Tim Hieu Trung Luan - Nhan Thuc Va Khong Tanh - Hong Duong Nguyen Van Hai

8/3/2019 Tim Hieu Trung Luan - Nhan Thuc Va Khong Tanh - Hong Duong Nguyen Van Hai

1/283

Tm Hiu Trung LunNhn Thc v Khng Tnh

Hng Dng Nguyn Vn HaiNguyt San Pht Hc Xut Bn - Pht lch 2545

---o0o---Ngun

http://www.thuvienhoasen.orgChuyn sang ebook 18-7-2009

Ngi thc hin : Nam Thin [email protected] Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc LcLi Gii ThiuTA : Nhn Thc v Tnh Khng

Phn Mt: Nhn thc lun Pht gio1. Ngn ng v Bin chng

A. Thuyt b sung ca Niels Bohr (Theory of complementarity)B. Nguyn l bt nh ca Heisenberg. (Uncertainty principle of Heisenberg)

2. Thy vy m khng phi vy...3. Hy n m Thy!4. L Duyn Khi

A. Tnh Khng.B. Khng v Nh .C. Nh , Gi danh v Trung o.

5. Nhn thc lun Pht gio

6. Nhn Minh lun7. Bin chng php apoha

Phn Hai: Khng tnh Trung qun lun8. Trung qun lun: ph t hin chnh9. Nh : Trit hc v Khng thuytv Ngn thuyt10. Bin chng php Trung qun11. Ton ng v T C12. Mi ba bi tng ch yu ca Trung lun13. Tnh Khng ph nh ci g?14. Ci cn li trong tnh Khng

15. T tnh Khng v Tha tnh Khng16. H lun v Khng17. Sinh mnh tc Khng

Phn Ba : Nhn Thc V Khng Tnh18. Nhn Thc V Khng Tnh

---o0o---
http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Dai%20Tang%20Kinh/Bac%20Tong/http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Dai%20Tang%20Kinh/Bac%20Tong/


2/283

Li Gii Thiu

Tp sch ny in li nhng bi vit v Trung Qun Lun, ng trongNguyt San Pht Hc.

Ngi Long Th, tc gi Trung Qun Lun v nhng kinh sch khc,c ch thin c xng tn l nh Thch Ca, vch ra thi kchuyn php ln th hai. Trong nhng tc phm ca ngi, TrungQun Lun trnh by tnh Khng, phn tinh ty ca gio l o Pht.

Do tnh Khng nn cc duyn tp khi cu thnh vn php, nh nhnthc c tnh Khng, hnh gi s thy r ch hnh v thng, chphp v ng, cuc i l kh. T , hnh gi tinh tn tu tp trnng gii thot sinh t lun hi.

Tc gi sch ny, ng Hng Dng chu nh hng Pht Gio ni thnmu lc tui hy cn th u, vn l nh m phm t thn kinh, cng lnh khoa hc, c hc v Tin s Ton ca Php. ng hot ng cclnh vc cch mng dn tc, chnh tr, x hi, vn ha gio dc. Nay vhu, ng c nhiu thi gi, c thm nhng sch ca cc tc gi tn tuivit v Pht Gio.

Nh kinh nghim v kin thc, nn tc gi vit nhng bi trong tpsch ny rt c gi tr, xng ng c mt ch trong Th vin v cc t

sch gia nh. Cng hu ch cho nhng ai mun nghin cu v Trit hcPht Gio.

Nguyt san Pht Hc hn hnh n tng quyn sch ny, chnh nh cc s ng h ca qu c gi. Xin hi hng cng c n tng cho ttc qu c gi Pht Hc.

Louisville Kentucky, 11-11-2000Nguyt San Pht Hc

---o0o---

Li gii thiu


3/283

Khng lun l ni dung rt ro nht trong Nhn thc lun ca Phtgio. Khng tnh l ni dung ct li ca Khng lun. Trnh by Nhnthc lun Pht gio ri phn tch Khng tnh ca Khng lun, tcTrung Qun Lun l hai phn chnh ca tc phm "Tm hiu TrungQun Lun: Nhn thc v Khng tnh" ca Hng Dng Nguyn VnHai.

o hu Hng Dng Nguyn Vn Hai vn l mt nh gio dc, ttnghip Tin s Quc gia v Ton hc ti Sorbonne, Paris, tng gi chcHiu trng trng Quc Hc Hu, Gim c Hc chnh Trung v Caonguyn Trung phn Vit Nam, Ph Vin trng kim Khoa trng ihc Khoa hc Vin i hc Hu, Ph Gim c Trung tm Liu Qunca Pht gio Hu. Sau , o hu nh c ti Hoa K v t nm1975, l Gio s ti i hc Kentucky. T nm 1995, o hu

tm nghin cu chuyn su cc ti Pht hc m nhiu chc nm quao hu lu tm nghin cu. Tc phm ny l phn u trong baphn ca mt cng trnh ln hn m tc gi ang n lc hon tt, "Tmhiu Trung Qun Lun".

Phn tch, trnh by v Trung Qun Lun ca B tt Long Th l mtcng vic v cng kh khn bi v y l mt trong nhng b lun csc nht, li kh hiu nht ca Pht gio. V cn bn, tc gi c iukin tt lm cng vic ny; trc ht, o hu l mt Pht t chnthnh, c nim tin vng chc v kin thc vng vng v Pht hc; li

na, o hu li l mt nh S phm, nh Ton hc uyn thm. Trctin ngi c d dng nhn thy tc phm c mt cu trc hp l : vNhn thc lun, tc gi bn n ngn ng, bin chng, n tnh binchng siu vit ca Pht gio, n l Duyn khi; k n l Nhn thclun Pht gio vi Duy thc lun, vi phng php t duy bin chng,i tng v hnh thi t duy, c bit v phng php lun l caNhn minh lun v sau cng l tr li vn ngn ng, bin chng,quan im nhn thc v phng php t duy ca Trn Na, Thin Ch,ly khin tr lm cn bn cho phng php gim tr (reduction)

tin n phng php ph nh ri ph nh tuyt i, siu vit caLong Th. y cng l phn chuyn tip hp l cho phn th hai,Khng tnh Trung Qun Lun.Phn th hai ny rt quan trng, l ni dung v ch chnh ca quynsch. Qua , tc gi trnh by v ch ch ca Trung Qun lun, v haicp ca Khng tnh, t Tc kh thuyt n chn v ngn caci thc ti v cng vi diu ny. T , tc gi trnh by v bin chng


4/283

php Trung qun nh l mt phng php ng n nht nhn thcthc ti bao gm mt chui ph nh, i dn n ci Khng ca chnthc. Trong chui t duy i n nhn thc, hnh gi phi i i vit c, ca bn cch nhn nh i tng, vn phi c i i bngmt ph nh, ri mt ph nh ca ph nh v lin tc nh th. ny, tc gi phn tch ngha ca mi ba bi tng ch yu ca TrungLun, mt trnh by v cch nhn thc ng n da trn phngphp t duy bin chng ca ph nh, i n ci Khng ti hu, ciKhng vi s ph nh chnh n. Xuyn sut ngha Khng ny lunlun l ngha ph nh, l ngha ca "php nh nh th", mi svt vn l khng cho nn ph nh chng l mt ph nh, ng thikhng ph nh g c, v t , tinh thn vn l "vy m khng phivy". y l nh l ca kinh Kim Cang vy. V nh vy, tuy cphn tch chi li, Khng tnh vn c th b hiu lm, b vi phm trong t

duy vi cht liu hu vi. Tc gi thn trng bn v "Ci cn li" trongKhng tnh v trng dn kinh Tiu Khng, Lng gi, Lun Duy thc,Lun i tr hiu ci cn li dy l ci cn li khi i tng bph nh, tin n ngha ca Chn khng Diu hu siu vit khi tduy lun l.

Tc gi n lc ti a trnh by Nhn thc lun Pht gio vKhng tnh, ly nguyn l Duyn khi lm ct li, lm cn bn phntch Khng tnh theo nh ch y c ca ngi Long Th. Tc gi lungii v mt lun gii bng mt hnh thc din t mi, kt hp cht liuca kinh lun Pht gio vi ca trit hc qua ngn ng ton hc, vt lhc ... N lc ny ca tc gi i ch c th khng thch hp vi mt sc gi, thm ch b xem l gy rc ri cho mt vn rc ri, hay cch b xem l rm r. Nhng i vi ng o c gi, tm lng chntht, kin thc su rng v c cch trnh by mi m, khoa hc ca tcgi tht ng trn trng. Tc phm b sung cho kin thc v phngphp t duy ca ngi Pht t trn bc ng tu tp gio l gii thotca c Pht.

Hc vin Pht gio Vit Nam ti Hu nhn thy y l mt ti liunghin cu phong ph v ni dung v khc chit, sng sa v hnh thc,cn thit cho gii nghin cu Pht hc v nht l cho cc Tng Ni sinhca Hc vin ti Hu v cc Hc vin khc, do , xin c ng rathc hin cc th tc xut bn, n hnh tc phm gi tr ny v ctc gi thun .


5/283

Xin cm n o hu Hng Dng Nguyn Vn Hai v trn trng giithiu tc phm n ch c gi.

Hu, Trng Xun Tn T, 2001Ho thng Thch Thin SiuVin trng Hc vin Pht gio Vit Nam ti Hu.

---o0o---

TA : Nhn Thc v Tnh Khng

C ngi ni rng, ci l tng i tha c thp sng trn 20 th ky, chy sut c mt vng chu rng ln, nhng ri, ngho i, btcng, p bc vn l bng ti d s ang nng, m Tr Bt nhch l nh la om m lp lo khng bo hiu nhng him ha noang rp rnh pha trc. Ni hm ca nhng khi nim t bi, bnhng, tr tu, ... cn phi thay i nhn r hn, thit thc hn, nhnggi tr ph qut ca nhn loi.

Nhn nh y tt nhin khng sai. Ngi hc Pht quen vi tp qunt duy ca mnh, th khng hoan h cng khng phn i. Nhng tpqun t duy vn c hun tp trong nhiu kip, cho nn vn phi nhnth gii theo nhn quang ca mnh. Ngha l, php nh nh th.

Php tnh bn lai l nh th, khng do Pht xut hin hay khng xuthin m i khc, m nh th ny hay nh th kia. Nhng thc s ci khc, trong tng st na, hay trong tng th k, hoc thin k.

Bn c s gp cu ni ca Dharmakirti c Gio s Hng Dngnhc rt nhiu ln trong tp sch ny: Ci g thc hu, ci c tcdng. Ci g c tc dng, ci thc hu. Php tnh m c th nhnthc c, bng hin lng hay bng t lng, th t cn bn php tnhhin thc u . Th nhng, ni no c tc dng, ni php tnh mi c n lc qun chiu pht hin. Trc Newton v

thu, v sau Newton v chung, tri to, v mi th tri khc,vn ri; ctm ca chng sinh cng ri. phng Ty ngi ta thy iu . phng ng, ngi ta cng thy nh vy. Trn mt phng ca s ri,di y h thm siu hnh ca s ri, php tnh vn thng nhin.Trong mi php c nhn thc, c v bin iu k diu. Nhng ch timt im no trong mt x v mt thi nht nh, do tc dng catm trong mt nh hng tn ti nht nh, m mt quy lut c


6/283

pht hin t php tnh. Mi pht hin u c c lm thay i sc dinca th gii.Ngi ta gieo ht thu hoch nhng th mnh cn, haymun.

Du sao, bin lun nh th cng khng vng cho bit, v saophng Ty, theo mt ngha rt c th, li pht hin nhiu quy lut tphp tnh lm cho i sng con ngi vn minh hn?

Phc Hy pht hin khi nim nh phn bng hai ho. ng chng ba bit-ho thnh mt qu; thu hoch c tm qu. Ri chng na, ng c bnh 6 bit-ho, nhn c 64 k t-qu, ni ghi tt c mi hintng, t thin nhin, x hi, con ngi. Ghi bt c ci g m con ngic th suy ngh v tng tng.

Nhng pht hin ca Phc Hy c thy l hu ch cho vic bi tonhn l h tr b c ca con ngi, nh vi tnh ngy nay. Ti sao?Ngi hc Pht ch c th ni: cn, cnh, thc; ba s ho hip xc.Duyn xc pht sinh th. Xc d bit nn cm th d bit. Khng cngmi trng thc na th khng th nhn ging nhau c. Hai bsng Ngn c hai chm sao. T ng hay Ty, nhn ln u thy. bnny Thi bnh dng nhn ln, l Ngu lang, ngi chn b, v Chcn, c gi dt la. V mt thin tnh s no lng. Cn bn kia i tydng nhn ln, l con thin ng v cy n by giy. Khng c duhiu g chng t con chim ang c vt sng Ngn sang b bn kia

nghe n, m c thy l ang i tm tri tim ca v thn n cp la.Cch nhn khc nhau vch ra nh hng lch s khc nhau, v todng nhng nn vn minh khc nhau.

D ging nhau im no v khc nhau im no, ngy nay th giivn ang tut dc, cng c th ang ln dc, theo hng m vn minhphng Ty chn. Gi tr ph qut y c th rt gn theo mtpht biu: Nht thit chng sinh giai y thc tr. Tt c chng sinhu nh thc n m tn ti. Cho n mt thi im lch s, thc n mvn minh phng Ty cung cp c v thch hp khu v cho s ng.Nn vn minh hnh nh pht trin theo hng: t nh ngha Conngi l mt cy sy bit t tng, cho n nh ngha Con ngi lloi ng vt bit tiu th. Trong c hai nh ngha, con ngi l mtthc th nh nguyn pht trin ng thi theo hai hng khc nhau.Mt hng, t thc vt n ng vt. Hng khc, t kh nng t duy


7/283

n kh nng tiu th. Cn phng ng ny, ci thi ca an bnlc o khng cn c knh trng my.

Chn l khng nm bn ny hay bn kia, nhng cn bit im quyc ca thi i nm u, tr tu qun chiu c th tp trung ln. Khng phi vi c vng t thn s l ngn n soi ng cho thgian. iu khn thit l t mnh thp sng ngn n ca mnh tnhn thy mnh ang u trong th gii ny, v ang i v u. lcn phi qun chiu php gii trong phm vi tc thm nhp phptnh trong chn . Nhn thc v Tnh Khng l mt n lc ca mtnh khoa hc ang c xc nh im ng quy c ca mnh c thchim quan th gii. Nhng h lun trong y tt nhin khng phil nhng ti gii tr, c dng tiu khin cho ht ngy thng phdu, nht nho ca i sng. Cu b T Ti Ch ngi m ct trn bi

bin c nhin ch l tr chi ca tr con. Nhng khng hn ch dnhring cho tr con, cho nn Thin Ti theo du ch ca B tt Vn-th phi bt thip him nguy tm hc cho c ci tr chi tr con y.

