Embed Size (px)
Citation preview
Trendbeeld 2019
Voorbij de cijfers
POLITIE EENHEID AMSTERDAM
Dienst Regionale Informatie Organisatie
Team Analyse & Onderzoek
2
Inleiding Met dit trendbeeld geeft de politie eenheid Amsterdam1 invulling
aan haar signalerende functie en monitort zij de wereld ‘buiten’2.
Voortbouwend op het trendbeeld van 20183 staan dit keer de
signalen en zorgen vanaf ‘de werkvloer’ van de politie en haar
veiligheidspartners centraal. Het beschrijft ontwikkelingen in de
buitenwereld voorbij de management- en criminaliteitscijfers.
Wat zijn ontwikkelingen waarover professionals in het
veiligheidsdomein zich zorgen maken? Wat zijn
maatschappelijke ontwikkelingen met een grote impact op de
(on)veiligheid van burgers, ondernemers, de stad en de
leefomgeving?
Het belicht deze trends niet alleen vanuit het perspectief van de
politie, maar juist ook vanuit de impact die deze ontwikkelingen
hebben op burgers, ondernemers en bestuur; zowel in de
fysieke als in de virtuele leefomgeving.
Anno 2018 zien professionals in het veiligheidsdomein in de
eenheid Amsterdam de volgende trends als meest invloedrijk:
• Dealen & schieten (georganiseerde misdaad, drugs-
economie, excessief geweld)
• Tumult in de samenleving (drukte in de stad en polari-
satie)
• Dreiging van het onzichtbare (cybercrime, onder-
mijning)
• Gezag in de knel (verruwing, corruptie, crisis in de
rechtsstaat)
Deze vier trends worden in dit trendbeeld uitgewerkt en
onderbouwd.
Cijfermatige trends
Voorop staat dat de eenheid Amsterdam te maken heeft met
een aantal vaststaande en met cijfers onderbouwde trends. Zo
is er sinds jaren sprake van dalende criminaliteitscijfers; het
totaal aantal geregistreerde misdrijven daalt. Ook op landelijk
niveau en in veel andere Westerse landen is deze trend
waarneembaar. Dit wordt ook wel ‘The Crime Drop’ genoemd.
Ook slachtofferenquêtes, die ontwikkeld zijn om de
daadwerkelijke criminaliteit te meten, laten deze daling van de
criminaliteit zien4. Het CBS onderzocht in 2018 dit ‘Mysterie van
de verdwenen criminaliteit’, maar kon geen heldere verklaring
vinden voor de daling van de criminaliteit tegen burgers. Wel
ziet men dat de toename van de welvaart, de aandacht voor
preventie en de trends in drugsgebruik- en handel lijken aan te
sluiten bij de criminaliteitsontwikkeling5.
Parallel daaraan zien we dat de subjectieve veiligheid stijgt:
het gevoel van veiligheid onder inwoners van Nederland laat
een positieve ontwikkeling zien6. Hoewel inwoners van de
eenheid Amsterdam aangeven zich onveiliger te voelen in de
eigen buurt dan de gemiddelde Nederlander, laten de cijfers
sinds 2013 een positieve ontwikkeling zien: steeds minder
inwoners van de regio voelen zich onveilig in de eigen buurt7.
Ook de melding- en aangiftebereidheid is stabiel over de
afgelopen jaren8: van ongeveer een derde van de misdrijven
werd melding gemaakt en van ongeveer een kwart werd
aangifte gedaan.
De eenheid heeft te maken met stijgende aantallen toeristen
en bezoekers. Het CBS becijferde dat in 2017 het aantal
bezoekers dat overnachtte in de stad met 9% was gestegen ten
opzichte van het jaar daarvoor9. Het Nederlands Bureau voor
Toerisme & Congressen verwacht richting 2030 een groei van
50% van het aantal internationale toeristen in Nederland10. Een
groot deel daarvan (rond 40%) komt voor Amsterdam. De
afdeling Onderzoek, Informatie en Statistiek (OIS) van de
gemeente Amsterdam spreekt van een record van het
groeitempo van het toerisme; zowel in Amsterdam als in
Nederland nam het aantal bezoekers in 2017 met 13%
respectievelijk 10% sneller toe dan het Europese gemiddelde11.
Ook de groei van de stad zet door12. De economie van de
Metropoolregio Amsterdam bevindt zich in de top vijf snelst
groeiende gebieden van Europa. De eenheid Amsterdam
huisvest op dit moment ruim één miljoen inwoners en in alle
gemeenten van de eenheid wordt aan stadsuitbreiding
gewerkt13. Naar verwachting telt in 2040 de gemeente
Amsterdam meer dan één miljoen inwoners. De druk op de
woningmarkt is hoog. Nieuwbouwproductie gaat onverminderd
door en de woningprijzen blijven stijgen. Daarnaast is er sprake
van een welhaast gelijkblijvend niveau van armoede.
Onderzoek van het CBS14 wees uit dat er in 2017 meer
huishoudens met risico op armoede waren15. Maar ramingen
van het CPB gaan uit van een lichte daling in komende jaren16.
Het percentage huishoudens met een laag inkomen is in
Amsterdam relatief hoog vergeleken met Nederland als geheel,
maar de daling van het percentage lage inkomens is in
Amsterdam wel het grootst17.
Verantwoording
Dit trendbeeld vertrekt vanuit cijfermatige trends en bouwt voort
op het trendbeeld van 201818 en de daaruit naar voren gekomen
aandachtspunten. Dit zijn: de rol van de drugs(handel), en in het
bijzonder de cocaïnehandel in het Amsterdamse
criminaliteitsbeeld, de grote invloed van technologisering op
criminaliteit, de druk op de stad, witwaspraktijken, corruptie en
ondermijning. Er is vanuit verschillende perspectieven naar
deze aandachtspunten gekeken. Want wat betekenen deze
ontwikkelingen voor de burgers, de ondernemers, het bestuur
en de leefomgeving? Hierbij is uitgegaan van fysieke en
tastbare fenomenen maar er is ook gekeken naar de meer
‘onzichtbare’ zaken die spelen. Een achttal ‘meta- trends’ kwam
daarbij naar voren19. Deze trends zijn als uitgangspunt
genomen om met professionals vanuit de politie en de
gemeente die actief zijn in het veiligheidsdomein in de eenheid
De ‘Crime Drop’ in de eenheid Amsterdam
In de eenheid Amsterdam is het totaal aantal misdrijven
in de afgelopen jaren gedaald van ruim 103.000 in 2015
tot 93.000 misdrijven in 2017 en deze daling zet door in
2018. Ook de High Impact Crimes (HIC) diefstal/inbraak
woning, straatroof en overvallen lieten de laatste jaren
een dalende trend zien. Echter, in 2018 is het aantal
straatroven toegenomen met 5% (n=63) en het aantal
overvallen met 17% (n=35) ten opzichte van 2017, terwijl
het aantal woninginbraken een daling liet zien van 21%
(n=1103) ten opzichte van 2017.
3
Amsterdam, te spreken over hun beleving bij de ontwikkelingen
in het veiligheidsdomein. Tijdens een aantal validatiesessies
kwamen vier trends overduidelijk als leidend naar voren. Deze
trends zijn in meerdere of mindere mate onzichtbaar en niet in
de statistieken terug te vinden. In deze notitie zullen deze trends
verder worden uitgewerkt en toegelicht. Voor de onderbouwing
is gebruik gemaakt van bestaand (wetenschappelijk)
onderzoek, de kennis en inzichten van experts binnen de politie,
de gemeente en het OM, en de actualiteit.
1.Dealen en Schieten
Dealen en schieten lijken twee
ogenschijnlijk simpele uiterlijke vormen
van criminaliteit te zijn. Schijn bedriegt
echter. Met name de wereld van de
cocaïne heeft te maken met grote
belangen, enorme verdiensten en
ongekend geweld. Het ondermijnende effect van deze wereld
wordt gezien als één van de grootste uitdagingen voor de
overheid20.
Internationale ontwikkeling
Zonder vraag geen aanbod: dat geldt voor elke markt en dus
ook voor de cocaïnemarkt21. Een belangrijke internationale
ontwikkeling speelt zich af aan de aanbodkant: de productie van
cocaïne in Colombia is sinds 2017 enorm gestegen22. De
oorzaak daarvoor ligt in de ondertekening en parlementaire
goedkeuring van het vredesverdrag tussen de
guerrillabeweging FARC en de regering van Colombia. Eén van
de belangrijkste aspecten van dit verdrag, dat eind 2016 in
werking trad, is de gecontroleerde ontwapening en verhuizing
van de FARC-rebellen23. Hoewel de FARC een
guerrillabeweging was, zorgde deze wel voor een duidelijke
machtsverhouding en bijbehorende orde in de gebieden waarin
zij actief was24. De terugtrekkende beweging van het FARC, als
gevolg van het vredesverdrag, heeft geleid tot een
machtsvacuüm, dat nu wordt opgevuld door kleinere,
concurrerende gewapende bendes. Deze bendes dwingen
meer boeren tot het verbouwen van coca. Het toenemende
aanbod heeft geleid tot dalende prijzen. Deze leiden tot
nervositeit, die ook terug te vinden is op de Nederlandse
cocaïnemarkt.
Onweerstaanbaar verdienmodel onder druk
Uit schattingen van experts blijkt dat met de smokkel van een
kilo cocaïne tien keer zoveel wordt verdiend als met de smokkel
vaneen kilo hasj of wiet25. Het is een onweerstaanbaar
verdienmodel dat niet alleen aantrekkelijk is voor de grote
bazen, maar ook voor de dealers. Experts geven aan dat de
leeftijd van deze dealers daalt: het is inmiddels veelvoorkomend
dat de leeftijd van aangehouden dealers tussen de veertien en
zestien jaar ligt; een aanhouding werkt voor hen zelfs
statusverhogend binnen het criminele milieu. Experts geven
aan dat deze jongeren veelal afkomstig zijn uit armere
gezinnen. Daarbij komt het voor dat de ‘kneepjes van het vak’
van de oudere jeugd worden overgedragen aan de jongere
jeugd.
Het veranderde verdienmodel heeft geleid tot het veranderen
van de regels. In de ´oude tijden´ was het adagium: delen, niet
stelen en niet praten. Zolang alle spelers elkaar wat gunnen, je
van elkaars handel afblijft en niemand met de politie praat, kan
iedereen goed verdienen.
“’Narcos’ inspireert misdaad. Onderwereldgeweld. De bedreiging van een officier van
justitie door de cocaïnemaffia is het nieuwe normaal
anno 2018. De serie Narcos geldt als inspiratie.’”
Bron: NRC 7 december 2018
4
Het geld dat nu verdiend kan worden met cocaïne is echter een
voedingsbodem van geweld geworden26. De incidenten in 2018
maken duidelijk dat er andere regels zijn en dat grenzen, die tot
voor kort werden gehanteerd, overschreden worden.
Aard van het geweld verandert
Waar Nederland in het algemeen en Amsterdam in het bijzonder
eind 2012 mee kennismaakte, wordt door experts binnen de
opsporing gezien als een waterscheiding: wildwesttaferelen in
de Staatsliedenbuurt, waarbij twee jongemannen in een
kogelregen om het leven komen en politiemensen nietsontziend
onder vuur worden genomen27. De trend die daarmee in gang
werd gezet, heeft zich voortgezet. Waar liquidaties voorheen
buiten het zicht van de burger plaatsvonden, hebben die zich nu
verplaatst naar de openbare ruimte28: een crimineel wordt op
klaarlichte dag voor een school doodgeschoten, een
onschuldige wordt doelwit van een afrekening en een vrouw van
een drugscrimineel wordt voor de ogen van haar kinderen
vermoord. Waar het plaatsen van een afgehakt hoofd op de
stoep van een shishalounge in 2016 nog een unicum leek, bleek
in 2018 dat het geweld nieuwe grenzen overschrijdt: voor het
eerst werd in Nederland een onschuldig familielid van een
kroongetuige doodgeschoten. Deze kroongetuige speelt een
belangrijke rol in de rechtszaak over de liquidaties in het
Amsterdamse en Utrechtse criminele milieu29. In hoeverre deze
liquidatie een uiting is van toenemende nervositeit in, of opgevat
moet worden als een waarschuwing vanuit, het criminele milieu
is onduidelijk. Opvallend bij de deal met deze kroongetuige is
dat deze zelf verdacht wordt van zware delicten, terwijl de
kroongetuigenregeling bedoeld was om ‘kleinere vissen’ tot
medewerking te bewegen30.
