Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108

96

Thc trng v gii php m bo sinh k bn vng cho cng ng dn c ven H Ni trong qu trnh th ha

Bi Vn Tun*

Vin Vit Nam hc v Khoa hc Pht trin, i hc Quc gia H Ni,

336 Nguyn Tri, Thanh Xun, H Ni, Vit Nam

Nhn ngy 08 thng 10 nm 2015 Chnh sa ngy 16 thng 10 nm 2015; Chp nhn ng ngy 20 thng 11 nm 2015

Tm tt: Sinh k, sinh k bn vng c vai tr quan trng i vi cng ng dn c trong qu trnh th ha. Trn c s tip cn khung sinh k bn vng, bi vit phn tch mt s vn l lun v sinh k v vn dng nghin cu sinh k ca cng ng dn c vng ven trong qu trnh th ha qua trng hp qun Bc T Lim. Nghin cu nh gi thc trng sinh k ca cng ng dn c qun Bc T Lim, xc nh nhng nhn t thun li v cn tr h gia nh tip cn cc ngun lc pht trin sinh k. Trn c s a ra nhng gii php nng cao v m bo sinh k bn vng cho cng ng dn c di tc ng ca qu trnh th ha trong bi cnh pht trin v hi nhp.

T kha: Sinh k, ngun lc sinh k, th ha, cng ng, ven , Bc T Lim.

1. t vn *

Sinh k c hiu n gin l phng tin m bo i sng ca con ngi. Sinh k c th c xem xt cc mc khc nhau, trong ph bin nht l sinh k quy m h gia nh [1]. Trn th gii, c nhiu thnh tu quan trng nghin cu sinh k cng ng. Cc cng trnh bc u gn vi cc khi nim v phng php t cc nghin cu i ngho nng thn. in hnh nh nghin cu ca Chambers, Robert (1983) lp lun rng h gia nh c thu nhp thp hng ti sinh k bn vng thng qua vic chng li tnh d b tn thng khi gp ri ro v bt an bng cch th chp c ti sn hu hnh v ti sn v hnh [2]. i vi Carney (1998), cho rng sinh k bao gm cc kh nng,

_______ * T: 0989815686 Email: tuanbv@vnu.edu.vn

ti sn (gm c vt cht, ngun lc x hi) v cc hot ng cn thit sng [3]. Hay Cc Pht trin Quc t Vng quc Anh (DFID) v t chc CARE Quc t pht trin khung l thuyt v sinh k, sinh k bn vng. Da trn khung l thuyt ny, rt nhiu cc nghin cu c trin khai v m rng cc khung l thuyt cho sinh k nng thn. Cc chnh sch xc nh sinh k cng ng dn c theo hng bn vng c xc nh lin quan cht ch n bi cnh kinh t v m v lin quan n cc yu t bn ngoi. Tiu biu cho cc nghin cu ny l Ellis (2000), ch ra mc quan h ca tng trng kinh t, c hi sinh k v ci thin i ngho ca ngi dn. ng thi nhn mnh vai tr ca th ch, chnh sch cng nh cc mi lin h v h tr x hi i vi ci thin sinh k v xa i gim ngho. Nghin cu khng nh s bn vng ca sinh k cng ng ph thuc vo nhiu yu t nh: kh nng

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108 97

trang b ngun vn, trnh lao ng, cc mi quan h trong cng ng v chnh sch pht trin sinh k [4]. Mi cng trnh li c mt hng tip cn nghin cu ring, nhng kt qu nghin cu tp hp li to thnh mt bc tranh a dng, phong ph v sinh k cng ng trong qu trnh pht trin v c ngha gi m vn , cung cp nhiu thng tin c gi tr lm c s cho vic nghin cu sinh k cng ng trong bi cnh th ha Vit Nam hin nay.

Vit Nam, thi gian gn y c nhiu chng trnh, d n h tr cng ng dn c chuyn i v nng cao sinh k theo hng bn vng. Nhng hot ng sinh k ca ngi dn chu nh hng rt ln t nhiu yu t khc nhau, trong c cc yu t v cc ngun lc (t nhin, x hi, con ngi, vt cht v c s h tng). Nghin cu thc trng v xu th bin i sinh k ca cng ng dn c ven 1 l c s quan trng cho vic xut cc gii php hu hiu v c tnh kh thi nhm chuyn i v m bo sinh k bn vng cho cng ng dn c ven trong qu trnh th ha hin nay.

Bi vit da trn kt qu nghin cu ca ti th ha tc ng n sinh k ca cng ng dn c vng ven H Ni, m s QG.14.63 ( ti cp i hc Quc gia H Ni)2, c thc hin trong nm 2014, vi dung

_______ 1 Khi nim vng ven-peri-urban l mt vng nng ang c chuyn ng th ha. Vng ny l im qu , l khu m gia nng thn v thnh th, gia ci yn tnh v ci si ng, gia ci cht ch ca nng thn v ci thong m ca thnh th, l ni chuyn i nhu cu ca nng thn vo dn th, v ngc li mang li sng ca th vo nng dn. Ni mt cch ngn gn nht, vng ven hay vng ven l vng trung gian gia ni th (ni hon thnh c bn qu trnh th ha) vi khu vc ngoi thnh (ni cn m cht nng thn, mi bt u hoc ang trong qu trnh th ha) ca mt th c th. Xem thm Michael Leaf (2010), Nhng bin gii th mi: Qu trnh th ha vng ven v (ti) lnh th ha ng Nam , Vit Nam hc, K yu Hi tho quc t ln th 3, Vit Nam: Hi nhp v Pht trin, Tp IV, Nxb i hc Quc gia H Ni, tr 461. 2 Trong khun kh ca ti ny, trong nm 2014 mt kho st x hi hc c tin hnh ti 5 phng ca qun Bc T Lim, bao gm cc phng Ty Tu, Minh Khai, Lin Mc, Thy Phng, Xun nh. Quy m v c cu mu ca cuc kho st nh sau: mi phng 2 t dn c; mi t dn c kho st 50 h gia nh ang c tr ti a bn qun Bc T Lim. Dung lng mu kho st tin hnh trn thc t

lng mu 500 h gia nh c chn ngu nhin thun tin, v x l thng k bng phn mm SPSS 18.0. Bi vit tp trung phn tch nh gi thc trng sinh k ca cng ng dn c qun Bc T Lim, xc nh nhng nhn t thun li v cn tr h gia nh tip cn cc ngun lc pht trin sinh k. Trn c s a ra nhng gii php nng cao v m bo sinh k bn vng cho cng ng dn c di tc ng ca qu trnh th ha hin nay.

