1 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

Trit L Ng Hnh

Kim nh v Vit Nhn

Ni Dung

I - Bng Nguyt Lnh II- Ng Hnh III- Vng Sinh IV- Vng Khng (khc) V- Hng Phm VI- Cu Tr VII- Ch Vin

Trit L Ng Hnh I- Ngun Gc Vn Hc II- Ni Dung Vn Bn III- Tng Sinh Tng Khc IV- S Khc Nhau Gia H v Lc Th VI- Trit L Ng Hnh VII- Tr V t T

I.- BNG NGUYT LNH

( Kinh L )

Ng Hnh Thy Ha Mc Kim Th

Thi Tit ng H Xun Thu T qu

Ng Phng Bc Nam ng Ty Trung ng

Ng Tng Thn Tm Can Ph T

Tc Dng Th gic

Thnh gic C ch Ngn ng T duy

Ng Sc en Xanh Trng Vng

Ng V Mn ng Chua Cay Ngt

Ng Cung V Chy Gic Thng Cung

5 S 6 7 8 9 5

Thin Can Nhm-Qu Bnh-inh Gip-t Canh-Thn Mu-K

2 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

II.- Ng hnh

C cu Khng Thi gian v Ng sc

Ha Nam

Mc Th Kim = ng Trung ng Ty

Thy Bc

Ng Hnh C Cu Khng Gian

H

Xun T qu Thu Xanh Vng Trng

ng en

C cu Thi gian Ng sc

S Ng hnh

Ha ( 2 )

( 3 ) Mc Th ( 5 ) Kim ( 4 )

Thy ( 1 )

hnh v s

( Nu tch 4 xung quanh ra th ca Hnh Th s Trng

3 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

III.- Vng Sinh

i theo chiu kim ng h: Kim Mc Thy Ha Th: 4 1 3 2 5

IV.- Vng Khng ( khc )

i ngc chiu kim ng h: Thy Ha Kim Mc Th: 3 2 4 1 5

Vng Trong vng Ngoi

Vng trong : ( 1, 2, 3, 4, 5 ). Vng ngoi: ( 5+1= 6, 5+2=7, 5+3=8, 5+4=9 )

V.- Hng phm

Hng Phm Cu Tr

Hng Phm l mi vic ( 4 gc mang s chn ) u phi theo mu ln ( Hng phm ) l Ng hnh t gia .

4 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

VI.- Cu Tr

K ra nhng vic cn lm cho mt nc i xa . Ton l nhng vic tinh thn, nn ng gi l Tm linh s quan. y l vic mu k theo con s 9 ca dn Lc Vit gi l Cu Lc.

VII.- Ch Vin: Vn v Vn

Ch cuc sng vin mn trn y, gm c Vn ln Vn. Vin = Vn + Vn

Vn l Tu thn cho n coi sng cht nh nhau ( tc c o ). Vn l to ra cng khp ht n T th An bang , tc l vic thin vic ngha ln lao hn ht c th c i. Ch Vin ch c Vit Nho cng nh tng T th An bang vy .

NG HNH ( Ch Thi: ng i ca Thi Khng hay trit l Ng hnh. Kim nh )

I.- Ngun gc vn hc

Khng my phm tr b xuyn tc v hiu lm bng Ng hnh. N b ng nhn k ngay t nhng ngi y thin ch v giu cm tnh vi trit ng. Hn th c th ni n b chn vi t i Hn. V t ch cn d ln mt t mt vi ngn tay hay ngn chn nn rt kh c c mt nhn thc trung thc v trit l Ng hnh. Th m Ng hnh li l ci khung cn bn ca trit l ng phng, c hiu c th ton b mi n chu nhau ha hp Ng v tng c nhi cc hu hp ( H t ). Ng hnh l nn tng cho th ch Minh ng, v Nguyt lnh, c hai l ni thai nghn ra Hng Phm v Hng phm l m hnh bn ct ca trit l siu hnh chnh tr Vit Nho. Nhn thc c iu tc cng l nhn thc c tm quan trng trong s hiu c cch ch thc ngha uyn nguyn ca thuyt Ng hnh. Mun c th vic lm u tin l tm v ngun gc vn hc ngha l tm ra bn vn lu i nht, kh d c coi nh trc tip xut pht t truyn thng cha b pha tp. V cho ti nay s d ngha khng my c nhn nhn ra la do hc gi ch trng rt t ti bn vn u tin, nhng coi ngang nhau c nhng bn vn v sau t i Chu Din, Hoi Nam T hay ng Trng Th, tc l nhng bn vn xut hin v sau vo li

5 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

th k th 5 n 2 trc k nguyn vi nhng hnh thi bin th, nn khng nhn ra li sp t uyn nguyn. Cn phi i ln na v chng ta nhn ra bn vn c i nht nm trong Kinh Th thin Nghiu in v thin Hng phm, ni ni n Ng hnh ln u tin. Kinh Th c th san nh vo i Khng T, nhng hai thin Nghiu in v Hng phm c lu i t ra v cn bn. mt do cc hc gi cho rng thuyt Ng hnh do Chu Din sng lp. Nhng ngy nay thuyt khng cn c th ng vng v h ln thuyt Ng c vi Ng hnh, tc l ln ln ci ty vi ci gc. Ng c th do Chu Din, nu khng th sng th t ra cng l tay truyn b mnh. n sau ng Trng Th chu nh hng ny nhiu.

