พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 1 โสณทณฑสตร [๑๗๘] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน. สมยหนง พระผมพระภาคเจา เสดจจารกไปในองคชนบทพรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ประมาณ ๕๐๐ รป เสดจถงนครจมปา. ไดทราบวาสมยนนพระองคประทบอยใกลขอบสระโบกขรณคคครา ในนครจมปา. เสดจนครจมปา [๑๗๙] กสมยนน พราหมณโสณทณฑะ ครองนครจมปา ซงคบคงดวยประชาชนและหมสตว อดมดวยหญา ดวยไม ดวยนา สมบรณ ดวยธญญาหาร ซงเปนราชสมบต อนพระเจาแผนดนมคธจอมเสนา พระ-นามวา พมพสาร พระราชทานปนบาเหนจใหเปนสวนพรหมไทย พราหมณ และคฤหบดชาวนครจมปา ไดสดบขาววา พระสมณโคดมศากยบตร ทรงผนวชจากศากยสกล เสดจจารกไปในองคชนบท พรอมดวยพระภกษสงฆ หมใหญประมาณ ๕๐๐ รป เสดจถงนครจมปา ประทบอยใกลขอบสระโบกขรณ ชอคคครา ในนครจมปา เกยรตศพทอนงามของพระโคดมพระองคนนขจรไปแลวดงนวา แมเพราะเหตน พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะเสดจไปดแลว ทรงรโลก เปนสารถฝกคนทควรฝก ไมมผอนยงกวาเปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม พระองคทรงทาโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลกพรหมโลก ใหแจงชดดวยพระปญญาอนยงของพระองคเองแลว ทรงสอนหม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 2สตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยใหรตาม ทรงแสดงธรรม งามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง กการเหนพระอรหนตทงหลายเหนปานนน ยอมเปนการดแล ดงน ครงนนพราหมณและคฤหบดชาวนครจมปา ออกจากนครจมปารวมกนเปนหม ๆ พากนไปยงสระโบกขรณคคครา. โสณทณฑพราหมณเขาเฝา [๑๘๐] สมยนน พราหมณโสณทณฑะนอนกลางวนอย ณ ปราสาทชนบน ไดเหนพราหมณและคฤหบดชาวนครจมปา ออกจากนครจมปารวมกนเปนหม ๆ พากนไปยงสระโบกขรณคคครา จงเรยกทปรกษามาถามวา พราหมณและคฤหบดชาวนครจมปาออกจากนครจมปารวมกนเปนหม ๆไปยงสระโบกขรณคคครา ทาไมกน. ทปรกษาบอกวา เรองมอยขอรบพระสมณโคดมศากยบตร ทรงผนวชจากศากยสกล เสดจจารกไปในองค-ชนบท พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ ๕๐๐ รป เสดจถงนครจมปาประทบอยใกลขอบสระโบกขรณคคคราในนครจมปา เกยรตศพทอนงามของพระองคขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตน พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ทรงถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรโลก ทรงเปนสารถฝกคนทควรฝก ไมม ผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลายเปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม พราหมณและคฤหบดเหลานนพากนไปเฝาพระโคดมพระองคนน. โสณทณฑะกลาววา ถาเชนนน ทานจงไปหาเขาแลวบอกเขาอยางนวา ทานทงหลาย พราหมณโสณทณฑะสงวา ขอใหทาน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 3ทงหลายจงรอกอน พราหมณโสณทณฑะจะไปเฝาพระสมณโคดมดวย. ท ปรกษารบคาแลวไปหาพราหมณและคหบดชาวนครจมปา แลวบอกตามคาสงวา พราหมณโสณทณฑะสงวา ขอทานทงหลายจงรอกอน พราหมณ โสณทณฑะจะไปเฝาดวย. [๑๘๑] สมยนน พวกพราหมณตางเมองประมาณ ๕๐๐ คนพกอยในนครจมปาดวยกรณยกจบางอยาง. เขาไดทราบวา พราหมณโสณทณฑะจกไปเฝาพระสมณโคดม จงพากนเขาไปหาแลวถามวา ไดทราบวา ทานจกไปเฝาพระสมณโคดมจรงหรอ. โสณทณฑะตอบวา ทานผเจรญ เราคดวาจกไปเฝาพระสมณโคดมจรง พวกพราหมณกลาววา อยาเลย ทานโสณทณฑะทานไมควรไปเฝาพระสมณโคดม ถาทานไป ทานจะเสยเกยรตยศ เกยรตยศของพระสมณโคดมจกรงเรอง ดวยเหตนแหละ ทานจงไมควรไป พระสมณโคดมตางหากควรจะเสดจมาหาทาน อนง ทานเปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนไดดวยการกลาวอางถงชาต เพราะเหตน ทานจงไมควรไปเฝาพระสมณโคดม พระสมณโคดมตางหากคารจะเสดจมาหาทานอนง ทานเปนผมงคง มทรพยมาก มโภคสมบตมาก....อนง ทานเปนผคงแกเรยน ทรงจามนต รจบไตรเพท พรอมทงคมภรนฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษร มคมภรอตหาส เปนทหา เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะ และมหาปรส-ลกษณะ อนง ทานมรปงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยผวพรรณผดผองยงนก มวรรณคลายพรหม มรปรางคลายพรหม นาด นาชมไมนอยอนง ทานเปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน อนง ทานเปนผม วาจาไพเราะ มสาเนยงไพเราะ ประกอบดวยวาจาของชาวเมอง สละสลวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 4หาโทษมได ใหผฟงเขาใจเนอความไดชด อนง ทานเปนอาจารยและ ปาจารยของชนหมมาก สอนมนตแกมาณพถง ๓๐๐ คน มาณพเปนอนมาก ตางทศตางชนบทผตองการมนต ใครจะเรยนมนตในสานกของทานพากนมา อนง ทานเปนคนแกเฒา เปนผใหญลวงกาลผานวยมาโดยลาดบ สวนพระสมณโคดมเปนคนหนม และบวชแตยงหนม อนง ทานเปนผอนพระเจาแผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวา พมพสาร ทรงสกการะเคารพนบถอ บชา นอบนอม อนง ทานเปนผอนพราหมณโปกขรสาตสกการะเคารพ นบถอ บชา นอบนอม อนง ทานครองนครจมปาซงคบคงดวยประชาชนและหมสตว อดมดวยหญา ดวยไม ดวยนา สมบรณดวยธญญาหาร ซงเปนราชสมบตอนพระเจาแผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวาพมพสาร พระราชทานปนบาเหนจใหเปนสวนพรหมไทย เพราะเหตนแหละทานจงไมควรไปเฝาพระสมณโคดม พระสมณโคดมตางหาก ควรจะเสดจมาหาทาน ดงน. พระพทธคณ [๑๘๒] เมอพวกพราหมณกลาวอยางนแลว พราหมณโสณทณฑะไดกลาววา ทานทงหลาย ถาอยางนน ขอพวกทานจงฟงขาพเจาบาง เรานแหละควรไปเฝาพระโคดมพระองคนน พระโคดมไมควรเสดจมาหาเราไดทราบวา พระสมณโคดม เปนอภโตสชาต ทงฝายพระมารดาและพระบดา มพระครรภททรงถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนไดดวยการกลาวอางถงพระชาต เพราะเหตนแหละ พระโคดมจงไมควรเสดจมาหาเรา ทถกเรานแหละควรจะไปเฝาพระองค ไดทราบวา พระสมณโคดม ทรงสละพระญาตหมใหญออกทรงผนวช ทรง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 5สละเงนและทองเปนอนมาก ทงทอยในพนดน ทงทอยในอากาศออก ทรงผนวช พระองคกาลงหนม มพระเกศาดาสนท ทรงพระเจรญดวยปฐมวย ออกทรงผนวชเปนบรรพชต เมอพระมารดาและพระบดาไมทรงปรารถนาใหทรงผนวช มพระพกตรอาบดวยนาพระเนตรทรงกนแสงอย พระองคทรงปลงพระเกศาและพระมสส ทรงครองผากาสาว-พสตรเสดจออกผนวชเปนบรรพชต พระองคมพระรปงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยพระฉววรรณผดผองยงนก มพระวรรณคลายพรหมมพระรปคลายพรหม นาด นาชมไมนอย พระองคเปนผมศล มศลอนประ-เสรฐ มศลเปนกศล ประกอบดวยศลเปนกศล พระองคมพระวาจาไพเราะมพระสาเนยงไพเราะ ประกอบดวยวาจาของชาวเมอง สละสลวย หาโทษมได ใหผฟงเขาใจเนอความไดชด พระองคเปนอาจารยและปาจารยของคนหมมาก พระองคสนกามราคะแลว เลกประดบประดาแตงแลว พระองคเปนกรรมวาท เปนกรยวาท ไมทรงมงรายแกพวกพราหมณ พระองคทรงผนวชจากสกลสง คอ สกลกษตรยอนไมเจอปน พระองคทรงผนวช จากสกลมงคง มทรพยมาก มโภคสมบตมาก ชนตางรฐตางชนบทพากนมาทลถามปญหากะพระองค เทวดาหลายพนนอบชวตถงพระองคเปนสรณะพระเกยรตศพทอนงามของพระองคขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตน ๆพระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรโลก ทรงเปนสารถ ฝกคนทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทง-หลาย เปนผเบกบานแลว เปนผทรงจาแนกพระธรรม ดงน พระองคทรงประกอบดวยมหาปรลกษณะ ๓๒ ประการ พระองคมปกตกลาวเชอเชญเจรจาผกไมตร ชางปราศรย พระพกตรไมสยว เบกบาน มปกตตรส

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 6กอน พระองคเปนผอนบรษท ๔ สกการะ เคารพนบถอบชา นอบนอม เทวดาและมนษยจานวนมากเลอมใสในพระองคยงนก พระองคทรงพานกอยในหมบานหรอในนคมใด ในหมบาน หรอในนคมนนไมมอมนษยเบยด-เบยนมนษย พระองคทรงเปนเจาหมเจาคณะและทรงเปนคณาจารยไดรบยกยองวา เปนยอดของเจาลทธเปนอนมาก สมณพราหมณเหลานรงเรองยศดวยประการใด ๆ แตพระสมณโคดมไมอยางนน ทแทพระสมณโคดมรงเรองพระยศ ดวยวชชาและจรณสมบตอนยอดเยยม พระเจาแผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวา พมพสาร พรอมทงพระโอรส และพระมเหส ทงราชบรพารและอามาตย ทรงมอบชวต ถงพระองคเปนสรณะ พระเจาปเสนทโกศล พรอมทงพระโอรส และพระมเหสทงราชบรพารและอามาตย ทรงมอบชวตถงพระองคเปนสรณะ พราหมณโปกขรสาตพรอมทงบตรและภรรยา ทงบรวารและอามาตย มอบชวตถงพระองคเปนสรณะพระองคเปนผอนพระเจาแผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวา พมพสาร ทรงสกการะเคารพนบถอบชา นอบนอม พระองคเปนผอนพระเจาปเสนทโกศลทรงสกการะ เคารพ นบถอ บชานอบนอม พระองคเปนผอนพราหมณ โปกขรสาตทรงสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม พระองคเสดจถงนครจมปา ประทบอย ณ ขอสระโบกขรณคคครา ในนครจมปา สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มาสเขตบานของเรา ทานเหลานนจดวาเปนแขกของเรา และเปนแขกอนเราควรสกการะ เคารพ นบถอ บชานอบนอม พระสมณโคดมเสดจถงนครจมปา ประทบอย ณ ขอบสระโบก-ขรณคคครา ในนครจมปา พระองคทรงเปนแขกของพวกเรา และเปนแขกทเราควรสกการะเคารพนบถอ บชา นอบนอม เพราะเหตฉะนแหละ พระองคจงไมควรเสดจมาหาเรา ทถก เราตางหากควรจะไปเฝาพระองค ขาพเจา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 7ทราบพระคณของพระโคดมเพยงเทาน แตพระโคดมไมใชมพระคณเพยง เทาน ความจรงพระองค มพระคณหาประมาณมได. [๑๘๓] เมอพราหมณโสณทณฑะกลาวอยางนแลว พราหมณเหลานนไดกลาววา ทานโสณทณฑะกลาวชมพระสมณโคดมถงเพยงน ถงหากพระโคดมพระองคนน จะประทบอยไกลจากทนตงรอยโยชน กควรแททกลบตรผมศรทธาจะไปเฝา แมจะตองนาเสบยงไปกควร. พราหมณ โสณทณฑะกลาววา ถาเชนนน เราทงหมดจกไปเฝาพระสมณโคดม. ลาดบนน พราหมณโสณทณฑะพรอมดวยคณะพราหมณหมใหญไปถงสระโบกขรณคคครา. เมอผานพนราวปาไปแลว ไดเกดปรวตกขนอยางนวา ถาเราจะถามปญหากะพระสมณโคดม หากพระองคจะพงตรสกะเราอยางนวา พราหมณ ปญหาขอนทานไมควรถามอยางนน ทถกควรจะถามอยางนดงน ชมนมชนนจะพงดหมนเราไดดวยเหตนนวา พราหมณโสณทณฑะเปนคนเขลา ไมฉลาด ไมอาจถามปญหาโดยแยบคายกะพระสมณโคดมได ผทถกชมนมชนดหมนพงเสอมยศ ผเสอมยศกเสอมจากโภคสมบตเพราะไดยศ เราจงมโภคสมบต ถาพระสมณโคดมจะพงตรสถามปญหากะเรา และเราแกไมถกพระทย ถาพระองคจะพงตรสกะเราอยางนวาพราหมณ ปญหาขอนทานไมควรแกอยางนน ทถกควรจะแกอยางน ดงนชมนมชนนจะพงดหมนเราไดดวยเหตนนวา พราหมณเปนคนเขลา ไมฉลาดไมอาจแกปญหาใหถกพระทยพระสมณโคดมได ผทถกชมนมชนดหมน พงเสอมยศ ผเสอมยศกพงเสอมโภคสมบต เพราะไดยศเราจงมโภคสมบตอนง เราเขามาใกลถงเพยงนแลว ยงมไดเฝาพระสมณโคดม จะกลบเสยชมนมชนนจะพงดหมนเราไดดวยเหตนนวา พราหมณโสณทณฑะเปนคน-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 8เขลาไมฉลาด กระดางดวยมานะ เปนคนฉลาด ไมอาจเขาเฝาพระสมณ-โคดมได เขามาใกลถงเพยงนแลว ยงไมทนเฝาพระสมณโคดม ไฉนจงกลบเสย ผทถกชมนมชนดหมนพงเสอมยศ ผเสอมยศกพงเสอมโภคสมบต เพราะไดยศเราจงไดโภคสมบต. [๑๘๔] ลาดบนน พราหมณโสณทณฑะเขาไปเฝาพระผมพระภาค-เจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง. ฝายพราหมณและคฤหบดชาวนครจมปา บางพวกกถวายอภวาท บางพวกกปราศรยบางพวกกประนมอญชลไปทางพระผมพระภาคเจา บางพวกกประกาศชอและโคตร บางพวกกนงอย แลวตางกนง ณ ทควรสวนขางหนง ๆ. ไดยนวา ในขณะนน พราหมณโสณทณฑะนงครนคดถงแตเรองนนวา ถาเราจะพงถามปญหากะพระสมณโคดม หากพระองคจะพงตรสกะเราอยางนวา พราหมณ ปญหาขอนทานไมควรถามอยางนน ทถกควรจะถามอยางนดงน ชมนมชนนจะพงดหมนเราดวยเหตนนวา พราหมณโสณทณฑะเปนคนเขลา ไมฉลาด ไมอาจถามปญหาโดยแยบคายกะพระสมณโคดมได ผทถกชมนมชนดหมน พงเสอมยศ ผเสอมยศกพงเสอมโภคสมบต เพราะไดยศเราจงมโภคสมบต ถาพระสมณโคดมจะพงตรสถามปญหากะเรา ถาเราแกไมถกพระทย ถาพระองคจะพงตรสกะเราอยางนวา พราหมณ ปญหาขอนทานไมควรแกอยางน ทถกควรจะแกอยางน ดงน ชมนมชนนจะพงดหมนเราไดดวยเหตนนวา พราหมณโสณทณฑะเปนคนเขลา ไมฉลาด ไมอาจแกปญหาใหถกพระทยพระสมณโคดมได ผทถกชมนมชนดหมนพงเสอมยศ ผเสอมยศกพงเสอมโภคสมบต เพราะไดยศเราจงมโภคสมบต ถา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 9กระไร ขอพระสมณโคดมพงตรสถามปญหากะเราในเรองไตรวชาอนเปน ของอาจารยของเรา เราจะพงแกใหถกพระทยของพระองคไดเปนแน. [๑๘๕] ลาดบนน พระผมพระภาคเจา ทรงทราบความคดในใจของพราหมณโสณทณฑะดวยพระหฤทย แลวทรงดารวา พราหมณโสณ-ทณฑะนลาบากใจตวเองอย ถากระไร เราพงถามปญหาเขาในเรองไตร-วชาอนเปนของอาจารยของเขา. ตอแตนน จงไดตรสถามพราหมณโสณ-ทณฑะวา ดกอนพราหมณ บคคลผประกอบดวยองคเทาไร พวกพราหมณ จงบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววา เราเปนพราหมณ กพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. พราหมณโสณทณฑะดารวา เราไดประสงคจานงหมายปรารถนาวาไวแลววา ถากระไร ขอพระสมณ-โคดมพงตรสถามปญหากะเรา ในเรองไตรวชาอนเปนของอาจารยของเราเราพงแกใหถกพระทยของพระองคไดเปนแนนน เผอญพระองคกตรสถามปญหากะเราในเรองไตรวชาอนเปนของอาจารยของเรา เราจกแกปญหาใหถกพระทยไดเปนแนทเดยว พราหมณบญญต [๑๘๖] ลาดบนน พราหมณโสณทณฑะจงเผยอกายขนเหลยวดชม-นมชนแลวกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ บคคลประกอบดวยองค ๕ ประการ พวกพราหมณยอมบญญตวาเปนพราหมณและเมอเขาจะกลาววา เราเปนพราหมณ กพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย องค ๕ ประการเปนไฉน ขาแตพระโคดมผเจรญบคคลผเปนพราหมณในโลกน ๑. เปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏสนธ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 10หมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนได ดวยการกลาวอาง ถงชาต ๒. เปนผคงแกเรยน ทรงจามนตรจบไตรเพท พรอมทงคมภรนฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษรมคมภรอกษรมคมภรอตหาสเปนท ๕เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะและมหาปรสลกษณะ ๓. เปนผมรปงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยผวพรรณผดผองยงนก มพรรณคลายพรหม มรปรางคลายพรหม นาด นาชม ไมนอย ๔. เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน ๕. เปนบณฑต มปญญาเปนท ๑ หรอท ๒ ของพวกปฏคาหก ผรบบชาดวยกน ขาแตพระโคดมผเจรญ บคคลประกอบดวยองค ๕ เหลานแล พวกพราหมณยอมบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววา เราเปนพราหมณ กพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. [๑๘๗] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ บรรดาองคทง๕ เหลาน ยกเสยองคหนงแลว บคคลประกอบดวยองค เพยง ๔ อาจจะบญญตวา เปนพราหมณไดหรอไม และเมอเขาจะกลาววา เราเปนพราหมณพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. พราหมณโสณทณฑะทลวา ได พระโคดมผเจรญ บรรดาองคทง ๕ เหลาน ยกวรรณะเสยกได เพราะวรรณะจกกระทาอะไรได ดวยเหตวาบคคลผเปนพราหมณ ๑. เปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 11ปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนไดดวยการกลาว อางถงชาต ๒. เปนผคงแกเรยน ทรงจามนต รจบไตรเพท พรอมทงคมภรนฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษร มคมภรอตหาสเปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะและมหาปรสลกษณะ ๓. เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน ๔. เปนบณฑต มปญญา เปนท ๑ หรอท ๒ ของพวกปฏคาหก ผรบบชาดวยกน ขาแตพระโคดมผเจรญ บคคลประกอบดวยองค ๔ เหลานแล พวก พราหมณยอมบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววา เปนพราหมณพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. [๑๘๘] พระผมพระภาคเจา ตรสวา ดกอนพราหมณ บรรดาองค ๔เหลาน ยกเสยองคหนงแลว บคคลประกอบดวยองคเพยง ๓ อาจบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววาเราเปนพราหมณ พงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. พราหมณโสณทณฑะทลวา ได พระ-โคดมผเจรญ บรรดาองค ๔ เหลานจะยกมนตเสยกได เพราะมนตจกทาอะไรได ดวยเหตวาบคคลผเปนพราหมณ ๑. เปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดด ๗ ตลอดชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนไดดวยการกลาวอางถงชาต ๒. เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 12 ๓. เปนบณฑต มปญญาเปนท ๑ หรอท ๒ ของพวกปฏคาหกผรบบชาดวยกน ขาแตพระโคดมผเจรญ บคคลผประกอบดวยองค ๓ เหลานแลพวกพราหมณยอมบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววาเราเปนพราหมณ กพงกลาวไวไดโดยชอบทงไมตองถงมสาวาทดวย. [๑๘๙] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ บรรดาองค ๓เหลาน ยกเสยองคหนงแลว บคคลประกอบดวยองค เพยง ๒ อาจจะบญญตวาเปนพราหมณไดหรอไม และเมอเขาจะกลาววา เราเปนพราหมณ กพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. พราหมณโสณทณฑะทลวา ได พระโคดมผเจรญ บรรดาองค ๓ เหลาน ยกชาตเสยกได เพราะชาตจกทาอะไรได ดวยเหตวา บคคลผเปนพราหมณ ๑. เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน ๒. เปนบณฑต มปญญาเปนท ๑ หรอท ๒ ของพวกปฏคาหกผรบบชาดวยกน ขาแตพระโคดมผเจรญ บคคลประกอบดวยองค ๒ เหลานแล พวกพราหมณยอมบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววา เราเปนพราหมณกพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. [๑๙๐] เมอพราหมณโสณทณฑะทลอยางนแลว พราหมณเหลานนไดกลาววา ทานโสณทณฑะ อยาไดกลาวอยางนนเลย ทานโสณทณฑะอยาไดกลาวอยางนนเลย ทานโสณทณฑะกลาวลบหลวรรณะ กลาวลบหลมนต กลาวลบหลชาต กลาวคลอยตามวาทะของพระสมณโคดมถายเดยวเทานน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาไดตรสกะพราหมณเหลานนวาถาพวกทานคดอยางนวา พราหมณโสณทณฑะออนการศกษา พดไมด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 13มปญญาทราม และไมสามารถจะโตตอบกบพระสมณโคดมในเรองนไดพราหมณโสณทณฑะกจงหยดเสย พวกทานจงพดกบเราเถด แตถาพวก ทานคดอยางนวา พราหมณโสณทณฑะเปนพหสต พดด เปนบณฑตและสามารถจะโตตอบกบพระสมณโคดมในเรองนได พวกทานจงหยดเสยพราหมณโสณทณฑะจงโตตอบกบเรา. [๑๙๑] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว พราหมณโสณทณ-ฑะไดกราบทลวา ขอพระโคดมผเจรญทรงหยดเถด ขอพระโคดมผเจรญทรงนงเสยเถด ขาพระองคเองจกโตตอบเขาโดยชอบแกเหต แลวจงกลาวกะพราหมณพวกนนวา ทานทงหลาย อยาไดกลาวอยางน ๆ วา พราหมณโสณทณฑะกลาวลบหลวรรณะ กลาวลบหลมนต กลาวลบหลชาต กลาวคลอยตามวาทะของพระสมณโคดมถายเดยวอยางนเลย. ขาพเจามไดกลาวลบหลวรรณะ หรอมนต หรอชาตเลย อางองคกมาณพ [๑๙๒] สมยนน องคกมาณพหลานของพราหมณโสณทณฑะ นงอยในชมนมชนนนดวย. พราหมณโสณทณฑะไดกลาวกะพราหมณพวกนนวา ทานทงหลาย นองคกมาณพหลานของขาพเจา พวกทานเหนหรอไมพราหมณพวกนนตอบวา เหนแลวทาน พราหมณโสณทณฑะกลาวตอไปวา องคกมาณพเปนคนมรปงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยผวพรรณผดผองยงนก มพรรคคลายพรหม มรปรางคลายพรหม นาด นาชมไมนอยในชมนมชนนยกพระสมณโคดมเสย ไมมใครมวรรณะเสมอองคกมาณพเลยองคกมาณพเปนผคงแกเรยน ทรงจามนตได รจบไตรเพท พรอมทงคมภรนฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษร มคมภรอตหาส