2. C s l thuyt v phng php nghin cu sinh k

2.1. Sinh k v sinh k bn vng

Sinh k bao gm nng lc, ti sn (d tr, ngun lc, yu cu, tip cn) v cc hot ng cn c bo m phng tin sinh sng. V sinh k ch bn vng khi n c th ng u v phc hi sau cc c sc hoc ci thin nng lc, ti sn, cung cp cc c hi sinh k bn vng cho cc th h k tip; v ng gp li ch cho cc sinh k khc cp a phng hoc ton cu, trong ngn hn v di hn3. Khi nim cho thy Sinh k bao gm cc ngun lc t nhin, kinh t, x hi v vn ha m cc c nhn, h gia nh, hoc nhm x hi s hu c th to ra thu nhp hoc c th c s dng, trao i p ng nhu cu ca h. Hiu bit v nh gi ng cng nh bit huy ng ti a cc ngun lc s thc y qu trnh pht trin sinh k ca cng ng. Cc nc ang pht trin mun nhanh chng thot khi tt hu, cn pht hin v s dng hp l cc ngun lc sn c v gia tng kh nng tip cn cc ngun lc sinh k ny bng cch s hu hay s dng c hiu l h tr cho pht trin sinh k bn vng. V mt x hi, sinh k bn vng l khi n c th chng chu hoc hi sinh t nhng thay i ln v c th cung cp cho th h tng lai.

2.2. Phn tch khung sinh k

l 500 h gia nh. Cng vi kho st nh lng, mi phng t chc 2 tho lun nhm v 10 phng vn su. 3 Sd, tr296

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108

98

Khi tip cn sinh k, chng ta khng ch miu t, phn tch cc kha cnh kinh t - x hi, m cn phi phn tch khung sinh k. Khung sinh k l mt cng c c xy dng

nhm phn tch nhng yu t nh hng n sinh k ca con ngi v tc ng qua li gia chng.

Hnh 1. Phn tch khung sinh k ca DFID (2001).

Phn tch ti sn sinh k h theo DFID (2001) bao gm 5 ngun lc chnh: (1) Ngun lc t nhin; (2) Ngun lc con ngi; (3) Ngun lc x hi; (4) Ngun lc ti chnh; (5) Ngun lc vt cht.

Ngun vn sinh k khng ch th hin trng thi hin ti m cn th hin kh nng thay i trong tng lai. Chnh v th khi xem xt ngun lc, con ngi khng ch xem xt hin trng cc ngun lc sinh k m cn c s xem xt kh nng hay c hi thay i ca ngun lc nh th no trong tng lai.

Phng php iu tra x hi hc v phn tch ti liu thng k kinh t-x hi c vn dng theo tip cn khung sinh k nu trn nh gi thc trng v xut cc gii php m bo v nng cao sinh k cho cng ng dn c ven trong qu trnh th ha qua trng hp qun Bc T Lim

3. Cc ngun lc sinh k ca cng ng dn c qun Bc T Lim

Ngun lc l tng th v tr a l, cc ngun ti nguyn thin nhin, h thng ti sn quc gia, ngun nhn lc, ng li chnh sch, vn v th trng, c vai tr quan trng i vi s pht trin kinh t - x hi ca tng khu vc, mi quc gia, mi vng lnh th nht nh.

Nm trong khu vc vng ven , Bc T Lim ang c tc th ha nhanh v din ra trn din rng. C cu kinh t-x hi c nhiu bin i, c s h tng k thut c xy dng, nhiu khu th hin i xut hin, i sng ca ngi dn c nhiu khi sc. Nu nh trc nhng nm 2000, T Lim (nay l Bc T Lim v Nam T Lim) l huyn thun nng th hin nay nng nghip khng cn l hot ng chnh, thay vo l cc ngnh ngh kinh t phi nng nghip. pht trin nhanh chng thot khi nn kinh t thun nng v tn dng tt cc tim

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108 99

nng ca th ha, Bc T Lim cn nghin cu v nh gi ng cng nh bit huy ng ti a cc ngun lc thc y qu trnh chuyn i v pht trin sinh k cho cng ng dn c mt cch bn vng.

3.1. Ngun nhn lc Ngun nhn lc l mt trong nhng yu t

quan trng trong vic la chn sinh k cho h gia nh bi l trong bt k loi hnh sn xut no yu t con ngi lun l s quan tm hng u. Yu t con ngi/ngi lao ng trong sn xut c nh gi bi nhiu yu t nh tui, trnh hc vn v a to chuyn mn, trnh tay ngh, nng sut lao ng,

Theo kt qu kho st, cc h gia nh bc t Lim u c t 1 n 3 lao ng chnh tr ln, trong , s lao ng chnh l n thp hn so vi lao ng nam (44,1% so vi 55,9%). Lao ng c trnh hc vn THPT chim t l cao nht 41,5%; tiu hc 32,8%, cao ng, i hc 11,9%, trung cp, dy ngh 13,8%.

nng cao cht lng ngun nhn lc, trong nhng nm qua, cng tc hng nghip, dy ngh v gii thiu vic lm Bc T Lim c chnh quyn ch trng, c bit i vi cc h gia nh b thu hi t. Hu ht lao ng chnh ca cc gia nh ny u c tham gia cc chng trnh hng nghip, chuyn i vic lm do a phng t chc. T cui nm 2013 n qu 3 nm 2014, Bc T Lim t chc dy ngh thng xuyn v s cp ngh cho hn 400 lao ng; t chc tp hun cho cc h gia nh cc phng Minh Khai, ng Ngc, Lin mc, Ty Tu, C Nhu 2. Nhiu lao ng tham gia tp hun chuyn i ngh, t to vic lm, c thu nhp n nh, ci thin cuc sng gp phn chuyn i ngh nghip, vic lm cho c nhn v nng cao thu nhp, mc sng cho h gia nh.