Mt nh ton hc vit: Nhn vo s khng, bn chng thy g. Nhnghy nhn xuyn qua s khng, bn s thy c th gii. (Robert Kaplan,The Nothing that is). Vi mt ngi m mnh trong nhng trm t vtnh Khng, u c th khng khin cho git mnh kinh ngc. Mtbi tng trong Trung lun cng c th ni n mt ngha no gn nh th; v c th l ni nhiu ngha hn th: D hu Khng

ngha c, nht thit php c thnh. Bn oc s thy pht biu xuthin nhiu ln trong tp sch ny, v c nhn thc t nhiu gc cnhkhc nhau. Tn s xut hin nh vy rt c ngha vi mt nh tonhc. Ti ngh nh th. Bi v tc gi l mt nh ton hc.

Tuy nhin, i vi mt ngi chuyn hc tnh Khng, th pht biu skhng trong th gii c nhn nh l cu trc ca nhng con s,khng khi gy ngc nhin y hng th. Ri t tm li nhng hnhnh quen thuc tng chng nh kh tm thy, hay tng chng nh b

c tnh qun lng, trong th gii t duy Pht gio.Lm sao tnh c im khi u ca thi gian? Lm sao nhn sut tncng v lai ca th gii? Rt li, t tng con ngi b ong a giahai cc: tin t v cng, hu t ninh khc. c gii thch hp l, phhp vi tri gic cm quan thng nghim, ngi ta ngh t cc imv thu v v chung trn mt ng trn. Nhng cc B tt trn hi


8/283

Hoa nghim khng lm th. Cc ngi t th gii v tn vo trong mtht ct. Nh ton hc tr con T Ti Ch gt u: mt ht ct l mttp hp v hn vi ht ct.

Chng ta ang i ln vo Nhn thc v Tnh Khng. i t th giitrng khng, khng sinh, khng dit, cho n th gii ca lng knhtrng trng v tn. Nhng bi vit ca Gio s trong tp sch ny lcnh gii t tng c n lc khm ph theo hai nhn tuyn: tnhKhng v t duy ton hc. N l im giao hi ca hai ngun mch ttng ng v Ty, m lch s nhn loi phi tha nhn l xungkhng bit bao nhiu mu v nc mt nhng vn khng tm ra nghimcho mt phng trinh vi phn ch v cha ai xc nh c iu kinban u. Cho nn, khng ai xc nh c vn minh loi ngi ang im no trn ng cong tut dc. Tuy vy, mi c nhn u phi t

tm cho mnh mt gii p c th sng bnh yn, khng b khn qunbi thc t i thng, cng khng b dy v bi nhng m nh siuhnh.

Nh trit hc Hy-lp Aristotle ni: T bn cht, mi ngi u munbit. ng thi vi ng, Trang T li ni: S sng c hn m ci bitth v cng. em ci hu hn ui theo ci v cng, nguy thay! Ngihc tnh Khng ang ngi m ct trn bi bin, nhn ra khi, t hi:C ci g khng, bn ngoi v tn kia? Bt gic nhn li lng tay,gia hai ht ct ang m, gia hai con s hay hai im ln cn, l mt

Php gii v bin, v tn. iu nay c huyn hoc chng? Khng huynhoc hn qu cam m Stalin ang bc v chng minh s sp cath gii vt-t-thn ca Kant.

Tuy nhin nh vy, ngi hc Pht, tin tng kho tng minh trit trongKinh in Pht gio, th khng dng hin c i mnh cho kht vnghiu bit ch m hiu bit. Dc vng vt cht, hay kht vng tinhthn, u l nhng v ngt ca i sng, l dng cht tt yu ca tnti. l thc ti khng th t chi. Cho nn, ngi hc Pht, nh

Thin Ti ng t, khng phi sut i lo o theo chn S ph B ttVn-th; cng khng sut i c c trn nh Diu phong vi c Vn m trm t mc tng; nhng dn thn trong mi no ng i.Khng phi ch hc nhng ci ch cn thit cho mnh, m tt c nhngg cn thit cho th gian. Trang nghim Pht , thnh tu chng sinh,khng phi t minh gy dng mt hoa vin ri khp ca vn hng,an nhn t ti m tiu pha nm thng. Ngi hc Pht v th m khng


9/283

th dng dng trc nhng pht hin cha bit l ha hay phc caloi ngi, trc nhng tin b hay thoi ha ca khoa hc, ca t duytrit hc, trc nhng thng trm trn con ng chnh hay t, thinhay c, ca cc tn gio.

Khng bit khi nh ton hc tr con T Ti Ch mang bc ct vocha, lm phm vt cng dng Tam bo, c Thy, C, hay Pht t no

cho l xc phm m xua ui i chng?

Pht lch 2545Qung Hng Gi-lam

Tu SCn bt.

---o0o---Vi li by t

By lu ti c vit mt s bi v Nhn thc lun Pht gio v Khngtnh Trung qun ng trong Nguyt san Pht hc Louisville,Kentucky, U.S.A. l nhng bi ghi li nhng kinh nghim hc Phtthu tp theo th t din tin vi thi gian.

Nhn li qung i sng gn 80 nm qua nhanh nh chp in, ti thymnh qu tht hnh phc c sinh lm ngi Vit Nam. L v ln lnv sng trong mt giai on t nc tri qua lm cuc b du, ti maymn sm thy bit tnh cch v thng ca vn hu. Trn i nykhng c ci g l trng cu bt bin, cho nn nu v tham, sn, si mbm cht hay tri buc mnh vo bt c s vt g thi chc chn chrc kh vo thn. Vi nhng kinh nghim nh vy, vic hc Pht ivi ti l iu ng nhin, nht l vo giai on ln tui, khi c icht thi gi tnh lng suy ngm v ngha ca cuc i sp mn.

Hc Pht c th v nh ngi bit mnh b bnh i tm thy thuc chatr. Php Pht l phng thuc cu nguy. Mun cha bnh thi phithc hnh Pht php. Nhng nu khng c c duyn gp c v lngy l bc thnh thin nh ch Pht hng o tm linh v lm ninng ta thi khng th no thc hnh ng chnh php hu cha trkhi bnh. l kh khn ln nht ti ang gp phi.


10/283

Hi cn hc lp ng u, M ti thng dn ti n cha ca Tnh Giohi Pht gio Qung Bnh, ng Hi, min Trung Vit Nam vthng dy ti c v hc thuc lng Bt nh Tm kinh. Du khnghiu g nhng trong c bi kinh, cu ti thch nht v nh r rng nhtl cu "Sc tc th Khng, Khng tc th Sc". T n nay cu ykhng ngt vang ln trong u c ti, lun lun gip ti thy bit rrng nhng vn nan gii gp phi trong nhng cnh hung o le trctr. C l v th m ti c khuynh hng xem Pht php nh l linhdc trn i ny mc du v s ln ti c c hi tt p tip xc v hchi rt nhiu ni kin thc v nhn cch ca nhiu v lnh o tinh thnli lc ca nhng tn gio khc.

Ti nh li lc Ha thng Thch Minh Chu tu hc n mi tr vnc, c hi Thy phi c sch g trc tin bt u tm hiu Pht

php. Thy bo ti nn c "Nhng g c Pht dy" ca WalpolaRahula. V sau nhng ti liu khai nhn khc nh Lun Ch Qun,Lun Khi tn, Nhip i tha lun, Gii thm mt kinh, Php Hoalc gii ca Ha thng Thch Tr Quang, Li vo Nhn Minh Hc,Lun Thnh Duy thc, V ng l Nit bn, Ng un V ng, Lun itr ca Ha thng Thch Thin Siu, v.. v... l sc gia tr gip tiquyt tm tinh tn trn ng tu hc.

Trn ht, chnh nhng li khuyn co rt tha thit v thnh khn trongbi vn Khuyn pht B tm ca i s Tht Hin do HT Thch Tr

Quang dch gii m ti c c trn Hoa Sen Internet lm sng tl do v ngha ca s pht tm nhp o v lp nguyn tu hnh. phn tiu dn, Ha thng gii thch: "V l do pht b tm, ngoini thng kh sinh t m mnh mc kch v thc, c hai vic m kinhlun cp nhiu nht, l t bit mnh c th lm Pht, v tha thithn c, ngh n s suy tn ca Pht php". Theo Ha thng, "phtb tm, ni n gin, l trc ht, lp ci ch nguyn mong cu tugic V thng b , k pht trin tu gic y, cui cng pht hinbn th ca tu gic y l chn nh. Giai on trc ht, ch nguyn

mong cu tu gic V thng b hm c hai tnh cht m thnh ngthng ni l thng cu Pht o, h ha chng sanh."

Tm hiu v s lin h gia hai cu "Thng cu B , h ha chngsanh" v "Sc tc th Khng, Khng tc th Sc" l nguyn nhn dnti n vi Trung qun lun ca B tt Long Th. Trong sch ny, tnhKhng c gn lin vi Duyn khi minh gii thuyt Trung o


11/283

theo ng gio l ca c Th Tn, tc l phng php tu tp t bhai cc oan chp khng v chp hu. Mi phn tch suy l theophng php bin chng Trung qun u hng n trin khai tuqun vo tnh Khng, nhn bit cch thc vn php hin hu nh tht,ng nh ci th duyn khi ca chng. Do nu ch c Trung qunlun bng tr nng m khng ng thi hc tp qun tng thi khngth no thng chng c gio l v tri kin su xa ca B tt LongTh.

Trung qun lun m t l trnh tu tp ca nhng hnh gi tin tu B tto mt cch ngn gn nhng rt y trong bi tng XXIV.18: "Ccphp do Duyn khi, nn ta ni l Khng, l Gi danh, v cng chnh lTrung o". Duyn khi l Khng, Khng l gi danh. V gi danh lci tn gi c thit lp y c vo mt tp hp nhn duyn, nn gi

danh l duyn khi. Cch pht biu nh vy theo ng th t din t ttng Khng trong cu "Sc tc th Khng, Khng tc th Sc" caTm kinh.

Trung qun lun s dng bin chng php tiu dit h lun v chng thc tnh chng nhng lm pht khi ci ch nguyn "thngcu B " m cn h tr s tinh tn tu hnh cho n pht minh tugic V thng B . l php qun "Sc tc th Khng". ng th"Sc" tc Khng, ng th l Khng. Khng y l T tnh Khng.

V mt "H ha chng sanh", Trung qun lun xc quyt Nh , tc v chn , l diu dng ca phng tin v tr tu. Tc y lngn ng v lun l. Ngn ng v lun l mun c li ch phi tun rat Chn tc Khng. Ngi Long Th ni: "Do Khng m tt c phpc thnh tu v hp l". "Khng" cp y l "Khng tc thSc", l Tha tnh Khng, l s xa la tt c nhim php. ng v hintnh m ni thi gi l Khng tnh, nhng tht th l Sc cu cnh, lbt khng.

Trung lun ph trit mi vng tng h lun minh gii chothy gi tr ca ngn ng v lun l khng ch thnh cng m l chtht bi ca n trong s din t Tuyt i. Chnh do s tht bi nym ngn thuyt tu thnh c Trung o qua php bin chng. ivi nhng ngi c gio dc theo vn ha Ty phng thng quenkhng nh s hu (existence), ph nh s phi hu (non-existence), vtrit tun theo lut phi mu thun ca Aristotle: A khng th va l


12/283

A va l phi A, thi Trung o, nguyn l bn th lun Pht gio, thtl kh hiu. Bi v Trung o l khng khng nh khng ph nh.Theo Ngi Long Th, Trung o l mt tin trnh tu tp theo binchng php, chuyn bin phng cch nhn thc thc ti t c Duynkhi qua khng c Duyn khi tc Khng, ri tr li c Duyn khidi hnh thc Gi danh.

V nhng l do va nu, nn trc khi tm hiu v vit v tng phmmt ca Trung qun lun, tc gi gia cng tm ti hc hi nhn thclun v qu trnh pht trin t tng tnh Khng Pht gio. Cc tngphi Pht gio Trung qun quan nim rng cc php thc suy t v bitr ch ng sai ca t duy suy l l rt cn thit cho mc ch t ng.Mt khc, hiu r cc php tc bin lun v cch thc trnh by quangn ng gip k khc thng hiu ch trng ca mnh cng rt cn

thit cho mc ch ng tha.

Trong Phn Mt: Nhn thc lun Pht gio, nhng nt c th canhn thc lun Pht gio c trnh by qua ba bi: Nhn thc lunPht gio, Nhn Minh lun, v Bin chng php apoha. Ba bi trc, Thy vy m khng phi vy, Hy n m thy!, v L Duyn khi,m t mt cch tng qut phng cch nhn thc khc thng caPht gio v ng li gii thch l php duyn khi qua cc giai onpht trin t tng Pht gio.

Trong Phn Hai: Khng tnh Trung qun lun, bi "Trung qun lun:Ph t hin chnh" t Trung qun lun vo giai on m n c vai trgio ha quan trng nht trong qu trnh tu chng. K tip, bi "Nh: Trit hc v Khng thuyt v Ngn thuyt" a ra nhn xt v stng t gia hai hnh nh tuyt p l s im lng ca c Pht v imnguyn thy ca v tr.

Trong cng vic nghin cu cc quan im khc nhau v cch trnh bytnh Khng, hai bi "Mi ba bi tng ch yu ca Trung lun" v"Tnh Khng ph nh ci g?" cp Khng tnh Trung qun vnhng lun c dng phn bc s ng nhn B tt Long Th chtrng h v lun. Bi "Ci cn li trong tnh Khng" tm cch chngminh rng tuy c hai hc phi Trung qun v Du gi u ly kinh iPhm Bt nh lm c s t tng, nhng Du gi cn ta trn kinh TiuKhng thuyt minh tnh Khng. Bi "T tnh Khng v Tha tnhKhng" nu ra mt bn l Trung qun v Du gi y c t nhn duyn


13/283

sanh php, h vng sanh php lun v tnh siu vit tng hp i lpca tnh Khng, v bn kia, kinh Thng Man, kinh Lng gi, lun Khitn y c t Nh Lai tng tnh m thuyt minh ngha tnh Khng l"khng v bt khng". Do m pht hin thuyt Tha tnh Khng linquan mt thit vi cc php mn tu tp thin qun nh cc gio phpMinh st thin, Thin tng, i th n, v i ton thin.

Bi u "Ngn ng v Bin chng" v bi cui "H lun v Khng"dng nhn quan v ngn ng Pht gio phn tch mt s thnh quca Vt l hc hin i. Cui cng, mc ch ca bi "Bin chng phpTrung qun" l bin minh lun chng cn c trn t c ca NgiLong Th khng phm li lm i vi lut phi mu thun v lut trittam ca logic Aristotle mc du c tnh cht siu vit lun l. Nhngiu ni n trong bi ny s c lp li vi nhiu chi tit hn khi gii

thch ngha ca tng Phm.

