Upload
others
View
40
Download
3
Embed Size (px)
Citation preview
1
SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGÁ
2016
TONGA MO E ANGA FAKA-FONUÁ
Taimi : Houa ‘e 3
KᾹTAKI TᾹNAKI HO‘O PEPA SIVI´ KI HE FAISIVI´ ‘I HE ‘OSI ‘A E SIVI´.
FIKA ‘A‘AHI
FIKA SIVI
PEPA FEHU‘I MO E TALI
FAKAHINOHINO
1. ‘Oku VAHE FᾹ ‘a e pepa siví. Tali kotoa e ngaahi fehu‘i ‘i he vahe takitaha.
VAHE Fakamatala Taukei ‘Ilo
I Tupu‘anga ‘o e kakai Tongá 15
II Anga ‘o e nofo faka-Tongá 25
III Koloa fakaenatula ‘o Tongá 14
IV Ngaahi Ngafa ‘o e Tongá 16
Fakakātoa 70
2. Hiki ho FIKA SIVÍ ‘i he puha ‘oku hā atu ‘i ‘olunga he to‘omata‘ú.
3. Tohi ho‘o tali ‘i he feitu‘u ‘oku ‘oatu ‘i he pepaʹ ni.
4. Fakapapau‘i ‘oku kakato kotoa e peesi 1-23 ‘i ho‘o pepa sivi. ‘Oku ‘ikai ha
me‘a ‘i he peesi 2-23.
5. Kapau te ke toe fie ma‘u ha pepa pea kole ki he faisiví.
2
VAHE I: TUPU‘ANGA ‘O E KAKAI TONGA
Lau ‘a e konga fakamatala ko ‘eniʹ pea ngāue‘aki ke tali e fehu‘i 1 ki he 3.
Lau ‘a e ngaahi fehu‘í pea tali ‘i he ngaahi laine ‘oku faka‘atā ‘oku ‘oatú.
1. Ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘o e fo‘i lea talatupu‘a ‘i hono ngāue‘aki he talanoá?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
2. ‘Omai ha kaveinga folau ‘e UA (2) na‘e ngāue‘aki ‘e he kau taukei folau
kalia ‘o Polinisiá, hangē ko ia ‘oku hā he talanoá.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Skill level 1
1
0
NR
‘Oku lave ‘a e ngaahi fananga, talatupu‘a mo e ngaahi talanoa fakahisitōlia e ni‘ihi ki
he tupu‘anga ‘o e kakai Tongaʹ mo Polinisiaʹ. Ko e ngaahi tala ‘o Tongá, ‘oku nau mei
faitatau ai mo e ngaahi fonua kehe ‘o Polinisiaʹ.
Ko hono nofo‘i ‘o e ngaahi motu ‘o Polinisiaʹ na‘e ngāue‘aki ai ‘e he matakaliʹ ni ‘a ‘enau
ngaahi taukei folau kaliaʹ mo ‘enau ngaahi taukei hono lau ‘a e ngaahi faka‘ilonga ‘o
natulaʹ. Na‘a nau ‘ilo ‘a e ngaahi kaveinga folauʹ, meiʹ he ngaahi fetu‘uʹ mo e mahinaʹ
he po‘uliʹ. Ko e ‘ahoʹ na‘a nau ngāue‘aki ‘a e la‘aaʹ. Ko ‘enau ngaahi taukei faifolauʹ na‘e
a‘u ki he‘enau lava ‘o tala ‘a e ngaahi feitu‘u ‘e ni‘ihi mei he‘enau fāfā pē ki he tahiʹ ‘o
lava ke ‘ilo ai ‘a e potu tahi mo e feitu‘u ‘oku lolotonga ‘i ai ‘enau folauʹ.
Na‘e mofele he ngaahi ‘otu motu ‘o e ‘Oseni Pasifikiʹ ‘a e ngaahi matakali lalahi ‘e tolu.
Ko e matakali Polinisia, Melanisia mo e Maikolonisia. Ko e ngaahi matakaliʹ ni na‘e
kehekehe pē ‘a e ngaahi me‘a na‘a nau mahu‘inga‘ia ai he taimi ‘o hono nofo‘i ‘o e
ngaahi ‘otu motu ‘o e Tahi Pasifikiʹ. Ko e matakali Polinisiaʹ ‘a e ‘oku kau ki ai ‘a Tonga
mo Ha‘amoa, kau Maulí, Niuē, mo ‘Uvea. Na‘e ‘i ai ‘a e ngaahi ‘ulungaanga mo e
ngaahi tala na‘a nau meimei faitatau ai.
