Than Hoc Thap Gia

8/19/2019 Than Hoc Thap Gia

1/178

ANNA TRAÀN THÒ NGUYEÄT

THAÀN HOÏC THAÄP GIAÙ

2009


2/178

2


3/178

3

DAÃN NHAÄP« THAÀN HOÏC THAÄP GIAÙ »

« Ngoân ngöõ thaäp giaù » (ho logos ho tou staurou) (1Cr1,18) laø thaønh ngöõ ñöôïc Phaoloâ söû duïng chæ moät laàn vaø

cuõng laø laàn duy nhaát trong toaøn boä Kinh thaùnh. Trongthaønh ngöõ naøy, « logos » ñöôïc dòch laø « ngoân ngöõ ». Tuynhieân « logos » theo tieáng Hy-laïp khoâng chæ giôùi haïn ôûhình thöùc dieãn ñaït baèng lôøi noùi, ngoân ngöõ, vaên chöông,giaùo thuyeát,… ; « logos » coøn laø « nguyeân lyù », « lyù trí »,« suy tö ».

Lôøi töïa cuûa tin möøng Gioan duøng töø « logos » nhö moätdanh xöng chæ Ñöùc Gieâsu - « Ngoâi Lôøi » nhaäp theå. Ngaøilaø nguyeân lyù taïo thaønh vuõ truï, laø khoân ngoan thöôïngtrí cuûa Thieân Chuùa, laø chaân lyù, ñoàng thôøi cuõng laø « lôøi »trong hình thöùc ngoân ngöõ thoâng thöôøng : lôøi dieãn taû,lôøi thoâng tin, lôøi ñoái thoaïi, lôøi rao giaûng,…

Töø « thaàn hoïc/theùo-logie (Phaùp), theo-logy (Anh) » baogoàm goác « logos : logie/logy » nghóa laø suy tö, hieåu bieát,giaûi thích, trình baøy veà Thieân Chuùa. Ñoái vôùi thaàn hoïckitoâ giaùo, söï suy tö, hieåu bieát, giaûi thích, trình baøy naøykhoâng bao giôø phaùt xuaát töø con ngöôøi vaø thuaàn tuùy conngöôøi, nhöng phaûi ñaët neàn taûng treân maïc khaûi cuûaThieân Chuùa. Noùi caùch khaùc, suoái nguoàn cuûa thaàn hoïc laø


4/178

4

« Logos – Ngoâi Lôøi » cuûa Thieân Chuùa. Ngoâi Lôøi nhaäptheå maïc khaûi veà Thieân Chuùa cho con ngöôøi, vaø veà conngöôøi cho chính hoï.

Maàu nhieäm Ngoâi Lôøi Nhaäp Theå laø ñoái töôïng cuûa moätkhoa thaàn hoïc chuyeân bieät goïi laø kitoâ hoïc/ christo-logie (Phaùp), christo-logy (Anh). Cuøng moät ñaëc tính thaàn hoïc,khoa kitoâ hoïc laø söï suy tö, hieåu bieát, giaûi thích, trìnhbaøy veà Ñöùc Gieâsu-Kitoâ vaø maàu nhieäm cöùu ñoä Ngaøi thöïchieän. Trong cuoäc ñôøi vaø söù vuï cuûa Ñöùc Gieâsu, thaäp giaù

laø bieán coá khoù hieåu vaø khoù rao giaûng nhaát, « laø côù vaápphaïm cho ngöôøi Do thaùi, laø söï ñieân roà ñoái vôùi daânngoaïi » (1Cr 1,23). Ñoái vôùi Kitoâ giaùo, thaäp giaù laø troïngtaâm cuûa lôøi rao giaûng : « Phaàn chuùng toâi, chuùng toâi laïirao giaûng moät Ñaáng Kitoâ bò ñoùng ñinh thaäp giaù » (1Cr1,23). Ñöông nhieân, bieán coá thaäp giaù khoâng bao giôøtaùch rôøi nieàm tin phuïc sinh. Chaéc chaén, nieàm tin vaøoÑaáng phuïc sinh ñaõ thay ñoåi hoaøn toaøn caùch nhìn cuûacaùc tín höõu ñoái vôùi thaäp giaù. Tuy nhieân, muoán tìm hieåuchaân lyù ñöôïc maïc khaûi qua thaäp giaù, chuùng ta caàn taäptrung vaøo thaäp giaù nhö ñoái töôïng suy tö rieâng bieät.Thaùnh Phaoloâ cuõng ñaõ laøm nhö theá trong caùc baûn vaênñöôïc coi laø cô sôû cho thaàn hoïc thaäp giaù cuûa ngaøi (ñaëc

bieät 1Cr 1-2 vaø toaøn boä thö Galaùt). Ñaây chæ laø vaán ñeàphöông phaùp.

Töø nhöõng tieàn ñeà treân ñaây, giaùo trình « thaàn hoïc thaäpgiaù » nhö seõ trình baøy trong taäp saùch naøy mang nhöõngñaëc tính sau :


5/178

5

1.

Thaàn hoïc thaäp giaù ( staurologie) laø moät phaàn chuyeânbieät cuûa kitoâ hoïc; vaø döôùi aùnh saùng cuûa nieàm tinphuïc sinh, ñoù laø phaàn troïng taâm.

2. Thaàn hoïc thaäp giaù khoâng phaûi laø suy tö ñaïo ñöùc veàthaäp giaù, nhöng laø khoa nghieân cöùu chuyeân bieätmuoán tìm hieåu söù ñieäp tin möøng döôùi daáu chæ thaäpgiaù. Thaäp giaù laø phöông theá maïc khaûi laï luøng cuûaThieân Chuùa. Con ngöôøi khoâng theå lyù luaän veà thaäpgiaù, maø chæ coù theå ñoùn nhaän vaø giaûi thích.

3. Con ngöôøi khoâng theå noùi gì veà Thieân Chuùa neáu nhökhoâng ñöôïc nghe Thieân Chuùa noùi veà Ngaøi. Cuõngvaäy, con ngöôøi khoâng theå noùi gì veà thaäp giaù neáu nhökhoâng nhaän ra ñieàu Thieân Chuùa muoán noùi qua thaäpgiaù. Do ñoù, giaùo trình thaàn hoïc thaäp giaù phaûi döïatreân neân taûng caùc baûn vaên Kinh thaùnh lieân quan

ñeán thaäp giaù.4. Thaønh ngöõ « thaàn hoïc thaäp giaù » aùm chæ moät phaïm

truø thuoäc thaàn hoïc heä thoáng, vôùi moät noäi dung nhaátñònh. Ñoái vôùi chuyeân ñeà thaàn hoïc naøy, thaäp giaù laø« chìa khoùa chuù giaûi » moät baûn vaên/moät heä thoáng tötöôûng thaàn hoïc, laø « chuaån möïc » ñaùnh giaù söï hieåu

bieát cuûa con ngöôøi veà Thieân Chuùa. Theo tieâu chuaånvöøa neâu thì chæ coù hai taùc giaû trong Taân öôùc ñöôïc coilaø ñaõ thaät söï ñaûm nhaän moät neàn thaàn hoïc « heä quaûcuûa thaäp giaù », ñoù laø Phaoloâ vaø Marcoâ.

Trong lòch söû thaàn hoïc kitoâ giaùo, ñeà taøi thaäp giaùluoân chieám vò trí quan troïng nhöng chöa bao giôø laø


6/178

6

ñoái töôïng cuûa moät khoa thaàn hoïc ñuùng nghóa. Khoathaàn hoïc thaäp giaù chæ môùi xuaát hieän keå töø thaäp nieân70 cuûa theá kyû XX, maëc duø thaønh ngöõ « theologia

crucis » ñaõ ñöôïc Luther söû duïng vaøo ñaàu theá kyû XVI. Vì vaäy, trong taäp saùch naøy, ñoäc giaû seõ thaáy moätkhoaûng caùch daøi vaéng boùng thaàn hoïc thaäp giaù töø sauTaân öôùc cho ñeán theá kyû XX. Ñöông nhieân khoâng loaïitröø khaû naêng trong töông lai seõ coù nhöõng khaùm phaùmôùi veà thaàn hoïc thaäp giaù ôû giai ñoaïn vöøa neâu.

5. Ngoaøi 4 chöông (II, III, IV, V) mang ñaëc tính thaànhoïc thaäp giaù ñuùng nghóa, taäp saùch naøy baét ñaàu vôùimoät chöông veà lòch söû, caàn thieát ñeå hieåu nhöõngthaùch ñoá ñoái vôùi thaàn hoïc thaäp giaù. Ngoaøi ra, caùcbaûn phuï luïc cuõng coù theå cung caáp ít nhieàu kieán thöùchöõu ích lieân quan ñeán thaäp giaù.

Paris ngaøy 25 thaùng 12 naêm 2009

Anna Traàn Thò Nguyeät


7/178

7

Chöông I

BOÁI CAÛNH LÒCH SÖÛI.

KHOÅ HÌNH THAÄP GIAÙTRONG ÑEÁ QUOÁC ROÂMA

Ngöôøi Roâma khoâng phaûi laø daân toäc ñaàu tieân söû duïngkhoå hình man rôï thaäp giaù. Khoå hình naøy ñaõ ñöôïc bieát

ñeán töø thôøi ñeá quoác Ba-tö. Nghieân cöùu cuûa MartinHengel1 cho thaáy laø khoå hình thaäp giaù ñaõ ñöôïc söû duïngdöôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau nôi moät soá daân toäc thôøicoå xöa, thaäm chí caû nôi ngöôøi Hy laïp. Nhöng vaøo thôøiñeá quoác Roâma, ngoaøi söï ñau ñôùn vaø oâ nhuïc, khoå hìnhthaäp giaù coøn mang naëng tính kyø thò. Noù ñöôïc aùp duïngchuû yeáu cho noâ leä, nhaát laø ñoái vôùi toäi noåi loaïn nhötröôøng hôïp Spactacus vaø nhöõng ngöôøi theo oâng. Phaïmnhaân laø coâng daân Roâma thì khoâng bò ñoùng ñinh thaäpgiaù maø chæ bò chaët ñaàu. Ciceùron vieát : « Thaäp giaù phaûilaø moät khaùi nieäm xa laï ñoái vôùi coâng daân Roâma, khoângchæ trong thaân xaùc hoï, maø ngay caû trong yù nghó, ñoái vôùiñoâi maét, ñoâi tai cuûa hoï ».

Coù theå ghi nhaän keát quaû nghieân cöùu cuûa Hengel ôûnhöõng ñieåm sau2 :

1 Martin HENGEL, La crucifixion dans l’antiquiteù et la folie dumessage de la croix – Khoå hình thaäp giaù thôøi xa xöa vaø söï ñieân roàcuûa söù ñieäp thaäp giaù, Les eùdition du Cerf, Paris, 1981.2

Martin HENGEL, , ibid, p. 109-113.


8/178

8

1.

Hình phaït thaäp giaù ñaõ lan roäng caùch ñaùng ngaïcnhieân vaøo thôøi xa xöa. Ngöôøi Ba-tö vaø ngöôøiCarthaginoâ aùp duïng ñaëc bieät ñoái vôùi caùc vieân chöùc

cao caáp, caùc thuû laõnh quaân söï hoaëc nhöõng keû caàmñaàu noåi loaïn. Khoå hình thaäp giaù laø moät söï tröøngphaït chính trò vaø quaân söï. Ngöôïc laïi, ngöôøi Roâma aùpduïng chuû yeáu cho caùc taàng lôùp xaõ hoäi thaáp heøn,nghóa laø nhöõng ngöôøi noâ leä, toäi phaïm baïo haønh, vaøphaàn töû gaây roái taïi caùc vuøng phieán loaïn, ñaëc bieät laø

tænh Giuñeâa.2. Lyù do chính cuûa vieäc söû duïng khoå hình thaäp giaù laø

hieäu quaû raên ñe khi haønh quyeát coâng khai. Naïnnhaân chòu ñoùng ñinh thöôøng bò coi laø keû gian aùcñaùng vaø caàn phaûi bò tröøng phaït. Chaéc chaén ngöôøi tasôï raèng vieâc huûy boû hình thöùc xöû töû naøy coù nguy cô

laøm suïp ñoå chính quyeàn vaø caùc ñònh cheá.3. Ñoàng thôøi, khoå hình thaäp giaù ñaùp öùng nhu caàu baùothuø nguyeân thuûy vaø tính baïo taøn cuûa nhöõng keû caàmquyeàn cuõng nhö ñaùm ñoâng quaàn chuùng. Thaät vaäy,thoâng thöôøng noù coøn keøm theo caùc hình thöùc tra taánkhaùc, toái thieåu laø ñaùnh ñoøn. Baèng phöông tieän töông

ñoái ít toán keùm vaø vôùi hieäu quaû ñaùng sôï treân quaànchuùng, toäi phaïm coù theå bò haønh haï daõ man vaø keùodaøi suoát ngaøy.

4. Qua vieäc phôi baøy töû toäi traàn truoàng giöõa thanhthieân baïch nhaät – coâng tröôøng, raïp haùt, choã cao, nôixaûy ra toäi phaïm – khoå hình thaäp giaù laø moät söï oânhuïc khuûng khieáp. Thaûm haïi hôn nöõa laø töû toäi


9/178

9

khoâng ñöôïc choân caát; ngöôøi ta ñeå maëc xaùc cheát laømthöùc aên cho thuù röøng vaø chim trôøi.

5. Thôøi ñeá quoác Roâma, khoå hình thaäp giaù ñöôïc söû duïngcaùch rieâng choáng laïi caùc toäi phaïm nguy hieåm vaøthaønh phaàn xaõ hoäi baàn cuøng. Hoï thöôøng laø nhöõngkeû khoâng ñöôïc luaät xaõ hoäi baûo veä vaø noâ leä ñaõ bò töôùcñoaït haàu heát quyeàn lôïi, nghóa laø nhöõng nhoùm ngöôøimaø yù muoán vaø cô hoäi tieán thaân phaûi bò traán aùp baèngmoïi caùch ñeå baûo veä traät töï xaõ hoäi, trong khi phaàn

lôùn daân chuùng thì vui höôûng an ninh vaø hoøa bình doñeá quoác mang laïi. Tình traïng naøy töï nhieân taïo ratrong taâm thöùc quaàn chuùng moät baàu khí nghi kî thuønghòch coù tính caùch xaõ hoäi vaø luaân lyù ñoái vôùi töû toäithaäp giaù. Söï nghi kî thuø nghòch ñoù caøng gia taêngbôûi nhöõng khía caïnh toân giaùo cuûa hình phaït vaø bôûi

söï meâ tín daân gian veà soá phaän buoàn thaûm cuûanhöõng keû maø ñònh meänh baét phaûi chòu caùi cheát döõdaèn (biothanati).