Bedreigingen beperken zich niet uitsluitend tot de criminele
wereld: in de trend ‘gezag in de knel’ is beschreven dat zowel
de media als het openbaar bestuur hiermee ook te maken
kregen.
De wereld van de media werd in 2018 geconfronteerd met een
‘primeur’ op het gebied van bedreigingen. Journalisten waren al
‘gewend’ geraakt aan bedreigingen vanuit criminele hoek: zo
kreeg de misdaadverslaggever Paul Vugts te maken met een
moordopdracht waardoor hij maandenlang ondergedoken zat in
een safe house31. Nieuw dit jaar waren de aanslagen op
gebouwen van de media: het gebouw van dagblad De Telegraaf
werd doelwit van een aanslag met een busje32 en het gebouw
van weekblad Panorama werd beschoten met een
antitankwapen33.
Ook vertegenwoordigers van het openbaar bestuur werden
geconfronteerd met bedreigingen. Uit onderzoek34 bleek dat
twee derde van de Noord-Hollandse burgemeesters te maken
kregen met bedreiging en intimidatie. In de regio Amsterdam
heeft de burgemeester van Ouder-Amstel in 2018 meerdere
keren aangifte gedaan van belediging35.
Een ander unicum diende zich met terugwerkende kracht aan:
waar binnen het Openbaar Ministerie al enige tijd rekening werd
gehouden met een aanslag op een magistraat36, bleek uit de
ontcijferde berichten van Ennetcom37 dat criminelen in 2016 al
met de gedachte speelden om een aanslag te plegen op een
bekende officier van justitie38.
De handgranaat als dreigmiddel
Om iemand te bedreigen met een vuurwapen, is het nodig dat
de dader persoonlijk aanwezig is. Bij bedreiging met een
handgranaat is die aanwezigheid niet nodig39. De aard van de
dreiging is daardoor anders: je hoeft de granaat alleen ergens
voor de deur te leggen om een effect te bereiken. Experts geven
aan dat er sprake is van een duidelijke ontwikkeling in de regio
Amsterdam. Sinds 2015 neemt het aantal incidenten toe waarbij
een handgranaat is gebruikt of aangetroffen: een duidelijke
trendbreuk met het verleden. De afgelopen jaren lag het
landelijk gemiddeld aantal incidenten op ongeveer tien. In de
regio Amsterdam werden in 2018 vijftien incidenten genoteerd,
wat in de media heeft geleid tot het benoemen van 2018 tot het
jaar van de handgranaat40. Het zwaartepunt van deze
incidenten lag in Amsterdam: doelwitten waren o.a.
horecagelegenheden en woningen. Twee incidenten deden zich
voor in Diemen: een granaat die voor een woning was geplaatst,
kwam niet tot ontploffing41; een andere granaat ontplofte voor
de deur van een appartement42.
Waar in het verleden een incident direct bestuursrechtelijke
gevolgen had, zoals sluiting van een horecagelegenheid, is in
2018 in toenemende mate per incident een afweging gemaakt
van de te nemen maatregelen voor de specifieke locatie en haar
betrokkenen.
Het antwoord van de rechtsstaat
Drugs, excessief geweld en extreme criminele winsten, leiden
in toenemende mate tot grote zorgen bij, en geïntensiveerde
aandacht van, de overheid. Namens de vier grote steden heeft
de burgemeester van Amsterdam deze zorgen verwoord in een
brief aan de minister van Justitie en Veiligheid43. Al eerder
besloot deze tot de oprichting van een Ondermijningsfonds44:
hieruit kunnen lokale en regionale initiatieven worden
gestimuleerd en gefinancierd. Een belangrijke taak daarin wordt
vervuld door de RIEC’s: de Regionale Informatie en Expertise
Centra, waarin diverse overheidspartners met elkaar
samenwerken in de aanpak van georganiseerde criminaliteit.
Vanuit de politie is een landelijke ontwikkeling in gang gezet om
in samenwerking met de Koninklijke Marechaussee en de
Fiscale Inlichtingen en Opsporingsdienst (FIOD) een permanent
actueel beeld van zware en georganiseerde criminaliteit te
realiseren: het Nationaal inlichtingen beeld zware
georganiseerde criminaliteit (NIB). De basis van dit NIB is één
nationale, actuele en geduide database met informatie. Met
behulp daarvan kan inzicht gekregen worden in actuele
ontwikkelingen in o.a. relaties tussen criminelen en
gebeurtenissen op specifieke locaties. Het NIB richt zich op dit
moment op drie pijlers: extreem geweld, witwassen en
contrastrategieën, en corruptie. Bijzondere aandacht is er voor
“OM: ‘Beschieting Panorama aanslag op
persvrijheid’”
Bron: AT5 5 oktober 2018
“Vijfde explosief in maand tijd: ‘handgranaat’
gaat af in Diemen”
Bron: AT5 31 oktober 2018
5
het beroepsmatig aanbieden van criminele activiteiten als
dienstverlening aan de onderwereld: de zogeheten ´crime as a
service. Hoewel er geen zicht is op het einde van de
drugsoorlog, Nederland de Europese draaischijf blijft voor de
handel in cocaïne en andere drugs en Amsterdam een
aantrekkelijke ontmoetingsplaats blijft voor criminelen, lijkt de
overheid zich te realiseren dat actie vereist is met als
uiteindelijke doel: versterking van de instituten die het
fundament vormen van de rechtsstaat en daarmee de
samenleving weerbaar moeten maken.
2.Tumult in de samenleving
In deze paragraaf onderzoeken we de
tegenstellingen tussen groepen en de
lokale en wereldwijde ontwikkelingen die
hier aan bijdragen. Groepen staan soms
lijnrecht tegenover elkaar. De onverdraag-
zaamheid lijkt toegenomen, scheidingen
scherper. Mensen trekken zich steeds meer terug in hun eigen
bubbel van gelijkgezinden en vervreemding van ‘de ander’ ligt
op de loer, aldus de experts die we hebben gesproken.
Er zijn zorgen over de wereldwijde toename van nationalisme;
America first!, de Brexit en de opkomst van populistische leiders
zijn exponenten hiervan. Door de media komt de hele wereld
binnen en door social media is het nieuws snel gedeeld.
Nepnieuws kan leiden tot maatschappelijke ontwrichting.
Hierdoor kan een relatief klein incident grote gevolgen hebben.
Drukte in de stad
De regio Amsterdam is in ontwikkeling. De komende jaren
worden tienduizenden woningen bijgebouwd en de bevolking in
de eenheid Amsterdam zal naar verwachting in 2030 met circa
140.000 inwoners (+13%) zijn toegenomen45. Er staan onder
andere bouwprojecten gepland in Noord, het Westelijk haven
gebied, Zuidoost, Centrum en IJburg.
Ook gemeente Diemen en Ouder-Amstel zullen naar
verhouding flink groeien. De komst van de Noord Zuidlijn die in
juli van dit jaar geopend werd, zorgt voor toegenomen
verkeersstromen van bewoners, toeristen, forensen, scholieren
en recreanten, voornamelijk in district Centrum Noord46.
Ook door de toename van het toerisme is een grotere druk op
de publieke ruimte te voorzien. Het toerisme heeft de afgelopen
jaren een vlucht genomen en zal ook naar verwachting nog
verder stijgen van 18 miljoen bezoekers dit jaar naar 30 miljoen
in 2025. Veel inwoners ervaren dat de stad jaarlijks overspoeld
wordt door toeristen. Enerzijds leidt het tot ergernissen over de
overlast door toeristen en de drukte in de stad. Aan de andere
kant pikken zowel ondernemers als inwoners (Airbnb) er graag
een graantje van mee. Amsterdam heeft het imago van een stad
waar alles kan en mag. Veel jongeren komen een weekend naar
Nieuwbouwprojecten Amsterdam
6
Amsterdam om los te gaan op drank en drugs. De toeristen zijn
een aantrekkelijke prooi voor criminelen; hun spullen worden
geroofd en naïeve drugsgebruikers worden opgelicht met
nepdope. Het afgelopen jaar was er naar aanleiding van een
onderzoek van de ombudsman veel aandacht voor het
Wallengebied47. Het zou er een ‘Urban jungle’ zijn waar de
handhavers en politie geen grip meer op hebben (zie paragraaf
4). De Wallen zijn op sommige momenten zo druk dat
hulpverleners er bij calamiteiten niet door kunnen komen. Het
stadsbestuur denkt na over functie en inrichting van de
binnenstad48.
Sociale cohesie onder druk
Ondertussen neemt ook de huizenmarkt in Amsterdam een
vlucht en zijn de prijzen de afgelopen jaren sterk toegenomen.
Het resultaat is dat samenstelling en sociale cohesie van
buurten veranderen en onder druk komen te staan. Veel jonge
gezinnen verlaten de stad en huizen worden opgekocht door
investeerders en expats die de hoge huizenprijzen nog wel
kunnen betalen. Dit wordt onder meer veroorzaakt door de op
handen zijnde Brexit en de komst van de EMA (Europese
medicijnagentschap). De woningbouwverenigingen zetten
sociale huurwoningen te koop waardoor ook huurders steeds
minder goed aan een betaalbare woning kunnen komen.
Kenmerkend voorbeeld hiervan was de meterslange rij die
ontstond bij de bezichtiging van een huurwoning in de
Sarphatistraat49.
De inkomensongelijkheid neemt toe. De experts ervaren dat
hierdoor in sommige wijken in de stad de kloof tussen
bewonersgroepen steeds groter wordt. Aan de ene kant staan
groepen in de samenleving die door verschillende oorzaken niet
goed meekomen in de snel veranderende maatschappij. Ze
kunnen minder goed voor zichzelf opkomen, hebben moeite het
tempo bij te benen of hebben minder kansen in het leven. Aan
de andere kant de ‘rijken’ die de woningen nog wel kunnen
betalen en zich goed kunnen bewegen in de (gedigitaliseerde)
maatschappij. De respondenten spreken ook wel over de have
en de have not’s.
Ook de zorg verandert. Ouderen blijven langer thuis wonen en
in de GGZ wordt minder snel overgegaan tot een opname. Dit
betekent dat er meer mensen met verward gedrag in de wijken
leven. Voor de politie en haar partners in de zorg levert dit een
spanningsveld op. Politie is als 24/7 organisatie vaak de eerste
die gebeld wordt bij calamiteiten en het aantal keer dat politie
moest uitrukken voor dergelijke noodsituaties is alleen maar
toegenomen. Maar niet alleen politie, ook EHBO-posten en de
crisisopvang hebben te maken met een extra belasting als
gevolg van een acute zorgvraag van thuiswonende ouderen en
psychisch verwarde personen. Het levert niet alleen werkdruk
op: ook zijn er zorgen over de toename van ernstige incidenten
door verwarde personen50.
Polarisatie
In de van oudsher overwegend links georiënteerde stad was
Amsterdam voornamelijk het podium voor demonstraties van
links activisme. Rechts georiënteerde groepen waagden zich
veelal niet aan Amsterdam en lieten hun geluid in het oosten
van het land horen. Maar rechts probeert de laatste jaren ook in
Amsterdam zich te laten gelden en schuwt Amsterdam niet
langer en komt bijvoorbeeld op bij demonstraties van links.
Hierdoor neemt de kans op confrontatiegeweld toe51.
Men ziet een verschuiving waarbij links extremisten hun doelen
op niet democratische wijze willen bereiken bijvoorbeeld door
middel van intimidatie (o.a. home visits) en het plegen van
vernielingen en brandstichting. De links extremistische scene in
Nederland is klein maar kent wel degelijk nieuwe aanwas,
constateert Beke in haar onderzoek naar links extremisme in
Nederland52. Er is nog onvoldoende zicht op wie dat zijn. Ook
blijkt dat linkse activisten in verschillende samenstellingen
handelen en groepen zich snel kunnen mobiliseren. Meer
intelligence op deze groepen wordt aanbevolen. Tevens wordt
geconstateerd dat links extremisten soms wapens of vuurwerk
meenemen, zich niet aan de gemaakte afspraken houden en de
confrontatie met tegenstanders zoeken. De onderzoekers
wijzen er op dat het plegen van links extremistische actie zelden
tot vervolging leidt.