Cn thuyt Ng hnh l cn bn cho Ng c th c lu i trc nh n tch li trong Nghiu in. Ngy nay c kin chng bng phng v tinh u ( lieu sideral, loi des prcessions: Precession des equinoxes l s kin khch quan c th kim chng bng khoa hc rt chnh xc. iu ch1ng t khng th no c chuyn gi mo v phn cn c. y l cha k n nhng minh chng v s liu chng hn nh Thng dng sc Trng, v tn cc vua c ch ca Thp can nh Bn Canh, Thi Gip, c inh, Ung K. . . l nhng vic gi thit phi c thuyt Ng hnh trc ri, v mu sc cng nh Thin Can ( Gip t ) l do Ng hnh. iu cng tht v thin Nghiu in n ni 4 cung ca 4 sao v Trung cung Bc u tc l khung Ng hnh. Nh vy l chng ta c tha l chng v s chnh truyn v lu i ca hai bn vn lin h ti Ng hnh, tc l bn vn ghi li mt quan nim trit l c xut pht nu khng th k 27 thi Phc Hy th t ra th k 24 i Nghiu Thun. Mt s gi mo khng th no c c v n i phi bit n phng v tinh u l iu lc cha u bit. Cn gi s ngi lp ra bit c lut do trc th th chng thm gi mo, m ng nhin l l mt v Thu T ri. Bi vy ta c th bit chc tm v gi tr chnh truyn ( authenticit ) ca ti liu Ng hnh trong hai thin sch v ta khi u nghin cu ci trit l n bn trong.

II.- Ni dung bn vn

Bn vn chia ra 3 trit: Trit nht ni v th t cc hnh. Trit hai ni v tnh cht ca mi hnh. Trit ba ni v Ng v: Mn, ng, Chua, Cay, Ngt: Hm, Kh,

Toan, Tn, Cam.

Trit ba ny thuc Dng tu ph vo Th trit hai. Vy chng ta ch cn tm hiu trit hai v tnh cht ca mi hnh:

1.- Thin Hng phm ni:

Nc thm xung La bc ln Mc un khc chnh trc Kim vng theo bin ci Th ch gieo gt.

Thu vit nhun h, Ha vit vim thng, Mc vit khc trc, Kim vit tng cch, Th vit gi sc

6 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

2.- ngha ca Hnh: Yu tnh ca Nc

Yu tnh ca Nc l thm xung. ng Granet phn i Chavannes dch ch Vit l est appel , v nh th tch ri ng tc ra khi Nc, y nh Nc l Nc, cn ng tc chy xung l ngoi ti khng cu to nn Nc. Hiu li l hiu theo li T cht (lment ) c th ng tc mt ri. Ngc li y yu tnh ca n chnh l Tc ng, chnh l Hnh, nn Hnh khng bao gi c hiu la Danh t, nhng phi hiu l ng t: Hnh l i l bin dch, l din tin mt vn hnh, v y ang vng Sinh cha n vng Thnh. C th ni cn trong t vi th ni khng th tng tng ra s vt m mt trt khng c tc ng ca s vt on ne peut imaginer une chose sans poser une action de cette chose ( N.E.S ). vng Thnh c th tm hiu l lment, l vt th nh quen hiu trong vic xp Loi. Ch nh y l t Sinh th hon ton ch ng tc: Thu vit nhun h, Ha vit vim thng . . . t Sinh ct cn Thu khng l Nc ( s l t Thnh ), khng L cht lng, nhng l ng tc Tm xung . La cng th l ng tc i ln, bc ln. Ln xung u c hng r rt, l Ln Xung giao nhau. Do Ng hnh l dch l 5 lments hay 5 substances u ch tm ng c vng ngoi. Dch bng ch Principe undergoing: Nguyn l i ngm di l gn nht vi ch Hnh v ni ln c ng tc l i. Tuy nhin cng mi l gn m cha ng hn v cha biu l ht c ci ng vn hnh l ng nm n trong.

3.-V th t Tin thin

Trit th nht: Nht vit Thy, nh vit Ha, tam vit Mc, t vit Kim, ng vit Th. S d th t ny hay ln ln v khng phn bit vi th t Hu thin, vy ta cn din gii thm: ng v phng din Tin thin th nhng s ny c mt s quan trng t cn c ch khng phi l th t sp xp, c th thay i ngi v, nhng l th t cu to ni ln yu tnh cho nn n dnh lin vi nhau: H thay i l nh mt yu tnh, tc l s i i ca m Dng. Nn h ni: 1 l Nc th 2 l Ha; 3 l Mc th 4 phi l Kim, cn 5 th vn l Th, ch khng c ln th t ni 1 l Mc, th d. V y l ng din bin ca m Dng, nn l ci g Ni ti m Kinh Dch ni : Nht m nht Dng v chi o, k chi gi Thin d, thnh chi gi Tnh d ( H t. 5 ). ni l o th bt kh tu du li d khng th la d ch mt giy, nn li noi l Tnh tc l bn ct yu tnh. Vy h lm sai th t th khng cn l Tnh l Vt na. Yu tnh l m Dng

i lp nm trong vng o Trung ha. Gia hai i lp th c mt trung gian ho gii. Nu kp ln th cng theo lut , tc phi c Trung cung ha gii v Sinh dng, nn gi l Nhp Nm ( temps quinaire ) tc l 1 5 2 ch hng Dc v 3 5 - 4 ch hng Ngang hay l V Tr hoc Thi Khng c mt. Chng ta d nhn

ra iu trong khi t nhng s th t kia thnh biu nh sau: l biu th t Hng phm: Ta thy s 5 chim mt a v c bit Trung cung.

4.- ngha ch Ng trong danh t Ng Hnh

Ch Ng thng ch hiu l s 5 hoc l th Nm, nhng mi l li hiu thng thng. Cn mt ngha na su hn, ch Thin a. lc 5 l s Thnh ca 3 + 2 tc l Tham Thin lng a: 3 Tri 2 t . Hiu nh th mi ng vi o m Dng, mt L, mt Chn: mt t, mt Tri: c Ra m cng c V. Do 5 c dng lm s Trung tm bao hm Tim th Tm linh vy. y l li hiu bt

7 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

buc khi xt ring mt ch Ng. V lc n biu th l cu to uyn nguyn. S cu to phi theo ng lut m Dng, ni khc l lut V Tr, h c V phi c Tr, h c Honh ,phi c Tung, mi v nn Thp T uyn nguyn Truyn thng ( croise originelle ).