6.

Töông ñoái hieám nhöõng tieåu luaän pheâ bình hoaëc suytö trieát hoïc veà noãi ñau ñôùn voâ haïn nôi moät soá ñoângtöû toäi thaäp giaù. Thoâng thöôøng vaãn trong nhöõng baøigiaûng thuyeát khaéc kyû veà söï « voâ caûm » vaø veà « ñaïoñöùc » cuûa nhaø hieàn trieát maø chuùng ta gaëp ñöôïc loaïitö töôûng ñoù; ôû ñaây söï ñau ñôùn cuûa keû cheát treân thaäpgiaù coù theå ñöôïc söû duïng nhö moät aån duï. Khoå hìnhthaäp giaù trôû thaønh hình aûnh noãi ñau khoå maø ngöôøikhoân ngoan chæ coù theå töï giaûi thoaùt baèng caùi cheát,ñeå linh hoàn thoaùt khoûi thaân xaùc maø noù bò raøng buoäc.


10/178

10

Trong tieåu thuyeát, ngöôïc laïi, khoå hình thaäp giaù laø côhoäi cho nhöõng tieâu khieån kích ñoäng vaø taïo caûm giaùcmaïnh; khi ñoù söï ñau ñôùn khoâng coøn ñöôïc coi laø moät

vaán ñeà nghieâm troïng. Ngöôøi ta moâ taû cuoäc haønhhình thaäp giaù cuûa nhaân vaät chính nhaèm taïo caêngthaúng cho ñoäc giaû vaø caûm giaùc hoài hoäp seõ ñöôïc caétñöùt khi naïn nhaân ñöôïc giaûi thoaùt; tieåu thuyeát baétbuoäc phaûi coù hoài keát ñeïp (happy end).

II. KHOÅ HÌNH THAÄP GIAÙÑOÁI VÔÙI NGÖÔØI DO THAÙI

Xeùt veà maët phaùp luaät, ngöôøi Do thaùi khoâng aùp duïngkhoå hình thaäp giaù. Tuy nhieân tröôøng hôïp Ñöùc Gieâsukhoâng phaûi laø hoaøn toaøn caù bieät.

Toaøn boä cuoäc ñôøi Ñöùc Gieâsu chæ dieãn ra trong voøng 1/3

ñaàu theá kyû thöù nhaát. Hoaøn caûnh toân giaùo vaø chính tròluùc ñoù raát phöùc taïp. Moät maët ngöôøi Do thaùi tuaân giöõluaät rieâng, nghóa laø luaät Moâseâ; maët khaùc, vì thuoäcquyeàn ñeá quoác Roâma, neân hoï cuõng phaûi chaáp nhaän theåcheá vaø phaùp luaät roâma; hôn nöõa, hoï laø ngöôøi ngoaïiquoác, neân khoâng heà ñöôïc baûo veä khoûi hình phaït thaäpgiaù. Moät minh hoïa cuï theå töø Taân öôùc laø tröôøng hôïp

Phaoloâ : vì coù quyeàn coâng daân roâma neân Phaoloâ ñöôïcmieãn hình phaït ñaùnh ñoøn vaø thaäp giaù. Ngöôïc laïi,Philatoâ khoâng heà coù loãi khi cho pheùp ñaùnh ñoøn vaø ñoùngñinh thaäp giaù Ñöùc Gieâsu, vì Ngaøi khoâng coù quoác tòchroâma, laïi bò gaùn gheùp coù yù ñoà chính trò.


11/178

11

1.

Heä thoáng phaùp luaät taïi caùc tænh thuoäc ñòaroâma

Söû gia Flavius Joseøphe (37 - ~ 100) ñeå laïi nhieàu thoângtin quyù giaù lieân quan ñeán cô cheá phaùp luaät roâma. OÂngxaùc nhaän laø vaøo naêm thöù 6 sau Coâng nguyeân, vò toångtraán ñaàu tieân ñöôïc chæ ñònh ñeán quaûn trò mieàn Giuñeâalaø oâng Coponius. OÂng naøy khi ñeán nhaäm chöùc ôûGieârusalem ñaõ ñöôïc « trao cho ñaày ñuû quyeàn haïn, trongñoù coù quyeàn aùp duïng aùn töû hình »3. Hai möôi naêm sau

(26-36) Philatoâ keá nhieäm ôû chöùc vuï naøy, oâng hoaøn toaøncoù quyeàn quyeát ñònh soá phaän Ñöùc Gieâsu. Thoâng thöôøngtoäi phaûn loaïn bò tröøng phaït ôû möùc aùn töû hình; neáu keûphaûn loaïn laø ngöôøi ngoaïi quoác thì khoù traùnh khoûi töûhình thaäp giaù. Neáu ngöôøi ta chöùng minh ñöôïc ÑöùcGieâsu can phaïm loaïi toäi naøy, thì Philatoâ khoâng phaûi

« coù theå » maø coøn coù « boån phaän » phaûi truyeàn leänhñoùng ñinh Ngaøi.

2. Heä thoáng phaùp luaät do thaùi

Ngöôøi Do thaùi vaãn coù quyeàn aùp duïng luaät rieâng trongtröôøng hôïp khoâng lieân quan ñeán ngöôøi Roâma. Toaøn boäluaät do thaùi ñöôïc tìm thaáy trong Nguõ thö.

Theo luaät do thaùi, coù 12 loaïi toäi phaïm can aùn töû hình:1. Gieát ngöôøi (Xh 21,12; Lv 24,17; Ds 35,16-21)2. Baét coùc ngöôøi ñeå baùn laøm noâ leä (Xh 21,16; Ñnl

24,7)

3

La guerre des Juifs, 2,117.


12/178

12

3. Thôø thaàn ngoaïi (Xh 22,19; Lv 20,1-5; Ñnl 13,2-19; 17,2-7)

4.

Phaïm thöôïng (Lv 24,15-16)

5. Vi phaïm luaät sabbat (Xh 31,14-15; 35,2; Ds15,32-36)6.

Phuø thuûy (Xh 22,17; Lv 20,27)7.

Loãi naëng ñoái vôùi cha meï (Xh 21,15.17; Lv 20,9;Ñnl 21,18-21)

8.

Maõi daâm, neáu laø con gaùi moät tö teá (Lv 21,9)

9. Ngoaïi tình (Lv 20,10; Ñnl 22,22)10.

Loaïn luaân (Lv 20,11-12.14.17)11. Ñoàng tính luyeán aùi nam (Lv 20,13)12. Giao hôïp vôùi thuù vaät (Lv 20,15-16)

Ngöôøi naøo can phaïm moät trong caùc toäi treân seõ bò giaocho caùc vò nieân tröôûng cuûa laøng hoaëc cuûa thaønh xeùt xöû.

Nôi xeùt xöû vaø thi haønh aùn töû laø coång traïi hoaëc cöûathaønh (x. Ñnl 21,18-21; 22,13-21; Ds 15,35-36; 1V22,11-13). Toái thieåu caàn phaûi coù hai nhaân chöùng ñaùngtin caäy môùi coù theå quy aùn. Khoâng ai coù theå bò töû hìnhneáu chæ coù moät nhaân chöùng (Ñnl 17,6). Khi toäi nhaân bòxöû neùm ñaù, thì caùc nhaân chöùng phaûi tham gia vaøo vieäc

neùm ñaù vaø laø ngöôøi neùm vieân ñaù ñaàu tieân (Ñnl 17,7).Trieát gia Philon (~ 20 tröôùc CN - ~ 50 sau CN) vaø söûgia Joseøphe cho bieát moät soá chi tieát ñaùng löu yù veà toøathöôïng thaåm do thaùi. Philon giaûi thích vieäc vò thöôïngteá ñöôïc giao cho troïng traùch xeùt xöû nhöõng tröôøng hôïpkhoù khaên bôûi vì thöôïng teá « phaûi laø moät ngoân söù […] vaø


13/178

13

khoâng gì coù theå che giaáu ñoái vôùi moät ngoân söù »4. Coøntheo Joseøphe, thöôïng teá vaø caùc tö teá laø nhöõng ngöôøi coùtraùch nhieäm ñoái vôùi vieäc « toân troïng leà luaät, laøm troïng

taøi cho caùc cuoäc xung ñoät vaø xöû phaït caùc toäi phaïm »5.OÂng cho bieát laø toøa aùn toái cao ôû Gieârusalem bao goàm« vò thöôïng teá, vò ngoân söù, vaø ban coá vaán caùc nieântröôûng »6. Söï tham gia cuûa vò ngoân söù (chöùc vuï ñöôïcphong ban do trieàu ñình) vaøo vieäc xeùt xöû döôùi thôøivöông quoác Giuña khoâng coù gì khoù hieåu. Tuy nhieân, vaøo

thôøi Philon vaø Joseøphe thì vai troø ngoân söù naøy coù leõñöôïc quy cho vò thöôïng teá. Coù vaøi chi tieát trong Kinhthaùnh cho pheùp nghó raèng laäp luaän cuûa Joseøphe laø coù côsôû. Chi tieát thöù nhaát lieân quan tôùi hai loaïi theû xaêmphaùn quyeát urim vaø tummim maø Aharon ñeo tröôùc ngöïckhi ñeán tröôùc nhan Thieân Chuùa, ñoù laø « phöông tieäncho bieát phaùn quyeát cuûa Thieân Chuùa veà con caùi Israel »

(Xh 28,30). Chi tieát thöù hai laø lôøi bình cuûa Gioan : taùcgiaû tin möøng thöù tö giaûi thích raèng Caipha ñaõ noùi tieântri veà soá phaän Ñöùc Gieâsu vì oâng laø thöôïng teá naêm aáy(Ga 11,51).

Theo luaät do thaùi, coù boán hình thöùc xöû töû. Hình thöùcthoâng thöôøng vaø hôïp phaùp nhaát laø neùm ñaù, ñöôïc aùp

duïng ñoái vôùi toäi thôø thaàn ngoaïi (Ñnl 17,2-7), toäi phaïmthöôïng (Lv 24,15-16), toäi vi phaïm luaät sabbat (Ds15,32-36), toäi ngoaïi tình (Ñnl 22,22-24), vaø coù theå ñoái

4 De specialibus legibus, 4,190-192.5 Contre Apion, 2,194.6

Antiquiteùs juives, 4,218.


14/178

14

vôùi caùc toäi khaùc. Moät hình thöùc cuõng ñöôïc Kinh thaùnhnoùi ñeán laø thieâu soáng, daønh cho caùc toäi daâm duïc nhölaáy laøm vôï caû hai meï con (Lv 20,14) hoaëc con gaùi cuûa tö

teá maø laøm ñieám (Lv 21,9). Theo taøi lieäu Mishna, coøn coùhình thöùc chaët ñaàu vaø thaét coå7.

Boán hình thöùc naøy vaãn ñöôïc aùp duïng vaøo thôøi ChuùaGieâsu. Saùch Toâng ñoà Coâng vuï keå vieäc Steâphanoâ bò neùmñaù (Cv 7,58). Gioan cho bieát coù laàn ngöôøi Do thaùi toantính neùm ñaù Ñöùc Gieâsu (Ga 10,31-33). Veà phaàn Ñöùc

Gieâsu, Ngaøi ñaõ cöùu moät ngöôøi ñaøn baø ngoaïi tình khoûi bòneùm ñaù (Ga 8,7). Phaoloâ keå raèng ngaøi ñaõ töøng bò neùmñaù (2Co 11,25). Gioan Taåy Giaû vaø Giacoâbeâ bò chaët ñaàu(Mc 6,27; Cv 12,1-2). Söû gia Joseøphe töôøng thuaät vieäcHeâroâñeâ Caû, treân giöôøng haáp hoái, ñaõ ra leänh thieâu soánghai luaät só vaø maáy moân ñeä cuûa hoï vì toäi thaùo boû conchim ñaïi baøng baèng vaøng maø oâng ñaõ cho ñaët trong Ñeànthôø8. Hai con cuûa Heâroâñeâ laø Alexandre vaø Aristobule bòthaét coå trong tuø theo leänh cuûa vua vaø vôùi söï ñoàng thuaäncuûa hoaøng ñeá Auguste9.

Lieân quan tôùi khoå hình thaäp giaù, chuùng ta chæ thaáyKinh thaùnh ñeà caäp ñeán vieäc treo xaùc töû toäi ñaõ bò neùmñaù (Ñnl 21,22), muïc ñích laø ñeå raên ñe ngöôøi ta khoângñöôïc vi phaïm leà luaät. Coøn aùn töû thaäp giaù thaät söï, nghóalaø treo phaïm nhaân coøn soáng leân caây goã cho ñeán cheát,

7 Sanheùdrin, 7,1. Mishna laø taøi lieäu ghi laïi luaät truyeàn khaåu cuûangöôøi Do Thaùi.8 La guerre des Juifs, 1,655.9

La guerre des Juifs, 1,547 ; Antiquiteùs juives, 16,394.