Na‘e toki mafola mai ‘a e kau kaivai ‘Iulopeʹ mo e ngaahi fonua hau ‘o māmaniʹ he
senituli hongofulu-mā-fituʹ ‘o faai mai ai ki he ngaahi ta‘u ‘o e senituli hongofulu-mā-
valuʹ. Ka ‘i he‘enau a‘u maí, kuo loakāliu hono nofo‘i ‘o e ‘Oseni Pasifikiʹ mo hono
ngaahi ‘otu motuʹ.
Skill level 1
1
0
NR
3
3. ‘Oku lave ‘a e ngaahi fakamatala hisitōliaʹ mo e talanoaʹ ki he fekau‘aki ‘a Tonga mo hono ngaahi fonua kaungā‘apiʹ, hangē ko Niuē, Ha‘amoa,
Kau Maulí mo ‘Uvea. Fakamatala‘i mai ha fakamo‘oni ‘e UA (2) ‘o e ngaahi fekau‘aki ko iaʹ.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4. Ko e ni‘ihi eni ‘etau ngaahi palōveapeʹ,
Fakamatala‘i mai ‘a e tupu‘anga ‘o e ongo palōveape ko ‘eniʹ.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Sika ‘a Maui.
Tavatava ‘i Manuka.
Skill level 2
2
1
0
NR
Skill level 3
3
2
1
0
NR
4
5. Fakatatau ki he kau fa‘u hisitōliá, na‘e kamata ‘a e fekau‘aki ‘a Tongaʹ
ni mo e kau kaivai ‘Iulopeʹ he 1616, ‘o toki faai mai ai ki he ngaahi ta‘u
‘o e senituli 18. Tohi mai ‘a e ongo kaivai ‘iloa ko ia na‘aʹ na tū‘uta ‘i
Tonga he ta‘u 1616.
i. ___________________________ ii. ___________________________
6. Fai ha‘o ki‘i fakamatala nounou ki he fa‘ahinga ‘ātakai na‘e tupu ai ‘a e
kakai Tonga′ mo e natula honau fa‘unga fakasino′ ‘i he senituli 16 – 18.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
7. Ko e fehikitakiʹ ‘i ono‘aho na‘e faingata‘a ka na‘e malava pē ‘o
fakahoko ‘aki ‘a e ngaahi founga kehekehe pē. Tohi mai ha fa‘ahinga
me‘angāue faifolau ‘e UA (2) na‘e ngāue‘aki ‘e he kakai Tongaʹ ‘i
he‘enau fehikitakiʹ he vaha‘a taimi ‘o e senituli 16 ki he 18.
i. __________________________________
ii. __________________________________
Skill level 1
1
0
NR
Skill level 2
2
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
5
8. Fa‘u ha‘o palakalafi lelei ‘o fakamatala mahino ai ki he ngaahi ola
lelei ‘o e fehikitaki holo ‘a e kakai Tongá he vaha‘a taimi ‘o e senituli
16 – 18. Fokotu‘u mai ha ngaahi ‘uhinga lelei ‘e FĀ (4).
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Skill level 4
4
3
2
1
0
NR
6
VAHE II: ANGA ‘O E NOFO FAKA-TONGA
Lau ‘a e talanoá pea tali ‘a e fehu‘i 1 ki he 3.
1. Ko e hā ‘a e tu‘unga pe lakanga ‘o e fānau ‘a Saiá ‘i he me‘afaka‘eiki ‘o
Loupuá?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
2. Fakamatala‘i ‘a e lakanga pe tu‘unga ‘o Heilalá ‘i he me‘afaka‘eiki
‘o Loupuá.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Na‘e ma‘u ‘e Saia ‘a e tala he letiooʹ kuo mālōlō ‘a Loupua, ko e tuofefine lahi
taha ia ‘o ‘ene tamaiʹ, Paea Toutai. Ko Paea Toutaiʹ ko e lahi taha ia ‘i he mātu‘a
tangatá he‘enau nofo ‘a kāingaʹ. Na‘e ‘ave leva ‘ene fekau ki he kotoa ‘ene
fānauʹ mo hono ngaahi tehinaʹ mo ‘enau fānau, ke nau fakataha ange ki hono
‘apiʹ ke fakakakato honau ngaahi fatongia ki he me‘afaka‘eiki ‘o Loupuaʹ.