Nn h 1 2 : Thy Ha lm Tung th phi c 3 Mc 4 Kim lm Honh. t sai th t l nh mt Tung Honh l lm mt V Tr. V nh Th l Tm bt ti m thiu Tm th cn chi l Ng Tm tin th V Tr.

5.- ngha ch Hnh

Hnh l i, i l Ra nn phi c Hng, c Ni tm v ( phn phc ). i Ra phi Hng v Trung tm. Trung tm l Trn l Tr, cn i Ra l Vung l V: Hiu nh th mi ng lc cn c hai ch V Tr ca quan nim Thi gian uyn nguyn, tc l thc tm quan trng ca Th. C hiu c tm quan trng ca ca Th mi nm c then cht, nu khng s gy ln xn, nh mt yu t cn c nh thng thy. Bi v ngay li ni: Thy, Ha, Mc, Kim, Th khi mo cho s ln ln , phng chi th t i khng ca Hoi Nam T: Thy, Ha, Kim, Mc, Th cng xa hn, v c hai khng t Th lm Trung tm, nn khng c Trung gian Ha gii hai i lp th tc l ln ln hai bnh din vy. em Th bnh din Trn ( hay l Ni cng th ) t xung bnh din Di ( hay l Ngoi ) th lm sao v ln c Thp T nhai ( croix originelle ) m thiu Thp T nhai th cn chi l vng Trong, cn chi l tinh tu Tinh thn, ci cn li ch l Khung Ngoi trng rng. Do chng ti th ra mt li biu th mi gi l biu Hoa th ni ln s quan trng ca hnh Th nh sau:

v biu Hoa th nt bt phi qua Trung cung 4 ln tc l mt mnh Hnh Th phi c 4 ln bng 4 Hnh kia cng li. Do nng cao s quan trng ca Hnh Th. Thc ra con s khng th din t, v Hnh th thuc Phm mt bnh din khc hn. Tuy nhin trnh c s cho Hnh Th mt s lng y nh con s bt k no yu t Thi gian

gi l T qu ( cung Th nm trong Su, Thn, Mi, Tut ) tc l 4 ln tr vo Trung cung cui 4 ma trong nm Trai Tm. Nh s Trai Tm s lm nh bt nguy c t Hnh Th ngang hng vi Hnh kia : trong thc t s l Vt cht chng ln Tinh thn.

6.- S quan trng ca Hnh Th

Hng phm c nhn mnh hnh Th bng cch thay ch Vit bng ch Vin ; Thy vit nhun h: Tnh cht ca nc l nhun xung Ha vit vim thng: Tnh cht ca La l bc chy ln Th vit gi sc: Th trong gi sc ( Gieo gt ) Th khng c vic thng m ch trong hai vic ca Ngi ( gieo gt ) nh

th l Th khng c lm cng y nh l Th khng c ma ring. C Xun, H, Thu, ng cho 4 Hnh kia m

khng c ma th 5 cho Th, cng nh Th khng c Phng Hng th 5. Do m c mt s hc gi cho Th l ph thuc v khng c Vic, khng c Ma, khng c Phng ( Xem Legge S.29 + 230 ), nhng vi trit ng l ch c bit ca Hnh Th. Chnh v Th khng c phng nn mi Thn diu. V Thn v

8 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

phng ngha l vt Khng Thi gian nn mi c tn ln bc Hu Th, i din cho Hong Thin chung mt cung: l danh d khng h bao gi dnh cho cc Hnh kia. Chnh v Th l Hnh v a, khng Phng ring, khng Ma ring, nn Th mi c th che ch mi Hnh v vt ln mi Hnh vo mt bnh din khc hn tc l siu vit, v hnh : Hnh v hnh . y l mt iu t vi rt d khut mt, nn d mt thc v nn trit l Trung ho ny. Mt nn trit l m din t bng tiu biu th bao gi gia hai i lp th cng c ci n ci lt, c mt min phi qun s nhm mc ch gim nh mi t t cn c, s i khng hoc c trit tam. S d Th chi ni vai tr ho gii v n khng la tri n thng, nhng l tri n siu vit, ngha l trn bnh din khc hn vi hai i lp th m n mun ho gii, khng cho bn no dit bn kia nhng c hai Tnh dc ( symbiose ) cng sng trong nhng gii hn m L tr khng th phn nh ni c m ta gi l b tc, chnh tinh thn b tc ny mi l tinh thn ca trit l Vit Nho. Vy nu khng nhn thc c c gng khi phc li a v cho Th, th trit Vit cng tr nn trit hc v bn cht hon ton chy vng Ngoi ( bng hnh ) y c trn vn trn nguyn l mu thun, trit tam, ht cht b tc ca m Dng ho , nh phn no xut hin di hai bng d gy ln xn do s khng hiu c Tin Thin v Hu Thin, nn cn bn lun thm.

III.- Tng sinh tng khc

Bn tng sinh tng khc trong Nguyt lnh c ng Trng Th khai trin trong sch Xun Thu phn l . Bn tng khc c Hoi Nam T v cc m Dng gia Thut s ch . Trc ht y l bng Nguyt lnh v:

1.- Th t tng sinh

Mc sinh Ha, Ha sinh Th, Th sinh Kim, Kim sinh Thy. Theo th t 4 ma v s Nguyt lnh Xun 8, H 7, Thu 9, ng 6.