15/178

15

thì ngöôøi ta khoâng coøn thaáy trong caùc bieän phaùp hìnhsöï döôùi thôøi vua Heâroâñeâ (töø naêm 37 tröôùc CN). TröôùcHeâroâñeâ, moät vò vua do thaùi teân laø Alexandre Janneùe

(103-76 tröôùc CN) ñaõ duøng khoå hình thaäp giaù ñeå tröøngphaït 800 ngöôøi bieät phaùi choáng laïi oâng10. Nhö vaäy, coùtheå noùi trong khoaûng thôøi gian töø sau khi Heâroâñeâ quañôøi cho ñeán bieán coá Gieârusalem thaát thuû, thaäp giaù ñaõtrôû thaønh daáu hieäu söï hieän dieän cuûa ngöôøi Roâma treânñaát do thaùi. Cuoäc noåi daäy buøng noå sau caùi cheát cuûa

Heâroâñeâ ñaõ daãn ñeán vieäc Varus, caàm quyeàn taïi Syrie, raleänh treo thaäp giaù 2000 ngöôøi Do thaùi noåi loaïn taïiGieârusalem. Thôøi kyø kinh khieáp nhaát laø trong cuoäc vaâyhaõm thaønh Gieârusalem naêm 70, moãi ngaøy ngöôøi Roâmatreo thaäp giaù khoaûng 500 tuø nhaân do thaùi, ñeán noãikhoâng coøn ñuû choã taïi Gieârusalem ñeå döïng thaäp giaù, vaø

khoâng coù ñuû thaäp giaù ñeå treo naïn nhaân. Hoï bò ñaùnhñaäp, haønh haï taøn nhaãn tröôùc khi chòu ñoùng ñinh11.Naêm 1968, ngöôøi ta tìm thaáy taïi Gieârusalem boä xöôngcuûa moät ngöôøi Do thaùi bò ñoùng ñinh vaøo theá kyû I teân laø

Yehohanan. Chieác ñinh vaãn coøn dính chaët vaøo xöônggoùt vaø caùc xöông chaøy bò giaäp gaõy12.

10 La guerre des Juifs, 1,96-98; Antiquiteùs juives, 13,380-391;4Q189, Commentaire de Nahum, 2,13.11 La guerre des Juifs, II, 449-451.12 Cf. Geza VERMES, Les eùnigmes de la Passion. Une histoire quia changeù l’histoire du monde – Nhöõng bí aán cuûa cuoäc Khoå naïn. Moät caâu chuyeän ñaõ laøm thay ñoåi lòch söû theá giôùi, Bayard, Paris,

2007, p.17-36.


16/178

16

III.

TRÖÔØNG HÔÏP ÑÖÙC GIEÂSU

1.

Tình hình toân giaùo – chính trò

Ñöùc Gieâsu bò haønh quyeát vì moät toäi danh chính trò. Baûnaùn treân ñaàu Ngaøi ghi « Vua daân Do thaùi » (Mc 15,26vaø //) laø moät baèng chöùng. Trong boái caûnh chính trò baátoån taïi Palestine thôøi ñoù, ngöôøi Roâma raát ñeå yù nhöõngcuoäc tuï hoïp ñoâng ñaûo ; maët khaùc, hoï cuõng khoù phaânbieät phong traøo toân giaùo vôùi phong traøo chính trò. Vìtheá, caùc ñoái thuû cuûa Ñöùc Gieâsu deã daøng vieän côù chínhtrò ñeå giao vuï vieäc cho Philatoâ. Vieân toång traán naøy laïi ôûtrong hoaøn caûnh « thaát suûng » tröôùc maët hoaøng ñeároâma, neân khoù coù theå traùnh khoûi aùp löïc cuûa ngöôøi Dothaùi.

Caùc tin möøng cho thaáy vai troø then choát cuûa vò thöôïngteá trong vuï aùn. Tuy nhieân, caàn phaûi xaùc ñònh quyeànhaïn vaø aùp löïc maø vò naøy phaûi chòu giöõa ngöôøi Roâma ñoâhoä vaø ñoàng höông do thaùi cuûa oâng. Thöôïng teá laø ngöôøigiöõ vò trí quan troïng nhaát trong phuïng vuï ñeàn thôø,ñoàng thôøi oâng laø chuû toïa Coâng nghò do thaùi, cuõng laø theåcheá toân giaùo quan troïng nhaát cuûa ñaïo Do thaùi. Ngoaøira, Roâma coi oâng laø ñaïi dieän daân söï vaø chính trò cuûa

ngöôøi Do thaùi taïi Palestine. AÛnh höôûng cuûa oâng raát lôùn,vì vaäy maø giôùi laõnh ñaïo do thaùi cuõng nhö nhaø caàmquyeàn roâma ñeàu phaûi lo canh chöøng oâng. Ngöôïc laïi, oângcuõng phaûi ñeå yù coäng taùc vôùi caùc nhaø caàm quyeàn, vì hoïcoù theå caùch chöùc oâng, nhö tröôøng hôïp vua Heâroâñeâ Caûcaùch chöùc thöôïng teá Matthias (5-4 tröôùc CN) vì dính líu


17/178

17

vaøo vieäc thaùo boû con chim ñaïi baøng baèng vaøng ñaëttrong Ñeàn thôø.

Tình hình toân giaùo vaø chính trò cuï theå taïi Palestine vaøothôøi kyø Ñöùc Gieâsu hoaït ñoäng ñöôïc John P. Meier moâ taûnhö sau13 :

Sau khi vua Heâroâñeâ Caû qua ñôøi (4 tröôùc CN) vaø con traibaát taøi cuûa oâng laø Akheâlaoâ bò thay theá (6 tröôùc CN),mieàn Giuñeâa trôû thaønh moät tænh cuûa ñeá quoác Roâma.Trong thôøi gian naøy, taïi Galileâ vaø Peâreâ, moät ngöôøi con

khaùc cuûa Heâroâñeâ Caû laø Heâroâñeâ Antipa (caàm quyeàn töønaêm 4 tröôùc CN – 39) toû ra laø moät vöông haàu coù nhieàukhaû naêng hôn Akheâlaoâ ôû Giuñeâa. Vì vaäy, Roâma giöõ

Antipa taïi chöùc laâu hôn (cuoái cuøng oâng bò caùch chöùcnaêm 39 vì haønh ñoäng chính trò thieáu caån troïng laø xinhoaøng ñeá Caligula phong vöông cho mình). Nhìn chung,

Antipa ñeå yù khoâng laøm toån thöông söï nhaïy caûm cuûangöôøi Do thaùi caùch coâng khai. Döôùi thôøi oâng ngöôøi tacuõng khoâng nghe noùi ñeán nhöõng bieán ñoäng hoaëc noåiloaïn nôi daân chuùng. Tình traïng bình yeân naøy moät phaànlaø do söï canh giöõ raát caån thaän cuûa Antipa. OÂng boùpcheát töø trong tröùng baát kyø ñieàu gì coù chuùt nguy hieåmcho traät töï chung. Chính ñöôøng loái chính trò naøy ñaõdaãn ñeán vieäc haønh quyeát Gioan Taåy Giaû. Ngöôøi takhoâng bieát gì nhieàu vaø chính xaùc veà aûnh höôûng cuûa

13 In Un certain Juif Jeùsus. Les donneùes de l’histoire, tome III : Attachements, affrontements, ruptures – Moät ngöôøi Do thaùi teânGieâsu. Nhöõng döõ kieän lòch söû,… Les eùditions du Cerf, Paris, 2006,

p. 201-205.


18/178

18

ngöôøi Pharisieâu taïi Galileâ. Moät soá nhaø chuù giaûi gaàn ñaâycho raèng söï hieän dieän cuûa ngöôøi Pharisieâu taïi Galileâthôøi Antipa, cuõng coù nghóa laø thôøi hoaït ñoäng coâng khai

cuûa Ñöùc Gieâsu, laø khoâng ñaùng keå; khoâng coù gì cho thaáyngöôøi Pharisieâu coù quyeàn kieåm soaùt chính trò hoaëc toângiaùo taïi Galileâ vaøo thôøi Ñöùc Gieâsu.

Trong tænh môùi Giuñeâa, tình hình chính trò vaø toân giaùomang moät boä maët khaùc. Toång traán roâma vaãn ôû Ceâsareâmieàn duyeân haûi vôùi caùc ñoaøn quaân. OÂng naém giöõ vai troø

tö leänh quaân ñoäi trong vuøng, ñieàu haønh kinh teá vuøngGiuñeâa thay maët cho Roâma vaø duy trì moät ñoàn quaân ôûGieârusalem ñeå baûo ñaûm an ninh. OÂng coù toaøn quyeàntreân söï soáng cheát cuûa moïi ngöôøi khoâng phaûi laø coângdaân Roâma trong tænh. Tuy nhieân, trong thöïc haønh, vieântoång traán ñeå cho vò thöôïng teá ôû Gieârusalem cuøng vôùigiôùi quyù toäc giaûi quyeát phaàn lôùn moïi vaán ñeà thuoäc veàsinh hoaït noäi boä cuûa ngöôøi Do thaùi, vôùi ñieàu kieän laø hoïduy trì ñöôïc traät töï giöõa ngöôøi Do thaùi, troâng nom vieäcthu thueá vaø thu leä phí haûi quan.

Trong hoaøn caûnh nhö theá, vò thöôïng teá phaûi thi haønhquyeàn bính moät caùnh tinh teá haøi hoaø giöõa toång traánroâma thöôøng raát chuyeân quyeàn vaø ngöôøi Do thaùi khaùnhaïy caûm, nhaát laø khi toång traán leân Gieâsuralem cuøngvôùi quaân ñoäi cuûa oâng ñeå baûo veä an ninh vaøo caùc dòp leãlôùn. Ñoàng thôøi, vò thöôïng teá phaûi coá gaéng thuyeát phuïcñoàng baøo do thaùi cuûa oâng tuaân thuû nhöõng ñoøi hoûi cuûangöôøi Roâma lieân quan ñeán traät töï vaø thueá maù. Khi phaûithöông löôïng ôû nhöõng tình huoáng khoù khaên, oâng coù theå

döïa vaøo taàng lôùp tö teá giaøu coù vaø quyù toäc ôû Gieârusalem.


19/178

19

Phaàn lôùn giôùi quyù toäc giaøu coù naøy theo laäp tröôøngSadukeâoâ, coù leõ vì phaùi Sadukeâoâ ñaõ xuaát hieän treântröôøng chính trò vaø naém giöõ uy theá trong nhöõng naêm

thuoäc cheá ñoä chaáp chính roâma.Söï daøn xeáp chính trò naøy raát mong manh, nhö ngöôøi tacoù theå thaáy qua caùc nhieäm kyø ngaén nguûi cuûa phaàn lôùncaùc thöôïng teá vaø quan chöùc roâma trong nhöõng naêm töø 6ñeán 66. Trong soá caùc toång traán, chæ coù hai tröôøng hôïpngoaïi leä laø Valeârioâ Gratoâ (caàm quyeàn töø naêm 15 ñeán

26) vaø ngöôøi keá vò oâng laø Phongxioâ Philatoâ (töø naêm 26ñeán 36). Veà phía caùc thöôïng teá, tröôøng hôïp ngoaïi leäñaùng chuù yù nhaát laø Caipha, oâng naøy ñaõ daøn xeáp ñeå taïichöùc töø naêm 18 ñeán 36. Coù veû nhö oâng ñaõ trôû thaønhbaäc thaày trong vieäc thi haønh chöùc vuï moät caùch haøi hoaøvaø bieát caùch thoâng ñoàng vôùi Valeârioâ Gratoâ vaø PhongxioâPhilatoâ. Coù leõ khoâng phaûi tình côø vieäc oâng bò truaát pheángay khi Philatoâ bò caùch chöùc toång traán.

Duø sau naøy ngöôøi Do thaùi vaø caùc tín höõu kitoâ giaùo nghótheá naøo veà Philatoâ vaø Caipha ñi nöõa, thì vaøo thôøi ñoù hoïlaø baäc thaày tinh khoân cuûa moät ñöôøng loái chính trò thöïcduïng cho pheùp haïn cheá ñeán möùc toái thieåu nhöõng cuoäcbaïo loaïn vaø ñoå maùu. Heä quaû laø, theo nhaõn quan chínhtrò do thaùi vaø roâma taïi Giuñeâa, thôøi kyø Ñöùc Gieâsu lôùnleân vaø thi haønh söù vuï laø thôøi kyø oån ñònh nhaát cuûa theákyû I, cho duø khoâng phaûi laø hoaøn toaøn bình yeân.

Tieán trình daøn xeáp ngaàm nhö vöøa trình baøy coù theå phuøhôïp ñöôïc vôùi caùc thöôïng teá vaø taàng lôùp quyù toäcGieârusalem, vaø vì theá, vôùi phaùi Sadukeâoâ hieän dieän giöõa


20/178

20

hoï. Nhöng moät kieåu vaän haønh nhö vaäy coù xu höôùng ñaëtphaùi Pharisieâu ngoaøi cuoäc. Chaúng laï gì Joseøphe khoângcoù gì ñeå keå veà hoï trong thôøi kyø Giuñeâa ôû döôùi theå cheá

roâma.Tuy nhieân, cho duø coù veû nhö phaùi Pharisieâu khoâng coùquyeàn löïc chính trò tröïc tieáp trong thôøi kyø Roâma cai tròtröôùc naêm 70, moät soá ngöôøi Pharisieâu döôøng nhö ñaõ ñaïttôùi vò trí raát cao trong cô cheá caàm quyeàn ôû Gieârusalem.

Ví duï trong Cv 5,34, Luca ñeà caäp ñeán Gamaliel, « moät

ngöôøi Pharisieâu », laø moät tieán só luaät ñaùng kính vaø laønhaân vaät coù aûnh höôûng trong hoäi ñoàng coá vaán cuûathöôïng teá. Tuy nhieân cuõng neân caån thaän, vì khoâng nôinaøo khaùc noùi raèng oâng Gamaliel naøy (ñöôïc caùc nhaø söûhoïc bieát ñeán vôùi teân Gamaliel I) laø Pharisieâu.

2. Thaåm quyeàn keát aùn Ñöùc Gieâsu

Trong tình hình toân giaùo vaø chính trò phöùc taïp nhövaäy, vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø cô quan laäp phaùp naøo hoaëc vòchöùc traùch naøo coù thaåm quyeàn keát aùn Ñöùc Gieâsu ?

Nghieân cöùu sau ñaây cuûa Raymond E. Brown cho chuùngta moät caùi nhìn veà hoaøn caûnh vuï aùn Ñöùc Gieâsu14 :

« Chuùng toâi khoâng coù quyeàn xöû töû ai caû » (Ga 18,31).Trong töôøng thuaät khoå naïn, Gioan ñaõ ñaët leân mieängngöôøi Do thaùi lôøi naøy, nhöng lieäu coù trung thaønh vôùi

14 In La mort du Messie, encyclopeùdie de la passion du Christ. DeGethseùmani au tombeau – Caùi cheát cuûa Ñaáng Messia. Baùch khoatoaøn thö veà cuoäc khoå naïn cuûa Ñöùc Kitoâ. Töø Gieátsimani ñeán ngoâi

moä, Bayard, Paris, 2005, p.426-428.