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 14เปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภร โลกายตะ และมหาปรสลกษณะ ขาพเจาเปนผบอกมนตแกเธอ เธอเปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดด ตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนได ดวยการกลาวอางถงชาตขาพเจารจกมารดาและบดาของเธอ ถงองคกมาณพจะพงฆาสตวบาง จะพงถอเอาสงของทเขามไดใหบาง จะพงคบหาภรยาของบคคลอนบาง จะพงกลาวเทจบาง จะพงดมนาเมาบาง ในเวลาน ฐานะเชนนวรรณะจกทาอะไรได มนตจกทาอะไรได และชาตจกทาอะไรได ดวยเหตวา บคคลผเปนพราหมณ เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยนและเปนบณฑตมปญญาเปนท ๑ หรอท ๒ ของปฏคาหกผรบบชาดวยกนบคคลผประกอบดวยองค ๒ เหลานแล พวกพราหมณ จะบญญตวาเปนพราหมณกได และเมอเขาจะกลาววาเราเปนพราหมณ กจะพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมถงมสาวาทดวย. [๑๙๓] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ บรรดาองค ๒นยกเสยองคหนงแลว บคคลผประกอบดวยองคเพยง ๑ อาจจะบญญตวาเปนพราหมณไดหรอไม และเมอเขาจะกลาววาเราเปนพราหมณ กพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. พราหมณโสณทณฑะกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ขอนไมได เพราะวาปญญาอนศลชาระใหบรสทธ และศลอนปญญาชาระใหบรสทธ ศลมในบคคลใด ปญญากมในบคคลนน ปญญามในบคคลใด ศลกมในบคคลนน ปญญาเปนของบคคลผมศล ศลเปนของบคคลผมปญญา และนกปราชญยอมกลาวศลกบปญญาวา เปนยอดในโลก เหมอนบคคลลางมอดวยมอ หรอลางเทา ดวยเทาฉะนน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 15 [๑๙๔] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ ขอเปนอยาง นน ขอนเปนอยางนน ปญญาอนศลชาระใหบรสทธ ศลอนปญญาชาระใหบรสทธ ศลมในบคคลใด ปญญากมในบคคลนน ปญญามในบคคลใดศลกมในบคคลนน ปญญาเปนของบคคลผมศล ศลเปนของผมปญญาและนกปราชญยอมกลาวศลกบปญญาวาเปนยอดในโลก เหมอนบคคลลางมอดวยมอ หรอลางเทาดวยฉะนน ดกอนพราหมณ ศลนนเปนไฉนปญญานนเปนไฉน. พราหมณโสณทณฑะกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ พวกขาพระองค มความรเทานเอง เมอเนอความมเชนไร ขอเนอความแหงภาษตน จงแจมแจงแกพระโคดมผเจรญเองเถด. [๑๙๕] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ ถาอยางนนทานจงฟง จงตงใจใหด เราจกกลาว. พราหมณโสณทณฑะรบสนองพระพทธพจนแลว. พระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธพจนนกะพราหมณโสณทณฑะวา ดกอนพราหมณ พระตถาคตอบตขนในโลกนเปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ฯ ล ฯ (พงดพสดารในสามญญผลสตร) ดกอนพราหมณกภกษเปนผถงพรอมดวยศลอยางนแล. แมขอนแล คอศลนน. เขาถงปฐมฌานอย. เขาถงทตยฌานอย. เขาถงตตฌานอย. เขาถงจตตถฌานอย ฯ ล ฯ เธอนาเฉพาะนอมเฉพาะจตเพอญาณทสสนะ ฯ ล ฯ แมขอนจดอยในปญญา ของเธอ ฯ ล ฯ เธอยอมรชดวา กจอนเพอความเปนอยางนมไดม. แมขอนจดอยในปญญาของเธอ. ดกอนพราหมณ นแลคอปญญานน. โสณทณฑพราหมณแสดงตนเปนอบาสก [๑๙๖] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว พราหมณโสณ-ทณฑะไดกราบทลคานกะพระผมพระภาคเจา ขาแตพระโคดมผเจรญ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 16ภาษตของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองค แจมแจงนก เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมด ดวยคดวา ผมจกษจกเหนรป ดงนฉนใด พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย กฉนนนเหมอนกน ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคขอถงพระโคดมผเจรญพรอมทงพระธรรม และพระสงฆเปนทพง ขอพระโคดมผเจรญจงทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะ อยางมอบกายถวายชวตตงแตวนนเปนตนไป และขอพระโคดมผเจรญทรงรบภตตาหารของขาพระองค เพอเสวยในวนพรงน พรอมดวยภกษสงฆ. พระผมพระภาคเจาทรงรบดวยดษณภาพแลว ลาดบนน พราหมณโสณทณฑะทราบวา พระผมพระ-ภาคเจาทรงรบนมนตแลว ลกจากอาสนะ ถวายอภวาทกระทาประทกษณแลวกลบ. โสณทณฑพราหมณทลความประสงคของตน [๑๙๗] ครนลวงราตรนนแลว พราหมณโสณทณฑะไดตกแตงของเคยวของฉนอนประณต ในนเวศนของตนเสรจแลวใหคนไปกราบทลภตต-กาล แดพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ถงเวลาแลวภตตาหารเสรจแลว. ครงนนเปนเวลาเชา พระผมพระภาคเจาทรงนงแลวทรงถอบาตรและจวร เสดจเขาไปยงนเวศนของพราหมณโสณทณฑะพรอมดวยภกษสงฆ แลวประทบนง ณ อาสนะทเขาจดไว. พราหมณโสณทณฑะ ไดองคาสภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ดวยของเคยวของฉนอนประณต ใหอมหนาดวยมอของตนเสรจแลว. [๑๙๘] ครงนน พราหมณโสณทณฑะทราบแลว พระผมพระภาค-เจาเสวยเสรจแลว วางพระหตถจากบาตรแลว จงถอเอาอาสนะตากวา นง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 17ณ ทควรสวนขางหนง แลวกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ถาขาพระ องคกาลงอยในทามกลางชมนมชน จะพงลกจากอาสนะ ถวายอภวาทพระโคดมผเจรญ ชมนมชนนนจะพงดหมนขาพระองคดวยเหตนนได ผทถกชมนมชนดหมนพงเสอมยศ ผเสอมยศพงเสอมจากโภคสมบต เพราะไดยศขาพระองคจงมโภคสมบต ขาแตพระโคดมผเจรญ ถาขาพระองคกาลงอยในทามกลางชมนมชน จะพงประคองอญชล ขอพระโคดมผเจรญจงเขาพระทยวา แทนการลกจากอาสนะ ถาขาพระองคกาลงอยในทามกลางชมนมชน จะพงเปลองผาโพกออก ขอพระโคดมผเจรญจงเขาพระทยวาแทนการอภวาทดวยศรษะ ถาขาพระองคกาลงไปในยาน จะพงลงจากยานแลวถวายอภวาทพระโคดม ชมนมชนนนจะพงดหมนขาพระองคดวยเหตนนได ผทถกชมนมชนดหมนยอมเสอมยศ ผเสอมยศพงเสอมจากโภคสมบตเพราะไดยศ ขาพระองคจงมโภคสมบต ขาแตพระโคดมผเจรญ ถาขาพระองคจะพงไปในยาน จะพงยกปฏกขน ขอพระโคดมผเจรญจงทรงเขาพระทยวา แทนการลงจากยานของขาพระองค ถาขาพระองคกาลงไปในยาน จะพงลดรมลง ขอพระโคดมผเจรญจงทรงเขาพระทยวา แทนการอภวาทดวยศรษะของขาพระองคดงน. ลาดบนนพระมพระภาคเจา ไดทรงยงพราหมณโสณทณฑะ ใหเหนแจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ใหราเรง ดวยธรรมกถาแลว เสดจลกจากอาสนะเสดจกลบ ดงนแล. จบโสณทณฑสตร ท ๔

