TOPONIMI IZRAELSKIH LOKALITETAIvana Rollinger Uvod Geografsko-istorijski pregled Izraela Hebrejski jezik i pismo Istorijat istraivanja toponima Izraela Toponimi Osmatranice Brda i breuljci Toponimi koji ukazuju na blizinu vodenih izvora Nazivi koji ukazuju na tvrave i utvrenja Toponimi koji ukazuju na vezu sa odreenom vrstom faune ili flore Bet Gedor, Hevron i Aroer Zakljuna razmatranja Bibliografija Table 2 2 2 4 5 5 6 6 8 9 10 11 11 12 14

2

UVOD Toponomija i njoj veoma bliska toponomastika u sebi sjedinjuju brojne nauke, ali kao to im i samo ime kae, prevashodno zahtevaju poznavanje geografije i jezika oblasti o kojoj se radi, a zatim istorije, arheologije i dr. Zbog same prirode ovog rada i zbog velikog broja lokaliteta konstatovanih u Izraelu, nemogue je detaljno analizirati i objasniti svaki od njih. Toponimi obraeni u ovom radu odnose se na one koji oznaavaju blizinu vode, uzdignut teren, odnosno brda, bregove, i planine, toponime koji odreuju graevinske strukture i one koji ukazuju na postojanje specifine flore ili faune. S obzirom da veina imena u dananjem hebrejskom jeziku znai neto, na kraju rada su mape sa listom hebrejskim imena lokaliteta i njihovim prevodima na srpski jezik. Izvor koji je najvie posluio ovom radu je The New Encyclopedia of Archaeological Excavation in the Holy Land u kome je dat pregled veine lokaliteta koji su obraivani. S obzirom da se radi o modernom jeziku koji je doiveo preporod pre vie od polovine veka i koji se razvio od jezika koji je dugo korien samo u verske svrhe, veliku pomo pri razumevanju pojedinih pojmova pruili su svojevrsni renici i enciklopedije. U cilju boljeg razumevanja postupka kojim se dolazi do znaenja rei koja oznaava odreeni lokalitet, rad e takoe prikazati osnovne karakteristike hebrejskog jezika i gramatike, to jest sistem po kome jezik funkcionie i stvara pojmove. Geografsko-istorijski pregled Izraela Izrael je zemlja dugaka 470 km a iroka 130 km, i obuhvata povrinu od 27 817 km (u ovu povrinu ulaze i tzv. Palestinske autonomne oblasti). Na jugu Izrael se granii sa Egiptom, na severu sa Sirijom i Libanom, a na zapadu izlazi na Sredozemno more. Osim pomenutog, Izrael na jugu preko Akabskog zaliva ima izlaz na Crveno more, dok na istoku izlazi na Mrtvo more. U Galileji se nalazi Kineret odnosno Galilejsko jezero. Od severa prema jugu Izrael se moe podeliti na nekoliko glavnih regiona: Golansku visoravan (Ramat Golan), Galileju (Galil), Jezraelsku dolinu (Emek Jisrael), Samariju, aron u priobalnom delu, omron, Judeju, pustinju Negev na jugu i Judejsku pustinju na istoku. Duga istorija Izraela ostavila je traga i u toponomiji, tako da e ovde biti izneta samo u osnovnim i kratkim crtama. Od dolaska Izraeliana, pre kojih su teritoriju Izraela naseljavala druga plemena (Moabiani, Amoriani, Amoniani itd.), teritorija je potpadala pod vlast Egipana, Asiraca, Vavilonaca, Persijanaca i drugih, da bi Vespazijanovim osvajanjima postala skoro potpuno izgubljena za Jevreje. Nakon pada Rimske Imperije, zemljom su vladali kalifati Umajada i Abasida, Krstai, Fatimidi, Mameluci dok su se najdue zadrali Otomanski Turci koji su izgubili vlast 1917. kada je Britanija proglasila svoj mandat nad Palestinom. U maju 1947. skuptina Ujedinjenih Nacija je donela odluku o osnivanju drave Izrael. U toku svoje kratke istorije drava Izrael je ratovala sa okolnim zemljama nekoliko puta to je dovelo do proirenja teritorije dodeljene 1948 (obaji 1982: 183-210). Zvanini jezik drave Izrael je hebrejski. Hebrejski jezik i pismo

