Bi tp tiu lun a Mo

M UBn th gii 300triu nm trc:

V hin ti:

Nguyn Th Kiu Anh 1

Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo Nu bn nhn vo bn th gii, bn s thy cc chu lc nhn gn ging nhng mnh ghp trong tr chi xp hnh. V d nh nu bn y Nam M v chu Phi li gn nhau chng s khp li nh mt di t lin. Cc nh khoa hc tin rng khong 300 triu nm trc th gii c to bi mt siu lc a n nht gi l Pangaea. iu ny chng t cc lc a b tch ra v tri dt thnh 7 mng ln (Chu Phi, Nam Cc, Chu , Chu c, Chu u, Chu M v Bc M), ngoi ra cn nhiu mng nh nh ngy nay. Thuyt kin to mng (plate tectonic) gii thch c s tri dt ca cc lc a, theo , trong tng manti lun c dng chuyn ng i lu lm cho cc lc a chuyn ng, t to ra cc chuyn ng th sinh nh: thng trm, ngang, vn ng un np v vn ng ph hy gi chung l cc vn ng kin to. Vn ng kin to hay cn gi chuyn ng ca v tri t c nh ngha l chuyn ng c hc ca vt cht tri t do cc nguyn nhn bn trong ca tri t gy ra. Kt qu ca vn ng kin to c th dn ti cc hin tng nh: s bin i ca thch quyn, lm thay i bin v lc a, lm thay i th nm cu to ca cc lp hay ph hy chng, cc hot ng ng t ni la... Cc vn ng kin to c chia ra lm ba giai on: giai on tin cambri vi thi gian c nht v ko di nht trn 2 t nm, hot ng kin to din ra trong phm vi hp trn lnh th nc ta hin nay. Tp trung ch yu khu vc Hong Lin sn v khu vc Trung Trung B, cc iu kin a l cn rt s khai. Th 2 l giai on c kin tnh t paleogen tr v trc din ra trong khong thi gian kh di. Cc vn ng kin to ch yu l hot ng to ni calni, Hecxini, inxini v Kimri, cng vi l cc vn ng un np, t gy, bin tin... V cui cng l giai on tn kin to c tnh t cui k paleogen (Oligocen- E3) n k T Q. Cc vn ng tn kin to din ra mnh m chu s tc ng ca k to ni Anp-Himalaya v nhng bin i kh hu c quy m ton cu. ng thi cng xy ra nhiu hot ng un np, t gy, phun tro magma, nng cao v h thp a Nguyn Th Kiu Anh 2 Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo hnh, bi p cc bn trng lc a,.... Cc vn ng tn kin to c tnh cht rt phc tp, c ngha rt ln vi din mo tri t, lin quan n cc hot ng ca con ngi nh nh hng n cc cng trnh giao thng, thy li, xy dng v tm kim khong sn... Nn nghin cu s vn ng tn kin to l cng vic rt quan trng v cn thit i vi mi quc gia. Sau y l mt s tm hiu ca em v vn ng tn kin to vi ni dung chnh gm cc sau: 1. Khi nim v vn ng tn kin to v c im. Du hiu nhn bit ca t gy kin to. 2. Mi lin quan ca vn ng tn kin to vi cc tai bin a cht ng t, l ni, xi mn b sng, b bin..... 3. nh hng ca vn ng kin to n giao thng, thy li cc cng trnh xy dng, khai thc khong sn ... 4. Tho lun v kt lun.