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 18 อรรถกถาโสณทณฑสตร เอวมเม สต ฯ เป ฯ องเคสต โสณทณฑสตต . ในโสณทณฑสตรนน มการพรรณนาตามลาดบบท ดงตอไปน บทวา ในองคชนบท มความวา ราชกมารทงหลาย นามวา องคะเปนชาวชนบททมกเรยกกนอยางน กเพราะเปนผมรปรางนาเลอมใส ชนบทแมเดยวซงเปนทอาศยอยของราชกมารเหลานน ทานกเรยกวา องคชนบทเพราะศพทเพมเขามา. ในชนบทชอองคะนน. บทวา จารก แมในชนบทน ทานมงหมายเอาการเสดจจารกไมรบรอน และการเสดจจารกประจาไดยนวา ในกาลนน เมอพระผมพระภาคเจาทรงเลงดโลกธาตทงหมนหนงอย โสณทณฑพราหมณเขาไปปรากฏในขาย คอ พระญาณแลว.ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงพจารณาอยวา พราหมณนปรากฏในขายคอญาณของเรา พราหมณนมอปนสยหรอไมหนอ กไดทอดพระเนตรเหนวา เมอเราไป ณ ทนน พวกลกศษยของเขาจะพากนกลาวสรรเสรญพราหมณดวยอาการ ๑๒ แลวจะไมยอมใหเขามายงสานกของเรา แตพราหมณนนจะทาลายวาทะของพวกลกศษยเหลานนเสยแลว กลาวสรร-เสรญเราดวยอาการ ๒๙ แลวเขามาหาเราแลวจกถามปญหา ในทสดการเฉลยปญหา เขากจกถงสรณะ ดงนแลว พรอมดวยภกษสงฆ ๕๐๐ รปเปนบรวาร เสดจไปสชนบทนน. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา พระผมพระภาคเจาเสดจจารกไปในองคชนบท เสดจถงเมองจมปา ดงน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 19 บทวา ทฝงแหงสระโบกขรณชอคคครา มความวา ในทไมไกล เมองจมปานน มสระโบกขรณเรยกชอกนวา คคครา เพราะพระมเหสของพระราชาทรงพระนามวา คคคราทรงขดไว โดยรอบฝงสระนนมปาตนจมปาใหญ ประดบประดาดวยดอกไม ๕ ส มสเขยวเปนตน พระผมพระภาค-เจาเสดจประทบอยในปาตนจมปา ซงมกลนหอมระรนดวยกลนหอมของดอกไม. ทานมงหมายเอาปาตนจมปานน จงกลาววา ทฝงแหงสระโบก-ขรณ ชอคคครา. ในบทนวา พระเจาพมพสารผครองแควนมคธมเสนาใหญ พระราชาพระองคนน ชอวาผครองแควนมคธ เพราะทรงเปนผใหญของชาวแควนมคธ ชอวามเสนาใหญ เพราะประกอบพรอมดวยเสนาใหญ. บทวา พมพ แปลวา ทองคา. เพราะฉะนน ทานจงเรยกวา พมพสารเพราะเปนผมผวพรรณเชนเดยวกนทองคาแท. ชนเปนอนมากมารวมกนเพราะเหตนน ชอวา หม. หมชนในแตละทศของชนเหลานนมอย เพราะเหตนน ชนเหลานนชอวามหม. ครงแรกชนเหลานนมไดเปนคณะกนในภายในเมอง แตออกไปนอกเมองแลว จงรวมกนเปนคณะ เพราะเหตนนชอวา รวมกนเปนคณะ. บทวา เรยกทปรกษามา ความวา มหาอามาตยผสามารถเฉลยปญหาทถกถามได เรยกวา ขตตะ (ทปรกษา) เรยกทปรกษาคนนนมาบทวา อาคเมนต แปลวา จงรอสกประเดยว หมายความวาอยาเพงไป บทวา ผอยตางแดน ความวา พราหมณทงหลายผเกดในแดนตาง ๆ กน คอในแดนมแควนกาส และแควนโกศล เปนตน คนละแหงแดนเหลานนเปนทอยอาศยของพวกเขา หรอวา พวกเขามาจากแดนนนเพราะฉะนน พราหมณเหลานนชอวา ผอยตางแดน แหงพราหมณทง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 20หลายผอยตางแดนกนเหลานน. บทวา ดวยกรณยกจบางอยาง ความวา ไดยนวาพวกพราหมณทงหลาย ในนครนนประชมกนดวยกรณยกจสองอยางคอเพอจะรวมทาการบชายญ หรอเพอการสาธยายมนต. และในคราวนนในนครนน ไมมการบชายญ. แตพราหมณเหลานน มาประชมกนในสานก ของโสณทณฑพราหมณ เพอสาธยายมนต ทานกลาววา ดวยกรณยกจบางอยาง หมายเอาการสาธยายมนตนน. พราหมณเหลานนไดทราบวา การไปของโสณทณฑพราหมณนนแลวโสณทณฑพราหมณนเปนพราหมณชนสง และพราหมณเหลาอนโดยมากคดวาถงสมณโคดมเปนสรณะ โสณทณฑพราหมณนเทานนยงไมไป ถาเขานแหละจกไป เขากจกถกมายาทนาใหงงงวยของพระสมณโคดมทาใหหลงใหลแลว จกถงพระโคดมเปนสรณะแนแท แตนนไป สนนบาตของพวกพราหมณทประตเรอนของโสณทณฑพราหมณแมนนกจกไมม เอาเถอะ เราจะขดขวางไมใหเขาไปได ดงน ปรกษากนแลวจงไปในทนน.ทานหมายเอาขอนน จงไดกลาวคาเปนตนวา ครงนนแล พราหมณทงหลาย ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา ดวยองคแมน คอดวยเหตน. พวกพราหมณครนกลาวเหตนนอยางนแลว คดอกวา ธรรมดาคนเมอเขากลาวสรรเสรญตนทจะไมยนดหามไม เอาเถอะ พวกเราจะหามการไปของเขาดวยการกลาวสรรเสรญเขา จงกลาวเหตหลายอยางเปนตนวา กโสณทณฑ-พราหมณผเจรญเปนอภโตสชาต เปนตน. บทวา สองฝาย คอ จากฝายทงสอง คอจากมารดา และจากบดา. โสณทณฑพราหมณผเจรญเปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาทงฝายบดา อยางน คอมารดาของโสณทณฑพราหมณผเจรญเปนนางพราหมณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 21มารดาของมารดาเปนนางพราหมณ มารดาแมของมารดาของมารดานนกเปนนางพราหมณ บดาเปนพราหมณ บดาของบดาเปนพราหมณ บดาแม ของบดาของบดานน กเปนพราหมณ. บทวา มครรภทถอปฏสนธหมดจดดความวา ครรภเปนทถอปฏสนธ คอทองของมารดา หมดจดด. แตในบทนวา สมเวปากนยา คหณยา ไฟธาตอนเกดจากกรรมทานเรยกวาคหณ (ครรภเปนทถอปฏสนธ). ในบทวา ตลอด ๗ ชวคนนความวาบดาของบดาชอปตามหะ (ป) ยคแหงปตามหะชอปตามหยค.ประมาณของอายทานเรยกวายค. กคานเปนเสยงชอยคเทานน. แตโดยความ ปตามหะนนแหละ ชอปตามหยค บรรพบรษแมทงปวงเหนอขนไปจากปตามหะนน ทานกใชคลมถงดวยปตามหะศพทนแหละ เขาเปนผมครรภเปนทถอปฏสนธ อนหมดจดดตลอด ๗ ชวคนดวยประการฉะน. อกประการหนง พราหมณทงหลายแสดงวา เขาเปนผอนใครดถกไมไดไมถกตาหนดวยการกลาวอางถงชาต. บทวา ผอนใคร ๆ ดถกไมได คอใคร ๆ ดถกไมได ไดแกผลกไสไมได วาพวกทานจกไลเขาไปเสย จะประโยชนอะไรกบคนคนน ดงน. บทวา ไมถกตาหน คอไมถกตเตยนไดแกไมเคยทจะไดรบคาดาวา หรอตเตยนเลย. ถามวา เพราะเหตไร.แกวา เพราะการกลาวอางถงชาต. ความวา เพราะถอยคาเหนปานนวาแมเพราะเหตนเขาเปนคนมชาตตาทราม ดงน. บทวา ผมงคง คอผเปนใหญ. บทวา มทรพยมาก คอประกอบพรอมดวยทรพยมากมาย. พราหมณทงหลายแสดงวา กในเรอนของทานผเจรญมทรพยมาก ราวกะฝนและทรายในแผนดน แตพระสมณโคดมไมมทรพย เทยวขอเขาพอเตมทองเลยงชวต. บทวา มโภคะมาก คอมเครองอปโภคมากดวยอานาจแหงกามคณหา. พวกพราหมณทงหลายสาคญอยวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 22ชนทงหลายกลาวคณใด ๆ พวกเราจะแสดงสงทมใชคณอยางเดยวดวยอานาจ เปนปฏปกษตอคณนน ๆ ดงน จงไดกลาวอยางนน. บทวา มรปสวย คอ มรปงามยง ไดแกมรปดยงกวาเหลามนษยอนๆ. บทวา นาด คอชอวานาด เพราะทาใหไมรจกอมเอบแกชนผดอยแมตลอดวน ชอวานาเลอมใส เพราะใหเกดความเลอมใสแหงจตดวยการดนนแหละ. ความดงาม ทานเรยกวา ความสวย ความทผวพรรณเปนของสวยงาม ชอวา มผวพรรณสวยงาม ความวา ประกอบดวยวรรณ-สมบตนน. แตทานโบราณาจารยทงหลายกลาววา ชนทงหลายเรยกสรระวา โปกขระ วรรณะนนแหละวา วรรณะ. ตามมตของทานโบราณาจารยเหลานน วรรณะดวยรปราง ดวยชอวรรณะรปรางความมแหงผวพรรณและรปราง เหลานน ชอวา ความมผวพรรณและรปราง เขาประกอบดวยความมผวพรรณและรปรางอยางยงดวยประการฉะน ความวา ประกอบดวยผวพรรณและสมบตแหงสรระสณฐานอนบรสทธอยางสงสด. บทวา มผวพรรณดงพรหม คอ มผวพรรณอนประเสรฐสด ความวา ประกอบพรอมดวยผวพรรณประดจทองคาอนประเสรฐสด แมในบรรดาผมผวพรรณอนบรสทธทงหลาย. บทวา มรปรางดงพรหม คอ ประกอบพรอมดวยรปรางเชนกบรปรางของทาวมหาพรหม. บทวา นาด นาชมมใชนอย คอ ชองทางทจะดในรปรางของทานผเจรญมใชเลกนอย คอมาก. พราหมณทงหลายแสดงวา อวยวะนอยใหญของทานแมทกสวนเปนของนาด และอวยวะนอยใหญเหลานนกใหญดวย ดงน. ศลของบคคลนนมอย เหตนนเขาชอวาเปนผมศล ศลทเจรญแลวคองอกงามแลว ของบคคลนนมอย เหตนนเขาชอวาเปนผมศลอนเจรญแลว. บทวา ดวยศลอนเจรญ คอ ดวยศลอนเจรญนนแหละ คอทงอก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 23งามแลว. บทวา มาถงพรอมแลว คอ ประกอบแลว. คานเปนไวพจน ของ บทวา มศลอนเจรญแลว. คาทงหมดนนทานกลาวหมายเอาเพยงศลหาเทานน. ในบททงหลายมบทวา มวาจางามเปนตน มความวา วาจาอนงาม คอด ไดแกมบทและพยญชนะกลมกลอมของบคคลนนมอย เหตนน เขาชอวามวาจางาม. บทวา มสาเนยงไพเราะ คอสาเนยงอนไพเราะ คอออนหวานของบคคลนนมอย เหตนน เขาชอวามสาเนยงไพเราะ บทวาสาเนยง ไดแกเสยงกงวาลทเปลงออก. วาจามอยในเมอง เพราะบรบรณ ดวยคณความด เหตนน จงชอวาเปนของชาวเมอง. อกประการหนง ชอวาโปร เพราะมวาจาเชนกบความทหญงชาวเมอง คอหญงชาวเมองเปนผละเอยดออน เพราะความทตนอยในเมอง. ดวยวาจาหญงชาวเมองนน.บทวา วสสายต ถ ความวา ไมพรา คอเวนจากโทษมความชกชาทตนเหนแลวเปนตน. บทวา หาโทษมได คอเวนจากการกลนนาลาย. จรงอย เมอใคร ๆ พดอย นาลายไหลเขาหรอวา นาลายไหลออก หรอวา ฟองนาลายกระเซนออกมา วาจาของผนนชอวา ชมดวยนาลาย ความวา วาจาทตรงกนขามกบวาจานน. บทวา ใหรใจความได คอสามารถใหรใจความทกลาวไดชดเจนทงเบองตน ทามกลาง และทสด. บทวา แกแลว คอเปนคนแก เพราะเปนผคราคราดวยชรา. บท วา เปนผเฒา คอถงขดสดแหงความเจรญของอวยวะนอยใหญ. บทวาเปนผใหญ คอประกอบพรอมดวยความเปนผใหญโดยชาต อธบายวา เกดมานานแลว บทวา ผานเวลามานาน คอลวงเวลานาน อธบายวาลวงเลยมาตง ๒-๓ รชกาลแลว. บทวา ผานวยแลว คอ ผานถงปจฉม-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 24วยแลว สวนทสาม อนเปนทสดแหง ๑๐๐ ป ชอวา ปจฉมวย อกนย หนง บทวา แกแลว คอเกาแก อธบายวา เปนไปตามวงศสกลทเปนไปแลวสนกาลนาน. บทวา เปนผเฒา คอประกอบดวยความเจรญดวยคณม ศลและอาจาระเปนตน. บทวา เปนผใหญ คอ ประกอบพรอมดวยความเปนผใหญดวยสมบต. บทวา ผานเวลามานาน คอเดนทางมา ไดแกมปกตประพฤตไมลวงละเมดมารยาท มวตรจรยาเปนตนของพวกพราหมณ.บทวา ผานวยแลว คอผานถงแมความเปนผเจรญดวยชาตอนเปนวยสดทายแลว. บทวา เมอพวกพราหมณกลาวอยางนแลว ความวา เมอพวกพราหมณเหลานนกลาวอยางนแลว โสณทณฑพราหมณคดวา พวกพราหมณเหลานกลาวสรรเสรญคณของเราดวยชาตเปนตน แตการท เราจะยนดในการกลาวสรรเสรญคณของตนไมสมควรแกเราเลย เอาเถอะ เราจะทาลายวาทะของพวกเขาเสยแลวใหพวกเขารวาพระสมณโคดมเปนผใหญจะทาใหพวกเขาไปในทนน ดงน แลวจงกลาวคาเปนตนวา ทานผเจรญถากระนน ขอพวกทานจงฟงคาของขาพเจาบาง. โสณทณฑพราหมณสาคญเหนคณทงหลายทยงกวาคณของตนวา ในคณเหลานน คณแมเหลาใดเชนเดยวกบคณของตนมวา อภโตสชาตเปนตน คณแมเหลานน กเปนคณมชาตสมบตเปนตน ของพระสมณโคดม ดงน จงไดประกาศคณเหลานเพอทจะแสดงความทพระผมพระภาคเจามพระคณยงใหญโดยสวนเดยวโดยแท. กโสณทณฑพราหมณเมอจะกาหนดแนอยางนวา พวกเรานนแหละ.ควรไปเฝา จงแสดงคานในทนวา ถามบคคลทควรเขาไปหา เพราะความเปนผมคณใหญ เพราะฉะนน พวกเรานนแหละควรจะเขาไปเฝาเพอทศนา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 25พระโคดมผเจรญนน เปรยบเหมอนเมลดผกกาด เมอนาไปเทยวกบ เขาสเนร รอยเทาโค. เมอนาไปเทยบกบมหาสมทร หยดนาคาง เมอนาไปเทยบกบนาในสระใหญ ๗ สระ กเปนของกะจดรด คอ เลกนอยฉนใดคณของพวกเรา เมอนาไปเทยบกบพระคณมพระชาตสมบตเปนตน ของพระสมณโคดม เปนของนดหนอย คอ เลกนอย ฉนนน เพราะฉะนนพวกเรานนแหละ ควรไปเฝาพระโคดมผเจรญ. บทวา ทรงละหมพระญาตมากมาย คอทรงละตระกลพระญาตแสนหกหมนอยางน คอ ฝายพระมารดาแปดหมน ฝายพระบดาแปดหมน. ในบทนวา อยในดนและตงอยในอากาศ ทรพยทเขาขดสระโบก-ขรณทฉาบปนเกลยงในพระลานหลวง และในพระราชอทยาน ใสแกว ๗ ประการจนเตม แลวฝงไวในแผนดน ชอวาทรพยอยในดน. สวนทรพยทตงไวจนเตมประสาทและปอม เปนตน ชอวา ตงอยในอากาศ. ทรพยทตกทอดมาตามความหมนเวยนแหงตระกลมเพยงเทานกอน. แตในวนท พระตถาคตอบตขนแลวนนแหละ มขมทรพย ๔ ขม คอ ขมทรพยชอสงขะ ๑ ชอเอละ ๑ ชออปปละ ๑ ชอปณฑรก ๑ ผดขนแลว. บรรดา ขมทรพยทง ๔ นน ขมทรพยชอสงขะมคาวตหนง ขมทรพยชอเอละมครงโยชน ขมทรพยชออปปละมสามคาพยต ขมทรพยชอปณฑรกะมโยชนหนง ทรพยทถอเอา ๆ แมในขมทรพยเหลานน กกลบเตมอก.พงทราบวา พระผมพระภาคเจาทรงละเงนทองมากมายแลว ออกผนวชดวยประการฉะน. บทวา ยงเปนคนหนม คอยงเปนเดก. บทวา มพระเกศาดาสนทคอมพระเกศาดาขลบ ความวา มพระเกศาเชนเดยวกบสยาหยอดตา.บทวา เจรญ คอ ด. บทวา วยทหนง คอ ปฐมวยในบรรดาวยทงสาม.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 26 บทวา ไมใครอย คอไมปรารถนา. คานเปนฉฏฐวภตลงในอรรถ วาอนาทร. นาตาทหนาของชนเหลานนมอย เหตนนเขาชอวาหนานองดวยนาตา. ความวา เมอพระมารดาบดาเหลานนมพระพกตรนองดวยนา-พระเนตร คอมพระพกตรเปยกชมดวยนาพระเนตร. บทวา ทรงกนแสงอยคอทรงกนแสงคราครวญอย. ในบทวา ชองทางมใชนอย น พงทราบความวา ชองทางทจะไดเหนพระผมพระภาคเจาหาประมาณมได. ในทน มเรองดงตอไปน. ไดยนวา ในกรงราชคฤหมพราหมณคนหนง ทราบวา เขาเลาวา ใคร ๆ ยอมไมสามารถทจะถอเอาประมาณของพระสมณโคดมได ในเวลาทพระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปบณฑบาต ถอเอาไมไผยาว ๖๐ ศอกยนอยขางนอกประตเมอง เมอพระผมพระภาคเจาเสดจมาถง ถอเอาไมไผ ไดยนอยในทใกล. ไมไผยาวถงแคพระชานของพระผมพระภาคเจา.ในวนรงขนเขาจงตอไมไผสองลาแลวไดยนอยในทใกล. แมพระผมพระ-ภาคเจากทรงปรากฏเพยงแคพระสะเอวเทานน เหนอไมไผสองลานนจงตรสวา พราหมณทานทาอะไร. เขาทลวา ขาพระองคจะวดสวนพระองค.พระผมพระภาคเจาตรสวา พราหมณ แมถาทานจกตอไมไผทเกดอยเตมทองแหงจกรวาลทงสนเขาดวยกนแลว ทานกจกไมสามารถทจะวดเราไดเพราะวาบารมตลอดสอสงไขยและแสนกป เรามไดบาเพญโดยประการทคนอนพงวดเราได พราหมณ ตถาคตใครๆ จะชงมได ใครๆ จะประมาณมได ดงนแลตรสคาถาในธรรมบทวา เมอบคคลบชาทานผเยอกเยนแลว ไมมภยแตทไหน ๆ เชนนนอย ใคร ๆ ไมอาจทจะนบบญไดวา เพยงเทานดงน ในทสดแหงคาถา สตว ๘๔,๐๐๐ ไดดมนาอมฤตแลว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 27 ยงมเรองแมอนอก ไดยนวา ทาวอสรนทรราหสงได ๔,๘๐๐ โยชน. ระหวางแขนของเขาวดได ๑,๒๐๐ โยชน ระหวางนมวดได ๖๐๐โยชน. พนมอและพนเทาหนาได ๓๐๐ โยชน. ขอนวยาวได ๕๐ โยชน.ระหวางควกวาง ๕๐ โยชน. หนายาว ๒๐๐ โยชน. ลกได ๓๐๐ โยชน.มปรมณฑลได ๓๐๐ โยชน. คอยาวได ๓๐๐ โยชน. หนาผากยาวได๓๐๐ โยชน. ศรษะยาวได ๙๐๐ โยชน. เขาคดวา เราสงมาก จกไมสามารถทจะนอมตวลงแลดพระศาสดาได ดงน จงไมมาเฝา. วนหนงเขาไดฟงพระคณของพระผมพระภาคเจา จงมาดวยคดวา เราจกมองดโดยอาการอยางใดอยางหนง. พระผมพระภาคเจาทรงทราบอชฌาสยของเขาแลวทรงดารวา เราจกแสดงดวยอรยาบถไหน ในบรรดาอรยาบถทงส ทรงดารวา ธรรมดาคนยน แมจะตากปรากฏเหมอนคนสง แตเราจกนอนแสดงตนแกเขา ดงนแลว จงตรสวา อานนท เธอจงตงเตยงในบรเวณคนธกฏ แลวทรงสาเรจสหไสยาสนบนเตยงนน. ทานอสรนทรราหมาแลวชคอขนมองดพระผมพระภาคเจา ประทบนอนอยราวกะวาพระจนทรเตมดวงในทามกลางทองฟา และเมอพระผมพระภาคเจาตรสวา อสรนทะ นอะไร จงกราบทลวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ขาพระองคมไดมาเฝาดวยคดวา เราจกไมสามารถทจะโนมตวลงแลดได ดงน. พระผมพระ-ภาคเจาตรสวา อสรนทะ เรามไดกมหนาบาเพญบารมมา เราใหทานทาใหเลศทงนน ดงน. วนนน อสรนทรราห ไดถงสรณะ. พระผมพระภาคเจา ทรงนาดนาชมมใชนอย ดวยประการดงน. บคคลชอวาเปนผมศล เพราะปารสทธศล ๔ กศลนนเปนของประเสรฐ คอสงสด ไดแก เปนศลบรสทธ เพราะเหตนนทานจงกลาววามศลอนประเสรฐ. ศลนนนนเองเปนกศล เพราะอรรถวา ไมมโทษ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 28เพราะเหตนน ทานจงกลาววามศลเปนกศล. คาวา ดวยศลอนเปนกศลน เปนไวพจนของคาวา มศลเปนกศลนน. บทวา เปนอาจารย และปาจารย ของคนเปนอนมาก ความวาในการแสดงธรรมครงหนง ๆ ของพระผมพระภาคเจา สตวมประมาณ๘๔,๐๐๐ และเทวดาและมนษยทงหลายหาประมาณมได ยอมไดดมนาอมฤต คอ มรรคและผล เพราะฉะนน พระองคจงจดวาเปนอาจารยของคนเปนอนมาก และเปนปาจารยของสาวกผเปนเวไนย. ในบทวา มกามราคะสนแลวน ความวา กเลสแมทงปวงของพระผมพระภาคเจาสนไปแลวโดยแท. แตพราหมณไมรกเลสเหลานน จงกลาวคณไปในฐานะแหงความรของตนนนแหละ. บทวา เลกประดบตก-แตงแลว คอเวนจากการประดบตกแตงททานกลาวไวอยางนวา การตก-แตงบาตร การตกแตงจวร การตกแตงเสนาสนะ การเลนสนกสนานแหงรางกายอนเนาน. บทวา ไมทรงมงราย คอ แสดงความเคารพธรรมทไมเปนบาปคอโลกตรธรรม ๙ ประการ เทยวไป. บทวา ตอประชาชนทเปนพราหมณ คอตอคนทเปนพราหมณตาง ๆ กนเปนตนวา พระสารบตร พระโมคคลลานะและพระมหากสสปะ และพระองคเปนผแสดงความนบถอประชาชนนน.อธบายวา กประชาชนนกระทาพระสมณโคดมไวเบองหนาเทยวไป. อกประการหนง บทวา ไมทรงมงราย ความวา ไมทรงกระทาบาปไวเบองหนาเทยวไป คอ ไมปรารถนาลามก. อธบายวา ไมทรงมงรายตอประชาชนท เปนพราหมณนน คอตอประชาชนทเปนพราหมณ แมจะเปนปฎปกษกบตนคอเปนผหวงประโยชนสขแตอยางเดยว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 29 บทวา ตางรฐ คอจากรฐอน. บทวา ตางชนบท คอจากชนบท อน บทวา ตางพากนมาเพอทลถามปญหา ความวา กษตรยและบณฑตเปนตนกด เทวดาพรหมนาคและคนธรรพเปนตนกด ตางตระเตรยมปญหามาเฝาดวยคดวา พวกเราจกถาม ในบรรดาชนเหลานน บางจาพวกกาหนดเหนโทษของการถาม หรอความทตนไมสามารถในการยอมรบขอเฉลย จงไมทลถามเลย แลวนงนงเสย บางจาพวกทลถาม สาหรบบางจาพวก พระผมพระภาคเจาทรงใหเกดความอตสาหะในการถามแลว จงทรงเฉลยความเคลอบแคลงของชนเหลานนแมทงสน มาถงพระผมพระภาคเจาแลวกเสอมคลายไป เหมอนคลนในมหาสมทร มาถงฝงแลวกสลายไปฉะนนดวยประการฉะน. บทวา มปกตกลาวเชอเชญ ความวา พระองคยอมตรสกะคนผมาสสานกของพระองคนน ๆ ไมวาจะเปนเทวดา มนษย บรรพชตและคฤหสถอยางนวา เชญทานเขามาส ทานมาดแลว (เราขอตอนรบทาน)ดงน. บทวา เจรจาผกไมตร คอ ทรงประกอบพรอมดวยพระดารสผกไมตรททานกลาวไวโดยนยเปนตนวา บรรดาวาจาเหลานน คาพดผกไมตรเปนไฉน คาพดผกไมตร คอวาจาทหาโทษมได เปนวาจาด ไพเราะเสนาะห ดงน อธบายวา มพระดารสออนหวาน. บทวา ชางปราศรย คอทรงฉลาดในการปฏสนถาร ความวา พระองคทรงกระทาสมโมทนยกถากอนทเดยว ดงจะทรงระงบความกระวนกระวายเพราะเดนทางไกลของเหลาบรษททงส ผมาแลว ๆ ไดสน โดยนยเปนตนวา ภกษ เธอสบายดแลหรอ อาหาร การฉนยงพอเปนไปไดแลหรอ. บทวา ไมสยวพระพกตรความวา บางคนเขาไปยงประชมทแลวมหนาเครงขรม มหนาขงเครยดฉนใดพระองคมไดเปนเชนนน. แตการเหนทประชมของพระผมพระภาคเจานน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 30เปนเหมอนดอกปทมทบานแลวดวยการตองแสงแดดออน เปนราวกะรศม แหงพระจนทรเตมดวง. บทวา มพระพกตรเบกบาน ความวา ทานแสดงไววา คนบางจาพวกมหนาควา เมอชมนมชนมาประชมกนแลว กไมพดอะไร เปนคนทมคาพดอนไดดวยยากฉนใด แตพระสมณโคดมไมเปนเชนนน เปนผมพระวาจาไดดวยงาย สาหรบผทมาสสานกของพระองคไมเกดความเดอดรอนใจวา พวกเรามาในทนเพราะเหตไร แตชนทงหลายไดฟงธรรมแลว ยอมมใจยนดโดยแท. บทวา มปกตตรสกอน คอ พระองคเนอจะตรสยอมตรส-กอน และพระดารสกประกอบดวยกาล. พระองคกตรสแตถอยคาประกอบดวยประมาณ อาศยประโยชนโดยแท ไมตรสถอยคาอนหาประโยชนมได. บทวา ในบานนนหรอ ความวา ไดยนวา พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ ทใด เทวดาผมศกดใหญยอมถวายอารกขา. เพราะอาศย เทวดาเหลานน อปทวะยอมไมมแกมนษยทงหลาย. กปศาจทงหลายม ปศาจคลกฝนเปนตน ยอมเบยดเบยนมนษย. ปศาจเหลานนยอมหลกไปไกลดวยอานภาพของเทวดาเหลานน. อกประการหนง แมเพราะกาลงแหงพระ-เมตตาของพระผมพระภาคเจา พวกอมนษยกไมเบยดเบยนมนษย. ในบททงหลายมบทวา เปนเจาหมเปนตน ความวา หมทคนพงพราสอนหรอทคนใหเกดเองของบคคลนนมอย เหตนนเขาชอวาเปนเจาหม. อนง คณะเชนนนของบคคลนนอย เหตนนเขาชอวาเปนเจาคณะ.อกประการหนง คานเปนไวพจนของบทแรก. พระองคทรงเปนอาจารย ของคณะดวยอานาจแหงการใหเขาศกษาเรองอาจาระ เหตนน จงชอวา ผเปนคณาจารย. บทวา แหงเจาลทธมากมาย คอ แหงเจาลทธจานวนมาก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 31บทวา โดยประการใดประการหนง คอ ดวยเหตแมเพยงสกวา ไมนงผา เปนตน อยางใดอยางหนง บทวา ยอมรงเรอง คอ ยอมเขาไปถงโดยรอบไดแกเจรญยงขน. บทวา เขาเหลานนเปนแขก ความวา เขาเหลานนเปนอาคนตกะคอเปนแขกหนาใหมของพวกเรา. บทวา เรยนร คอรจก. ดวยบทวา มพระคณอนจะพงนบมได โสณทณฑพราหมณแสดงวา มพระคณอนหาทเปรยบมได แมดวยพระสพพญเหนปานนน จะปวยกลาวไปไยดวยบคคลเชนเราเลา. สมจรง ดงททานกลาวไววา หากวาแมพระพทธเจาพงตรสพระคณของพระพทธเจา ไมตรสอยางอนเลยในกปหนงกจะพงหมดสนไปใน ระหวาง เปนเวลานานพระคณของพระตถาคตหาสนไป ไม ดงน กพวกพราหมณเหลานนไดฟงคณกถาของพระศาสดานแลว ตางคด วา โสณทณฑพราหมณกลาวคณของพระสมณโคดม พระโคดมผเจรญนนมพระคณหานอยไม กแลอาจารยผรคณของพระโคดมนนอยางน ไดรอคอยนานเกนไป เอาเถอะ พวกเราจะคลอยตามเขาดงน คลอยตามแลว.เพราะฉะนนทานจงกลาววา เมอโสณทณฑพราหมณกลาวอยางนแลว พวกพราหมณเหลานนดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา เหมาะทเดยว คอควรทเดยว. บทวา แมดวยเสบยง เสบยงอาหารทานเรยกวา ปโฏสะ ความวา การทแมจะถอเสบยงนนไปเฝากควรทเดยว. บาลวา ปฏ เสน ดงนกม. บทนนมอธบายวา หอของบนบาของบคคลนนมอย เหตนน เขาชอวามหอของบนบา.ดวยบามหอของนน. มอธบายวา ดวยบาทแบกเสบยงไป ดงนกม.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 32 บทวา ผผานพนราวปาไปแลว คอ ผไปสภายในราวปา อธบายวา ผเขาไปยงภายในวหารแลว. บทวา ประนมอญชล ความวา พวกพราหมณซงเปนสองฝกสองฝายคดอยางนวา แมถาวาพวกมจฉาทฏฐจกทกทวงพวกเราวา เพราะเหตไร พวกทานจงถวายบงคมพระสมณโคดม พวกเราจะกลาวแกเขาวาแมดวยการกระทาเพยงอญชล ยงชอวาไหวดวยหรอ ถาวาพวกสมมาทฏฐจกทกทวงพวกเราวา เพราะเหตไร พวกทานจงไมถวายบงคมพระผมพระภาคเจาพวกเราจกบอกวา การเอาศรษะกระทบพนแผนดนนนแหละจงจะเปนการไหวหรอ แมการกระทาอญชล กชอวาการไหวเหมอนกนมใชหรอ. บทวา ชอและโคตร ความวา พวกพราหมณเมอกราบทลวา ขาแต.พระโคดมผเจรญ ขาพระองคเปนบตรของคนชอโนน ชอทตตะ ชอมตตะมาในทน ดงน ชอวาประกาศชอ พวกทกลาววา ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคชอวาเสฏฐะ ชอกจจานะ มาในทนดงน ชอวา ประกาศโคตร.ไดยนวา พวกพราหมณเหลานนเปนกลบตรทยากจนแกเฒา ไดกระทาอยางน ในทามกลางทประชม ดวยคดวา พวกเราจกปรากฏดวยอานาจแหงชอและโคตร. สวนพราหมณเหลาใด นงนงอย พราหมณเหลานนเปนพวกหลอกลวง และเปนอนธพาล. บรรดาพราหมณสองพวกนน พวกพราหมณทหลอกลวงคดวา คนเมอกระทาแมการคยกนเพยงคาสองคากคนเคยกนไดตอมาเมอมความคนเคยกนแลว จะไมใหภกษาหาร ๑-๒ หาควรไม ดงนปลดเปลองตนจากขอนน จงนงนงเสย. พวกพราหมณทเปนอนธพาลเพราะ เหตทไมรอะไรนนเอง จงนงนง ไมวาในทไหน ๆ เปนดจกอนดนเหนยวทเขาขวางทงแลว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 33 บทวา ความตรกตรองแหงใจ ดวยพระทย ความวา พระผมพระภาคเจาทรงใครครวญดอยวา พราหมณนจาเดมแตกาลทตนมาแลว กมหนา มตวแขงทอ นงคดอะไรอย กาลงคดอะไรหนอ กไดทรงทราบจตของพราหมณนน ดวยพระทยของพระองค เพราะเหตนน ทานจงกลาววาทรงทราบความตรกตรองแหงใจดวยพระทย ดงน. บทวา ยอมเดอดรอนคอ ถงความลาบากใจ บทวา เหลยวดชมนมชน ความวา โสณฑณฑพราหมณมกายและใจสงบระงบแลวราวกะจมลงในนา ดวยการตรสถามปญหาในลทธของตนถกพระผมพระภาคเจาทรงยกขนแลววางไวบนบก คลาย ๆ จะกลาววา ขอ ทานผเจรญจงใครครวญดคาพดของขาพระองคดวยการสญจรไปแหงทฏฐแมเพอสงเคราะหชมนมชน ดงนแลวเหลยวดชมนมชน ไดกราบทลคานนกะพระผมพระภาคเจา. บทวา ผรบการบชา ความวา เปนคนท ๑ หรอท ๒ ในบรรดาพราหมณทรบการบชา เพอประโยชนแกการบชายญ. ทานโบราณาจารยกลาววา ผรบการบชาอยางใหญทเขาใหอยเพอบชา. พราหมณเฉลยปญหาถกตองแทดวยอานาจลทธของตน ดวยประ-การฉะน. แตพระผมพระภาคเจาเพอจะทรงแสดงถงพราหมณผสงสดเปนพเศษ จงไดตรสพระดารสเปนตนวา อเมส ปน ดงน. บทวา พวกพราหมณไดกลาวคาน ความวา พวกพราหมณคดวาถาพราหมณผสมบรณดวยชาต วรรณะ และมนตไมม เมอเปนเชนนนใครเลาจกเปนพราหมณในโลก โสณทณฑพราหมณนทาใหพวกเราฉบหาย เอาเถอะ เราจะกลาวตอตานวาทะของเขา ดงน จงไดกลาวคานบทวา กลาวลบหล คอ กลาวตอตาน. บทวา กลาวคลอยตามเขาไป.พวกพราหมณกลาวคานดวยมประสงควา ถาทานใครจะถงพระสมณโคดม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 34เปนทพงดวยอานาจแหงความเลอมใส ทานจงไปเสย อยามาทาลายลทธ ของพราหมณเลย ดงน. บทวา ไดตรสพระดารสน ความวา พระผมพระภาคเจาทรงดารวาเมอพวกพราหมณเหลานตางววาทกนเปนเสยงเดยวอยอยางน กถานจกไมถงทสดได เอาเถอะ เราจะทาใหพวกเขาเงยบเสยงแลวพดกบโสณทณฑ-พราหมณเทานน ดงนแลวจงไดตรสพระดารสนวา สเจ โข ตมหากเปนตน. บทวา เปนไปกบดวยธรรม คอเปนไปดวยเหต. บทวา มวรรณะเสมอเหมอนกน คอ เสมอกนโดยความเปนผเหมอนกน ยกเวนความเปนผเสมอกนโดยเอกเทศ อธบายวา เสมอกนโดยอาการทงปวง. บทวา เรารจกมารดาและบดาของเขา คอเขาจกไมรจกมารดาและบดาของนองสาวไดอยางไร เขากลาวหมายถงการแสดงลาดบสกลตางหาก. บทวา พงกลาวเทจบาง คอพงกลาวคาเทจทตดรอนประโยชน. บทวา วรรณะจกทาอะไรไดคอ เมอคณความดภายใน ไมมอย วรรณะจกทาอะไรได อธบายวา เขาจกสามารถรกษาความเปนพราหมณของเขาไวไดอยางไร. แมถาจะพงมอก เมอพราหมณผตงอยในปกตศล องคอนๆ กยงความเปนพราหมณใหสาเรจไดเพราะศลอยางเดยวกใหสาเรจเปนพราหมณไดอยางน กครนปกตศลนนของเขาไมม ความเปนพราหมณกไมม เพราะฉะนน องคทงหลายมวรรณะเปนตนเปนสงงมงาย. กพราหมณทงหลาย ไดยนคานแลว ไดเปนผนงเสย ดวยคดวาอาจารยกลาวถกตองและพวกเรากลาวโทษโดยหาเหตมได. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา เมอพราหมณกลาวเฉลยปญหาแลว เพอจะทรงทดลองเขาวา กในขอนเขาจกสามารถเพอจะยนยนหรอไมสามารถ จงไดตรสพระดารสวา อเมส ปน พราหมณ เปนตน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 35 บทวา อนศลชาระใหบรสทธ คอ บรสทธไดเพราะศล. บท วาศลมในทใด ปญญากมในทนน คอ ศลมในบคคลใด ปญญากมในบคคลนน. ในบคคลผทศล ปญญาจะมแตทไหน หรอวาในบคคลทเวนจากปญญา ทโงเขลา ททงหนวก และใบ ศลจะมแตทไหนบทวา ศลและปญญา คอ ศลดวย ปญญาดวย ชอวา ศลและปญญาบทวา ป าณ คอ ปญญานนเอง. พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงยอมรบคาพดของพราหมณ จงไดตรสวา พราหมณ ขอนนเปนเชนนน. บรรดาบทเหลานน บทวา ปญญาทศลชาระใหบรสทธแลว คอทปารสทธศล ๔ ชาระแลว. ถามวา บคคลยอมชาระปญญาดวยศลอยางไร. แกวา ศลของปถชนใด ไมขาดตกบก-พรองตลอด ๖๐ ป และ ๘๐ ป แมในเวลาถงแกกรรม เขาฆากเลสทงหมดได ชาระปญญาดวยศล ยงถอเอาพระอรหตได ดจพระมหาสฏฐวสส-เถระ อยในบรเวณตนสาละในซอกเขา ฉะนน. ไดยนวา เมอพระเถระนอนอยบนเตยงทจะมรณภาพ รองครวญ-ครางอย เพราะเวทนากลา ตสสวสภมหาราช เสดจไปดวยทรงดารวา เราจกเยยมพระเถระ ประทบยนทประตบรเวณทรงสดบเสยงนน จงตรสถามวา นเสยงของใคร. เสยงรองครวญครางของพระเถระ ภกษหนมผอปฐากทล. พระองคทรงดารวา พระเถระมพรรษาตง ๖๐ โดยการบรรพชามไดกระทาแมเพยงการกาหนดรเวทนา บดนเราจกไมไหวทานละ ดงนแลวเสดจกลบไปนมสการตนมหาโพธ. ลาดบนนภกษหนมผอปฐากจงพดกะพระเถระวา ขาแตทานผเจรญ ทาไมทานจงทาใหพวกผมไดรบความอบ-อาย พระราชาทงททรงมศรทธา ยงทรงปฏสารเสดจไปเสย ดวยทรง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 36ดารวา เราจกไมไหว. พระเถระกลาววา เพราะเหตไร ผมอาย. ภกษหนม ผอปฐากกลาวตอบวา เพราะทรงสดบเสยงรองครวญครางของทาน พระเถระกลาววา ถากระนน พวกเธอจงใหโอกาสแกเรา ดงนแลวขมเวทนาเสยไดบรรลพระอรหต จงใหสญญาแกภกษหนมวา ผมอาย ทานจงไป บดนทานจงใหพระราชามาไหวเราได. ภกษหนมไปแลว ทลวานยวา บดนขอพระองคจงทรงไหวพระเถระเถด พระราชา เมอจะทรงไหวพระเถระดวยการพงพาบดจจรเข จงตรสวา ขาพเจามไดไหวพระอรหตของพระผเปนเจา แตไหวทานผทดารงอยในภมแหงปถชน แตรกษาศลตางหาก ดงน. บคคลชอวา ชาระปญญาดวยศล ดวยประการฉะน. กในภายในของผใด การสารวมในศลไมม แตเพราะเหตทตนเปนผรในฉบพลน ในทสดแหงคาถาประกอบดวยสบท เขาผนนชาระศลดวยปญญาแลว บรรลอรหตพรอมดวยปฏสมภทา. ผนชอวาชาระศลดวยปญญาเหมอนสนตตมหาอามาตย. เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจงตรสวา พราหมณ กศลนนเปนไฉน. ไดยนวาพระผมพระภาคเจาทรงดารวา พราหมณทงหลาย ยอมบญญตศล ๕ วาเปนศล ยอมบญญตความรอบรในไตรเทพวาเปนปญญาในลทธของพราหมณ ไมรสงทวเศษเหนขนไป ถากระไรเราพงแสดงมรรคศล ผลศล มรรคปญญา และผลปญญา ทเปนของวเศษยง แกพราหมณ พงใหเทศนาจบลงดวยยอดคออรหต ดงน. ลาดบนน พระองค เมอจะตรสถามพราหมณดวยกเถตกามยตาปจฉา (ถามโดยมพระประสงคจะทรงตอบเอง) จงตรสวา พราหมณ ศลนนเปนไฉน ปญญานนเปนไฉนดงน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 37 ลาดบนน พราหมณคดวา ปญญาเราเฉลยแลวดวยอานาจแหงลทธ ของตน แตพระสมณโคดมกลบยอนถามเราอก บดนเราจะพงสามารถทจะเฉลยปญหาทาใหพระทยของพระองคยนด หรอไมสามารถ ถาเราจกไมสามารถ ความละอายของเราแมทเกดในครงแรก จกทาลายไป แตโทษในการกลาววา ขาพเจาไมสามารถ ดงน ไมมแกเราผไมสามารถอย ดงน จงยอนกลบมา ทาใหเปนภาระแกพระผมพระภาคเจาองคเดยวอก จงกราบทลคาเปนตนวา กขาพระองคทงหลายมความรเพยงแคน ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา มความรเพยงแคน คอ ศลและปญญา เพยงแคน ไดแกศลและปญญา เพยงนเทานน เปนอยางยง ของขาพระองคทงหลาย ความวาพวกขาพระองคเหลานนมศลและปญญา เพยงแคน เปนอยางยง คอไมทราบเนอความแหงคาทตรสนน ยงขนไปกวานน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา เพอจะทรงแสดงศลและปญญา จาเดมแตการอบตของพระตถาคต ผทรงเปนรากเงาของศลและปญญาแกเขา จงตรสพระดารสวา พราหมณ ตถาคตในโลกน ดงน เปนตน. ใจความแหงบทนน พงทราบตามนยททานกลาวไวแลว ในสามญญผลสตรนนแล.แตขอแตกตางมดงตอไปน. ในทนศลแมทงสามอยางนนพระผมพระภาคเจาทรงชชด วาเปนศลโดยแทอยางนวา แมขอนกจดอยในศลของเธอ. ฌาน ๔มปฐมฌานเปนตน โดยความจดเปนปญญาสมปทา. พระผมพระภาคเจา มไดทรงชชดดวยอานาจแหงปญญา ทรงแสดงโดยเพยงเปนปทสถานแหงปญญามวปสสนาเปนตน ทรงชชดถงปญญา จาเดมแตวปสสนาปญญา ดวยประการฉะน. บทวา เพอฉนในวนพรงน พงทราบใจความตามนยทกลาวแลวในคานวาเพอฉนในวนนนนแล.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 38 บทวา ชมนมชนนนพงดหมนขาพระองค เพราะเหตนน ความวา ชมนมชนนน พงดหมนขาพระองค เพราะเหตทเหนพระองคแตไกลแลวลกจากอาสนะนนวา โสณทณฑพราหมณน เปนคนแกตงอยในปจฉมวยแลว แตพระโคดมยงหนม เปนเดก แมเปนหลานของเขากยงไมได เขายงลกจากอาสนะของตน ใหแกพระโคดมผยงไมถงแมความเปนหลานของตน. บทวา การประคองอญชลนนแทนการลกจากอาสนะของขาพระองคความวา โสณทณฑพราหมณกราบทลวาขนชอวา การไมลก เพราะไมเคารพของขาพระองคไมม แตขาพระองคจกไมลก เพราะกลวโภคสมบตจะฉบหาย ขอนนควรม พระองคและขาพระองคจะตองทราบ เพราะฉะนนขอพระโคดมผเจรญไดโปรดทรงเขาใจการประคองอญชลนน เปนการแทนการลกขนรบ. ไดยนวา คนหลอกลวงเชนกบโสณทณฑพราหมณน หาไดยาก. กชอวา ความไมเคารพในพระผมพระภาคเจา ของพราหมณนไมม เพราะฉะนน เขากลาวอยางนนดวยอานาจแหงการหลอกลวง เพราะกลววา โภคสมบตจะฉบหาย. แมในบทอน กมนยเชนเดยวกนน. ในบทวา ดวยกถาอนประกอบดวยธรรมเปนตน มความวา พระผมพระภาคเจาทรงแสดงใหเหนจรง ซงประโยชนทเปนปจจบนและเบองหนา ทรงใหเขายดมน คอ ใหถอเอาธรรมทเปนกศล ทรงใหเขาอาจหาญในธรรมทเปนกศลนน คอกระทาเขาใหมความอตสาหะ ทาใหเขาราเรง ดวยความเปนผมอตสาหะนน และคณทมอยอยางอน ทรงใหฝนคอพระธรรมรตนะตกลงแลว เสดจลกจากอาสนะ หลกไป. กพราหมณเพราะเหตทตนเปนคนหลอกลวง เมอพระผมพระภาคเจาทรงใหฝนคอพระธรรมตกลงอยแมดวยประการฉะน กไมสามารถทจะยงคณวเศษใหเกดขนได. กถาทงหมด ไดเปนกถาเบองตน และเบองปลาย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 39เพอประโยชนแกนพพาน ในกาลตอไป และเพอมสวนแหงวาสนาของพราหมณอยางเดยว. อรรถกถาโสณทณฑสตร ในอรรถกถาทฆนกาย ชอสมงคลวลาสนจบลงแลว ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาโสณทณฑสตร ท ๔