2

3

Hebrejski jezik Ivrit pripada porodici semitskih jezika (sl. 1). Pretpostavlja se da svi semitski jezici imaju zajednikog roditelja od kojeg su se dalje razvijali i irili (Horowitz 1960: 2-3) Na bliskom Istoku semtiski jezici su se govorili u severoistonoj oblasti Mesopotamije, u severozapadnim oblastima Sirije i Palestine i u jugozapadnom delu Arabijskog poluostrva. Na osnovu ovih zona semitski jezici se dele na tri grupe istonu, zapadnu i junu (Naveh 1987: 2-3) tako to bi u prvu grupu spadali Akadski, Vavilonski i Asirski, zapadnoj grupi bi pripali Kaananski (koji ukljuuje Hebrejski, Fenianski, Moabitski, Amonitski i verovatno Ugaritski (loc. cit.) i Aramejski. U poslednju grupu svrstavaju se Juno-arapski, Etiopski i Arapski. Pismo svih semitskih jezika je konsonantno pismo, ali su Hebrejski i Aramejski razvili sistem takozvanih matres lectionis konsonanata koji pored svoje osnovne uloge konsonanta imaju i ulogu vokala (loc.cit; Rolinger 2000: 21-22). Hebrejsko pismo ima 22 slova od kojih 5 imaju posebne znakove kada se piu na kraju rei, 4 imaju dupli izgovor, a sva slova imaju osnovno znaenje, numeriku i brojanu vrednost (t. I). Znakovi koji se koriste za izgovor vokala su: alef za a na poetku rei, he kao a na kraju rei (Orentajn 1982: 65 - Primer koji ukazuje na vanost izgovora slova he se vidi u knjizi Postanja 17:5 gde se kae I vie se nee zvati Avram ve Avraham. Slovo he koje je umetnuto sada gradi novo znaenje imena Avraham - otac poroda mnogih gde je he indikacija za re hamon mnogo, mnotvo (Pst. 17:6) i indikacija za savez Avra(ha)ma sa Bogom budui da je samo slovo he skraenica za lino ime Boga. Slovo he mnogi danas izgovaraju kao a ak i kad se nalazi na poetku ili u sredini rei, to je pogreno budui da potpuno menja smisao rei - na primer praznik Jom Kipur se drugaije naziva Jom ha-Din to znai Dan suda. Ukoliko se izgovori sa a i postane Jom Adin onda znai Dan nenosti), osim ako izriito ne stoji drugaije (Weingreen 1959: 7-17, tada se pie sa takicom koja se naziva Mapik), vav za o ili za u (osim ako je na poetku rei kada se izgovara iskljuivo kao v i jod za i. Osim ovih znakova koji ponekad ukazuju na vokale postoji i sistem punktualizacije koji tano odreuje kako se koji slovni znak izgovara. U Izraelu, meutim novine, knjige i ostalo se ne vokalizuje osim u posebnim sluajevima to jest ako se radi o reima stranog porekla. Hebrejski jezik koji poznaje nekoliko faza razvoja i koji se dug niz vekova koristio skoro iskljuivo u verske svrhe, ponovo je postao svakodnevni ivot posle osnivanja drave Izrael (Proces oivljavanja hebrejskog jezika je zapoeo osnivanjem Saveta za Hebrejski jezik 1890). Obnovio ga je Izrael Ben Jehuda sastavivi leksikon od 17 tomova za nove potrebe jezika. Meutim uprkos inovacijama u jeziku koje su se uglavnom odnosile na pronalaanje adekvatnih formi i oblika za nove pojmove, hebrejski je sauvao svoj osnovni sistem a to je sistem korena rei. Naime skoro svaka hebrejska re se sadri u korenu (Infitiv absolutni ) koji se sastoji uglavnom od tri, ponekad etiri, pet i veoma retko est konsonanata. To znai da se praktino svaka hebrejska re moe dovesti u vezu sa korenom od kog se izrodila (Horowitz 1960: 25-26; Rath 1925: 92-93). Na taj koren se dodaju prefiksi, infiksi i sufiksi i rei dobijaju nova znaenja ali to je najvanije i dalje odraavaju osnovnu ideju. Ovakav sistem umnogome olakava razumevanje jezika jer je dovoljno znati koren rei i njegovo znaenje kako bi se dobila ideja o emu se radi. Primer koji pokazuje kako tano ovaj sistem funkconie bie ilustrovan na korenu rei k.t.v. Katav znai pisati i nalazi se u treem licu jednine mukog roda u kom se navode glagoli.