Ngoi ra, hng nm Bc T Lim cn tip nhn mt lng ln ngun nhn lc cht lng cao di c n, phn ln l cc lao ng t cc tnh thnh khc trong c nc, sau khi c cng vic n nh H Ni tm n y mua t, nh sinh sng. Di y l s cho thy mc gia tng dn s cc x c kho st Bc T Lim t nm 2004 n 2014.

Biu 1. Mc thay i dn s ca mt s

phng Bc T Lim.

Ngun: S liu iu tra thng 9/2014 ti Bc T Lim

Vi ngun nhn lc di do, cht lng lao ng ngy mt tng, tng lai pht trin ca Bc T Lim l nhiu ha hn. Theo kt qu nghin cu, a s ngi dn c hi u cho rng trong tng lai Bc T Lim cn tp trung pht trin ngun nhn lc cht lng cao (chim 72,1%) v 86,9% cho rng cn hng nghip, chuyn i sinh k cho cc h dn khng cn t nng nghip.

3.2. Ngun lc vt cht

Ngun lc vt cht y c hiu l c s h tng, vt cht, k thut, phng tin sn xut hoc, bao gm c nhng ti sn ca cng ng v ti sn ca cc h gia nh. Ti sn ca cng ng chnh l cc yu t ca c s h tng (k thut v x hi) phc v sn xut v sinh hot nh: in, ng giao thng, trng hc, trm y t, cng trnh thy li, thng tin lin lc. Cn ti sn ca h gia nh th bao gm tt c cc ti sn phc v sn xut v sinh hot ca h.

i vi ti sn ca cng ng, nhng nm gn y, c s h tng ca Bc T Lim c xy dng theo hng th hin i, khp ni vi h tng gia khu dn c truyn thng v cc khu th mi. H thng ng giao thng nhiu tuyn c xy dng mi, trng hc, trm y t, nh vn ho, cc loi thit b gio dc c b sung nng cp, khng gian cng cng c quy hoch m rng v xy dng, Theo quy hoch pht trin kinh t-x hi, n nm 2015, Bc T Lim s c bn hon thnh h tng kinh t-x hi, c bit h thng h tng khung v n 2020 s hon

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108

100

thin v nng cao cht lng h tng th4.

i vi ti sn h gia nh, c cc h dn u t c gii ha nng cao nng sut, cht lng nng sn. Trong s nhng ngi c hi, 68,9% cho bit gia nh h hon ton c gii ha cc khu sn xut nng nghip v dch v. Hin nay h cn tng bc s dng my mc vo sn xut, kinh doanh.

Ngoi ra, Cc c nhn v h gia nh thc hin kin c ha nh trang b nhng tin nghi, dng gia nh nhng tiu ch phn nh mt phn mc sng ang c ci thin ca h. th ha dn ti t l nh kin c tng ln ng k so vi trc khi thu hi t, trong khi t l nh tm v nh cp 4 gim xung. Kt qu kho st cng cho thy ngun vn ti sn c nhn, h gia nh c s tng ln ng k trong qu trnh th ha, mt phn l nh khon tin ln t bi thng do thu hi t. C th thy s chuyn i t ngun vn ti chnh sang ngun vn vt cht y. Tuy nhin, nags ch l ngun vn vt cht ny a s ch cc l phng tin sinh hot ch khng phi l phng tin sn xut.

3.3. Ngun lc ti chnh

Ngun lc ti chnh hay cn c gi l vn ti chnh, bao gm cc ngun lc ti chnh m h gia nh c th tip cn v s dng t c mc ch sinh k ca h. Qu trnh th ha v pht trin th Bc T Lim to nn mt dng vn ti chnh ln chy tng h gia nh v c cn ng. Dng vn ny bt ngun t mc tng gi t rt cao khu vc ny. Nu nh vo nhng nm 2000, gi t T Lim khong 2-8 triu/m2 th hn mi nm sau (2010-2012) gi t y bnh qun ln ti 70-80 triu ng/ m2, ti nhng v tr p, mt ng gi t cn cao hn na. Kt qu kho st cho thy, trong thp nin va qua, trn 80% cc h gia nh Bc T Lim c bn t ca gia nh vi quy m khc nhau.

Ngoi ngun vn trn, ngi dn Bc T Lim cn c th tip cn cc ngun vn khc

_______ 4 UBND TP H Ni, Quy hoch tng th pht trin kinh t - x hi huyn T Lim n nm 2020, nh hng n nm 2030, H Ni, 2013.

a phng c th chuyn i v pht trin sinh k h gia nh. Chng hn, 44,4% nhng ngi c hi c vay vn lm n. Ngun vn vay ch yu t cc ngn hng (64,0%), t qu tn dng (27,2%), hoc vay t ngi thn, bn b (vay nng, vi t l khng cao, s lng t vi thi gian ngn cho sinh hot trc mt ch phi cho sn xut). V hiu qu s dng vn, nghin cu cho thy, trnh hc vn, loi hnh sinh k ca h, s thnh vin trong gia nh, vic tham gia t chc x hi l cc nhn t c nh hng n vic s dng vn ca cng ng.