9 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

2.-Th t i khng

Thy khc Ha, Ho khc Kim, Kim khc Mc, theo th t ( Ch ngi quay hng Nam, tay tri l ng, tay mt l Ty, trc mt l Nam, l c im chung ca Vin ng, khng nn i li, c nhiu thnh ng ni theo: nh c xe h t n ngi hin, hiu l pha ng nu i chiu Nam Bc th s ra pha Ty. Vy cn nguyn th t v cn ch , nu khng s lm ln n yu tnh ca hai Hnh Thy Ha. S. 555 ). Thy, Ha, Kim, Mc, Th nh sau:

IV.- S khc nhau gia H v Lc Th

Bng i khng theo th t s Lc Th. Lc Th khc H ch 2, 4 i ch cho nhau, lm nn mt h thng tiu biu mi, nhng v ngi sau khng hiu nn cho gy nn bit bao ln xn che lp mt ngha siu hnh ca Ng Hnh, mun thy l do cn nhn ra 4 im sau:

1.- S Sinh v S Thnh

S Sinh: 1, 2, 3, 4, 5. S Thnh: 6, 7, 8, 9 ( v n thnh bi 5+1 = 6; 5+2= 7. .)

2.- S t v S Tri

S t: 2, 4, 6, 8. S Tri: 1, 3, 5, 7, 9

3.- Vng Trong vng Ngoi:

Vng Trong do s Sinh ,Vng Ngoi do s Thnh.

4.- Hai Tinh thn ca hai trit hc

Mn phi trit hc k ra c ti hng trm, nhng nu ly tiu chun vng Trong vng Ngoi gc t Ng hnh m phn loi th ta c hai tinh thn trit l:

a.- Mt l trit l vng Ngoi

Xy trn nguyn l Mu thun, thiu t ( Hnh Th ) lm ch Hi thng, nn dn ti trit tam trong trit l, v bt tng dung trn ng x th .

b- Hai l trit l Ngoi Ni dung hp

Nh Hnh Th lm Trung gian nn c bao dung v ly Trung lm bn gc, ly Ho lm ch t o. Nm vng cc then cht trn lm cn c chng ta kho st li hai bn vn Sinh Khc trn cng v trit l. V bn Sinh nu xt nguyn lc th ng vi th t Ng Hnh, nn khng l g sai: n l th t 4 Ma. Nhng xt n tn gi v cch biu th th sai, khi gn cho n ch Sinh, m thc ra ch c gi tr k tip ( cng mt gi tr vi xp loi thuc bnh din Dng ). Th m s k tip khng l s Sinh ( cu to ) nhng ch l c nh nhn vi, n bt ngun t ngy: Sng, Tra, Chiu, m v m rng ra Xun, H, Thu, ng i vi ng, Nam, Ty, Bc.

10 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

l nhn vi ngoi ti v mt tri t ng mc ln nh u, ln v pha Ty, ch khng c xung pha Nam ri ln Bc. Th t ngi ta gng t ra ni ln s ha hp gia 4 Hng. N ch nhm din t c V vo Tr, th thi. Toute comparaison cloche . Mi biu tng ch ni ln c c iu ni c c iu n mun biu th, t khi i ra ngoi, m khng trt ngha: nhng con th dng biu th c tnh nh Quy l Th, nu hiu l con vt m di bn l sai. Th t Nguyt lnh l th t xp t ( classification ) gn cho n ch Sinh l sai,

v lc y n s lm mt kha cnh gin cch i chi ca Xun Thu, ng H nh trong Hng phm, tc l nh mt Thp T nhai ca m Dng giao hp. V vp

phi nhiu vn nn chng hn ni l Sinh nhng u? Nguyt lnh cho s Thnh l 6, 7, 8, 9 ch c cho s Sinh 1, 2, 3, 4, 5 u m bo sinh? Ly l do no m bo 8 sinh 7 v 7 sinh 5. . . , nu ly s Sinh th cng phi theo lut m Dng, c m

Dng mi sinh, y ch c duy Dng ( tc s 3 ) hay duy m ( s 2 ) tr tri th lm sao m sinh? C Dng bt sinh, c m bt thnh.

Xt n mt bn cht hi cn c vo u m bo Mc sinh Ha.? Mc c dng Ha cn nghe c, ch u c sinh Ha. Ha phi c ri n t Mc. Ni rng b cn ca cc th b t sinh ra Th gng lm ri. n nh bng tng Khc cng mc chng nh bng tng Sinh v hai bn nng nhau m xut hin. V th hai bng ny ch nn dng sp loi, ch khng xi c trong phm vi trit. Tuy nhin trong thc t nhiu ngi lm dng hai bng ny. Ngoi cc Thut s Php mn khoi bng ny th c cc ng thch lm o chnh da vo bin minh cho

hnh ng ca h. H c th lm phi: nh Chu c th da vo l do chnh ng dit nh Thng, cng nh nh Tn dit nh Chu, V tc nhin ngi c thng thiu g l do bin h.. Th nhng cc ng mun c l do y c trn nn siu hnh cho thm gi tr. Tn Hong dit nh Chu tc l theo o Tri: Thy dit Ha v Ha l c nh Chu, nh Chu c l Ha dit nh Thng c Kim. . . u c phi chng ti tham quyn, chng qua v ci c ( hiu l Ng c ca Ng hnh ) ca triu i trc cn, nn n lt Hnh mi ln thay ng canh tn ngun sng. Thin c l th thy cha ? y l truyn rt thng thng i Thng c l thi a Thn quyn giu sch Thn khi , mt phng thc thch hp cho tm trng con Ngi thu cn bn khai. Thuyt Ng hnh xut hin t xa xa lm sao thot khi chuyn lm dng. Do m hai bng Sinh Khc nh trn c lm dng lm nn tng cho thuyt Ng c vy. Ci khuyt im chung l t Th ngang hng vi 4 Hnh kia ch i mt vng tr li Th 1 ln ri ra ngoi 4 ln lin. Nh th cn u l Thp T nhai? vy cn cho php cc Hnh kia Sinh v Khc Th, qun mt vai tr Hu th Trung cung vi Hong Thin v cng vi Tri sinh ra v che ch cho 4 Hnh: Thin ph a ti khng bit n li cn v thc n ni ni Mc khc Th. Mc lm sao khc c Th ? Nhi bn kin ng Tri ( c l c m ch trong Thn thoi Khoa ph , l t ph cc tay ni khoc, i tranh ua vi mt tri, nn b cht kht . Xem Dances 262 ), hoc bo Ha sinh Th chi tro n th l ht c. Do hai bng mang theo nhiu cht sm v tai d, m u cho nhng li huyn o ph php. . .