Hili pe fai ‘enau lotuʹ pea lea atu leva ‘a Saia, “Fakamālō atu ho‘omou lava maiʹ
pea ko hotau fatongiaʹ eni kuo fakahā mai. Ko si‘i Loupuaʹ kuo si‘i mālōlō. Ko ia
‘oku mou ‘ilo pē homou fatongia takitaha ‘o fakatatau ki he anga ‘etau fekau‘akiʹ
mo ‘etau tu‘uʹ. Manatu‘i homou ta‘ovalaʹ mo homou lou‘uluʹ fānau fefineʹ”.
Na‘e lea mai leva ‘a Suli, ko e tehina ia ‘o Saiaʹ, ‘o fakahoko mai kuo maau ‘enau
pulu, puha moa ‘e tolungofulu mo e loli manioke pea ko ‘enau hangatonu pē ki
he ngoto‘umuʹ ke fai honau fatongiá mei he tafuʹ.
Na‘e toe lea mai pē ‘a Saia ki mu‘a pea mātuku ‘enau fakalotofaleʹ, “Mou
manatu‘i mo hotau fatongia kia Heilalaʹ he ko ia ‘okuʹ ne si‘i fakalangilangi‘i e
‘e‘epa ‘a Loupuaʹ”.
Skill level 1
1
0
NR
Skill level 2
2
1
0
NR
7
3. ‘Oku ‘uhinga ki he hā ‘a e lea fatongia ‘i he‘ene hā he talanoá?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4. Tohi mai ‘a e Ha‘a Tu‘i ko ia ‘e TOLU (3).
i. ____________________________________
ii. ____________________________________
iii. ____________________________________
Skill level 2
2
1
0
NR
Fakatatau ki he hisitōliaʹ mo e talanoa tukufakaholo ‘o e fonuaʹ ni,
na‘e pule mo pule‘i ‘a e fonuaʹ ni ‘e he ngaahi laine ha‘a Tu‘i
kehekehe ‘e tolu (3) ‘i he ngaahi taimi kehekehe pē. Ko e ngaahi ha‘a
Tu‘iʹ ni, na’e kehekehe pē pea kehekehe pē mo honau ngaahi fatongia
na‘e ‘uhinga ai hono fokotu‘ú.
Skill level 1
1
0
NR
8
5. Fili ha taha ‘o e ngaahi ha‘a ‘oku ‘oatu ‘i lalo′ ‘o fakamatala ki hono
tupu‘anga′ mo hono fatongia′. Manatu‘i fili pe ha‘a ‘e taha.
Hingoa ‘o e Ha‘a: ______________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Ha‘a Moheofo
Ha‘a NgataMotu‘a
Ha‘a Fokololo-e-Hau
Skill level 3
3
2
1
0
NR
9
6. Ko ‘etau lea ‘e ni‘ihi na‘e fatu pē fa‘u ia meiʹ he ngaahi ngāue pe ngafa na‘e fuesia ‘e he kakaiʹ. Tohi mai ha fo‘i lea Tonga ‘e UA (2) na‘e fatu pe
ohi mei ngātai.
i. ____________________________________
ii. ____________________________________
7. Ko e kakai Tonga′ ‘i ono‘aho he senituli 16′, na‘a nau ngāue‘aki ‘a e
vala lou‘akau′. Tohi mai ha ‘akau ‘e fā na‘e ngaohi mei ai ‘a e vala ‘o e
kakai Tonga′ he kuonga ‘o e senituli 16.
i. ___________________________________
ii. ___________________________________
iii. ___________________________________
iv. ___________________________________
Skill level 1
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
10
8. Ko e ta‘ovala′ ko e taha ia ‘o e tefito‘i teunga fakafonua ‘o e Tonga′.
Fakamatala‘i mai ‘a e fatongia ‘e UA (2) ‘o e ta‘ovala′ ‘o hangē ko ‘ene
hā he ngaahi ‘ata ‘i laló.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
9. Tohi mai ha fakatātā ‘e UA (2) ‘o e ngaahi vā ‘o e fetauhi‘aki′, ‘oku
ngāue‘aki he nofo ‘api′ ‘i Tongá ni.