3.4. Ngun lc t nhin

Ngun lc t nhin ch yu l cc loi t canh tc, sn xut, din tch mt nc nui trng thy sn, nh l yu t quan trng trong pht trin sinh k ca ngi dn Bc T Lim. Theo s liu thng k, mt phn t nng nghip trn a bn qun c chuyn i mc ch s dng, thnh cc khu quy hoch giao thng, khu ti nh c, khu th mi,. Vo thi im hin ti, t nh l ngun lc t nhin khng cn l th mnh i vi sinh k ca cng ng ni y. Theo Bo co ca UBND huyn Bc T Lim, tnh n nm 2014, tng din tch t nhin trn a bn sau khi tch qun v chuyn i mc ch s dng l 43,26 km2

Biu 2: Mc thay i din tch canh tc huyn T Lim (1999-2013)5

Mc tiu m rng v pht trin th, thnh ph thu hi mt din tch ln t nng nghip, h qu dn n mt s a bn nh Ph

_______ 5 S liu do tc gi tng hp t Nin gim thng k, Chi cc thng k huyn T Lim (1999, 2009, 2013).

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108 101

Din, Minh Khai, C Nhu 1, Xun nh t nng nghip hu nh khng cn, nhng ch cho vic xy dng cc khu th, ng giao thng, khu thng mi, vn phng, bn xe v nhiu c s h tng khc. Theo d bo qu trnh th ha s din ra vi tc nhanh hn nhiu ln so vi thi gian qua, i hi phi c s tnh ton trc tt c cc vn ca i sng kinh t - x hi lin quan n s dng t. Bc T Lim cn c m hnh qun l, t chc sn xut v hng pht trin hi ha, bn vng. Hin nay ngi dn ch yu chuyn sang cc ngnh ngh phi nng nghip nh m qun c ph, qun n sng, bn ga, bn go, tp ha, m c s ct tc, gi xe, may mc, sa xe, ra xe... Nhng mc ch nui gia sc, gia cm, trng trt nh trc y hu nh l rt him.

3.5. Ngun lc x hi

Ngun lc x hi c xem xt trn cc kha cnh nh: quan h trong gia nh, tp qun v vn ha a phng, cc thit ch cng ng, kh nng tip cn v cp nht thng tin ca ngi dn i vi sn xut v i sng.

Qu trnh th ha tc ng rt mnh n s chuyn i c cu ngh nghip v mt s tp qun trong lao ng sn xut v sinh hot i sng. Trong bi cnh y, ngi dn Bc T Lim dng nh ang tm cch c kt vi nhau hn, gip nhau trong i sng v lao ng sn xut, tham gia vo cc hot ng ca tp th, ca dng h v hng xm, lng ging. Qua , h to dng c ngun vn x hi vi biu hin c th l nim tin, c i c li, m rng mi quan h trong kinh doanh, lm n, bun bn. (Xem Bng 1)

T bng s liu trn, c th thy mng li quan h gia nh, dng h ca ngi dn Bc T Lim kh mnh. Tnh c kt cng ng cht ch cng l mt yu t tch cc trong hot ng kinh t. Ngi dn bit cch khai thc ngun vn x hi ca mnh trong cc hot ng cng ng ti a phng tm kim cc li ch trong pht trin kinh t cho gia nh, chuyn i v pht trin sinh k, thay i cuc sng trong iu kin mi.

Bng 1. Quan h v hnh thc hp tc ca ngi dn Bc T Lim (%)

Hnh thc Quan h

Chung vn sn xut

Cng tham gia sn xut

Trao i thng tin kinh nghim

H tr tiu th sn phm

Anh em h hng

23.1 38.5 3.8 26.9

Ngi cng xm

11,5 47.4 10.5 36.8

Ngi ngoi xm, cng lng

6.5 51.6 6.5 32.3

Ngi ngoi lng

3.1 46.9 6.3 40.6

Bn b 7.7 46.2 38.5 7.7

Vic lan to thng tin trong cng ng v h gia nh cng ng vai tr quan trng i vi vic nng cao vn x hi ca ngi dn. Mt khi thng tin c truyn ti kp thi, ng i tng s gip ngi dn hiu bit tt hn v sn xut, xu th th trng, hiu bit x hi, lm tng s t tin, nng cao hiu qu sn xut...

C nhiu hnh thc hp tc, h tr nhau trong lm n kinh t ngay c khi khng cn huy ng ngun vn ln. Nhng sn xut c hiu qu, sn phm c cht lng th cn mt lng ti chnh nht nh duy tr hot ng. Nh nhng quan im l thuyt v c kt cng ng - vn x hi khng nh, vn x hi trong nhng iu kin nht nh c th c chuyn thnh vn kinh t. y, ngi dn Bc T Lim huy ng ngun vn x hi ca mnh trong mng li x hi huy ng ngun vn kinh t. Hnh thc chung vn sn xut - nh mt loi hnh hp tc ny ph bin nht trong cc quan h gia anh em h hng, v chim 23,1%.

Ngoi chung vn, da trn s tin tng v cc quan h quen bit, cc gia nh Bc T Lim cng cng nhau tin hnh sn xut tiu th cng nghip. Tuy khng phi cc lng ngh chuyn mn ha cao, song ch vi mt s h gia nh sn xut tiu th cng nghip cng gip Bc T Lim gii quyt c phn no ngun lao ng d tha a phng ny. y cng chnh l sc mnh ca cng ng, da vo

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108

102

cng ng m thc y sinh k ca ngi dn. Tuy nhin vn x hi y mi ch dng li mng li h tr t bn b, h hng, lng ging m cha c s tham gia ca nhiu h thng cc t chc khc.

3.6. Tc ng ca cc ngun lc ti s pht trin chung ca Bc T Lim trong qu trnh th ho

Nhng tim nng, li th pht trin Bc T Lim c ngun lao ng di do, cht lng lao ng kh tt th hin t l lao ng qua o to kh cao so vi mt bng chung ca thnh ph. T l lao ng tr c kh nng tip thu tin b khoa hc cng ngh hin i gip cho Bc T Lim c iu kin thun li trong vic chuyn i ngh nghip v sinh k cho cng ng.