3

4

Hebrejski jezik nema srednji rod ve samo muki i enski rod. Imenice enskog roda, uz nekoliko izuzetaka (na primer imena gradova) zavravaju se na a, at, it. Imenice se javljaju u jednini, mnoini i dvojini (nastavkom ot za enski rod, nastavkom im za muki rod , i sa sufiksom iim ukoliko se radi o dvojini). Re koja se esto sree u nazivima arheolokih lokaliteta je Horvat koja je nastala od rei Horva ruevina. Slovo Tav na kraju oznaava genitiv, odnosno ako stoji Horvat Rimonim to znai Ruevina narova ili oznaava pripadnost, kao npr. Ramat Rahel Rahelina gora. Identino znaenje ima i odreeni lan ha ako stoji ispred imenice, na primer lokalitet Netiv Ha Gdud to znai Pravac bataljona. I mena na hebrejskom jeziku se takoe mogu graditi od korena rei koji oznaava odreenu radnju. Postupak dobijanja imena na ovaj nain najbolje je ilustrovan u Starom Zavetu na primeru kada Vala, sluavka raa sina koji se smatra Rahelinim sinom koja mu daje ime Dan- to znai presuda, sud. Naime na hebrejskom jeziku pasus kae DANeni Elohim - PRESUDi mi Bog i dade mi sinai zato mu nadenu ime Dan. Ceo Jaakovljev porod je nazvan po istom sistemu (Pst. 29:31, 30) - Reuven od korena rei R.A.H (re,alef,he)- videti, Simeon ( imon) od .M.A (in,mem,ain) - uti, itd. Istorijat istraivanja toponima Izraela Najznaajniji doprinos razumevanju toponomije i toponomastike Izraela pruili su E. Robinson i E. Smit, dvojica talentovanih lingvista, koji su 1838. poduzeli put iz Sinaja kroz Palestinu, do njenog priobalnog dela, kako bi zapisali i analizirali lokalne arapske nazive za mesta, gradove itd. Njihov zajedniki trud je urodio plodom, koristei lingvistike analize i narodna predanja uspeli su da utvrde brojne nazive biblijskih i postbiblijskih mesta sauvane u lokalnim dijalektima . Izvetaj sa njihovog puta i dobijene rezulatate i analize izdali su u dva toma (Rainey 1997: 349-350). Petnaest godina kasnije poduzeli su jo jedan put, sada iz Beiruta kroz juni Liban, Galileju, Samariju do Hula doline. Malo potom izdali su jo jedan izvetaj koji ini trei tom njihovog dela od izvanredne vanosti. Jo jedan vaan izvor za toponime izraelskih4

5

lokaliteta je Pregled zapadne Palestine, projekat koji je inicirala Britanija koja je 1917. dobila mandat nad Palestinom, ali jo od mandata nad Egiptom 1882 godine, britanski ininjeri, naunici i drugi su pokazivali naroit interes za Palestinu. Pomenuti pregled Palestine se iznova dopunjavao i radio i za vreme formalnog Britanskog Mandata. Kompletiranju ovog pregleda znatno su doprineli E. H. Palmer, V. Guerin, C. Klermont-Geno i W. m.Tompson. Znatan doprinos dali su Institut Ecole Biblique sa objavljivanjem dela F. M. Abela Geografija Palestine, zatim S. Klajn, B. Mazar i Sh. Jevin. Nakon to je proglaena drava Izrael, 1948. osnovana je i Nacionalna komisija za nazive geografske nazive koja je osim to je davala nove nazive, takoe i preimenovala neke postojee arapske nazive ili ih je prilagodila hebrejskom jeziku. Na primer Tel el Assawir je dobio naziv Tel Esur. Nazivi zvue slino ali oznaavaju potpuno drugaije stvari , prvi znai Brdo Narukvica dok drugi znai Zabranjeno brdo. Veina novih naziva se moe prevesti ali ne mora neophodno da ukazuje na prethodno znaenje, kao to se vidi na primeru Tel Esura. Arheoloka istraivanja pruila su izuzetan doprinos u identifikaciji biblijskih lokaliteta. TOPONIMI Pokuali smo da klasifikujemo najosnovnije toponime, koji se ili esto javljaju ili eksplicitno ukazuju na odreenu geografsku karakteristiku, kao to su: brdo, breg, prisustvo vode u blizini; ukazuju na postojanje odreene graevinske strukture - u ovom sluaju tvrave. Dat je i kratak pregled odabranih biblijskih toponima, ija imena mogu ukazivati na odreene karakteristike. Osmatranice Koren rei posmatrati sastoji se od slova C.P.H (cadi, pe, he). Rei Micpe, Zof i Zaf nam se javljaju u imenima lokaliteta sa kojih se moe osmatrati okolni teren kao na primer : Micpe ivta Osmatranica plemena se nalazi u brdima, u centralnom Negevu Micpe Jamim, har Planina Osmatranica Dana je u Galileju Micpe Zvulon Zvulonova osmatranica se nalazi u Galilejskim brdima Micpe Ramon Osmatranica narova je u Negevskim brdima T. Cafit je - Osmatranica je u blizini Vadi Elaha, na mestu gde vadi ulazi u efela. Tel se nalazi na visini od sto metara iznad ravnice, i dominira putem od Azeke do pomenutog vadija koji vodi dalje u planine. Cofit Osmatranica u istonoj aronskoj ravnici. Makmi je na malom brdu pored Hercelije (Rainey navodi i Makmi kao toponim koji oznaava mesto za osmatranje ili pijuniranje, meutim u dostupnim renicima nema podataka o slinoj rei tako da je termin verovatno preuzet iz nekog drugog jezika).