Tp sch ny mi l phn u ca quyn "Tm hiu Trung qun lun"m tc gi d nh vit. Phn gia s gm nhng bi gii thch 27 Phmca Trung qun lun v phn cui s trnh by v cc tng phi Phtgio Trung qun.

Quyt nh vit bn v mt tc phm c ting kh hiu nh Trung qunlun tt c s khch l v h tr ln lao ca nhiu bc thin tri thc. Sl Louisville, tiu bang Kentucky, Hoa K, ni ti c ng, hn thp

nin nay, c mt nhm Pht t tr tui hn ti nhiu, tuy b bn vingh nghip chuyn mn v i sng gia nh, nhng thng xuynpht hnh u n mt nguyt san biu khng ly tn l Pht hc, thchin mt Trang nh trn Mng nhn Ton cu, www.phathoc.org, ngnhiu ti liu tham kho c gi tr v Pht gio, n hnh nhiu schPhp lun v pht hnh nhiu bng ging php, t chc mi Thy vni Php v ging Thin a phng nhng ma l ln, ng gp cnglc v ti lc vo Pht s khp ni, v..v.. i vi ti, khng nhng ltm gng sng chi m cn l mt cng trnh li ch kh thc hin gp

trm ngn ln hc c thng hiu v vit ra nhng bi lun bn vTrung qun lun. Li c qu v trong nhm yu cu v khuyn khchti mi mnh dn ghi li v ni ln nhng kinh nghim hc Pht trongthi gian qua.

Ti chn thnh cm t v t lng bit n qu v xa gn b thi gic v ph phn nhng bi ti vit by lu c ng trong Pht hc.


14/283

Ring i vi nhm Pht hc Louisville, khi ph lng thng yuv tin tng ca qu v, ti nguyn tinh tn tu hc v tip tc vit ranhng kinh nghim thy bit bn thn hu ng gp phn no vo cngvic hong dng Pht Php m qu v ang ch tm thc hin.

Hng Dng Nguyn Vn HaiThng mi mt, 2000

Chn thnh cm n anh Phc Trung,Nguyt san Pht Hc, gi tngphin bn vi tnh v sch do Nguyt San Pht Hc Louisville, KY - USA

xut bn nm 2001.

---o0o---

Phn Mt: Nhn thc lun Pht gio

1. Ngn ng v Bin chng

Trong Bch Nham Lc c k mt cu chuyn nh sau, vi ta Ch oV Nan ca Triu Chu. Triu Chu dy chng ni, "o ln khng khmin ng so o. Va c ngn ng lp tc c la chn v dnh mc, cminh bch. Lo tng ny chng ni minh bch. Cc ng c cn tr gi gchng?"Lc y c ng tng hi, "Khng ni minh bch, th thy tr gi ci g?"Triu Chu ni, "Ti cng chng bit na".ng tng ni, "Ha thng khng bit, c sao cn ni l khng niminh bch?"Triu Chu ni, "Hi v vn l ri. Mau ly ri tr lui."

Trong li Triu Chu, cu "o ln khng kh, min ng so o" vn l tbi Tn Tm Minh ca Tam t Tng Xn. "o ln chng g kh, Ct ngchn la thi. Qu h khng thng ght, Th t nhin sng ngi."

Ti sao va c ngn ng lp tc c la chn dnh mc, c sng ngi minhbch? Ti v ngn ng l hnh thc ca t duy v t duy thng thng dnggic quan v thc phn bit mi s vt c hnh tng khc nhau nhn

bit. T hoc khi sinh thng ght, chp trc, i th, hoc xut hin sc gng vn ln dng tr tu thu sut tt c mi s vt u gi hp, thnghim c l v thng, v ng v tin ti gic ng.
http://www.phathoc.org/http://www.phathoc.org/


15/283

Khi Triu Chu bo "Lo tng ny chng ni minh bch", cu y c nghal Triu Chu khng m nhim tr vo bt c mt ci g, ngay c ci minh

bch, gic ng. Nhng khi hi "Cc ng c cn tr gi g chng?", TriuChu bit trc th no cng c ngi thy ch s h trong cu hi v

phn ng dn ng vo ch lng tng. S h l v bo rng mnh c mnh khng c, mnh c tinh thn v tr, v ng, th m vn cn dnh mcvo ci t tng tr gi. Qu vy, ng tng kia bc ra hi thng thng"Ho thng khng ni minh bch th cn tr gi ci g na?" TriuChu cng hay, chng bao gi dng n gy hay ht, ch ni mt cch gngng, "Ti cng chng bit na." ng tng kia khng chu tha cho TriuChu rt lui yn n mi hi dn, "Ha thng khng bit, c sao cn nil khng ni minh bch?" Qua cu "Hi v vn l ri. Mau ly ritr lui", Triu Chu cho ng tng kia hay cuc bn lun n , chmdt l va.

Cng n ny gi ra hai vn s c cp trong bi ny. l ngn ngv phng php tng tng nhp tnh. Bi s trnh by mt s song hnhgia mt bn l kinh nghim tm ti hc hi Khoa hc do bn tnh t m vchn l v tr, v bn kia l ng i ca mt k tm cch thng sut Pht

php qua ca phng tin ca kia l chn tht mn, ngha l cnh ca mra con ng trc tip cho nhng ai bn tm thanh tnh y kh nng trcnhn tht tng cc php. Nu em so snh hai qu trnh y vi nhau trn

phng din thc dng thi con ng ch by phng php c ch phinno, pht huy chn tr cui cng t n t do gii thot l con ngnhiu hng th hn v ti cn thit cho mt i sng an nhin t ti.

Ngn ng c th xem nh l b khung kt hp v sp t thnh h thngnhng biu tng s vt v tng quan nhn qu gia s vt nhm din ts vn hnh ca nhng c cu v tin trnh duyn sinh trong v tr. Trnthc t, ai cng bit s dng ngn ng thng tc, mt th ngn ng phtxut t tri thc thng nghim v c qui nh bi tp qun v cng c. l th ngn ng cn thit cho s truyn t t tng trong qun chng.Trn bnh din cao hn, li dy ca c Pht thut li trong Kinh hay li cc

T gii by trong Lun l mt th ngn ng khc. l ngn ng tnhthng, pht xut t tm i Bi, nhm ch cho chng sanh con ng tu tptuy bit rng gio php Pht chng ng l khng th dng tm m suy xtcho cng (bt kh t ngh) v khng th em li ni m din t cho ng(bt kh thuyt). Khc vi ngn ng tnh thng (ngn ng kinh in), ngnng ca Khoa hc chnh l ton ng, mt loi ngn ng c ng dng tonk hiu c nh. Ton ng l mt c gng trnh by th nghim khoa hc


16/283

mt cch khch quan. Bi sau khi biu tng s th bng k hiu ton hc,p dng phng php din dch vi nhng quy tc lm ton hnh thc trnnhng k hiu c nh, l lun tr nn my mc v chnh xc, dn t tin xc nhn n kt qu tt nhin khng th no chi ci c. (Qu vc th so snh s thay th nhng s th bng k hiu ton vi trng hp inh bc em tin i thnh chips trc khi vo sng). Chnh v ci li llun khng da trn thc t y m nhiu ngi rt s ton hc cng nh as cho rng Kinh Lun rt kh hiu mc du ton ng hay ngn ng tnhthng c hai u phi ni ra theo ngn ng thng tc.

Ton ng l g? Thc ra thng ngy tt c chng ta s dng ton ng mtcch rt thun thc m khng hay bit. Chng hn, ai cng bit cng tr tinca, so snh thi gian sinh hot vi i ngi ngn ngi. Mi lc xem tintc trn TiVi chng ta chng kin mi s so snh v i thay u c ni

ln bng nhng con s. Qu v khng ti v xng ngn vin dngngn ng thng tc. Ngay c vi ngn ng thng tc, cn phi phngng lm ln danh vi s. Khi dng ngn ng ny ni ln mt s th, thvai tr ca ngn ng l biu tng cho s th, ch khng phi l thay th sth. Danh v s hon ton khc nhau. Hin thc vi tnh cch v thnglun lun sai bit v sai bit. Bi th khi gi tn mt hin thc th tn gi l mt tng xng v n ni n tng tng ca hin thc tc l tng cng ttc nhng ci sai bit, ch khng ch vo tng ci sai bit, ngha l khng githng vo t tng ca hin thc. iu ny thy r trong i sng hng ngyvi li s dng nhng con s thng k (statistics) din t tnh hnh kinht, chnh tr, hay x hi, lin h n s ng. Nhng con s thng k ykhng ng g n sinh hot ca bt c mt c th no trong s ng mcdu rt c ch trn phng din cho thy tnh cht bin chuyn tng th camt qun chng.

Khi mt hin thc c th nhn thc bng tri thc thng nghim, ta bo hinthc y c tnh cht c th v hin nhin. Tri li, nu hin thc thotkhi tm vi ca tri thc thng nghim thi mang tnh cht tru tng. Bivy chng ta thy ton ng kh hiu v kh hc. cp tiu hc, con s

thng i km vi tn mt vt th: ba con b, chn ci bnh. Ta gi lnhng s c th (concrete numbers). Ln ln, ta hc cng tr nhn chia vinhng con s tru tng (abstract numbers), chng hn, cu cu bt nht,

bt cu tht nh. Ri tai nn ln xy ra khi ln bc trung hc nghe thy bodng ch x hay y biu tng cho mt con s c th thay i v gi ch xhay y y l bin s (variable). Tng quen s dng mi k hiu 0, 1, 2, .. ., 9vi cch sp chng thnh s, nay bng nhin thy li bo dng ch ci a,


17/283

b, ..., z lm con s m li khng bit l s g, th thit l in ci u! Chonn c nh ton hc ni a rng khi bn ton gia ni chuyn, chng thc skhng bit chng ang ni ci g. Tuy vy tin trnh tru tng ha khngdng ngang y. Hu c hu ch hn v gi tr ca ton hc l chhu ch ton hc phi bit din t nhng tng quan nhn qu. Do mkhai sinh khi nim hm s (function). Hm s cho ta bit s thay i camt s th A dn n s thay i mt s th B nh th no v bao nhiu.Chng hn nh khi ang li xe bn nhn ng h ch gi, ci kim ch tc ,v s miles ca on ng bn chy xe, bt u t s 0. Nu bn gi tc khng i, chng hn 60 miles mt gi, thi sau 1 gi, bn thy khongng chy l 60 miles. Sau 2 gi, khong ng y l 120 miles,... Sau vigi nhn xt nh vy bn tm ngay ra mt hm s: S miles chy xe bngtc nhn vi thi gian: Khong ng = Tc X Thi gian. Thi gian trong trng hp ny gi l bin s c lp. Php nhn tc l hm s

cho bit kt qu khong ng chy xe tng ng vi thi gian chy xe.Khong ng chy xe gi l thuc s v n ph thuc vo bin s c lp.Vng t xut pht nhng bin s c lp c mang tn l xut x(domain), v vng cha nhng thuc s c gi l lai x (range). Hm s

biu trng cho s tng quan h tc gia hai vng, xut x v lai x. Mtiu hay ca hm s l trong nhiu trng hp n gin ta c th hnh dungc s tng quan nhn qu bng hnh v thay th nhng h thc k hiukh hiu. Hnh v c th l mt ng thng hay mt ln sng. Nhng nnnh ch l gi hnh, ngha l hin thc khng phi c hnh th nh vy. ch l mt cch gip tr nh hnh dung trong tr c mt s tng quannhn qu. Tt c u l phng tin gip ta n gn hin thc ch khng

phi l hin thc chn nh.

c kinh Pht hay nghe li T gii cng vy. Y kinh gii ngha, tam thPht oan. Thay v hiu bit trn b mt ca ngn t (tc l theo ngha en) tann hiu kinh nh l nhng li ch dn mi nm bt c nhng gi tr nidung thng ip ca c Pht (chn l). Trong ta cho bn dch TrungLun ca La Thp ngi Tng Du c ni, "Thc phi danh bt ng". Ngha l,mt s th nu khng c tn gi th s th y khng c bit n mc du

s th v tn gi ca n hon ton khc nhau. Ci dng ca ngn ng trongKinh Lun khng phi kh nng din t m l kh nng ch dn. Ngoira, ngn ng kinh in cn c gi tr gii thot, ngha l hm cha mc tiuca s truyn t. Pht dng ngn ng l khai th, gii minh tht tng,ch t th tht tng Pht khng bao gi ni ra m ta ch tm thy ni s imlng cao thng ca Ngi. Chng hn, trong kinh thng dy, nit bnkhng n khng i, bt nht bt d, phi on phi thng, chng sanh chng


18/283

dit. Ni nh vy khng phi l nh ngha nit bn, m ch vch conng gia cho ngn ng i v nit bn. Con ng y khng phi l bncht hin hu ca thc ti m l bn cht biu tng ca ngn t. Ni tmli, trnh thng hiu ngn ng cng cao th kh nng nhn din chn lcng su v mc gii thot cng bao qut.

Trong phm vi Khoa hc, khoa hc gia thng b bt buc phi dng ngnng thng tc m t hin tng khng phi bng lun l hay phn tchton hc m bng mt hnh nh gi . Theo Einstein, "hu ht t tng thityu ca khoa hc c bn tnh n gin v trn nguyn tc, c th din t

bng mt th ngn ng m ai cng hiu c." Werner Heisenberg tin rng"ngay c vi nh vt l hc, s din t bng ngn ng thng tc s tr thnhmt tiu chun nhn ra trnh hiu bit thu t."

Khi lm th nghim, nh khoa hc ct xn thc ti thnh tng mnh, gii hnthu hp mi mnh trong mt khun kh nh d b nh ngha v biutng bng ngn t, cho nn mi l thuyt khoa hc v cn c trn biutng ngn t, nu thnh tu tt p, th s thnh tu y ch l mt thnhcng ti a ch khng phi l mt thnh cng vin mn. Tin trnh biutng c gng rp khun theo tin trnh thc ti nhng khng th no thayth cho tin trnh thc ti. Mt bn l nhng khi nim kh cng, tnh tch,mt bn l sinh ng bin i lin l. Theo Einstein, khng mt l thuytkhoa hc no c gi l vin mn tr phi khi mi phn t ca thc ti vtl phi c mt i phn tng ng trong l thuyt vt l y. [Whatever the

meaning assigned to the term complete, the following requirement for acomplete theory seems to be a necessary one: every element of the physicalreality must have a counterpart in the physical theory.] Trong hon cnh noEinstein pht biu nh vy? hiu ngha cu ni , ta cn nhn li tu nhng bin c ln lao xy ra trong lch s kho cu khoa hc thuc

phm vi vt l hc.