Bc T Lim c th mnh rt ln v d tr t ai, vi gn 4000 ha c th chuyn i xy dng cc khu th mi bao gm ch yu l t nng nghip, t ao, h m, mt nc v t cha s dng, v mt sinh thi, Bc T Lim l vng c thi tit thun li, kh hu n ho, thm thc vt phong ph ph hp cho cuc sng ca dn c. Vi a hnh bng phng, ngun nc di do v giao thng thun li. Bc T Lim c th quy hoch xy v xy dng cc khu th hon ton mi t u, m bo yu cu tin tin, hin i l ng lc ln gip cng ng dn c nm bt c hi chuyn i loi hnh sinh k m bo pht trin i sng trong iu kin mi.

Bc T Lim c v tr thun li, l u mi giao thng v giao lu thng mi ca ng pha Ty Bc thnh ph nn c iu kin m rng quan h kinh t, vn ho vi cc a phng vng Ty Bc, Vit Bc v c nc. Trong nh hng pht trin v m rng th trong thi gian ti Bc T Lim l a bn c u tin pht trin nn s thu ht cc c quan, trng hc, bnh vin, cc c s vn ho thng tin, cc doanh nghip, trung tm thng mi v dch v... ko theo cc ngun vn u t ln to nn tc tng trng kinh t cao. Gip cng ng c nh hng pht trin sinh k cho gia nh.

Bc T Lim tp trung nhiu c quan nghin cu, cc vin nghin cu v mt s

trng i hc ln, do vy c iu kin tip cn v ng dng cc thnh tu khoa hc cng ngh hin i, l ng lc thc y pht trin kinh t-x hi trong thi gian ti.

Bn cnh nhng tim nng v li th hu hnh, Bc T Lim cn c li th rt cn bn. l li th tinh thn v cng to ln, to ng lc mnh m cho cng cuc cng nghip ho, hin i ho Bc T Lim ni ring v Th H Ni ni chung trong bi cnh pht trin v hi nhp hin nay.

Nhng hn ch v thch thc

Hin ti Bc T Lim c quy m dn s ln v mt dn c vo loi cao, iu ny ng ngha vi nhng i hi ln v nhu cu nh , cc cng trnh cng cng, c s h tng trc ht l h thng giao thng, in nc thng tin, bnh vin, trng hc v vn gii quyt nhim mi trng..., gy nn p lc ln v pht trin hi ho c cu ngnh kinh t, pht trin nng nghip, qun l th, trc ht l qun l t ai, qun l cc lung di dn, nht l cc lung di c n.

L qun mi c thnh lp (12/2013), nn ngoi nhng khu vc c iu chnh l cc vng pht trin, phn ln c s h tng cn km, i hi phi chi ph nhiu tin vn v thi gian mi p ng c yu cu ca pht trin th. Do vy, trong thi gian ti s tp chung u t cho th ho, nng nghip s phi pht trin trong iu kin kh khn v u t.

Bc T Lim tuy c ngun lao ng di do nhng t l lao ng cha o to cn ln, c cu lao ng cn mt cn i, t l cha c vic lm cn cao. Qu trnh th ho lm cho qu t nng nghip gim xung nhanh chng. iu to sc p ln i vi vn gii quyt vic lm, chuyn i c cu ngh nghip cho lao ng nng nghip b mt t, c bit i vi b phn lao ng tr.

Tnh trng nhim mi trng, nhng bc xc v cc vn x hi ny sinh trong iu kin kinh t th trng c xu hng ngy cng gia tng, Tnh trng cnh tranh ngy cng gay gt trong qu trnh hi nhp kinh t th gii cng ang t ra nhiu thch thc ln cho pht

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108 103

trin kinh t-x hi ni chung v vn sinh k ca cng ng dn c ni ring Bc T Lim trong giai on ti.

4. Ngun lc tc ng n thc trng sinh k ca cng ng dn c qun Bc T Lim

Di tc ng ca cc ngun lc, sinh k ca cng ng dn c qun Bc T Lim c s thay i su sc. S thay i ny va trn gc v m ton qun nhng ng thi va trn gc vi m ca tng h gia nh. S thay i c th nhn thy qua qu trnh chuyn i ngh nghip, nh gi ca ngi dn v cht lng cuc sng v s thay i mc sng ca cc h gia nh Bc T Lim.

4.1. Chuyn i c cu ngh nghip

Trc tc ng ca qu trnh th ha, c cu ngh nghip ca ngi dn Bc T Lim c nhiu bin i.

Kt qu kho st cho thy chuyn i ngh nghip din ra hu ht cc h gia nh, c bit sau khi b thu hi t nng nghip.

y l hnh ng x hi hp l ca ngi dn nhm mc ch m bo cuc sng ca mnh mt cch tt nht trong iu kin t nng nghip b thu hi ht hoc cn nhng rt t khng th tip tc pht trin trng trt, chn nui. Hn na, vi din tch cn li rt t, vic trng la, trng mu khng mang li hiu qu do hu ht cc h thng thy nng khng cn, gy kh khn cho vic trng trt. S thay i ny cho thy hin nay nng nghip khng cn chim vai tr quan trng trong i sng ca nhn dn nh trc na. Qu trnh th ha nhanh lm cho c cu kinh t ca Bc T Lim c s thay i ln theo hng chuyn dn t nng nghip sang cng nghip xy dng, tiu th cng nghip v dch v thng mi v t trng cc ngnh ny tng nhanh hng nm.

Theo s liu thng k ca Chi cc thng k ca huyn T Lim (c), trc thi im nm 2000 a s cc h gia nh a phng u lm rung, trng trt v chn nui. Theo s liu thng k, hin nay Bc T Lim ch cn t l

rt thp h lm nng nghip v ch yu l trng hoa mu, cy cnh v chn nui nh. Tng din tch t nng nghip hin cn khong 1508,3 ha, trong din tch t trng la l 154,5 ha, t trng cy hng nm 1353,8 ha.

Biu 3. Mc chuyn i ngh nghip ca cc h gia nh (%).

