ΕΛΕΝΗ ΜΟΥΡΔΟΥΚΟΥΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΗΣ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΡΕΑΣ ΓΑΛΑΝΑΚΗ << Η μεταμφίεση >> Με αφορμή το κείμενο της Ρέας Γαλανάκη << Η μεταμφίεση>>, απόσπασμα από το μυθιστόρημά της << Ελένη ή ο Κανένας>> δίνεται η ευκαιρία να γίνει αναφορά στην προσωπικότητα της τολμηρής και μορφωμένης ζωγράφου, η οποία μεταμφιέστηκε σε άντρα για να μπορέσει να πραγματοποιήσει το όνειρό της, δηλ. να σπουδάσει ζωγραφική στη Σχολή των Ναζαρηνών ζωγράφων στην Ιταλία, η οποία δεχόταν μόνον άνδρες . Το γεγονός ότι τον 19ο αιώνα μια γυναίκα που θέλει να σπουδάσει ζωγραφική είναι αναγκασμένη να μεταμφιεστεί σε άντρα << να δώσει ως άντρας εξετάσεις, ενδεχομένως να ζήσει έτσι λίγα χρόνια, να ζήσει εφεξής ως ένας Κανένας >> δείχνει τον βαθμό αποκλεισμού των γυναικών από την μόρφωση, την τέχνη και τον δημόσιο βίο. Η ζωγράφος όμως με την ανυποχώρητη τόλμη κατάφερε να σπουδάσει συστηματικά την τέχνη της στην Ιταλία, ενάντια στους κοινωνικούς καταναγκασμούς της εποχής της, τους οποίους παρέκαμψε με εξαιρετικά ευφάνταστους όσο και εκκεντρικούς τρόπους. Λαμβάνοντας ως αφόρμηση αυτό το γεγονός, προτείνεται να γίνει συζήτηση με άξονες:- Την θέληση ενός ανθρώπου (άσχετα με το φύλο) να υπερβεί τα όριά του για

να ακολουθήσει το όραμά του- Την θέληση μιας γυναίκας, η οποία κόντρα στα κελεύσματα της εποχής της,

υλοποιεί το όνειρό της να σπουδάσει και κατ΄επέκταση να διακριθεί στον τομέα της τέχνης και του πολιτισμού.

Προέκταση της συζήτησης με τους/τις μαθητές/μαθήτριες : Ποια η θέση της γυναίκας σήμερα στα επαγγέλματα που απαιτούν μόρφωση και αποκαλούνται << διανοητικά>> επαγγέλματα ; Η θέση της γυναίκας, σήμερα, έχει βελτιωθεί σε σχέση με το παρελθόν. Η γυναίκα μορφώνεται, παίρνει τη ζωή της στα χέρια της, αλλά, λόγω πολλών παραγόντων, δεν κατακτά την κορυφή της ιεραρχίας, διότι αυτή ακόμη ανδροκρατείται. Ιδιαίτερα χρήσιμο που πρέπει να συνδεθεί με τα παραπάνω και αιτιολογεί γιατί υπάρχει ακόμη αποκλεισμός των γυναικών εκπαιδευτικών από τη διοικητική ιεραρχία του εκπαιδευτικού συστήματος, παρά το γεγονός ότι αυτό << γυναικοκρατείται >>, είναι το άρθρο της Ελένης Μαραγκουδάκη:<< Θέσεις διοικητικής και παιδαγωγικής ευθύνης στη Γενική Εκπαίδευση: οι γυναίκες εκπαιδευτικοί και η « γυάλινη οροφή» >>.Περιέχεται στο βιβλίο ΔΟΚΙΜΙΑ της σειράς βιβλίων του προγράμματος « Παραγωγή Βοηθητικού Εκπαιδευτικού Υλικούγια την Εισαγωγή Θεμάτων σχετικά με τα Φύλα στην Εκπαιδευτική Διαδικασία».