Nguyn Th Kiu Anh 3

Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo

GII QUYT VN Cc vn ng kin to c hnh thnh do s va chm ca cc mng kin to. Chng c vai tr ln trong vic to nn cc dng a hnh c trng. Mt s vn ng c th kt thc to ra nhng kiu a hnh mi hay mt s vn ng kin to vn ang din ra mnh m. Vy chng c c im chung l g xp vo kiu vn ng tn kin to? Vn ng tn kin to l nhng vn ng xy ra t cui k paleogen(E3) n k T (Q) to ra nhng cu trc mi nht v nhng nt chnh nht ca a hnh hin ti. V d nh s va chm ca mng n v mng u- xy ra ng thi vi s xoay v dch chuyn ln pha Bc ca vng cung philipin to khng gian cho cc chuyn ng thc tri ca cc a khi dc theo cc t gy ln trong khu vc do s chn p ca mng n . Do cc a khi c c xu th trt t pha n v pha Nam v ng Nam. S va chm din ra trong 2 thi k: thi k u l t Oligocen(E3) n Miocen (N1) v thi k th hai l t Pliocen(N2) n T(Q). Kt qu ca v va chm ny l hnh thnh ln dy ni Himalaya v h thng t gy ln t gy sng Hng- sng Chy sng L. c im a hnh ca i t gy sng Hng l c chiu di hn 1560Km ko di t Veixi, Vn Nam( Trung Quc) ko di n vnh Bc B. Trn lnh th Vit Nam i ny tch thnh i t gy sng chy v i t gy dc theo thung lng sng Hng, gii hn hai ra ca di bin cht dy ni Con Voi. t gy chnh c phng Ty Bc- ng Nam c mt trt sp x 80o nghing v ng Bc. y l mt minh chng in hnh cho vn ng tn kin to. Vn ng tn kin to c 5 c im ni bt l: tnh khng ng u, tnh nhp nhng, tnh k tha, c ba kiu ch vn ng, tc vn ng dao ng trong phm vi tng i ln. Th nht phi k n tnh khng ng u v c khng gian v thi Nguyn Th Kiu Anh 4 Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo gian ca vn ng tn kin to. N xy ra nhng ni c s va chm ca cc mng lc a, c th hot ng trong thi gian di hoc ngng ngh. Th hai, cc vn ng kin to c tnh nhp nhng biu hin ch nng ln v h xung theo nhp. Th ba, cc vn ng tn kin to c tnh k tha chnh l k tha v tr v vn ng ca kin to c. Th t, cc kiu ch vn ng c trng l: + Dng nghch o: H: bin nng, h (m) T: Thi gian tnh bng nghn nm

+Dng c hng nng ln:

Nguyn Th Kiu Anh 5

Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo +Dng c hng h xung:

V cui cng l tc vn ng ca cc vn ng tn kin to trong phm vi tng i ln: + Vng hot ng yu + Vng hot ng trung bnh: 1-2mm/nm + Vng hot ng mnh : 5-10mm/nm + Vng hot ng rt mnh : 20-50mm/nm Ta c th thy r s hot ng ca cc vn ng kin to c trng khu vc thingvellir. Thingvellir l mt phn ca h thng rn nt Bc i Ty Dng. Khu vc rn nt to thnh mt bn trng b gii hn bi t gy ln. pha bn (Bc M) v pha Ty thung lng , cc khi chuyn dch v hng ng, trong khi pha bn (chu u) v pha ng tnh hnh b o ngc li. Cc bc tng ca thung lng ang di chuyn ngoi vi tc khong 7mm mi nm, v trong sut 9000 nm qua phn m rng ngang c tnh l 70m. iu ny cho thy vng Thingverlli c vn ng tn kin to mnh. Cc vn ng tn kin to ph bin c th k n cc t gy tn kin to. t gy c th hiu l cc khe nt m dc theo n c s x dch c th quan st c ca hai cnh c gy ra bi s dch trt song song vi b mt t gy. Du hiu nhn bit cc t gy l g? C 8 cch nhn bit t gy. Th nht, nhn bit t gy qua mt trt, ng trt hay g trt hoc cc i dp v thng c cc dm kt, cc mnh dm. Nguyn Th Kiu Anh 6 Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo Th hai, da theo s gin on a tng, s khc nhau bi b dy thnh phn ca cc lp :

t gy lm gin on a tng ca cc lp Th ba, da theo cc np un ko theo: Th t, cc t gy tn kin to thng trng vi yu t thng ca a hnh nh: sng, sui, dy ni thng. Th nm, t gy hot ng khu vc c s hot ng ca nc khong, nc nng dc theo t gy. V d nh khu sui nc nng Quang Hanh- Qung Ninh, y trong hang Ma c du tch ca mt trt b mt rt nhn v c c ng trt trn . iu ny cho thy s giao nhau ca hai t gy tr vn cn hot ng. Nc y b nng l do c s hot ng ca magma v nhit ca s ma st dch trt ca cc lp do hai t gy tr ny to nn. Th su, da vo s thnh to cc mt, vch c hnh tam gic trn cc sn i, sn ni nhn bit t gy.