Ngun: S liu iu tra thng 9/2014 ti Bc T Lim, H Ni

Nui trng thy sn Bc T Lim c xu hng gim. Chn nui gia xc, gia cm ch yu quy m h gia nh, nh v phn tn, cha theo hng tp trung cng nghip. Nhn chung, nui trng thy sn Bc T Lim hin nay cho sn lng thp, quy m khng pht trin, hn na qu trnh thu hi t nhanh phc v cho pht trin th, nn ngi dn khng yn tm u t pht trin.

Cng nghip ch bin v dch v, thng mi l ngnh c tc pht trin cao, ng gp 46,1% cho gi tr sn xut chung ton qun. Hnh thc ch yu l dch v cho thu nh v kinh doanh bun bn nh. Ngoi ra hin nay trn a bn qun h thng cc ca hng, qun x pht trin rt mnh nhm phc v cho nhu sinh hot hng ngy ca dn c. Nhiu c s sn xut, nh xng, cng ty, doanh nghip c thnh lp trong c c ca ngi dn a phng hoc t ni khc n hot ng. Nhiu c s sn xut, nh xng, cng ty, doanh nghip c thnh lp trong c c ca ngi dn a phng hoc t ni khc n hot ng.

Tiu th cng nghip, ngh truyn thng: y l ngnh tng i pht trin a phng, hin c khong 694 cng ty TNHH ang hot ng, trong x Ph din c 70, Xun nh

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108

104

60, Minh Khai 47, C Nhu 1 43,. Sn xut tiu th cng nghip ch yu cc lnh vc nh: gia cng c kh, xay xt, ca hoa, ca st, sn xut u ph, bnh ko, mt, mai, ngh dt vi . Nhng ngnh ngh ny tuy mi nhng nhanh chng c ngi dn y pht trin. iu ny cho thy cc h gia nh Bc T Lim bit cch a dng ha cc ngnh ngh tng thu nhp v to thm vic lm cho cc thnh vin trong gia nh.

c bit l trong lnh vc dch v y ch yu l dch v cho thu nh tr, cc hng n, nc gii kht, qun nt Qu trnh xy dng v pht trin cc d n, nhng cng trnh th em li c hi cho ngi dn tm kim c cng vic mi ph hp vi tnh hnh chung ca a phng. Vic chuyn i ngh nghip t nng nghip sang cc loi ngnh ngh khc nh dch v, bun bn l mt tt yu ph hp vi quy lut chung ca s pht trin ca th. Mt khc do cc khu th thu ht mt lng ln lao ng t cc a phng khc n v s

lng hc sinh, sinh vin kh ln, p ng nhu cu ca lc lng ny a s ngi dn pht trin cc loi hnh dch v nhm phc v cho cc i tng trn.

Trong nn kinh t th trng hin nay th vic a dng ha ngnh ngh l iu kin thc y s tng thu nhp ca cc h gia nh, qu trnh a dng ha ngnh ngh to ra nhiu ngh mi a phng. iu ny cho thy vic cc khu th, cc d n xy dng trn a bn va l thch thc buc cc h phi chuyn ngh v khng cn t nng nghip sn xut nhng cng l c hi cc h gia nh chuyn sang ngh nghip mi. iu ny c th hin r qua l do chuyn i c cu ngh nghip ca ngi dn, kt qu kho st cho thy l do ln nht khin cc h gia nh chuyn ngh l do khng cn t canh tc, tip l l do nhu cu v ngnh dch v a phng tng 69%, l do a dng ha ngnh ngh tng thu nhp 59% v 53% l t l cc h gia nh khng mun tip tc sn xut nng nghip (xem biu di).

Biu 4. L do chuyn i ngh nghip (%).

Ngun: S liu iu tra thng 9/2014 ti Bc T Lim

T nhng phn tch trn v s bin i ca c cu ngh nghip, lao ng vic lm Bc T Lim cho thy sinh k ca ngi dn ang b tc ng su sc bi qu trnh th ha. Do , cn phi thit lp cc m hnh kinh k thch hp cho khu vc ny, t mi hy vng xy

dng cc m hnh c tr hp l trn nn tng cc lng x ven hin nay.

th ha din ra mt cch nhanh chng to thc y s chuyn i sinh k ca ngi dn, mt t l yu t ch yu to ra s chuyn i ngh nghip ca ngi dn a phng. S

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108 105

tp trung dn c cc vng khc n a phng lm nhu cu thu nh tr tng cao, p ng nhu cu ca mt lc lng ng o ny th vic chuyn i ngh nghip din ra cng l iu d hiu. a s cc h gia nh u pht trin dch v kinh doanh nh tr, loi hnh dch v ny khng mt nhiu vn m li d thu li v mang li thu nhp cng kh cao cho cc h gia nh. Bn cnh , th cc loi hnh dch v khc nh n ung, gii tr th gin gi u, ct tc cng kh l pht trin.

C th thy rng chnh do qu trnh thu hi t nh hng rt ln n i sng ca ngi dn, a s cc h gia nh phi chuyn i ngh nghip nhm thch nghi vi iu kin sinh sng mi. Bn cnh , tc th ha ca a phng din ra nhanh chng, nhu cu v cc dch v th tng cao do ngi dn chuyn i ngh nghip theo hng thng mi ha nhm p ng nhu cu ca ngi tiu dng ti a phng. iu ny c th thy r trong nhng nm gn y, s lng sinh vin v ngi i lm cc vng min khc tp trung v Bc T Lim rt ln v c nh hng khng nh n i sng kinh t, x hi a phng, s lng ngi v a phng lm vic v c tr ngy cng ln, nh hng khng nh n a phng. Ngi th t m qun th nhiu, quanh y nh ai cng m cc ca hng, qun x. Khng c vic lm khc nn m qun bn hng cho c vic v kim thm thu nhp6. Bn cnh , cng c th thy chnh vic cc khu th v quy hoch lm ng giao thng tin hnh thu hi t khin cho ngi dn khng cn t canh tc l nguyn nhn ch yu nht khin ngi dn phi chuyn i ngh nghip. Vic sn xut nng nghip thng c thu nhp thp khng p ng c nhu cu cuc sng ngi dn khin h phi tm k sinh nhai mi. Nhng phi ni rng nh c cc d n cc ch trng ca cc n v v ng trn a bn lm cho ngi dn c c c hi thun li khi chuyn ngh c bit l cc ngh bun bn, dch v phc v nhu cu ngi i lm v sinh vin. ng thi vi l o chnh khin cc h chuyn ngh l vic xy dng khu th