Maar er zijn ook zorgen over de opkomst van rechtsextremisme
binnen Europa waarbij het gedachtegoed vooral anti- islam
georiënteerd is. Bij deze groepen bestaat onvrede over de
vermeende islamisering van Nederland, de komst van
vluchtelingen, het verlies van de Nederlandse identiteit en de
Nederlandse overheid en de Europese unie die met hun
(vluchtelingen) beleid de opkomst van de islam mogelijk
maken53. Hoewel het om kleine ongeorganiseerde groepen gaat
en rechts extremistisch geweld zeldzaam is in Nederland, is het
vooral de agressievere en opruiende toon waar de AIVD zich
zorgen over maakt. Dit gecombineerd met de fascinatie voor
vuurwapens vergroot het risico op eenlingen of kleine groepen
die bereid zijn om geweld te gebruiken54. In Amsterdam vond
begin dit jaar een incident plaats waarbij een onthoofde
bebloede pop werd neergelegd als protest tegen de bouw van
Ongeregeldheden Rudolf Diesselstraat
Een recent voorbeeld hiervan speelde zich af in de
Watergraafsmeer (Amsterdam Oost) waar de We Are
Here groep een aantal woningen had gekraakt. Er
ontstond een clash tussen linkse en rechtse activisten
waarbij het gebruik van geweld door linkse activisten niet
werd geschuwd: er werd met vuurwerk gegooid en
mensen raakten gewond.
Foto: Parool 21 april 2018
7
een grote moskee in Amsterdam Noord. Het leidde tot afschuw
bij bezoekers, politici en omwonenden. Een 35-jarige man heeft
bekend55 dat hij handelde vanuit een ideologisch motief.
Een nieuw fenomeen binnen de rechts extremistische groep is
de opkomst van de Alt right beweging en het studiegenootschap
Erkenbrand; een intellectuele groep hoogopgeleide blanke
mannen die voorstander zijn van een zuiver blank ras en een
blanke etno-staat. Ze proberen hun gedachtegoed te
verspreiden via lezingen, conferenties en via publicaties op
internet. Vooralsnog vormen ze geen bedreiging voor de
openbare orde maar het gedachtegoed kan wel ontwrichtend
zijn voor de samenleving, aldus de experts.
De Zwarte Pietendiscussie is al een aantal jaar een terugkerend
thema waarbij groepen tegenover elkaar staan. Opvallend was
dat dit jaar vooral in andere plaatsen in Nederland de
confrontatie tussen voor- en tegenstanders van Zwarte Piet uit
de hand liep. In Amsterdam is de intocht echter goed verlopen
en hebben zich geen ongeregeldheden voorgedaan. De ophef
in andere delen van het land werd voornamelijk veroorzaakt
door voetbal hooligans die zich in de discussie als voorstanders
van Zwarte Piet mengden. Ook voor de experts was dit een
nieuw fenomeen. Voetbalhooligans zijn eenvoudig te
mobiliseren en kunnen daardoor een grote impact hebben op
het verloop van demonstraties. Ze zijn niet eenvoudig in een
hokje te plaatsen en sluiten zich om verschillende redenen bij
demonstraties als voor of tegenstander aan. Ook Ajax
supporters hebben zich, vanuit de gedachte dat zij een “Joodse”
voetbalclub aanhangen, in het verleden in Amsterdam
aangesloten bij demonstraties tegen rechtse groeperingen.
Recht om te demonstreren
De afgelopen jaren vonden er steeds meer demonstraties plaats
in Amsterdam56. Het recht op demonstratie is een groot goed in
Nederland en ook in Amsterdam wordt aan dit recht veel belang
gehecht. De Nationale Ombudsman57 onderzocht het
demonstratierecht in Nederland en constateerde dat het
gemeenten en politie niet altijd lukt om het demonstratierecht te
waarborgen. Hij stelt dat de overheid naar risicomijdend gedrag
neigt, waar zij juist demonstraties moeten faciliteren en
terughoudend moeten zijn bij het opleggen van beperkingen en
voorschriften: elke inperking van de demonstratievrijheid moet
in elk geval juridisch houdbaar zijn en goed gemotiveerd
worden58. De indruk van geraadpleegde experts is dat het
gezag hier soms met twee maten meet: waar bepaalde groepen
toestemming krijgen om te demonstreren, geldt voor anderen
en op bepaalde momenten en op bepaalde plekken een
strakker regime. Zo besloten burgemeesters van Utrecht en
Den Haag om demonstraties bij moskeeën te verbieden59, en
demonstraties rond Zwarte Piet werden rond de intocht in 2018
ingeperkt of verboden60, omdat de openbare orde in het geding
zou zijn geweest. Ook al lopen demonstraties in Amsterdam
vooralsnog niet uit de hand, volgens experts omdat er veelal
sprake is van gepaste politie-inzet, het blijft een spanningsveld.
Het is een kwestie van balanceren op het snijvlak van
handhaving van de openbare orde en het waarborgen van het
recht op demonstratie. In Amsterdam werd onder andere
omwille van de openbare orde besloten dat de pro- en anti-
Israël-demonstranten wekelijks om en om op de Dam mogen
demonstreren61.
Internationale conflicten
Wanneer er ergens anders in de wereld spanningen leven, heeft
dit direct zijn weerslag op Nederland. Hoewel het op dat gebied
in Amsterdam relatief rustig is, kan de vlam ook hier in de pan
slaan, aldus de experts. Voorbeelden van sluimerende
spanningen zijn de tegenstellingen tussen Turkse aanhangers
van Erdogan versus de aanhang van de Gülen beweging. Het
NCTV schrijft in het dreigingsbeeld van september 2018 dat de
Turkse geheime dienst doorgaat met het oppakken van Gülen
aanhangers62. Sommige Gülen aanhangers worden bedreigd
maar er wordt lang niet altijd melding van gemaakt. Daarnaast
blijven de spanningen tussen Turken en Koerden een
aandachtspunt.
De afgelopen tijd liet een nieuwe groep van ontevreden burgers
in Frankrijk van zich horen. Gehuld in gele hesjes
demonstreerden zij in eerste instantie tegen de hoge benzine
prijzen. Inmiddels staan de gele hesjes voor een algeheel
gevoel van onvrede over heel veel verschillende zaken. De
demonstraties trokken echter ook andere oproerkraaiers aan en
de demonstraties liepen in Parijs uit de hand. Maar ook elders
binnen Europa staan de gele hesjes op en demonstreren ze. Zo
hebben ook in Amsterdam demonstraties plaats gevonden in
december 2018. Deze zijn probleemloos verlopen.
Een andere vorm van globalisering waar de eenheid
Amsterdam mee te maken heeft is de komst van vluchtelingen,
zoals statushouders die zich hier vestigen en
ongedocumenteerden die onderduiken in de anonimiteit van de
stad. Een aantal experts is bezorgd over de ingestroomde
vluchtelingen. De trauma’s die velen van hen hebben
opgelopen, mogen niet onderschat worden. Het kan zorgen
voor onveiligheid in de wijk en het zal het integratieproces in de
weg staan, zo stellen zij. Binnen de Eritrese gemeenschap zijn
voorbeelden bekend van intimidatie en afpersing door in
Nederland verblijvende aanhangers van het regime. Dit is geen
specifiek Amsterdams fenomeen, maar gebeurt in heel
Nederland. De opvang van uitgeprocedeerde asielzoekers en
ongedocumenteerden blijft een lastig punt. In 2019 start een
pilot met de Landelijke voorziening vluchtelingen (LVV), een 24
uurs opvang voor ongedocumenteerden63, waarvan één
vestiging in Amsterdam.
Experts geven aan dat ook het Joods-Palestijnse conflict tot
onrust in Amsterdam kan leiden. Veel Joodse objecten in
Amsterdam worden bewaakt/beveiligd. In Amsterdam werden
de ruiten ingegooid bij het Joods restaurant HaCarmel. De
verdachte was van Palestijnse afkomst64. Het restaurant was al
eerder doelwit van vernieling.
“Bijna de helft van de ondervraagden in
Nederland durft niet openlijk Joods te zijn”
Bron: CIP.nl 27 november 2018
8
Volgens het CIDI nam het aantal antisemitische incidenten het
afgelopen jaar licht toe en de incidenten lijken ook agressiever
en meer intimiderend van aard. Uit een onderzoek onder
mensen met een Joodse achtergrond, blijkt dat bijna de helft
van de ondervraagden in Nederland niet openlijk Joods durft te
zijn65. Het afgelopen jaar werd in Amsterdam door de meeste
politieke partijen een akkoord getekend om antisemitisme in de
stad tegen te gaan66. De partijen hebben daarin afgesproken
dat zich zullen inzetten voor het harder optreden na aanvallen
tegen de Joodse gemeenschap.
Ook van internationale aard is de dreiging van een terroristische
aanslag in Nederland. In Amsterdam werden het afgelopen jaar
twee toeristen aangevallen op Centraal Station door een
Afghaanse asielzoeker uit Duitsland. Hij handelde vanuit een
terroristisch motief naar aanleiding van de cartoonwedstrijd van
Wilders. Er was lof over het adequate optreden van de politie
en het incident leidde tot opvallend weinig beroering in
Amsterdam. De zorg over terrorisme onder de Nederlandse
bevolking steeg echter wel van 55% in het voorjaar van 2018
naar 67% in het najaar67. Het dreigingsniveau staat al enige tijd
op substantieel wat betekent dat de kans op een jihadistische
aanslag reëel is68. De Nederlandse jihadistische beweging
bestaat volgens de AIVD uit ruim vijfhonderd aanhangers en
enkele duizenden sympathisanten. Daarnaast bevinden zich
nog 135 Nederlanders in Syrië, Irak of elders in die regio. Er zijn
zorgen over de dreiging die uitgaat van vrouwen en
minderjarigen. Bovendien komen zowel in Nederland als in onze
buurlanden binnenkort enkele jihadisten vrij die veroordeeld
waren voor een terroristisch misdrijf69. De aantrekkingskracht
van het jihadistisch gedachtegoed blijft bestaan en is daarmee
een dreiging voor de langere termijn, zo schrijft de AIVD in haar
rapport De erfenis van Syrië70. Mogelijke radicalisering van
jongeren uit Amsterdam en omstreken blijft een belangrijk
aandachtspunt. Het NCTV maakt zich hierbij zorgen over de
groei en de groeiende invloed van het salafisme71.
De (sociale) media spelen een belangrijke rol in de polarisatie
van groepen. Door welke media je je laat informeren, bepaalt
sterk hoe je blik op de wereld is. En zoals ook in het hoofdstuk
over dreiging van het onzichtbare aan bod komt: het wordt
steeds lastiger om erachter te komen wat de waarheid is. Er
wordt door verschillende groepen bewust gebruik gemaakt van
fake news. Via internet en nieuwszenders komen internationale
conflicten de Nederlandse huizen binnen. Andersom gaat ook
het Nederlandse nieuws de wereld over, wat hier tot gevaarlijke
situaties kan leiden zoals gebleken is uit de aanslag op
Amsterdam Centraal.
3. Dreiging van het onzichtbare De digitalisering van de maatschappij
zet onverminderd voort en vindt haar
weerslag in veiligheid en criminaliteit.
Veel van de digitale criminaliteit speelt
zich af in een niet-fysieke, en voor velen
ongrijpbare en onzichtbare wereld. De
digitale vormen van criminaliteit noemen we cybercrime. In de
volgende paragrafen wordt toegelicht wat onder cybercrime
wordt verstaan, waar de kwetsbaarheden met name zitten en
hoever we momenteel zijn qua aanpak van deze vorm van
criminaliteit. Maar ook ondermijning is een onzichtbaar
fenomeen met een ongekende invloed op de veiligheid van
Nederland. De invloed van georganiseerde misdaad, de
mogelijke schadelijke gevolgen van fakenews en de artificial
intelligence worden door geraadpleegde experts beschouwd als
fenomenen om rekening mee te houden.