5

6

Brda i breuljci Toponimi koji oznaavaju uzdignuta mesta se u ovom sluaju izvode od dva korena rei od kojih oba imaju dva ista slova G.V. A (gimel,bet,ain) to jest brdo i G.V.H (gimel, vet, he) koji znai rasti, postajati visok. Gibeon se nalazi devet kilometara juno od Jerusalima, u brdima u blizini grada. Pominje se i u starom zavetu (Is.Nv 9:21). Identifikacija biblijskog Gibeona je u arapskom selu El-Jid. Givataim je u izmeu Bat Jama i Ramat Gana, u blizini Tel Aviva. Znai Dva brda. Givat Orha je vulkansko brdo u istonom Golanu. Znai Brdo Karavana Horvat Giviit lokalitet se nalazi kilometar od Maale Efraim, i nalazi se na tri brda. Njegovo ime bi znailo Ruevine breuljka Givat aret se nalazi u blizini Bet emea. Ime ovog lokaliteta bi znailo Breg sluge Interesantan toponim koji oznaava breuljak odnosno grbu je naziv lokalitet GamalaKamila koji se nalazi na breuljki u Golanskim brdima a koji ima izgled kamilje grbe po kojoj je i nazvan. Postoji jo jedan lokalitet koji se nalazi na uzviici ,breuljku pored Joknama a koji ima veze sa kamiljom grbom. Lokalitet se zove T. Kai Naramak sena, a identifikovan je sa mestom Dabeet koje se pominje u Starom zavetu. Dabeet znai kamilja grba. Iako oba naziva nemaju nikakve veze u lingvistikom smislu, oznaavaju pojmove koji su lako uoljivi i koji se izdiu Rama je jo jedan izraz koji ukazuje na uzdignuti teren a potie od korena R.M.H (re, mem, he) Moe da oznaava uzdignuto mesto, plato, nivo (u svakom smislu), goru . Ramat Rahel Rahelina visija-gora, se nalazi izmeu Jerusalima i Bet Lehema Ranat Ha Nadiv- Gora dobroinitelja, nalazi se na junim obroncima planine Karmel Ramat Ha Kove- Gora osvajaa je na donjim obroncima Karmelske gore Ramat Micpe Gora osmatranica je brdo na putu izmeu Jeriha i Amana Toponimi koji ukazuju na blizinu vodenih izvora U arheolokoj terminologiji Nahal je optepoznati pojam koji oznaava suvau, iako se ponekad moe raditi i o potoku ili reici. Iz tih razloga lokaliteti nahal-i bie pomenuti u konetkstu drugih lokaliteta a ne kao zasebna kategorija. Interesantno je da se nahal prvobitno upotrebljavao kako bi oznaio plemensku teritoriju, na primer Nahalat Beniamin je Zemlja Benjaminovog plemena Afek - Reno korito - T. Afek je dvanaest kilometara istono od Tel Aviv, u blizini izvora Jarkon reke. Koren rei A.F.K (alef,pe,kuf) neosporno ukazuje na postojanje vodene povrine u blizini.

6

7

Beer izvor, bunar Beer Resisim Izvor kapljica Beer eva Izvor zakletve. Koren .V.A (in,bet,ain) je zajedniki za broj 7 i za glagol zakleti se pa se ponekad prevodi i kao Sedam bunara. Meutim Beer eva se pominje u Starom Zavetu (Post. 21:31) kao izvor koji je dobio naziv Beer eva zbog zakletve koja je na tom mestu poloena . T. Dalit se nalazi veoma blizu moava Bet Nehemia,7 km. jugoistono od Ben Gurion meunarodnog aerodroma. Dalit bi u doslovnom prevodu znailo crpljenje ili izvlaenje vode, ili bi ukazivalo na sud u kom se dri tenost - Dli. Stanovnitvo ovog lokaliteta je u nedostatku prirodnih izvora , vodu sakupljalo iz cisterni , odnosno izdepova koji su prirodno useeni u okolnim krenjakim stenama (The New Encyclopedia of Excavations in the Holy Land 1993, 318-320). Re koja se takoe veoma esto javlja je En to znai Izvor. T. En Besor se nalazi trideset kilometara severozapadno od Beereve. Besor verovatno potie od korena rei B.S.R ( bet,sin, re) to znai doneti dobru vestu. Ime ovog lokaliteta bi znailo Izvor dobrih vesti. En Bokek Izvor Izvora se nalazi na obali Mtrvog mora. Bokek takoe znai Izvor , voda koja se preliva. En Gedi Izvor Jaraca. Lokalitet se nalazi na zapadnoj obali Mrtvog mora. En Gev lokalitet se nalazi na istonoj obali Galilejskog mora. Gev znai rupa u kojoj ima vode ili cisterna. Enan se nalazi na obali nekadanjeg Hula Jezera. En Naut Izvor ena. Lokalitet je na Golanu u blizini Nahal Meuim. Naut oznaava pripadnice enskog pola. Mogue je da je izvor nekada korien za Mikve jevrejska ritualna kupatila, za koje se moe koristiti i izvorska voda umesto regularne kinice (Kaplan 1999: 4-5) En adud lokalitet se nalazi na severozapadnim padinama Jezraelske doline. adud znai obilan, tean i ovaj pojam se uglavnom odnosi na mleko. Mogue da se u blizini izvora nalaze krenjake stene koje bi vodi davale beliastu boju . En eva Sedam Izvora se nalazi na severozapadnoj obali Galileskog mora. Maagan Mihael Mihaelova luka lokalitet i istoimeni kibuc se nalaze trideset i pet kilometara juno od Haife. Lokalitet je udaljen sedamdeset pet metara od plae. Maagan se izvodi od korena A.N.G (ain, nun, gimel) usidriti, tako da Maagan moe znaiti sidrite, luka,pristanite. Nalaz broda na ovom lokalitetu opravdava njegovo ime.