Tt c nhng lun bn tm lum cc i sau khng a dm ng chi ti, thnh ra che lp sut hn 40 th k nn trit l Vit Nho n khi trn vo vi Kinh Dch th lm ra mt th huyn hoc tai d, nh ng Wilhem phn nn trong I Ching I. P. 382 m ng gi l hocus pocus. Mun dng hai bng cho ng ngha trit l th nn coi nh ton khi vi hai chiu i tri ngc nhau: mt Sinh xoay li Phi, mt Khc xoay li Tri,

11 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

kiu nh H Lc Th hay hai ch Vn, Vn: tc cng l li m Dng i p nhng c m rng ra p dng vo i sng. Gi nguyn li nhn ton din th thot ln xn m thm c mt biu th rt p cho s trin khai Minh trit. Ngoi gi ch nn coi nh nhng bng dng xp loi, chng hn trong y hc gip cho d nh nhng kinh nghim tch ly.

V.- Ngun sui hu thc

u bi ni v ngun gc vn hc, y xin bn v ngun gc hu thc ( ontologique ) tc l cn c trit hc. Rt nhiu hc gi nh tnh vn minh Vin ng l mt nn Vn minh biu tng ( civilisation emblmatique ). Ni nh th tuy c ng, nhng cha xc thit. V thc ra nn vn minh no cng c th gi l biu tng, bi chng t hay nhiu u c dng biu tng ly tinh u hoc cc hin tng. S d Vit Nho c trng l trong ch bit vt qua biu tng i vo trung cung, nn c trng nm trong ch Siu Vit ch khng trong ch Biu Tng. V th cn xc nh mt s im sau y: ng trc cnh tng uy nghi ca trng sao vn chuyn, con ngi c th c 3 thi : mt l t ra khip nhc kinh s, ri t y tin l c nghe nhng mnh lnh truyn khin iu ny iu n, l thi ca Vu nghin, Ma thut. Cng c th xem thy tinh t nhng nh hng huyn b ch huy i sng v s kip con Ngi v l thi ca chim tinh thut s. Cng c th xem tinh u biu l ng vn hnh ca V Tr tc l ng i ca Thi Khng v con Ngi nng theo rt ra t Lng Mnh nhng quy tc hng dn i sng. Ch c li nhn th ba ny mi l ca Vn minh Vit Nho c tnh cch thc hin v gi c l y c trn khoa hc Thin Vn, n l thi ca con Ngi c tm thc tin n cao m ta quen gi l Hin trit. l thi ca Khng T khi ng ni : D dc v ngn: T thi hnh kin, b vt sinh yn, Thin h ngn tai! ( L.XVII. 18 ). Phi Tri khng ni, nhng Tri c gip cho t du hiu: T Thin hu chi ( H.T. 12 ). Nn con Ngi vn phi lm ly: Mt ng Ngng d quan Thin vn, d t a l ( H.T.4 ), nhng ng khc vn phi Quan k hi thng. . , nghi ngh d thnh k bin ho ( H. T. 8 ). Xem Tri ngm t ri tr li Lng tm ra ni hi thng cng gi l Thin a chi Tm vt tm tai mt m ngh ngi, m nh ot con ng thc hin s tin ho ca mnh, ngha l mt ng li c Ngoi: ngm Thin vn a l m cng c Ni, tc l Tm t, cho nn c th gi l con ng thc nghim v qun bnh vt xa hn nhng li Ma thut hay m mng khc thiu nn mng vng chi, hu ht thin lch hng Ngoi. Theo li thc nghim th lut thin nhin khng phi c khi th mt ln, nhng tng gi tng khc, khng phi bng li ni, nhng bng s vn hnh ca thi ca khc, ca trng sao tinh u: Ngi l ging linh tnh, xem m tm hiu: Thin hnh kin, qun t d t cng bt tc ( Dch qu Cn ), v n cng vn hnh theo mt quy lut tng qut ca vn vt. chnh l tinh thn Kinh Dch, nn mng ca vn minh biu tng, nn 64 qu l 64 biu tng, v sau mi tng c mt cu Qun t d . . . , ngha l ngi qun t coi theo m rt ra lut tc ng x k tip vt. Th d v qu V vng 25, li Kinh ni rng: Tng vit: Thin h li hnh: vt d v vng. Tin vng d mu i thi dc vn vt ( Ch mu cng nh ch mu k ngy xa vit c tho u, ch lm tt ti, rt c th nh hng vn ha nng nghip Vit Nho ), ngha l di tri sm chy l tng qu V vng: vn