21/178

21

thöïc teá lòch söû hay khoâng ? Ñeå traû lôøi caâu hoûi vöøa ñöôïcñaët ra, caàn phaûi löu yù ñeán hoaøn caûnh teá nhò sau ñaây.Ngöôøi Roâma cho pheùp ngöôøi Do thaùi keát aùn töû hình

trong moät soá tröôøng hôïp vi phaïm mang tính toân giaùocaùnh hieån nhieân, ví duï nhö vi phaïm caùc leänh caám ñi laïitrong moät soá khu vöïc Ñeàn thôø, hoaëc toäi ngoaïi tình.Ngoaøi laõnh vöïc toân giaùo vöøa ñöôïc xaùc ñònh, nhaø chöùctraùch do thaùi phaûi chuyeån giao caùc vuï vieäc cho quanchöùc roâma, laø nhöõng ngöôøi quyeát ñònh coù thi haønh aùn

töû hay khoâng. […]. Khoâng theå traùnh khoûi tình traïngcaêng thaúng giöõa ngöôøi Do thaùi vaø ngöôøi Roâma veà nhöõngtoäi phaïm ñaùng phaûi xöû cheát theo luaät do thaùi, coøn theoluaät roâma thì khoâng. Khi ngöôøi Do thaùi töï mình laõnhtraùch nhieäm xöû töû nhöõng toäi phaïm nhö theá vaø ngöôøiRoâma bieát ñöôïc, thì tuøy theo tính nghieâm troïng cuûa toäiaùc hay cuûa can phaïm maø hoï seõ tröøng phaït hay khoâng

nhöõng ngöôøi Do thaùi dính líu vaøo vuï vieäc. Ngöôøi Roâmakhoâng theå im laëng tröôùc moät vuï aùn gaây xoân xao coângluaän hoaëc khi coù söï khaùng caùo cuûa nhöõng coâng daân coùtieáng taêm.

Tröôøng hôïp Ñöùc Gieâsu, taïi sao nhaø caàm quyeàn do thaùiñaõ keát aùn Ñöùc Gieâsu laïi khoâng daùm maïo hieåm xöû töû

Ngaøi ? Chuùng ta bieát raèng Caipha vaãn laø thöôïng teásuoát nhieäm kyø cuûa Philatoâ. Coù leõ hai ngöôøi ñaõ tìm ñöôïcmoät thoûa hieäp cho pheùp Philatoâ nhaém maét laøm ngô ñoáivôùi moät soá haønh ñoäng cuûa ngöôøi Do thaùi, bao laâu nhöõngvieäc naøy khoâng laøm toån haïi ñeán quyeàn löïc cuûa ngöôøiRoâma vaø khoâng ñaët Philatoâ vaøo tình traïng khoù xöû. Tuynhieân, moät vuï xöû töû vaøo dòp leã Vöôït qua, khi nhöõng


22/178

22

ñoaøn ngöôøi haønh höông luõ löôït veà Gieârusalem vaøPhilatoâ cuõng coù maët ôû ñoù, khoâng theå naøo khoâng ñöôïcbieát ñeán. Philatoâ coù leõ nhaïy caûm caùch ñaëc bieät vôùi vaán

ñeà chính vì oâng ñaõ nhieàu laàn gaëp raéc roái vôùi ngöôøi Dothaùi taïi Gieârusalem vaøo caùc dòp leã. Theo caùc tin möøngthì nhaø laõnh ñaïo do thaùi sôï söï phaãn noä cuûa daân chuùngkhi haønh ñoäng choáng laïi Ñöùc Gieâsu. Nhö vaäy, ñeå chongöôøi Roâma ñaûm nhaän vieäc xöû töû Ñöùc Gieâsu vöøa thoûamaõn yù muoán cuûa hoï, vöøa baûo veä hoï khoûi moïi phaûn öùngcuûa daân chuùng. Hôn nöõa, ngöôøi Roâma seõ ñoùng ñinh ÑöùcGieâsu, maø caùch cheát naøy, töông öùng vôùi söï cheát treoñöôïc ñeà caäp ñeán trong leà luaät15, seõ ñaët Ñöùc Gieâsu vaøotình traïng bò Thieân Chuùa nguyeàn ruûa, vaø nhö theá seõlaøm cho chính baûn thaân Ngaøi trôû neân voâ nghóa. Duø theánaøo ñi nöõa, phaûi nhìn nhaän raèng caùch haønh xöû cuûangöôøi Do thaùi ñoái vôùi Ñöùc Gieâsu nhö ñöôïc keå laïi trong

caùc tin möøng khoâng theå ñöôïc coi laø moät tröôøng hôïpngoaïi leä. Joseøphe ñaõ moâ taû moät thuû tuïc töông töï xaûy ra30 naêm sau ñoái vôùi Gieâsu con cuûa Ananias.

3. Vaán ñeà nieân lòch

Lieân quan ñeán con ngöôøi lòch söû Gieâsu, thì cuoäc khoånaïn thaäp giaù laø söï kieän mang tính lòch söû xaùc thöïc

nhaát. Ngoaøi caùc töôøng thuaät tin möøng, ngöôøi ta coøn tìmthaáy nhöõng tö lieäu töông öùng töø caùc nguoàn khaùc, ñaëc

15 Ñnl 21,22-23 : « Neáu ngöôøi naøo coù toäi can aùn cheát vaø ñaõ bò xöûtöû, ngöôi seõ treo beâu noù treân caây. Ngöôi seõ khoâng ñeå thaây noù quañeâm treân caây, nhöng ngöôi phaûi choân caát noù ñi ngay chính hoâm

aáy, vì keû ñaõ bò treo laø ñoà chuùc döõ cuûa Thieân Chuùa. »


23/178

23

bieät laø söû gia ngöôøi Do thaùi Flavius Joseøphe vaø taùc giaûngoaïi giaùo ngöôøi Roâma Tacite. Tuy vaäy, vaãn raát khoùxaùc ñònh thôøi ñieåm chính xaùc ñaõ dieãn ra cuoäc haønh

quyeát Ñöùc Gieâsu. Caû boán tin möøng ñeàu ñoàng yù ñoù laømoät ngaøy thöù saùu trong tuaàn leã vöôït qua do thaùi.Nhöng hoâm aáy laø ngaøy 14 hay 15 thaùng nisaân laø vaánñeà vaãn coøn tranh caõi. Theo caùc tin möøng nhaát laõm thìdöôøng nhö böõa toái cuoái cuøng cuûa Ñöùc Gieâsu vôùi caùc moânñeä laø böõa tieäc vöôït qua, nhö vaäy Ñöùc Gieâsu ñaõ bò ñoùngñinh vaøo ñuùng ngaøy leã Vöôït qua, ngaøy 15 thaùng nisaân.Theo Gioan thì khaùc, Ñöùc Gieâsu ñaõ cheát vaøo ngaøychuaån bò leã Vöôït qua (Ga 19,14) trong khi ngöôøi ta gieátchieân vöôït qua trong Ñeàn thôø, nghóa laø ngaøy 14 thaùngnisaân. Gioan moâ taû böõa toái cuoái cuøng cuûa Ñöùc Gieâsu vôùicaùc moân ñeä laø böõa tieäc töø bieät, chöù khoâng phaûi tieäc vöôïtqua. Moät chi tieát khaùc cho thaáy laø vaøo luùc Ñöùc Gieâsu bò

ñöa ra tröôùc toøa Philatoâ thì ngöôøi Do thaùi vaãn chöa aênleã Vöôït qua : « Sau ñoù, boû dinh Caipha, hoï ñieäu Ñöùc Yeâsu ñeán Phuû ñöôøng. Trôøi ñaõ saùng. Hoï khoâng vaøo Phuûñöôøng, keûo maéc ueá maø khoâng aên leã Vöôït qua ñöôïc » (Ga18,28). Chaéc chaén chuû yù thaàn hoïc ñaõ chi phoái caùc töôøngthuaät. Caùc tin möøng nhaát laõm muoán trình baøy böõa tieäccuoái cuøng cuûa Ñöùc Gieâsu laø böõa tieäc vöôït qua, coøn Gioanthì muoán trình baøy Ñöùc Gieâsu laø chieân vöôït qua. Hieånnhieân caû hai tröôøng hôïp ñeàu ñaët Ñöùc Gieâsu vaøo trongbieán coá neàn taûng cuûa ngöôøi Do thaùi.

Moät vaøi chi tieát khaùc xem ra uûng hoä töôøng thuaät cuûaGioan. Ví duï nhö chi tieát veà caùc moân ñeä mang theogöôm (Lc 22,38; x. Mc 14,47) vaø oâng Simon ngöôøi


24/178

24

Kyreâneâ töø ngoaøi ñoàng veà (Mc 14,21) cho thaáy ngaøy ÑöùcGieâsu cheát khoâng theå laø ngaøy leã Vöôït qua. Maët khaùc,cuõng raát khoù hình dung vieäc Thöôïng Hoäi ñoàng nhoùm

hoïp vaøo ngaøy leã troïng ñaïi nhaát cuûa ngöôøi Do thaùi. Baûnaùn vaø cuoäc haønh quyeát cuõng khoâng theå dieãn ra vaøongaøy leã.

Theo keát quaû tính toaùn thieân vaên hoïc, thì vaøo naêm 30vaø naêm 33, ngaøy 14 thaùng nisaân rôi vaøo thöù saùu. Caêncöù vaøo thôøi gian Ñöùc Gieâsu thi haønh söù vuï nhö boán tin

möøng trình baøy thì naêm 30 (ngaøy 07 thaùng 04) ñöôïc coilaø xaùc thöïc hôn naêm 33. Thöïc ra, caùch tính thieân vaênhoïc ngaøy xöa khoâng hoaøn toaøn chính xaùc, coù theå saibieät moät ngaøy. Lyù do laø ngöôøi ta caên cöù vaøo söï xuaáthieän cuûa traêng môùi ñeå xaùc ñònh ñoù laø ngaøy ñaàu thaùng :Neáu coù hai nhaân chöùng ñaùng tin caäy xaùc nhaän ñaõ nhìnthaáy traêng môùi thì hoäi ñoàng tö teá veà « nieân lòch » nhoùmhoïp töø chieàu ngaøy 29 moãi thaùng seõ tuyeân boá ñaàu thaùngmôùi. Ngaøy nay, vôùi kyõ thuaät hieän ñaïi, chuùng ta deã daøngnhaän ra giôùi haïn cuûa vieäc quan saùt baèng maét thöôøng,chæ caàn thôøi tieát xaáu laø khoâng theå thaáy daáu hieäu traêngmôùi. Moät khoù khaên khaùc laø söï caùch bieät giöõa thaùng aâmlòch vaø thaùng döông lòch, vì vaäy thænh thoaûng caàn theâm

vaøo aâm lòch moät thaùng nhuaän. Vaø ngöôøi ta khoâng bieáttrong khoaûng töø naêm 27 ñeán naêm 33 cuûa theá kyû Inhöõng naêm naøo ñöôïc coâng boá laø coù thaùng nhuaän.

Giöõa naêm 30 vaø naêm 33, caùc nhaø pheâ bình lòch söû laáynaêm 30, caên cöù vaøo thôøi gian thi haønh söù vuï cuûa ÑöùcGieâsu. Theo Nhaát laõm thì Ñöùc Gieâsu coâng khai rao

giaûng trong voøng hôn moät naêm, coøn theo Gioan thì hai


25/178

25

hoaëc ba naêm. Neáu Ñöùc Gieâsu baét ñaàu rao giaûng vaøokhoaûng naêm 28 - giaû thuyeát ñöôïc coi laø xaùc thöïc hôn caûveà maët lòch söû - thì trong moïi tröôøng hôïp khoâng theå

keùo daøi ñeán naêm 33.Thoâng thöôøng, ngöôøi ta khoâng bieát roõ ngaøy cheát cuûa caùcnhaân vaät danh giaù thôøi xöa. So saùnh nhö vaäy, chuùng taphaûi haøi loøng laø ñaõ coù theå xaùc ñònh khaù chính xaùc thôøiñieåm Ñöùc Gieâsu chòu khoå hình.


26/178

26

Chöông II

THAÄP GIAÙ

TRONG CAÙC TÖÔØNG THUAÄT KHOÅ NAÏN

Töø ñaàu ñeán cuoái Taân öôùc, ñoäng töø « ñoùng ñinh thaäpgiaù » ( staurooâ) xuaát hieän 46 laàn vaø danh töø « thaäp giaù »( stauros) 27 laàn. Hôn 2/3 (51 laàn) ñöôïc tìm thaáy trongboán tin möøng, taäp trung vaøo caùc töôøng thuaät khoå naïn

(43/51). 12 laàn ñöôïc tìm thaáy trong Thö Galaùt vaø haichöông ñaàu Thö I Corintoâ. Nhö vaäy, chæ coøn 10 laànñöôïc söû duïng ôû caùc choã khaùc16.

Trong caùc töôøng thuaät tin möøng, thaäp giaù ñöôïc neâu leânnhö moät yeáu toá cuûa cuoäc haønh quyeát Ñöùc Gieâsu, ñoù laøthaäp giaù « lòch söû », chöa phaûi laø thaäp giaù « thaàn hoïc ».

Caùc taùc giaû tin möøng, ngoaïi tröø Marcoâ, keå laïi bieán coáthaäp giaù hôn laø suy tö veà thaäp giaù. Tuy nhieân, coù ba lyùdo khieán chuùng ta quan taâm ñeán caùc baøi töôøng thuaätnaøy : 1) caùc baûn vaên theå hieän phaûn öùng cuûa caùc tín höõutieân khôûi ñoái vôùi thaäp giaù; 2) tính chaát « cô sôû/neàntaûng » cuûa caùc baûn vaên : khoâng theå coù suy tö thaàn hoïc

veà thaäp giaù neáu khoâng coù söï kieän lòch söû laø Ñaáng Kitoâchòu ñoùng ñinh thaäp giaù; 3) caùc baûn vaên chöùa ñöïng moäthình thöùc thaàn hoïc goïi laø « thaàn hoïc töôøng thuaät »

16 Michel GOURGUES, Le Crucifieù. Du scandale aø l’exaltation – Ñaáng Chòu Ñoùng Ñinh. Töø côù vaáp phaïm ñeán söï toân vinh, Descleùe,

Paris, 1989, p. 15.