7

8

Maajan Baruh lokalitet i istoimeni kibuc se nalaze u Gornjoj Galileji. Maajan znai Izvor. Ime lokaliteta bi se moglo prevesti ili kao Blagosloveni izvor ili kao Baruhov Izvor s obzirom da je Baruh je i lino ime osim to znai i blagosloven . T. Mihal- Sud, Posuda se nalazi na litici koja se die iznad Sredozemnog mora, juno od Hercelije. Mihal je velika posuda ili neka vrsta kontejnera u kojoj se uva voda, ulje ili neka druga tenost Mihmoret Ribarska mrea je na obali Sredozemnog mora, devet kilometara juno od Natanije. Blizina mora i ribarska mrea ukazuju na moguu delatnost koja se na ovom mestu odvijala T. Nahal Poleg je juno od Natanije, od nje udaljena nekih est kilometara, a izmeu reka Jarkon i Aleksander. Re Poleg oznaava izuzetno malu reicu, potoi. T. Naharia se nalazi na razdaljini od oko pet stotina metara od obale sredozemnog mora u blizini Nahal Gatona. Naziv potie od rei Nahar reka. T. Naharon je severozapadno od Bet ana, blizu reke Harod. Naharon znai mala reica. Hamat Gader lokalitet je udaljen sedam kilometara od Galilejskog mora. Ime je sauvano kroz arapski naziv El-hammam topli izvor. Pet izvora su konstatovana u blizini, kao i ostaci rimskih termi. Nazivu Hamma bi moda najbolje odgovarao pojam banja. Gader znai ograda, te bi pun prevod bio Ograena banja. Hamat Tiberias je lokalitet i izvor tople vode u Tiberiasu, gradu na Galilejskom moru, a znai Tiberijeva banja. Jo jedna re ukazuje na vodu i to specifino na More koje se kae Jam. Nekoliko sadre ovu re u svom imenu: Adod Jam Adod na moru Neve Jam Pogled na more Jamit - Malo more Bat Jam Ker mora Nazivi koji ukazuju na tvrave i utvrenja Masada se na hebrejskom kae micada. Re je stranog porekla (The New Encyclopedia of Excavations in the Holy Land 1993 : 973-985) ali je ostala u hebrejskom jeziku. Njen koren M.C.D ( mem, cadi, nun) oznaava tvrave. Mecad Haceva - Isklesana tvrava . se nalazi u blizini Nahal Haceva. Haceva znai ploa isklesana od kamena . Tvrava iz rimskog perioda je naena na ovom lokalitetu. Mecad Haaviahu se nalazi sedamanest kilometara od Javnea. Na jednoj od stela naena je stela sa uklesanim natpisom Haaviahu, sin po kojoj je tvrava dobila ime.