1

ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΜΟΥΤΖΑΝ - ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟΥ << Αυτοβιογραφία >>

Οσον αφορά την « Αυτοβιογραφία » της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου καταφαίνεται ο αποκλεισμός των γυναικών από τον δημόσιο χώρο και η φυλάκισή τους στον ιδιωτικό χώρο ( αυτόν του σπιτιού).Η εξάρτησή της από το ανδρικό οικογενειακό περιβάλλον είναι έκδηλη και η ίδια αισθάνεται ότι, λόγω του φύλου της, βρίσκεται σε αδιέξοδο. Το πνευματικό της έργο δεν εκτιμάται καθόλου από τους οικείους της και μόνη λύση παραμένει ο αργός και κακός θάνατός της στο σπίτι.( βλ. και το άρθρο της Μ. Ιωαννίδου, Ελισσάβετ Μουτζάν- Μαρτινέγκου στην ιστοσελίδα του προγράμματος ). Αποτελεί το πρώτο αξιόλογο δείγμα γυναικείας γραφής στη νεοελληνική γραμματεία. Πρωτοεκδόθηκε το 1881. Η Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, η οποία έζησε τον 19οαι στη Ζάκυνθο, ύψωσε φωνή διαμαρτυρίας ενάντια στην υποβιβαστική απομόνωση των γυναικών και τον αποκλεισμό τους από την εκπαίδευση. Μέσα από την αυτοβιογραφία της αντιλαμβανόμεθα τη δυστυχία του να είσαι γυναίκα εκείνη την εποχή (19ος αι.). Στο απόσπασμα του σχολικού εγχειριδίου, η ηρωίδα αναζητεί την ελευθερία της, έχει συνείδηση του αποκλεισμού της από κάθε μορφή δημιουργικής ζωής και εκφράζει την αγωνία της για την τύχη του πνευματικού της έργου. Νιώθει μεγάλη χαρά στο άκουσμα της είδησης για την επανάσταση του 1821.Επιθυμούσε να βοηθήσει τους επαναστάτες Ελληνες που πολεμούσαν για τη θρησκεία, την πατρίδα και κυρίως <<δια εκείνην την ποθητήν ελευθερίαν >>, την οποία η ίδια εστερείτο, επειδή ήταν γυναίκα. Η απογοήτευσή της είναι έκδηλη, όταν αντιλαμβάνεται την προσωπική της θέση, ότι αυτή, ως γυναίκα, στερείται την ελευθερία της και βρίσκεται κλεισμένη στο σπίτι της << αλλά εκοίταξα τους τοίχους του σπιτιού, όπου με εκρατούσαν κλεισμένην, εκοίταξα τα μακρά φορέματα της γυναικείας σκλαβιάς και ενθυμήθηκα πως είμαι γυναίκα, και περιπλέον γυναίκα Ζακυνθία, και αναστέναξα…..>> Οσον αφορά τις παντρεμένες γυναίκες, θεωρεί ότι μπορούν να τους συμβούν πολλά κακά, αλλά θεωρεί χειρότερο τον γάμο με κάποιον από εκείνους τους άνδρες που θέλουν να έχουν τη γυναίκα τους σαν σκλάβα και μάλιστα την θεωρούν κακή, όταν αυτή δεν θέλει να φέρεται σαν σκλάβα. Οι γυναίκες θεωρούνται υποδεέστερα πλάσματα μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Η Μαρτινέγκου λέγει ότι ο αδελφός της και ο θείος της << ή ολίγον ή τίποτε συνομιλούσαν μαζί με εμάς τες γυναίκες >>.Μέσα στο σπίτι άκουγε μόνον την ομιλίαν του πατρός της ο << οποίος άλλο δεν έκανε, παρά να λέγει τα πλέον δυστυχισμένα και μελαγχολικά λόγια οπού ποτέ να ειπώθησαν ….. εις το μνήμα >> (σελ. 51, Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυμν.) Η εξάρτησή της από το ανδρικό οικογενειακό περιβάλλον της την κάνει να αισθάνεται ότι, λόγω του φύλου της, βρίσκεται σε αδιέξοδο. Και να σκεφτούμε ότι πρόκειται για μια γυναίκα μορφωμένη, με διορατικότητα, πνευματική καλλιέργεια και ευαισθησία <<έπρεπε λοιπόν να μείνει δια παντός εις το σπίτι >>,δηλ. να περιμένει να έλθει, κατά την ίδια, ο αργός θάνατος. << Τούτο το σπίτι ήθελε μου προξενήσει γλήγορον και κακόν θάνατον>>. Θεωρεί τα συγγράμματά της παιδιά της και νοιάζεται για την τύχη τους. Φοβάται μήπως τα φάει το σαράκι ή τα δώσει ο αδελφός της στους δούλους του για να τα χρησιμοποιούν για τις ανάγκες του μαγειρείου. Θα ήταν λιγότερο λυπημένη για τον θάνατό της, αν μπορούσε να παραδώσει τα συγγράμματά της σε κάποιον σπουδαίο, << που να τιμά και όχι να καταφρονεί τα γεννήματα της αγχινοίας. >>