12 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

vt t tnh trng thin nhin khng li (ng: khng sai vi tnh Tri ph cho ), nn Tin vng xem m lm tt c ca mnh ng hp vi thi Tri m nui dng vn vt . i l li hiu chnh truyn v nh m vn ha Vit Nho khng b mc kt Biu tng l tr, nhng vt ln qua Linh tng t ngun sui ca Linh c nh bn trong cun Loa Thnh Thuyt, trong c ni n nhng kh khn rt nhiu m Tm thc phi vt qua t Kinh c Bnh Trit . V th khng l khi thy bn Vin ng cc i sau nhiu khi khng gi ng, hoc nhum mu Ma thut nh li tn gio Vu Nghin i Thng, hoc qu nhn vi, vn hc, thut s nh i nh Chu, hay l chi li sm v nh mt Chu Din hay mt ng Trng Th. . . Tuy nhin khng lc no yu t biu tng khoa hc b vi lp hn nn vn duy tr c nn thng nht tng i kh hn cc ni. c mt nim khc trung thc hn ta hy th mng tng ra mnh ang ng trong m ti, tay cm mt que, u c than hng v a mau que v ln hnh Hoa th. Hoa th tn ti bao lu chic que hng chy mau vt sng kp ni tip nhau u l gi thit rng que la cng ch hng chy mi khi tr li tim hoa sc- d : charger li sinh kh tiu ra ngoi, hu tr ra v cnh hoa th hai, v c mt xut, mt nhp nh th v cnh ba ri cnh bn. . . Th d ni ln phn no quan nim vt bin dch theo ng Ng Hnh. Quan nim nh trn khc hn vi quan nim bt ng ca trit hc L nim, v y l quan nim theo Dch l trn mt qu trnh lun lun hot ng, lun lun i ti, nhng khng i t tung ng hnh hay l t tung ng th hay l ng quy tm tc l i v ni gii duy tr Lng nht tnh l Hp Ni Ngoi chi o : mt bc Ra li mt bc Vo. Nu ch c vng Ngoi th nh Thn Cng Cng v su hn hc u vo ni Bt Chu: Cng Cng n nhi xc Bt Chu chi sn . Chu sn l chu tri, cn bt Chu sn ch ci bit khng trn y ( Xem Lit T CV. Couvreur. tr. 130 ). Chnh ci bit khng trn y ny lm cho tri long t l, kh ly chn chu. Phi nh B N Oa v tri v ct 4 chn ra i t cho khi nghing lt. l ch nn Minh trit Vit Nho ch trng s 5 thay s 4, 6, 8 ca Hoa tc. Ni ct 4 chn c ch khng bm st vo 4 gc, 4 hnh ngoi, v th khng cn ni Thng hi vi ri hnh Nm. V lc y khng cn l o Hnh, m l Lng Hnh ( activisme ) v thiu sc lu nhun ca sinh hot o th, thiu tip xc thng xuyn v tr nn kh cn yu t nh bng ma tri. y l tnh trng bi t ca con ngi hin ti cm u chy trong vng Ngoi m thiu hn cn c ca vng Trong. Ci c mnh danh l l vng Trong b h xung cng t vi vng Ngoi: tc l mt tnh cht Tm linh ca Th, v cuc chy tr thnh cuc din hnh ca n ko qun ch cn Bng vi Hnh thiu mt Tm linh t Ni phi nh khi y vng quanh. o gio c thit lp ra l ct cho o Tng Hnh cho sinh kh o lu nhun mi hnh vi c ch, nhng thiu Ni khi ca Th Thn, nn hu khng gip chi c vo vic thit lp mi tnh huynh ph bin ci ch im r rt nht ca mi nn o l chn thc. Nhng mc tiu khc nh tri Thin, tri

a cn xa xi, ch nh i Nhn l hu qu thit yu v tm kim sot c. Vy m c th i Nhn th cn an Th . C an Th n h Nhn mi c nng i ( H.T.IV ). C an Th mi kh nng yu thng ngha phi c ni an tr cho Tm hn, mi gp nn tng cho tnh yu dung thng khp ci: Du n t hi cng l huynh . V c t Trung im 360 , cn khi mt trong 4 cc b th ch bao c c 90 hay , tc l c nht hi c coi l huynh , cn tam hi gy ra ngoi, theo nhng k th mu sc tn gio dng tc hoc ng cp. Ch chp nhn c bn c nng, c lao ng chn tay, th d, v lc y khng th c nng i, m ch c nng gy hn th,

13 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

gy him on . . . V nhiu khi nht hay nh hi m giai si lang ri, thay v giai huynh .

Mn phi trit hc Ionien Hy Lp ch trng t Hnh : Nc, La, t, Kh . Nhng c l v thiu Hnh Th , nn Thales ch trng vn vt do Nc, Hraclite bo do La. Phi chng l ngun sui cc s thin lch, cc th duy vt sau ny : Duy Vt, Duy Tm, Duy Kin. . .

Trit l Ng Hnh ch trng ngc li l nhn ra Nc La l mt trt. S d dm nhn c hai Hnh tri ngc tiu dit nhau, nhng li iu ho ni l nh c Hnh Th Trung cung cng gi l a linh, a mu, nn thay v tng Khc, th Thy Ho tng i ( Thuyt qui VI ) : Nc La b tc cho nhau: Water and Fire complement each and other. ( W. 292 ). Nhin hu nng bin ha : nh c th tin ho. Nh mi c th : Tri chu h vn vt, nhi o t thin h c bt qu. Bng hnh nhi bt lu. Lc tri thin mnh c bt u. An th n h nhn c nng i ( H.T.IV ) : Bit trn c ( chu tri ) vn vy nn gy c an ho khp ci. V vy khng i qu. Hot ng vng Ngoi m khng b tri theo lu tc. Thu hiu mnh Tri nn khng u su. Yn ngh li ni Th Tm linh v n hu Tnh Ngi, nn c th yu thng bng tm lng chn thc .