8

9

Mecad Tamar je lokalitet u severnim brdima Negeva. Nije jasno da li Tamar ovde oznaava urme ili lino ime. Ovde takoe postoje tragovi tvrave iz rimsko-vizantijskog perioda. Horvat Uza se nalazi u istonom kraju Aradske doline. Uza je derivat korena A.Z (ain, zain) to znai tvrava, utvrenje ili snaga. Na lokalitetu su naeni tragovi tvrave. Toponimi koji ukazuju na vezu sa odreenom vrstom faune ili flore Maale Akravim Put korpija je lokalitet koji se nalazi u Negevskim brdima u kojima ima dosta korpija. En Gedi Izvor jarca Hatula Maka Mearat Hayonim Peina golubova Nahal Oren Potok borova Nahal Taninim Reka krokodila Pardes Kac Bata pomorandi. Pardes je persijska re koja se zadrala u hebrejskom jeziku a znai umovit, pun rastinja, bata mada se originalno odnosi na pomorande ( Horowitz 1960:3) . Kac znai trn ali takoe moe oznaavati kraj (sveta, grada) odnosno oblast. Pardes Kac se nalazi preko puta ultra religioznog naselja Bene Barak, i deli ih samo jedna ulica. Mogue je da se naziv Pardes Kac s obzirom na svoje stanovnitvo u stvari odnosi na Trnovit put, naime Pardes se pominje u Talmudu i u Zoharu kao uma u kojoj su skrivene tajne, i do koje se teko stie a jo tee prolazi. Pardes je u stvari alegorija na jednu od stepenica ka spoznaji Boanskog, i sam pojam je prisutan u kabalistikim uenjima objanjen kao abrevatura od 4 rei 1) Pat- opti, jednostavni smisao, 2)Remez- mig nagovetaj, 3) Dru- objanjenje, istraivanje dubljeg smisla rei Tora- Nauk, 4) Sod - tajna.. Sefunim peina - Veverica ikmim Javori ili Egipatske smokve(Iz dostupnih podataka je nemogue zakljuiti o kom drvetu se radi, imajui u vidu klimu , verovatno se ipak radi o Egipatskoj smokvi) ikmona Javori ili Egipatske smokve Tappuah Jabuka Horvat Rimon Ruevine Narova Nahal Rimonim Potok narova Horvat. Ro Zait Prva Maslina ili Vrh Maslina

9

10

Tel Kitan Brdo pamuka. Kitan je derivat korena K.T.N ( kaf,tav, nun) koji oznaava pamuk. Ovaj koren je stigao i do engleske rei cotton koja oznaava pamuk. Tel Zipori Brdo ptica Tel Azeka Kultivisano polje Bet Odreeni broj lokaliteta u svom imenu sadri re Bet to znai kua. Od takvih lokaliteta poznati su nam sledei primeri Betel Boja kua (Pst.28) Bet Gader Kua ograda ili Ograena kua Bet Guvrin Kua Heroja-pobednika ili Kua starijih. Ime originalnog mesta se u Talmudu pojavljuje kao Bnei Horiin to znai Grad Slobodnih ljudi (The New Encyclopedia of Excavations in the Holy Land 1993:195)., dok se u Midrau javlja kao Bnei Horim (Ibid. ) , to bi znailo Grad stanovnika peina . Postoji i teorija da je ime Guvrin oznaava ljude izuzetno visokog rasta- dinove (Reuveni 1989:74). Bet ha Kerem Kua vinograda Bet ha Emek Kua Doline Bet Ilanim Kua drva Bet Loya Kua voluta ili Girlandi. Na lokalitetu su konstatovani mozaici , na kojima su vegetativne girlande est motiv Bet Merkabot Kua Koija (Veber 1992: 449 - Pojam merkava se dovodi u vezu sa misticizmom, alegorija na koije koje nose Koveg sa zapovestima ( 1 Let. 28: 18) , a uglavnom se vezuje za proroka Jehzekiela ( Jehz. 1-28) i njegovu viziju). Postoji i uenje o Merkavi koje datira jo iz Talmudskog doba i zove se Delo kola-koija ( Gemara 20,2) ili Kua uenja(Talmud 1990: 363 -384) Bet Pelet Kua uda Bet Yerah Kua Meseca. Davanje imena koja se odnose na nebeska tela se takoe javljaju na primer kod krstake tvrave Belvoir koja nosi hebrejski naziv Kohav ha Jarden- Zvezda Jordana, ili Bet eme to znai Kua Sunca Bet Cur Kua Boga. Cor znai Stena ali je to u stvari alegorija na Boga koja je esta u Psalmima (Ps. 3:3, 4:3).