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 40 ๕. กฏทนตสตร เรองกฏทนตพราหมณ [๑๙๙] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเจา เสดจจารกไปในมคธชนบท พรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ประมาณ ๕๐๐ รป ไดเสดจถงพราหมณคามของชาวมคธชอ ขานมตตะ. ไดยนวาในสมยนน พระผมพระภาคเจาประทบอยในสวนอมพลฏฐกา ใกลบานขานมตตะ สมยนนพราหมณกฏทนตะอยครองบานขานมตตะ อนคบคงดวยประชาชนและหมสตว อดมดวยหญาดวยไม ดวยนา สมบรณดวยธญญาหาร ซงเปนราชสมบต อนพระเจา-แผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวา พมพสาร พระราชทานปนบาเหนจใหเปนสวนพรหมไทย. มหายญของกฏทนตพราหมณ [๒๐๐] กในสมยนน พราหมณกฏทนตะไดเตรยมมหายญ โคผ๗๐๐ ตว ลกโคผ ๗๐๐ ตว ลกโคเมย ๗๐๐ ตว แพะ ๗๐๐ ตว และแกะ๗๐๐ ตว ถกนาเขาไปผกไวทหลก เพอบชายญ. พราหมณและคฤหบด ชาวบานขานมตตะ ไดสดบวา พระสมณโคดมศากยบตร ทรงผนวชจาก ศากยสกล เสดจจารกไปในมคธชนบท พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประ-มาณ ๕๐๐ รป เสดจถงบานขานมตตะ ประทบอยในสวนอมพลฏฐกาใกลบานขานมตตะ เกยรตศพทอนงามของพระสมณโคดมพระองคนนขจรไปแลวอยางนวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 41 พระพทธคณ แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรชอบดวยพระองคเอง ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลวทรงรแจงโลก เปนสารถฝกคนทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรมพระตถาคตองคนนทรงทาโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใหแจงดวยพระปญญา อนยงของพระองคแลว ทรงสอนหมสตวพรอมทงสมณะและพราหมณ เทวดาและมนษย ใหรตาม ทรงแสดงธรรมงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธบรบรณโดยสนเชง กการเหนพระอรหนตทงหลายเหนปานนน ยอมเปนการดแลว ดงน. ครงนน พราหมณและคฤหบดชาวบานขานมตตะ ออกจากบานขานมตตะเปนหม ๆ พากนไปยงสวนอมพลฏฐกา. [๒๐๑] สมยนน พราหมณกฏทนตะ ขนนอนกลางวนในปราสาทชนบน ไดเหนพราหมณ และคฤหบดชาวบานขานมตตะ ออกจากบานขานมตตะรวมกนเปนหม ๆ พากนไปสวนอมพลฏฐกา จงเรยกทปรกษามาถามวา ทานทปรกษา พราหมณและคฤหบดชาวบานขานมตตะ ออกจากบานขานมตตะรวมกนเปนหม ๆพากนไปยงสวนอมพลฏฐกา ทาไมกน.ทปรกษาบอกวา เรองมอย ทานผเจรญ พระสมณโคดมศากยบตรทรงผนวชจากศากยสกล เสดจจารกไปในมคธชนบทพรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ ๕๐๐ รป เสดจถงบานขานมตตะ ประทบอยในสวนอมพลฏฐกาใกลบานขานมตตะ เกยรตศพทอนงามของพระองคฟงขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนอรหนต ตรสร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 42เองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะเสดจไปดแลว ทรงรแจง โลก เปนสารถฝกคนทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรมพราหมณและคฤหบดเหลานนพากนเขาไปเฝาพระสมณโคดมพระองคนน.ลาดบนน พราหมณกฏทนตะไดเกดความคดเชนนวา กเราไดสดบขาวนมาวา พระสมณโคดมทรงทราบยญสมบต ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ แตเราไมทราบ และเรากปรารถนาจะบชามหายญ ถากระไร เราควรเขาไปเฝาพระสมณโคดม ทลถามยญ ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖. ลาดบนนพราหมณกฎทนตะไดเรยกทปรกษามาสงวา ทานทปรกษา ถาเชนนน ทานจงไปหาพราหมณและคฤหบดชาวบานขานมตตะ แลวบอกเขาอยางนวาทานทงหลาย พราหมณกฏทนตะสงมาวา ขอใหทานทงหลายจงรอกอนแมพราหมณกฏทนตะกจกไปเฝาพระสมณโคดมดวย. ทปรกษารบคาแลวไปหาพราหมณและคฤหบดชาวบานขานมตตะ แลวบอกวา ทานทงหลายพราหมณกฏทนตะสงมาวาขอใหทานทงหลายจงรอกอน แมพราหมณกฏ-ทนตะกจกไปเฝาพระสมณโคดมดวย. [๒๐๒] สมยนน พราหมณหลายรอยคนพกอยในบานขานมตตะดวยหวงวา พวกเราจกบรโภคมหายญของพราหมณกฏทนตะ. พราหมณ เหลานนไดทราบวา พราหมณกฏทนตะจกไปเฝาพระสมณโคดม จงพากนไปหาพราหมณกฏทนตะแลวถามวา ไดทราบวา ทานจกไปเฝาพระสมณ-โคดม จรงหรอ. กฏทนตะ เราคดวาจกไปเฝาพระสมณโคดม จรง.พราหมณ อยาเลยทานกฏทนตะ ทานไมควรไปเฝาพระสมณโคดม ถาทานไปเฝา ทานจะเสยเกยรตยศ เกยรตยศของพระสมณโคดมจกรงเรองดวยเหตนแหละ ทานจงไมควรไปเฝาพระสมณโคดม พระสมณโคดมตาง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 43หากควรจะมาหาทาน อนง ทานเปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนดวยการกลาวอางถงชาตได เพราะเหตนน ทานจงไมควรไปเฝาพระสมณโคดม พระสมณโคดมตางหากควรจะมาหาทาน อนง ทานเปนคนมงคง มทรพยมาก มโภคสมบตมาก มเครองใชสอยอนนาปลมใจมาก มทองและเงนมาก อนง ทานเปนผคงแกเรยน ทรงจามนต รจบไตรเพท พรอมทงคมภรนฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษรมคมภรอตหาส เปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะและมหาปรสลกษณะ อนง ทานมรปงาม นาดนาเลอมใส ประกอบดวยผวพรรณผดผองยงนก มฉววรรณคลายพรหม มรปรางคลายพรหม นาดนาชมไมนอย อนง ทานเปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน อนง ทานเปนผมวาจาไพเราะ มสาเนยงไพเราะ ประกอบดวยวาจาของชาวเมอง สละสลวย หาโทษมได ใหผฟงเขาใจเนอความไดชด อนง ทานเปนอาจารยและปาจารยของชนหมมาก สอนมนตมาณพถง ๓๐๐ พวกมาณพเปนอนมากตางทศตางชนบท ผตองการมนตจะเรยนมนตในสานกของทานพากนมา อนง ทานเปนผแกเฒา เปนผใหญ ลวงกาลผานวยมาโดยลาดบ สวนพระสมณโคดมเปนคนหนม และบวชแตยงหนม อนง ทานเปนผอนพระเจาแผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวาพมพสาร ทรงสกการะเคารพนบถอบชา นอบนอม อนง ทานเปนผอนพราหมณโปกขรสาต สกการะ เคารพนบถอ บชา นอบนอม อนง ทานครองบานขานมตตะอนคบคงดวยประชาชนและหมสตว อดมดวยหญาดวยไม ดวยนา สมบรณดวยธญญาหาร ซงเปนราชสมบตอนพระเจากรงมคธ ทรงพระนามวา เสนยะ พมพสาร พระราชทานปนบาเหนจให

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 44เปนสวนพรหมไทย เพราะเหตนแหละ ทานจงไมควรไปเฝาพระสมณโคดม พระสมณโคดมตางหากควรจะมาหาทาน. [๒๐๓] เมอพวกพราหมณกลาวอยางนแลว พราหมณกฏทนตะจงไดกลาววา ทานทงหลาย ถาอยางนนขอจงฟงขาพเจาบาง เรานแหละควรไปเฝาพระสมณโคดมพระองคนน พระสมณโคดมไมควรจะเสดจมาหาเรา เพราะไดยนวา ทานเปนอโตสชาต ทงฝายมารดา และบดา มพระครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครคดคานตเตยน ดวยการกลาวอางถงพระชาต เพราะเหตนแหละ พระโคดมจงไมควรจะเสดจมาหาเรา ทถกเรานแหละ ควรไปเฝาพระองค.ไดยนวา พระสมณโคดมทรงละพระญาตหมใหญ ออกผนวชแลวพระองคทรงสละเงนและทองเปนอนมาก ทงทอยในพนดน ทงทอยในอากาศออกผนวช พระองคกาลงรน มพระเกศาดาสนท ยงหนมแนนตงอยในปฐมวย เสดจออกผนวชเปนบรรพชต เมอพระมารดาและพระบดา ไมทรงปรารถนาใหผนวช มพระพกตรอาบดวยนาพระเนตรทรงกนแสงอย พระองคไดทรงปลงพระเกศา และพระมสส ทรงครองผากาสาวพสตร เสดจออกผนวชเปนบรรพชต พระองคมพระรปงามนาด นาเลอมใส ประกอบดวยพระฉววรรณ ผดผองยงนก มพระฉววรรณคลายพรหม มพระสรระคลายพรหม นาด นาชม มใชนอย พระองคเปนผมศล มศลประเสรฐ มศลเปนกศล ประกอบดวยศลเปนกศลพระองคมพระวาจาไพเราะ มพระสาเนยงไพเราะ ประกอบดวยวาจาของชาวเมอง สละสลวย หาโทษมได ใหผฟงเขาใจเนอความไดชดพระองคเปนอาจารยและปาจารยของคนหมมาก พระองคสนกามราคะแลว เลกประดบตกแตง พระองคเปนกรรมวาท เปนกรย-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 45วาท ไมทรงมงรายตอพวกพราหมณ พระองคทรงผนวชจากสกลสง คอ สกลกษตรยอนไมเจอปน พระองคผนวชจากสกลมงคง มทรพยมากมโภคสมบตมาก ชนตางรฐตางชนบทพากนมาทลถามปญหากะพระองคเทวดาหลายพนมอบชวตถงพระองคเปนสรณะ เกยรตศพทอนงามของพระองคฟงขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกคนผควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม พระองคทรงประกอบดวยมหา-ปรสลกษณะ ๓๒ ประการ พระองคมปกตกลาวเชอเชญ เจรจาผกไมตร ชางปราศรย มพระพกตรไมสยว มพระพกตรเบกบาน มปกตตรสกอน พระองคเปนผอนบรษท ๔ สกการะเคารพ นบถอ บชานอบนอม เทวดาและมนษยเปนอนมาก เลอมใสในพระองคยงนก พระองคทรงพานกอยในบานหรอนคมใด บานหรอนคมนน อมนษยไมเบยดเบยนมนษย พระองคเปนเจาหมเจาคณะ และเปนคณาจารย ไดรบยกยองวา เปนยอดของเจาลทธเปนอนมาก สมณพราหมณเหลานเรองยศดวยประกาศ ใด ๆ แตพระสมณโคดม ไมเรองยศอยางนน ทแทพระสมณโคดม เรองยศดวย วชชา และจรณสมบต อนยอดเยยมพระเจากรงมคธทรงพระนามวา เสนยะ พมพสาร พรอมทงพระโอรสและพระมเหส ทงราชบรพารและอามาตย ทรงมอบชวตถงพระองคเปนสรณะพระเจาปเสนทโกศล พรอมทงพระโอรสและพระมเหส ทงราชบรพารและอามาตยทรงมอบชวตถงพระองคเปนสรณะ พราหมณโปกขรสาตพรอมทงบตรและภรยา ทงบรวารและอามาตย มอบชวตถงพระองค

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 46เปนสรณะ พระองคเปนผอนพระเจากรงมคธ ทรงพระนามวา เสนยะ พมพสาร ทรงสกการะ เคารพนบถอ บชา นอบนอม พระองคเปนผอนพระเจาปเสนทโกศล ทรงสกการะเคารพนบถอ บชา นอบนอมพระองคเปนผอนพราหมณโปกขรสาต สกการะ เคารพนบถอ บชานอบนอม พระองคเสดจถงบานขานมตตะ ประทบอยทสวนอมพลฏฐกาใกลบานขานมตตะ สมณหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มาสเขตบานของเรา เหลานนจดวาเปนแขกของเรา และเปนแขกซงเราควรสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม เพราะเหตทพระสมณโคดมเสดจถงบานขานมตตะ ประทบอยทสวนอมพลฏฐกา ใกลบานขานมตตะจดวาเปนแขกของเรา และเปนแขกทเราควรสกการะ เคารพนบถอ บชานอบนอม นแหละ พระองคจงไมควรจะเสดจมาหาเรา ทถก เราตางหากควรไปเฝาพระองค ขาพเจาทราบพระคณของพระโคดมเพยงเทานแตพระโคดมมใชมพระคณเพยงเทาน ความจรง พระองคมพระคณหาประมาณมได. [๒๐๔] เมอพราหมณกฏทนตะ กลาวอยางนแลว พวกพราหมณ เหลานนไดกลาววาทานกฏทนตะ กลาวชมพระสมณโคดมถงเพยงนถงหากพระองคจะประทบอยไกลจากทนตง ๑๐๐ โยชนกควรแททกลบตรผมศรทธาจะไปเฝา แมตองนาเสบยงไปกควร. พราหมณกฏทนตะกลาววา ทานทงหลาย ถาเชนนน เราทงหมดจกเขาไปเฝาพระสมณ-โคดม. ลาดบนน พราหมณกฏทนตะพรอมดวยคณะพราหมณผใหญ ไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาทสวนอมพลฏฐกา ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว ไดนง ณ ทควรสวนขางหนง. ฝายพราหมณและคฤหบดชาวบานขานมตตะ บางพวกกถวาย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 47บงคม บางพวกกปราศรย บางพวกกประนมอญชลไปทางพระผมพระภาค-เจา บางพวกกประกาศชอและโคตร บางพวกกนงอย แลวตางพากนนงณ ทควรสวนขางหนง. พราหมณกฏทนตะ นง ณ ทควรสวนขางหนงแลว ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระสมณโคดมผเจรญ ขา-พระองคไดสดบมาวา พระสมณโคดมทรงทราบยญสมบต ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ สวนขาพระองคไมทราบ แตปรารถนาจะบชามหายญ ขอประทานพระวโรกาส ขอพระโคดมผเจรญโปรดแสดง ยญสมบต ๓ ประการซงมบรวาร ๑๖ แกขาพระองคเถด พระเจาขา ยญของพระเจามหาวชตราช [๒๐๕] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ ถาเชนนนทานจงฟง จงตงใจใหดเราจกบอก. เมอพราหมณกฏทนตะทลรบแลว จงตรสวา ดกอนพราหมณ เรองเคยมมาแลว พระเจามหาวชตราช เปนผมงคงมทรพยมาก มโภคสมบตมาก มทองและเงนมาก มเครองใชสอยอนนาปลมใจมาก มทรพยและขาวเปลอกมาก มทองพระคลง และฉางบรบรณ.ดกอนพราหมณ ครงนน พระเจามหาวชตราชไดเสดจเขาไปสทลบเรนอยไดเกดพระปรตกอยางนวา เราไดครอบครองสมบตมนษยอยางไพบลยแลวไดชนะปกครองดนแดนมากมาย ถากระไร เราพงบชามหายญ ทจะเปนประโยชนและความสขแกเราตลอดกาลนาน. ดกอนพราหมณ พระเจามหาวชตราชรบสงใหเรยกพราหมณปโรหตมาแลวตรสวา วนนเราไดเขาสทลบเรนอย ไดเกดปรวตกอยางนวา เราไดครอบครองสมบตมนษยอยางไพบลแลว ไดชนะปกครองดนแดนมากมาย ถากระไร เราพงบชามหายญทจะเปนไปเพอประโยชนและความสขแกเราตลอดกาลนาน. ดกอนพราหมณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 48เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงชแจงวธบชามหายญ ทจะเปนประ-โยชนและความสขแกเราตลอดกาลนาน. [๒๐๖] ดกอนพราหมณ เมอพระเจามหาวชตราช รบสงอยางนแลว พราหมณปโรหตกราบทลวา ชนบทของพระองคยงมเสยนหนามยงมการเบยดเบยนกน โจรปลนบานกด ปลนนคมกด ปลนเมองกดทารายในหนทางเปลยวกด ยงปรากฏอย. พระองคจะโปรดยกภาษอากรในเมอบานเมองยงมเสยนหนาม ยงมการเบยดเบยนกน ดวยเหตทยกเสยนน จะพงชอวาทรงกระทาการมสมควร. บางคราวพระองคจะทรงดารอยางนวา เราจกปราบปรามเสยนหนามคอโจรดวยการประหาร ดวยการจองจา ดวยการปรบไหม ดวยการตาหน หรอเนรเทศ. อนการปราบ ปรามดวยวธเชนน ไมชอวาเปนการปราบปรามโดยชอบ. เพราะวาโจรบางพวกทเหลอจากถกกาจดจกยงมอย ภายหลงมนกจกเบยดเบยนบานเมองของพระองค. แตวาการปราบปรามเสยนหนามคอโจรนน จะชอวาเปนการปราบปรามโดยชอบ เพราะอาศยวาการดงตอไปน พลเมองเหลาใดในบานเมองของพระองค ขะมกเขมนในกสกรรมและโครกขกรรม ขอพระองคจงเพมขาวปลกและขาวกนใหแกพลเมองเหลานนในโอกาสอนสมควร พลเมองเหลาใดในบานเมองของพระองค ขะมก-เขมนในพาณชยกรรม ขอพระองคจงเพมทนใหแกพลเมองเหลานนในโอกาสอนสมควร ขาราชการเหลาใด ในบานเมองของพระองคขยน ขอพระองคจงพระราชทานเบยเลยง และเงนเดอนแกขาราชการเหลานน ในโอกาสอนสมควร พลเมองเหลานนนนแหละ จกเปนผขวนขวายในการงานของตน ๆ จกไมเบยดเบยนบานเมองของพระองค. อนง กองพระราชทรพย มจานวนมาก จกเกดแกพระองค บานเมองกจะตงมนอยในความเกษม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 49หาเสยนหนามมได ไมมการเบยดเบยนกน พลเมองจกชนชมยนดตอกน ยงบตรใหฟอนอยบนอก จกไมตองปดประตเรอนอย. ดกอนพราหมณ พระเจามหาวชตราชทรงรบคาพราหมณปโรหตแลว กไดพระราชทานขาวปลกและขาวกนแกพลเมองในบานเมองของพระองคทขะมกเขมนในพาณชย-กรรม พระราชทานเบยเลยง และเงนเดอนแกขาราชการในเมองของพระองคทขยน พลเมองเหลานนนนแหละ ไดเปนผขวนขวายในการงานตามหนาทของตนๆ ไมไดเบยดเบยนบานเมองของพระองค. อนง กองพระราชทรพยมจานวนมาก ไดเกดมแลวแกพระองค บานเมองไดดารงอยในความเกษม หาเสยนหนามมได ไมมการเบยดเบยนกน พลเมองชนชมยนดตอกน ยงบตรใหฟอนอยบนอก ไมตองปดประตเรอนอยแลว. [๒๐๗] ดกอนพราหมณ ครงนนแล พระเจามหาวชตราชไดทรงรบสงใหพราหมณปโรหตมาเฝาแลวตรสวา ทานผเจรญ โจรทเปนเสยนหนามนน เราไดปราบปรามดแลว เพราะอาศยวธการของทาน และกองพระราชทรพยใหญไดบงเกดแกเรา บานเมองกไดดารงอยในความเกษม หาเสยนหนามมได ไมมการเบยดเบยนกน พลเมองชนชมยนดตอกน ยงบตรใหฟอนอยบนอก ไมตองปดประตเรอนอย ดกอนพราหมณ เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงชแจงวธบชามหายญ ทจะเปนประโยชนและความสขแกเราตลอดกาลนาน. พราหมณปโรหตกราบทลวา ขอเดชะ ถาเชนนน อนยนตกษตรยเหลาใด ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ในพระราชอาณาเขตของพระองค ขอพระองคจงเรยกอนยนตกษตรยเหลานนมาปรกษาวา ทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชายญ ขอทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชนเพอความสขแกเราตลอดกาลนาน. อามาตยราชบรพารเหลาใด ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ในพระราชอาณาเขตของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 50พระองค ขอพระองคจงเรยกอามาตยราชบรพารเหลานนมาปรกษาวา ทาน ทงหลายเราปรารถนาจะบชามหายญ ทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชนเพอความสขแกเราตลอดกาลนาน. พราหมณมหาศาลเหลาใด ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ในพระราชอาณาเขตของพระองค ขอพระองคจงเรยกพราหมณมหาศาลเหลานนมาปรกษาวา ทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชามหายญ ทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชนเพอความสขแกเราตลอดกาลนาน. คฤหบดผมงคงเหลาใด ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ในพระราชอาณาเขตของพระองค ขอพระองคจงเรยกคฤหบดผมงคงเหลานนมาปรกษาวา ทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชนเพอความสขแกเราตลอดกาลนาน. ดกอนพราหมณพระเจามหาวชตราช ทรงรบคาปโรหตแลวทรงเรยกอนยนตกษตรย ซงเปนชาวนคมและชาวชนบทในพระราชอาณาเขตของพระองคมาปรกษา วาทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชน เพอความสขแกเราตลอดกาลนาน. อนยนตกษตรยเหลานนกราบทลวา ขอพระองคจงบชายญเถด ขอเดชะ บดนเปนการสมควรท จะบชายญ ทรงเรยกอามาตยราชบรพาร ซงเปนชาวนคมและชาวชนบทในพระราชอาณาเขตของพระองคมาปรกษาวา ทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชนเพอความสขแตเราตลอดกาลนาน อามาตยราชบรพารเหลานนกราบทลวาขอพระองคจงทรงบชายญเถด ขอเดชะ บดนเปนการสมควรทจะบชายญ ทรงเรยกพราหมณมหาศาล ซงเปนชาวนคมและชาวชนบทในพระราชอาณาเขตของพระองคมาปรกษาวา ทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชน เพอความสขแกเราตลอดกาลนาน พราหมณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 51มหาศาลเหลานนกราบทลวา ขอพระองคจงทรงบชายญเถด ขอเดชะ บดน เปนการสมควรทจะบชายญ ทรงเรยกคฤหบดผมงคง ซงเปนชาวนคมและชาวชนบทในพระราชอาณาเขตของพระองค มาปรกษาวา ทานทงหลายเราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชนเพอความสขแกเราตลอดกาลนาน. คฤหบดผมงคงเหลานนกราบทลวา ขอพระองคจงทรงบชายญเถด ขอเดชะ บดนเปนการสมควรทจะบชายญ. ชนผเหนชอบตามพระราชดารส ๔ เหลานจดเปนบรวารของยญนน ดงนแล. [๒๐๘] พระเจามหาวชตราช ทรงประกอบดวยองค ๘ ประการ ๑. ทรงเปนอภโตสชาต ทงฝายพระมารดา และพระบดา มพระครรภเปนททรงถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนดวยการกลาวอางถงพระชาตได ๒. ทรงมพระรปงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยพระฉววรรณผดผองยงนก มพระฉววรรณคลายพรหม มพระรปคลายพรหม นาดนาชมมใชนอย ๓. ทรงมงคงมทรพยมาก มโภคสมบตมาก มทองและเงนมาก มเครองใชสอยนาปลมใจมาก มทรพยและขาวเปลอกมาก มทองพระคลงและฉางบรบรณ ๔. ทรงมกาลง ทรงสมบรณดวยเสนา มองค ๕ ซงอยในวนยคอยปฏบตตามพระราชอานาจ มพระบรมเดชานภาพดงวาจะเผาผลาญราช-ศตรไดดวยพระราชอสรยยศ ๕. ทรงพระราชศรทธา เปนทายก เปนทานบด มไดปดประตเปนดจบอทลงดมของสมณพราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วณพก และยาจก ทรงบาเพญพระราชกศล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 52 ๖. ไดทรงศกษาทรงสดบเรองนน ๆ มาก ๗. ทรงทราบอรรถแหงขอททรงศกษาและภาษตนน ๆวา น อรรถ แหงภาษตน นอรรถแหงภาษตน ๘. ทรงเปนบณฑต เฉยบแหลม ทรงพระปรชาสามารถทรงพระ-ราชดารอรรถอนเปนอดต อนาคต และปจจบนได. พระเจามหาวชตราช ทรงประกอบดวยองค ๘ ประการ ดงกลาวมาน. องค ๘ ประการ แมเหลาน จดเปนบรวารแหงยญนนโดยแทดวยประการฉะน. [๒๐๙] พราหมณปโรหต ประกอบดวยองค ๔ ประการ ๑. เปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏ-สนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคาน ตเตยนดวยการกลาวอางถงชาตได ๒. เปนผคงแกเรยน ทรงจามนตรจบไตรเพทพรอมทงคมภรนฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษร มคมภรอตหาสเปนท ๕เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะ และมหาปรสลกษณะ ๓. เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน ๔. เปนบณฑต เฉยบแหลม มปญญาเปนท ๑ หรอท ๒ ของพวกปฏคาหกผรบบชาดวยกน. พราหมณปโรหต ประกอบดวยองค ๔ ดงแสดงมาน. องค ๔ประการเหลาน จกเปนบรวารแหงยญนนโดยแท ดวยประการฉะน. ยญสมปทา ๓ มบรวาร ๑๖ [๒๑๐] ดกอนพราหมณ ลาดบนนแล พราหมณปโรหต ไดแสดงยญวธ ๓ ประการ ถวายพระเจามหาวชตราช กอนทรงบชายญวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 53 ๑. เมอพระองคทรงบชายญอย ความวปฏสารบางอยางพงมวา กอง โภคสมบตใหญของเราจกหมดเปลองดงน พระองคไมควรทรงทาความวปฏสารเชนนน ๒. เมอพระองคทรงบชามหายญอย ความวปฏสารบางอยางพงมวากองโภคสมบตใหญของเรากาลงหมดเปลองไปอย ดงน พระองคไมควรทรงทาความวปฏสารเชนนน ๓. เมอพระองคทรงบชามหายญอย ความวปฏสารบางอยางพงมวากองโภคสมบตใหญของเราไดหมดเปลองไปแลวดงน พระองคไมควรทรงทาความวปฏสารเชนนน. ดกอนพราหมณ พรหมณปโรหตไดแสดงยญวธ ๓ ประการดงแสดงมาน ถวายพระเจามหาวชตราชกอนทรงบชายญทเดยว. [๒๑๑] ดกอนพราหมณ ลาดบนน พราหมณปโรหตไดกาจดความวปฏสาร ของพระเจามหาวชตราช เพราะพวกปฏคาหกโดยอาการ ๑๐ประการกอนทรงบชายญ. ๑. พวกคนทาปาณาตบาตกด พวกทงดเวนจากปาณาตบาตกดตางกจกมาสยญพธของพระองค. ในชนเหลานน จาพวกททาปาณา-ตบาต จกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคทรงปรารภเฉพาะทงดเวนจากปาณาตบาตเทานนแลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนาทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๒] ๒. พวกคนทถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดใหกด พวกทงดเวนจากการเอาถอเอาสงของทเขาไมไดใหกด ตางกจกมาสยญพธของพระองคในชนเหลานน จาพวกทถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดให จกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะทงดเวนจากการ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 54ถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดใหเทานน แลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๓] ๓. พวกคนทประพฤตผดในกามทงหลายกด พวกทงดเวนจากการประพฤตผดในกามทงหลายกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกทประพฤตผดในกามทงหลาย จกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะพวกทงดเวนจากการประพฤตผดในกามทงหลาย เหลานนแลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนาทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๔] ๔. พวกทกลาวคาเทจกด พวกทงดเวนจากการกลาวคาเทจกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกทกลาวคาเทจ จกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะพวกทงดเวนจากการกลาวคาเทจเทานน แลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๕] ๕. พวกทกลาวคาสอเสยดกด พวกทงดเวนจากการกลาวคาสอเสยดกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกทกลาวคาสอเสยด จกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคทรงปรารภเฉพาะพวกทงดเวนจากการกลาวคาสอเสยดเทานน แลวทรงบชาทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๖] ๖. พวกทกลาวคาหยาบกด พวกทงดเวนจากการกลาวคาหยาบคาย ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกทกลาวคาหยาบจกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะพวกทงดเวนจากการกลาวคาหยาบเทานน แลวทรงบชา ทรงบรจาคทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 55 [๒๑๗] ๗. พวกทกลาวคาเพอเจอกด พวกทงดเวนจากการกลาวคา เพอเจอกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกทกลาวคาเพอเจอ จกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง พระองคทรงปรารภเฉพาะพวกทงดเวนจากการกลาวคาเพอเจอเทานน แลวทรงบชา ทรงบร-จาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๘] ๘. พวกทโลภอยากไดของของผอนกด พวกทไมโลภอยากไดของของผอนกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานนจาพวกทโลภอยากไดของผอนจกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะพวกทไมโลภอยากไดของของผอนเทานน แลวทรงบชายญ ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๙] ๙. พวกทมจตพยาบาทกด พวกทมจตไมพยาบาทกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกทมจตพยาบาท จกไดรบผลกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะพวกทมจตไมพยาบาทเทานน แลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๒๐] ๑๐. พวกทเปนมจฉาทฏฐกด พวกทเปนสมมาทฏฐกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกทเปนมจฉาทฏฐ จกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะพวกทเปนสมมาทฏฐเทานน แลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ดกอนพราหมณ พราหมณปโรหตไดกาจดความวปฏสารของพระเจามหาวชตราช เพราะพวกปฏคาหก โดยอาการ๑๐ ประการ ดงแสดงมานแล กอนทรงบชาทเดยว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 56 [๒๒๑] ดกอนพราหมณ ลาดบนน พราหมณปโรหตไดยงพระทย ของพระเจามหาวชตราฃ ซงทรงบชามหายญอย ใหทรงเหนแจง ใหทรงสมาทาน ใหทรงอาจหาญ ใหทรงราเรง โดยอาการ ๑๖ ประการ. ๑. เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอยใคร ๆ จะพงกลาววาพระเจามหาวชตราทรงบชามหายญ แตพระองคไมไดทรงชกชวนเหลาอนยนตกษตรย ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท พระองคทรงบชามหายญเหนปานนน แตเฉพาะพระองค. แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคกไดทรงเรยกเหลาอนยนต-กษตรย ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท มาทรงปรกษาแลว แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองในในภายในเถด. [๒๒๒] ๒. เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงชกชวนเหลาอามาตยราชบรพาร ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท พระองคทรงบชามหายญเหนปานนน แตเฉพาะพระองค แมดวยประการเชนนกมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคกไดทรงเรยกเหลาอามาตยราชบรพารซงเปนชาวนคม และชาวชนบท มาทรงปรกษาแลว แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาคทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๓. เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววาพระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคกมไดชกชวนเหลาพราหมณมหาศาล ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท พระองคทรงบชามหา-ยญเหนปานนแตเฉพาะพระองค แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 57พระองคไดโดยธรรม เพราะพระองคไดทรงเรยกพราหมณมหาศาล ซง เปนชาวนคม และชาวชนบท มาทรงปรกษาแลว แมดวยประการเชนนขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอน-โมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๔.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงชกชวนเหลาคฤหบดผมงคง ซงเปนชาวนคม และชาวชนบท พระองคทรงบชามหายญ เหนปานนน เฉพาะพระองค. แมดวยประการเชนนกมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคไดทรงเรยกเหลาคฤหบดผมงคง ซงเปนชาวนคม และชาวชนบทมาทรงปรกษาแลว. แมดวยประการเชนนขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอน-โมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๒๓] ๕.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดเปนกษตรย อภโตสชาต ทงฝายพระมารดาและพระบดา มไดมพระครรภเปนททรงถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน เปนผอนใคร ๆ คดคานตเตยนดวยการกลาวอางถงพระชาตได และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญเหนปานนน. แมดวยประการเชนนกมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคทรงเปนอภโตสชาต ทงฝายพระมารดาและพระบดา มพระครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคนไมมใครคดคานตเตยนดวยการกลาวอางถงพระชาตได. แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาคทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 58 [๒๒๔] ๖.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพง กลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมพระรปไมงาม ไมนาด ไมนาเลอมใส ไมทรงประกอบดวยพระฉววรรณอนผดผองมไดทรงมพระฉววรรณคลายพรหม มไดทรงมพระรปคลายพรหม ไมนาดไมนาชมเสยเลย และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญ เหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคได โดยธรรม. เพราะพระองคทรงมพระรปงาม นาด นาเลอมใสทรงประกอบดวยพระฉววรรณผดผองยงนกทรงมพระฉววรรณคลายพรหม ทรงมพระรปคลายพรหม นาดนาชมมใชนอย แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๗.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววาพระเจามหาวชตราช ทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงเปนกษตรยทมงคง มพระราชทรพยมาก มโภคสมบตมาก มทองและเงนมาก มเครองใชสอยนาปลมใจมาก มทรพยและขาวเปลอกมาก มทองพระคลงมากฉางเตมบรบรณ และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญ เหน ปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม.เพราะพระองคทรงเปนกษตรยผมงคง มพระราชทรพยมาก มโภคทรพยมาก มทองและเงนมาก มเครองใชสอยนาปลมใจมาก มทรพยและขาวเปลอกมาก มทองพระคลงและฉางเตมบรบรณ แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนาทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 59 ๘.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววาพระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงเปนกษตรยมกาลง มไดทรงสมบรณดวยเสนามองค ๔ ซงอยในวนย คอยปฏบตตามคาสงมไดทรงมพระบรมเดชานภาพดงวาจะเผาผลาญศตรได ดวยพระราชอสรย-ยศ และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญ เหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคทรงเปนกษตรยทมกาลง ทรงสมบรณดวยเสนามองค ๔ ซงอยในวนย คอยปฏบตตามคาสง ทรงมพระบรมเดชานภาพดงวาจะเผาผลาญราชศตรไดดวยพระราชอสรยยศ แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถดขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๙.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญ ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงเปนกษตรยทมศรทธา มไดทรงเปนทายก มไดทรงเปนทานบด มประตปด มไดเปนดจบอทลงดมของสมณะและพราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วณพกยาจก มไดทรงบาเพญพระราชกศล และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญ เหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคทรงเปนกษตรยทมศรทธา ทรงเปนทายกเปนทานบด มไดทรงปดประต เปนดจบอทลงดมของสมณะและพราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วณพก ยาจก แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนาทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 60 ๑๐.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญ ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงเปนกษตรยททรงศกษา ทรงสดบเรองนน ๆ มาก และเมอเปนเชนนพระองคกยงทรงบชามหายญเหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคทรงเปนกษตรยทไดทรงศกษาทรงสดบเรองนนๆมาก แมดวยประการเชนน ขอพระองค จงทรงทราบเถด ขอพระองคทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๑๑.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญ ใคร ๆ จะพงกลาววาพระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงทราบอรรถแหงขอททรงศกษาและภาษตนน ๆ วา นอรรถแหงภาษตน นอรรถแหงภาษตน และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญเหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคทรงเปนกษตรยททรงทราบอรรถแหงขอททรงศกษาและภาษตนน ๆ วา นอรรถแหงภาษตน แมดวยประการเชนน ขอพระองค จงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๑๒.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญ ใคร ๆ จะพงกลาววาพระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงเปนบณฑต มไดทรงเฉยบแหลม มไดทรงพระปรชา มไดสามารถจะทรงดารถงอรรถอนเปนอดต อนาคต ปจจบนได และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญเหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคทรงเปนบณฑต ทรงเฉยบแหลม ทรงมพระปรชาสามารถทจะทรงดารถงอรรถอนเปนอดต อนาคต ปจจบนได