Cybercrime
Waar in dit hoofdstuk gesproken wordt over cybercrime wordt
bedoeld cybercrime in enge zin (zie definitiekader) én
gedigitaliseerde criminaliteit. Momenteel werkt de politie aan
een Eenheid Cybercrime Beeld (ECB). Hiervoor worden de
politieregistraties72 geclassificeerd naar verschillende
cybercrime typen (bijvoorbeeld CEO-fraude, Ransomware en
DDOS). Wat opvalt, is dat het onder de particuliere aangevers
de volgende typen cybercrime het meeste voorkomen: Tech
Support scam (TSS, ook wel Microsoft scam genoemd)73,
misbruik van accounts voor bestellingen en fraude met
bankgegevens en internetbankieren. Bij bedrijven zijn de meest
voorkomende cybercrime typen: CEO-fraude74, Ransomware-75
en DDOS-aanvallen76.
Definitie Cybercrime
Cybercrime in enge zin: strafbare feiten die gepleegd
worden met Informatie- en Communicatie Technologie
(ICT) middelen én die gericht zijn op ICT middelen. Onder
ICT middelen worden verstaan: computers, computer-
netwerken, servers, smartphones, tablets etc.
Gedigitaliseerde criminaliteit: klassieke misdrijven die
(mede) worden gepleegd met een ICT middel. ICT is
hierbij alleen het middel (de M.O.) en níét het doel.
Bijvoorbeeld aan- en verkoopfraude, oftewel: diefstal.
CEO Fraude
Dag Karel,
We moeten een betaling naar Hong
Kong sturen van €18.000.
Vandaag, met enige spoed.
Met vriendelijke groet,
H. van Eppingen
CEO Bron: NOS 12 september 2018
9
Kwetsbaarheid Het is opvallend hoe ‘gemakkelijk’ mensen slachtoffer kunnen
worden. Bij TSS zijn de slachtoffers veelal oudere mensen. Zij
worden in een telefoongesprek dusdanig gemanipuleerd dat zij
de daders gaan vertrouwen. Ook bij phishing-mails zie je dat
slachtoffers vaak goed van vertrouwen zijn en ‘gemakkelijk’ hun
persoonlijke gegevens delen. De slachtoffers, en wellicht geldt
dit ook voor een bredere groep burgers, zijn zich niet bewust
(genoeg) van de gevaren (bankrekening geplunderd,
bestellingen op naam slachtoffer). Daarnaast hebben burgers
hun ‘beveiliging’ vaak niet op orde (onder andere het bijwerken
van apps en software). De mens is vaak de zwakste schakel in
informatiebeveiliging. Aanvallers gebruiken misleiding, bedrog
en overtuigingstechnieken als aanvalstactiek om hun doelwit
gevoelige informatie te laten delen of kwaadwillige acties uit te
laten voeren. Dit noemen we social engineering77 en wordt
beschouwd als een van de grootste cybergevaren. Ook bij
bedrijven is deze kwetsbaarheid te zien maar wel in een andere
vorm.
Uit onderzoek van de NOS78 blijkt dat criminelen steeds meer
geld verdienen aan CEO-fraude. De aanvallers weten binnen te
dringen in de mailbox van de slachtoffers en kunnen zich zo
precies voordoen, taalgebruik afstemmen op wat gangbaar is
binnen het bedrijf. Een recente CEO-fraude betrof een
bioscoopbedrijf waarbij de schade bijna € 19 miljoen euro
bedroeg.
De internet penetratie in Nederland is één van de hoogste in de
wereld79 (95%, juni 2017). Daarnaast heeft Amsterdam één van
de bekendste en grootste internetknooppunten, de Amsterdam
Internet Exchange (AMS-IX). Het is niet alleen het belangrijkste
knooppunt van Nederland, maar ook een van de grootste in de
wereld, gemeten naar de hoeveelheid verkeer80. In Amsterdam,
op de Zuid-as, is de financiële sector goed vertegenwoordigd.
Dit in ogenschouw nemend zijn er in Amsterdam vele
mogelijkheden voor cybercrime criminelen. Volgens een
onderzoeker van Alert-online81 is 1 op de 5 MKB bedrijven
slachtoffer van internetcriminelen, maar 56% van die getroffen
bedrijven neemt geen extra maatregelen. Tel hier de lage
meldings- en aangiftebereidheid van cybercrime82 delicten
(2017: meldingsbereidheid 13% en aangiftebereidheid 8%, ten
op zichtte van traditionele criminaliteit 34% resp. 24%) bij op en
je hebt een lastig in kaart te brengen probleem bij de hand.
Aanpak van cybercrime
Cybercrime is niet nieuw. In een onderzoek uit 201283 worden
knelpunten benoemd die ook nu nog van toepassing zijn,
bijvoorbeeld slachtofferschap wordt niet waargenomen en/of
gemeld bij de politie en het gebrek aan kennis tijdens het
opnemen van aangiften cybercrime. De al eerder genoemde
lage melding- en aangiftebereidheid draagt niet bij aan beter
zicht op de gevolgen van cybercrime. Gegevens die betrekking
hebben op cybercrime worden op verschillende manieren bij
verschillende partijen geregistreerd. Naast de aangiften bij de
politie, zijn er de Fraudehelpdesk of Meld Misdaad Anoniem.
Maar er zijn ook private partijen die informatie hebben met
betrekking tot gepleegde cybercrime delicten. Denk aan
verzekeringsbedrijven en banken. Kortom: cybercrime
gerelateerde informatie is versnipperd. Twee voorbeelden van
goede samenwerking tussen verschillende partijen in deze: de
Brede Coalitie ter verstoring van Tech Support Scams in
Nederland84. Een coalitie van publieke- en private partijen85 die
vanwege het internationale en wijdverspreide karakter van de
TSS pleiten voor opsporen en vervolgen aangevuld met andere
maatregelen, waaronder verstoring en preventie. De aanpak
vanuit de brede coalitie is gericht op maatregelen op telecom
software- en financieel gebied, de juiste interventies door de
juiste partners. Zo is er bijvoorbeeld een nephelpdesk uit de
lucht gehaald.
Een ander voorbeeld is de samenwerking die is voortgekomen
uit een verdiepend onderzoek naar frauduleuze bestellingen
door middel van account take over. De betrokken publieke- en
private partijen86 hebben hierbij een barrièremiddel opgesteld
en gezocht naar maatregelen in het kader van preventie en
repressie. Zo wordt er bijvoorbeeld gewerkt aan een veiliger
inlogmethode voor webshops (IRMA87) en wordt onderzocht of
en welke (fraude) informatie gedeeld kan worden met politie/
justitie.
Ondermijning
Georganiseerde criminaliteit
Onderzoekers van Bureau Beke hebben onderzoek88 gedaan
naar de structuur van de (West-Brabantse) onderwereld. Deze
bestaat uit een onderlaag, een middenlaag en een toplaag. De
onderlaag is het meest in het nieuws. Hij bestaat vooral uit
loopjongens en katvangers. Verhuurders van loodsen, koeriers,
sjouwers, afvaldumpers en knippers. Vervangbaar na een
arrestatie. In de middenlaag zitten de meer onaantastbare
figuren die groot zijn geworden in de drugs. Volgens een van de
bronnen in het onderzoek zou het in Brabant-Zeeland om zo’n
100 man gaan die het breed laten hangen met dure huizen,
auto’s en juwelen. En dan is er de toplaag van tien of vijftien
onzichtbare figuren. Ze leven niet in grote villa’s, soms niet eens
in Nederland. Maar ze hebben hier nog wel hun contacten. Ze
zijn ‘intelligent’ en zijn eigenlijk ‘normale zakenmensen’ volgens
de onderzoekers. Behalve inzicht in deze onderwereld, is een
schatting89 gemaakt van de totale wereldwijde omzet van in
Nederland geproduceerde amfetamine en MDMA. Zoals
beschreven in §1, speelt het Regionaal Informatie en Expertise
Centrum Amsterdam-Amstelland een belangrijke rol bij de
aanpak van ondermijnende criminaliteit. Aanvullend daarop
“Nephelpdesk uit de lucht gehaald. De politie
heeft de domeinnaam klantenservicenederland.nl uit de
lucht laten halen. Wie de website met deze domeinnaam
bezocht, kreeg te maken met criminelen uit Zuid-Afrika
die tegen het betalen van een som geld beloofden
computerproblemen op te lossen. Ook lukte het in
bepaalde gevallen om de rekening van een slachtoffer
leeg te trekken.”
Bron: politie.nl 23 november 2018
10
heeft de burgemeester van Amsterdam recentelijk opdracht90
gegeven om onderzoek te doen naar de drugseconomie in
Amsterdam. De bedoeling van dit onderzoek is om inzicht te
krijgen in financiële stromen, vanuit de gedachte dat criminelen
investeren in vastgoed, horeca en winkels. Een mooi voorbeeld
om criminele financiële stromen in de horeca aan te pakken is
bedacht door een innovatief team van het Organized Crime
Field Lab91. Dit project heeft het horecavergunnings-
verleningsproces onderzocht en hierop een barrière bedacht
waardoor fout geld niet meer in horeca gelegenheden terecht
komt.
Anonimiteit als gevolg
De geraadpleegde experts geven aan dat zij signalen krijgen
dat burgers in toenemende mate in een anoniemer wordende
samenleving wonen waar men niet altijd meer bekend is met de
buren en waarin sociale cohesie onder druk staat. Dit kan een
gevolg zijn van de toenemende aantallen toeristen die in de
wijken verblijven of doordat er sprake is van spookburgers
(iemand waarvan de adresgegevens in de gemeentelijke
administratie niet kloppen) of dat er personen wonen of
verblijven die gelieerd zijn aan criminele activiteiten. Bij een
recente spookburger actie92 werd een forse hoeveelheid
verboden stoffen in beslag genomen.
Nepnieuws, deepfakes, ‘onzichtbare bedoelingen’
Tegenwoordig stroomt nieuws niet alleen via traditionele media,
maar ook door sociale media als Facebook, YouTube, Twitter
en Instagram en wordt het veelvuldig gedeeld. De bronnen van
het nieuws zijn echter niet altijd duidelijk, soms zelfs ronduit
dubieus en misleidend. Zo is bekend dat er Russische
trollenfabrieken bestaan. Plaatsen waar voornamelijk jonge
Russen werken die betaald worden om nepnieuws te
verspreiden met als doel verdeeldheid en twijfel te zaaien op
sociale media. Hun vooral sterk polariserende berichten blijken
in de smaak te vallen bij het Nederlandse twitterpubliek93. De
Groene Amsterdammer analyseerde drie miljoen tweets die
vanuit de trollenfabriek Internet Research Agency in Sint
Petersburg werden verstuurd94. Uit de analyse bleek dat de
trollen zich hadden gemengd in het vaccinatiedebat, waarbij de
trollen de flanken opzochten en zowel voor- als tegenstanders
steunden. Voor meer informatie over polarisatie zie paragraaf 2
‘Tumult in de samenleving’.
Een recente ontwikkeling is de opkomst van deepfakes95.
Hierbij manipuleert men beeldmateriaal, zodat iemands gelaat,
gelaatstrekken, houding en bewegingen kunnen worden
gepresenteerd op een zodanige manier dat het lijkt alsof degene
die in beeld wordt gebracht, op een plaats is waar diegene nooit
is geweest of woorden uitspreekt die diegene nooit in de mond
heeft genomen. Deze techniek wordt niet alleen voor komische
filmpjes gebruikt maar ook voor het misleiden en bewust
(negatief) beïnvloeden (polarisatie) gebruikt worden.
Artificial Intelligence; hulpmiddel of onzichtbaar gevaar?
Sinds 2005 is het vakgebied Artificial Intelligence (AI) in een
stroomversnelling gekomen. Door de opkomst van nieuwe
krachtige GPU’s (grafische processoren) gingen de algoritmen
het beter doen en worden de toepassingen breder toegepast:
zowel zichtbaar, zelfrijdende auto’s, als onzichtbaar,
prijsbepaling, fraude-detectie en beoordeling van mensen96. Het
bedrijf Advicerobo97 gebruikt AI om banken en consumenten
adviezen te geven. Advicerobo stelt risicoprofielen en scores
samen op basis van persoonlijkheidstesten maar ook op basis
van de social media accounts en zoekgeschiedenis. De AVG
(Algemene Verordening Gegevensbescherming) stelt hoge
eisen aan partijen die aan de slag willen met persoons-
gegevens. Een quote van de toezichthouder hierbij: ‘Je schendt
met dit soort praktijken al snel de privacy.’