27/178

27

(theùologie narrative), nghóa laø caâu chuyeän ñöôïc keå vôùimoät chuû yù thaàn hoïc nhaát ñònh.

Tröôùc khi ñi vaøo tìm hieåu thaàn hoïc thaäp giaù trong caùcbaøi töôøng thuaät tin möøng, chuùng ta gaëp moät vaán naïngaây nhieàu tranh caõi : Trong thöïc teá, Ñöùc Gieâsu coù bieátNgaøi seõ phaûi cheát treo thaäp giaù khoâng ? Cheát vaø « cheáttreân thaäp giaù » (Pl 2,8) laø hai chuyeän khaùc nhau. Laøngöôøi, ai cuõng bieát tröôùc vaø bieát chaéc chaén mình phaûicheát, nhöng bieát tröôùc mình cheát caùch naøo laø chuyeän

khoâng thuoäc veà söï « bieát » thoâng thöôøng. Trong tröôønghôïp Ñöùc Gieâsu, khoâng nghi ngôø gì vieäc Ngaøi bieát tröôùcmình phaûi cheát, nhöng khoù coù theå hình dung raèng Ngaøibieát tröôùc laø seõ phaûi « cheát treân thaäp giaù ». Ñoâi khingöôøi ta muoán gaùn cho Ñöùc Gieâsu moät tri thöùc sieâuphaøm vaø giaûi thích vieäc Ngaøi tieân baùo khoå naïn nhö moätyeáu toá thuoäc thaàn tính. Thaät ra, keát quaû nghieân cöùulieân quan ñeán tính xaùc thöïc lòch söû cuûa caùc lôøi tieân baùokhoå naïn seõ khoâng laøm thay ñoåi nieàm tin kitoâ giaùo.Ngöôïc laïi, noù cho pheùp thanh loïc ñöùc tin khoûi nhöõngyeáu toá huyeàn thoaïi.

I.

VAÁN ÑEÀ « TIEÂN BAÙO KHOÅ NAÏN »

Lieân quan ñeán vaán ñeà naøy, coù hai caâu hoûi khaùc nhauñöôïc ñaët ra : 1) Ñöùc Gieâsu nhaän thöùc theá naøo veà cuoäckhoå naïn Ngaøi seõ phaûi chòu ? 2) Ñöùc Gieâsu ñaõ noùi gì veàcuoäc khoå naïn cuûa Ngaøi ? Caâu hoûi thöù nhaát chæ coù theåtraû lôøi baèng bieän luaän. Caâu hoûi thöù hai coù theå tìm lôøigiaûi ñaùp trong caùc baûn vaên tin möøng. Tuy nhieân, vaánñeà khoâng ñôn giaûn, vì hình thöùc khaùc nhau cuûa caùc lôøi


28/178

28

tieân baùo ñöôïc ghi nhaän trong caùc baøi töôøng thuaät. Noãlöïc cuûa khoa pheâ bình baûn vaên laø xaùc ñònh hình thöùc sôkhôûi cuûa caùc lôøi tieân baùo, nghóa laø lôøi do chính Ñöùc

Gieâsu ñaõ noùi. ÔÛ ñaây, chuùng ta chæ ghi nhaän caùc keát quaûnghieân cöùu, vôùi muïc ñích tìm xem Ñöùc Gieâsu coù theånghó gì vaø noùi gì veà caùi cheát thaäp giaù cuûa Ngaøi.

1.

Ñöùc Gieâsu nhaän thöùc theá naøo veà caùi cheátcuûa Ngaøi ?

Nguoàn « logia » khoâng nhöõng khoâng ñeå laïi daáu veát gì veà

cuoäc khoå naïn, maø thaäm chí khoâng coù moät aùm chæ naøo.Nguoàn naøy chæ cung caáp moät tö lieäu veà vieäc caùc ngoân söùbò ñoái xöû taøn teä vaø aùp duïng tình traïng ñoù cho ÑöùcGieâsu (x. Lc 11,49tt vaø //). Khoâng chæ Ñöùc Gieâsu, maø caùcmoân ñeä cuõng phaûi saün saøng chòu baùch haïi vaø loaïi tröø(Lc 6,22 vaø // ; x. 12,8 vaø //). Tuy nhieân, caùc baûn vaênnaøy khoâng gaùn cho caùi cheát cuûa Ñöùc Gieâsu moät yù nghóacöùu ñoä nhö chuùng ta thaáy trong nhöõng lôøi tieân baùo cuûaÑöùc Gieâsu (Mc 8,31 vaø // ; 9,31 vaø // ; 10,33-34 vaø //).Taát caû nhöõng lôøi tieân baùo naøy ñeàu nhaán maïnh vieäc ÑöùcGieâsu bieát tröôùc vaø töï nguyeän chaáp nhaän caùi cheát cuûaNgaøi; hôn nöõa coøn giaûi thích cuoäc khoå naïn nhö moät söïcaàn thieát naèm trong chöông trình cuûa Thieân Chuùa.

Ngaøy nay haàu nhö caùc hoïc giaû ñeàu nghó raèng nhöõng lôøitieân baùo khoå naïn, ít nhaát döôùi hình thöùc tìm thaáytrong caùc tin möøng, laø nhöõng lôøi bình giaûi haäu phuïcsinh (vaticinia ex eventu) veà caùi cheát cuûa Ñöùc Gieâsu.Ñieàu ñoù ñaëc bieät thaáy roõ trong lôøi tieân baùo thöù ba, vôùinhöõng chi tieát chính xaùc nhö dieãn tieán thöïc söï cuûa cuoäckhoå naïn. Neáu quaû thöïc Ñöùc Gieâsu ñaõ tieân baùo caùi cheát


29/178

29

vaø söï phuïc sinh cuûa Ngaøi caùch roõ raøng nhö vaäy, thì vieäccaùc moân ñeä troán chaïy, noãi thaát voïng cuûa hoï, söï nghingôø ban ñaàu cuûa hoï tröôùc chöùng töø phuïc sinh seõ trôû neân

hoaøn toaøn khoâng theå hieåu ñöôïc17. Côn haáp hoái cuûa ÑöùcGieâsu trong vöôøn Gheâtsimani (Mc 14,32tt vaø //) laïicaøng khoù giaûi thích hôn nöõa.

Nhö theá khoâng coù nghóa laø Ñöùc Gieâsu hoaøn toaøn khoângcoù linh caûm gì veà caùi cheát cuûa Ngaøi. Lieân quan tôùi vaánñeà naøy, caàn phaûi traùnh hai laäp tröôøng sau ñaây : moät laø

cho raèng Ñöùc Gieâsu bieát roõ vaø tieân baùo Ngaøi phaûi cheátnhö theá naøo, thaäm chí trong suoát thôøi gian thi haønh söùvuï Ngaøi ñaõ chuaån bò cho keát cuoäc bi thaûm ñoù. Ngöôïclaïi, laäp tröôøng thöù hai nghó raèng Ñöùc Gieâsu hoaøn toaønthuï ñoäng ñoùn nhaän caùi cheát ñaãm maùu trong söï phoùthaùc, Ngaøi khoâng bieát tröôùc cuõng khoâng nghó ñeán. Giöõahai loái bình giaûi naøy, coù moät laäp tröôøng thöù ba ñöôïcñaùnh giaù laø coù cô sôû hôn, döïa treân vieäc ñoái chieáu keátquaû chuù giaûi thaùnh kinh vôùi naõo traïng toân giaùo vaø suytö thaàn hoïc theá kyû thöù I; ñoàng thôøi chuù yù ñeán söï töônghôïp vôùi caùc yeáu toá nhaân baûn vaø taâm linh nôi con ngöôøiGieâsu.

Theo laäp tröôøng thöù ba naøy, Ñöùc Gieâsu coù theå ñoàng hoùamình vôùi ngöôøi « Toâi Tôù Yaveâ », saün saøng hy sinhmaïng soáng vì ngöôøi khaùc. Tuy nhieân, thaønh ngöõ « hysinh maïng soáng vì ngöôøi khaùc » (x. Ga 15,13) chöamang noäi dung « cöùu chuoäc » nhö chuùng ta hieåu sau

17 Cf. Walter KASPER, Jeùsus le Christ – Gieâsu Ñaáng Kitoâ.

« Cogitatio Fidei » – no

88,Cerf-Mame, 5e

ed., Paris, 1996, p. 170.


30/178

30

naøy. Lyù do laø vì khaùi nieäm « cöùu chuoäc », nghóa laø ñeànbuø toäi loãi con ngöôøi, chæ xuaát hieän trong caùc thö phaoloâvaø caùc baûn vaên kinh thaùnh ñoàng thôøi. Chaéc chaén noù ñaõ

ñöôïc hình thaønh töø nhöõng suy tö cuûa theá heä kitoâ höõuñaàu tieân veà caùi cheát thaäp giaù ñaày nghòch lyù cuûa ÑöùcGieâsu. Khoâng theå nghi ngôø aûnh höôûng phuïng vuï cuûacaùc coäng ñoaøn tín höõu tieân khôûi treân caùc baûn vaên : Mt26,26-29; Mc 14,22-25; Lc 22,17-19; 1Co 11,23-26. Vìvaäy, raát khoù xaùc ñònh nhöõng lôøi chính Ñöùc Gieâsu ñaõ noùi

veà caùi cheát cuûa Ngaøi. Nhöng ngöôïc laïi, thaùi ñoä saün saøngcuûa Ngaøi tröôùc moät caùi cheát vì söù vuï laø ñieàu hieån nhieântrong taát caû caùc tin möøng.

2.

Tieân baùo khoå naïn

Nhieàu laàn trong caùc tin möøng nhaát laõm Ñöùc Gieâsu noùiveà cuoäc khoå naïn vaø caùi cheát taøn baïo cuûa Ngaøi, chöù

khoâng phaûi chæ coù ba lôøi tieân baùo treân ñöôøng leânGieârusalem. Coù theå phaân bieät hai hình thöùc : hình thöùc« aùm chæ » vaø hình thöùc « tieân baùo ».

Hình thöùc « aùm chæ »

Mt 26,2.12.24.31-32// Mc 14,8.21.27-28; Lc 22,222 « Caùc ngöôi bieát sau hai ngaøy nöõa laø ñeán leã Vöôït quavaø Con Ngöôøi seõ bò noäp ñeå chòu ñoùng ñinh thaäp giaù ».12« Boû daàu thôm aáy treân xaùc Ta, thì baø ñaõ laøm ñeålieäm taùng Ta ñoù ». 24« …Con Ngöôøi ra ñi nhö ñaõ vieátveà Ngaøi; nhöng khoán cho ngöôøi ñoù, keû laøm cho ConNgöôøi bò noäp! Thaø raèng ngöôøi aáy ñaõ chaúng sinh ra thìhôn! » 31-32Baáy giôø Ñöùc Gieâsu noùi vôùi hoï: « Heát thaûycaùc ngöôi seõ bò vaáp ngaõ vì Ta trong ñeâm nay. Vì ñaõ


31/178

31

vieát: Ta seõ ñaùnh keû chaên chieân vaø chieân trong ñaøn seõtaùn loaïn. Nhöng sau khi Ta soáng laïi, Ta seõ ñi tröôùccaùc ngöôi tôùi Galileâ ».

Mc 2,20// Mt 9,15; Lc 5,35« …Nhöng seõ ñeán nhöõng ngaøy taân lang bò caát ñi khoûihoï; vaø baáy giôø hoï seõ aên chay, trong ngaøy aáy ».

Mc 9,12// Lc 17,25

Ngaøi noùi vôùi hoï: « Elia ñeán tröôùc tu chænh moïi söï; tuyvaäy, laøm sao laïi ñaõ vieát veà Con Ngöôøi laø Ngaøi phaûichòu nhieàu ñau khoå vaø bò khinh mieät ? ... »

Lc 13,31-33

Cuõng vaøo giôø aáy coù ít ngöôøi bieät phaùi ñeán gaëp Ngaøimaø noùi: « OÂng haõy ñi ra khoûi ñaây vì Heâroâñeâ muoángieát oâng ». Vaø Ngaøi baûo hoï: « Caùc oâng haõy ñi noùi vôùicon caùo ñoù: Naøy! Ta tröø quyû vaø xong xuoâi caùc vieäc

chöõa laønh hoâm nay vaø ngaøy mai; vaø ngaøy thöù ba laøTa ñöôïc chu toaøn. Song hoâm nay vaø ngaøy mai, cuøngngaøy moát, Ta phaûi ra ñi vì khoâng leõ moät tieân tri laïiphaûi cheát ngoaøi Gieârusalem ».

Mc 10,38// Mt 20,22// Lc 12,50

Ñöùc Gieâsu noùi vôùi hoï: « Caùc ngöôi khoâng bieát caùc

ngöôi xin gì! Caùc ngöôi coù theå uoáng cheùn Ta uoáng, vaøchòu thanh taåy thöù thanh taåy Ta phaûi chòu khoâng? »

Mc 10,45// Mt 20,28

« …Vì chöng Con Ngöôøi khoâng ñeán ñeå ñöôïc haàu haï,nhöng laø ñeå haàu haï vaø thí maïng soáng mình laøm giaùchuoäc thay cho nhieàu ngöôøi ».


32/178

32

Mc 12,7-8// Mt 21,38-39 ; Lc 20,14-15

« Nhöng nhöõng taù ñieàn aáy noùi cuøng nhau : ‘Keû thöøa töïñoù! Mau, ta gieát quaùch noù ñi vaø cô nghieäp seõ laø cuûa

ta’. Chuùng tuùm laáy ngöôøi con maø gieát ñi, ñoaïn loâi rabeân ngoaøi vöôøn nho ».