_______ 6 Phng vn, b Nguyn Th Hu, 45 tui, ngh bun bn nh, thn M Tr H, ngy 26 thng 11 nm 2010.

v ng giao thng, cc cng trnh x hi, an ninh quc phng cn cc l do khc khin cc h chuyn ngh nh: s tng thm lao ng ca gia nh, nhu cu ca ngi.

T vic mt t, ngi dn phi chuyn i ngh nghip dn n rt nhiu vn trong x hi, chng ta s i xem xt tc ng ca qu trnh ny n mc sng ca cc h gia nh phn di y.

4.2 nh gi ca ngi dn v cht lng cuc sng v mc sng

Hin nay c nhiu tiu ch nh gi cht lng cuc sng ca cng ng. Nhng tiu ch ny c xy dng ty thuc vo c im tp qun ring ca cng ng dn c, song cc tiu ch ny cng ch xoay quanh vic tha mn hai nhu cu cuc sng ch yu l nhu cu v i sng vt cht v nhu cu v i sng tinh thn. i sng tinh thn l s tha mn v nhu cu hc hi nng cao trnh tri thc, nhu cu vn n ci chn thin m. N c th hin qua cc hot ng gii tr vui chi, l hi, th dc th thao... i sng vt cht l s p ng v cc phng tin vt cht sinh hot hng ngy nh nh ca, phng tin sinh hot, cc thit b tin nghi trong gia nh... nh gi v cht lng cuc sng ca cng ng dn c qun Bc T Lim, nghin cu kho st cc tiu ch v loi nh , cc phng tin sinh hot trong h v nhn nh v cuc sng.

Biu 5. Cc ngun thu nhp ca h gia nh nm 2014 (%)

Ngun: S liu iu tra thng 9/2014 ti Bc T Lim

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108

106

V thu nhp v chi tiu, s bin i trong i sng kinh t c ghi nhn mt cch r nt trong mc thu nhp v c cu ngun thu ca ngi dn. Theo s liu bo co thu nhp bnh qun u ngi ca qun Bc T Lim lin tc tng ln t 4 triu ng/ngi/nm (2003) ln 52,3 triu ng/ngi/nm (2013), tng thm 48,2 triu trong vng 10 nm, gp hn 10 ln. Trong , hng thu nhp t hot ng sn xut kinh doanh ngnh ngh phi nng nghip tng mnh. Nguyn nhn dn ti thu nhp tng l do th trng c m rng, c c hi lm vic nhiu hn, bun bn thun li hn, ngnh ngh mi tt hn, y l nhng nguyn nhn chnh to ra thu nhp cao cho ngi dn. Ngoi ra cn c nhiu l do khc nh bn t ly tin, lng tng, ngi dn u t vn nhiu hn vo kinh doanh nn thu nhp cng cao hn.

nh gi v i sng kinh t ca h gia nh, a s ngi dn rng iu kin, cht lng cuc sng ca h c ci thin tng ngy. Nhn chung y l kt qu ca vic pht trin kinh t hng ti vic thay i i sng ca cng ng dn c theo tc ng ngy cng tt hn, tng trng hn. Kho st v cc loi sn phm dn dng c trong h gia nh cho kt qu nh sau: 96,5% h c ti vi, 74,5% h c u vi deo, 98,5% h c xe my, 12% h c t, 30,5% h c iu ha, iu ny cho thy mc sng ca ngi dn a phng l kh y so vi cc vng nng thn khc.

Biu 6: Kinh t hin nay ca h gia nh so vi

trc nm 2000 Ngun: S liu iu tra thng 9/2014 ti Bc T Lim

S thay i i sng ca nhiu gia nh theo chiu hng tch cc c th hin c th

hn s nh gi khch quan ca ngi dn khi h c nh gi v kinh t ca gia nh h hin nay so vi trc nhng nm 2000. C 72,7% t l ngi c hi cho rng h kh hi lng v cuc sng hin nay, 10,7% cho rng rt hi hng v ch c 16,3% l khng hi lng. iu ny ph hp vi kt qu kho st v vic s dng thi gian ri ca ngi dn cho thy, a s h khng nh khi c thi gian rnh ri h s tip cn vi cc hot ng vn ha gii tr. 61,1% tham gia cc hot ng gii tr, 59,5% chn phng n i chi hoc gp g bn b, ngoi ra c th tham gia mt s hot ng khc nh ngh ngi, i du lch, chi th thao cng c nhiu ngi dn la chn khi c thi gian rnh ri.

5. Gii php m bo sinh k bn vng cho cng ng dn c ven trong qu trnh th ha

n nh v ci thin i sng cho ngi dn, ti vng ven o Bc T Lim cn c nhng gii php thit thc pht trin cc ngun lc, n nh sinh k bn vng cho cng ng dn c.

Th nht, v ngun lc con ngi. Cn phi nng cao cht lng ngun nhn lc thng qua vic o to ngun nhn lc cht lng cao, c bit l nhn lc phc v cho pht trin nng nghip th.

Th hai, v ngun vn ti chnh, cn a dng ha cc loi hnh h tr tn dng cho ngi dn; m rng hot ng tn dng cho h dn ngho, v s lng tin vay, th tc v thi hn vay, phi gn cht vi cc on th, chnh quyn a phng v h thng khuyn nng, p ng y nhu cu vn ca ngi dn; H tr cho nhng h dn thiu t liu, thiu t hoc khng c t sn xut bng vn vay u i, cp t sn xut ph hp vi a bn, ngnh ngh v iu kin sn xut c th.