Kho cu vt l l lm nhng vic g? Da trn gi thuyt cc vt l gia lmth nghim thit lp nhng lut nhn qu v th xem gi thuyt c ng

vi thc t hay khng. Nu ng th s em nhng lut c khm ph ra pdng gii p thc mc v mt s hin tng trong v tr. c on vnsau y ca Einstein c th gip ta hiu bit thm v cng vic cc nh vtl ang theo ui.

"Cc khi nim vt l hon ton do tm (human mind) t do to ra v tuythy nh l nhng khng phi duy nht ty thuc th gii ngoi ti. Trong


19/283

c gng tm hiu thc ti chng ta ging nh mt ngi ang th tm hiumy mc ca mt chic ng h. Ngi y thy mt ng h v hai kimang chy, nghe c ting tc tc, nhng khng c cch no m hp v rac. Nu k xo ngi y c th hnh dung ra mt b my tng tngchu trch nhim v mi iu ngi y quan st, nhng khng bao gi tinchc c b my tng tng y l b my duy nht kh d gii thch miiu quan st. Ngi y khng bao gi c th so snh b my tng tngvi b my c tht v khng th hnh dung c kh nng th hin ca ngha v mt s so snh nh vy."

Nh Einstein ni, nh vt l ch c mt cch duy nht l nhn hnh tngbn ngoi thng hiu thc tnh bn trong ca s vt. Tuy nhin miphng cch tri nhn hnh tng u do tm chi phi. V tm chng tathng xuyn vn c nh nc ao h b khuy ng nn tri gic do tm

khng cho ta thy ng nh tht. Hai cu chuyn sau y cho thy tm bvn c nh th no.

Cu chuyn th nht l Hong mc o qun mi. Mt ngy n, Hong do khp no ng trn trung nh nhng. Trc hm dn chng c bo cho bit Hong sp i do vi mt b o qun mi thit p.Bi vy tuy thy Hong trn trung, mi ngi t m th mnh tin rngHong qu ang do chi vi mt b o qun mi thit p. Ch tr mtcu b la ln ", Hong trn trung."

Tm ca cu b c v nh tm ca mt k mi hc Thin. Tm ny "trngkhng, khng bn tt quen ca mt chuyn vin, sn sng thu nhn, hoinghi, v m rng n tip mi iu c th xy n." (Trong li Baker Roshi ta sch Zen Mind, Beginner's mind)

Cu chuyn th hai l Mt thin s tip chuyn mt gio s i hc. Mtgio s n gp mt thin s hi v thin. Thin s dn tr. ng ychn tr ca khch v c tip tc rt. ng khch nhn nc chy trn chon lc khng cn gi c im lng. ng ni "Chn qu y. Chng cg vo thm trong chn c na!". Thin s lin bo "Ging nh ci chnny, ng y p kin v c on. Lm sao ti ch ng thin tr phi khi ngtrt sch chn ng trc ."

Chnh th, u c ca bt c nh vt l no cng cha y nhng iu hc hi v nhng vn , phong php, mc tiu m h b cng nghin


20/283

cu lu ngy. Nhng khoa hc ch tin b khi cc nh lm khoa hc ci mbit loi b mi thnh kin ngn tr s n nhn nhng kin mi.

Trong khi nghin cu lch s khoa hc nh vt l Thomas Kuhn ngh mtphng php phn chia nhng c cu l thuyt v hnh thc lun l khoahc thnh loi da trn 'paradigm', dch l m thc. S phn chia ny tngt nh s phn chia thnh nhiu b phi v tng phi trong Pht gio v kingii bt ng v gio ngha, tu hnh, v qu v.

"Mt m thc l nhng g cc thnh vin ca mt cng ng khoa hc sans vi nhau, v ngc li, mt cng ng khoa hc l bao gm nhng thnhvin cng san s mt m thc." Nh th, mt m thc c th l mt quanim hay m hnh s din tin t duy lin quan n mt vn khoa hc.Th d: Tin trnh bin ha ca s vt cn c vo nguyn l v s chn lc

t nhin l mt m thc. Khng thi gian tng hnh nh mt mi trnglin tc (continuum) do Einstein ngh l mt m thc khc. Khi mt mthc mi xut hin, mt s vn cha c cc m thc khc gii quytthi nay c gii quyt. Nhng ng thi, m thc mi lm pht sinh thmnhiu vn , nhiu cu hi mi. Ngay c nhng vn tng nh giiquyt thc ra ch gii quyt c phn no, khng y , cn thiu st. l l do tip din cuc tm kim nhng m thc c nhiu kh nng giithch hu hiu hn. Nhng n bao gi mi chm dt c cuc tm kim?Theo ngi Long Th, mt cu hi, ng vi ngha mt cu hi l i tmchn tri mi cho t tng, phi cn c trn thuyt tnh Khng, ngha l mt

nghi vn mnh khng cha ng mt khng nh mc nhin no c. Nukhng c thit lp trn thuyt tnh Khng th cu hi ng khung sncho cu tr li v khng mt tr li no c th tha mn cu hi. Nh vycuc tm kim mt m thc khoa hc ton nng s khng bao gi thnhcng v bt c m thc no cng xut pht t nhng khng nh. Sau y lmt s m thc rt quan trng v c dng lm nn tng gii thch s tin

b ca Khoa hc.

M thc I. Thuyt tng i ca Albert Einstein (Theories of relativity).

Trc ht, Einstein gi nh rng tc nh sng khng ph thuc vo schuyn ng ca quan st vin hay ca ngun sng v l mt hng s. Tc y hu hn nhng rt ln,186,000 miles mi giy nu o trong khongtrng. cng l tc ti a c th t c th gian ny.


21/283

theo ng nguyn l tng i buc mi lut vt l phi c gi tr trongtt c mi h qui chiu chuyn ng u (uniform motion), thi cn phithay th hai khi nim ring r khng gian v thi gian bng mt ci khungmi, gi l khng-thi-gian. Khng-thi-gian l mt mi trng lin tc(continuum), ngha l mt vt th m cu t st cnh nhau n ni khngc ch h gia chng thnh ra khng th no phn bit phn ny vi phnkia. Trong khng-thi-gian mi bin c hin ra nh vy l nh vy chkhng trin khai (develop) vi thi gian nh trong c hc c in. Ton ths vt hin hu nh vy l nh vy trn nn khng-thi-gian ging nh hnhtrong tranh ha ch khng din bin trc mt theo dng thi gian. Tt cqu kh, hin ti, v v lai ng lot hin hu. Xin nhc li y l nhng

pht biu do s dng ngn ng thng tc ni ra ngha ca suy lun bngton hc. Xt cho cng, bi v khng c cch trnh by no ng hn khidng ngn ng thng tc nu ln s tng quan nhip nhp ca hai khi

nim khng gian v thi gian nn Einstein mi gi thi gian l 'chiu th t'. Ni ng hn, 'chiu th t ' l tn gi, nhn hiu gn cho s tng quangia khng gian v thi gian. Mt gio s ca Einstein, HermannMinkowski, qu thch th v sng kin ca ng hc tr, lin ngh ra cmt cch din dch bng phng trnh ton hc nhng tin trnh din bintrn nn khng-thi-gian, tng t cng thc Pythagoras m ngi tathng dng tnh cnh huyn ca mt tam gic vung khi bit chiu dihai cnh k gc vung. Theo cng thc Minkowski, khong khng-thi-giancch xa hai bin c, nh l s n bng ca hai v sao, lun lun l nh vy,khng bin i, d cho o khong t mt hnh tinh chuyn ng chmhay t mt ha tin phng rt nhanh. Ngc nhin v thch th nht l cngthc Minkowski cho thy i vi mi c nhn, ba thi qu kh, hin ti, vv lai t li ti mt im, gi l 'by gi' (now) . im ny c t vo mtv tr xc nh r rt, gi l 'ti y' (here) m ta khng tm thy mt chno khc ngoi v tr hin ti ca quan st vin. Trong Thin Lun, tp h,vn ny c thin s D. T. Suzuki cp trong khi nim vin dung,mt trong tt c, tt c trong mt, khi trnh by v kinh Hoa Nghim.

Mt h qu rt quan trng ca thuyt tng i hp l s ng ha hai khi

nim, khi lng v nng lng, by lu tch bit. S ng ha y c vitthnh mt cng thc ton hc, tuy n gin nhng ht sc cng hiu: E =mc2. Ni nh Einstein, "nng lng c khi lng, v khi lng tiu biunng lng". Nu v khi lng vi thn v nng lng vi tm, thi ci mthc thn tm phn bit c Descartes xc nhn bng cu ni bt h "Tisuy ngh, vy l ti hin hu" khng cn cht gi tr no na. Chnh nhcng thc ng ha khi v nng lng m ngi ta thng hiu v u sao


22/283

trn tri lin l pht nh sng mt cch u n. S hiu bit v vn hnh cav tr bao gm nhng vt th rng ln nh thin h, sao, hnh tinh hay vi tnh nhng ht lng t tin trin rt mau nh vo cng thc ny. Tic thay

bom nguyn t, bom khinh kh cng bt ngun t cng thc y m ra.

Khi v nng l hai hnh tng ca s vt, chng cn sinh ra nhiu hnhtng khc, nhng tu trung theo lut bo tn khi-nng lng th d chngi t hnh tng ny sang hnh tng khc, tng s khi-nng lng trongv tr lun lun vn nh vy, khng thay i. Ni cch khc, ton v trlun lun tm cch gi th cn bng, kt dt hay ng nht mi s vt trong"s s v ngi php gii", ngha l ct to thnh mt ton th nhp nhng dos tng dung tng nhip theo quan im vin dung ca kinh Hoa Nghim.

Sau ny, Einstein b tc thuyt tng i hp bng cch m t khng-thi-

gian vi nhng vng li lm tng ng vi s tc dng ca sc ht vn vt(gravity). cong ca nhng li lm ln hay b ty theo ti vng cnhiu hay t khi lng. Khi mt hnh tinh chy quanh mt tri thi n chyquanh mt vng li c cong rt ln tng ng vi s hin din ca khirt ln ca mt tri. Qu o ca hnh tinh l con ng hnh tinh theo mtcch t nhin v cng l con ng ngn nht. Phng trnh Einstein thitlp m t s vn hnh ca v tr khng biu din s chuyn ng m trili, biu din mt vng a phng ca khng-thi-gian ti quan st vinang lm th nghim. Einstein tin rng vt cht chnh l cong ca nhngli lm trn nn khng-thi-gian. l iu ng sut i c ao chng

minh c bng ton hc. Nhng khi nim nh khi, nng lng, rt cucch l cong ca nhng li lm trn khng-thi-gian. Nh vy cui cngch cn li hai khi nim l khng-thi-gian v chuyn ng. Nhng vchuyn ng l con ng t nhin v ngn nht quanh nhng li lm trnkhng-thi-gian, cho nn khng-thi-gian v chuyn ng l khng hai (phinht phi d). Tm li, tt c ch l gi danh! Nhng ai tu php mn bt nhchc khng l g v iu nhn xt ny.

Hin nay cc nh thin vn hc p dng thuyt tng i ca Einstein

gii thch s h tng tc dng v s chuyn ng ca cc thin h, sao,hnh tinh, h tinh trong khng trung. Cn c vo thuyt y, h d on cth tm ra no l l en, no l cht ti, no l nhiu v tr khc ng thihin hu vi v tr ca chng ta, v.. v..

---o0o---


23/283

M thc II. C hc lng t (Quantum mechanics)

A. Thuyt b sung ca Niels Bohr (Theory of complementarity)

.Mt lng t (electron, v..v..) c lc th c v l ht nhng lc khc li phic m t nh sng. Theo Bohr, vn "A v chng phi A" khng thgii quyt bng cch tm kim mt khi nim mi thay th, c kh nngchp bt c tht tnh ca h thng. Nhng g cc nh vt l kinh nghimc (electron nh sng hoc nh ht) l mt phn bt kh phn ca, hoc

b qui nh, khun nn bi, ton th trng hung ca th nghim. Trnghung ny khng nhng bao gm nhng dng c my mc, s th c thnghim, m cn k c quan st vin lm th nghim na. Do cch gii

thch l cp khi nim tng phn ny phi c s dng ng trng hungv xem chng nh b khuyt cho nhau c c mt hnh nh y vh thng. Quan h tng phn nhng b khuyt ca hai khi nim, sng vht (th d c th khc l hai i lng vt l nh xung lng v v tr, nnglng trong mt tin trnh vt l v thi gian tin trnh ny xy ra, v..v..)c Bohr gi l b sung (complementarity).

Thuyt b sung nhc ta nh n phng php t c ngi Long Th thnghay dng bc b ch trng s vt c t tnh. Bn cu y l: 1. Hu nhi

bt v (C m chng khng); 2. V nhi bt hu (Khng m chng c); 3.

Dic hu dic v (cng c cng khng); 4. Phi hu phi v (chng phi c,chng phi khng).

em dng nhng t lun l (logical words) nh: v (and), hay (or), chngphi (not) ca lun l hnh thc, bn cu trn c th vit li nh sau theolun l hnh thc: 1. A; 2. Chng phi A; 3. A v chng phi A; 4.Chng phi (A v chng phi A).

Trit l Pht gio ch trng xt gi tr ng hay thc ca mt tin cnc trn thc nghim v suy lun. Nu cu th nht thc (sacca, truth) c

Pht cho rng cu th hai v cu th ba l vng (confusion, mus), i ich khng sai (sin, kali). Ngc li cu cui sai. L do: Pht cho rng khi

ph nh mt iu g thc theo kinh nghim, thi s ph nh khng btbuc dn n s sai tuyt i, m ch dn n mt trng hp tng phnm thi. Tiu chun nhn bit gi tr sai l iu phi mu thun vimt s thc tuyt i hay mu thun vi mt mnh c thnh lp ctnh cht ph qut (universal). Th d: Cu "Tt c thin nga u trng" v


24/283

cu "Mt s thin nga khng trng" c xem nh l mu thun nhau. Biv cu u xem nh l mt s thc tuyt i. Do , khi c kinh Pht ta hylu n hai iu. Mt, khi Pht dng ch 'nht thit' (tt c), Pht lunlun gii hn tt c vo cc s th c thc nghim. Hai, Pht khng baogi ni trng nh l "Tt c ang kh au", m lun lun ni "tt c nhngth ny ang kh au". Tr v cu th t ca t c trong c s ng thi

bc b c khng nh ln ph nh, Pht khng cho l mt cch pht biunguyn tc trit tam (law of excluded middle) m l mt s t chi honton kin thc (knowledge) v m t (description). Nh vy Pht bc bquan im ca nhng ngi theo gio l Upanishad (o ngha th) v theogio phi K Na (Jaina) cho cu th t l thc.