Trong soá nhöõng lôøi « aùm chæ » treân ñaây, chæ coù Mt 26,2noùi ñeán « thaäp giaù ». Tuy mang hình thöùc tieân baùo,nhöng theo boái caûnh luùc ñoù, Ñöùc Gieâsu ñaõ thaáy nhöõnggì saép phaûi dieãn ra cho Ngaøi, nhaát laø khi Giuña ñaõ

thoâng ñoàng vôùi caùc thöôïng teá. Mc 2,20 coù theå aùp duïngcho moät caùi cheát khoâng taøn baïo. Mc 9,12 laáy laïi nhöõngmoâ taû veà caùi cheát cuûa ngöôøi coâng chính theo Is 53,3 vaøcoù theå aùp duïng cho ngöôøi toâi trung cuûa Thieân Chuùa bòñoái xöû teä baïc bôûi keû choáng ñoái. Lc 13,31-33 noùi ñeán soáphaän chung cuûa caùc ngoân söù. Mc 10,38 coù theå aùp duïngcho caùc tín höõu. Mc 10,45 coù noùi ñeán vieäc « thí maïngsoáng laøm giaù chuoäc », nhöng vieäc trao ban maïng soángkhoâng nhaát thieát laø phaûi cheát treân thaäp giaù. ÔÛ Mc12,7-8 Ñöùc Gieâsu aùm chæ chính Ngaøi trong thaân phaänngöôøi con thöøa töï bò loaïi tröø, bò gieát cheát, nhöng khoângheà ñeà caäp ñeán thaäp giaù18.

Tin möøng Gioan cuõng coù vaøi lôøi « aùm chæ » :

18 Cf. « Les annonces par Jeùsus de sa Passion et de sa mort – Nhöõng lôøi loan baùo cuûa Ñöùc Gieâsu veà cuoäc khoå naïn vaø caùi cheát cuûaNgaøi », dans Raymond E.Brown, La mort du Messie, encyclopeùdiede la passion du Christ, De Gethseùmani au tombeau, Bayard,

Paris, 2005, p. 1616-1640.


33/178

33

3,14: « Nhö Moâseâ giöông cao con raén trong sa maïc,Con Ngöôøi cuõng phaûi bò giöông cao nhö vaäy ».

8,28: « Khi caùc ngöôi nhaéc Con Ngöôøi leân cao, baáy giôøcaùc ngöôi seõ bieát : Chính laø Ta ».

12,32 : « Vaø Ta, moät khi Ta ñöôïc giöông cao khoûi ñaát,Ta seõ keùo moïi ngöôøi leân vôùi Ta ».

Söï « giöông cao » ôû ñaây mang yù nghóa « ñöôïc toân vinh »,ñoái nghòch hoaøn toaøn vôùi noãi oâ nhuïc thaäp giaù. Baèng

caùch naøy, Gioan chuaån bò cho vieäc trình baøy cuoäc khoånaïn nhö laø « giôø » Thieân Chuùa toân vinh ngöôøi « Con »vaø cuõng laø « giôø » cöùu ñoä cho nhöõng keû tin.

Hình thöùc « tieân baùo »

Mattheâu Macco â Luca

I 16,21Töø baáy giôø, Ñöùc Yeâsu baét ñaàu toûcho moân ñoà hayNgaøi phaûi ñi Yeârusalem vaøchòu nhieàu ñau

khoå do haøng nieântröôûng vaø caùcthöôïng teá cuøng kyùluïc, vaø bò gieát ñi,vaø ngaøy thöù ba seõsoáng laïi.

8,31 Vaø Ngaøi baét ñaàugiaûng daïy hoïraèng Con Ngöôøiphaûi chòu nhieàuñau khoå, vaø bòhaøng nieân

tröôûng vaø caùcthöôïng teá cuøngcaùc kyù luïc pheáthaûi, bò gieát ñi,vaø sau ba ngaøyseõ soáng laïi.

9,22‚Con Ngöôøi phaûi

chòu nhieàu ñaukhoå, vaø bò haøngnieân tröôûng vaøcaùc thöôïng teácuøng kyù luïc pheá

thaûi, bò gieát ñi,vaø ngaøy thöù baseõ soáng laïi‛.


34/178

34

II 17,22-23

‚Con Ngöôøi saép bò

noäp trong tay

ngöôøi ñôøi, vaø hoïseõ gieát cheát Ngaøivaø ngaøy thöù baNgaøi seõ soáng laïi‛

9, 31

‚Con Ngöôøi seõ bò

noäp trong tay

ngöôøi ñôøi, vaø hoïseõ gieát Ngaøi, vaøbò gieát roài, sauba ngaøy Ngaøi seõsoáng laïi‛.

9,44

‚Phaàn caùc ngöôi,

thì haõy ghi kyõ

vaøo tai caùc lôøinaøy: Con Ngöôøisaép bò noäp trongtay ngöôøi ñôøi‛.

III 20,18-19‚Naøy chuùng ta

leân Yeârusalem, vaøCon Ngöôøi seõ bònoäp cho caùcthöôïng teá vaø kyùluïc, vaø ngöôøi ta seõleân aùn töû hìnhcho Ngaøi, seõ noäpNgaøi cho daânngoaïi, ñeå hoï nhaïobaùng ñaùnh ñoøn vaøtreo khoå giaù, vaøngaøy thöù ba Ngaøiseõ soáng laïi‛.

10,33-34‚Naøy chuùng ta

leân Yeârusalemvaø Con Ngöôøi seõbò noäp cho caùcthöôïng teá, vaø kyùluïc; ngöôøi ta seõleân aùn töû choNgaøi vaø seõ noäpNgaøi cho daânngoaïi, vaø ngöôøita seõ nhaïo baùngNgaøi, khaïc nhoåtreân Ngaøi, ñaùnhñoøn Ngaøi vaø gieátñi, vaø ba ngaøysau Ngaøi seõ soánglaïi‛.

18,31-33‚Naøy chuùng ta

leân Yeârusalemvaø seõ hoaøn taátcho Con Ngöôøimoïi ñieàu caùctieân tri ñaõ vieát. Vì chöng Ngaøiseõ bò noäp chodaân ngoaïi, seõ bònhaïo baùng, haønhhaï, khaïc nhoå, vaøsau khi ñaùnhñoøn Ngaøi, ngöôøita seõ gieát Ngaøi,vaø ngaøy thöù baNgaøi seõ soánglaïi‛.


35/178

35

Quan saùt tình hình thöïc teá, Ñöùc Gieâsu chaéc chaén bieáttröôùc Ngaøi seõ bò baùch haïi vì söù vuï nhö tröôøng hôïp caùcngoân söù, nhaát laø khi söï xung ñoät vôùi nhaø caàm quyeàn do

thaùi ngaøy caøng gay gaét. Coù nhieàu daáu hieäu cho thaáyNgaøi nhaän thöùc mình laø ngoân söù, nhö trong baøi giaûngkhai maïc söù vuï cuûa Ngaøi (x. Lc 4,14-30). Theo tin möøngLuca (4,24-27; 7,16; 9,8.19; 24,19), Ñöùc Gieâsu noùi vaøhaønh ñoäng nhö moät ngoân söù, vôùi nhieàu ñaëc ñieåm gioángEÂlia vaø EÂliseâ. Chính Ngaøi cuõng ñaõ tieân baùo mình seõ

phaûi cheát caùch cheát cuûa moät ngoân söù : «… Ta phaûi ra ñivì khoâng leõ moät tieân tri laïi phaûi cheát ngoaøiGieârusalem » (Lc 13,33). Mattheâu coøn noùi ñeán khoå hìnhthaäp giaù ñoái vôùi caùc ngoân söù (x. Mt 23,34). Nhöng cuõngnhö tröôøng hôïp Mt 20,19, ñaây laø chi tieát ñöôïc theâm vaøosau naøy, vaø chæ thaáy trong Mattheâu.

Nhö treân ñaõ noùi, nguoàn « logia » chæ cung caáp tö lieäu veàvieäc caùc ngoân söù bò ñoái xöû taøn teä nhöng khoâng ñeà caäpñeán khoå hình thaäp giaù. Hôn nöõa khoù coù theå giaûi thíchsöï maâu thuaãn giöõa « ngoân söù » vaø « leà luaät ». Ngoân söù laøngöôøi cuûa Thieân Chuùa, khoâng theå cheát nhö keû bò leà luaätnguyeàn ruûa (Ñnl 21,22-23). Hôn caû moät ngoân söù, thaùiñoä soáng vaø lôøi rao giaûng cuûa Ñöùc Gieâsu chöùng toû Ngaøi

luoân yù thöùc töông quan maät thieát giöõa Ngaøi vôùi ThieânChuùa, saün saøng hy sinh maïng soáng vì trung thaønh vôùisöù vuï. Ngaøi coù theå cheát baèng baát cöù caùch naøo, nhöngkhoù hình dung moät caùi cheát bò Thieân Chuùa nguyeàn ruûa.Truyeàn thoáng do thaùi laïi caøng khoâng bao giôø coù theåtöôûng töôïng moät Ñaáng Kitoâ bò ñoùng ñinh. « Ñaáng Kitoâ »


36/178

36

vaø « keû bò ñoùng ñinh » laø hai hình aûnh khoâng theå dunghoøa trong taâm thöùc cuûa ngöôøi Do thaùi.

II. THAÄP GIAÙ TRONG CAÙC TÖÔØNG THUAÄTNHAÁT LAÕM

« Chòu khoå hình vaø mai taùng thôøi Phongxioâ Philatoâ »,chæ daãn duy nhaát veà thôøi gian ñöôïc tìm thaáy trong kinhTin kính töông hôïp vôùi caùc söû lieäu do thaùi vaø ngoaïigiaùo. Söû gia Tacite (~ 55-120) vieát : « Ñaáng Kitoâ ñaõ bò

giao noäp haønh hình bôûi toång traán Philatoâ vaøo thôøiTibeârioâ laø hoaøng ñeá »19. Flavius Joseøphe, söû gia ngöôøiDo thaùi, thì ghi nhaän : « Philatoâ ñaõ keát aùn thaäp giaùNgaøi »20. Chi tieát lòch söû quyù giaù naøy duø vaäy vaãn chöacho bieát gì veà khung caûnh thôøi gian/khoâng gian cuûa söïkieän. Caùc töôøng thuaät thöông khoù cung caáp nhieàu thoângtin hôn, coù theå noùi laø dieãn tieán cuoäc haønh hình ñöôïc moâ

taû chi tieát töø ñaàu ñeán cuoái. Tuy nhieân, muïc ñích cuûa caùctaùc giaû tin möøng khoâng phaûi laø töôøng thuaät söï kieän,nhöng keå laïi moät bieán coá ñaõ laøm thay ñoåi saâu xa nieàmtin cuûa caùc moân ñeä. Tröôùc bieán coá khoå naïn, caùc ngaøi ñaõtin Ñöùc Gieâsu nhöng tin caùch khaùc. Cuøng vôùi Ñöùc Gieâsutreân thaäp giaù, nieàm tin ñoù ñaõ bò gieát cheát ñeå nieàm tin

môùi ñöôïc khai sinh. Neân bieát raèng tröôùc khi thaønh vaên,caâu chuyeän Gieâsu ñaõ ñöôïc keå laïi trong caùc coäng ñoaøntín höõu, nghóa laø coäng ñoaøn ñöôïc quy tuï bôûi Ñaáng phuïcsinh. Neáu caùc tín höõu khoâng hoå theïn khi keå laïi baûn aùnvaø khoå hình oâ nhuïc ñoái vôùi Ñöùc Gieâsu, haún nhieân laø vì

19 Annales, XV, 44.520

Antiquiteùs juives, XVIII, 64.


37/178

37

söï kieän ñaõ ñöôïc nhìn vôùi moät nhaõn quan môùi. Hoï khaùmphaù söù ñieäp tin möøng ngay trong bieán coá khoå naïn vaøcaùi cheát cuûa Ñaáng Cöùu Ñoä, chöù khoâng chæ coi ñoù laø

chaëng ñöôøng phaûi vöôït qua ñeå ñaït tôùi vinh quang phuïcsinh. Duø töôøng thuaät cuøng moät söï kieän, moãi truyeànthoáng tin möøng muoán khai saùng moät söù ñieäp rieâng bieät,tuøy theo kinh nghieäm ñöùc tin cuûa coäng ñoaøn tín höõu.

Keå töø luùc Ñöùc Gieâsu bò baét, nhöõng caûnh quan troïng ñeàuñöôïc boán tin möøng keå laïi, döôùi nhöõng hình thöùc khoâng

hoaøn toaøn gioáng nhau. Söï ñoàng nhaát giöõa boán töôøngthuaät thöông khoù cuûng coá tính chaát lòch söû xaùc thöïc cuûabieán coá khoå naïn. Tuy nhieân chính trong söï khaùc bieätmaø chuû yù thaàn hoïc cuûa moãi tin möøng ñöôïc tìm thaáy.Gioan gioáng vôùi Nhaát laõm ôû nhöõng caûnh chính, nhöngvôùi moät vieãn töôïng thaàn hoïc hoaøn toaøn khaùc. Vì theátöôøng thuaät khoå naïn cuûa tin möøng thöù tö seõ ñöôïc tìmhieåu rieâng.

1.

Boá cuïc töôøng thuaät khoå naïn theo Nhaát laõm

Caùc töôøng thuaät thöông khoù nhaát laõm coù boá cuïc goàm 3phaàn, döïa theo khung mattheâu, nhö sau :

Caûnh 1 : Tröôùc khi bò baét (Mt 26,1-46; Mc 14,1-42;

Lc 22,1-46)« Con ngöôøi seõ bò noäp ñeå chòu ñoùng ñinh vaøo thaäp giaù »(Mt 26,2) laø moät ngoaïi leä veà töø vöïng thaäp giaù : stauros (danh töø) vaø staurooâ (ñoäng töø) chæ xuaát hieän trong caùctöôøng thuaät thöông khoù keå töø khi Ñöùc Gieâsu bò xöû aùn(Mc 15,1-47 vaø //). Lôøi tieân baùo Mt 26,2 goàm hai ñoäng


38/178

38

töø chính cuûa cuoäc khoå naïn : « trao noäp » vaø « ñoùng ñinhthaäp giaù ».