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 61แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๒๕] ๑๓.- เมอพระองคทรงบชามหายญ ใคร ๆ จะพงกลาววาพระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพราหมณปโรหตของพระองคมไดเปนอภโตสชาต ทงฝายมารดา และบดา มไดมครรภเปนทถอปฏสนธ หมดจดดตลอด ๗ ชวคน เปนผอนใคร ๆ กลาวคดคานตเตยนไมไดดวยการกลาวอางถงชาต และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญ เหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม.เพราะพราหมณปโรหตของพระองคเปนอภโตสชาต มครรภเปนทถอปฏ-สนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนไดดวยการกลาวอางถงชาต แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๒๖] ๑๔.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญ ใครๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพราหมณปโรหตของพระองคมไดเปนผคงแกเรยน มไดทรงจามนต มไดรจบไตรเพทพรอมทงคมภรนฆณฑ คมภรเกตภะพรอมทงประเภทอกษรมคมภรอตหาสเปนท ๕ มไดเปนผเขาใจตวบท มไดเปนผเขาใจไวยากรณ มไดชานาญในคมภรโลกายตะ และมหาปรสลกษณะ และเมอเปนเชนนพระองคกยงทรงบชามหายญเหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพราหมณปโรหตของพระองคเปนผคงแกเรยน ทรงจา-มนตรจบไตรเพท พรอมทงคมภรนฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประ-เภทอกษร มคมภรอตหาสเปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 62ไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะ และมหาปรสลกษณะ แมดวยประ-การเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงบนเทง ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๑๕.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววาพระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพราหมณปโรหตของพระองคมไดเปนผมศล มไดมศลยงยน มไดประกอบดวยศลยงยน และเมอเปนเชนนพระองคกยงทรงบชามหายญเหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพราหมณปโรหตของพระองค เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน แมดวยประการเชนน ขอพระ-องคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงบนเทง ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๑๖.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววาพระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพราหมณปโรหตของพระองคมไดเปนบณฑต มไดเปนผเฉยบแหลม มไดมปญญา มไดเปนท ๑ หรอท ๒ในพวกปฏคาหกผรบบชาดวยกน และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญเหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพราหมณปโรหตของพระองคเปนบณฑต เปนผเฉยบ-แหลม มปญญา เปนท ๑ หรอท ๒ ในพวกปฏคาหกผรบบชาดวยกนแมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชาทรงบรจาค ทรงบนเทง ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ดกอนพราหมณ พราหมณปโรหตไดยงพระทยของพระเจามหาวชตราผทรงบชามหายญอยใหทรงเหนแจง ใหทรงสมาทาน ใหทรงอาจหาญ ใหทรงราเรงโดยอาการ ๑๖ ประการ ดงแสดงมานแล.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 63 [๒๒๗] ดกอนพราหมณในยญนน ไมตองฆาโค แพะ แกะ ไก สกร และสตวนานาชนด ไมตองตดตนไมมาทาเปนหลกยญ ไมตองเกยวหญาคามาเพอเบยดเบยนสตวอน ๆ แมชนเหลาใดทเปนทาส เปนคนใชเปนกรรมกร ของพระเจามหาวชตราชนน ชนเหลานนกมไดถกอาญาคก-คาม มไดถกภยคกคาม มไดมหนานองดวยนาตา รองไหกระทาการงาน.ทจรงคนทปรารถนาจะกระทาจงกระทา ไมปรารถนา กไมตองกระทา.ปรารถนาจะกระทาการงานใด กกระทาการงานนน ไมปรารถนาจะกระทาการงานใด ไมตองกระทาการงานนน และยญนนไดสาเรจแลวดวยลา-พงเนยใส นามน เนยขน นมสม นาผง นาออย เทานน. [๒๒๘] ดกอนพราหมณ ลาดบนนแล พวกอนยนตกษตรยซงเปนชาวนคมและชาวชนบท พวกอามาตยราชบรพาร ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท พวกพราหมณมหาศาล ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท พวกคฤห-บดผมงคง ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ตางกพากนนาทรพยมากมายมาเขาไปเฝาพระเจามหาวชตราช กราบทลวา ขอเดชะ พวกขาพระพทธเจาไดนาทรพยมากมายนมาถวายเฉพาะพระองค ขอพระองคจงทรงรบเถดพระเจามหาวชตราชตรสวา อยาเลยพอ แมทรพยเปนอนมากนของขาพ-เจากไดรวบรวมมาแลวจากภาษอากรทเปนธรรม ทรพยททานนามานน จงเปนของพวกทานเถด กและทานจงนาทรพยจากทนเพมไปอก อนยนต-กษตรยเปนตนเหลานนถกพระราชาปฏเสธ ตางพากนหลกไป ณ ทควรสวนขางหนง คดรวมกนอยางนวา การทพวกเราจะรบทรพยเหลานคนไปบานของตน ๆ อกนน ไมเปนการสมควรแกพวกเราเลย พระเจามหาวชตราชกาลงทรงบชามหายญอย เอาเถอะ พวกเรามาบชายญตามเสดจพระองคบาง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 64 [๒๒๙] ดกอนพราหมณ ลาดบนนพวกอนยนตกษตรยซงเปนชาว นคมและชาวชนบท ไดเรมบาเพญทานทางดานบรพาแหงหลมยญ พวกอามาตยราชบรพาร ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ไดเรมบาเพญทานทางดานทกษณแหงหลมยญ. พวกพราหมณมหาศาลซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ไดเรมบาเพญทานทางดานปจฉมแหงหลมยญ พวกคฤหบดผมงคง ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ไดเรมบาเพญทานทางดานอดรแหงหลมยญ. ดกอนพราหมณ แมในยญของอนยนตกษตรย เปนตนแมเหลานนไมตองฆาโค แพะ แกะ ไก สกร และสตวนานาชนด ไมตองตดตนไมมาทาเปนหลกยญ ไมตองเกยวหญาคามาเพอเบยดเบยนสตวอน.คนเหลาใดทเปนทาสเปนคนใช เปนกรรมกร ของพวกอนยนตกษตรยเปนตนเหลานน แมคนเหลานนกมไดถกอาชญาคกคามมไดถกภยคกคามมไดมหนานองดวยนาตา รองไหทาการงาน. ทจรง คนทปรารถนาจะกระทาจงกระทา ทไมปรารถนากไมตองกระทา. ปรารถนาจะกระทาการงานใด กกระทาการงานนน ไมปรารถนาจะกระทาการงานใด กไมตองกระทาการงานนน. ยญนนไดสาเรจแลว ดวยลาพงเนยใส นามน เนยขนนมสม นาผง นาออย ถงสคตโลกสวรรค ดกอนพราหมณ สมยนนเราไดเปนพราหมณปโรหต ผอานวยการบชายญของพระเจามหาวชตราชนน. นตยทาน [๒๓๐] พราหมณกฏทนตะทลถามวา ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา และมผลมากกวา มอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการซงมบรวาร ๑๖ นมอยหรอ. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ มอย ยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา และมผลมากกวา มอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 65 ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยม นอยกวา และมผลมากกวา มอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ประการ ซงมบรวาร ๑๖ นเปนไฉน. ดกอนพราหมณ นตยทาน อนเปนอนกลยญอยางใดอยางหนง ทบคคลถวายเจาะจงพวกบรรพชตผมศล กยญนแล เปนยญซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา และมผลมากกวา มอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร๑๖ น. ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรเปนเหต อะไรเปนปจจยใหนตยทานอนเปนอนกลยญนนซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวาและมผลมากกวา มอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น. ดกอน พราหมณ พระอรหนตกด ทานทบรรลอรหตมรรคกดยอมไมเขาไปสยญเชนนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะในยญนนปรากฏวามการประหารดวยทอนไมบาง จบไสคอกนบาง ฉะนน พระอรหนตกด ทานทบรรลอรหตมรรคกด ยอมไมเขาไปสยญเชนนน ดกอนพราหมณ สวนนตยทานอนเปนอนกลยญอยางใดอยางหนง ทบคคลถวายเจาะจงพวกบรรพชตผมศล พระอรหนตกด ทานทบรรลอรทตมรรคกด ยอมเขาไปสยญเชนนนโดยแท ขอนนเพราะเหตไร เพราะในยญนน ไมปรากฏวามการประหารดวยทอนไม การจบไสคอกนเลย ฉะนน พระอรหนตกด ทานทบรรลอรหตมรรคกด ยอมเขาไปสยญเชนนน ดกอนพราหมณ นแลเปนเหตเปนปจจยใหนตยทานอนเปนอนกลยญนน ซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา และมผลมากกวา มอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 66 การสรางวหารเพอพระสงฆผมาแต ๔ ทศ [๒๓๒] ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวามการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น และกวานตยทานอนเปนอนกล ยญน ยงมอยหรอ. ดกอนพราหมณ ยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวาน การตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น และกวานตยทานอนเปนอนกลยญนมอย. ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญนนเปนไฉน. ดกอนพราหมณ ยญของบคคลทสรางวหาร อทศแกพระสงฆผมาแต ๔ ทศ นแหละเปนยญซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงส มากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น และกวานตยทานอนเปนอนกลยญน. สรณคมน [๒๓๓] ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวามการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญและกวาวหารทานน ยงมอยหรอ. มอย พราหมณ. ขาแตพระโคดมผเจรญกยญนนเปนไฉน. ดกอนพราหมณ ยญของบคคลผมจตเลอมใส ถงพระ-พทธเจา พระธรรม พระสงฆ เปนสรณะ ดกอนพราหมณ นแหละเปนยญซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญและกวาวหารทานน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 67 การสมาทานศล ๕ [๒๓๔] ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวามการตระเตรยมนอยมาก มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญกวาวหารทานและกวาสรณคมนเหลาน ยงมอยหรอ. มอย พราหมณ.ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญนนเปนไฉน. ดกอนพราหมณ การทบคคลเปนผมจตเลอมใส สมาทานสกขาบททงหลาย คองดเวนจากปาณาตบาตงดเวนจากอทนนาทาน งดเวนจากกาเมสมจฉาจาร งดเวนจากมสาวาทงดเวนจากการดมนาเมาคอสราและเมรย อนเปนทตงแหงความประมาทดกอนพราหมณ นแหละเปนยญซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบต ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญ กวาวหารทาน และกวาสรณคมนน. [๒๓๕] ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวากวายญสมบต ๓ ประการ มบรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญกวาวการทาน กวาสรณคมน และกวาสกขาบทเหลาน ยงมอยหรอ. มอยพราหมณ. ยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงม บรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญ กวาวหารทาน กวาสรณคมนและกวาสกขาบทเหลาน. ขาแตพระโคดมผเจรญ ยญอยางอนซงใชทรพย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 68นอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวากวายญสมบต ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญ กวาวหารทาน กวาสรณคมน และกวาสกขาบทเหลานเปนไฉน.ดกอนพราหมณ พระตถาคต เสดจอบตขนในโลกน เปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ฯ ล ฯ [พงดพสดารในสามญญผลสตร] ฯ ล ฯ ดกอนพราหมณ ภกษถงพรอมดวยศล ดวยประการนแล. ภกษเขาถงปฐมฌานอย. ดกอนพราหมณ ยญนแล ใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวามผลมากกวา และมอานสงสมากกวา ยญทงหลายขางตน. ทตยฌาน.ตตยฌาน. เธอเขาถงจตตถฌานอย. ดกอนพราหมณ ยญแมนแล ใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญทงหลายขางตน. เธอยอมโนมนอมจตไป เพอญาณ-ทสนะ ยอมรชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม. ดกอนพราหมณ ยญนแลใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา วายญกอนๆ ดกอนพราหมณ ยญสมบตอนทดกวา หรอประณตกวา กวายญสมบตนไมม. กฏทนตพราหมณแสดงตนเปนอบาสก [๒๓๖] เมอพระผมพระภาคเจาตรสพระธรรมเทศนาอยางนแลวกฏทนตพราหมณไดกราบทลคานกะพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของทปด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 69บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยคดวา ผมจกษจกเหนรป ดงน ฉนใด พระโคดมผเจรญทรงประกาศพระธรรม โดยอเนกปรยายฉนนนเหมอนกน ขาพระองคนขอถงพระโคดมผเจรญ ทงพระธรรมและพระสงฆวาเปนสรณะ ขอพระโคดมผเจรญจงทรงจาขาพระองควา เปนอบาสกผถงสรณะอยางมอบกายถวายชวต ตงแตวนนเปนตนไป ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคน ไดปลอยโคผ ๗๐๐ ตว ลกโคผ ๗๐๐ ตวลกโคเมย ๗๐๐ ตว แพะ ๗๐๐ ตว แกะ ๗๐๐ ตว ไดใหชวตแกสตวเหลานน ขอสตวเหลานนจงไดกนหญาเขยวสด จงไดดมนาเยน ขอลมทเยนจงพดถกสตวเหลานนเถด. กฏทนตพราหมณบรรลโสดาปตตผล [๒๓๗] ลาดบนน พระผมพระภาคเจาไดตรสอนปพพกถาแกกฏทนตพราหมณ คอทรงประกาศทานกถา สลกถา สคคกถา โทษของกามทตาชา เศราหมอง และอานสงสการออกจากกาม เมอทรงทราบวากฏทนตพราหมณ มจตควร มจตออน มจตปราศจากนวรณ มจตรา เรงมจตผองใสแลว จงทรงประกาศ พระธรรมเทศนา ทพระพทธเจาทงหลายทรงยกขนแสดงดวยพระองคเอง คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค โปรดกฏทนตพราหมณ เปรยบเหมอนผาทสะอาด ปราศจากสดา ควรรบนายอมไดเปนอยางด ฉนใด กฏทนตพราหมณฉนนน ไดดวงตาเหนธรรมอนปราศจากธล ปราศจากมลทนวา สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดาสงนนทงปวงมความดบไปเปนธรรมดา ณ ทนนนนเอง. ลาดบนน กฏ-ทนตพราหมณเหนธรรมแลว บรรลธรรมแลว รธรรมแลว หยงทราบถงธรรม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 70ทวถงแลว ขามพนความสงสย ปราศจากความเคลอบแคลง ถงความแกลว-กลา ไมตองเชอผอนในคาสอนของพระศาสดา ไดกราบทลกะพระผมพระ-ภาคเจาวา ขอพระโคดมผเจรญกบพระภกษสงฆจงทรงรบภตตาหารของขาพระองคในวนพรงน. พระผมพระภาคเจาทรงรบนมนตโดยดษณภาพ.เมอกฏทนตพราหมณทราบวา พระผมพระภาคเจาทรงรบนมนตแลว จงลกจากทนงถวายบงคมพระผมพระภาคเจา กระทาประทกษณหลกไป. [๒๓๘] ครงนน พอถงเวลารงเชา กฏทนตพราหมณไดสงใหคนแตงของเคยวและของฉนอยางประณตในสถานทบชายญของตน แลวใหคนไปกราบทลเวลาเสดจแดพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ถงเวลาแลว ภตตาหารเสรจแลว. ลาดบนนเปนเวลาเชา พระผมพระภาคเจาทรงนงแลว ทรงถอบาตร และจวร พรอมดวยพระภกษสงฆ เสดจไปสสถานทบชายญ ของกฏทนตพราหมณ ครนเสดจไปถงแลวประทบนงบนอาสนะทเขาปไวแลว. ลาดบนนแลกฏทนตพราหมณ ไดองคาสพระภกษ-สงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ใหอมหนาเพยงพอ ดวยของขบเคยวและของฉนอนประณต ดวยมอของตนเอง. เมอทราบวา พระผมพระภาคเจาเสวยเสรจแลว ทรงลดพระหตถลงจากบาตรแลว จงไดถอเอาอาสนะทตาแหงหนงนง ณ ทควรสวนขางหนง. พระผมพระภาคเจา ทรงยงกฏ-ทนตพราหมณ ผนง ณ ทควร สวนขางหนงนนแล ใหเหนแจง ใหสมาทานใหอาจหาญ ใหราเรง ดวยธรรมกถาแลว เสดจลกจากอาสนะหลกไป. จบกฏทนตสตรท ๕

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 71 อรรถกถากฏทนตสตร กฏทนตสตรมบทเรมตนวา เอวมเม สต ฯ เป ฯ มคเธสต กฏ-ทนตสตต . ในกฏทนตสตรนนมการพรรณนาตามลาดบบท ดงตอไปน. บทวา ในมคธชนบท ความวา ราชกมารทงหลาย ผมปกตอยในชนบท มชอวา มคธะ ชนบทแมชนบทเดยวอนเปนทอยของราชกมารเหลานน ทานเรยกวา มคธา ดวยศพททเพมเขามา. ในชนบท ในแควนมคธนน. เบองหนาแตนไป มนยดงกลาวแลว ในสตรทงสองเบองตนนนแหละ. สวนอมพลฏฐกา กเชนเดยวกบทกลาวแลวในพรหมชาลสตร.คาวา กฏทนตะ เปนชอของพราหมณนน.บทวา เตรยมการ คอ จดแจง. บทวา วจฉตรสตาน คอ ลกโคผหลายรอย.แพะตวเลก ๆ ทานเรยกวา อรพภะ. สตวเทานน มมาในพระบาลเพยงแคนเทานน. แตเนอและนกเปนอนมากอยางละ ๗๐๐ แมมไดมมาในพระบาล กพงทราบวา ทานประมวลเขามาดวยเหมอนกน. ไดทราบวากฏทนตพราหมณ นนมประสงคจะบชายญอยางละ ๗๐๐ ทกอยาง. บทวาถกเขานาไปผกไวทหลก คอ ถกเขานาเขาไปสหลก กลาวคอ หลกยญเพอตองการจะผกวางไว. บทวา พกอย คอ พวกพราหมณทงหลายพกอยเพอตองการบรโภคของทเขาใหเปนทาน. บทวา สามอยาง ความวา การตงไว คอ การแตงตง ทานเรยกวา วธ ในคาน. บทวา มบรขาร ๑๖คอ มบรวาร ๑๖