Th ba, v pht huy ngun vn x hi, tng cng mi lin kt gia cc h, cc c s kinh doanh, sn xut nng h trong ton qun cng nh mi lin kt gia cc qun/huyn ca H

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108 107

Ni, gia cc tnh thnh ng bng sng Sng Hng. Bn cnh , cn khuyn khch cc hnh thc bo him trong nng nghip ngi nng dn yn tm trong sn xut, pht trin k sinh nhai.

Th t, m bo nhm sinh k nng nghip, trong iu kin din tch t sn xut nng nghip gim mnh, Bc T Lim cn quy hoch s dng t tit kim, c hiu qu, nht l t canh tc. C gng duy tr din tch t trng la, bo m vng chc an ninh lng thc c trc mt v lu di trong quy hoch pht trin kinh t ca vng ven . Gn cht quy hoch sn xut nng nghip vi quy hoch pht trin cng nghip, dch v, to iu kin ngi dn gii quyt c vic lm ti ch.

Th nm, m bo nhm sinh k xy dng, nn hnh thnh cc nhm, t hoc i xy dng m bo nhn c vic lin tc v c th tham gia xy dng cc cng trnh c qui m ln.

Th su, m bo nhm thng mi dch v, h tr hnh thc cho vay vn ban u, h tr phng tin sinh k ban u to iu kin cho h lm dch v v bun bn; Hnh thnh cc khu gii tr c tnh thng mi v dch v, lin kt o to ngh; Hnh thnh cc nhm sinh k lao ng gip vic nh: thnh lp cc trung tm mi gii, trung tm gii thiu vic lm tm vic v phn cng gii thiu ngi lm.

6. Kt lun

Sinh k ca cng ng dn c qun Bc T Lim c nhng thay i su sc trong thi gian qua, cc ngun lc sinh k ca cng ng dn c c s chuyn bin tch cc t cp cng ng n cp h gia nh. Trong ngun vn vt cht v ngun vn nhn lc c s thay i nhanh nht, l iu kin c bn lm thay i c hi cho cc chin lc sinh k ca ngi dn.

Mi a bn, cc h gia nh c iu kin khc nhau v chuyn i, pht trin m hnh sinh k. Bn cnh nhng thun li cho vic chuyn i v nng cao sinh k, cng ng dn c qun Bc T Lim cn gp khng t

kh khn. Ngun nhn lc ng v s lng nhng cn hn ch v trnh tay ngh. C s h tng, mng li giao thng tuy pht trin rng khp, song cha p ng yu cu i li v vn ti, nh hng n sinh hot v sn xut ca cc h dn. Nh vy, theo kt qu nghin cu th sinh k ca cng ng dn c Bc T Lim trong qu trnh th ha tuy c chuyn bin, song cn thiu bn vng. Chuyn sang mi trng th, mi chi ph sinh hot u t hn v cn pht sinh nhiu khon chi ph mi. So vi thi k lm nng nghip, th t x tr thnh phng, nhiu h dn tr nn thiu thn nhiu th, khin cuc sng tr nn bp bnh.

m bo sinh k bn vng cho cng ng dn c qun Bc T Lim cn c s kt hp cht ch gia cc cp chnh quyn v nhn dn khc phc nhng im yu, nng cao sinh k ca ngi dn. Qun Bc T Lim cn tip tc i mi chnh sch h tr ngun vn; gn sn xut vi bo qun nng sn sau thu hoch, ch bin v tm kim th trng tiu th, sn xut hng ha nng nghip cht lng cao gn vi xut khu trn c s p dng tin b khoa hc k thut; nng cao cht lng ngun nhn lc; u t nng cp c s h tng v c s vt cht k thut; a dng ha ngnh ngh v ngun thu nhp.

Ti liu tham kho

[1] Chambers, R. and G. R. Conway (1991). Sustainable rural livelihoods: practical concepts for the 21st century, IDS Discussion Paper No 296

[2] Chambers, Robert (1983), Rural development: Putting the last first, Longman Scientific & Technical, co-published in the United States with John Wiley & Sons, Inc., New York.

[3] Carney, Diana (1998), Sustainable rural livelihoods, Russell Press Ltd, Nottingham.

[4] Ellis, Frank (2000), Rural livelihoods and diversity in developing countries, Oxford University Press, Oxford.

[5] Michael Leaf (2010), Nhng bin gii th mi: Qu trnh th ha vng ven v (ti) lnh th

B.V. Tun / Tp ch Khoa hc HQGHN, Tp 31, S 5 (2015) 96-108

108

ha ng Nam , Vit Nam hc, K yu Hi tho quc t ln th 3, Vit Nam: Hi nhp v Pht trin, Tp IV, Nxb i hc Quc gia H Ni, tr 461.

[6] Bi Vn Tun (2013), th ha tc ng n sinh k ca cng ng dn c vng ven H Ni M s: QG.14.63. ti cp i hc Quc gia H Ni.

Reality and Solutions to Ensure Sustainable Livelihoods for Hanoi Suburban Communities during the Urbanization Process

Bi Vn Tun

VNU Institute of Vietnamese studies and Development Science

Nguyn Tri str.336, Thanh Xun, Hanoi, Vietnam

Abstract: Livelihoods and sustainable livelihoods have an important role for all communities in the process of urbanization. Based on the approach of sustainable livelihoods framework, the article analyzes some theoretical issues of livelihood and applies them to conduct a research livelihoods of communities in suburban areas in the urbanization process by studying the case in the North of Tu Liem districts. The research is to assess the livelihood of communities of the North of T Lim districts and identifyies the factors that facilitate and impede access to livelihood development resources by household. On that basis, we offer solutions to improve and ensure sustainable livelihoods for local communities as a result of the urbanization process in the context of development and integration.

Keywords: Livelihoods, livelihood resources, urbanization, communities, suburban, the North of Tu Liem district.