Cui cng, t gy c nhng ni c cc d thng kh Rn. Trong thch quyn radon lin tuc c sinh ra, khng ngng phn r v lu li trong khe nt, l hng ca t . Khi t gy hot ng radon di chuyn t cc i dp v, ph hy kin to su trong lng t ln mt t theo p sut v nhit gim dn v ha vo kh quyn to ra cc vnh d thng trong lp t st b mt ch n xut l. Da vo c tnh ny m ta c th nhn bit t gy . Nguyn Th Kiu Anh 7 Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo Mt s hnh nh ca t gy:

t gy v mt trt ca im l chn cu Bi Chy-Qung Ninh

t gy San Andrest

ng t gy thingvellir Nguyn Th Kiu Anh 8 Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo II. Mi lin quan ca cc vn ng kin to vi cc tai bin a cht: Cc vn ng tn kin to hot ng cc mc mnh yu khc nhau. i km vi chng l cc tai bin a cht nh: ng t, nt t, l ni, xi l b sng, b bin... ng t: Trong ng t l tai bin c sc tn ph khng khip i vi nhn loi. ng t c th xy ra hng ngy nhng hu ht mc nh. ng t ln c th gy ra t l, sng thn, nc triu gi, v v ha hon. ng t l nhng rung chuyn hay chuyn ng lung lay ca mt t. ng t thng l kt qu ca s chuyn ng ca cc mng kin to hay nhng b phn t gy trn v ca Tri t. Tuy rt chm, mt t vn lun chuyn ng v ng t xy ra khi ng sut cao hn sc chu ng ca th cht tri t. Hu ht mi s kin ng t xy ra ti cc ng ranh gii ca cc mng kin to l cc sn phm ca thch quyn ca Tri t. Mt trong nhng vng c s trn ng t v mnh nht phi k n vnh ai la Thi Bnh Dng. Vnh ai la Thi Bnh Dng l h qu trc tip ca cc hot ng kin to a tng v s chuyn ng va chm ca cc mng lp v Tri t. Phn pha ng ca vnh ai ny l kt qu ca s chm ln xung di ca cc mng Nazca v mng Cocos do s chuyn ng v pha ty ca mng Nam M. Mt phn ca mng mng Thi Bnh Dng cng vi mng kin to nh Juan de Fuca cng ang b chm ln xung di mng Bc M. Dc theo phn pha bc th chuyn ng theo hng ty bc ca mng Thi Bnh Dng ang lm n chm ln xung di vng cung qun o Aleutia. Xa hn na v pha ty th mng Thi Bnh Dng cng ang b ln xung di dc theo vng cung Kamchatka - qun o Kuril trn phn pha nam Nht Bn. Phn pha nam ca vnh ai ny l phc tp hn vi mt lot cc mng kin to nh ang va chm vi mng kin to Thi Bnh Dng t khu vc qun o Mariana, Philipin, Bougainville, Tonga v New zealand. Indonesia nm gia vnh ai la Thi Bnh Dng (chy dc theo cc o pha ng bc gn vi v bao gm c New Guinea) v vnh ai Alp (chy dc theo Nguyn Th Kiu Anh 9 Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo pha nam v ty t Sumatra, Java, Bali, Flores v Timor). Trn ng t thng 12 nm 2004 gn b bin Sumatra trn thc t thuc mt phn ca vnh ai Alp. Khu vc t gy San Andreas ni ting v ang hot ng gn California gm nhng trn ng t ln dc theo t gy. Nh chng ta bit Nht Bn l mt trong nhng quc gia xy ra nhiu thin tai nht th gii. c bit l ng t, sng thn v ni la. Mi nm Nht Bn phi chu 7500 trn ng t nh, v nhng trn ng t rt mnh. iu g khin Nht chu nhiu nh hng nh vy? V Nht Bn nm trn ng ranh gii gia bn mng kin to a cht ca Tri t. Nhng quan trng l mng Thi Bnh Dng ang tin v mng u v chi xung mng ny. V gn y nht 1 trn ng t khng khip vi cng 9,0 Richter vo ngy 11/03/2011 xy ra ngoi khi pha ng Honshu, Nht Bn c gy bi t gy chm nghch trn hoc ra vng bin mng ht chm gia mng Thi Bnh Dng v mng Bc M. Vit Nam nm trong hai vnh ai ln l a Trung Hi v ai Thi Bnh Dng nn s lng cc v ng t ngy cng nhiu. Min Bc nc ta l ni c hot ng ng t mnh nht trn ton lnh th tng ghi nhn 2 trn ng t rt ln l ng t in Bin (Nm 1935) vi cng 6,75 Richter xy ra trn i t gy sng M. Trn th hai l ng t Tun Gio (nm 1983) vi cng 6,8 Richter xy ra trn i t gy Sn La. min Bc Trung B, ng t tp trung ch yu dc theo t gy sng C-Ro Ny. C th kt lun rng ng t Vit Nam lin quan kh cht ch vi i ph hy v t gy su ang hot ng. Xi l b sng, b bin v st l t: Khng ch ng t m bn cnh cc i t gy, cc b v vn, dp v nn cn km theo hin tng l ni, xi mn b sng...Ti bn o Thanh a (qun Bnh Thnh- thnh ph H Ch Minh), ni c t gy Sng Si Gn chy qua v ang c hin tng st l b sng. Trong giai on t nm 1989 n 2003 c t nht 10 v st l b sng nghim trng. Ngy 8/7/2002 xy ra st l b sng di 200m. Tun sau xi l b nghim trng lm sp mt dy nh v t di 30m rng 6m. Hin nay bi gia sng Hng cng b st l Nguyn Th Kiu Anh Lp: a Vt L K54 10