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 72 พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงบรพจรตทภพปกปดไวเหมอน คนขดขมทรพยทฝงอยในดน แลวกระทาใหเปนกองไวตอหนา จงตรสพระดารสนวา เรองนเคยมมาแลว ดงน. บทวา มพระนามวา มหาวชตะความวา ไดยนวา พระราชานนทรงชานะปฐพมณฑล ซงมทะเลเปนทสด เพราะเหตน พระองคจงทรงถงความนบวา มหาวชตราช เพราะปฐพมณฑล ทพระองคทรงชานะแลวใหญ. ในบทวา มงคง เปนตน ความวา ใครกตาม เปนคนมงคงดวยทรพยสมบตอนเปนของตน. แตพระเจามหาวชตราชน หาเปนผมงคงอยางเดยวเทานนไม พระองคยงเปนผชอวามทรพยมาก คอ ถงพรอมดวยทรพยมากมาย คอ นบไมถวน. ชอวา มโภคสมบตมาก เพราะมโภคสมบตมากมาย คอยงใหญดวยอานาจแหงกามคณหา. ชอวา มทองและเงนมากมาย เพราะความททองและเงนเปนแทง ๆ และดวยอานาจเปนมาสกทองคาและมาสกเงนเปนตน. อธบายวา ถงพรอมดวยทองและเงนนบดวยโกฏเปนอนมาก. บทวา ความปลมใจ คอความยนด. เครองอปกรณแหงความปลมใจชอ วตตปกรณะ ความวา เหตแหงความยนด. ผชอวา มเครองอปกรณแหงความปลมใจมากมาย เพราะเขาเครองอปกรณแหงความปลมใจมาก-มายหลายประเภท เปนตนวา เครองประดบนานาชนดและภาชนะทองเงนเปนตน. ผชอวา มทรพยและขาวเปลอกมากมาย เพราะทรพยกลาวคอแกว ๗ ประการทฝงเกบไว และขาวเปลอกอนรวมตลอดถงบพพณชาตและอปรณชาตทงปวงมมากมาย. อกนยหนง. บทนทานถลาวไวดวยอานาจการ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 73ใหและการรบทรพยสนทกวน ของเขา ดวยอานาจทรพย และขาวเปลอกทแลกเปลยนกน. บทวา มทองพระคลงและฉางเตมบรบรณ ความวา คลงทเกบสงของ ทานเรยกวา คลง อธบายวา มคลงเตมบรบรณดวยทรพยทฝงเกบไว มฉางเตมบรบรณดวยขาวเปลอก. อกนยหนง. คลงม ๔ อยางคอชาง มา รถ ทหารราบ. ฉางม ๓ อยางคอ ฉางเกบทรพย ฉางเกบขางเปลอก ฉางเกบผา. ทกสงทกอยางแมทงหมดนน ของเขาบรบรณ เพราะฉะนน เขาจงชอวา มทองพระคลงและฉางเตมบรบรณ. บทวา ไดเกดขน คอ เกดขนแลว. ไดยนวา ในวนหนง พระราชานเสดจออกไปเทยวตรวจดรตนะ. พระองคตรสถามผรกษาคลงเกบสงของวา แนะพอ ทรพยมากมายอยางน ใครเกบสะสมมา. ภณฑาคารกทลวาพระราชบดาและพระเจาปเปนตน ของพระองคสะสมมา ตลอดชว๗ ตระกล. พระราชาตรสถามวา กชนเหลานนสะสมทรพยนไวแลว ไปทไหนกน. ภณฑาคารกทลวา ขาแตสมมตเทพ ชนเหลานนทงหมดทเดยวไปสอานาจของความตาย. พระราชาตรสถามวา พวกเขาไมถอเอาทรพยของตนไปดวยหรอ. ภณฑาคารกทลวา ขาแตสมมตเทพ พระองคตรสอะไรพวกเขาตองละทงทรพยนนไปโดยแท ถอเอาไปไมได. ลาดบนน พระราชาเสดจกลบมาแลว ประทบนงในหองอนมสร ทรงดารวา เราครอบครองโภค-สมบตมากมายดงนเปนตน. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา ไดเกดปรวตกทางใจอยางน ดงน. บทวา ตรสเรยกพราหมณ ถามวา เพราะเหตไร จงตรสเรยกมา.ไดยนวา พระราชานทรงดารอยางนวา ธรรมดาคนทจะใหทาน ไดปรกษากบบณฑตสกคนหนงกอนแลวให จงจะควร เพราะกรรมทมไดปรกษา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 74กระทาลงไป ยอมทาความเดอดรอนในภายหลง ดงน เพราะเหตนน พระองคจงตรสเรยกมา. ลาดบนน พราหมณคดวา พระราชานมพระราชประสงคจะถวายมหาทาน และในชนบทของพระองคยงมโจรมากมาย โจรเหลานนกยงไมสงบ เมอพระองคถวายทานอย บานเรอนของเหลาชนผนาเครองสมภาระแหงทานม นมสด นมสม และ ขาวสาร เปนตนมา ยอมไมมคนเฝาโจรเหลานนกจกปลน ชนบทกจะเกลอนกลนไปดวยโจรภย ทนน ทานของพระราชากจกไมดาเนนไปไดนาน แมพระทยของพระองคกจกไมแนวแนเอาเถอะ เราจะใหพระองคทรงเขาพระทยเนอความน ดงน. ลาดบนนเขาเมอจะยงพระองคใหทรงเขาพระทยเนอความนน จงกลาวคาวา ชนบทของพระราชาผเจรญ เปนตน. ในบทเหลานน บทวา มเสยนหนามคอ ยงมเสยนหนามดวยเสยนหนามคอ. โจร. บทวา ปณทหนา แปลวาการปลนในทางเปลยว ความวา การฆากนในทางเปลยว. บทวา พงเปนผกระทากจทไมควรทา ความวา พงเปนผกระทากจทไมพงกระทา คอ พงเปนผประพฤตไมเปนธรรม. บทวา ทสสขล แปลวา เสยนหนามคอโจร. บทวา ดวยการฆา คอ ดวยการใหตาย หรอ ดวยการทบ. บทวา ดวยการจองจา คอ ดวยการจองจามการจองจาดวยขอเปนตน. บทวา ดวยการปรบ-ไหม คอ ดวยการเสยทรพย. อธบายวา ดวยอาชญาเปนไปอยางนวาพวกทานจงเรยกเอา ๑๐๐ จงเรยกเอา ๑,๐๐๐. บทวา ดวยการตาหนโทษ คอดวยใหไดรบการตาหนโทษ กระทาโทษ เปนตนอยางน คอ ทาใหม ๕แกละ โกนหวใหโลน เอามลโครดและจองจาดวยคาทคอ. บทวา ดวยการเนรเทศ คอ ดวยการขบออกจากแวนแควน. บทวา จกปราบปราม คอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 75เราจกกาจดใหหมดไปโดยชอบ คอ โดยเหต โดยนย โดยการณอนควร. บทวา ทเหลอจากกาจดแลว คอ ทเหลอจากตายแลว. บทวา ขยนขนแขง คอ กระทาความอตสาหะ. บทวา จงเพมใหความวา เมอสงทพระราชทานแลวไมเพยงพอ โปรดพระราชทานพชภตรและสงของทเปนเครองมอในการกสกรรม แมอยางอนทกอยางอก. บทวา จงเพมใหซงตนทน ความวา ขอพระองคจงพระราชทานสงของตนทนดวยอานาจตดขาดเงนตนไปเลย ไมตองทาพยานหลกฐาน ไมตองลงบญช.คาวา ตนทน น เปนชอของสงของอนเปนทนเดม. เหมอนดงทพระผมพระภาคเจาตรสไววา คนมปญญา มวจารณญาณ ยอมตงตวไวดวยทรพย อนเปนตนทน แมเพยงเลกนอย เหมอนคนเรมกอไฟกองนอยกอน ฉะนน ดงน. บทวา เบยเลยงรายวนและคาจาง คอ คาอาหารประจาวน และทรพยสนมเงนมาก เปนตน. ความวา จงพระราชทานพรอมกบพระ-ราชทาน ฐานนดร บานและนคม เปนตน โดยสมควรแกตระกล การงานและความกลาหาญของเขา ๆ. บทวา ผขวนขวายในการงานของตน คอเปนผเพยรกระทา ไดแก ไฝใจกระทา ในการงานของตน มกสกรรมและพาณชยกรรม เปนตน. บทวา กอง คอ กองแหงทรพยและขาวเปลอก.บทวา ตงอยในความเกษม คอดารงอยดวยความปลอดโปรง คอ ไมมภย.บทวา ไมมเสยนหนาม คอ เวนจากเสยนหนามคอโจร. บทวา โมทาโมทมานา แปลวา ตางชนชมยนดตอกน. อกประการหนง คานนแหละเปนพระบาล. อธบายวา ตางมจตพลอยยนดซงกนและกน. บทวา ไมตองปดประตเรอน ความวา เพราะไมมพวกโจร จงไมตองปดประตเรอนเปดประตเรอนไวได.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 76 บทวา ไดตรสพระดารสน คอ พระเจามหาวชตราชทรงทราบความ ทบานเมองมงคง และเจรญโดยอาการทงปวงแลว จงไดตรสพระดารสน.บทวา เตนห ภว ราชา ความวา ไดยนวา พราหมณคดวา พระราชานเกดพระอตสาหะยงนก ทจะถวายมหาทาน แตถา พระองคไมทรงปรกษาเหลากษตรยประเทศราชเปนตนแลวถวาย กษตรยประเทศราชเปนตนเหลา-นนของพระองค จกนอยพระทย เราจกกระทาโดยประการทจะมใหกษตรยเหลานนนอยพระทยได ณ บดน ดงน เพราะฉะนน เขาจงกราบทลวาถากระนน พระราชา ดงน เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ชาวนคม คอผทอาศยอยในนคม. บทวาชาวชนบท คอ ผอาศยอยในชนบท. บทวา จงทรงปรกษา คอ จงทรงหารอ ไดแก จงทรงบอกกลาวใหทราบ. บทวา ย มม อสส คอ การรวมมอของพวกทาน พงเปนไปเพอประโยชนเพอความสขแกเรา. บทวาอมจจา แปลวา สหายผสนท. บทวา ปารสชชา คอ ผทเปนลกนอยทเหลอ.บทวา ยชต ภว ราชา แปลวา ขอเดชะ ขอพระราชาจงทรงบชายญเถด.ไดยนวา ชนเหลานนยนดวา พระราชานไมทรงขมขนถวายทาน ดวยคดวาเราเปนใหญ ยงทรงเรยกพวกเรามาปรกษา นาอศจรรยจรง พระองคทรงกระทาดแลว ดงน จงไดกลาวอยางนน. แตเมอพวกเขามไดรบเชญมา พวกเขากไมพงมาแมเพอจะดทบชายญ ของพระราชานน. บทวา ขาแตมหาราชเปนกาลควรแลวทจะบชายญ ความวา พวกเขาเมอจะแสดงวา กเมอไทย-ธรรมไมม ถงในเวลาแกแลว กไมสามารถทจะใหทานเหนปานนได แตทานรมรวย และยงหนมแนน เพราะเหตนน จงเปนกาลสมควรทจะบชายญของทานแลว ดงน จงไดกลาวขน. บทวา ชนผทเหนชอบ คอ ฝายท

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 77เหนดวย อธบายวา ผใหความยนยอม. บทวา เปนบรขาร คอ เปนบรวาร. แตในคานวา รถมศลและเครองประดบ มฌานเปนเพลา มความเพยรเปนลอ ดงน เครองประดบทาน เรยกวา บรขาร. บทวา ดวยองค ๘ คอ ดวยองค ๘ ม อภโตสชาต เปนตน.บทวา ดวยพระยศ คอ ดวยความเปนผสามารถทจะลงอาญาได. บทวามศรทธา คอ เชอวา ผลของทานมอย. บทวา เปนผให คอเปนผกลาหาญในการให. อธบายวา มใชดารงอยแตเพยงมศรทธาเทานน แตสามารถทจะสละดวย. บทวา เปนนายของทาน คอ เปนนายของทานทตนใหไมเปนทาส ไมเปนสหาย. อธบายวา กผใดบรโภคของอรอยดวยตนเอง ใหของไมอรอยแกผอน ผนน จดวาเปนทาสแหงไทยธรรมกลาวคอทานให ผใดบรโภคสงใด ดวยตนเองกใหสงนนนนแหละ ผนนจดเปนสหายให สวนผ ใดตนเองกยงชพดวยอาหารตามมตามเกด แตใหของอรอยแกผอน ผนนจดวาเปนนาย คอ เปนเจาของผยงใหญให พระเจามหา- วชตราชน ทรงเปนเชนนน ดงน. ในบทนวา แกสมณพราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วณพกและยาจก ความวา ผมบาปอนสงบแลว ชอวา สมณะ. ผมบาปอนลอยแลว ชอวา พราหมณ. ผเขญใจ คอคนทยากจน ชอวา คนกาพรา. บทวาอทธกา แปลวา ผเดนทางไกล. ชนเหลาใด เทยวสรรเสรญคณแหงทานโดยนยเปนตนวา ทานผเจรญ ผใหทานนาปรารถนา นาใคร นาพอใจไมมโทษ ตามกาลอนควร ทาจตใหเลอมใสแลว จงไปสพรหมโลก ดงนชนเหลานน ชอวา วณพก. ชนเหลาใดกลาวคาเปนตนวา ขอทานจงใหสก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 78ฟายมอหนงเถด ขอทานจงใหสกขนหนงเถด เทยวขอเขาไป ชนเหลานน ชอวา ยาจก. บทวา เปนดจบอทลงดม คอ ดจบอนา. อธบายวา เปนดจสระโบกขรณ ทเขาขดไวททางใหญ ๔ แพรง เปนทบรโภคทวไปของคนทงปวง. ในบทวา แหง ขอททรงศกษาแลว นคอ ขอททรงศกษาแลวนนแหละชอวา ทรงศกษาแลว. ในบทวา สามารถทจะทรงคดอรรถอนเปนอดต อนาคต และปจจบนได พงทราบใจความวา พระองคเมอทรงคดไดอยางนวา เพราะเหตทเราไดทาบญไวในอดตนนเอง เราจงมสมบตดงน ชอวาเปนผทรงสามารถคดอรรถอนเปนอดต. เมอทรงคดไดวา เราทาบญในบดน นแหละสามารถทจะไดรบสมบตในอนาคต ดงน ชอวาเปนผทรงสามารถคดอรรถ อนเปนอนาคต. เมอทรงคดไดวา ชอวา กรรมอนเปนบญนเปนอาจณกรรมของสตบรษ แมโภคทรพยของเรากมอย ทงจตคดจะใหกมอย เอาเถอะเราจะทาบญ ดงน ชอวาเปนผทรงสามารถคดอรรถอนเปนปจจบน ดงน. บทวา องคเหลาน ดวยประการฉะน คอ องคเหลานตามทกลาวมาแลว ดวยประการฉะน. ไดยนวา มหาชนจากทศทงปวงยอมเขาไปหา ทานของบคคลผถงพรอมดวยองคทง ๘ เหลาน. บางคนคดเหนเหตเปนตนอยางนวา ผนเกดไมดแลว จกใหทานไปนานสกเทาไร บดนเอง เขากเดอดรอนแลว จกตดขาดเสย ดงนแลว ยอมไมสาคญถงทานวาควรจะเขาไปหา เพราะฉะนน องคทง ๘ เหลาน ทานจงกลาววา เปนบรขาร. บทวา ผรบการบชา คอ ผถอทพพใหทานในททรบการใหทานอยางใหญ. บทวา ดวยองค ๔ เหลาน คอ ดวยองคมเกดดแลว เปนตน เหลาน. เหลาชนผทกลาวคาเปนตนวา เมอองคมการเกดดแลวเปนตนมอย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 79ทานทเปนไปดวยการจดแจงของผทเกดไมดแลว อยางน จกเปนไปนาน สกเทาไร ดงน จะไมเขาไปหาเลย แตจะเขาไปหาเพราะไมมสงทจะพงตเตยนเทานน เพราะเหตนน องคแมเหลาน ทานจงกลาววา เปนบรขาร. บทวา แสดงยญวธ ๓ ประการ คอ แสดงการตงมน ๓ อยาง.ไดยนวา เขาคดวา ธรรมดาผใหทานอยยอมหวนไหวในฐานะใดฐานะหนงบรรดาฐานะทง ๓ นน เอาเถอะ เราจะกระทาพระราชานมใหทรงหวนไหวในฐานะเหลาน กอนอนใดทเดยว ดงนแลว จงแสดงยญวธ ๓ อยางแกพระราชานน. คานวา โส โภโต รโ เปนฉฏฐวภตลงในอรรถตตยา-วภต.อกนยหนง บาลวา โภตา รา ดงน กม. บทวา ไมควรทาความวปฏสาร ทานแสดงวา ไมควรทาความเดอดรอนในภายหลงอนมความสนเปลองไปแหงโภคสมบตเปนเหต แตบรพเจตนาควรใหตงมน ไมหวนไหวเพราะทานนนยอมมผลมากดวยประการฉะน. ในฐานะ ๒ อยางแมนอกนกมนยเชนนเหมอนกน. กเจตนาทกาลงบรจาคกด เจตนาทตามระลกถงในภายหลงกด ควรกระทามใหหวนไหว เมอไมกระทาเชนนน ทานยอมไมมผลมาก ทงจตกจะไมนอมไปในโภคสมบตอนยงใหญ เหมอนทานของเศรษฐคฤหบด ผไปเกดในมหาโรรวนรก ฉะนน. บทวา ดวยอาการ ๑๐ คอ ดวยเหต ๑๐. ไดยนวา พราหมณปโรหตนนไดมความคดอยางนวา ถาพระราชานทรงเหนผทศลแลวคดวา ทานของเราจกฉบหายแน คนทศลเหนปานน บรโภคทานของเรา ดงน แมในคนผมศล กจกใหเกดความวปฏสารได ทานกจกไมมผลมาก กธรรมดาความวปฏสาร ยอมเกดขนแกพวกทายก เพราะปฏคาหกโดยแท เอาเถอะ เราจะบรรเทาความวปฏสารนนของพระองค เปนอนดบแรกทเดยว ดงน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 80เพราะฉะนนเขาจงบรรเทาความวปฏสาร แมในตวปฏคาหก ทควรจะตด ใหขาดดวยอาการ ๑๐ อยาง. บทวา เตส เยว เตน ทานแสดงวา ผลอนไมพงปรารถนา เพราะบาปนนจกมแกเขาเหลานนเทานน จกไมมแกคนอน.บทวา ยชต ภว แปลวา ขอพระองคจงพระราชทานเถด. บทวา สชชตแปลวา ขอจงทรงเสยสละเถด. บทวา อนตร แปลวา ในภายใน. ในบทนวา แสดงใหจตเหนจรงดวยอาการ ๑๖ พราหมณปรารภการอนโมทนามหาทานของพระราชา. บรรดาบทเหลานน บทวา แสดงใหเหนจรง คอ กลาวแสดงแลวแสดงอกวา ผใหทานน จกไดสมบตเหนปานฉะน ดงน. บทวา ใหยดถอมน คอ กลาวใหยดถอใจความนนโดยชอบ. บทวา ใหอาจหาญ ทาใหจตใจของพระราชานนผองใส ดวยการบรรเทาความวปฏสาร. บทวา ใหราเรง คอกลาวสรรเสรญวา ขาแตมหาราช พระองคเมอถวายทานอยทรงกระทาดแลว ดงน. บทวา ผกลาวโดยธรรมไมม คอ ผกลาวโดยธรรม คอโดยชอบ ไดแกโดยเหตไมม. บทวา ไมตดตนไมเพอตองการทาหลกยญ ไมตดหญาแพรกเพอตองการเบยดเบยนผอน พราหมณแสดงวา ชนเหลาใดใหตงเสาใหญทมชอวา เสายญ แลวเขยนชอวา พระราชาโนน อามาตยโนน พราหมณโนน ยอมบชามหายญเหนปานน ดงนแลว ตงไว และเกยวหญาแพรกแวดวงศาลายญโดยสงเขปวา เปนละเมาะปาหรอลาดบนพนดน ชนแมเหลานนมไดตดตนไม มไดเกยวหญาแพรก กพวกเขาจกฆาววหรอสตวมแพะเปนตน ทาไมกน ดงน. บทวา ทาส คอ ทาสมทาสทเกดภายในเรอนเปนตน. ชนเหลาใด ถอเอาทรพยกอนแลวจงทาการงานให ชนเทานนชอวา คนรบใช.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 81ชนเหลาใดรบเบยเลยงรายวนและคาจางทาการงานให ชนเหลานนชอวา กรรมกร. ชนผทเขาถอทอนไมและไมคอนเปนตน คกคามอยางนวา จงทางาน จงทางาน ชอวา ผถกอาญาคกคาม. ชนผทเขาคกคามดวยกนอยางนวา ถาเจาทางาน ขอนนกดไป หากไมทา เราจกตดหรอจกจาจองหรอจกฆาเสย ดงน ชอวา ผถกภยคมคาม. แตชนเหลานนมไดถกอาญาคกคามมไดถกภยคกคาม มไดมนาตานองหนารองไหราพนอย. โดยทแทพวกเขาตางทางาน ทกทายปราศยกนดวยคาทกทายทนารกทเดยว เพราะในชนเหลานน พวกเขาไมเรยกทาสวาเปนทาส คนรบใชวาเปนคนรบใช คนงานวาเปนกรรมกร แตกลบเรยกกนดวยคาทกทายทนารก ตามความชอบใจ ตางแสดงการงานตามสมควรทเปนหญง เปนชาย มกาลงและทพลภาพ ตางพดกนวา พวกทานจงทางานน ๆ แมเขาเหลานนกกระทา ดวยอานาจความชอบใจของตน. เพราะเหต นนทานจงกลาววา ชนเหลาใดชอบใจ ชนเหลานนกกระทา ชนเหลาใดไมชอบใจชนเหลานนกไมกระทา ชอบใจสงใด กกระทาสงนน ไมชอบใจสงใดกไมกระทาสงนน ดงน. บทวา ยญนนไดถงความสาเรจไดดวยเนยใส นามน เนยขน นมสม นาผง และนาออย ความวา ไดยนวา พระราชา รบสงใหสรางโรงทานใหญขนในท ๕ แหง คอทประตนอกนคร ๔ แหง และตรงกลางภายในนคร ๑ แหง ทโรงทานแตละแหง ทรงตงงบประมาณไวแหงละแสน ๆทรงสละทรพยวนละหาแสน ๆ จาเดมแตพระอาทตยขน ทรงถอทพพทองดวยพระหตถของพระองคเอง ใหมหาชนอมหนาดวยขาวตม ของขบเคยว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 82ขาวสวย กบขาวและแกง เปนตน รวมดวยเนยใส และนามนเปนตน อนประณตตามควรแกเวลานน ๆ สาหรบผทมประสงคจะถอเอาไป กทรงใหโดยทานองนนนนแหละ จนเตมภาชนะ. แตในเวลาเยนทรงบชาดวยผา ของหอม และดอกไมเปนตน สวนตมใหญสาหรบใสเนยเปนตน กใหใสใหเตมแลวตงไวในทหลายรอยแหง ดวยตงพระทยวาผใดมประสงคจะบรโภคสงใด ผนนจงบรโภคสงนนเถด ดงน. ทานหมายเอาเหตนนจงกลาววา ยญนนไดถงความสาเรจไดดวยเนยใส นามน เนยขน นมสมนาผง และนาออย ดงน. บทวา นาเอาทรพยมามากมาย คอ ถอเอาทรพยมากลน. ไดยนวา ชนเหลานนคดวา พระราชานมไดทรงใหนาเนยใสและนามนเปนตนมาจากชนบท ทรงนาสงของอนเปนสวนของพระองคเทานน ออกมาใหเปนมหาทาน การทพวกเราจะนงเสยดวยคดวา กพระราชาไมทรงใหพวกเรานาสงใดมา ดงน หาควรไม ดงน เพราะวาทรพยในเรอนของพระราชาจะไมหมดไมสนไปเปนธรรมดา กหาไม กเมอพวกเราไมใหอย ใครอนจกถวายแดพระราชา เอาเถอะ เราจะรวบรวมทรพยมาถวายแดพระองค.พวกเขาจงรวบรวมทรพยตามสวนของบาน ตามสวนของนคม และตามสวนของนคร บนทกจนเตมเกวยนแลว นาไปถวายแดพระราชา. ทานหมายเอาทรพยนน จงกลาวคาวา "ทรพยมากมาย" เปนตน. บทวา ทางดานทศบรพาแหงหลมยญ คอ ในสวนแหงทศบรพาของโรงทานทประตนครทางทศบรพา ชนทงหลายตงทานไว ในททเหมาะเจาะ โดยประการทพวกชนผมาจากทศบรพา ดมขาวยาคในโรงทาน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 83ของกษตรยแลว บรโภคในโรงทานของพระราชา กเขาไปสตวเมองได. บทวา ทางดานทศใตแหงหลมยญ ความวา ชนทงหลายตงทานไวในสวนทศใตตามนยดงกลาวแลวนนแหละ ของโรงทานทประตนคร ทางทศใต แมในทศตะวนตกและทศเหนอ กมนยเชนนเหมอนกน. บทวา ยญ โอ ยญสมบต ความวา พวกพราหมณไดฟงการถงความสาเรจของยญดวยเนยใส เปนตน ตางมจตยนดวา สงใดมรสอรอยในโลก พระสมณโคดมตรสถงสงนน เอาเถอะ พวกเราจะสรรเสรญยญ ของพระองค ดงน เมอจะสรรเสรญจงไดกราบทลดงนน. บทวา กฏ-ทนตพราหมณ นงนงเฉยอย คอ เขากาลงคดเนอความ ทจะพงกลาวตอไปจงนงนงเงยบเสยงเสย. พราหมณเมอจะทลถาม โดยเลยงถาม จงกราบทลคานวา กพระโคดมผเจรญ ยอมทรงทราบชดหรอ ดงน. เพราะเขาเมอจะถามโดยประการอนตรง ๆ อยางนวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ในกาลนน พระองคไดเปนพระราชา หรอวาพราหมณปโรหต ดงน กจะเปนเหมอนวา ไมเคารพ. พราหมณเมอจะทลถามเนอความนวา การทจะลกขนแลวลกขนเลาใหทาน เปนของหนกของชาวชมพทวปทงสน และชาวชนบททงสน เมอไมทาการงานของตน กจกพนาศ ยญอยางอนจากยญนทมการตระเตรยมนอยกวา และมผลมากกวาของพวกขาพระองค มอยหรอไมหนอแล ดงนจงกราบทลคานวา. ขาแตพระโคดมผเจรญ กมอยหรอ ดงน. บทวา นจทาน คอ ทานประจา ไดแก นตยภตร. บทวา อนกล-ยญ คอ ทานอยางใดอยางหนงทเขากระทาดวยคดวา พอและปเปนตน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 84ของพวกเราเคยทามาแลว ดงน แมเขาจะเปนคนเขญใจในภายหลงกควร ใหทาตอไป ตามทสบตอกนมาของตระกล. ไดยนวา ทานทถวายเจาะจงทานผมศลเปนประจา เหนปานน แมพวกยากจนในตระกล ยอมไมตดเสย. ในขอนม เรองดงตอไปน. ไดยนวา ในเรอนของอนาถปณฑกะ ชนทงหลายถวายนตยภตร๕๐๐ ท ไดมสลากทาดวยงา ๕๐๐ อน. ตอมาตระกลนนถกความยากจนครอบงาโดยลาดบ. เดกหญงคนหนงในตระกลนนไมสามารถถวายยงไปกวาสลากอนหนงได. แมเดกหญงนนภายหลงถงรชสมยของ พระเจาเสตวาหนะ กไดถวายสลากนนดวยขาวเปลอกทลางลานไดมา. พระเถระ-รปหนงไดถวายพระพรแดพระราชา. พระราชาทรงพานางมาแลวตงไวในตาแหนงอครมเหส. จาเดมแตกาลนน นางกไดถวายสลากภตร ๕๐๐ ทอก. บทวา การประการดวยทอนไม ความวา การประหารดวยทอนไมบาง การจบทคอบาง ทเขากลาวคาเปนตนวา พวกเจาจงยน พวกเจาจงยนตามลาดบ ดงน. และวา พวกเจาจงจบ พวกเจาจงจบ ทาใหตรงดงน ใหอย ยงปรากฏอย. ในบทนวา พราหมณนแล เปนเหต ฯลฯมอานสงสมากกวา ความวา ความตองการดวยคนทจะทาการชวยเหลอหรอดวยเครองอปกรณเปนอนมากมไดมในสลากภตรน เหมอนในมหายญเพราะฉะนน ทานนนจงชอวา ใชทรพยสนนอยกวา. การเตรยมการ กลาวคอ การเบยดเบยน ดวยอานาจการตดรอนแหงกรรมของชนหมมากในทานนไมม เพราะเหตนน ทานนจงชอวา มการตระเตรยมนอยกวา. อนง ทานนเขาถวายคอบรจาคแกสงฆ เพราะฉะนน ทานจงเรยกวา ยญ. กทานนมใชเปนของทจะทาไดงายนก เพอกระทาการกะกาหนดอนหลงไหลมาของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 85บญแหงทกษณา อนประกอบพรอมดวยองค ๖ เหมอนนาในมหาสมทร ใครจะกะประมาณมได ฉะนน ทานนกเปนเชนนน เพราะฉะนน ทานนนพงทราบวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา. พราหมณไดฟงคานแลวคดวา เมอบคคลลกขนแลวลกขนเลาถวายนจยภตรแมนทกวน ๆ การงานของบางคนกจะเสย จะตองปลกฝงความอตสาหะใหม ๆ ขนเรอย ยญอยางอนแมจากน ทมการใชทรพยสนนอยกวาและมการตระเตรยมนอยกวา มอยหรอไมหนอ เพราะฉะนนเขาจงกราบทลคานวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ก....มอยหรอไมหนอ ดงน.ในทานเหลานน ในสลากภตรไมมทสนสดแหงกจทจะพงทา บางคนจะตองลกขนแลวลกขนเลาไมตองทางานอยางอน จดแจงแตสลากภตรเทานน.สวนในวหารทาน มทสนสดแหงกจทจะพงทา จรงอย การสรางบรรณ-ศาลาหรอการสละทรพยสกโกฏหนงสรางมหาวหาร เขาทาการบรจาคทรพยครงเดยวสรางขนไว กจะคงยนไปได ๗-๘ ปบาง ๑๐๐ ปบาง ๑,๐๐๐ ปบางทเดยว จะตองกระทาบางกเพยงปฏสงขรณในทททรดโทรม และชารดอยางเดยวเทานน เพราะฉะนน วหารทานนจงใชทรพยสนนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวาสลากภตรทาน. กในวหารทานน ทานกลาวอานสงส ไว ๙ ประการมวา เพยงเพอกาจดความหนาว เปนตน โดยปรยายแหงพระ-สตร แตโดยปรยายแหงขนธกะ ทานกลาวอานสงสไวถง ๑๗ ประการวา การถวายวหารแกพระสงฆ ยอมกาจดเสยไดซง ความหนาวความรอน ตอนนกสตวราย ง ยง ทงนาคาง ฝน ตอนนก กาจดเสยไดซง ลม และแดด อนกลา ซงเกด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 86 ขน ทงเปนไปเพอเปนทหลกเรน เพอความสข เพอบาเพญฌาน และเพอเจรญวปสสนา พระพทธเจาทงหลายทรงสรรเสรญ วาเปนยอดทาน เพราะเหตนนแล คนผฉลาดเมอเลงเหน ประโยชนของตนพงใหสรางวหารอนนารนรมยถวายใหภกษ พหสตอาศยอยในวหารนน และพงถวายขาวนา ผา และ เสนาสนะแกภกษเหลานน ซงเปนผตรงดวยนาใจทเลอมใส ภกษเหลานนจะแสดงธรรม เปนเครองบรรเทาทกข ทงปวง แกเขา ซงเขารแจงแลว จะเปนผหมดอาสวะ ปรนพพาน ดงน เพราะฉะนน วหารทานน พงทราบวา มผลมากกวา และมอาน- สงสมากกวาสลากภตรทาน. แตทานเรยกวายญ เพราะเปนทานทเขาบรจาคแกสงฆ. พราหมณฟงแมขอนแลว คดวา ขนชอวา การทาการบรจาคทรพยแลวสรางวหารถวายกระทาไดดวยยาก เพราะเงนเพยงกากณกหนงทเปนของตน ยากทจะบรจาคใหผอน เอาเถอะ เราจะทลถามยญทใชทรพยสนนอยกวาและทมการตระเตรยมนอยกวาแมวหารทานน ดงน.ลาดบนนเขาเมอจะทลถามยญนน จงกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญก........ มอยหรอ ดงนเปนตน. ในบรรดาทานเหลานน วหารถงจะบรจาคแลวคราวเดยว กยงมกจทจะพงทาเกยวกบการมงหลงคา และการปฏสงขรณสงทปรกหกพงเปนตนบอย ๆ สวนสรณะทรบแลวครงเดยว ในสานกของภกษรปเดยวหรอของสงฆหรอของคณะ กยงนบวารบอยตลอดไป เพราะไมมกจ ทจะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 87ตองทาในสรณะนนบอย ๆ เพราะฉะนน สรณะนนจงมการใชทรพยสน นอยกวา และมการตระเตรยมนอยกวาวหารทาน. อนง ชอวา การถงสรณะ เปนบญกรรมทสาเรจดวยการบรจาคชวตแกพระรตนตรย ยอมใหสมบตทกประการ เพราะฉะนนพงทราบวามผลมากกวา และมอานสงส มากกวา. กการถงสรณะน ทานเรยกวายญ เพราะเกยวกบการบรจาคชวตแกพระรตนตรย. พราหมณไดฟงคานแลว คดวา การทจะบรจาคชวตของตนแดพระรตนตรย ทาไดดวยยาก ยญทมการใชทรพยสนนอยกวา และมการตระเตรยมนอยกวา แมกวาสรณคมนน ยงมอยหรอ. ลาดบนนเขาเมอจะทลถามถงยญนน จงกราบทลอกวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ก.......มอยหรอ ดงน เปนตน. บรรดาบทเหลานน ในบทมบทวา การงดเวนจากปาณาตบาตเปนตน การงดชอวาการเวน การงดนนม ๓ อยางคอ สมปตตวรต, สมาทานวรต, เสตฆาตวรต.ในบรรดาวรตทง ๓ นน ผใดแมมไดรบสกขาบทเลย แตระลกถงชาตโคตร ตระกล และประเทศ เปนตน ของตนอยางเดยววา การกระทานไมสมควรแกเรา ดงน แลวไมกระทาปาณาตบาต เปนตน หลกเลยงวตถทมาถงเฉพาะหนา เวนจากวตถนน การวรตนนของผนน พงทราบวาเปน สมปตตวรต. สวนวรตของผรบสกขาบทอยางนวา นบแตวนนเปนตนไป ขาพเจาจะไมฆาสตว แมเพราะเหตแหงชวตกด ขาพเจาจะเวนจากปาณาตบาต กด ขาพเจาขอสมาทานการงดเวนกด พงทราบวาเปนสมา-ทานวรต. สวนการเวนทสมปยตดวยมรรค ของพระอรยสาวกทงหลาย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 88ชอวา เสตฆาตวรต. ในวรตทง ๓ นน ๒ วรตแรกกระทาวตถมชวตน-ทรยเปนตน ทจะพงละเมดดวยอานาจการปลงลงเปนตน ไหเปนอารมณเปนไป วรตหลงมนพพานเปนอารมณ. กในวรตเหลาน ผไดรบสกขาบททง ๕ รวมกน เมอสกขาบทหนงทาลาย สกขาบทของผนน ยอมทาลายไปทงหมด. ผใดรบทละขอ ผนนลวงละเมดขอใด ขอนนเทานน ทาลาย. สวนสาหรบเสตฆาตวรตน ขนชอวา การทาลายไมมเลย. เพราะพระอรยสาวกยอมไมฆาสตว แมเพราะเหตแหงชวต ทงไมดมนาเมาดวย. แมถาชนผสมสรา และนานมแลวเทเขาไปในปากของพระอรยสาวกนน นานมเทานนเขาไป สราหาเขาไป-ไม. เหมอนอะไร. ไดยนวา เหมอนนานมทเจอ ดวยนา นมเทานนเขาไปในปากของนกกะเรยน นาหาเขาไปไม ขอนพงทราบวา สาเรจตามกาเนดและขอนกพงทราบวา สาเรจโดยธรรมดา. กในสรณคมน ชอวา การกระทาความเหนใหตรง เปนของหนกแตในการสมาทานสกขาบท เปนเพยงการงดเวนเทานน เพราะฉะนน การสมาทานสกขาบทนน จงใชทรพยสนนอยกวา และมการตระเตรยมนอยกวา สาหรบผทรบพอประมาณบาง ผทรบอยางดบาง. กในการสมาทานสกขาบทน พงทราบวามผลมาก และมอานสงสมาก เพราะขนชอวาทานเชนกบศล ๕ ไมม. สมจรงตามทพระผมพระภาคเจาตรสไววา ภกษทงหลาย ทาน ๕ อยางเหลาน จดเปนมหาทาน ทรกนมาวาเลศ รจกมานมนาน รกนมาตามวงศตระกล เปนของเกาแก ไมมใครรงเกยจแลว ไมเคยมใครรงเกยจ อนใคร ๆ ไมรงเกยจอย จกไมรงเกยจอนสมณะกด พราหณกด ผทรดไมดแคลน ทาน ๕ อยางเปนไฉนภกษทงหลายอรยสาวกในพระธรรมวนยนละปาณาตบาต เปนผงดเวนจาก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 89ปาณาตบาต ภกษทงหลาย อรยสาวกผงดเวนจากปาณาตบาต ชอวาให อภย ใหความไมมเวร ใหความไมเบยดเบยนกน แกสตวทงหลายหาประมาณมได ครนใหอภย ใหความไมมเวร ใหความไมเบยดเบยนกนแกสตวทงหลาย หาประมาณมไดแลว ยอมเปนผมสวนแหงอภย แหงความไมเบยดเบยนกนอนหาประมาณมได ภกษทงหลาย นจดเปนขอทหนงเปนมหาทาน รกนมาวาเลศ รกนมานมนาน รกนมาตามวงศสกลเปนของเกาแก ไมมใครรงเกยจแลว ไมเคยมใครรงเกยจ อนใคร ๆ ไมรงเกยจอย จกไมรงเกยจ อนสมณะกด พราหมณกด ผ ร ด ไมดแคลนภกษทงหลาย กขออนยงมอก อรยสาวกละอทนนาทาน ฯลฯ ละกาเมสมจฉาจาร ฯลฯ ละมสาวาท ฯลฯ ละการดมนาเมาคอสราและเมรย อนเปนทตงแหงความประมาท ฯลฯ ภกษทงหลาย ทาน ๕ ประการเหลานนแลจดเปนมหาทาน ทรกนมาวาเลศ ฯลฯ ผ ร ด ดงน. กแลศล ๕ น ทานเรยกวายญ เพราะตองสมาทานดวยคดวา เราจกสละความเยอใยในตนและความเยอใยในชวต รกษา. บรรดาศลและสรณคมนนน สรณคมนนนและเปนใหญกวาศล ๕ แมโดยแท แตศล๕ น ทานกลาววามผลมากกวา ดวยอานาจแหงศลทบคคลตงอยในสรณะแลวรกษา. พราหมณไดฟงแมขอนแลว กยงคดวา การทรกษาศล ๕ กยงหนกอย สงอะไรอยางอนทานองนแหละ ทมการใชทรพยสนนอยกวาและมผลมากกวา ศล ๕ นมอยหรอหนอ. ลาดบนนเขาเมอจะทลถามถงขอนนจงกราบทลอกวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ก.......มอยหรอ ดงนเปนตนลาดบนน พระผมพระภาคเจามพระประสงคจะทรงแสดงความทยญมปฐม-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 90ฌานเปนตน ของผทดารงอยในความบรบรณดวยศล ๓ ประการ เปน ของใชทรพยสนนอยกวา และมผลมากกวา แกพราหมณนน ทรงเรมพระธรรมเทศนา จาเดมแตการอบตขนของพระพทธเจา จงตรสพระดารสวา พราหมณ... ในโลกน ดงนเปนตน. ในขอนน บคคลผถงพรอมดวยคณตามทกลาวมาแลวตอนตน ดารงอยในปฐมฌานเปนตนแลว ทาทตย-ฌานเปนตนใหเกดอย ยอมไมลาบาก เพราะฉะนน ฌานเหลานนจงมการใชทรพยสนนอย มการตระเตรยมนอย. กในฌานเหลาน ปฐมฌานยอมใหอายในพรหมโลก ๑ กป ทตยฌาน ๘ กป ตตยฌาน ๖๔ กปจตตถฌาน ๕๐๐ กป จตตถฌานนนนนและอนบคคลเจรญแลวดวยอานาจแหงสมาบต มอากาสานญจายตนะเปนตน ยอมใหอายตลอด ๒๐,๐๐๐ กป๕๐,๐๐๐ กป และ ๘๔,๐๐๐ กป เพราะฉะนน. ฌานจงมผลมากกวาและมอานสงสมากกวา. กฌานนน พงทราบวาเปนยญ เพราะสละเสยไดซงธรรมอนเปนขาศกมนวรณเปนตน. แมวปสสนาญาณ เพราะบคคลตงอยแลวในคณทงหลาย มจตตถฌานเปนปรโยสาน ใหเกดขนอย กไมลาบาก เพราะฉะนน จงมการใชทรพยสนนอย มการตระเตรยมนอย กวปสสนาญาณนมผลมาก เพราะไมมสขใดทเสมอเหมอน ดวยสขอนเกดจากวปสสนา ทานเรยกวายญ เพราะละเสยไดซงกเลสอนเปนขาศก. แมมโนมยทธ บคคลตงอยแลวในวปสสนาญาณใหเกดขนอย กไมลาบาก เพราะฉะนน มโนมยทธจงมการใชทรพยสนนอย มการตระเตรยมนอย ชอวามผลมาก เพราะสามารถเนรมตรปเชนกบรปของตนไม ชอวายญ เพราะละเสยไดซงกเลสอนเปนขาศกของตน. แมญาณมอทธวธญาณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 91เปนตน บคคลตงอยแลวในมโนมยญาณเปนตน ใหเกดขนอยกไมลาบากเพราะฉะนน อทธวธญาณเปนตน จงมการใชทรพยสนนอย มการตระ-เตรยมนอย ชอวา ยญ เพราะละกเลสอนเปนขาศกของตน ๆ เสยได. กในญาณเหลาน อทธวธญาณ พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถแสดงการกระทาแปลก ๆ มอยางตาง ๆ. ทพยโสต พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถฟงเสยงของเทวดา และมนษยได. เจโตปรยญาณ พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถรจต ๑๖อยางของผอนได. บพเพนวาสานสสตญาณ พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถ ตามระลกถงสถานททตนปรารถนา และปรารถนาได. ทพยจกษ พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถมองเหนรปทตนตองการและตองการได. อาสวกขยญาณ พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถยงสขอนเกดจากโลกตรมรรคอนประณตยงใหสาเรจได. กขนชอวายญอยางอน ทประเสรฐกวาพระอรหต ไมม เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงแสดงพระธรรมเทศนาโดยสดยอด คอพระอรหต จงตรสวา พราหมณนแล ดงนเปนตน. บทวา เอว วตเต แปลวา เมอพระผมพระภาคเจา ตรสอยางนเเลว กฏทนตพราหมณเลอมใสในพระธรรมเทศนา มประสงคจะถงสรณะจงไดกลาวคานมวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ดงน เปนตน. บทวา จงพด ความวา ขอลมเยนออน ๆ ทจะระงบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 92ความกระวนกระวายในรางกายได จงพดโชยมาตองกาย. กแลพราหมณครนกลาวคานแลว จงสงคนไปดวยพดวา แนะพอ ทานจงไป เขาไปสหลมยญแลว จงปลอยสตวเหลานนทงปวงจากเครองจองจา. บรษนนรบคาวาดแลว กระทาตามนนแลวกลบมาบอกวา ทานผเจรญ สตวเหลานนหลดพนไปหมดแลว ดงน. พราหมณยงไมไดยนความเปนไปนน ตราบใด พระผมพระภาคเจา ยงไมทรงแสดงธรรม ตราบนน. เพราะในจตของพราหมณยงมความยงเหยงอย. แตพอไดยนวา สตวมากมายเทยวหนอ ขาพเจาปลอยหมดแลวดงน วารจตของพราหมณ กผองใส. พระผมพระภาคเจาทรงทราบวาพราหมณมใจผองใสแลว จงทรงเรมพระธรรมเทศนา. ทานหมายเอาพระธรรมเทศนานน จงกลาวคาวา ลาดบนนแล พระผมพระภาคเจาดงนเปนตน. คาเปนตนวา จตสมควร ทานกลาวหมายเอาความทนวรณถกขมไวไดดวยอานภาพแหงอนปพพกถา. คาทเหลอมใจความตนทงนนดวยประการฉะนแล. อรรถกถากฏทนตสตรในอรรถกถาทฆนกาย ชอสมงคลวลาสนจบแลวดวยประการฉะน. จบอรรถกถากฏทนตสตรท ๕