Thuyt b sung c th xem nh tng trng cho cu th ba. Ngha l mtlng t va l ht v va chng phi ht tc sng.

Khi A thc m chp nhn cu th hai (chng phi A) v cu th ba (A vchng phi A) khng sai, chnh l mt im rt c bit ca suy lunPht gio. Ta thng quen l lun theo li nh bin, khng sai th ng,khng ng th sai. ph kin chp nh bin tng i, Pht chp nhnthm li suy lun i i, tng phn, nh trong hai cu th hai v th baca t c. Quyn sch Fuzzy Thinking ca Bart Kosko s gip hiu thm rtnhiu v vn ny trn phng din ton hc v mng li thn kinh(neural networks) ca my tnh.

---o0o---

B. Nguyn l bt nh ca Heisenberg. (Uncertainty principle ofHeisenberg)

Trong c hc lng t, du dng c, phng php, v ngi o lng honho n mc no i na, ta khng bao gi c th ng thi bit cchnh xc c v tr ln xung lng ca mt ht ang chuyn ng, cng nhc thi gian ln nng lng lin h n mt bin c. l nguyn l bt

nh ca Heisenberg. Sau y l mt th d p dng nguyn l y thnghiu li dy "sc tc th khng, khng tc th sc" ca c Pht trong phmvi vt l.

Theo nguyn l bo tn khi-nng lng, ta khng th t khng lm ra c(No free lunch). Nu ch ny c thm mt s nng lng thi ch kia smt i mt s tng ng. Trong cc phng vt l lng t, cc nh vt l


25/283

quan st thy rng cc ht thng xuyn bin chuyn, pht sinh ra nhng htloi khc, thng gi l ht o, ri tc th hp th nhng ht o y li ngaykhi chng pht khi. Th d: electron vi nhng o photon. Proton vinhng o pion. l hin tng sinh dit trong st na, ni theo thut ngca Pht gio. gii thch hin tng, trc ht phi lu thi gian ca

bin c rt l ngn ngi. Ch mt trong ngn t phn ca mt giy ngh hay chng hn na. Ngc li nu nhn vo nng lng ca bin c tathy c mt i lng. l theo nguyn l Heisenberg. Nng vo tnhcch bt nh ca s o lng nn du c sinh ra mt s nng lng tri vilut bo ton, nh bin mt trong nhy mt nn s nng lng sinh ra tkhng nm trong khong bt nh ca h thc Heisenberg. Nng lngcng ln, ngha l ht o sinh ra cng nng, th thi gian sinh hoi phi cngngn hn.

Li c hin tng cc ht thng xuyn t bin thnh cc ht loi khc ritc th tr li trng thi c. Th d: proton bin ra hoc mt cp proton-pion,hoc mt cp neutron-pion. Neutron bin ra hoc mt cp neutron-pion hocmt cp proton-pion m. Nh vy ht no cng c th xem nh l tng thca mt s t hp ca cc ht loi khc. y l mt hin tng nhc n lvin dung ca Hoa Nghim. Trong c hc lng t t hp no cng c khnng xut hin, tc l c mt xc sut sinh khi no . Xc sut ca mimt t hp c th tnh c chnh xc, nhng t hp no sinh khi th cnty c duyn khng nh trc c.

Cc nh vt l thng cho cc ht va chm nhau tm ra ht loi mi hay kho st tnh cht vt l ca cc ht bit. H quan nim rng sau miva chm cc ht nguyn thy t dit v t khi sinh ra nhng ht khc.

Nhng c iu k l l lm lc khng c va chm m quan st vin vn nhnthy khng bit t u, ti mt im, ng thi sinh khi hai hay ba ht tcdng ln nhau ri bin mt ngay tc khc khng cht du vt. Phi chng ssinh dit t h khng nh vy tng hnh cho hnh tng sc sc khngkhng ca "chn khng diu hu"?

---o0o---Kt lun.

Tr li cu hi trong hon cnh no Einstein ni "khng mt l thuytkhoa hc no c gi l vin mn tr phi khi mi phn t ca thc ti vtl phi c mt i phn tng ng trong l thuyt vt l y"? l li bi

bc thuyt lng t. Bi v thuyt ny khng d on c tng bin c


26/283

ring bit trong tin trnh bin chuyn ca cc ht, tri li ch c tnh xcsut ca nhng bin c c th sinh khi m thi. Nh vy trong thuyt lngt khng c phn t i ng vi mi mt bin c ring bit hin hu. V thcho nn theo Einstein thuyt lng t khng c vin mn nh nhiu nhlng t hc (trong Bohr l u tu) tng tng.

Sng trong mt x hi cao vt cht v tiu th, con ngi thng t lngtin vo cc nh khoa hc v trao cho h ci nhim v m ng l phi tmnh gnh vc l minh gii tnh cch b mt ca sinh, thnh, hoi, dit trongi sng ny. Nhng sau hn ba th k tm ti, th nghim, h tin cho chngta bit h khng hiu g hn chng ta v thc ti. Tuy nhin vi nhng dkin thu thp h bo rng h c bng chng ci cha kha thng hiu vtr chnh l ni chng ta. H dng ton hc v lun l thu t mt stht m c Pht thy my ngn nm v trc: Mi ci g 'ngoi ' u

ph thuc vo ci g mnh quyt nh 'trong y'. Hin nay ngn ng cavt l, nht l ca c hc lng t, dn dn c tnh cht huyn b. Conng i vo th gii vt l l thc nghim. Mi th nghim c chung mtmu s l ci ta, ci ng ni theo chn l cng c (tc ). Ta lm thnghim. Nh vy ci ngoi ti m ta tm hiu thc ra l s tng tc gia tavi ngoi ti ch khng phi ngoi ti. c tnh b sung ca ht v sngtrong thuyt nh sng l c tnh ca s tng tc gia ta vi nh sng.Chnh ta c th la chn loi th nghim minh chng nh sng l snghay ht. Nh vy, nhn vo nhng vic cc nh khoa hc ang lm v nhngkt qu h v ang gt hi, khng thy ci g l cu cnh m tt c ch l

phng tin. kt lun bi ny xin trch dn li ca Tu S gii thch ngha ca qun v hin tng v thng trong Trit Hc v Tnh Khng.

"Qun v hin tng v thng cho n khi chng ng c n, by gi tami thy tng quan gia tn gi ca hin thc v bn thn ca hin thc.i vi chng ta c tnh ca ngn ng l tnh. Tnh cho nn n hm h. Biv di nh l v thng, hin thc lun lun sai bit v sai bit. Khi ta gitn n, ta khng th ch vo tng ci sai bit ny m l ch vo tt c nhngci sai bit , ngha l ta khng th gi thng vo t tng ca n m ch l

tng tng ca n. Tng quan gia tn gi ca hin thc v bn thn cahin thc nu c nhn thy, ni ng hn l nu c th nghim, th bygi ta mi kh nng gi tn mt hin thc bng t tng ca n, v bygi ta mi c th s dng ngn ng vi c tnh ng nh l diu dng ca

phng tin."

Pht n 2543


27/283

---o0o---

2. Thy vy m khng phi vy...Thng thng chng ta hay ni: "Thy vy m khng phi vy!" Cu niny c th p dng tm hiu hai kha cnh tng i v tuyt i ca chnl, tc nh , cp trong Trung Lun ca B Tt Long Th. Mt ng ltc hay chn l c nh c th dng tri thc thng nghim thngt. ng khc l chn hay chn l ti thng, cnh gii t chng caPht, ngi thng khng th nm bt c. Ti sao? Ti v ci thy, ci

bit ca phm phu b vng nim, vng tng lm ri lon. Phn ln l dov minh vi thc cht l s ngu dt, m lm hun tp vo tm thc t vthy. Li na, sng x hi, tp qun, vn minh, gio dc, v tn ngngcng gp phn bao ph ci bit mt lp bn nh dy c. Do ci bit ca

phm phu l ci bit in o: trong th gian, cc php u v thng mcho l thng; chng sinh chu mi th kh au m cho l vui, sng; vnkhng c ci ta, ci ca ta m chp l c ng, c ng s; cc php u bttnh m cho l tnh.

Trn phng din lun l, khi nhn vo th gii thc ti, vng tng phnbit hay bin k chp to cho ta mt th gii biu tng. V th gii biutng y vi ngn t dng lm kh c biu th hin hu ca s vt tr thnhi tng ca nhn thc. Thc ti khch quan b ct ra tng mnh, mimnh c gi l mt php, chim c mt v tr trong khng thi gian, spvo khun mt khi nim, v cui cng c gn cho mt nhn hiu, tcho mt tn gi. V bin k chp, ta nhn thc s vt khng ng vi tnhcch 'nh th' ca chng, gn vo chng nhng c tnh v thuc tnh chngkhng c. Ta nhn vo s vt mt cch sai lc mo m di lng knh

phn bit vng tng. ng tic hn na, ta ngy th tng rng biu tngca ci thc chnh l ci thc v m qung tin tng nhng hin hu gidanh y nh c thc.

Quan nim sai lm ln nht l cho rng s vt c bn ng chn thc v c t

tnh thng hng. Pht gio l tn gio c nht trong lch s tn gio canhn loi ph nhn s hin hu v tn ti ca bt c mt thc th bt binno. Gio l c Pht dy khng th l chng c mt nguyn l bt bintuyt i hay ci ng vnh cu c. Mi nhn thc v thc ti cn phi xydng trn nguyn tc v thng v v ng. Mi s vt u bin chuyn vthng cho nn chng khng c tnh cch ng nht hay ng. Nh vy cngha l trong th gian khng th c php ring bit c lp, khng th c


28/283

php thng ng kh d cch ly khi nhng php khc. Cc php khng thtn ti mt mnh ring r m nng vo nhau tn ti. S sinh, tr, ditca mt php ty thuc s sinh, tr, dit ca tt c cc php khc. S vthin hu theo cch thc ca chng, chuyn bin khng ngng. Chng khngth hnh dung bng khi nim kh cng v khng th din t bng ngn tc nh. Chng l th, nh th, tc l khng th miu t c. Ch cnhng ngi tu thin (hnh gi) khng khi ln vng nim ni ci chthy, nghe, hiu, bit, mi th thng tnh sng nhn thng vo thc ti tthn ca vn hu. Nh qun st phn bit cc iu kin duyn cc php tcthnh, tn ti, tan r, v on dit, h nhn chn khi nim y tha khi cghi li nh sau trong kinh Pht T Thuyt, Tiu B I:

Ci ny c th ci kia cCi ny khng th ci kia khng

Ci ny sinh th ci kia sinhCi ny dit th ci kia dit. l cng thc ca gio l Duyn khi, mt gio l cn bn rt thm sum tm quan trng trong vic tu hc c c Th tn nhn mnh nhsau: "Chnh v khng gic ng, khng thm hiu gio php Duyn khi nym chng sinh hin ti b ri lon nh mt t kn, ri ren nh mt ng ch,ging nh c munja v lau sy babaja, khng th no ra khi kh x, c th,a x, sinh t." (Kinh i Duyn, Trng B III)

Trung Lun y c vo l duyn khi chng minh v sao s th khng t

sinh t hu. Lun chng nu ra bn l do di hnh thc tuyt i ph nh.S th khng t sinh t hu bi v s th khng hin khi (1) t chnh n;(2) t mt ci khc; (3) t c hai hp li; v (4) khng do nhn duyn no c.Ba l do u p dng vo trng hp s th ph thuc nhn duyn. L docui dnh cho s th khng ph thuc nhn duyn. Tuyt i ph nhn cngha l ph nh m khng hm khng nh ng sau. Ni cch khc, borng khng c ci ny khng hm rng cn c ci khc. Khi s th cnhn nhn l khng t sinh t hu tt nhin s th y khng c t tnh quytnh. Nh th, duyn khi lm sng t thc tnh ca cc php. Thc tnh y

l v ng tnh hay v t tnh. Trit l i tha cng nh gio l Nguynthy u nhn mnh im "Ch php v t tnh", ngha l cao s v ngca cc php (dhamma-nairtmya) cng nh v ng trong con ngi(pudgala-nairtmya). Trung Lun gi v ng tnh hay v t tnh l tnhKhng. Tnh Khng cn c din t bng nhiu t ng tng ng:khng c t tnh, khng c quyt nh tnh, vn hu l Khng, khng c ttng, ht thy u l hin hu gi tm, ht thy u l hin hu do tp hp


29/283

ca cc nhn. c tnh ca Khng l chng t mi hin hu u bt thc,nh huyn, nh mng. Trong kinh Kim Cang cng ghi li Pht dy nh vy:

Tt c php hu viNh mng, huyn, bt bng,Nh sng cng nh in,Nn khi qun nh th.

B tt Long Th thnh lp nhng phng thc l lun mi m phn tchv lun gii thc ti v s vn hnh ca thc ti. Theo Ngi, tuy thy s thhin hu nh ring bit c lp, c t thn thng ti, nhng k thc khng

phi l nh vy. Mc du l Khng, ngha l khng c t tnh, s th khnghn l khng c. N vn c theo ngha c nh, theo tc . Ni Khng,khng nht thit l Khng, v tuy l Khng theo chn , nhng m C theotc . Ni C, khng nht thit l c, v tuy l C theo tc , nhng m

Khng theo chn . B tt Long Th c xem nh l ngi u tin gn lin tnh Khng vi l duyn khi bng con ng nh . Ci c theotc khng c t tnh, khng t sinh t hu. S d c l v hi cc iukin sinh khi sau y:(1) Nhn v duyn tc thnh ci c.V im ny kinh nghim cho thy mis th v vn hnh trong nhn sinh v v tr tt c sinh khi do nhn duynha hp.(2) Mt nn tng gm mt s yu t t hp tc dng trong tng quan nhnqu vi ci c theo cng thc duyn khi. Theo iu kin ny, khi cc yu thp s th c ci c. Nu khng hp s th khng c ci c. Th d:Thn v tm l nn tng ca con ngi. Nhng tm ring hay thn ring thicon ngi khng c.(3) Mt ch th nhn thc vi kh nng nhn thy tng th v tc dng caci c. Ci c ph thuc ch th nhn thc trn gi danh tc l trn ci tngi t cho n. Th d: Trong m ti s nhn lm mt si dy gai ra thnhcon rn. Trong trng hp ny, con rn d nhin l c, theo tc . Nu nin lng ra hay sng th th tt nhin khng c, bi v hai th ny khngc tc dng no c.