10

11

Jo jedan izraz se moe prevesti kao kua ili dom, to je re iji je koren M.A.N (mem, ain, nun) . Lokaliteti koji se javljaju sa ovim oblikom su na primer Maon dom ili spavaonica Meona kua Gedor, Hevron i Aroer Gedor T. Gedor lokalitet se nalazi jedanaest kilometara severno od Hevrona, u hevronskim brdima. Istoimeni grad se pominje se u Starom Zavetu (Is. Nv. 15:58,12-13, 1 Knj. Letopisa 4:4 ) kao kaananski kraljevski grad, ali za sad jo nema pouzdane identifikacije. Judino pleme je ostavilo stari naziv nakon deobe pokorenih teritorija. Gedor u hebrejskom jeziku vodi poreklo od korena G.D.R (gimel, re,dalet) ograditi, utvrditi, ozidati, odbraniti, u tom sluaju Gedor bi znailo Ograen, Utvren (Stari Zavet, knjiga 4,13: 19-:28 Mojsije alje uhode u zemlju Kanansku i kae Kakvi su gradovi..jesu li otvoreni ili utvreni A uhode pri povratku donose informaciju da su im gradovi utvreni i veliki. Ne pominje se Gedor, ali s obzirom da se nalazi u hevronskim brdima i s obzirom da je bio kraljevski grad, mogao je biti veoma dobro utvren to bi objasnilo poreklo naziva. Arheoloka istraivanja jo uvek nisu potvrdila postojanje utvrenja oko naselja). Hevron se prvobitno zvao Kiriat Arba (Pst 23:20, Is.Nv. 20:7). Kiriat Arba se obino prevodi kao etiri dela, etiri optine (Harpers Bible Dictionary 1985: 381). . Hevron se pak moe protumaiti derivat korena H.B.R (het, bet, re) to znai sastaviti od delova, neto to se sastoji od nekoliko delova. Arapski naziv za Hevron je El-Khalil to znai prijatelj(ibid), a sa ovim u vezi Hebron se moe dovesti u vezu sa korenom imenice HaVeR, to takoe znai prijatelj. Aroer je ime koje nose dva mesta u Starom Zavetu. Prvo koji se nalazi u Judeji se pominje na dva mesta u knjizi Isusa Navina 15:22 kao Adoed i u prvoj knjizi Samuilovoj 30:28 kao Aroer. Ad znai vean i u dupliranom obliku poveava osnovno znaenje. Drugi Aroer koji je bio Moabitski se takoe pojavljuje u Starom zavetu (Is. N 12:2, 13:9, 2 Kr. 10:33, Jer. 48:19). Koren A.R.A.R (ain, re,ain,re ) ukazuje na glagol ukopati, utemeljiti. Mogue je da je u stvari ime grada znailo snaan ili vrst, stabilan ili je moda imao odmbrambene rovove, ili moda neke podzemne prostorije. Oblik Adoed je moglo znaiti vean ili se pak radi o greci u prepisivanju, s obzirom da tampana slova D (dalet) i R(re) veoma lie. ZAKLJUNA RAZMATRANJA U prethodnom izlaganju prikazani su samo osnovni aspekti neophodni za razumevanje znaenja pojedinih toponima. To su toponimi koji ukazuju na prisustvo vode u blizini, uzvienja, tvrave, floru i faunu. Pored njih javljaju se i lokaliteti koji su zadrali svoja starozavetna imena, lokaliteti koji su dobili svoja imena po kibucima u kojima su naeni, zatim mogu nositi imena po odreenoj delatnosti koja se odvija u toj oblasti (Kacrin - etva, Katif - Branje voa, Tel Reim - Brdo pastira) , po predmetima (Tel Kior Brdo vretena) , po sastavu zemljita u ijoj okolini se nalaze (Holon