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 93 ๖. มหาลสตร [๒๓๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน. สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ กฏาคารสาลา๑. ในปามหาวน๒. ใกลนครเวสาล. กสมยนนแลพราหมณทตชาวโกศลและพราหมณทตชาวมคธมากดวยกน พกอยในนครเวสาลดวยกรณยะเพยงบางอยาง. พราหมณทตเหลานนไดสดบวา พระสมณ-โคดม พระโอรสแหงศากยะ เสดจออกผนวชจากศากยสกล ประทบอย ณ กฏคารสาลา ในปามหาวน ใกลนครเวสาล กตตศพท อนงามของทานพระโคดมนนขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตน พระผมพระภาค-เจาพระองคนน ฯลฯ เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม พระองคทรงทาใหแจงซงโลกน พรอมทงเทวโลก มารโลก ฯลฯ การไดเหนพระอรหนตทงหลาย เหนปานนน เปนการด ดงน. พราหมณทตเหลานนไดเดนผานเขาไปยงกฏคารสาลาในปามหาวน. [๒๔๐] กแลสมยนน ทานพระนาคตะเปนพระอปฏฐากแหงพระผ-มพระภาคเจา. พราหมณทตเหลานนเขาไปหาทานพระนาคตะแลวถามอยางนวา ทานพระนาคตะ บดนทานพระโคดมนนประทบอยทไหน ขาพเจา๑. กฏาคารสาลา เปนชอแหงสงฆารามอนตงอยในปามหาวน ทไดชอดงนน เพราะมปราสาทปานประหนงเทพวมาน อนเขาทาตามแบบกฏาคารสาลา สาลาคอเรอนยอด๒. ปามหาวน คอปาใหญเกดเองตงอยตอเนองปาหมพานต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 94ทงหลายใครจะเฝาทานพระโคดมนนจรง ๆ ทานพระนาคตะกลาววา ยงไม เปนกาลอนควรเพอจะเฝาพระผมพระภาคเจา พระผมพระภาคเจาทรงหลก-เรนอย. จงพราหมณทตเหลานนไดนงอยสวนขางหนงใกลกฏาคารสาลานนดวยคดวา เราไดเฝาทานพระโคดมนนแลวจงจกไป. [๒๔๑] แมเจาลจฉว นามวา โอฏฐทธะ พรอมดวยลจฉวบรวารอนใหญเขาไปหาทานพระนาคตะ ณ กฏาคารสาลาในปามหาวน กราบทานพระนาคตะแลวยนอยสวนขางหนง. กลาวกะทานพระนาคตะอยางนวา ทานพระนาคตะเจาขา บดนพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจานน ประทบอย ณ ทไหน ขาพเจาทงหลายใครจะเฝาพระองคจรง ๆ. ทานพระนาคตะกลาววา ยงไมเปนกาลอนควรเพอจะเฝาพระผมพระภาคเจา พระผมพระภาคเจาทรงหลกเรนอย. แมโอฏฐทธลจฉวกไดนงอยสวนขางหนงใกลกฏาคารสาลานนเหมอนกน ดวยคดวา เราไดเฝาพระผมพระภาคอรหนตสมมาสม-พทธเจานนแลวจงจกไป. [๒๔๒] ลาดบนน สามเณรสหะ เขาไปหา ทานพระนาคตะ กราบแลว ยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ไดกลาวกะทานพระนาคตะอยางนวา ทานกสสปะเจาขา พราหมณทตชาวโกศล และพราหมณทตชาวมคธเปนอนมากเหลาน ไดเขามาในทนเพอเฝาพระผมพระภาคเจา แมเจาลจฉวนามวา โอฏฐทธะ พรอมดวยลจฉวบรวารอนใหญไดเขามาในทนเพอเฝาพระผมพระภาคเจา ทานเจาขา จะเปนการด ขอหมชนนจงไดเฝาพระหม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 95มพระภาคเจาเถด. ทานพระนาคตะ กลาววา แนะสหะ ถากระนน เธอนนแหละจงกราบทลพระผมพระภาคเจาใหทรงทราบเถด. สามเณรสหะรบคาทานพระนาคตะแลว เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถวายบงคมแลวยนอย ณ ทควรสวนขางหนง แลวกราบทลพระผมพระภาคเจาอยางนวาพระพทธเจาขา พราหมณทตชาวโกศลและพราหมณทตชาวมคธเปนอนมากเหลาน ไดเขามาในทนเพอเฝาพระผมพระภาคเจา แมเจาลจฉวนามวาโอฏฐทธะ พรอมดวยลจฉวบรวารอนใหญ ไดเขามาในทน เพอเฝาพระผมพระภาคเจา พระพทธเจาขา จะเปนการด ขอหมชนนจงไดเฝาพระผมพระภาคเจาเถด. พระผมพระภาคเจาตรสวา แนะสหะ ถากระนน เธอจงปอาสนะทรมเงาหนาวหาร.สามเณรสหะรบพระพทธาณตแลว ไดปอาสนะ ณ รมเงาหนาพระวหาร.พระผมพระภาคเจาเสดจออกจากพระวหาร ประทบนงบนอาสนะทสามเณรสหะปไว ณ รมเงาหนาพระวหาร. ลาดบนน พราหมณทตชาวโกศลและพราหมณทตชาวมคธเหลานน เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา บรรเทงกบพระผมพระภาคเจา สนทนาพอเปนทชนชมระลกถงกนแลวจงนง ณ ทควรสวนขางหนง. [๒๔๓] แมโอฏฐทธลจฉว พรอมดวยลจฉวบรวารอนใหญ เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถวายบงคมแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง จงไดกราบทลพระผมพระภาคเจาอยางนวา พระพทธเจาขา วนกอนหลายวน มาแลว ลจฉวบตร นามวา สนกขตตะ ไดเขาไปหาขาพระองคแลว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 96ไดกลาวกะขาพระองคอยางนวา มหาล ชวเวลาทขาพเจาเขาไปอาศย พระผมพระภาคเจาอย ไมนานเพยง ๓ ป ขาพเจาเหนรปทงหลายอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด แตฟงเสยงอนเปนทพย นารก ยวยวนควรยนดไมได เสยงทพยอนนารก ยวยวน ควรยนด ทสนกขตตลจฉวบตรไมไดฟงนน มจรงหรอไม พระเจาขา. พระผมพระภาคเจาตรสวามหาล เสยงทพยอนนารก ยวยวน ควรยนด ทสนกขตตลจฉวบตรไมไดฟง มอยจรง มใชไมม. โอฏฐทธลจฉวทลถามวา พระเจาขา อะไรหนอ เปนเหต เปนปจจยใหสนกขตตลจฉวบตรไมไดฟงเสยงอนเปนทพยนารก ยวยวน ควรยนด ซงมอยจรง มใชไมม. [๒๔๔] มหาล ภกษในธรรมวนยน มสมาธไดอบรมแลวสวนเดยว เพอเหนรปอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด ในทศเบองหนาแตมไดอบรมแลว เพอฟงเสยงอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนดภกษนนเมอไดอบรมสมาธสวนเดยว เพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา แตมไดอบรมเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ยอมเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนาได แตฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ไมได ขอนนเพราะเหตไร. เพราะขอนนยอมเปนอยางนน ในเมอภกษไดอบรมสมาธสวนเดยว เพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา แตมไดอบรมเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ [๒๔๕] อกขอหนง ภกษมสมาธไดอบรมแลวสวนเดยว เพอ เหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองขวา ฯลฯ ในทศเบองหลง ฯลฯ ใน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 97ทศเบองซาย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง๑ แตมไดอบรมเพอฟง เสยงอนเปนทพย ฯลฯ ภกษนน เมอไดอบรมสมาธสวนเดยว เพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง แตมไดอบรมเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ยอมเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ในเบองบน เบองลางเบองขวางได แตฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ไมได ขอนนเพราะเหตไร.เพราะขอนนยอมเปนอยางนน ในเมอภกษไดอบรมสมาธสวนเดยว เพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง แตมไดอบรมเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ [๒๔๖] ภกษในธรรมวนยน มสมาธไดอบรมแลวสวนเดยว เพอ ฟงเสยงอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด ในทศเบองหนา แตมไดอบรมเพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ภกษนน เมอไดอบรมสมาธสวนเดยวเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา แตมไดอบรมเพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ยอมไดฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนาไดแตเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ไมได ขอนนเพราะเหตไร. เพราะขอนนยอมเปนอยางนน ในเมอภกษอบรมสมาธสวนเดยว เพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา แตมไดอบรมเพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ [๒๔๗] อกขอหนง ภกษมสมาธไดอบรมแลวสวนเดยว เพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองขวา ฯลฯ ในทศเบองหลง ฯลฯ ในทศเบองซาย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง แตมไดอบรมแลว เพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ภกษนน เมอเธอไดอบรมสมาธสวนเดยวเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง แตมไดอบรมเพอ(๑) เบองขวาง คอทศนอย๔.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 98เหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ยอมฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวางได แตเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ไมได ขอนนเพราะเหตไร.เพราะขอนนยอมเปนอยางนน ในเมอภกษอบรมสมาธสวนเดยว เพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในเบองบน เบองลาง เบองขวาง แตมไดอบรมเพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ [๒๔๘] ภกษในธรรมวนยน มสมาธไดอบรมแลวทงสองสวน เพอเหนรปอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด และเพอฟงเสยงอนเปนทพยนารก ยวยวน ควรยนด ในทศเบองหนา. ภกษนน เมอไดอบรมสมาธทงสองสวน เพอเหนรปและเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนายอมเหนรปและยอมฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา ขอนนเพราะเหตไร. เพราะขอนนยอมเปนอยางนน ในเมอภกษไดอบรมสมาธทงสองสวน เพอเหนรปและเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา. [๒๔๙] อกขอหนง ภกษมสมาธไดอบรมแลวทง ๒ สวน เพอเหนรป และเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองขวา ฯลฯ ในทศ-เบองหลง ฯลฯ ในทศเบองซาย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง.ภกษนนเมอไดอบรมสมาธทง ๒ สวน เพอเหนรป และเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง ยอมเหนรป และยอมฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในเบองบน เบองลาง เบองขวาง ขอนนเพราะเหตไร. เพราะขอนนยอมเปนอยางนน ในเมอภกษไดอบรมสมาธทงสองสวน เพอเหนรปและเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลางเบองขวาง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 99 มหาล นแลเปนเหตเปนปจจย ใหสนกขตตลจฉวบตร ไมไดฟง เสยงอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด ซงมอยจรง ไมใชไมม. [๒๕๐] โอฏฐทธลจฉว กราบทลวา พระเจาขา ภกษทงหลายยอมประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเจา เหตจะทาใหแจง ซงสมาธภาวนาเหลานเปนแน. ตรสตอบวา มหาล ภกษทงหลายจะประพฤตพรหมจรรยในเรา เหตจะกระทาใหแจงซงสมาธภาวนาเหลาน หามไดเลยธรรมเหลาอน ซงภกษทงหลายประพฤตพรหมจรรยในเรา เหตจะกระ-ทาใหแจงทยงกวาและประณตกวา ยงมอยอก. โอฏฐทธลจฉว ทลถามวาพระเจาขา กธรรมเหลาไหนซงภกษทงหลายประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเจา เหตจะกระทาใหแจง ทยงกวาและประณตกวา. ตรส ตอบวา มหาล ภกษในธรรมวนยน เปนโสดาบนมความไมตกตาเปนธรรมดา เปนผแนนอนแลว มความตรสรเปนทไปในเบองหนา เพราะความสนไปรอบแหงสงโยชน ๓ ธรรมนแลว ซงภกษทงหลายประพฤตพรหมจรรยในเรา เหตจะกระทาใหแจง ทยงกวาและประณตกวา. [๒๕๑] อกขอหนง ภกษเปนพระสกทาคาม จะมาสโลกนครงเดยวเทานนแลวกระทาทสดแหงทกขได เพราะความสนไปรอบแหงสง-โยชน ๓ เพราะความเบาบางแหงราคะโทสะและโมหะ ธรรมนแลซงภกษทงหลายประพฤตพรหมจรรยในเรา เหตจะกระทาใหแจง ทยงกวาและประณตกวา. [๒๕๒] อกขอหนง ภกษเปนผมอนจะบงเกดในอปปาตกกาเนด๑

จะปรนพพานในอปปาตกกาเนดนน มอนไมกลบมาจากโลกนนเปนธรรมดา(พระอนาคาม) เพราะความสนไปรอบแหงสงโยชนสวนเบองตา ๕ ธรรม(๑) อปปาตกกาเนด ในทนหมายเอาสทธาวาส ๕.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 100นแลซงภกษทงหลายประพฤตพรหมจรรยในเรา เหตจะกระทาใหแจง ท ยงกวาและประณตกวา. [๒๕๓] อกขอหนง ภกษทาใหแจง เพราะรดวยปญญาอนยงเองเขาถงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะความสนไปแหงอาสวะทงหลาย อยในทฏฐธรรม (ปจจบน) เทยว แมธรรมนแลซงภกษทงหลายประพฤตพรหมจรรยในเรา เหตจะกระทาใหแจง ทยงกวาและประณตกวา. มหาล ธรรมเหลานแลซงภกษทงหลายประพฤตพรหมจรรยในเราเหตจะกระทาใหแจง ทยงกวาและประณตกวา. [๒๕๔] โอฏฐทธลจฉว ทลถามวา ทางดาเนนเพอทาใหแจงซงธรรมเหลานนมอยหรอพระเจาขา. ตรสตอบวา มอย มหาล.ทางดาเนนเพอทาใหแจงซงธรรมเหลานน เปนไฉนเลา พระเจาขา.มรรคมองค ๘ อนเปนของพระอรยเจานแล คอ ความเหนชอบ ความ-ดารชอบ วาจาชอบ การงานชอบ อาชพชอบ เพยรชอบ ระลกชอบตงใจชอบ นแลเปนทางดาเนน เพอทาใหแจง ซงธรรมเหลานน. [๒๕๕] มหาล สมยหนง เราอยในโฆสตารามใกลนครโกสมพครงนน ๒ บรรพชต คอมณฑยปรพพาชก ๑ ชาลยะ ศษยทารปตตกะ ๑ ไดเขาไปหาเรา เจรจาปราศรยกบเราแลว ยนอย ณ ทควรสวนขางหนง จงไดกลาวกะเราอยางนวา ทานโคดม ชพกอนนน สรระกอนนนหรอหนอหรอชพอนอน สรระอนอน. เราไดกลาววา แนะทาน ถาอยางนนจงฟงจงกระทาในใจใหด เราจกกลาว. พระตถาคตอบตขนในโลกน เปนพระอรหนต ตรสรชอบเองแลว ฯลฯ. (นกปราชญพงใหเนอความพสดารเหมอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 101ในสามญญผลสตร) ภกษเปนผถงพรอมแลวดวยศลอยางน ฯลฯ บรรลฌาน ทตน มวตก มวจาร มปตและสขเกดแตวเวกแลวอย. ภกษใดรอยางน เหนอยางน นนเปนการสมควรแกภกษนนหรอหนอ เพอจะกลาววาชพกอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน ดงน. ภกษนนใดรอยางน เหนอยางน นนไมเปนการสมควรแกภกษนน เพอจะกลาววา ชพกอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน. กแลความขอน เรารอยอยางน เหนอยอยางน ดงนน เราจงไมกลาววา ชพ กอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน ดงน. ภกษบรรลฌานท ๒ ฯลฯ ภกษบรรลฌานท ๓ ฯลฯ ภกษบรรลฌานท ๔ไมมทกข ไมมสข เพราะละสขและเพราะละทกขเสยได เพราะสนไปแหงโสมนสและโทมนสในกาลกอน มความบรสทธเพราะอเบกขาและสตแลวอย. ภกษใดรอยางน เหนอยางน นนเปนการสมควรแกภกษนนหรอหนอ เพอจะกลาววา ชพกอนนนสรระกอนนน หรอวา ชพอนอนสรระอนอน ดงน. ภกษนนใด รอยางน เหนอยางน นนไมเปนการสมควรแกภกษนน เพอจะกลาววา ชพกอนนน สรระกอนนน หรอวาชพอนอน สรระอนอน. กแลความขอน เรารอยอยางน เหนอยอยางนดงนน เราจงไมกลาววา ชพกอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระกอนอน. เธอนาจตไปเฉพาะ นอมจตไปเฉพาะ เพอญาณทสสนะ (คอปญญาเครองรเครองเหน). ภกษใด ฯลฯ เธอรชดวาชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทจะตองทา ทาเสรจแลว กจอนอก เพอความเปนเชนนยอมไมม ดงน. ภกษใด รอยางน เหนอยางน นนเปนการสมควรแก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 102ภกษนนหรอหนอ เพอจะกลาววา ชพกอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน ดงน. ภกษนนใด รอยางน เหนอยางน นนไมเปนการสมควรแกภกษนน เพอจะกลาววา ชพกอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน. กแลความขอน เรารอยอยางนเหนอยอยางน ดงนน เราจงไมกลาววา ชพกอนนน สรระกอนนนหรอวา ชพอนอน สรระอนอน ดงน. พระผมพระภาคเจา ไดตรสเวยยากรณพจนนแลว. โอฏฐทธลจฉวมใจยนด ชนชมภาสตของพระผมพระภาคเจาแลวแล. จบ มหาลสตร ท ๖

