund t ulen pasojat e pafavorshme. Duke krijuar kto rrethana joproduktive t kombinuara me rivendosjen, ndrveprimin dhe nxitjet e tjera n astin q rikthehet sjellja e pranueshme, Ndjekja Joproduktive jo vetm shmang sjelljet e cilsuara problematike, por krijon nj nivel besimi dhe sigurie, t till q ju shtyn t mos e braktisni personin, pavarsisht se sa keq ai/ajo mund t jet sjell. (Ju lutem, shikoni dokumente plotsuese mbi Ndjekjen Joproduktive pr hollsi t mtejshme);


9. TRAJTSIMI: i shkallzuar dhe sistematik deri n ndrtimin e prbrsve t aftsive t reja ose sekuencave t nj aktiviteti, q marrin form sikurse nj pjes e artit merr form, pak nga pak, nga prpjekjet e nj artisti. Ndihma q i jepet dikujt pr kaprcimin e sfidave t sjelljes prfshin, n m t shumtn e rasteve, zhvillimin e aftsive t reja. Me prirjen t nxirren n pah sa m shum aftsi, gjithnj e m t prafrta me rezultatin e dshiruar, trajtsimi on n nj sukses t madh dhe t vazhdueshm. Prdorimi i trajtsimit mundson t praktikuarit e fardolloj aftsie t re t nj individi dhe prshtatet mir me Udhzimin e Drejtprdrejt dhe Praktikn e Udhhequr. Hapat e prfshira n trajtsimin, mund t duken fillimisht sikur nuk kan t bjn shum me aftsin q po msohet. Pr shembull, t msosh dik q t shoh nj program televiziv pr 30 minuta rresht nj aftsi vetjake shum e vlefshme pr kohn e lir shpesh nis duke i krkuar nj personi t qndroj n dhomn e televizorit shum pak (pr shembull, nj minut), pa e par at, ulur, t zgjedh nj kanal, t rregulloj zrin, ose faktor t tjer q jan pjes e aktivitetit t t parit t televizorit. Trajtsimi sht i ngjashm me punn e nj skulptori, i cili gradualisht krijon nj form t njohur nga nj bllok guri;

10. VENITJE: reduktim i shkallzuar dhe i vazhdueshm i mbshtetjes s jashtme t shfaqjes s suksesshme, ndrkoh q ruhet suksesi. Niveli dhe masa e ndihms q nj individ krkon n fillimet e tij pr t arritur prfitimin e nj aftsie apo aktiviteti t ri, nuk ka rndsi. Qllimi fillestar prqendrohet n punn e suksesshme, pavarsisht mbshtetjes q nevojitet. Me kalimin e kohs, reduktimi i mbshtetjes mund t oj n nj shfaqjeje t pavarur. Disa individ, t cilt ushtrojn disa aftsi ose kryejn disa aktivitete, do t krkojn mbshtetje t prhershme, ose t paktn nj pik ku venitja e mbshtetjes duhet t ndodh jashtzakonisht ngadal (nganjher kjo gj ndodh pr nj periudh shumvjeare). Venitja bn t mundur prcaktimin e nivelit dhe llojin t mbshtetjes q nj individ krkon n mnyr q t mbetet i suksesshm;

11. T DHNA OK/JO OK (t dhnat): dokumentimi i ndryshimit duke regjistruar shfaqjen dhe mosshfaqjen e sjelljeve t caktuara. T dhnat mund t prfshijn nj vllim detajesh q dikush zgjedh t mbaj dhe/ose ka burime pr t mbledhur. M e rndsishme, OK/JO OK ofron nj form t arritshme t ruajtjes s t dhnave t sakta dhe q pasqyron imtsisht ndryshimet, n mnyr q t bhet kqyrja e ndikimeve, e prpjekjeve pr prmirsimin e sjelljes. Teknikisht ndrkoha q nevojitet pr regjistrimin e t dhnave OK/JO OK, prbhet nga nj rrjet i prditshm blloqesh kohe pr shembull, nj koh 30 minutshe secili prej t cilave i rezervohet astit kur ndodh sjellja e caktuar;

12. KOMUNIKIMI: strategjit, materialet, aftsit, pajisjet, etj, i lejojn komunikimit t prshkoj do aspekt t arritjes s nj sjelljeve pozitive t suksesshme. Zakonisht kjo do t thot transferimi i informacionit nga, dhe tek individi. N mnyr q t ndihmoj tjetrin pr t kaprcyer sjelljen e keqe, duhet t bj t arritshme pr at individ trsin e informacionit n lidhje me ngjarjet, aktivitetet, kushtet, etj, t jets s ktij individi. Fotografit, kartat e fjalve, oraret, kalendart, shpjegimet, etj, mund t ndihmojn n kt, duke lejuar q personi t parashikoj dhe t prgatitet pr ngjarje n t ardhmen. Ngjarjet q e habisin gjithnj e m rrall individin, ojn n prmirsimin e menjhershm t disa sjelljeve. Fotografit, kartat e fjals, t folurit dhe udhzimet mbi gjuhn, pajisjet e duhura, etj, mund t ndihmojn n zhvillimin e natyrave t ndryshme


t bisedave rreth shqetsimeve personale private dhe publike, duke br t mundur remineshencn, dhe duke br zgjedhje, si dhe ndihmojn n prqendrimin, zakonisht t kufizuar t personit n brjen e krkesave (nj pjes e rndsishme, por n t vrtet e vogl e jets s prditshme).

2.7 Kshilla pr t promovuar vetvlersimin pozitivRichard LAVOIE

1. Vlerso do fmij si nj individ, me pika t forta, nevoja, interesa dhe aftsi t veant;2. Prqendrohu n pikat e forta t fmijs. Theksoji dhe lavdroji ishujt e tij t kompetencs;3. Refuzo sjelljen e fmijs, por kurr mos refuzo fmijn. Prdor fjal dhe nofka t dashura

kur qorton (Dhoma jote sht rrmuj, i dashur. Tani fike televizorin dhe ndreqe shtratin tnd);

4. Ki parasysh se interesimi i sinqert mund t jet m i frytshm dhe m domethns se lvdata. Interesohu sinqerisht pr aktivitetet e tij, etj;

5. Cakto qllime realiste, t arritshme pr fmijn tnd. Parashiko suksesin;6. Shmang prdorimin e sarkazms me fmijt; fmijt q kan probleme me gjuhn,

gjithmon e keqinterpretojn at;7. Kur diskuton nj shtje apo nj problem, shmang paraqitjen e vshtirsive t kaluara;8. Kurr mos e krahaso nj fmij me nj tjetr;9. Ndihmoje fmijn q t zhvilloj aftsit e vendimmarrjes dhe t zgjidhjes s problemit;10. Kupto q gabimet jan nj pjes e pashmangshme (dhe e muar) e do prvoje t

msuari. Prdori gabimet si nj mundsi pr t

Documents

Terre des hommes - childhub.orgchildhub.org/sites/default/files/mbrojtja_e_femijeve_ne_shkolla.pdf · 10.1 Stresi te adoleshentët – vështrim i përgjithshëm.....121 10.2 Pakësimi