VI.- Trit l Ng Hnh

Trit l Ng Hnh cng chnh l trit l Tam Ti, nhng c qung din r hn bng cch rt nh biu tng li cho va tm sc con Ngi hu d trin khai cc kh nng tim n. Biu tng Tam Ti l Thin, a Ng Hnh l Thy, Ha, Kim, Mc. Thin a th bao qut, nhng mnh mng, nn cn h xung mt na, l Thy, Ha, Kim, Mc, l nhng ci gn gi thit yu cho i sng. T Thy, Ha s d dng bc vo n tn Nhn Tnh, tc l phn su thm nht. V Tnh kp bi ch

Tm v Sinh ( = + ; = ) . Th m Sinh c lin h uyn nguyn vi

Thy. V c coi l ngun sng s nguyn nh cu ni ca trit Nho: Thy vi vn vt chi nguyn : Nc l nguyn thy ca vn vt. Cn Tm lin h vi Ha, ch ci g sng soi t nng . Nu Tm ch Siu thc hng dn Tm hn, th Ha cng l ci g soi sng hng dn, cai tr, ra mu mc nh trong tng ca Hraclite qua li trnh by ca Heidegger. Khi Hraclite ni v La th ng ngh hn ht n ci sc sng soi hng dn v bao trm ln mi hot lc : Quand Hraclite parle du claire, la direction qui domine et reprend les mesures ( VA ). Thnh Kinh m u m u bng cu: Thn linh cha bay ph trn mt Nc th y Thn linh ch nh Quang linh, ch tng to dng, cn Nc ch ngun sng s nguyn vy.

Trong Ng Hnh yu t Ha ch phn Tm tng, phn sng soi vo ci sng m u v nh hng dn, tm ra cc tng l phn soi di cho i sng Tm tnh. Hai yu t Tm v Sinh ho hp giao tham lm nn Tnh ca Ngi cng nh Vn vt. Sau hai yu t Thy Ha n hai yu t Kim Mc, n cng l mt cp m Dng, nhng biu th cch c th nh Hnh nhiu hn v do c th coi

14 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

nh mt th mc thang phn loi vn vt t sng v mm nh Mc, dn ti loi cng v v tri gic nh kim thch. Vy vi hai yu t Thy Ha ta c nt Dc nh Tnh Tin thin, vi Mc Kim ta c thm hai yu t nh Hnh phn Tnh ra nhiu Loi, nhng vn cn l Tin thin, nn ni l V h x gi : Cha c ni no, mc du c thc. N s hin hnh c th ra c vt cc t sau nh bn cc chng v c bit ho. Tr ln ch l nhng phn bit trong l tr gip ta di mt vi tia sng nh vo ci Tm linh, v trong thc t hai yu t giao hp khng kht khng th ch hn ra u l Thy Ha, u l Kim Mc. Tuy nhin cn em vo khng nhng c vi ba nim s si v Tnh vt, nhng cng ni ln mt chn l na cha c cp Tam Ti, l Bin Dch. Tam Ti mi ni n Hot lc ( Ti ) cch chung, n y mi t ni tng v chiu hng ca Tm Ti: la Hnh. V th dng Thy Ha tin cho vic biu th Bin dch hn: V Thy lun lun chy xung, Ha lun lun bc ln . C hai u biu l tng bin dch v khi t vo lin h i i th ni ln t Bin dch theo chiu hng ha hp trong t thi qun thin. nim Bin dch ny lin h cht ch vi biu tng Bin dch trong Kinh Dch l Nht Nguyt. Trong Nht lin h vi Ho, Nguyt lin h vi Thy ( hin tng nc Thy triu gn lin vi Nguyt, v th m chng ta c phng trnh sau:

Thin Nht Ha Tm = Tnh

a Nguyt Thy Sinh

Phng trnh trn ni ln mi Nht qun ca Vit Nho c ch bng nhiu biu tng khc nhau. Nhng khc nhau n u bao gi cng i i m li ngc chiu. C i i mi c Bin dch . Nhng cho s i i khng ch l i khng bn ngoi c th i n tiu dit nhau, th phi c vng Trong i khng tr thnh i i, b tc, tng thu, tng nhp. Do m cn c s qun bnh gia hai yu t nghch hnh nh Thin vi a, Thy vi Ha, Tm vi Sinh m gc Tm l l Tnh con Ngi, h nghing v mt bn l tr , l ht cuc hnh trnh, ht qu trnh bin thng. t tng qun bnh ny th quen dng cc s Tri l : 1, 3, 5, 7, 9. Trong 5 s Tri th s 5 li cn gia v th m tin Nho ni: Trung ho cc thnh h Ng : Trung v Ho hn ht l s Ng. Nh trn ni s Ng ch s ho hp Tri t trong th pha bnh qun nht l : Tri 3 t 2 ( t 4 Tri 1 th qu ln ). V th ni Ng Hnh cng c ngha l nh hnh ng theo Tri. Nu lm c nh th th rt Thnh, ngang hng vi Tri nh T Thin i Thnh l Thnh to ngang vi Tri. l tn m thuyt thng t cho Thch Hu v i theo ng Tng sang Thin Trc thnh Kinh nn cng gi l Hnh gi, c khi l Tn Hnh Gi. Ch tn ny lin h vi ch Ch Tn m trit l n thng dng ch ng Ti cao. i thnh Kinh tc l tm n ch Ch Tn, Ch Cc. Mun th th phi trung thnh. iu c biu th bng vic mi khi Hnh gi nh nhau b t

15 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

thng m khi tip cn c vi t th phc sinh ly li c sc vc nguyn tuyn. y l ngha su xa ca trit l Ng Hnh m chng ta cn thy biu th ra trong nhiu n d rt cn nhc nh li cho con Ngi hin i ang b qut ng bi nn vn minh my mc.