Een ander gevaar met AI ligt in de vooroordelen98. AI leert op
basis van samengestelde (trainings)datasets. Als in deze
datasets impliciete raciale, gender- of ideologische
vooroordelen worden meegenomen, zal AI dit meenemen in de
beslissingen die gemaakt worden. Hier kan dus (on)bewust
invloed uitgeoefend worden op te nemen beslissingen.
“Vaccinatiedebat VS door Russische
trollen gecontamineerd. In de
vaccinatiediscussie gaat het er soms heftig aan toe.
Maar in de VS blijken sommige verhitte discussies op
social media uitvergroot te zijn door trollen en bots.”
Bron: NOS 24 augustus 2018
“Our AI Systems are only as good as the
data we put into them.”
Bron: researchibm.com
11
4.Gezag in de knel Anno 2018 is de indruk van geraad-
pleegde experts dat het gezag onder
druk staat. Ook al zit het in de basis met
het vertrouwen van de burger in de
overheid wel goed, dat vertrouwen lijkt
niet oneindig en bepaalde groepen lijken
maling te hebben aan het gezag. Daarbij komt: instanties
hebben te maken met krapte terwijl ze voor moeilijke
afwegingen staan.
Vertrouwen in politie en justitie in een snel
veranderende wereld
Ruim 70 procent van de bevolking heeft vertrouwen in de politie
en de rechters in Nederland99. Dat is met recht een hoge mate
van vertrouwen te noemen: het ligt hoger dan het vertrouwen
dat de bevolking heeft in de medemens (ruim 60%), ambtenaren
(45%) en andere instanties als de EU, de Tweede kamer en de
banken (rond 40%). Het CBS becijferde bovendien dat het
vertrouwen in 2017 is gestegen ten opzichte van voorgaande
jaren. Desalniettemin, van diverse kanten zijn er signalen dat
het gezag tanende is. Burgers zijn teleurgesteld in de
daadkracht, de klantgerichtheid en het probleemoplossend
vermogen van onder andere de politie gezien de vele
plankzaken en het regelmatig opschorten van
opsporingsactiviteiten100. De geraadpleegde professionals
beamen deze geluiden: het is hen een doorn in het oog dat veel
opsporingsonderzoeken, ook waarbij er opsporingsindicaties
aanwezig zijn, niet opgepakt worden en dat er op veel
overtredingen niet gehandhaafd wordt. Daarnaast zijn er zorgen
over het feit dat het merendeel van de misdrijven niet wordt
gemeld bij de politie en daarmee onzichtbaar blijft. In het
bijzonder geldt dit voor cybercrime (zie paragraaf 3). Het melden
van misdrijven lijkt meer en meer een kosten en baten afweging
te worden voor burgers, niet zelden vanwege angst voor
represailles.
Daarnaast wordt het vertrouwen in politie en justitie aangetast
doordat er twijfels zijn onder burgers over eerlijke behandeling.
Discriminatie, en in het verlengde daarvan etnisch profileren,
zijn fenomenen die blijven spelen101. Binnen de politie worden
inmiddels stappen gezet om controles te professionaliseren en
ongewenste profilering tegen te gaan.
Ondanks de positieve stappen die gezet worden en ondanks het
vertrouwen in instanties van de burger, blijft het beeld, en de
vrees, dat het gezag vaak achter de feiten aanloopt en dat ze in
deze snel veranderende wereld niet snel (genoeg) mee
verandert.
Verruwing & provocaties
De indruk is dat het respect voor gezagsdragers afneemt door
de toegenomen mondigheid van burgers, individualisering,
demoralisering en lage tolerantiegrenzen. Zoals een wijkagent
het verwoordde: ‘het is allemaal ikke ikke ikke’. Sommigen
spreken van een ‘verhuftering’ van de samenleving, anderen
van ‘verruwing102’. Experts hebben de indruk dat burgers meer
dan voorheen een ‘weerwoord’ hebben naar gezagsdragers en
dat het tot een hype is verworden in de samenleving om
ongenoegen te uiten op ongenuanceerde wijze. Niet alleen op
straat, maar ook binnen organisaties en vooral online. Dat is te
merken op bijvoorbeeld scholen en bij de loketten van
instanties, maar ook de omgangsvormen binnen de politiek zijn
hieraan onderhevig. Handhavers krijgen bijvoorbeeld te horen:
‘wie ben jij om mij een bekeuring te geven?’ en mensen negeren
politie-aanwijzingen. Daarbij komt: politie ligt snel onder vuur op
sociale media. Juist daarom is, volgens veel professionals in het
Amsterdamse veiligheidsdomein, handhaving hard nodig om
normen te herstellen, duidelijke grenzen aan te geven en op die
manier rust te creëren. Enkelen roepen zelfs op tot een
beschavingsoffensief. Een aantal zaken benoemt men hierbij
als zorgelijk. Zo heeft men de indruk dat op veel overtredingen
onvoldoende wordt gehandhaafd waardoor er een bepaalde
mate van normvervaging in de samenleving ontstaat. Daarbij
komt dat regelmatig, en naar het lijkt in toenemende mate, er
sprake is van geweldgebruik en intimidatie als dwangmiddel
richting publieke personen. Burgemeesters en journalisten
worden bedreigd vanuit criminele kringen en daarmee in hun
beroepsuitoefening beperkt103. Ook zijn er zorgen over de
gemeentelijke handhavers in de stad die met veel agressie en
geweld te maken krijgen tijdens hun werkzaamheden104. En
vanuit partners in de zorg- en hulpverlening bespeurt men een
toename aan angst en onzekerheid in het omgaan met jongeren
waarvan vermoed wordt dat daar een (gewelds) dreiging vanuit
gaat.
Crisis in de rechtsstaat
Geluiden over de rechtshandhaving die onder druk staan,
staken het afgelopen jaar op meerdere momenten de kop op.
Zowel bij het OM, de rechtspraak als bij de politie is sprake van
een grote krapte en een hoge werkdruk105.
Bedreiging journalisten
Misdaadjournalisten John van den Heuvel en Paul Vugts
tijdens een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer over
de bedreiging en bescherming van journalisten
Bron: AD 8 september 2018
“De keten is krap en het kraakt.”
Korpschef Akerboom in Nieuwsuur 8 augustus 2018
12
Er is sprake van een overbelaste politieorganisatie die elke dag
keuzes moet maken welke zaken wel en welke zaken niet op te
pakken. Daarbij zien we dat er een groot beroep wordt gedaan
op gemeentelijke handhavers (BOA’s), maar dat deze minder
bevoegdheden hebben dan politieambtenaren. Zoals Korpschef
Akerboom het zelf verwoordt: ‘de keten is krap en het kraakt106.
Ondermijnende criminaliteit en georganiseerde misdaad groeit
en het is moeilijk dit tot stoppen te brengen. Amsterdam kampt
met diverse onzichtbare criminele fenomenen (zie paragrafen 1
en 3). Inwoners van wijken krijgen een onbehaaglijk gevoel
binnen een, potentieel criminele, en immer anoniemer
wordende setting. Capaciteit en middelen om dit afdoende te
bestrijden, schieten te kort. De korpschef roept op om als politie,
OM en rechters samen met bedrijven, gebruikers en overheden
een breed front te vormen.
Tegelijkertijd is sprake van een versnippering van het
handhavingsapparaat. Naast politie zijn er veel particuliere
beveiligers actief en de BOA’s hebben een immer belangrijker
taak in de handhaving op straat107. De samenwerking tussen
BOA’s en de politie is niet altijd en overal even vanzelfsprekend
en op straat is voor de burger het onderscheid tussen beide
handhavers lastig te maken108. De politie wordt steeds meer
belast met reactieve taken waardoor haar veiligheidszorg in de
wijken onder druk staat terwijl daar juist veel behoefte aan is.
Wijkagenten geven aan steeds meer ‘op hun bordje’ te krijgen.
Naast het bemiddelen bij conflicten, het onderhouden van
contacten en (na)zorg verlenen vangt men ook veel signalen
van (georganiseerde) misdaad op ‘aan de voorkant’. Men wijst
daarbij op de beperkte mogelijkheden qua follow up voor deze
signalen die men in de wijk opvangt. Een recente notitie van de
Politieacademie over gebiedsgebonden politie beaamt deze
zorgen. Zij stellen dat waar het gaat om georganiseerde
misdaad, (wijk) agenten nauwelijks of geen steun ontvangen:
‘Zodra bij een vraagstuk ‘opsporing’ nodig is, is het voor
wijkagenten bijna onmogelijk om intern partners te zoeken en te
vinden’109.
Er is sprake van een soms onduidelijke bureaucratische
overheid die steeds digitaler wordt en waarin mensen, in het
bijzonder digibeten, de weg kwijt raken. Aan de andere kant is
het voor velen helder dat de overheid niet alles aankan en dat
men dus moet participeren, ook op het vlak van handhaving en
opsporing. De overheid heeft burgerparticipatie hoog in het
vaandel staan. Duidelijk is dat er sprake is van een toegenomen
preventiebereidheid bij burgers, en her en der ontstaan
burgerinitiatieven die zich op veiligheid richten. Voor sommigen
is het een oplossing, maar het kan ook een probleem zijn.
Immers: er is een risico van eigenrichting en privacy-
schendingen. Illustratief is de discussie over burgerparticipatie
versus politieparticipatie110: Daarbij speelt de vraag wat burgers
van politie en OM kunnen verwachten ter ondersteuning of
aanvulling. Waar ligt het eigenaarschap van ‘veiligheids-
vraagstukken’: bij de burgers of bij het gezag? De Amsterdamse
ombudsman111 is pessimistisch over deze ontwikkeling en ziet
zeker niet alle burgers participeren. Hij spreekt van een
‘handhavingscrisis’: als handhaving van de overheid ontbreekt,
dan durven burgers ook niet meer.
Corruptie & integriteit
Binnen overheidsinstanties is en blijft integriteit een punt van
aandacht. Denk aan misstanden rond besteding van
overheidsbudgetten en het lekken van informatie. Corruptie in
de rechtshandhaving en meer specifiek integriteitsschendingen
in relatie tot georganiseerde criminaliteit blijken uit cijfermatig
onderzoek naar meldingen bij het VIK in de periode 2012-2016
niet te zijn toegenomen112. Binnen de politie werden in deze vijf
jaar 184 integriteitsonderzoeken verricht, waarbij in 22 procent
van de gevallen zowel integriteitsschendingen als relaties met
de georganiseerde criminaliteit ook daadwerkelijk werden
geconstateerd. In de overige gevallen bleek het niet
aantoonbaar, of bleef het bij vermoedens. De onderzoekers
concludeerden echter wel dat de druk op de rechtshandhaving
in de vorm van provocatie, intimidatie en corruptie van
rechtshandhavers is opgevoerd. Eén en ander kwam vooral in
de basispolitiezorg naar voren. Ook al verwachtten de
onderzoekers in 2017 geen grote veranderingen op dit vlak,
anno 2018 maken de geraadpleegde deskundigen zich zorgen
over de risico’s van integriteitsschendingen door gezags-
dragers, waaronder politiemedewerkers.
Het kan aanlokkelijk zijn vanwege financieel gewin voor
medewerkers om misbruik te maken van bevoegdheden, of het
kan zijn dat men wordt gedwongen. En het is inmiddels bekend,
onder meer via de vrijgekomen Ennetcom data en het Nationale
Inlichtingen Beeld113, dat criminele netwerken op grote schaal
gebruik maken van offensieve contrastrategieën, waarbij sprake
is van samenwerking met corrupte ambtenaren. Deze gaan al
dan niet onder bedreiging ‘plat’. Voor criminelen zijn de kosten
die gemoeid gaan met het corrumperen van ambtenaren
verwaarloosbaar in vergelijking met hun omzet en het is
inmiddels bekend dat zij structurele pogingen tot corrumperen
ondernemen. Daarentegen is corruptie binnen de politie te
weinig bespreekbaar. Volgens voorzitter Struijs van de
Nederlandse Politiebond wordt er bij politie veel te weinig
gepraat over integriteit en integriteitsschendingen114.