Trong caùc caâu töø 2 ñeán 46, ñoäng töø « trao noäp » ñöôïclaëp laïi 7 laàn (15.16.21.23.24.25.45). Cuoái ñoaïn ÑöùcGieâsu caàu nguyeän trong vöôøn Gieâtsimani, coù moät daáuchæ raát roõ cho thaáy laø phaàn khai maøo keát thuùc ôû ñaây vaøñieàu tieân baùo 26,2 saép baét ñaàu :

Baáy giôø Ngaøi ñeán vôùi moân ñoà vaø baûo hoï : ‘Thoâi cöù nguû !cöù nghæ ! Naøy giôø ñaõ gaàn, vaø Con Ngöôøi saép bò noäp vaøo

tay nhöõng keû toäi loãi. Daäy ! Ta ñi ! Naøy keû noäp Ta ñaõgaàn ! (26,45-46)

Mt 26,2-46 chuaån bò cho hai phaàn cuûa cuoäc khoå naïn :

bò noäp (Mt 26,47-27,31)

bò ñoùng ñinh thaäp giaù (Mt 27,32-66)

Mc 14,1b coù theå ñöôïc xem nhö hình thöùc maøo ñaàutöông öùng vôùi Mt 26,2 nhöng hai ñoäng töø ñöôïc söû duïnglaø « arreâter : baét » vaø « tuer : gieát » (x. Lc 22,1-6« livrer : trao noäp/supprimer : loaïi tröø »).

Caûnh 2 : Ñöùc Gieâsu bò trao noäp (Mt 26,47-27,31;Mc 14,43-15,20; Lc 22,47-23,25)

Mt 26,47-27,31 : ñoäng töø « trao noäp » ñöôïc söû duïng choba ñoái töôïng : Giuña (26,48; 27,3.4), caùc thuû laõnh dothaùi (27,2.18) vaø Philatoâ (27,26). Nhö vaäy Ñöùc Gieâsulaàn löôït bò noäp bôûi moân ñeä, giôùi chöùc toân giaùo vaø giôùichöùc chính trò. Töông öùng vôùi lôøi tieân baùo thöù 3 (Mt20,18tt). Hai ñoäng töø « trao noäp » vaø « ñoùng ñinh » ñöôïc


39/178

39

laëp laïi cuøng moät hình thöùc ôû Mt 26,2 vaø Mt 27,26.Caûnh Ñöùc Gieâsu bò nhaïo baùng (27,27-31) coù theå ñaët vaøotrong boái caûnh Ñöùc Gieâsu bò trao noäp hoaëc lieân keát vôùi

giai ñoaïn keá tieáp : Ñöùc Gieâsu bò ñoùng ñinh.Caûnh 3 : Ñöùc Gieâsu bò ñoùng ñinh cheát treân thaäpgiaù vaø ñöôïc mai taùng (Mt 27,32-61 ; Mc 15,21-47 ;Lc 23,26-56)

Ñöùc Gieâsu bò ñoùng ñinh vaø taét thôû treân thaäp giaù. Ñaây

laø phaàn taäp trung nhieàu töø vöïng veà thaäp giaù nhaát : 6/10laàn cuûa töôøng thuaät thöông khoù mattheâu; 7/11 laàn cuûatöôøng thuaät marcoâ; 2/5 laàn cuûa töôøng thuaät luca.

Ñaây cuõng laø caûnh taäp trung nhieàu chæ daãn cho pheùpkhaùm phaù söù ñieäp tin möøng nôi thaäp giaù : nhöõng lôøicuoái cuøng cuûa Ñöùc Gieâsu treân thaäp giaù, söï kieän vieân

baùch quaûn ñöùng ñoái dieän vôùi thaäp giaù tuyeân xöng ñöùctin, caùch thöùc Ñöùc Gieâsu taét thôû, maøn trong Ñeàn thôø xeùra, vuõ truï bieán ñoäng,… Ñaèng sau caùc chi tieát ñöôïc keå

chính laø laø phaûn öùng kín ñaùo cuûa caùc taùc giaû tin möøngñoái vôùi thaäp giaù.

2.

Töø vöïng « thaäp giaù » trong töôøng thuaätnhaát laõm

Baûng ñoái chieáu sau ñaây cho thaáy caùc taùc giaû tin möøngtaäp trung söû duïng töø vöïng thaäp giaù vaøo moät chöông duynhaát, ñoù laø chöông keå laïi vieäc Ñöùc Gieâsu bò xöû aùn vaø bòhaønh quyeát. Marcoâ söû duïng 11 laàn, Mattheâu 10 laàn,

Luca 5 laàn.


40/178

40

Mc 15 Mt 27 Lc 23

0113 Họ lại kêu lên:"Ðóng đinh nó đi!"

22 Philatô nói vớ i họ:"Vậy ta phải làm gì

cho Yêsu gọi làKitô?" Mọi người đáplại: "Hãy đóng đinhthậ p giá!"

21 Nhưng họ cả tiếngkêu r ằng: "Ðóng

đinh, đóng đinh nóđi!"

02 Philatô nói vớ i họ:"Nào ngườ i ấy đã làmgì ác?" Họ lấy hết sứckêu lên: "Ðóng đinh nó đi!"

Nhưng ông nói:"Nào ngườ i ấy đã làmgì ác?" Họ lấy hết sứckêu lên, r ằng: "Hãyđóng đinh thậ p giá!"

Nhưng họ lớ n tiếngcố áp đảo, đòi phảiđóng đinh Ngài.

0315Muốn chiều lòngdân chúng, Philatô đãtha Barabba cho họ,và cho đánh đòn ÐứcYêsu, r ồi phó nộ pcho đóng đinh thậ pgiá.

26 Bấy giờ ông thaBarabba cho họ, cònÐức Yêsu thì ông chođánh đòn, rồi phó nộ pcho đóng đinh thậ pgiá.

25 Ông tha cho kẻđã bị tống ngục vìdấy loạn và sát nhân,họ van xin ân xá; còn

Ðức Yêsu thì ông phónộp mặc ý họ.

0420

Khi đã chế giễu Ngài rồi, thì họ cởi áocẩm điều đi, cho Ngàimặc lại áo của Ngài.Rồi họ điệu Ngài điđể đóng đinh thậpgiá.

31

Khi đã chế diễu Ngài rồi, thì họ cởichiếc nhung y đi, cho

Ngài mặc lại áo của Ngài, rồi họ điệu Ngài đi mà đóng đinhthập giá.

05

21 Và họ bắt một

người qua đàng, ôngSimôn,ngườ i Kyrênê,tự ngoài đồng về,thân phụ củaAlêxanđrô và Ruphô,(họ bắt ông) làm phuvác thậ p giá cho

Ngài.

32 Khi đi ra, họ gặ p

một ngườ i Kyrênê tênlà Simôn, và họ bắtlàm phu vác thậ p giácủa Ngài.

26 Và khi họ điệu

Ngài đi, họ bắt đượ cSimôn, ngườ iKyrênê, tự ngoàiđồng về, và đặt khổ giá cho ông vác đàngsau Ðức Yêsu.


41/178

41

0624 Và họ đóng đinh

Ngài, và họ chia áoxống Ngài rút thămxem ai lấy gì.

35 Ðóng đinh Ngàir ồi, họ rút thăm màchia nhau áo xống

Ngài…

33 Khi đến nơi gọilà "Cái Sọ", thì ngườita đã đóng đinh Ngàinơi ấy, và hai tên

gian phi kia, một tên bên hữu, một tên bêntả.

07 Ðúng giờ thứ ba thìhọ đã đóng đinh

Ngài.

08 Cùng vớ i Ngài, họ cũng đóng đinh thậ p

giá hai tên cướ p, mộttên bên hữu, một tên bên tả Ngài,

Bấy giờ cùng nóivới Ngài, ngườ i ta

còn đóng đinh thậ pgiá cho hai tên cướ p,một tên bên hữu vàmột tên bên tả.

0930 Hãy cứu lấy mìnhđi, là xuống khỏi thậ pgiá đi nào!"

40 mà rằng: "Màyđịnh triệt hại ÐềnThờ và trong vòng bangày sẽ xây cất lại,

hãy cứu mình đi! Nếumày là Con ThiênChúa! Hãy xuốngkhỏi thập giá đi nào!"

1032a Ðức Kitô VuaIsrael bây giờ hãyxuống khỏi thậ p giá,để chúng ta thấyđượ c mà tin!"

42 "Nó đã cứu nhữngai khác, chứ vô

phương cứu lấymình! Nó là VuaIsarel! Bây giờ hãy

xuống khỏi thậ p giá,và ta sẽ tin vào nó!

11 Cả những k ẻ cùngchịu đóng đinh vớ i

Ngài cũng mắngnhiếc Ngài.

44 Cũng vậy, cảnhững tên cướp cùngchịu đóng đinh thập giá với Ngài cũng sỉmạ Ngài.


42/178

42

Giaû nhö Mt khoâng ñeà caäp ñeán thaäp giaù trong laàn tieânbaùo thöù ba vaø maøo ñaàu ôû 26,2, thì phaûi ñôïi ñeán luùc ÑöùcGieâsu ra tröôùc toøa Philatoâ ñoäc giaû môùi bieát laø Ngaøi seõ

phaûi cheát caùch naøo. Coù theå noùi, caùc taùc giaû tin möøng chæsöû duïng töø vöïng thaäp giaù vì söï caàn thieát cuûa baøi töôøngthuaät. Luca coøn tieát giaûm ñeán möùc toái thieåu. Taát caû caùccaûnh trong ñoù Mc vaø Mt söû duïng töø vöïng thaäp giaù ñeàucoù song song nôi Lc, ngoaïi tröø caûnh Ñöùc Gieâsu bò quaânlính cheá nhaïo (soá 4), nhöng Lc ñaõ dieãn taû baèng caùch chæ

söû duïng ôû möùc toái thieåu töø vöïng thaäp giaù :Soá 3 : Marcoâ (15,15) vaø Mattheâu (27,26) – Gioan(19,16a) cuõng vaäy – keå raèng vì muoán chieàu loøng daân,Philatoâ ñaõ phoù noäp Ñöùc Gieâsu cho hoï ñoùng ñinh thaäp

giaù, trong khi Luca chæ noùi laø oâng phoù noäp Ngaøi cho hoïlaøm gì maëc yù hoï.

Soá 6 vaø 8 : Marcoâ (15,24.27) vaø Mattheâu (27,35.38) söûduïng hai laàn ñoäng töø « ñoùng ñinh thaäp giaù », moät laàncho Ñöùc Gieâsu vaø moät laàn cho hai teân cöôùp, coøn Luca – gioáng nhö Gioan (19,18) chæ söû duïng moät laàn cho caû haitröôøng hôïp.

Soá 9 : Marcoâ (15,30) vaø Mattheâu (27,40) moâ taû caûnh

nhöõng ngöôøi qua ñöôøng maéng nhieác vaø thaùch thöùc ÑöùcGieâsu xuoáng khoûi thaäp gia ù, coøn Luca chæ ghi nhaän laø« daân thì ñöùng nhìn » (23,35).

Soá 10 : theo Marcoâ (15,32a) vaø Mattheâu (27,42), saunhöõng ngöôøi qua ñöôøng, ñeán löôït giôùi chöùc do thaùi cheádieãu vaø thaùch thöùc Ñöùc Gieâsu xuoáng khoûi thaäp giaù, coøn


43/178

43

Luca (23,35) chæ keå moät nöûa lôøi cheá nhaïo, vaø nhö vaäyboû qua caâu thaùch thöùc xuoáng khoûi thaäp giaù.

Soá 11 : Marcoâ (15,32b) vaø Mattheâu (27,44) ghi nhaän laøcaû nhöõng keû cuøng bò ñoùng ñinh thaäp giaù (ñoäng töø syn-

staurooâ) vôùi Ñöùc Gieâsu sæ nhuïc Ngaøi, trong khi Luca(23,39) thay ñoåi ñoäng töø « ñoùng ñinh thaäp giaù » baèngñoäng töø « treo » : « moät ngöôøi trong caùc keû gian phi bòtreo (ñoäng töø kremannymi) ñoù maéng nhieác Ngaøi… »

3. Nhaát laõm vôùi thaùch ñoá « thaäp giaù »

Quan saùt caùch söû duïng töø vöïng thaäp giaù nhö vöøa thöïchieän treân ñaây ñöa ñeán hai giaû thuyeát : hoaëc laø Luca ñaõthay ñoåi taát caû nhöõng choã coù theå thay ñoåi ñöôïc ñeå traùnhnhaéc ñeán thaäp giaù; hoaëc laø söï kín ñaùo veà töø vöïng naøythuoäc veà truyeàn thoáng sô khôûi, sau ñoù ñöôïc Marcoâ vaø

Mattheâu theâm vaøo vôùi chuû yù laøm noåi roõ hình thöùc khoånaïn cuûa Ñöùc Gieâsu. Giaû thieát thöù nhaát xem ra hôïp lyùhôn, xeùt veà thôøi gian bieân soaïn caùc tin möøng cuõng nhösoá laàn söû duïng töø vöïng töông öùng trong Mc, Mt vaø Ga(11 laàn, taát caû trong chöông 19). Chuû yù cuûa Luca coønñöôïc xaùc nhaän ôû caâu 24,5b : ngöôøi thanh nieân khoâng

noùi vôùi caùc phuï nöõ veà moät Ñaáng chòu ñoùng ñinh nhötrong tröôøng hôïp Mc (16,6) vaø Mt (28,5) nhöng veà moät

Ñaáng soáng.

Trong moïi tröôøng hôïp, baûn aùn thaäp giaù bò coi laø baátcoâng ñoái vôùi Ñöùc Gieâsu. Theo caùch rieâng cuûa mình, caû

ba taùc giaû ñeàu tìm caùch chöùng minh Ñöùc Gieâsu voâ toäi.


44/178

44

Maccoâ vaø Mattheâu

Marcoâ vaø Mattheâu neâu roõ lyù do Ñöùc Gieâsu bò trao noäpcho Philatoâ laø söï « ganh tò » cuûa caùc thöôïng teá : « Bôûioâng ñaõ nhaän ra raèng vì ganh tò maø caùc thöôïng teá ñaõnoäp Ngaøi » (Mc 15,10; Mt 27,18). Tieáp theo laø caûnh caùcthöôïng teá (Mt : thöôïng teá vaø haøng nieân tröôûng) xaùchñoäng daân chuùng ñeå hoï ñoøi tha Barabba vaø ñoùng ñinhÑöùc Gieâsu. Nhö theá, daân chuùng cuõng khoâng caûm thaáythuyeát phuïc veà toäi traïng ngöôøi ta gaùn cho Ñöùc Gieâsu;

hoï chæ laøm theo söï thuùc ñaåy cuûa giôùi chöùc do thaùi. PhaànPhilatoâ, duø bò aùp löïc cuûa ñaùm ñoâng, oâng vaãn tieáp tuïcbaøy toû söï do döï : « Naøo ngöôøi aáy ñaõ laøm gì aùc ? » (Mc15,14; Mt 27,23).