VII.- Tr li t T

Ante l nhn vt Thn hoi c sc mnh phi thng vt nhau c vi Thn Hercule l hin thn ca sc mnh c th ch mun ngi. Nhng n sau Ante tip xc vi t th lin ly li c sc mnh mt cho nn tm cch nng bng Ante ln khi mt t, nh m Hercule thng c Ante. Ante chnh l hnh nh con Ngi hin i ang b thn Hercule mi l nn vn minh c kh v hn v Duy Vt tm c xoay nh chong chng trong cn lc ngoi bin cng y xo ng khng sao tr li c vi a Linh, a Mu c th bi dng sinh lc tinh thn kit qu, ang l khp 4 no m khng tm thy ca tr li a ng mt t ngy Ev b tng c ra. ng quan im trit l Ng Hnh m lun th B Ev c hai im tht sch: Trc ht nu thm chua th ni vi Adong thu xp cho, v Nam Ngoi, N Ni. Ni Thnh, Ngoi Vng. Sao b Ni tng li b ng nh, ri t mt mnh ra Ngoi, ra khi Trung tm? iu th hai mi quan trng th n no ri th v Tay Khng, ch y a tri bit Lnh bit D vo nh .Hng l ch y, ch bin Trong ra Ngoi, tc l ci Trong lm bng cht Ngoi. l iu hng ngay t vt l: Khng th dng kin thc i vt l cho vi th . Nh Bachelard dn ng c a kin thc t hin tng vo t vi th. Ni khc em phm tr ca tr thc la tp ( logique ) ca kin vn vo ci o u linh th t y xoay chiu no cng l phin din. V o phi thuc phm vi Tm linh u un huyn vi. Ch c th ly Tm tnh luyn m cm ch khng th ly c m o m m bin l l c. Ngi ta ni trit c in nh mt n B tnh l th, tc l nh mt ci phn Linh tnh v Tm linh ch cn ton l vi l th c khc chi b Ev ra hi qu cm a v nh vy.

Trit l mt n b l mt Ng Hnh, ch c 4 elements m thiu Quinta essentia thiu tinh th th Nm, cng gi l Ng cc ( cc chnh ngha l nui ), tc l ci Ng c tnh cch nui dng Tinh thn v nh vy l trit l ht tip xc vi t M qu T m trong sch Lit T ku l tc Th vi li ch thch: Tc th bt hao, dic qut chi ch a : Tc Th l loi t khng th hao hy c, cng o xung li thm ln ( Dances 465 ) . l thnh a gp trong mi ngnh Truyn thng. cng l t lm ra To ha l m b N Oa luyn Ng Hnh ng v li Tri t b thn Cng Cng lm xiu vo nghing lch khin cho Thin bt tc Ty Bc, a bt mn ng Nam . ( Din bng s th Ty - Bc l 4 -1 m t 4 Tri 1 nn ni Thin bt tc Ty Bc, Cn ng - Nam l 3 -2, 2 t t hn l 4 pha Ty, nn l bt mn ) hoc ta c th ni ( tuy s Tri l 3, s t l 2, 2 nh hn 3, nhng khng th cho y : mn ngha l , hai s bng nhau, v nu khng c s cch bit th s khng th bin ho : Ngi trch thm vo ). Tri st pha Ty Bc ( thiu Tinh thn ). t khng pha ng Nam (i ngho ). Lit T ghi : Ng sc thch luyn, d ha m Dng: Luyn Ng Hnh l phng php lm cho m Dng ho hp cn bng . S d Nho trit cn bng hn l nh B N Oa khng c ln ra Ngoi hi tri cm nhng lun lun li nh nu v Tri , v th m B cng c ting thit lp ra php Hn phi, ui lc no cng cun ly ui Phc Hy ( Xem hnh trong bi Tinh hoa Vn ho Vit sau ). Phc Hy xut hin bn Ngoi nn

16 Trit L Ng Hnh - Kim nh v Vit Nhn www.vietnamvanhien.net

Trng bch, N Oa tng n bn Trong nn en ( hc ) Lo t vit: Tri k bch, th k hc, vi thin h thc ( DK 28 ) : Bit c Trng m vn gi c en l khun thc cho thin h ( Trng l r rng cho thc, cn en thuc Tm linh khng r cho L tr ). Khun thc i l hoa sen trng gia bn sen. Mi vt c mt vai tr, mi ngi c s mng l em l em ra thc hin mt hnh thi no trong ci kho Tim th phong ph v bin ca Cn Khn To ho. Nhng kh nng c c th ha trong ci hin tng bng thc Vung trong tay Phc Hy tc l nhng s khc khyu, t ring hn hp ca mt hnh thi v hon cnh nht nh m mi ngi c sai vo lm sao trong nhng hon cnh kh khn nh th m vn chu ton c s mng vn th k hc , vn lun lun gi c o thng l Ha vim thng, Thy nhun h . V th m hng Ngang trong thc t c khi khc khi trc, c lc tng m cng c lc cch. Cng c Khc ri m Trc, cng c khi Tng ri Cch. Hoa him mi c ngi gp hon cnh nh , cn hu ht u gp nhng khu vc sinh l x hi rt hn hp, nhng phi chp nhn ri sa i, v lm tin n ch hin thc o Tm.

C kh khn nh th mi c dp mi da c linh hot, luyn tp c tinh anh. V ti ba khng l chi khc hn l bit chp nhn nhng thch ca hon cnh. Qun t l u cng phi c th an nhin: Qun t v nhp nhi bt t c yn ( T. D.14 ). Nu nh hon cnh thun li hon hon ton th chng cn phi qun t cng c th an nhin t ti c. Nu nh hon cnh y bt trc th mun an nhin t ti phi l qun t, ngha l ngi hiu bit v hin thc ni trit l Ng Hnh. Tm li th trit l Ng Hnh chnh l o nh Tin Nho ni : Hnh dic o cho thng xng = Ch Hnh cng thng dng ch Ch o, o l i, nhng i theo mt hng l Tri t, Thin, a, tuy nhin khng l Tri t cng nhc nhng l uyn chuyn nh Nc vi La . Kim Mc l hng Ngang va ch mc cao thp phn bit cc th loi ( espce ) va ch nhng hon cnh khc bit, do cn phi uyn chuyn khi ln khi xung ty thi, v nu o l i, l Hnh trnh th bt buc phi linh ng uyn chuyn nh th. Theo ng i uyn chuyn m khng ri xa o gi l Ng Hnh vy: Bng Hnh nhi bt lu ./.

Kim nh v Vit Nhn