Dilemma’s
Het is niet nieuw dat het gezag voor moeilijke keuzes staat en
welhaast onmogelijke afwegingen moet maken. Besturen blijft
een kwestie van lusten en lasten verdelen over groepen
inwoners, over wijken of delen van de regio en het vinden van
een goede balans daarin. Wél nieuw is dat de noodzaak tot het
bestrijden van excessen van bestaand beleid urgenter lijkt te
worden. Waar deze dillema’s anno 2018 het meest pregnant
naar voren komen is vooral bij de drukte in de stad (zie § 2), het
drugsbeleid (zie § 1) en bij het beheersbaar houden van
demonstraties en betogingen (zie § 2). Het maken van keuzes
in deze blijkt een kwestie van balanceren op het snijvlak van
handhaving van de openbare orde en het waarborgen van
rechten. Het blijft een precair evenwicht.
“Politieonderzoek naar lekken gelekt”
Bron: NOS 10 januari 2019
13
Eindbeschouwing
Bewustwording
Dit trendbeeld beoogt de bewustwording te vergroten bij de
politie en haar partners in het veiligheidsdomein omtrent
ontwikkelingen in ‘de buitenwereld’ die (on)veiligheid raken. Dit
trendbeeld kijkt voorbij de cijfers, verzamelt geluiden uit de
maatschappij en verzamelt ervaringen, inzichten en kennis van
professionals op de werkvloer, en werpt daarmee licht op het
huidige maatschappelijke framework waarbinnen veiligheids-
specialisten opereren.
Er gebeurt veel en allerlei mensen houden zich op allerlei
fronten bezig met veiligheid. Binnen de gemeente Amsterdam
is het een speerpunt en wordt er ook capaciteit voor
vrijgemaakt, gezien de groei van de afdeling OOV in de
afgelopen jaren. En daarnaast weten partners elkaar meer en
meer te vinden, en informatie met elkaar te delen. De indruk is
dat ieder ‘erbovenop zit’ en zich er samen druk over maakt.
Korte terugblik
De trends als geschetst in het trendbeeld van vorig jaar zijn nog
immer van kracht en zetten onverminderd door: de
technologisering loopt als een rode draad door de
ontwikkelingen heen, de drugseconomie is en blijft bepalend
voor een groot deel van de ondermijnende criminaliteit en ook
de drukte in de stad blijft een punt van zorg en aandacht.
De ontwikkelingen in de digitale wereld gaan razendsnel. Waar
de cryptocurrency’s en de blockchaintechnologie vorig jaar als
een invloedrijke trend werden benoemd, bleken deze het
afgelopen jaar minder waardevol en succesvol waardoor ze niet
meer zo prominent in beeld zijn. Maar des te meer blijkt
cybercrime een fenomeen te zijn waar moeilijk zicht en grip op
is te krijgen.
In de zware georganiseerde criminaliteit is een duidelijke trend
zichtbaar: de grenzen van het geweld verschuiven. Na
liquidaties, een afgehakt hoofd en bedreigingen van journalisten
en vertegenwoordigers van het openbaar bestuur, werden het
afgelopen jaar gebouwen van journalisten doelwit van
aanslagen en de broer van een kroongetuige vermoord: een
unicum in de Nederlandse rechtsstaat.
Dat er grote druk ligt op de stad en de regio, zowel qua aantallen
bezoekers en inwoners, als diversiteit tussen groepen, is
evident. Onderlinge onverdraagzaamheid lijkt toe te nemen
waarbij vervreemding op de loer ligt. Invloeden vanbuiten (o.a.
nepnieuws) kunnen verstrekkende gevolgen hebben. Dit alles
stelt het gezag voor soms moeilijke keuzes en opgaves. Zeker
in een tijd waarin het vertrouwen van burgers in de overheid niet
oneindig is en waar sprake is van krapte.
Vier trends
Duidelijk wordt dat er vier belangrijke maatschappelijke ont-
wikkelingen te benoemen zijn die volgens geraadpleegde
professionals een grote impact hebben op de (on)veiligheid van
burgers, ondernemers, de stad en de leefomgeving. Uit de trend
‘dealen en schieten’ (§ 1) blijkt dat vooral de ontwikkelingen in
de wereld van de drugshandel, vaak gepaard gaand met het
gebruik van veel geweld, van grote invloed zijn op de
(on)veiligheid in de eenheid. Maar ook polarisatie en
tegenstellingen tussen groepen die besproken worden in de
trend ‘tumult in de samenleving’ (§ 2) zorgen voor onrust en
openbare orde problemen. Daarnaast worstelt ieder met de
potentiële dreiging die uitgaat van gedigitaliseerde en andere
onzichtbare vormen van criminaliteit (§ 3). Burgers en bedrijven
zijn kwetsbaar omdat de ICT beveiliging vaak niet op orde is.
Via nepnieuws en deepfakes kan invloed uitgeoefend worden
op de publieke opinie en kunnen belangrijke beslissingen
beïnvloed worden (bijvoorbeeld de verkiezingen in de VS) of
kunnen discussies op scherp gesteld worden en daarmee
bijdragen aan polarisatie. De technische ontwikkelingen zetten
door en vormen daarmee naast hulpmiddel soms ook een
gevaar.
Deze trends samen maken dat de zorg voor veiligheid
complexer van aard (b)lijkt te zijn dan enkel de criminele
uitingsvormen in de politiestatistieken. In een tijd waarin het
gezag onder druk staat (§ 4) zijn daar geen eenvoudige
oplossingen voor te bedenken. De verwevenheid en onderlinge
samenhang tussen deze trends maakt duidelijk dat de
werkelijkheid in ‘de buitenwereld’ zich niet laat reduceren tot
hapklare aanpakken.
Systeembenadering
Inzicht in de grote(re) maatschappelijke ontwikkelingen maakt
het wél mogelijk criminele en overlast veroorzakende
fenomenen beter te begrijpen. Het geeft houvast tijdens het
‘werken aan veiligheid’. Binnen de context van dalende
criminaliteitscijfers en een gelijkblijvende meldingsbereidheid is
er meer en meer aandacht voor ondermijnende criminaliteit en
misdrijven die juist niet zichtbaar worden in de statistieken.
Allemaal zaken die er ‘niet lijken te zijn’, maar waar mensen juist
wel veel last van hebben en waarvan een bepaalde dreiging
uitgaat. Dit rechtvaardigt de roep om een systeembenadering:
een doordachte wijze van aanpakken van problemen waarbij
voorbij individuele interventies wordt gedacht en rekening
gehouden wordt met de complexiteit van de buitenwereld.
Immers, zorgen voor veiligheid is meer dan een kwestie van
‘boeven vangen’ en ‘meer blauw op straat’. De huidige tijd
vraagt om innovatie en aanpassingsvermogen om ont-
wikkelingen in de bovenwereld, onderwereld en virtuele wereld
te kunnen bijbenen, excessen te bestrijden en hopelijk voor te
zijn.
14
Geraadpleegde bronnen
Rapporten
• AIVD (2018a). De erfenis van Syrië. Mondiaal
Jihadisme blijft dreiging voor Europa. Den Haag,
november 2018.
• AIVD (2018b). Rechts-extremisme in Nederland. Een
fenomeen in beweging. Den Haag, 2018
• Bullée, J.W., Montoya, L., Junger, M. & Hartel, P.
(2018). Het succes van social engineering. Tijdschrift
voor Veiligheid. 2018 (17) p.1-2.
• CBS (2018). Veiligheidsmonitor 2017. Den Haag:
CBS.
• CPB (2018). Notitie: Raming aantal
personen/huishoudens onder de lage-inkomensgrens
2018 en 2019. Uitgevoerd op verzoek van het
Centraal Bureau voor de Statistiek. Den Haag: CPB.
• Edelman (2018). Trust Barometer Global Report
2018.
• Eenheid Amsterdam, 2018. Cocaïnehandel en zijn
ondermijnende effecten in Amsterdam. Interne memo,
april 2018.
• Europees Waarnemingscentrum voor drugs en
drugsverslaving (2017). Europees drugsrapport.
Trends en ontwikkelingen. Luxemburg: Bureau voor
publicaties van de Europese Unie, 2017
• Govers, E., Blad, J., van Wijk, j. & Tio, A. (2018).
Demonstreren, een schurend grondrecht? De
Nationale Ombudsman, 14 maart 2018.
• Ham, van, Hardeman et al. (2018). Links extremisme
in beeld. WODC
• HCSS, The Hague Centre for Strategic Studies
(2017). Grote bewegingen, grote impact. Eerste
verkennende studie naar belangrijke trends en
maatschappelijke vraagstukken voor de politie. Den
Haag: HCSS.
• Informatieorganisatie Nationale Politie (2018).
Nationaal Inlichtingenbeeld zware georganiseerde
criminaliteit NIB.
• Jong, J. de (2018). Het mysterie van de verdwenen
criminaliteit. Den Haag: CBS.
• Lam, J. (2017). Reku reeks: Een bundeling van
wetenschappelijke kennis van recherchekundigen ter
benutting in de politiepraktijk, #2 Burgerparticipatie.
Apeldoorn/Arnhem: Politieacademie/Bureau Beke.
• Nationale Politie (2015) De werking van de informatie
organisatie. Versie 1.2., d.d. juli 2015.
• NBTC (2018). Perspectief 2030. Bestemming
Nederland. Een nieuwe visie op bestemming
Nederland ten behoeve van het welzijn van alle
Nederlanders. https://www.nbtc.nl/nl/perspectief-
bestemming-nederland-2030.htm.
• NCTV (2018a). De golfbewegingen van rechts-
extremistisch geweld in West-Europa. Aard, ernst en
omvang van de rechts-extremistische
geweldsdreiging in West-Europa, inclusief Nederland,
Den Haag, oktober 2018.
• NCTV (2018b). Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland
48. Den Haag, september 2018
• Nelen, H. & Kolthoff, N. (2017). Georganiseerde
criminaliteit en integriteit van
rechtshandhavingsorganisaties. Den Haag: SDU
uitgevers.
• OIS (2018). Jaarboek Amsterdam in cijfers 2018
• Raad van Hoofdcommissarissen, Projectgroep Visie
op de politiefunctie (2005). Politie in Ontwikkeling,
Visie op de politiefunctie, Den Haag, NPI.
• RVP (2018). RVP 2019-2022 concept, 17 oktober
2018.
• SMV Stichting Maatschappij en Veiligheid (2018)
Discussienota. Eén politie of meerdere? Den Haag:
SMV.
• Stol, W. Ph. (2013). Lectoraat Cybersafety NHL
Hogeschool, Jaarverslag 2012. Oktober 2013.
https://www.politieacademie.nl/kennisenonderzoek/ke
nnis/mediatheek/PDF/90032.PDF.
• Team A&O, politie eenheid Amsterdam (2018).
Trends en ontwikkelingen in de Eenheid Amsterdam.
Versie 1.0 d.d. 13 februari 2018.
• Tops, P., Valkenhoef, J. van, Torre, E. van der &
Spijk, L. van (2018). Waar een klein land groot in kan
zijn. Nederland en synthetische drugs in de afgelopen
50 jaar. Den Haag: Boom Criminologie.
• Torre, van der, Tops & Valkenhoef (2018).
Gebiedsgebonden politie: hervorming is broodnodig.
Politieacademie.
https://www.politieacademie.nl/actueel/Paginas/Gebie
dsgebonden-politie-hervorming-is-broodnodig-.aspx
• Wijk, A. van & Lenders, A. (2018). Betonrot. Een
kwalitatief onderzoek naar het fenomeen
ondermijnende criminaliteit in Brabant-Zeeland, de
effecten van en richtingen voor de overheidsaanpak
Arnhem: Bekereeks.
• WODC (2018). Cahier 2018-19 Criminaliteit en
rechtshandhaving 2017 Ontwikkelingen en
samenhangen. Den Haag: WODC, CBS en Raad
voor de rechtspraak.
Experts
• Brainstorms (2) met 34 vertegenwoordigers van de
Gemeente Amsterdam (afdelingen OIS en OOV,
naast gebiedsmanagers en veiligheidscoördinatoren),
de politie eenheid Amsterdam (districten, DRIO,
staf en TEDS), en overige eenheden (eenheid Den
Haag (DRIO), Landelijke eenheid (DLIO), staf
korpsleiding).
• Expertsessie wijkagenten Amsterdam (5).