i. _______________________________________________
ii. _______________________________________________
Skill level 2
2
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
11
10. ‘I he nofo fakafonua faka-Tonga′, na‘e ‘i ai pē ngaahi founga ‘oku fakahā
ai ‘a e tauhi vā ‘a e Tonga′. Fakamatala‘i mai ha founga ‘e UA (2) ‘o e
founga tauhi vā ‘a e Tonga′ he nofo ‘a kāinga′.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
11. Ko e nofo fakafonua ‘a e Tonga′ na‘e ‘i ai pe hono ngaahi tapu ke
tauhi. Tohi mai ha tapu ‘e UA (2) na‘e tauhi ‘e he kakai Tonga′ he
vaha‘a taimi ‘o e senituli 16 – 18.
i. ___________________________________________
ii. ___________________________________________
Skill level 2
2
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
12
12. Ko e ngaahi tapu′, na‘e mahu‘inga ‘aupito ia he nofo ‘a e kakai Tonga′.
Fai ha‘o fakamatala nounou pē ki he mahu‘inga ke kei tauhi ‘a e
ngaahi tapu′ ki he ma‘uma‘uluta ‘a e anga ‘o e nofo ‘a e Tonga′.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
13. Fakamatala‘i mai ‘a e puipuitu‘a ‘o e kau tamahā.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Skill level 3
3
2
1
0
NR
Skill level 2
2
1
0
NR
13
14. Fakamatala ki he puipuitu‘a ‘o e Tu‘i Tonga fefiné mo hono fatongia
he nofo ‘a e Tongá.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Skill level 3
3
2
1
0
NR
14
VAHE III: KOLOA FAKANATULA ‘O TONGÁ
1. Ko e lau māhina ‘a e Tongaʹ ‘i ono‘ahó, na‘e hongofulu-mā-tolu (13)
‘o fakatatau pe ki he natula ‘o e māhiná mo e ngāue ‘a e kakai Tongá
he taimi ko iaʹ. Tohi mai ha māhina faka-Tonga e UA (2) ‘oku fekau‘aki
mo hono ngoue‘i ‘o e ‘ufi′.
i. ____________________________
ii. ____________________________
2. Fakamatala ki he tupu‘anga mo e ‘uhinga ‘o e lea ko eniʹ, “Ka ai ha
‘ofa pea tali ki ‘Uluenga.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Skill level 3
3
2
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
15
3. ‘Oku ‘i ai ‘etau ngaahi talatupu‘a ‘oku lave ki he ngaahi ‘akau
kehekehe. Ko e hā ‘a e fa‘ahinga ‘akau ‘iloa taha hono talatupu‘á?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4. “ ‘Oku taku ‘a e niú ko e ‘akau ‘o e mo‘uí ki he Tongá.”
Fakamatala‘i ‘a e ngaahi me‘a ‘oku faka‘aonga‘i ki ai ‘a e ngaahi
kongakonga ko eni ‘o e niú.
i. Aka : __________________________________________________________
________________________________________________________________
ii. kaka : _________________________________________________________
________________________________________________________________
iii. muka : ________________________________________________________
________________________________________________________________
iv. toume : _______________________________________________________
________________________________________________________________
5. ‘I he‘etau ouau fakafonua faka-Tonga′, ‘oku ngāue‘aki ai e fanga
monumanú ke fakakakato‘aki e fatongia′. Ko e hā e monumanu ‘aonga
taha ki he‘etau ngaahi ouau fakafonua′?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Skill level 1
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
Skill level 2
2
1
0
NR
16
6. Na‘e ‘i ai e fanga monumanu na‘e toki ‘omai ki Tongaʹ ni ‘e he kau
kaivai ‘Iulopé he senituli 16 ‘o faai mai ai ki muiʹ ni. Fili pē ‘a e
monumanu ‘e UA (2) mei′ he fa‘ahinga monumanu ko iaʹ pea
fakamatala ki honau ‘aonga ki he nofo mo e mo‘ui ‘a e kakai Tonga′.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
7. Ko e toutaiʹ ko e taha ia ‘o e ngāue tefito ‘a e Tongaʹ ‘i ono‘aho ki he
nofoʹ. Tohi mai ha fa‘ahinga toutai mamaha ‘e UA (2) na‘e ngāue‘aki
‘e he kakai Tonga ‘o ono‘ahó.
i. __________________________________
ii. __________________________________
Skill level 2
2
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
17
8. Ko e ngaahi toutai ‘e ni‘ihi na‘e fakahoko fakatokolahi. Fili ha toutai ‘e
taha na‘e fakahoko fakatokolahi ‘o fakamatala‘i mai ‘a e founga ‘o hono
fakahokó.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
9. Fili pē ha taha ‘o e ngaahi vahe fonua ko eni ‘o Tonga ‘o tohi mai ha
mātanga ‘iloa ai ‘e FĀ (4). Tongatapu, Ha‘apai, Vava‘u, ‘Eua, Ongo Niua.