Bi tp tiu lun a Mo hon ton mt phn u di hn 500m. Phn bn o ti ng ba sng Hng - sng ung cng b st l tng t. Trong hn 3 nm qua (2004-2007) cc trm tch ca h tng Vnh Phc ti y b xi l mt hn 10m. Tt c s st l trn u do i t gy phng BTN ct qua vng T Lin gy ra. Ti sao st l hay xi mn li d dng xy ra nhng ni c vn ng tn kin to? V cc vn ng tn kin to c bit l t gy lm cho cc tng b dp v un cong hay lm mt tnh lin tc ca chng. Di tc dng iu kin ngoi sinh, nht l vi nc ta c qu trnh phong ha din ra mnh m lm cho cc lp lin kt yu, b ri gy ra st l... vng ni, do a hnh cao, b mt a hnh dc nn cc v st l t thng xy ra v chim t l cao hn cc vng khc. vng ng bng, a hnh tng i bng phng nn ch yu l hin tng xi mn, st l b sng. i vi b bin Vit Nam, hin tng xi l tr thnh nhng tai bin nguy him gy nhiu thit hi v ti sn con ngi v mi trng. Hu ht b bin nc ta ang b xi l vi cng khc nhau t vi mt n hng chc mt trong mt nm v ngy cng gia tng. Nguyn nhn l ng b bin ca ta khng lin tc m c hnh thnh t h thng cc t gy, din tch rng ven bin gim dn hn na cc b bin thp c cu to bi trm tch b ri ch yu l ct, si sn, bt.. c t nht 2/3 chiu di (khong trn 1000km) ca cc b bin trc y tch t cu to bi ct hoc bn st ang b xi l. on b bin huyn Hi Hu v on b bin ln cn ca B tnh C Mau b xi l lin tc trong sut hn 100 nm qua vi tc trung bnh t 5-25m/ nm. Cc on b bin cu to bi ct cn b xi l mnh v ngy cng nhiu. Vi tc xi l trung bnh 42m/nm, mi nm Ngh An mt gn 100 ha t ven bin. Nt t v nt v : Nt t l hin tng b mt b nt v hay tch khi nhau. Hin tng nt t c nguyn nhn t s hot ng ca cc t gy tn kin to lm pht trin h thng cc khe nt , hay dch chuyn 2 cnh ca t gy hoc t ng t, hn hn cc hin tng a cht khc. Vit Nam hin tng nt t gn y nht c ghi nhn bi 1 s ni c h thng t gy ang ng nh: Lm ng, Ha Bnh, in Bin...Ngoi ra nt cn xy ra ni c cc h thng t gy ln sng Nguyn Th Kiu Anh Lp: a Vt L K54 11