• Geïnterviewde medewerkers eenheid Amsterdam:
Team A&O, DRIO (3), Staf/ PP&A (1), RI, DRIO (2),
TOOI, DRIO (1) en HRM (1)
• Amsterdamse ondernemer (1).
• Meelezers Openbaar Ministerie (3).
• Meelezers OOV, Gemeente Amsterdam (2).
15
Bijgewoonde bijeenkomsten
• De Balie: ‘Amsterdam, de stad waar alles kan’ d.d. 4
nov 2018
• Seminar Burgerparticipatie d.d. 18 september 2018,
op de Politieacademie.
Colofon
Uitgave
Nationale politie, eenheid Amsterdam
Dienst Regionale Informatie Organisatie
Team Analyse & Onderzoek
Postbus 2287
1000 CG Amsterdam
Datum
14 januari 2019
Versie
1.0 Definitief
Rubricering
Niet vertrouwelijk
Copyright © 2019 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd op
geautomatiseerde wijze opgeslagen of openbaar
gemaakt in enige vorm of op enigerlei wijze, hetzij
elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of
enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de Politie.
16
Eindnoten
1 De eenheid Amsterdam omvat de gemeenten: Aalsmeer, Amstelveen, Amsterdam, Diemen, Ouder-Amstel en Uithoorn. 2 Voor info over de signalerende taak van politie zie Raad van
Hoofdcommissarissen 2015: p.14 en zie Nationale Politie, 2015:
p.32: De werking van de informatie organisatie ‘Informatie-
coördinatie gaat over het monitoren van de wereld “buiten”
(incidenten, trends, thema’s rond veiligheidsproblemen) met
een proactief doel: signaleren en vertalen naar advies voor
mogelijke aanpak van veiligheidsproblemen.’ 3 Team A&O, 2018. 4 Zie Trendbeeld 2018 en zie WODC, 2018, p.43. 5 Jong, de J. 2018: p.15. 6 CBS, 2018 p.10: In 2017 voelt 34 procent van de
Nederlanders zich wel eens onveilig in het algemeen. Dit
verschilt niet met 2016, maar is wel minder dan in de jaren
daarvoor. 7 Trendbeeld, 2018; CBS, 2018 (Veiligheidsmonitor 2017) p.12 8 WODC, 2018: p.43 en 48. 9 CBS.nl ‘Grootste groei toerisme in ruim tien jaar‘, 4 april
2018. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2018/14/grootste-groei-
toerisme-in-ruim-tien-jaar. 10 NBTC, 2018: Perspectief 2030. Een nieuwe visie op
bestemming Nederland ten behoeve van het welzijn van alle
Nederlanders https://www.nbtc.nl/nl/perspectief-bestemming-
nederland-2030.htm. 11 OIS, 2018: Jaarboek Amsterdam in cijfers 2018. 12 OIS, 2018: Jaarboek Amsterdam in cijfers 2018. 13 Parool.nl ‘Dit zijn de toekomstige wijken van Amsterdam’,
13 december 2017. https://www.parool.nl/amsterdam/dit-zijn-
de-toekomstige-wijken-van-amsterdam~a4541383/ 14 CBS.nl ‘Meer huishoudens met risico op armoede in 2017‘
12 november 2018. https://www.cbs.nl/nl-
nl/nieuws/2018/46/meer-huishoudens-met-risico-op-armoede-
in-2017. 15 Het aandeel huishoudens met een armoederisico steeg van
7,9 (2016) naar 8,2 procent (2017). 16 CPB, 2018. 17 OIS, 2018: Jaarboek Amsterdam in cijfers 2018. 18 Team A&O, 2018. 19 Achtereenvolgens:
1. de daling van de traditionele criminaliteit zet door,
2. we willen wel de lusten maar niet de lasten,
3. tumult in de samenleving is iets om rekening mee te
houden,
4. toename van de dreiging van het onzichtbare,
5. toename van onbehagen in de wijken,
6. doorzetten en verharden van dealen en schieten
in/rond de drugseconomie,
7. het gezag zit ‘in de knel’ want moet keuzes maken,
8. en er is een toename van ‘doe het zelven’ door
burgers en ondernemers aangaande veiligheid. 20 Memo: ‘Cocaïnehandel en zijn ondermijnende effecten in
Amsterdam’, Intern document, politie Eenheid Amsterdam,
april 2018. 21 Europees Waarnemingscentrum voor drugs en
drugsverslaving, 2017. 22 Nos.nl ‘Waarom een lage cocaïneprijs tot oorlog in
'narcopolder' Nederland leidt’, 3 oktober 2018.
https://nos.nl/l/2253196. 23 Volkskrant.nl ‘Ook Colombiaans parlement akkoord met vredesverdrag FARC’, 1 december 2016. https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/ook-colombiaans-parlement-akkoord-met-vredesverdrag-farc~b872e385/. 24 Nos.nl ‘Vrede met de FARC maakt weg vrij voor
drugsbendes in Colombia’, 20 september 2018.
https://nos.nl/artikel/2251346-vrede-met-de-farc-maakt-weg-
vrij-voor-drugsbendes-in-colombia.html 25 Europees Waarnemingscentrum voor drugs en
drugsverslaving, 2017. 26 NRC.nl ‘Narcos inspireert misdaad’, 7 december 2018.
https://www.nrc.nl/nieuws/2018/12/07/narcos-inspireert-
misdaad-a3059894. 27 Nos.nl ‘Wie is wie in de Amsterdamse Mocro-oorlog?’, 9
maart 2016. https://nos.nl/op3/artikel/2091746-wie-is-wie-in-
de-amsterdamse-mocro-oorlog.html. 28 Nos.nl ‘Afgehakt hoofd gevonden in Amsterdam’, 9 maart
2016. https://nos.nl/artikel/2091586-afgehakt-hoofd-gevonden-
in-amsterdam.html. 29 AD.nl ‘Broer kroongetuige liquidaties doodgeschoten bij
NDSM-werf’, 29 maart 2018.
https://www.ad.nl/amsterdam/broer-kroongetuige-liquidaties-
doodgeschoten-bij-ndsm-werf~a7050da5/. 30 Universiteit Leiden.nl ‘Hoge barrières voor de inzet van kroongetuigen in Nederland’, 1 mei 2018. https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2018/05/hoge-barrieres-voor-de-inzet-van-kroongetuigen-in-nederland 31 AD.nl ‘Dit is het verhaal van Paul Vugts, de
misdaadjournalist die leefde onder doodsbedreiging’, 8
september 2018. https://www.ad.nl/binnenland/dit-is-het-
verhaal-van-paul-vugts-de-misdaadjournalist-die-leefde-onder-
doodsbedreiging~aaa84639/. 32 AT5.nl ‘Busje rijdt pand De Telegraaf binnen en vliegt in
brand; politie gaat uit van opzet’, 26 juni 2018.
https://www.at5.nl/artikelen/183599/busje-rijdt-pand-de-
telegraaf-binnen-en-vliegt-in-brand-politie-gaat-uit-van-opzet. 33 AT5.nl ‘OM: 'Beschieting Panorama aanslag op persvrijheid',
5 oktober 2018.
https://www.at5.nl/index.php/artikelen/186986/om-beschieting-
panorama-aanslag-op-persvrijheid. 34 NHnieuws.nl ‘Noord-Hollandse burgemeesters veelvuldig
bedreigd’, 14 december 2018.
https://www.nhnieuws.nl/nieuws/236843/Noord-Hollandse-
burgemeesters-veelvuldig-bedreigd. 35 NHnieuws.nl ‘Burgemeester Ouder-Amstel deed dit jaar al
meerdere keren aangifte van belediging’, 14 december 2018.
https://www.nhnieuws.nl/nieuws/236925/Burgemeester-Ouder-
Amstel-deed-dit-jaar-al-meerdere-keren-aangifte-van-
belediging.
17
36 NRC.nl ‘Narcos inspireert misdaad’, 7 december 2018.
https://www.nrc.nl/nieuws/2018/12/07/narcos-inspireert-
misdaad-a3059894. 37 Panorama.nl ‘De man van 3,7 miljoen (gekraakte
berichten)’, 23 mei 2018. https://panorama.nl/magazine/man-
van-37-miljoen. 38 Boevennieuws.pro ‘Taghi wilde ‘kk Plooij laten slapen’, 6
december 2018.
https://www.boevennieuws.pro/nieuwsflits/taghi-wilde-plooij-
laten-slapen/. 39 NRC.nl ‘Handgranaat is steeds vaker een crimineel dreigmiddel’,16 augustus 2018. https://www.nrc.nl/nieuws/2018/08/16/een-handgranaat-leg-je-neer-en-weg-ben-je-a1613367. 40 AT5.nl ‘2018 was het jaar van de handgranaat: 'Je wenst dit geen enkele ondernemer toe'’, 21 december 2018. https://www.at5.nl/artikelen/189878/2018-was-het-jaar-van-de-handgranaat-je-wenst-dit-geen-enkele-ondernemer-toe. 41 AT5.nl ‘Handgranaat gevonden bij beschoten woning in Diemen’, 29 juni 2018. https://www.at5.nl/artikelen/183724/granaat-gevonden-voor-woning-diemen 42 AT5.nl ‘Vijfde explosief in maand tijd: 'handgranaat' gaat af in Diemen’, 31 augustus 2018.
https://www.at5.nl/artikelen/185895/vijfde-explosief-in-maand-tijd-handgranaat-gaat-af-in-diemen 43 AT5.nl ‘Halsema in brief aan minister: 'Ondermijning door
drugshandel nadert kritisch punt', 22 november 2018. https://www.at5.nl/artikelen/188771/halsema-in-brief-aan-
minister-ondermijning-door-drugshandel-nadert-kritisch-punt. 44 hetCCV.nl ‘85 miljoen ondermijningsfonds naar de regio's’,
12 juli 2018. https://hetccv.nl/nieuws/nieuws-detail/article/85-
miljoen-ondermijningsfonds-naar-de-regios/. 45 OIS, 2018: Jaarboek Amsterdam in cijfers 2018 46 Notitie: ‘Gebiedsontwikkeling Amsterdam Noord’, Intern
document politie Eenheid Amsterdam. 11 oktober 2018. 47 Trouw.nl ‘Ombudsman slaat alarm: 'Het centrum van
Amsterdam is 's nachts een wetteloze jungle'’, 28 juli 2018.
‘https://www.trouw.nl/samenleving/ombudsman-slaat-alarm-
het-centrum-van-amsterdam-is-s-nachts-een-wetteloze-jungle-
~a939a839/ 48 Parool.nl ‘Einde van raamprostitutie op de Wallen een stap
dichterbij’, 1 november 2018.
https://www.parool.nl/amsterdam/einde-van-raamprostitutie-
op-de-wallen-een-stap-dichterbij~a4606984/ 49 NOS.nl ‘Extreem lange rij kijkers bij huurwoning
Amsterdam’, 27 november 2018. https://nos.nl/artikel/2252256-
extreem-lange-rij-kijkers-bij-huurwoning-amsterdam.html 50 NU.nl ‘Korpschef Akerboom wil psychische hulp in elke wijk‘,
22 december 2017.
https://www.nu.nl/binnenland/5060426/korpschef-akerboom-
wil-psychische-hulp-in-elke-wijk.html 51 https://www.nctv.nl/organisatie/ct/dtn/linksrechts-
extremisme.aspx 52 van Ham, Hardeman et al.; 2018. 53 NCTV, 2018a 54 AIVD, 2018b. 55 Parool.nl ‘Man bekent neerleggen onthoofde pop bij moskee
in Noord’, 1 maart 2018.
https://www.parool.nl/amsterdam/man-bekent-neerleggen-
onthoofde-pop-bij-moskee-in-noord~a4575756/ 56 RVP 2019-2022, 2018 57 Nationaleombudsman.nl ‘Demonstratierecht onder druk’, 14 maart 2018. https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/2018/demonstratierecht-onder-druk 58 Govers, Blad et al., 2018. 59 deVolkskrant.nl ‘Leggen burgemeesters demonstranten te
makkelijk beperkingen op? ‘Shockeren is ook demonstreren’’,
22 oktober 2018. https://www.volkskrant.nl/nieuws-
achtergrond/leggen-burgemeesters-demonstranten-te-
makkelijk-beperkingen-op-shockeren-is-ook-demonstreren-
~b9445e68/ 60 deVolkskrant.nl ‘Amnesty: Kick Out Zwarte Piet
onvoldoende beschermd door politie en burgemeesters’, 18
november 2018. https://www.volkskrant.nl/nieuws-
achtergrond/amnesty-kick-out-zwarte-piet-onvoldoende-
beschermd-door-politie-en-burgemeesters~bbd0c86d/ 61 AT5.nl ‘Burgemeester: 'Pro- en anti-Israël-demonstranten
krijgen Dam om en om', 3 juli 2017.