Hiu c tnh Khng th khng bao gi chp rng 'ti khng c ng' (tc lthuyt on dit) hay chp rng 'ti c ng' (thuyt thng tn), bi v c haiquan nim sai lm y u tri buc mnh vo tng sai lm 'ti c'. ngra nu tnh sng nhn vo s vt, ta s thy ci m ta gi l 'ti' ch l s kthp ca cc un vt l v tm linh trong mt dng hin tng tm l lin tcchuyn bin tng quan lin h ti cc hin tng sinh l v vt l khc.Th th hng ngy khi ta ni ti, anh, linh hn, ... , cc t ng y khng c


30/283

cht ngha l g c hay sao? C ch, nu hiu rng ngn t ta dng thngngy l thun theo quy c ca th gian. Nhng s thc ti hu l hon tonkhng c ci ti, ci anh, ci linh hn, ... ng nh ngha ta chp nhn theotp qun hay thng l. Kinh Mahyna - Sutralnkra (Kinh Lng Gi) dy:"Mt c th (hay bn ng, pudgala) nn c xem l ch c trong n nh(prajnapti) [ngha l: Gi nh quy c th c mt c th hay mt bn ng]ch khng phi c trong thc ti [hay trong bn th, dravya]."

Kinh Ca Chin Din Th (Kaccyanagotta), Tng ng B, Thch MinhChu dch, thut li nh sau li Pht dy tn gi Kaccyanagotta v s y chvo C v Khng khi v ny hi Pht nh th no l chnh kin.

Ny Kaccyana, th gii ny phn ln y ch vo hai cc oan ny: c vkhng c.

Ny Kaccyana, ai vi chnh tr tu thy nh chn th gii tp khi, v ykhng chp nhn th gii l khng c. Ny Kaccyana, ai vi chnh trtu thy nh chn th gii on dit, v y khng chp nhn th gii lc.

Ny Kaccyana, chp th phng tin v b thin kin tri buc, phn lnth gii ny l vy. V ai vi tm khng tr trc, chp th phng tiny, khng chp th thin chp ty min y, khng c chp trc, khngtr trc, v y khng c ngh: "y l t ng ca ti". Khi kh sanh thi

xem l sanh, khi kh dit thi xem l dit; v y khng c nghi ng, khngc phn vn, khng duyn vo ai khc, tr y l ca v y. Cho n nh

vy, ny Kaccyana l chnh tri kin.

"Tt c l c", ny Kaccyana, l mt cc oan."Tt c l khng c" l cc oan th hai.

Xa la hai cc oan y, ny Kaccyana, Nh Lai thuyt php theo trungo: V minh duyn hnh. Hnh duyn thc. Thc duyn danh sc.

Danh sc duyn lc nhp. Lc nhp duyn xc. Xc duyn th. Thduyn i. i duyn th. Th duyn hu. Hu duyn sinh. Sinh duyn gicht, su, bi, kh, u, no. Nh vy l ton b kh un ny tp khi.

Nhng do ly tham, on dit v minh mt cch hon ton, nn cc hnhdit. Do cc hnh dit nn thc dit. Do thc dit nn danh sc dit. Dodanh sc dit nn lc nhp dit. Do lc nhp dit nn xc dit. Do xc


31/283

dit nn th dit. Do th dit nn i dit Do i dit nn th dit. Do thdit nn hu dit. Do hu dit nn sinh dit. Do sinh dit nn gi cht,su, bi, kh, u, no dit. Nh vy l ton b kh un ny on dit.

Trong tinh thn ph kin chp nh bin tng i bt ngun t s y ch sailm vo hai cc oan C v Khng, B tt Long Th thit lp Nh Trungo khai thng con ng gia ca Pht. Tc hay chn l c nh lchn l m kh nng ca phm phu c th thng t mt cch t nhin,khng cn suy lun m c. Chn hay chn l ti thng l chn l btkh thuyt, l thc ti v ngn, mt vin tng ngoi tm vi ca kh nng

phm phu hin c hay c th c. Nh vy nh , tc , v chn l chnl gi nh, mt phng tin thi thit. Hy xem nh nh l phng tingiao tip gia thy vi tr. Thy ni v ci khng th ni nn phi bit cchni, ngha l dng phng thc nh ch ng tu tp ra khi v minh ng

nhp Pht tri kin. Tr nghe v ci khng th nghe, nn cn tu hc pht sanhtam hu (vn tu, t tu, v tu tu) mi bit cch nghe cho thu hiu tngquan ca nh nhn thy con ng gia. R rng c Pht diudng nh khai thng Trung o. Chnh c Pht theo tc gingrng tt c cc php th gian do duyn hp gi c. Nhng theo chn thtt c cc php u Khng, ngha l khng tht, khng c t tnh. Ni tmli, nh cho thy thy cng nh tr u phi bng vo ngn ng truynt v tip nhn. Thy bng vo ngn ng khai hin v ch th thc tng,cnh gii t chng ca Pht. Tr cng bng vo ngn ng th ng v thnhp thc tng. Hy c Tu S vit trong Trit Hc v Tnh Khng: "Tathy do phng tin m tht hu c chng ng v t tht hu y m tunra v s phng tin. Trong mi lin h ca phng tin v tht hu ny,chng ta cng s nhn ra ngha ca Trung Lun trong hai chiu nh th.Trung c khai hin v ch th bng Lun, ri do Lun m th ng v thnhp Trung. Hai ch Trung Lun thi, tiu y ni ln y nghaca trit l Trung qun. iu ny ta phi k l La Thp c cng ln nhttrong vic pht huy trit l Trung qun. Nu c thng Phn vn, cha hnchng ta kh nng lnh hi ngha quan trng ny."

Tu S ni thm: "Nu ch trng vo phng din th ng v th nhp Thttng ta c th thm vo ch 'qun', mc du ch Madhyama ca ting Phnkhng c ngha ca ch qun , nhng n thnh mt danh t thng dngca Hn vn, v c th cho ta lnh hi thm ngha ca trit l Trung qun.

Khi Trung c khai hin v ch th bi Lun, th th ng v th nhp phido thc hnh. Nh th, phng din thc hnh, Trung nh l qun cnh, l


32/283

i tng c hng n. Trong phng din thc hnh ny, v by giTrung l i tng qun cnh, nn thc ti s d dng b bp mo, v cnhin n s mt ngha l Trung . Nh th, qun tr phi c chun btt c nhng iu kin cn thit c th qun chiu c Trung o quncnh. ... ...

Trn y, Trung tng ng vi Thc tng Bt nh; Qun tng ng viQun chiu Bt nh; v Lun tng ng vi Vn t Bt nh."

Trong on vn va cp Tu S cho thy r s quan trng ca vai trngn ng dng biu tng cho tnh Khng, Nh , v Trung o.

Tin trnh ca Nh Trung o c Ct Tng m t qua bn lp, dng haicc i nghch Hu, V lm cn bn v phng php ph nh ph

chp kin nh bin. Ph nh khng phi l lm bin mt hin thc i. Bi vhin thc l hin thc, c Pht xut th hay khng, n nh vy l nh vy,vn nh vy. Ph nh y c ngha l tuyt i ph nh tt c nhng yutnh quyt nh ca hin thc gi danh c biu th bng ngn ng qua tngi. lp th nht, chng sinh chp Hu v nhu cu tham i, nn Hu l tc. ph chp C, nn ph nh Hu. Chn c xem l V. lp thhai, V ch l phng tin i tr Hu, php khng nht thit l V hay Hu.Do , c V ln Hu u l tc . Chn l ph nh c Hu ln V: phiV phi Hu. lp th ba, phi V phi Hu cng ch l phng tin i trV Hu. V v Hu l hai, phi V phi Hu l khng phi hai. Do , nh v

bt nh u l tc . Chn l ph nh c nh v bt nh : phi phi Vphi phi Hu. n lp th t, ph nh lp th ba vn c din t bng lini, vn ch l phng tin thi thit, do vn ch l tc . Chn l phnh tt c ph nh lp th ba: phi phi bt V phi phi bt Hu.

Cng tin ln cao, c mi ln ta chp nhn mt quan nim hay mt nhmquan nim, chng mi mi b ph nh. S tip din ph nh s v cng chon khi mu sc ca tc c ty sch hon ton. Khi y, ta n ca thcti v ngn. Con ng tu tp theo tin trnh va m t gi l Nh Trungo.

Mt on trong sch Cc Tng Phi ca o Pht, Tu S dch, ni r thmv ngha ca nh Trung o: "Tiu cc hay ph hy ch l phng php t c trng thi bch tnh thay cho trng thi nhim m chng tathng c, m trc vo v khng th x ly c. Mt ln na, y cng ll v c. Sau cng luyn tp bng s ph nh c ngha l khng c tri kin


33/283

cc b, khng n tr nh kin no, khng tru tng ha ci Khng,khng m trc vo thnh tu c hu, khng tha nhn t tnh, v khngmong cu phc li no c."

Trc y, s Thanh Nguyn Duy Tn trnh by mt kinh nghim gicng ca mnh nh sau: "Si ti, ba mi nm trc, khi cha hc Thin,thy ni l ni, thy nc l nc. Sau nhn theo bc thin tri thc ch choch vo, thy ni chng phi ni, thy nc chng phi nc. Ri nay thnhp chn yn vui tch tnh, y nhin, thy ni ch l ni, thy nc ch lnc." ( Truyn ng Lc, Quyn 22; trch t Thin Lun, Tp Thng, D.T. Suzuki, Trc Thin dch) Phng theo li ni , phn kt lun xin mnngn ng tc phi, th danh (tc chng phi, tm gi l) ca kinh Kim Cang ni ln ngha ph chp ca trit l Trung Qun v hon thnh cu nichn lm tiu cho bi ny: "Thy vy m khng phi vy, tm gi l

vy".

Thng T, 1999

---o0o---

3. Hy n m Thy!

Ci tuyt vi ca o Pht l mi chng ta n m thy (ehi-passiko), chkhng phi n m tin. Thc ra, tin tng khng cn thit mt khi thy

r, bit r, v hiu r. Ging nh trng hp m nm tay ra cho thy vinngc du trong th s tin tng c vin ngc du trong tay t nhin binmt. Trong s tu tp v tm s gii thot cho chnh mnh, trc ht phi giita mnh ra khi hoi nghi, mt trong nm mn ngn che: tham dc, snnhu, thy min, tro hi, v nghi php. Nghi php l mt tr ngi cho shiu bit chn l v cho bt c s tin b no trong vic tu hnh. Trong Phtgio khng c tn iu cho nn hoi nghi khng phi l mt "ti li". Hoinghi cng l mt iu khng trnh c khi ta cha hiu r, thy r. Nhnglm sao on tr hoi nghi hu thc hin tin b? Nu t buc mnh phi tintng v chp nhn mt iu mnh khng hiu bit ri ni "ti tin", "ti

khng nghi", lm nh th chc chn khng gii ta c hoi nghi cht no.Kinh Anh V, Trung A-Hm, thut li li Pht ni n tu php "phn bitnh vy, hin th nh vy" (tc l quan st v phn tch ph bnh) v khuynco rng tng tp, th tr, hc hi kinh in vn cha ni ln kt quca chng, nu khng "t tri, t gic, t tc chng". c Pht nhn mnhtrn s t chnh mnh thy, bit, v hiu r, v l phng cch hu hiu lm bin mt hoi nghi. c ln Ngi khuyn nhng ngi thuc b tc


34/283

Kalama Kesaputta nh vy: "Ny cc Kalama, ch c tin v nghe li thutli, ch c tin v theo truyn thng, ch c tin v nghe nhng li n. ng b dn dt bi uy quyn ca kinh in, bi lun l siu hnh, hay bi sxt on b ngoi. ng b li cun bi nhng g c v ng tin, bithch th trong nhng quan nim v on, hay bi ngh 'y l thy ta' ...

Nhng ny cc Kalama, khi no cc ngi t mnh bit rng cc php y lthin, l tt, c ngi c tr tn thn, cc php ny nu c chp nhn vthc hin th s em li hnh phc v an lc " (Tng Chi B Tp I, Kinh Ccv Kesaputta).

---o0o---

Nhn thc v lun l trong gio l ca c Pht.

Khp trong kinh in, nhng li Pht dy lun lun nu r hoc hm cha ngha v li ch ca s thy bit v hiu bit. Nh kinh Php Hoa ni,mc ch ca ch Pht ch v mt vic trng i duy nht m ra i, lkhai th cho chng sanh ng nhp tri kin Pht. Nhng li Pht ni u xut

pht t s i t gic, t kinh nghim chng ng sau mt qu trnh thanhluyn tm thc ca Ngi ch khng do s k tha truyn tp no c. "NhLai t m chng ng V Thng Chnh ng Chnh Gic cho n hmnay s vo tch dit cnh gii Nit bn; trong khong thi gian gia ,nu nhng g c ni ra, c ng i t chnh ming ca Nh lai, th ttc nhng iu y u l chc tht, khng h vng, khng ra ngoi Nh lai,

khng phi l in o. l s chc tht, l s chn tht." (Kinh Th Gian,Trung A-hm) Ni mt cch khc, c Pht minh nh ci bit bt ngun tth nghim v chng ng l ci bit thng sut, chn tht, v khng h di.

Bc s Kimura Taiken trong quyn Nguyn Thy Pht Gio t tng lun dong vit c a ra mt gi thit ng ch gii thch v sao mt lc quyt nh khng thuyt php sinh, Pht li i nh m bt u chuyn

php lun. l v c v Phm Thin ni v tnh trng hn lon trong ttng gii vng Magadha ni Pht c ng, "nu Ngi khng thuyt phpth hin nay th gian s h hoi tht ng thng xt, ngng mong c Thtn hy kp thi ging dy chnh php, ch chng sanh a lc vong kh." (Kinh i Bn duyn, Trng A-hm) Pht khng n nginhn cc nh t tng mi trong cc on Sa Mn vi xu th cc oan nguyhim gy nguy hi cho th o nhn tm v cng mun dn dt h tr v conng chnh ng.


35/283

Qu vy, kinh Phm Vng, Trng A-hm, c ghi li tt c su mi hailun chp thnh hnh, bao hm tt c cc vn v gii p nhng vn yca thi by gi. C mi tm lun chp v qu kh: bn ch trng thuytthng tr, bn ch trng thuyt va thng tr va v thng, bn chtrng thuyt hu bin v v bin, bn ch trng thuyt ngy bin, v haich trng thuyt khng c nhn qu. C bn mi bn lun chp v tnglai: mi su ch trng l cn tri gic sau khi cht, tm ch trng lkhng cn tri gic sau khi cht, tm ch trng l khng phi cn cngkhng phi khng cn tri gic sau khi cht, by ch trng thuyt on dit,v nm ch trng thuyt hin ti l nit bn. Sau khi trnh by nhng sailm ca su mi hai lun chp, c Pht ni: "Hng trm hng ngn hcthuyt ang hin hnh v tranh chp lng xng trong gii trit hc v tngio hin nay u nm kt trong ci li ca su mi hai lun chp y,khng th no vt thot ra ni. Cc v kht s! ng i vo trong ci li

m hn y mt ht thi gi v c hi tu tp o gii thot. ng i voci li ca s h lun. ... Tt c nhng lun chp kia u pht sinh do sla gt ca tri gic v ca cm th. V khng tu tp chnh nim, v khngqun chiu nn ngi ta khng bit c chn tng ca tri gic v cm th,do b tri gic v cm th la gt. Nu thy c ngun gc v bn chtca tri gic v cm th, ngi ta s thy c t tnh v thng v duynsinh ca s vt, ngi ta s khng b vng vo li tham i, lo u, v shi, ngi ta s khng b vng vo ci li ca su mi hai lun chp."