11

12

Peskovit, Nahal Hemar- Potok gline), a mogu izraavati i neko specifino raspoloenje ili oseanje ( Kibuc-lokalitet Hamadia i kibuc- lokalitet Kisufim oba znae Kibuc enji) itdHebrejski jezik kao to je pomenuto , ima jednostavan sistem po kome gradi rei i objanjava njihova znaenja. Meutim kad se radi o objanjavanju pojedinih naziva potrebno je imati u vidu da su nazivi ponekad vezani za odreene ideje, kulturno naslee , religiju ili predstavljaju alegorije na specifine pojmove kao to je to sluaj sa izrazom Cor ili Sela gde oba znae Stena a u stvari se odnose na Boga. Uopte za razumevanje pojedinih toponima je neophodno poznavanje jevrejske religije to jest njene simbolike. Pored pomenutog lokaliteta Bet Merkavot koji moe oznaavati i Kuu koija i Kuu uenja, odreenu simboliku izraava i voka Rimon odnosno Nar koja simbolie 613 zapovesti koje judaizam poznaje- navodno nar ima isti broj kopica. Kibuc Or Ha Ner Svetlost svee sa istoimenim lokalitetom, aludira na abat na koji se pale svee. Alegorije u hebrejskom jeziku su moda najbolje predstavljene u Pesmi nad pesmama gde navedene ivotinje ili biljke simbliu najuzvienije pojmove nad pojmovima- na primer lokalitet Tel Mor Brdo smirne se moe protumaiti i kao Brdo najlepih mirisa, lokalitet Tel Megadim- Brdo dragocenosti kao Brdo najukusnijeg voa , kibuc Ajelet ha ahar- Srna zore je ustvari Najlepe praskozorje. Kada se radi o hebrejskim toponimima jednu stvar treba uvek imati na umu a to je da rei mogu zvuati veoma slino, ali kada se napiu, njihova slova ukazuju na poptuno razliita znaenja. Iz tih razloga je neophodno obratiti naroitu panju na latinsku transkripciju lokaliteta koja ukazuje o kom slovu se zapravo radi. Ovo je najvanije kada se radi o lokalitetima koji u sebi sadre slova A (alef, ain), slova H (he,het, haf), slova K (kaf, kuf) i slova T (tet i tav). Kada se raspolae sa pravilno napisanim imenom lokaliteta i kada se primeni sistem korena o kom je bilo govora, nije teko protumaiti tano znaenje pojma uz pomo renika. Lokalitet Tel Hadar se pie sa slovom He i kao takav znai Velianstveno brdo, meutim ako se previdi slovo He i umesto njega se potrai Hadar s Hetom onda e to znaiti Brdo soba ili odaja, a ako se pak potrai pod slovom Haf, znaenje e mu biti Brdo keramike. Iz svega navedenog proizilazi da se razumevanje toponima ne moe osloniti samo na jednu nauku, ve je potrebna multidisciplinarnost radi bolje i uspenije analize. BIBLIOGRAFIJA Alcalay, R. 1994 The Complete Hebrew-English Dictionary. Israel: Chemid books -Yedioth Ahronot. Berger, A. 1997 Knowledge of Hebrew. Tel Aviv: Modan (In Hebrew) Blumberg, H. 1955 Modern Hebrew Grammar and Composition. New York: Hebrew Publishing Company. Bolozky, S. 1996 501 Hebrew Verbs. USA: Barrons educational series. Horowitz, E. 1960 How the Hebrew Language Grew. New York: Ktav Publishing House Inc. Kaplan, A. 1999 Rajske Vode - Tajne Mikve. Zemun: Knjievno drutvo Pismo Marcus, D.

12

13

1981 A Manual of Babylonian Jewish Aramaic. USA: University Press of America. Naveh, J. 1987 Early history of the alphabet- an introduction to West Semitic epigraphy and paleograph. Jerusalem: Magness Press and the Hebrew University Orenstein, J. 1982 The Book of Creation with explanations, Tel Aviv:Yavne publishing house (in Hebrew) Rainey, A. F. 1997 Toponymics of Eretz-Israel. Pp. 349-365 in Studies in Biblicaf History, ed. M. Cogan. Jerusalem: The Zalman Shazar Center for Jewish history. Rath, M. 1925 Udbenik hebrejskog jezika. Be: Naklada M. Rath. Reuevni, E. 1989 Walking through Israel. Tel Aviv: Maariv.(in Hebrew) Rolinger, A. 2000 Jezik Svete Zemlje. Beograd: No limit books obaji, V. 1982 Jevrejstvo i Izrael. Skopje: . Weingreen, J. 1959 A practical Grammar for Classical Hebrew. New York: Oxford University Press. Takoe su korieni: 1954 Bible Encyclopedy I-IV. Jerusalem: Mosad Bialik (in Hebrew) 1992 Enciklopedija ivih religija. Beograd: Nolit 1985 Harpers Bible Dictionary. New York: Harper Collins Hebrew-Hebrew dictionary 1997 Old Testament . Tel Aviv. (In Hebrew with comments) 1989 Sveto pismo Staroga I Novoga zaveta. Prev. L. Bakotia. Novi Sad: Dobra Vest 1990 Talmud. Beograd: BIGZ 1993 The New Encyclopedia of Excavations in the Holy Land. Jerusalem 1986 The Pentateuch. New York: Judaica Press The New Bantam Meggido Hebrew and English dictionary

13

14

14

15

DODATAK Migdol, or migdal, is a Hebrew word ( ) , which means either a tower (from its size or height), an elevated stage (a rostrum or pulpit), or a raised bed (within a river). Physically, it can mean fortified land, i.e. a walled city or castle; or elevated land, as in a raised bed, like a platform, possibly a lookout. Figuratively, it has connotations of proud authority. Joshua referred to Migdal-Gad, tower of Gad, one of the fortified cities of Judah, and also to Migdal-El, tower of God, a place in Palestine. Jeremiah referred to the Migdol of Egypt, an island in the Nile, and Ezekiel referred to the Migdol of Syene, in Upper Egypt, in the context of the seat of government. The Book of Exodus records that the children of Israel encamped at Pi-hahiroth between Migdol and the Red Sea, before their historic crossing. The migdol in that location was not a place name, but an elevated land mass between two river beds, rising to about 300 metres. Migdal Ha'emek is a large hill surrounded by the Kishon river, west of Nazareth.

15