https://www.at5.nl/artikelen/170734/burgemeester-pro--en-anti-
isral-demonstranten-krijgen-dam-om-en-om. 62 NCTV, 2018b. 63 VNG.nl ‘Start Landelijke vreemdelingenvoorzieningen in 5
gemeenten‘, 29 november 2018.
https://vng.nl/onderwerpenindex/asiel/asielbeleid-en-
integratie/nieuws/start-landelijke-vreemdelingenvoorzieningen-
in-5-gemeenten 64 AD.nl ‘Verdachte van inslaan ruiten van Joods restaurant
HaCarmel op vrije voeten.’ 2 juli 2018.
https://www.ad.nl/binnenland/verdachte-van-inslaan-ruiten-
joods-restaurant-hacarmel-op-vrije-voeten~abeb1889/ 65 NOS.nl 'Joden durven niet openlijk Joods te zijn', 26
november 2018. https://nos.nl/artikel/2260959-joden-durven-
niet-openlijk-joods-te-zijn.html. 66 EenVandaag.nl ‘Amsterdam gaat strijd aan tegen groeiend
antisemitisme’, 6 maart 2018.
https://eenvandaag.avrotros.nl/item/amsterdam-gaat-strijd-
aan-tegen-groeiend-antisemitisme/ 67 NCTV.nl ‘Nederlanders maken zich meer zorgen om
terrorisme,14 november 2018.
https://www.nctv.nl/actueel/nieuws/2018/nederlanders-maken-
zich-meer-zorgen-om-terrorisme.aspx 68 NCTV.nl ‘Kans op aanslag in Nederland blijft reëel’, 10
september 2018.
https://www.nctv.nl/organisatie/ct/dtn/index.aspx 69 NCTV.nl ‘Kans op aanslag in Nederland blijft reëel’, 10
september 2018.
https://www.nctv.nl/organisatie/ct/dtn/index.aspx 70 AIVD, 2018a. 71 NCTV, 2018b. 72 Op basis van een query(specifieke zoekvraag) worden de
‘cybercrime’ registraties geselecteerd. 73 Een vorm van cybercrime waarbij telefonisch contact
plaatsvindt tussen het slachtoffer en een persoon (de
scammer/oplichter), die zich voordoet als medewerker van
Microsoft of een ander softwarebedrijf. De oplichter overtuigt het
18
slachtoffer van problemen met diens computer en maakt het
slachtoffer geld afhandig. 74 Een vorm van cybercrime waarbij de melder (meestal een
bedrijf) een mail krijgt van de allerhoogste baas (de CEO), de
voorzitter of iemand anders hoog in de organisatie, waarin deze
hem opdraagt een fors bedrag over te maken naar een
buitenlandse rekening. De mail wordt vaak verstuurd naar een
medewerker van de financiële administratie. 75 Een vorm van cybercrime waarbij de melder geld moet
betalen omdat bestanden op zijn computer zijn 'gegijzeld' door
ze te versleutelen. Door losgeld (meestal in bitcoins) te betalen
kan de melder weer bij de bestanden komen. Meestal wordt de
toegang tot die bestanden echter nooit gegeven en is het
losgeld verloren. De software is vaak op de computer gekomen
door een (besmette) link of bijlage in een mail te openen of op
een advertentie (malvertising) te klikken. 76 Een vorm van cybercrime waarbij de melder geld moet
betalen omdat er gedreigd wordt met een Ddos-aanval. In
sommige gevallen is in de aanloop van de afpersing al sprake
geweest van een eerdere (of lichtere) aanval om het dreigement
geloofwaardig te maken. Bij een Ddos-aanval wordt een
computer- of netwerk dusdanig zwaar belast of gemanipuleerd
dat het systeem wordt uitgeschakeld. De diensten zijn daarmee
ook niet meer beschikbaar voor de normale gebruikers. De
website of server van de melder (meestal een bedrijf) is dan
heel traag of niet meer te bereiken. 77 Bulleé, Montoya et al., 2018. 78 NOS.nl ‘Criminelen verdienen steeds meer aan CEO-
fraude’, 12 september 2018. https://nos.nl/artikel/2250066-
criminelen-verdienen-steeds-meer-geld-aan-ceo-fraude.html. 79 Edelman, 2018. 80 PCMweb.nl, ‘Zo werkt AMS-IX: Alles over het grootste
internetknooppunt ter wereld’, 11 april 2017.
https://pcmweb.nl/artikelen/internet/zo-werkt-ams-ix-alles-over-
het-grootste-internetknooppunt-ter-wereld/. 81 Copsincyberspace ‘Helft mkb heeft last van cybercrime’, 10
november 2018.
https://copsincyberspace.wordpress.com/?s=Helft+mkb+heeft+
last+van+cybercrime. 82 CBS, 2018. 83 Stol, 2013. 84 Intentieverklaring Brede Coalitie ter verstoring van Tech
Support Scams in Nederland, 28 maart 2018. 85 Publieke partijen: De Minister van Justitie en Veiligheid en
vertegenwoordigers van: het Openbaar Ministerie, de Nationale
Politie en de Autoriteit Consument en Markt / Private partijen:
Vertegenwoordigers van: Microsoft Corporation, Teamviewer
GmbH, Koninklijke KPN N.V., VodafoneZiggo Group Holding
B.V., Western Union Company, MoneyGram International Inc.,
ABN AMRO Bank N.V., ING Bank NV., de Coöperatieve
Rabobank U.A. (Rabobank), De Volksbank en de Verenigde
Bitcoinbedrijven Nederland (VBNL). 86 Postorderbedrijven (Bol.com, Zalando, Coolblue en
Wehkamp), Telecomproviders (Vodafone, KPN, Tele2, Telfort
en T-mobile). 87 Privacybydesign.nl ‘Over IRMA’.
https://privacybydesign.foundation/irma/ 88 Wijk & Lenders, 2018.
89 Tops, Valkenhoef, et al., 2018. 90 NRC.nl ‘Ondermijningsduo’ Tops en Tromp onderzoekt
geldstromen Amsterdam’, 18 december 2018.
https://www.nrc.nl/nieuws/2018/12/18/cocainehandel-
ondermijningsduo-tops-en-tromp-onderzoekt-geldstromen-
amsterdam-a3090420 91 Samenwerking van het Openbaar Ministerie Amsterdam met
de gemeente Amsterdam, Inspectie Sociale Zaken en
Werkgelegenheid (ISZW), Financial Intelligence Unit (FIU) en
Eenheid Amsterdam. 92 Parool.nl ‘Politie vindt illegale stoffen in kapperszaak’, 23
oktober 2018 https://www.parool.nl/amsterdam/politie-vindt-
illegale-stoffen-in-kapperszaak~a4606488/ 93 NRC.nl ‘Nederlandse twitteraars dankbaar doorgeefluik voor
Russische trollen’, 14 september 2018.
https://www.nrc.nl/nieuws/2018/09/14/nederlandse-twitteraars-
dankbaar-doorgeefluik-voor-russische-trollen-a1616556. 94 Copsincyberspace.com ‘Russische trollen spelen in op
westerse angsten’, 30 augustus 2018.
https://copsincyberspace.wordpress.com/?s=Russische+trollen
+spelen+in+op+westerse+angsten. 95 lisa-groningen.nl ‘Fake news on steroids: het dreigende
gevaar van Deepfakes’, 11 november 2018. https://lisa-
groningen.nl/fake-news-on-steroids-het-dreigende-gevaar-van-
deepfakes/ 96 Frankwatching.com ‘Het gevaar van kunstmatige
intelligentie’, 27 augustus 2018.
https://www.frankwatching.com/archive/2018/08/27/het-
gevaar-van-kunstmatige-intelligentie/. 97 Volkskrant.nl ‘Geld lenen? Dan worden eerst je social
media-account gescreend’, 24 november 2018.
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/geld-lenen-dan-
worden-eerst-je-social-media-accounts-gescreend~b53b4a36/. 98 IBM.com ‘Many AI systems are trained using biased data’,
https://www.research.ibm.com/5-in-5/ai-and-bias/. 99 CBS.nl ‘Meer vertrouwen in elkaar en in instituties’, 28 mei
2018. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2018/22/meer-
vertrouwen-in-elkaar-en-instituties. 100 NOS.nl ‘Politie stopt dit jaar 16.000 zaken vanwege
personeelstekort’, 28 november 2018. https://nos.nl/artikel/2261237-politie-stopt-dit-jaar-16-000-
zaken-vanwege-personeelstekort.html 101 Kleijwegt, M.in: de Groene Amsterdammer. ‘De politie in veranderende tijden #2: Amsterdam-West ‘Ja, etnisch profileren bestaat’, 20 juni 2018. https://www.groene.nl/artikel/ja-etnisch-profileren-bestaat 102 Arie Slob, de minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs
en Media, spreekt van ‘verruwing’ in reactie op het onderzoek
van DUO Onderwijsonderzoek & Advies, waaruit blijkt dat een
kwart van de middelbareschooldocenten wordt wel eens
uitgescholden of geïntimideerd door leerlingen. Zie: NOS.nl
‘Slob vindt schelden tegen docenten onacceptabel’, 28
november 2018. https://nos.nl/artikel/2261262-slob-vindt-
schelden-tegen-docenten-onacceptabel.html 103 Bijvoorbeeld: in 2018 vonden aanslagen plaats op de
gebouwen van De Telegraaf en De Panorama, de
Burgemeester van Haarlem dook onder vanwege grote
dreiging. Voor misdaadjournalist Paul Vugts was een
moordopdracht afgegeven waardoor hij maandenlang onder
19
zeer zware bewaking stond en journalist John van den Heuvel
kan niet meer in een tv studio verslag komen doen, vanwege
een dreiging. 104 Volkskrant.nl ‘Handhavers gaan ongewapend door de
wetteloze jungle van Amsterdam’, 3 augustus 2018 105 Nieuwsuur ‘Grote zorgen over politie en justitie: 'De hele
keten dreigt vast te lopen', 12 november 2018.
https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2258964-grote-zorgen-over-
politie-en-justitie-de-hele-keten-dreigt-vast-te-lopen.html. 106 Akerboom in: Nieuwsuur: Grote zorgen over politie en
justitie: 'De hele keten dreigt vast te lopen', 12 november 2018.
‘grote zorgen over de rechtsstaat’ 107 SMV, 2018. 108 Volkskrant.nl ‘Tussen agenten en boa’s ligt een grijs
gebied’, 18 december 2018. https://www.volkskrant.nl/
nieuws-achtergrond/tussen-agenten-en-boa-s-ligt-een-grijs-
gebied~bb1fc219/. 109 Torre, van der, & Valkenhoef, 2018. p.4. 110 Seminar Burgerparticipatie d.d. 18 september 2018, op de
politieacademie. 111 Ombudsman Arre Zuurmond tijdens het debat in de Balie
op 4 november 2018: ‘Amsterdam, de stad waar alles kan’ 112 Nelen & Kolthoff, 2017 113 Informatieorganisatie Nationale Politie 2018, pp 4-5. 114 DeStentor.nl ‘Foute agenten te vaak doodgezwegen’, 20
januari 2018. https://www.destentor.nl/apeldoorn/foute-
agenten-te-vaak-doodgezwegen~a09a8b0f/.
![Spoedreparatie fiscale eenheid: de slotbalans...fiscale eenheid 2003, zijn geen samenhangende regelingen.[20] - Het spoedreparatieregime geldt ‘zonder temporele beperking’, dus](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/60aaad7799da0d739a3d6337/spoedreparatie-fiscale-eenheid-de-slotbalans-fiscale-eenheid-2003-zijn-geen.jpg)
![Fiscale Eenheid DEF-9[1][1]](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5572141d497959fc0b93cda8/fiscale-eenheid-def-911.jpg)