Kinh Phm Vng cho thy rng tt c su mi hai lun chp v bn tnhca ng v ngoi gii bt ngun t hai tri lng (pramna, source ofknowledge): kinh nghim v suy lun. S khc bit gia hai phi cc oan,duy l v duy nghim, l im phe duy l khng chp nhn phng phpthc tu thc chng m ch dng l tr v suy lun.

Nh li gii thch trong kinh, tt c nhng sai lm cn bn ca cc kin giini trn l do khng thc c con ng Trung o, khng chu xa lanh bin, v c khuynh hng chp th cc oan. Ci bit c Pht ni nl ci bit vi thin nh (thng tri, abhinnttha), ci bit rt ro trn vn

(liu tri, parinnttha), ci bit c kh nng thy c ngun gc v bn chtca tri gic v cm th, thy c t tnh v thng v duyn sinh ca svt. Ci bit nh vy c ngha l on tn (pahnattha), c kh nng ondit tham i, lo u, v s hi.


36/283

Mt s bi k sau y trch t Kinh Tp (Sutta Nipta) gip ta nhn thyquan im ca c Pht v ngn thuyt, vn t, tranh lun, tr thc, vcung tn.

"Cc Sa Mn tranh lun,C n 62 thuyt,Cc ngn thuyt vn tY y, cc tng khi." (538)

"Ai thin tr trong kin,Xem kin y ti thng i t kin yVo a v ti thng.

Ngi y ni tt c

Ngi khc l h lit,Do vy khng ai vt khiS tranh lun i." (796)

"Khng phi t tri kin,T truyn thng, t trKhng phi t gii cm,Thanh tnh c em n." (839)

"Ngi c cung tn,

Khng a n thanh tnh.V c thin v,Vi tri kin tc thnh." (910)

Kinh Tng chi b, Phm Rohitassa, Chng IV, Tp I, HT Thch Minh Chudch t nguyn bn Pli, c ghi li li c Pht ch cch thc tr li cccu hi.

"Ny cc T kheo, c bn cch thc tr li cu hi. Th no l bn?

C cu hi, ny cc T kheo, i hi cu tr li nht hng (mt chiu dtkhot); c cu hi, ny cc T kheo, i hi mt cu hi phn nghch; c cuhi, ny cc T kheo, cn phi mt bn; c cu hi, ny cc T kheo, cn

phi tr li mt cch phn tch."

Trong Li vo Nhn minh hc, Phn Khi nguyn ca Nhn Minh, HTThch Thin Siu ghi li on y r rng vi nhiu chi tit hn cng t kinh


37/283

Tng chi b, bn 1988, tp I, trang 223:"Vi s tranh lun, mt ngi c thbit c l c kh nng ni chuyn (kaccha) hay khng c kh nng. Nungi no khi c hi mt cu, khng tr li mt cch dt khot mt cuhi cn phi tr li dt khot, khng tr li mt cch phn tch mt cu hicn phi tr li mt cch phn tch, khng tr li mt cu hi ngc li mtcu hi cn phi tr li vi mt cu hi ngc li, khng c gt qua mt bnmt cu hi cn phi gt qua mt bn, mt ngi nh vy khng c khnng tho lun. Nu ngi no tr li mt cch dt khot mt cu hi cn

phi tr li mt cch dt khot, tr li mt cch phn tch mt cu hi cnphi tr li mt cch phn tch, tr li mt cu hi ngc li mt cu hi cnphi tr li vi mt cu hi ngc li, gt qua mt bn mt cu hi cn phigt qua mt bn, mt ngi nh vy c kh nng tho lun.

Nu mt ngi khi c hi mt cu khng xc nhn l ng hay khng

ng, khng xc nhn l mt gi thuyt, khng xc nhn l quan im camt bc tr, khng xc nhn l s hnh thng lm, m ngi y vn tr li,ngi nh vy khng c kh nng tho lun. Ngc li l ngi c kh nngtho lun.

Nu mt ngi khi c hi mt cu, trnh cu hi y vi mt cu hi khc,hng cu chuyn ra ngoi, by t s phn n, sn hn, bt mn, ngi nhvy khng c kh nng tho lun. Ngc li l ngi c kh nng tho lun.

Nu mt ngi khi c hi mt cu, li mng chi, nh p, nho bng,chp ly ch s h, ngi nh vy khng c kh nng tho lun. Ngc li

l ngi c kh nng tho lun."

Bn cch tr li Pht dy trong on kinh va trch ra trn u c ghi litrong kinh Trng A-hm, kinh Gii Thm Mt, Lun i Tr , Lun Dugi, Lun T B Sa, Lun Cu X, v c th tm tt nh sau.1. Nht hng k (hay quyt nh tr li) tc tr li mt cch dt khot.2. Phn bit k (hay gii ngha p) tc tr li mt cch c phn tch r rng.

3. Phn vn k (hay phn cht p) tc tr li bng cch hi ngc li ngi

hi.4. X tr k (hay tr p) tc tr li bng cch im lng, gt qua mt bnnhng vn tru tng v b.

---o0o---

ngha quan trng ca cc Lun th Pht gio.


38/283

Nhng on vn k trn cho ta thc c rng trong cc bui ni php,ch yu ca c Pht khng nhm tha mn yu cu lun l v trit hc ml m ra cho ngi nghe php con ng gii thot chnh Ngi thnghim. Tuy vy, gio php ca Ngi lun lun bao hm c phng dintrit hc ln tn gio cng nh l lun ln thc t. Nu mun p dng

phng php phn tch tm hiu t tng Pht gio, trc tin ta cn khost v nghin cu gio l ca c Pht trn hai phng din nhn thc vlun l, nhng khng bao gi qun rng du xt di hnh thc lun l haytrit l, gio l ca c Pht lun lun ly thc t lm c s. Ba cu hi cn

bn thng xuyn c t ra: Lm th no bit mt s vic no ltht, c gi tr? Ti sao phi chp nhn gio thuyt, hay kin gii ny m li

bc b nhng gio thuyt, hay nhng kin gii khc? Ly g lm chng l thuyt minh mt vn ang kho st hay em ra tranh lun trc mng? My cu hi y gii thch s cn thit v tm quan trng ca cc lun

th i vi s nghin cu vn nhn thc (knowledge) v lun l (logic)trong kinh in Pht gio.

Lun th c trc tc l bn lun v cc vn trit l, nhn thc, lunl, tm l, o c, siu hnh m c Pht ni trong cc kinh. Kinh tng ldo su tm nhng li dy ca c Pht cho tng trng hp, tng honcnh, tng c nhn, nhiu khi khng c lin h tng quan. Cc T s vlun s Pht gio gia cng din t bn ca c Pht v kin lp thnhh thng t tng c th ph hp vi nhng li Pht dy. S c gng hthng ha nhng l thuyt v phng php tim n ri rc trong kinh tng vt nhng h thng y trn mt bi cnh chung gip chng ta c mt cinhn tng qut v qun xuyn v o Pht. Lun dng ngn ng ca trithc, tru tng, kh khan, kh hiu. Kinh dng ngn ng thng thng, ngin, i lc mc mc, tng i d hiu hn. Ngi ta thng v vic trtng kinh nh bi thuyn trn mt h rt th mng. Tri li, suy ngm,nghin cu v nhng trit l cao thm vi diu trong Lun chng khc no lnsu xung y h tm vt bu. Mt s ngi cho rng mc ch tu Pht ldng tr tu nhn li tm mnh, "khng thuc tn ngng tn gio, khng vham chung a thch, khng do hc hi lng nghe, khng dng suy t v

phng php, khng cn c gng kham nhn, khng bin lun v thch thbin lun, ch dng tr tu m bit." (Tng ng B, Kinh C php mnno?) Vy u cn phi bin lun cho gii, l l cho hay, to ra lun gii, thhi c li ch g? Ngi Long Th trong Phng tin Tm lun gii thchnh sau: "Thnh t to lun khng phi v hn thua, li dng, hay vdanh vng, m ch mun lm r cc tng thin c, ng sai. i nu khngc lun th s m lon trn lan, b cung hoc bi s xo bin ca t tr, m


39/283

khi sinh cc nghip c bt thin, phi chu qu bo lun hi trong cc cic. Nu to lun, thi c th t phn bit c cc tng thin c, ng sai,khng cn b ngi t kin lm m hoc, chng ngi na."

---o0o---

Cc giai on pht trin t tng Pht gio.

Theo mt s ng hc gi, trit hc Pht gio c th chia lm ba thi k, gil ba ln chuyn xe php. Tuy nhin, sut lch s Pht gio khng c mttng phi no thnh lp m khng c thin nh. Thin (samdhi) l mttrong su Ba la mt. Khng c thin th khng th t c Pht tri kin. ivi Pht gio, hnh ng ng c ngha l suy t chn chnh.

A. Thi k chuyn xe php ln u cn gi l thi k Thng php(Abhidhamma, Lun th). y l thi k Pht gio phn chia thnh nhiutng phi khc nhau. Cc quan im v gio l ca Pht c trnh bythnh h thng trit lun t tng ring bit ca tng tng phi trong cclun th. ng k l b Thng php tp yu lun (Abhidhammattha-sangaha), tng truyn do ngi A Nu a La (Anurudha) trc tc. Schc trnh by mt cch gn gh sc tch nhng phn tch rt tinh t v t mcc tm v tm s, ng thi gii thch rt cn k l trnh ca tm. Vo thigian xut hin Thng php lun, lun l hc cha n mc tr thnh mth thng ring bit cho nn khng th tm ra phn lun l hc trong lun

tng ny. Tuy vy Thng php lun vn c xem nh l mt trong nhngnn tng trit hc c bn nht ca Nam phng Thng Ta b (Theravda)

.Tng phi ny y c Kinh ch khng y c Lut tng v Lun tng, v chorng Lut l Pht ty cn c, khi khai khi gi khng nht nh. Cn Lun lgii thch Kinh vn, thng i qu s tht, ch c Kinh tng l cn bn,khng b cc khuyt im . V sau, khuynh hng trng t bin l lunly Lun tng lm cn bn m coi nh Kinh dn n s thnh lp Nht thitHu b (Sarvastivda) phng Bc. Hu b lin h cht ch vi b phichnh truyn l Thng ta b, nhng v sau tch bit hon ton tr thnh

phi Phn bit thuyt (Vaibhsika, Ti b sa). Hu b quan nim rng tt ccc php u thc hu trong qu kh v trong v lai cng nh thc hutrong hin ti, nhng khng ko di t thi gian ny n thi gian khc. l ch trng "Php hu Ng v", ngha l khng c bn ng lu tn m ch


40/283

c thc ti tnh ca cc php. Th tnh thc hu y c ngha l mt hinhu st na hay tng tc tnh ca nhng hin hu st na ring r.

Kinh lng b (Sautrntika) l b phi theo Kinh tng nguyn thy, chngli ch trng Thc hu lun ca Hu b, tha nhn ch c hin ti l thchu cn qu kh v v lai th v th; ngoi ra cn ch trng Ng Khng vnht thit php Khng, v tha nhn c hai chn l: chn v tc .

Sau y l tm tt nhng c im ca thi k Thng php.(1) a nguyn lun. Cc tng phi trong thi k ny ch trng tt c sc

php hay vt cht hu hnh u do nhiu yu t t hp m thnh [Bn ichng: t - cng, nc - lng, la - nhit, v gi - ng] ch khng phi lmt th thun nht, c lp, v c nh. Nhn cch hay ngoi gii cng vyu do nhiu yu t hp thnh (ng un), gm c tm [th - tri gic, tng -

khi nim, hnh - ch, v thc]v vt [sc -m bn i]. Ch khc nhau l nhn cch th tm ni bt m ngoi gii th vt ni bt.(2) St na sinh dit. Mi mt yu t nh vy sinh dit bin chuyn trongtng st na, ngha l trong chp nhong. Hin tng tm l hay vt l ch ls tng tc ca nhng hin hu st na ring r, khng bao gi ng yn cng trong mt trng thi. Trong s bin chuyn , khng c tn th, khngc bn ng c bit thng tn, khng c linh hn, khng c ng sng to,khng c nguyn l uyn nguyn ca v tr.

(3) Nhn duyn lun. Tt c sinh th v s th hin hu nh l nhng quan

h hay nhng t tp nhn qu, theo nguyn l duyn khi. Mi bin dch upht xut t nguyn l hot dng nhn qu v hin hu trong nhng tc hpnhn qu. Trong thuyt nhn duyn, mi giai on l mt nhn khi nhn thiu qu ca n. Nu nhn t nhn i trc th n l mt hiu qu. Nh vyc th ni trong qu c nhn v trong nhn c qu, khng c g c nh trongl thuyt ny.

(4) Hnh v Nghip. iu kin kt hp nm un l ch sinh tn mqung nguyn thy, tc nng lc v minh. V minh duyn hnh (samkhra),tc cn ca ch. Hnh l nhng tc ng v thc ca ch sinh tn theohng v minh, tng giao tng lin vi nhng un kia pht sinhnghip qu ni thn, khu, v . Ri nghip li lm cn bn li khin chonm un hot ng, c nh th m chuyn tm thc tri chy nh mt dngsng. "Hu tnh ly nghip lm t th, l s tng tc ca nghip".(5) Con ngi, mt sinh th t to. Con ngi chng qua l mt thc thtm thi, ch sng trong tng tc tnh ca st na. Anh hng ca cc hnh


41/283

ng do mun (nghip, karma) lun lun tn ti di hnh thc mt nnglc tim n gi l nghip cm. Chnh nghip cm quyt nh cuc sng sinhtn k tip. Qu kh hnh thnh hin ti v hin ti hnh thnh tng lai.