Mattheâu coøn laøm noåi baät söï voâ toäi cuûa Ñöùc Gieâsu baèngcaùch moâ taû theâm hai caûnh : moät laø vôï Philatoâ trong

giaác mô ñaõ bò daèn vaët bôûi vuï aùn maø choàng baø phaûi xöû,bôûi vì lieân quan ñeán moät ngöôøi coâng chính : « OÂng ñöøngnhuùng tay vaøo vuï ngöôøi coâng chính aáy, vì hoài hoâm, toâiphaûi khoå nhieàu trong moäng vì ngöôøi aáy ! » (Mt 27,19);caûnh thöù hai laø haønh ñoäng Philatoâ coâng khai röûa tay :« Ta voâ toäi veà maùu ngöôøi naøy » (Mt 27,24). Noãi aùm aûnhtraùch nhieäm coøn ñeø naëng leân nhöõng ngöôøi coù dính líu

vaøo vuï aùn Ñöùc Gieâsu : chæ coù Mt keå laïi vieäc Giuña töïvaãn vaø caùc thöôïng teá phuûi tay truùt boû traùch nhieäm (Mt27,3-6). Cuoái cuøng döôøng nhö Mattheâu coøn muoán quytraùch nhieäm ñoù cho ñoàng baøo cuûa oâng : « Ñaùp laïi, toaøndaân noùi : ‘maùu cuûa ngöôøi aáy treân chuùng toâi vaø treân conchaùu chuùng toâi !’ » (27,25). Nhìn döôùi goùc caïnh lòch söû,

khoâng theå noùi laø « toaøn daân » Israel ñaõ ñoàng tình gieát


45/178

45

cheát Ñöùc Gieâsu. Tình traïng xung ñoät daãn ñeán vuï aùn bithaûm naøy thaät söï chæ lieân quan ñeán nhoùm ngöôøi laõnhñaïo do thaùi. Caùc tin möøng ñeàu muoán cho thaáy roõ ñieàu

ñoù. Sau naøy, theo Joseøphe, söï suïp ñoå cuûa Gieârusalem vaøvieäc phaù huûy Ñeàn thôø naêm 70 ñaõ ñöa daân Chuùa ñeánmoät cuoäc thaåm vaán löông taâm : hoï ñaõ laøm gì ñeå ñaùng bòThieân Chuùa tröøng phaït nhö theá ? Söï quy traùch nhieämcho « toaøn daân toäc », neáu ñöôïc tìm thaáy döôùi ngoøi buùtcuûa moät taùc giaû khoâng phaûi laø ngöôøi Do thaùi thì coù theåhieåu nhö moät lôøi keát aùn. Coøn ñoái vôùi Mattheâu laø ngöôøiDo thaùi, vaø theo maïch vaên, thì caâu naøy phaûi ñöôïc hieåulaø taát caû moïi ngöôøi ñeàu bò chaát vaán vì caùi cheát baát coângñaõ gaây ra cho Ñöùc Gieâsu.

Luca

Chuû yù trình baøy söï voâ toäi cuûa Ñöùc Gieâsu nôi Luca coøn

maïnh meõ hôn nôi Mattheâu vaø Marcoâ. Ngay sau lôøi toácaùo vaø thaåm vaán thöù nhaát, Philatoâ ñaõ tuyeân boá ÑöùcGieâsu voâ toäi : « Ta khoâng tìm ra toäi traïng naøo nôi ngöôøiaáy » (Lc 23,4), trong khi ôû cuøng thôøi ñieåm ñoù cuûa vuï aùn,Marcoâ vaø Mattheâu chæ ghi nhaän laø Philatoâ ngaïc nhieânvì thaùi ñoä im laëng cuûa Ñöùc Gieâsu tröôùc nhöõng lôøi toácaùo. ÔÛ caâu 14, Philatoâ nhaéc laïi lôøi tuyeân boá Ñöùc Gieâsu

voâ toäi vaø nhaán maïnh tính coâng minh cuûa vieäc xeùt xöû :« Ta ñaõ tra xeùt tröôùc maët caùc oâng, maø ñaõ chaúng tìm ranôi ngöôøi aáy toäi traïng naøo nhö caùc oâng caùo ngöôøi aáy ».Hôn theá nöõa, Philatoâ ñaõ döïa vaøo Heâroâñeâ (c.15) vaø muoánkheùp laïi vuï aùn : « Vaäy cho ñaùnh ñoøn ngöôøi aáy roài, ta seõtha » (c.16). Nhö vaäy, ngöôøi ta hieåu taïi sao Luca laïi

theâm caûnh chuyeån giao cho Heâroâñeâ (23,6-12). OÂng naøy


46/178

46

laø quaän vöông xöù Galileâ, queâ höông vaø ñòa baøn hoaïtñoäng chính cuûa Ñöùc Gieâsu; Heâroâñeâ haún phaûi bieát Ngaøi.Luca muoán coù theâm chöùng côù cuûa nhaø caàm quyeàn veà söï

voâ toäi cuûa Ñöùc Gieâsu. Ñieàu ñoù cuõng coù nghóa laø Ngaøikhoâng heà bò keát aùn bôûi chính quyeàn. Luca lieân tuïc nhaéclaïi yù ñònh Philatoâ muoán tha Ñöùc Gieâsu (c. 20.22). Rieângôû caâu 22, Luca nhaán maïnh ñoù laø laàn thöù ba Philatoâchính thöùc tuyeân boá Ñöùc Gieâsu voâ toäi : « Laàn thöù ba,oâng noùi cuøng hoï : ‘Naøo oâng aáy coù laøm gì aùc ? Ta chaúng

tìm ra toäi traïng naøo nôi ngöôøi aáy. Vaäy cho ñaùnh ñoønhaén roài, ta seõ tha’ ».

4. Nhöõng lôøi töø thaäp giaù

Söï khaùc bieät ñaùng chuù yù nhaát trong caùc töôøng thuaätkhoå naïn laø nhöõng lôøi cuoái cuøng cuûa Ñöùc Gieâsu treânthaäp giaù. Ñöùc Gieâsu ñaõ thaät söï noùi gì treân thaäp giaù ?

Thoâng thöôøng, lôøi traên troái cuûa ngöôøi cheát ñöôïc laéngnghe vaø ghi khaéc ôû möùc ñoä chính xaùc bao nhieâu coù theå,vaäy laøm sao giaûi thích vieäc caùc tin möøng töôøng thuaätnhöõng lôøi coù noäi dung raát khaùc nhau ? Khi ñöôïc noùi töøtreân thaäp giaù, nhöõng lôøi naøy coù lieân quan gì ñeán thaäpgiaù khoâng ? Cuõng caàn nhaéc laïi raèng, ngoaïi tröø Gioan,

khoâng ai trong caùc moân ñeä vaø caùc taùc giaû tin möøng coùmaët döôùi chaân thaäp giaù vaøo giôø phuùt cuoái cuøng tröôùckhi Ñöùc Gieâsu taét thôû. Nhöng nhö vaäy khoâng coù nghóalaø töôøng thuaät cuûa Gioan chính xaùc hôn caùc töôøng thuaätkhaùc. Vaán ñeà ñöôïc ñaët ra ôû ñaây laø caùc taùc giaû tin möøngmuoán chuyeån ñeán ñoäc giaû söù ñieäp gì töø thaäp giaù.


47/178

47

Maccoâ vaø Mattheâu

Theo Mc vaø Mt, Ñöùc Gieâsu chæ noùi moät caâu duy nhaáttreân thaäp giaù, maø noäi dung caâu naøy laïi laø lôøi Tv 22,2,dieãn taû taâm traïng cuûa moät tín höõu caûm thaáy mình nhöbò Thieân Chuùa boû rôi :

Laïy Thieân Chuùa toâi, laïy Thieân Chuùa toâi, vì sao Ngöôøi laïi boû toâi ? (Mc 15,34, Mt 27,46)

Trong khung caûnh Tv 22, ñoù khoâng phaûi laø lôøi keâu

traùch nhöng laø tieáng keâu caàu. Coù moät söï töông phaûngiöõa noäi dung vaø hình thöùc : noäi dung thaát voïng ñöôïcdieãn taû baèng lôøi leõ cuûa nieàm tin. ÔÛ hình thöùc caâu hoûi,tieáng keâu caàu naøy ñaët vaán ñeà veà tình traïng thöïc teá maøngöôøi tín höõu ñang phaûi traûi qua : phi lyù, khoâng theåhieåu, khoâng theå xaûy ra,…

Ñöùc Gieâsu quaû thaät hoaøn toaøn bò boû rôi : tröôùc tieântrong vöôøn Gieâtsimani (Mc 14,32-42; Mt 26,36-46), lôøivan xin cuûa Ñöùc Gieâsu (Mt laëp laïi hai laàn) khoâng nhaänñöôïc daáu hieäu ñaùp laïi naøo töø phía Chuùa Cha.

Caùc moân ñeä ñeàu boû troán (Mc 14,50; Mt 26,56). Thaät rathì vaãn coøn Pheâroâ theo Ngaøi ñeán dinh thöôïng teá,nhöng chính ôû ñoù oâng ñaõ coâng khai choái boû Ngaøi (Mc14,66-72; Mt 26,69-75). Theo Mc 14,51 coøn coù moätthanh nieân boû aùo chaïy thoaùt thaân khieán cho ñoäc giaûhình dung moät caûnh töôïng hoãn loaïn vaø sôï haõi.

Taát caû moïi ngöôøi ñeàu nhaïo baùng Ngaøi : nhöõng ngöôøiqua ñöôøng, caùc thöôïng teá, vaø caû hai keû cuøng bò ñoùngñinh vôùi Ngaøi (Mc 15,29-32).


48/178

48

Phaûi ñeán luùc Ñöùc Gieâsu taét thôû thì môùi coù daáu hieäu söïhieän dieän cuûa Chuùa Cha, Ngöôøi khoâng thinh laëng :Maøn Ñeàn thôø xeù ra (Mc 15,38; Mt 27,51 theâm caûnh

ñoäng ñaát) vaø vieân baùch quaûn tuyeân xöng ñöùc tin (Mc15,39; Mt 27,54).

Trong töôøng thuaät thöông khoù cuûa mình, Marcoâ vaøMattheâu ñaõ bi kòch hoùa vieäc Ñöùc Gieâsu caûm thaáy khoùkhaên phaûi chòu ñöïng thaäp giaù vaø ñaåy ñeán toät cuøng cônthöû thaùch maø Ngaøi phaûi traûi qua. Thaät vaäy, Ngaøi chæ

ñöôïc nhìn nhaän thuoäc veà Thieân Chuùa, laø « Con ThieânChuùa », sau khi ñaõ chòu ñau khoå ñeán möùc phaûi keâu caàutöø vöïc thaúm cuûa nieàm tin. Söù ñieäp cuûa hai tin möøngnaøy tieân baùo soá phaän phuõ phaøng cuûa ngöôøi moân ñeä,ñoàng thôøi trao taëng hoï moät nieàm an uûi lôùn lao. ChínhÑöùc Gieâsu ñaõ caûm thaáy lo buoàn ñau ñôùn trong cuoäc khoå

naïn vaø caùc moân ñeä thaân caän nhaát cuûa Ngaøi cuõng ñaõthaát baïi trong vieäc theo Thaày treân ñöôøng thaäp giaù. Ñeánlöôït caùc tín höõu, neáu hoï coù suïp ñoå, baát trung vì noãi kinhhoaøng thaäp giaù, thì chöa phaûi laø hoaøn toaøn thaát voïng.

Vaøo nhöõng giôø phuùt toái taêm nhaát cuûa ñöùc tin, thaäp giaùmang laïi moät söù ñieäp tin möøng, bôûi vì ñoù laø baèng chöùng

Thieân Chuùa luoân hieän dieän vôùi caùc tín höõu, nhaát laøtrong hoaøn caûnh hoï töôûng mình bò boû rôi.

Nhìn chung, Marcoâ vaø Mattheâu theo moät sô ñoà töôøngthuaät khaù gioáng nhau. Tuy nhieân, Marcoâ theå hieän raátroõ chuû yù trình baøy thaäp giaù laø « tin möøng », nhö seõñöôïc tìm hieåu trong chöông IV.


49/178

49

Luca

Luca laø taùc giaû söû duïng ít töø vöïng veà thaäp giaù nhaát vaøtrong suoát töôøng thuaät khoå naïn, oâng tìm caùch giaûm nheïnoãi oâ nhuïc Ñöùc Gieâsu phaûi chòu, ñoàng thôøi laøm noåi roõsöï voâ toäi cuûa Ngaøi. Nhöõng lôøi cuoái cuøng cuûa Ñöùc Gieâsutreân thaäp giaù xaùc minh chuû yù thaàn hoïc cuûa Luca :

Laïy Cha, xin tha thöù cho chuùng, vì chuùng khoângbieát vieäc chuùng laøm (Lc 23,34).

Quaû thaät, Ta baûo ngöôi : hoâm nay, ngöôi seõ ôûtreân thieân ñaøng laøm moät vôùi Ta ! (Lc 23,43)

Laïy Cha, con kyù thaùc hoàn con trong tay Cha (Lc23,46).

Ñoái vôùi Luca, quyeàn löïc chöõa laønh vaø tha thöù cuûa ThieânChuùa ñöôïc bieåu hieän caùch tuyeät haûo treân thaäp giaù. Ñöùc

Gieâsu ñaõ chöõa laønh trong suoát söù vuï cuûa Ngaøi vaø vaãntieáp tuïc chöõa laønh tai cuûa moät trong nhöõng ngöôøi ñeánbaét Ngaøi. Ñöùc Gieâsu ñaõ tha thöù vaø höùa Nöôùc Trôøi chonhöõng ngöô

Documents

Than Hoc Thap Gia