Bi tp tiu lun a Mo Hng, sng Chy....Nt v xy ra 1 s ni sng Hng do cc khe nt. Trn y l 1 s tai bin a cht thng gp nht nc ta v trn th gii. Ngoi ra cc hot ng tn kin to cn gy ra nhng tai bin a cht khc nh ni la, l lt.... Cc tai bin ny c nh hng rt ln n cuc sng ca con ngi. Mt s hnh nh v tai bin a cht

ng t v sng thn ti Nht Bn vo ngy 11/03/2011

Nguyn Th Kiu Anh 12

Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo

St l b sng

Xi mn b sng

st l b sng Hng Nguyn Th Kiu Anh

St l t min ni Lp: a Vt L K54 13

Bi tp tiu lun a Mo

Xi mn b bin

Nt t do ng t

Nt t do t gy Nguyn Th Kiu Anh 14 Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo III. nh hng ca vn ng tn kin to n hot ng ca con ngi. Cc vn ng tn kin to gy ra nhng tai bin a cht gy kh khn cho i sng ca con ngi, thit hi v ngi v ca, ph hy cc cng trnh xy dng, giao thng, thy li, tm kim v khai thc khong sn Sau y l mt s nh hng c th ca vn ng tn kin to. Giao thng, cng trnh xy dng v thy li: Cc vn ng tn kin to c nh hng nhiu nht phi k n ng t v t gy. ng t, t gy khng ch lm nt n cc tuyn ng , cng trnh, p m chng cn c th ph hy mc mnh gy nhiu tn tht to ln. Trn th gii ghi nhn nhiu cuc ph hy khng khip do ng t. V gn y nht ng t v sng thn Nht Bn lm hng chc nghn ngi cht, cc tuyn ng b tn ph, giao thng tc nghn, cc ngi nh v cng trnh b ph hy km theo cc dch bnh v nhim mi trng. nc ta cc trn ng t thng nh nhng cng c trng hp mnh gy sp nh ca ca ngi dn, ph v iu. V xi mn, st l t lm nt v , cc k p. Nht l sp l t cc khu vc min ni c khi lng t nhiu ch yu l khi tng, c tc ln do a hnh dc nn c th lm vi lp cc cng trnh, vt cc tuyn ng gy kh khn, cn tr vic i li gy hu qu nghim trng. Tm kim v khai thc khong sn: Cc ph hy kin to c th lm ng dn, ch cho s lng ng, tp trung qung. Chng quyt nh n hnh dng v s phn b, v tr ca cc khong tr. Cc ph hy kin to c th lm thay i hnh dng qung. Cc t gy c th lm mt khong sn hay lp li chng. Cc np un c ngha i vi s tch t m du v cc loi khong sn khc. Nh vy, da vo cc hot ng cu to cho ta phn on v cu trc m gip nh hng hoc cn tr trong vic tm kim khong sn. Cc tai bin a cht cng gy nhiu thit hi ln v kinh t v kh khn cho qu trnh khai thc khong sn. Chng c th lm sp m, phn ct m. Mt s hnh nh v nh hng ca vn ng tn kin to: Nguyn Th Kiu Anh Lp: a Vt L K54 15

Bi tp tiu lun a Mo

t gy lm sp v tch cu

Nguyn Th Kiu Anh 16

Lp: a Vt L K54

Bi tp tiu lun a Mo

Ph hy ca ng t

Nt v sp l sng Hng

THO LUN V KT LUNCc vn ng kin to l yu t chnh gip thnh to cc a hnh trn th gii. chng c nhng c trng c th nh tnh khng ng u, tnh nhp nhng, tnh k tha.. to ra cc a hnh khc nhau. Cc tn kin to c nh hng trc tip hay gin tip ti nn kinh t x hi, mi trng ca mi quc gia. V vy vic nghin cu cc vn ng tn kin to l vic lm cn thit v thit thc cho vic phng trnh cc tai bin a cht, gim thiu thit hi do cc tai bin a cht gy ra.

Nguyn Th Kiu Anh 17

Lp: a Vt L K54