2

ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ ΔΕΛΤΑ << Πρώτες ενθυμήσεις >>

Ο πατέρας της Πηνελόπης Δέλτα, ο Εμμανουήλ Μπενάκης, στις «Πρώτες ενθυμήσεις »της λειτουργεί ως αφόρμηση για να συζητηθεί ο ρόλος του πατέρα και η θέση της γυναίκας-κόρης του και να δημιουργηθεί από τους/τις μαθητές/μαθήτριες το πορτρέτο του σύγχρονου πατέρα και της γυναίκας- κόρης μέσα από τις βιωματικές τους εμπειρίες.( Σχετικά με την Πηνελόπη Δέλτα, βλ. α) το άρθρο της Ιωάννας Κλεφτόγιαννη << Π. Δέλτα, Σύγχρονες και ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις >> , β) το άρθρο του Αλ. Π. Ζάννα,<< Πηνελόπη Σ.Δέλτα: Ευαίσθητη και δημιουργική έως τη σιωπή του θανάτου >> γ) το άρθρο της Εφης Γαζή, << Σύντροφος των παιδικών χρόνων Η Πηνελόπη Δέλτα και το έργο της μέσα στα ιστορικά του συμφραζόμενα >> στην ιστοσελίδα του προγράμματος ). Η μορφή του πατέρα της Πηνελόπης Δέλτα, σύμφωνα με την ίδια, ήταν επιβλητική, γεμάτη μεγαλείο. Της προκαλούσε θαυμασμό και υπερηφάνεια. << Ήταν βίαιος, θυμώδης, αυθαίρετος, κοτζάμπασης. Εκείνο που ήθελε το ήθελε και το επέβαλλε. Διέταζε. Και οι άλλοι υπήκουαν. Επιβάλλουνταν. Και οι άλλοι υποχωρούσαν. Ήταν αφέντης. Κάποτε τύραννος. Μα ήταν βαθιά ευγενής. Και ήταν τίμιος στη σκέψη όσο και στις δοσοληψίες. Και ήταν ειλικρινής, υπερήφανος, ίσιος, αλύγιστος, αμείλικτος στο ζήτημα <<συνείδηση>> ………………………… .Ο πατέρας ήταν χαρακτήρας…… Ως το τέλος της ζωής του μου έμεινε θεότης απλησίαστος…..Εκλαψα χάριν του φοβερά. Εκλαψα όλη μου τη ζωή. Μου επιβλήθηκε πάντα και με τυράννησε, ξέροντας και μην ξέροντας. Και ως το τέλος βάρυνε η θέληση και η τυραννία του στη ζωή μου. Και όμως έμεινε η τελευταία μεγάλη αγάπη της ζωής μου >>. << Μας μπάτσιζε ο πατέρας κάποτε, αλλά σπανιότερα από τη μητέρα, που ζούσε περισσότερο στο σπίτι και τιμωρούσε συνεπώς συχνότερα και ευκολότερα>>. Χαρακτηριστικός είναι ο ρόλος που είχε η μητέρα στο σπίτι καθώς και στη διαχείριση των οικονομικών του σπιτιού παλαιότερα. Η Πηνελόπη Δέλτα αναφέρεται στον πατέρα της, τον Εμμανουήλ Μπενάκη. Η κυριαρχία του πατέρα πάνω στην κόρη του είναι εμφανής και μέσα από τους χαρακτηρισμούς της συγγραφέως για τον πατέρα της διαφαίνεται η εξουσιαστική σχέση με τα παιδιά του. Ερώτημα : Τι επικρατεί σήμερα στις ελληνικές οικογένειες;

3