Nh th con ngi l mt sinh th t to v n t quyt nh bn cht vhin hu cho chnh n bng cc hnh ng do mun ca n. Ty theo bncht hnh ng t tc, mt sinh vt nh con ngi c th thc sinh vo nhiucnh ng v trong bt c hnh thi no, t loi vt cho n loi tri. S binha hnh thi i sng do nh hng ca cc hnh ng v trc ti dinni tip v thy v chung, gi l lun hi (samsra). Trong s bin chuynnh vy khng c mt yu tnh no bt bin bi v bn ng hin ti l huqu ca nguyn nhn m ta gi l bn ng qu kh, v trong v lai, bn ngca chng ta cng khng bin mt v chng ta l nhng sinh th t to. (6) Kh v o. L v thng, v ng cho thy rng th gian ny khng cg ngoi s au kh. Ci cm thng kh au y li l ng c thc y con

ngi tm n s gii thot. t n cnh gii trit gii thot v rt royn n phi l ngi c tr mi bit c con ng a n an lc v hnh

phc. Ch c tr tu (pann) mi l phng tin duy nht a loi ngi nb gii thot v gic ng. Pht trin ba tu: vn, t, tu l phng cch huhiu i vo kin o (darshanamrga), giai on u ca tam o. Nhng

phi thin nh mi c th t c tu tu. Tu v thin cn c gii hnhmi hon thnh giai on th hai l tu o (bhvanmrga). Sau , dt schs sai lm do lc cn m chp v tham trc (kin t hoc) th vo c vhc o (ashaikshamrga) tc giai on cui ca tam o. Lc y, hnh gic c qu v A la hn, qu v cao nht ca gic ng.

B. Thi k chuyn xe php ln th hai cn gi l thi k Hc thuyt vTrung o (Madhyamika) hay Khng lun (Snyavda). Trong thi kny, phong tro phc hng v pht trin mt ng li Pht gio mi, v sauc gi l i tha (Mahayana), c phi t do tha k i chng bvn ng m ng hu khi phc tinh thn ca Pht t thch ng vihon cnh ca thi i. Trung Hoa, tng ny c bit di danh hiu lTam Lun tng v Nht Bn, l San Lun hay Sanron. Tam Lun l tn balun th cn bn chuyn v hc thuyt Trung o ch trch nghim khc

nhng kin gii sai lm ca B La Mn v cc Tng phi tin i Thacng nh i tha ng thi. l hai tc phm Trung qun lun(Mdhyamikasstra) v Thp nh Mn lun (Dvdasadvra) ca Long Th(Ngrjuna), v tc phm Bch lun (Satasstra) ca B (Aryadeva). Sauny, mt phi mi, T lun tng (Shih-lun, Shiron), thm vo lun th tca Long Th b khuyt duy tm lun ph nh ca Tam lun tng ctnh cht qu tiu cc. l i Tr lun (Prajnpramitsstra) trong


42/283

Ngi Long Th thit lp quan im nht nguyn ca mnh mt cch xcquyt hn trong bt c tc phm no khc.

V mt nhn thc lun (epistemology), c mt s thay i ng li chngminh, trc kia ch trng nhiu n cch cn c vo gio l (gio chng),nghip thc lun, v nhn thc lun (l chng) nay chuyn qua thin trng

php suy l bin chng (dialectic investigation). Sau y l nhng c tnhtng qut ca thi k ny.

(1) Khuynh hng thng tc ha Pht gio. Mun c vin mn nhPht, cn phi tu hnh B tt, trn cu o B , di pht i nguyn ha chng sanh. Cc v B tt x thn hot ng cu th ch khng tch tnhtiu cc. Khng nht nh phi xut gia lm sa mn mi tu hnh c, trili, nhng ngi ti gia ch cn pht tm B cng c th d phn vo

hng B tt.(2) Siu nhn ha hnh nh ca Th tn. Pht xut hin th gian niPhp chng qua v nguyn cu chng sanh. l gi hin (th hin) chtht ra Pht vn trn cung tri u Sut. c Th tn trong Pht gio

Nguyn thy c trnh by nh l ng thn (Rpakya, Sc thn Nairmnikakya, Ho thn) v trong Pht gio i tha nh va l Phpthn (Dharmakya; cn gi l Svbhvikakya, T tnh thn), va l Bothn (Smbhogikakya, Th dng thn). Pht thn thanh tnh v lu. Pht lton tr, ton nng, hiu bit ht thy, v chuyn vn ht thy ty . Pht ch

dng mt ting m c th ni c ht thy mi php, ng lc, ng ch,hp vi cn c, trnh , v t tng ca i tng.

(3) Ch php v t tnh. L thuyt v ng bt ngun t kt qu thin qunv Khng tnh ca vn hu c t thi Pht gio Nguyn thy. Nhng lnny B tt Long Th c bit cn c trn phng php ph nh bin chng qu quyt tt c cc php u khng c t tnh, ngha l "ch php vng".

(4) T c v Tm khng (Bt bt). Ngi Long Th dng T c [Hu, V,Dic hu dic v, Phi hu phi v] v Tm khng [khng sinh, khng dit,khng thng, khng on, khng ging, khng khc, khng n, khng i]lm lun c c bn ca php ph nh bin chng ra sch mi nimchp trc bm vu vo c, khng, sinh, dit, thng, on, ng, d, kh,lai. T , Ngi xy dng li nguyn l Trung o, m c Pht gii by


43/283

trong kinh Ca Chin Din Th (Kaccanagotta), Tng ng B.(5) Nh , mt phng tin Pht tuyn thuyt gio l ca mnh.Chnh theo tc (samvriti-satya) m c Pht ging rng cc php s d cl do nhn duyn. Nhng theo Chn (paramrtha-satya) th tt c cc

php u khng, ngha l khng c t tnh.

(6) Duyn khi v Tnh Khng. Duyn khi l hnh tng ca tnh Khngv tnh Khng l bn th ca Duyn khi. Nh vy Duyn khi l "V ttnh". Tnh Khng v Duyn khi cng l l tnh c th ca Trung o,tnh Khng th pha tiu cc m Duyn khi th pha tch cc.

C. Thi k chuyn xe php ln th ba cn gi l thi k Nht thit duy tm.Vo thi k ny h thng Trung qun tr thnh mt th bn th lun honton tiu cc. H thng Du gi lun ca V Trc (Asanga), sau c Th

Thn (Vasubandhu) ci tin thnh Duy thc lun xut hin v c phn tchcc hn. Tng ny t Pht gio trn nn tng duy tm lun tng hp tNguyn thy n i tha, c gi l Php tng tng v ly s kho cuv bn tnh v s tng ca vn hu lm i tng. Tng ch trng vnhu sinh khi do tm v ch c tm (vn php duy tm) v minh gii rngkhng c php no tch bit khi thc c (ly thc v bit php).Sau y l tm tt nhng ch trng c bit ca thi k Nht thit duy tm.

(1) A li da thc (Alayavijnana) hay Tng thc, cn nguyn ca nghip.Hc thuyt duy thc chia thc thnh tm cng nng: nhn thc, nh thc, t

thc, thit thc, thn thc, thc, mt na thc, v a li da thc hay tngthc. Tng thc thng b mt na thc ng nhn l ng tnh vnh hng (ngi chp tng). V Trc v Th Thn ly tng thc lm trung tm lunchng rng ht thy u do thc bin hin. Tng thc c cng nng bo tnv duy tr hin hu ca cc php hoc trong trng thi hin hnh, hoc trongtrng thi chng t (nng tr). Bi vy tng thc c v nh l nn tng tm pht trin, c xem nh l t tng hay th ca tm. Tng thc cngc cng nng pht hin hin tng t chng t thnh hin hnh (nng bin).Cc hin hnh ri tr li thnh chng t v nh vy tt c cc php u ang

tr thnh (becoming) khng lc no ngng ngh. Nhng chng t c hu,nhng hin hnh, v nhng chng t mi tip tc sinh hot theo nh lutnhn duyn v nghip bo. Sinh mnh (cn thn) v mi trng trong sinh mnh sinh hot (th gii tnh cnh) l nhng pht hin ca tng thc vc xem nh l kt qu ca hnh ng tc nghip. Do tng thc cngc nhn nh l bn thn ca nghip.


44/283

(2) Ci bit c nhn thc c i tng. Nhn thc hay hnh thi (phngcch) nhn thc c gi l lng hay tri lng. i tng ca nhn thcc gi l cnh. C ba tri lng:

(a) Hin lng (pratyaksapramna) l hnh thi nhn thc trc tip, khngqua trung gian suy lun hay din dch. Tc dng nhn thc ch l thun tycm th, khng c tnh cch phn on v c lng. Chn hin lng lhin lng ng.

(b) T lng (anumnapramna) l s nhn thc c tnh cch phn bit suyon. Tc dng nhn thc l so snh, phn bit, c lng, v suy lun.Chn t lng l t lng ng.

(c) Phi lng (abhvapramna) l hin lng sai (t hin lng) hay t

lng sai (t t lng). Th d: lng ca mt na l phi lng v lun lunnhn thc sai lm c ci bn ng ng nht bt bin vi tnh cch ch t.C ba cnh lin h mt thit n tam lng.

(a) Tnh cnh l lnh vc bn cht ca thc ti, l cnh gii ca thc tnh.V cht tnh cnh l bn th ca tnh cnh, ch c th l i tng ca v

phn bit tr, hay Bt nh tr, hay v lu tr, ngha l bng loi tr tu nhnthc trc tip, sng t khng phn bit v t gio. Hu cht tnh cnh l hintng ca cc php cn c trn v cht tnh cnh v tun theo lut tngquan duyn khi. Ch c chn hin lng mi nhn thc c lnh vc ny.

(b) i cht cnh l lnh vc ca cc tng (representation). y l thgii to ra bi thc nhim trn cn bn tnh cnh v l i tng ca thc.(c) c nh cnh l th gii nh tng do thc to ra khi n hot dng clp vi nm thc u; ch c trong tm thc ch khng c trong thc ti.c nh cnh ch c th l i tng ca thc m thi. thc cng nh nm thc u c ba tnh: thin, c, v v k. Thin

y c ngha l hnh ng to nhn tt. c c ngha tri li. V k l khngthin cng khng c. Nh vy, chng nhng i tng ca thc bao gmc ba cnh m tc dng ca thc c th hoc dn dt con ngi n vminh hay gic ng, lun hi hay nit bn, bi v chnh thc to nghip(hnh ng) v a ti hnh ng v thn th v ngn ng. (3) Tam tnh Tam v tnh. Ci nhn nh tht (Yathabhtam) c phng

chiu trn hai quan im, Hu v phi Hu. Theo quan im Hu th hinhu c nhn thy l hu vi v chia thnh ba loi tng ng vi ba tnh(trisvabhva) :


45/283

(a) Nhng hin hu c tng, hin khng tht v ng thi khng c mtbn th (adravya), do khng c t tnh (asvabhva). Tnh tng ng ltnh bin k s chp (parikalpita laksana), tnh ca vng tng phn bit.(b) Nhng hin hu c sinh, gi tm hay nht thi do nhn duyn, khng thu, v khng thng ti, do khng c t tnh. Tnh tng ng l tnh ytha khi (paratantra laksana), tnh ca s nng da vo nhau.(c) Nhng hin hu siu vit, c thng ngha, ngha l xa la tt c tngkhng tht v gi tm (v tng). Ch c tng thc khi no trt b ht phinno, m dc th mi c c diu tr nhn thc n. y ch l ci l nim

bnh ng, khng sai bit, nn khng c t tnh. Tnh tng ng l tnh vinthnh tht (parinispanna laksana), tnh ca thc ti ti hu. Vin thnh thtc ngha l s vng mt ca bin k chp ni y tha khi. Vin thnh tht viy tha khi khng phi mt m cng khng phi khc.Theo quan im phi Hu, hin hu c nhn thy thu tn bn th v vi,

ngha l bt sinh bt dit. Ba tnh ni trn tr thnh ba V tnh (abhva): (a) Tng v tnh, tc khng c bn th, nh tnh no c.(b) Sanh v tnh, tc khng sanh, khng t tnh, khng hin hu, mc duc v nh l hin hu.

(c) Thng ngha v tnh, tc thot ly ngoi v thot hin khi tng itnh, gi nh tnh, v y duyn tnh. Hin hu l Chn nh, l thc ti tuyti, bt kh thuyt, v bt kh t ngh.

Khi nim tam v tnh dnh lin vi khi nim tam tnh l mt ng li

khc ni ln ci khi nim v khng (asnyat) bn cnh khi nimkhng (snyat) trong h thng Bt nh. l s ngn nga khng cho hnhgi khi nim ha thc ti tuyt i v l ni dung ca Nh , tc Trungo.

(4) t qu chuyn y. Chuyn c ngha l chuyn i vng tng bin kchp thnh s pht sinh mi thanh tnh. Y c ngha l ly nguyn l duynsinh (y tha khi) lm ni nng ta. V Trc v Th Thn h thng ha

t tng Duy thc, ly thc tu v th nghim lm tiu chun cho l lun pht huy mt gio l mch lc v sng t. Nh vy hnh gi bit c nhngg phi qun tng, nhng nhn thc no l t kin, nhng tim nng noca kin chp cn lu li trong v thc phi tiu dit, nhng loi chngngi no phi loi tr, v nhng bc ng tu chng v th nghim phitri qua cui cng tr tu vin mn chuyn tm thc thnh bn tr [Thnhs tc tr, Diu quan st tr, Bnh ng tnh tr, v i vin cnh tr]. Lc y,


46/283

hnh gi c th nhn thng c vo bn th thc ti t quan im hintng hc (tng tng nhp tnh).

Thng by, 1999

---o0o---

4. L Duyn Khi

Tnh nht qun trong qu trnh pht trin t tng Pht gio.Mun thu trit tnh nht qun trong qu trnh pht trin t tng Pht gio,thi cn theo di nhng ng li gii thch php duyn khi qua cc giaion pht trin. L duyn khi l mt phng tin c o Pht gii thch

bn cht ca s hu (bhava), ly nhn sinh quan lm nn tng, v khng savo hai cc bin thng kin (Eternalism) v on kin (Nihilism). Theo lduyn khi, th gii hin tng l mt mng li 'nhn duyn sinh' v itrong ht thy hin tng u l tng i, quan h chng cht vi nhau,nng vo nhau m tn ti. Khng mt s vt no trong c th tch rimi quan h nhn duyn m c th t tn. Tuy cp n ton th hintng th gii nhng ch yu ca l duyn khi l kho st cc hot ngsinh mnh, c bit l hot ng tm l ca con ngi. Trong kinh iDuyn (Mahnidna Sutta), Trng B, c th xem nh i biu cho nhngkinh thuyt minh v duyn khi r rng v tinh t nht, c Pht din t qutrnh pht kin duyn khi u tin nh m thy c nguyn nhn ca

sinh t v phng php gii thot sinh t. Ngi da vo mi quan h htng tn ti gia thc v danh sc ly thc lm ch th nhn thc nhim xut pht, ri xem danh sc nh l khch th, v t ni r ci th t

pht

Documents

Tim Hieu Trung Luan - Nhan Thuc Va Khong Tanh - Hong Duong Nguyen Van Hai