(Manatu‘i fili pē ‘a e vahe fonua ‘e taha).
HINGOA ‘O E VAHE FONUA ‘OKU KE FILI′ - ______________________
i. ____________________________________
ii. ____________________________________
iii. ____________________________________
iv. ____________________________________
Skill level 2
2
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
18
VAHE IV: NGAAHI NGAFA ‘O E TONGÁ
1. Ko e ngāue tefito ‘a e kakai fefine ‘o falehangaʹ na‘e makatu‘unga
he koka‘anga mo e lālanga.
Fakahingoa mai ‘a e fa‘ahinga lalahi ‘e UA (2) ‘o e ngatuʹ.
i. ___________________________________
ii. ___________________________________
2. Tohi mai ‘a e ngaahi naunau ‘oku ngāue‘aki ‘e he kakai fefineʹ ki he
fakahoko ‘o e lālangaʹ ‘i falehangá.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
3. Fai ha ki‘i fakamatala nounou ki he anga hono lālanga ‘o e falaʹ.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Skill level 1
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
Skill level 2
2
1
0
NR
19
4. Ko e ngāue ki tōkanga′ ko e taha ia ‘o e ngaahi fatongia tupu‘a ‘o e
tangata Tonga′ ‘i ono‘aho. Ko e hā ‘a e tefito‘i ngoue tupu‘a ‘a e
tangata Tonga′ talu mei ono‘aho.
_______________________________________________________________________
5. Ko e ni‘ihi eni ‘o e ngaahi palōveape na‘e fatu mei′ he ngāue ‘a e tangata
fa‘a ‘i tōkangá.
Fai ha‘o fakamatala nounou pē ke fakamahino ‘a e tupu‘anga ‘o e ongo
palōveape ko ‘eniʹ.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Holi ke utuutu ‘i he ma‘ala utu.
Kuo fena ‘a e ta‘uʹ kei mula ‘a e ta‘u′.
Skill level 2
2
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
20
6. Ko e taha ‘o e ngaahi ouau fakafonua motu‘a ‘a Tonga′ na‘e ‘iloa ko e
kātoanga ‘inasi. Ko e hā ‘a e kātoanga ‘inasi?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
7. ‘I he kātoanga ‘inasi′ ‘oku lava ke fakahā ai ‘a e tauhi vā ‘a e kakai
Tonga′. Fakamatala‘i mai ‘a e ngaahi founga ‘oku malava ai ‘e he
kātoanga ‘inasí ‘o fakamālohi e tauhi vā ‘i he nofo ‘a e kakai Tonga′.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
8. Lolotonga ‘a e vaha‘a taimi ‘o e senituli 16 ki he 18 na‘e ‘iloa ‘a e kakai
Tonga′ he‘enau folaua hono ngaahi fonua kaungā‘api′. Tohi mai ha fa‘ahinga
me‘angāue faifolau ‘e UA (2) na‘e ngāue‘aki ‘e he kakai Tonga′
he ngaahi folau ko ‘eni′.
i. ___________________________________________________
ii. ___________________________________________________
Skill level 3
3
2
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
Skill level 1
1
0
NR
21
9. Ko e folau kaveinga′ ko e taha ia e ngaahi founga faifolau fakakuonga
mu‘a ‘a e kakai Tonga′. Fakahingoa mai ha kaveinga folau (fetu‘u) ‘e 4
na‘e fa‘a ngāue‘aki ‘e he kau kaivai Tonga′ he kuonga ‘o e folau kaveinga′.
i. _________________________________________
ii. _________________________________________
iii. _________________________________________
iv. _________________________________________
11. Tohi mo fakamatala‘i mai ha fatongia fakafo‘ituitui ‘e UA (2) ‘oku totonu
ke fakahoko ‘e he tangata‘ifonua mo e fefine‘ifonua Tonga′.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Skill level 2
2
1
0
NR
Skill level 2
2
1
0
NR
22
‘OKU ‘IKAI HA ME‘A ‘I HE PEESI KO ‘ENI.
23
‘OKU ‘IKAI HA ME‘A ‘I HE PEESI KO ‘ENI.