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 103 อรรถกถามหาลสตร เอวมเม สต ฯปฯ เวสาลยนต มหาลสตต ในมหาลสตรนน มการพรรนาตามลาดบบทดงน. บทวา เวสาลยความวา ใกลนครอนไดนามวา เวสาล เพราะเมองนถงความไพศาลเนอง ๆบทวา มหาวเน ความวา ในปาใหญเกดเองตงอยตอเนองกบปาหมพานต ภายนอกนคร ซงเรยกวา มหาวน เพราะความทเปนปาใหญนน. บทวา กฏ-คารสาลาย ความวา ไดสรางสงฆารามในราวปานน. ไดสรางปราสาทเชนกบเทพวมาน ทาตามแบบกฏาคารศาลา ยกชอฟาบนเสาทงหลายในสงฆา-รามนน. หมายถงปราสาทนนสงฆารามแมทงสน จงปรากฏวากฏาคารศาลา.พระผมพระภาคเจา ทรงอาศยนครเวสาลนน ประทบอย ณ สงฆารามนน.ดวยเหตนน ทานจงกลาววา เวสาลย วหรต มหาวเน กฏคารสาลาย ดงน. บทวา โกสลกา คอ ชาวแควนโกศล. บทวา มาคธกา คอ ชาวแควนมคธ. บทวา กรณเยน ความวา ดวยการงานทพงทาแนแท. กการงานทแมจะไมกระทากไดเรยกวากจ การงานทควรทาแนแททเดยวชอวา กรณยะ. บทวา ปฏสลสโน ภควา ความวา พระผมพระภาคเจา ทรงหลกเรน คอ ทรงหลบจากเรองอารมณตาง ๆ ทรงอาศย เอกภาพ เสวยความยนดในฌานในเอกคคตารมณ. บทวา ตตเถว คอ ในวหารนน. บทวา เอกมนตความวา พราหมณทตเหลานนไมละทนนพากนนง ณ เงาตนไมนน ๆ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 104 บทวา โอฏทโธ ความวา เจาลจฉวผไดนามอยางนน เพราะม รมฝปากเปยกชม. บทวา มหตยา ลจฉวปรสาย ความวา เจาลจฉว นามวาโอฏฐทธะ ถวายทานแดพระภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมขในปเรภตอธษฐานองคอโบสถศลในสานกของพระผมพระภาคเจา ใหคนถอสงของมของหอมและดอกไมเปนตน ปาวประกาศใหบรวารเจาลจฉวหมใหญประชมกนแลวเขาไปพรอมกบบรวารลจฉวหมใหญนน ซงประดบประดา ดวยผาอาภรณและเครองลบไล มสเขยวและเหลองเปนตน อนสวยงามประหนงเทพบรวารชนดาวดงส.บทวา อกาโล โข มหาล ความวา โอฏฐทธะนน เดมชอวา มหาล พระเถระเรยกมหาลนนตามชอเดมนน. บทวา เอกมนตนสท ความวา โอฏฐทธลจฉว นงสรรเสรญพระคณของพระรตนตรย พรอมดวยบรวาร ลจฉวหมใหญ ณ เงาไมอนสมควร. บทวา สโห สมณทเทโส ความวา สามเณร ชอวา สหะ เปนหลานของพระนาคตะ บวชในกาลทมอายไดเจดขวบ ขยนหมนเพยรในพระ-ศาสนา.ไดยนวา สามเณรเหนชมชนใหญแลว จงคดวา ชมชนหมใหญนนงเตมวหารทงสน วนนพระผมพระภาคเจาจกทรงแสดงพระธรรมดวยพระอตสาหะใหญแกชมชนนแน อยาเลย เราจะบอกพระอปชฌายะใหกราบทลพระผมพระภาคเจาทรงทราบ ถงชมชนหมใหญมาประชมกนแลว จงเขาไปหาพระนาคตะ. บทวา ภนเต กสสป ความวา สามเณรกลาวกะพระเถระดวยโคตร.บทวา เอสา ชนตา ความวา ชมนมชนนน. บทวาตวเว ภาวโต อาโรเจห ความวา ไดยนวา สหสามเณรเปนผสนทสนมของพระผมพระภาคเจา กพระเถระนอวน ในการทจะลกหรอนงเปนตนกอยอายอดอาด เพราะพระเถระมรางกายหนกจงดราวกะวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 105ไมคอยจะเคลอนไหวได ดวยเหตนน สามเณรนจงไดกระทาวตรถวายพระผม พระภาคเจาทกเวลา เพราะเหตนน พระเถระ จงกลาวกะสามเณรนนวา แมเธอเปนผโปรดปรานของพระทศพล จงกลาววา เธอนนแหละไปกราบทลใหทรงทราบ ดงน. บทวา วหารปจฉายาย ความวา ใตรมเงาพระวหาร อธบายวาในโอกาสแหงเงากฏาคารหลงใหญแผไปถง. ไดยนวา กฏาคารศาลานนยาวไปทางทศใตและทศเหนอ มมขทางทศตะวนออก. ดวยเหตนนเงาใหญจงแผไปขางหนาแหงกฏาคารศาลานน. แมสหสามเณรไดปอาสนะถวายพระผมพระภาคเจาทรมเงาหนาพระวหารนน. ลาดบนนแลพระผม-พระภาคเจาทรงมพระพทธรงส ๖ ประการ เปลงรศมออกจากชองประต และชองหนาตาง เสดจออกจากกฏาคารศาลา เหมอนพระจนทรเพญออกจากกลบเมฆ ฉะนน ประทบนงบนวรพทธอาสนทปไวแลว. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา ลาดบนนแล พระผมพระภาคเจา เสดจออกจากพระวหารประทบนงบนอาสนะทปไวแลว ใตรมเงาพระวหาร. ในบทวา ปรมาน ภนเต ทวสาน ปรมตราน น ความวา วนวานชอวา วนกอน วนอน ตอจากวนนน ชอวา วานซน กตงแตวนนนทงหมดจดเปนวนกอนๆ. บทวา ยทคเค ความวา ขาพเจาอยชวเวลาตงแตวนแรก. ทานกลาววา ขาพเจาอยชวคราว. บดน สนกขตตลจฉวบตรเมอจะแสดงประมาณแหงวนนน จงกลาววา ไมนาน เพยง ๓ ป. อก ประการหนง. บทวา ยทคเค ความวา ขาพเจาอยชวคราวไมนาน. เพยง๓ ป. ทานกลาววา ขาพเจาอยชวคราวไมนาน เพยง ๓ ปเทานน. ได ยนวา สนกขตตลจฉวบตร น รบบาตรและจวรของพระผมพระภาคเจาปรนนบตพระผมพระภาคเจาตลอด ๓ ป. สนกขตตลจฉวหมายถง ๓ ป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 106นน จงกลาวอยางน. บทวา ปยรปาน ไดแก นารก คอ นายนด. บทวา กามปสหตาน คอ ประกอบดวยความยนดในกาม. บทวา รชนยาน ความวา กอใหเกดราคะ. บทวา โน จ โข ทพพาน สททาน ความวา สนกขตตะฟงเสยงทพยเหลานนไมได เพราะเหตอะไร ไดยนวา สนกขตตะนน เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาแลวทลขอบรกรรมทพยจกษ. พระผมพระภาคเจาตรสบอกแกเขา. เขาไดปฏบตตามททรงสอน ยงทพยจกษใหเกดขน เหนรปทงหลายของเทวดาทงหลายแลว คดวา ในสรรสณฐานนพงมเสยงไพเราะเราพงฟงเสยงนนไดอยางไรหนอ แลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาทลถามถงการบรกรรมทพยโสต. กในอดตกาล สนกขตตะนตกกหภกษผมศลรปหนง ทาใหเปนพระหหนวก เพราะฉะนน แมเธอจะทาบรกรรม กไมสามารถบรรลถงทพยโสตได. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงไมตรสบอกบรกรรม. เขาผกอาฆาตในพระผมพระภาคเจาดวยเหตเพยงเทาน จงคดวา พระดารอยางนยอมมแกพระสมณโคดมแนวา แมเรากเปนกษตรยถงโอฏฐทธะนกเปนกษตรย ถาญาณจกเจรญแกเขา แมเขากจกเปนสพพญ เพราะเหตนนจงไมตรสบอกแกเรา เพราะความรษยา. เขาถงความเปนคฤหสถโดยลาดบ เมอจะบอกเนอความนนแกมหาลลจฉว จงกลาวอยางน. บทวา เอก สภาวโต ความวา มสมาธอนไดอบรมแลว สวนเดยวคอสวนหนง อธบายวา อบรมเพอตองการจะเหนรปอนเปนทพย หรอเพอตองการจะไดฟงเสยงอนเปนทพย. บทวา ตรย ความวา ทศเฉยง. บทวาอภย สภาวโต ความวา มสมาธไดอบรมแลวทงสองสวน คอ โกฏฐาส

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 107ทงสอง. บทวา อย โข มหาล เหต ความวา สมาธทสนกขตตะอบรม แลวสวนเดยว เพอเหนรปทงหลายอนเปนทพยเทานนนเปนเหต. ลจฉวนนไดฟงอรรถนแลว จงคดวา ภกษฟงเสยงน ดวยทพยโสตทพยโสต เหนจะเปนของสง เปนของมประโยชนในศาสนานแน ภกษเหลานน ประพฤตพรหมจรรย ๕๐ ปบาง ๖๐ ปบาง มใชนอย เพอประโยชนแกทพยโสตนหรอหนอ ถากระไรเราพงทลถามเนอความนกะ-พระทศพล. ตอแตนน เมอจะทลถามเนอความนน จงกราบทลวา เอตาสนน ภนเต เปนตน. ในบทวา สมาธภาวนาน น สมาธนนเทยวชอวาสมาธภาวนา ความวาซงสมาธอนไดอบรมแลวทงสองสวน. อนง เพราะสมาธภาวนาเหลานนเปนของนอกศาสนา ไมเปนไปในภายใน เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงทรงปฏเสธสมาธภาวนาเหลานน เมอจะทรงแสดงประโยชนทภกษประพฤตพรหมจรรย จงตรสวาน โข มหาล เปนตน. บทวา ตณณ ส โยชนาน ไดแก สงโยชนเครองผกพนสามอยางมสกกายทฏฐเปนตน. จรงอย สงโยชนเหลานน ทานเรยกวา สงโยชนเพราะเปนเครองผกพนสตวทงหลายไวในรถ (คอภพ) ทแลวดวยวฏฏทกข.บทวา โสตาปนโน โหต ความวา เปนผถงกระแสแหงมรรค. บทวาอวนปาตธมโม คอ มอนไมตกไปในอบายทง ๔ อยางเปนธรรมดา.บทวา นยโต คอผแนนอนแลวโดยธรรมนยาม. บทวา สมโพธปรายโนความวาความตรสร กลาวคอ มรรคเบองสง ๓ อยาง อนภกษนนพงบรรลเปนทไปในเบองหนา เพราะฉะนน ภกษนนจงชอวา ผมความตรสรเปนทไปในเบองหนา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 108 บทวา ตนตตา ความวา เพราะความทกเลสเปนเครองกลมรมจต มนอย และเพราะความทการอบต ในโลกไหน ในกาลใด เปนของเบาบาง. บทวา โอรมภาคยาน ความวา สงโยชนสวนเบองตา ซงเปนเครองผกพนไมใหเกดในภมสทธาวาสชนสง. คาวา โอปปาตโก นน เปนคาปฏเสธกาเนดทเหลอ. ในบทเหลานน บทวา ปรนพพาย คอ มนพพาน-ธรรมในภพเบองหนานนเทยว. บทวา อนาวตตธมโม ความวา มอนไมกบมาจากพรหมโลกนนมาเกดอกเปนธรรมดา. บทวา เจโตวมตต คอ จตตวสทธ. คานนเปนชอแหงอรหตตผลจตซงหลดพนจากเครองผกพนคอกเลสทงปวง, ปญญาคออรหตตผลนนเทยวซงหลดพนจากเครองผกพนคอกเลสทงปวง พงทราบวา ปญญาวมตต แมในบทวา ปาวมตต น. บทวา ทฏเว ธมเม คอ ในอตภาพนนนเอง. บทวา สย คอ เอง. บทวา อภา คอรเฉพาะยง. บทวา สจฉกตวาคอกระทาใหประจกษ.อนง บทวา อภา สจฉกตวา ความวา กระทาใหแจงดวยอภญญา คอดวยญาณอนละเอยดอยางยง ดงนกม. บทวา อปสม-ปชช คอ บรรลแลว ไดแก ไดรบแลว. เจาลจฉวไดฟงอรรถนแลว จงคดวา ธรรมอนประเสรฐ อนใคร ๆไมอาจจะบรรลได เหมอนนกบนบาง เหมอนเหยคลานไปดวยอกบาง สาหรบภกษบรรลพระธรรมน จะพงมขอปฏบตในสวนเบองตนแน เราจะทลถามถงพระธรรมนนกอน. แตนน เมอจะทลถามพระผมพระภาคเจา จงทลวาอตถ ปน ภนเต ดงนเปนตน. บทวา อฏงคโก ความวา มรรคประกอบดวยองค ๘ เหมอนดนตรประกอบดวยองค ๕ และเหมอนบานประกอบดวยตระกล ๘ จงชอวา ประกอบดวยองค ๘ ธรรมดามรรคอนจาก องคไมม. ดวยเหตนนเทยว พระผมพระภาคเจาจงตรสวา เสยยถทสมมาทฏ ฯเปฯ สมมาสมาธ ดงน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 109 ในมรรคมองค ๘ นน สมมาทฏฐ มลกษณะเหนชอบ. สมมาสง-กปปะ มลกษณะนอมนกชอบ. สมมาวาจา มลกษณะใครครวญชอบ. สมมากมมนตะ มลกษณะใหตงมนชอบ. สมมาอาชวะ มลกษณะใหผองแผวชอบ.สมมาวายามะ มลกษณะประคองชอบ. สมมาสต มลกษณะเขาไปตงอยชอบ.สมมาสมาธ มลกษณะตงใจชอบ. ในมรรคมองค ๘ เหลานน แตละองคม กจ ๓ อยาง คอ สมมาทฏฐ ยอมละมจฉาทฏฐพรอมกบกเลสอนเปนขาศกแกตน แมเหลาอนกอน ยอมทานโรธใหเปนอารมณ และเหนแจงซงสมปยตธรรมทงหลาย เพราะไมลมหลงงมงาย ดวยสามารถกาจดโมหะอนปกปดความเหนชอบนน. ธรรมทงหลาย แมมสมมาสงกปปะเปนตน ยอมละมจฉาสงกปปะเปนตน และทานโรธใหเปนอารมณ เหมอนอยางนน.กในทนโดยพเศษ สมมาสงกปปะ ยอมนอมนกถงสหชาตธรรมทงหลายสมมาวาจา ยอมพเคราะหโดยชอบ สมมากมมนตะ ยอมใหตงมนโดยชอบสมมาอาชวะ ยอมใหผองใสโดยชอบ สมมาวายามะ ยอมประคองโดยชอบสมมาสตยอมใหเขาไปตงอยโดยชอบ สมมาสมาธ ยอมตงใจโดยชอบ. อกอยางหนง ธรรมดาสมมาทฏฐนน ในสวนบพภาคมขณะตางกน ม อารมณตางกน ในขณะแหงมรรคมขณะเดยว มอารมณเดยว แตโดยกจยอมไดชอ ๔ อยาง มญาณในทกขเปนตน ธรรมทงหลายแมมสมมาสงกปปะเปนตน ในบพภาคมขณะตางกน มอารมณตางกน ในขณะแหงมรรคมขณะเดยว มอารมณเดยว. ในธรรมเหลานน สมมาสงกปปะโดยกจยอมไดชอ ๓ อยางมเนกขมมสงกปปะเปนตน. ธรรม ๓ อยางมสมมาวาจาเปนตน เปนวรตบาง เปนเจตนาบาง แตในขณะแหงมรรคเปนวรตอยางเดยว. สองอยางแมนคอ สมมาวายามะ สมมาสต โดยกจยอมไดชอ ๔

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 110อยางดวยอานาจสมมปปธาน และสตปฏฐาน. สวนสมมาสมาธในบพภาค กด ในขณะแหงมรรคกด ยอมเปนสมมาสมาธอยางเดยว. ในธรรม ๘ อยางน สมมาทฏฐอนพระผมพระภาคเจาทรงแสดงกอน เพราะความทสมมาทฏฐเปนธรรมมอปการะมาก แกพระโยคผปฏบต เพอบรรลนพพาน. กปญญานทานกลาววาปญญาปชโชตะ และปญญาสตถะ เพราะฉะนน พระโยคาวจร จงกาจดความมดคออวชชาดวยสมมา-ทฏฐ กลาวคอ วปสสนาญาณในบพภาคนน ฆาโจรคอกเลส บรรลนพพานดวยเขมะ. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา พระผมพระภาคเจาทรงแสดงสมมาทฏฐกอน เพราะความทสมมาทฏฐเปนธรรมมอปการะมากแกพระโยค ผปฏบตเพอบรรลนพพาน. กสมมาสงกปปะมอปการะมากแกสมมาทฏฐนน เพราะเหตนนพระผมพระภาคเจา จงตรสไวในลาดบแหงสมมาทฏฐนน. เหมอนเหรญญกเอามอพลกไปพลกมา มองดกหาปณะดวยตา ยอมรวา กหาปณะนปลอมนแท ฉนใด แมพระโยคาวจรกฉนนน ในบพภาคตรกตรองดวยวตกมองดดวยวปสสนาปญญา ยอมรวาธรรมเหลานเปนกามาวจร เหลานเปนรปาวจรเปนตน. กหรอเหมอนชางถาก ถากไมใหญทคนจบปลายพลกไปพลกมาดวยขวาน ยอมนาไปใชการงานได ฉนใด พระโยคาวจรกาหนดธรรมทงหลายทวตกตรกตรองใหแลวโดยนยวา ธรรมเหลานเปนกามาวจร เหลานเปนรปาวจรเปนตน ดวยปญญา ยอมนาไปใชการงานไดฉนนน. ดวยเหตนนทานจงกลาววา กสมมาสงกปปะมอปการะมากแกสมมาทฏฐนน เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสไวในลาดบแหงสมมาทฏฐนน ดงน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 111 สมมาสงกปปะนนน กมอปการะแมแกสมมาวาจา เหมอนมอปการะ แกสมมาทฏฐฉะนน. เหมอนทพระผมพระภาคเจาตรสไววา คหบดตรกตรองกอนแลว จงเปลงวาจาในภายหลง. เพราะฉะนน พระผม-พระภาคเจาจงตรสสมมาวาจาในลาดบแหงสมมาสงกปปะนน. กเพราะคนทงหลายตระเตรยมดวยวาจากอนวา เราจกทาการงานนและการงานน แลวจงประกอบการงานทงหลายในโลก เพราะฉะนน วาจาจงเปนอปการะแกกายกรรม เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจา จงตรสสมมากมมนตะในลาดบแหงสมมาวาจา กอาชวฏฐมกศล ยอมบรบรณแกบคคลผละวจทจรต ๔ อยางและกายทจรต ๓ อยาง บาเพญสจรตทง ๒ อยางเทานน หาบรบรณแกบคคลนอกนไม เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสสมมาอาชวะในลาดบแหงสจรตทง ๒ นน. อนง บคคลมอาชวะบรสทธอยางน ทาความยนดดวยเหตเพยงนวาอาชวะของเราบรสทธแลว ไมควรอยอยางคนหลบหรอประมาท ดงนนแลพระผมพระภาคเจาจงตรสสมมาวายามะในลาดบแหงสมมาอาชวะนน เพอทรงแสดงวา บคคลควรปรารภความเพยรนในทกอรยาบถ. แตนน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงสมมาสตในลาดบแหงสมมา-วายามะนน เพอทรงแสดงวา สตอนดารงมนดแลวในวตถทง ๔ มกายเปนตน แมบคคลผปรารภความเพยรแลวกควรทา. กเพราะสตทตงมนดแลวอยางน ยอมอานวยคตแหงธรรมทงหลายทอปการะแกสมาธเพยงพอเพอจตมนในเอกตตารมณ เพราะเหตนน พงทราบวา พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงสมมาสมาธในลาดบแหงสมมาสต.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 112 บทวา เอเตส ธมมาน สจฉกรยาย ความวา เพอประโยชนแกการ กระทาใหประจกษซงธรรมมโสดาปตตผลเปนตนเหลานน. บทวา เอกมทาห น พระผมพระภาคเจาทรงปรารภเพราะเหตอะไร.ไดยนวาพระราชานมลทธอยางนวา รปเปนอตตา. ดวยเหตนน จตของพระราชานนจงไมนอมไปในเทศนา. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาจงทรงปรารภถงขอน เพอทรงนามาซงเหตการณหนง เพอทรงทาใหแจงซงลทธของพระราชานน. ในเรองนนมเนอความโดยยอดงน. สมยหนง เราอยในโฆษตาราม ครงนนบรรพชตสองรปนน ถามเราอยางน. ลาดบนนเราจงแสดงถงการเกดขนของพระพทธเจาแกบรรพชตเหลานน เมอจะแสดงตน-ตธรรม จงไดกลาวขอนวา ผมอาย กลบตรผชอวา ถงพรอมดวยศรทธาบวชในศาสนาของพระศาสดาเหนปานน บาเพญศล ๓ อยาง บรรลถงฌานมปฐมฌานเปนตน ดารงอยอยางน พงกลาวคาเปนตนวา ชพกอนนน คานนสมควรแกกลบตรนนหรอหนอ. ลาดบนน ครนบรรพชตทงสองนนกลาววา สมควรกเราแลไดคดคานวาทะนนวา ผมอาย ความขอนเรารอยอยางน เหนอยอยางน ดงนนแลเราจงไมกลาวอยางน แลวแสดงพระขณาสพยง ๆ ขนไป บอกแกกลบตรนวา ไมควรกลาวอยางน บรรพชตเหลานน ฟงคาพดของเราแลว เปนผมใจยนด ดงน. ครนพระผมพระภาคเจา ตรสอยางนแลว พระราชาแมนนกมใจยนด. ดวยเหตนน ทานจงกลาว พระผมพระภาคเจาไดตรสไวยากรณ-พจนนแลว โอฏฐทธลจฉว มใจยนดชนชมภาษตของพระผมพระภาคเจา. อรรถกถามหาลสตร ในอรรกถาทฆนกายชอสมงคลวลาสน จบดวยประการฉะน จบอรรถกถามหาลสตรท ๖

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 113 ๗. ชาลยสตร เรองมณฑยปรพาชก และชาลปรพายก [๒๕๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาเสดจอย ณ โฆสตาราม กรงโกสมพ.ครงนน บรรพชตสองรป คอ ปรพาชก ชอ มณฑยะ ๑ ชาลยะ อนเตวาสกของบรรพชตผใชบาตรไม ๑ ไปเฝาพระผมพระภาคเจาไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครงผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว ไดยนอย ณ ทควรสวนขางหนง แลวทลถามพระผมพระภาคเจาวา พระโคดม ชวะอนนน สรระอนนน หรอ ชวะอนอน สรระอนอน. พระผมพระภาคเจาตรสวา ถาอยางนน เธอฟงเถด ทาในใจจงดเถด เราจกกลาว. บรรพชตสองรปนนทลรบวาจกทาตามแลว. พระผมพระภาคเจาตรสวา แนะเธอ พระตถาคตเสดจอบตในโลกน เปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ฯลฯ [พงดพสดารในสามญญผลสตร] ฯลฯ แนะเธอ ภกษเปนผถงพรอมดวยศลอยางนแล. เขาถงปฐมฌานอย. [๒๕๗] พระผมพระภาคเจาตรสถามวา แนะเธอ ภกษผรอยางน เหนอยางน ควรจะกลาววา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอนสรระอนอน. แนะเธอ ภกษผรอยางน เหนอยางน ไมสมควรกลาวอยางนนวา ฯลฯ กเรารอยางน เหนอยางน เมอเปนเชนนน เราจงไมกลาววา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน. ทตยฌาน. ตตยฌาน.เขาถงจตตถฌานอย. [๒๕๘] พระผมพระภาคเจาตรสถามวา แนะเธอ ภกษผรอยางนเหนอยางน สมควรหรอทจะกลาววา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 114ชวะอนอน สรระอนอน แนะเธอ ภกษผรอยางน เหนอยางน ไมสมควรกลาว วา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน. แนะเธอกเรารอยางน เหนอยางน เมอเปนเชนนน เราจงไมกลาววา ชวะอนนนสรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน. ภกษนาไปเฉพาะ นอมไปเฉพาะซงจตเพอญาณทสสนะ. แนะเธอ ภกษยอมรชดวา ฯลฯ กจอนเพอความเปนอยางนมไดม. [๒๕๙] พระผมพระภาคเจาตรสถามวา แนะเธอ ภกษผรอยางนเหนอยางน สมควรหรอทจะกลาววา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน. แนะเธอ ภกษผรอยางน เหนอยางน ไมสมควรกลาววา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน.แนะเธอ กเรารอยางน เหนอยางน เมอเปนเชนนน เราจงไมกลาววาชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน. พระผมพระภาคเจาตรสอยางน. บรรพชตสองรปนนดใจชนชมภาษตของพระผมพระภาคเจาแลวแล. จบชาลยสตรท ๗

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 115 อรรถกถาชาลสตร (เดมไมไดแปลไว) ชาลยสตรวา ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน ฯลฯ ในกรงโกสมพ เปนตน ในชาลยสตรนน มการพรรณนาตามลาดบบทดงตอไปน. บทวาโฆสตาราเม ความวา ในอารามทโฆษตเศรษฐสรางถวาย. ไดยนวาในกาลกอน ไดมนครแหงหนงชอทมฬรฐ. จากนครนนบรษเขญใจชอโกตหลก พรอมกบบตรและภรรยาหนไปสอวนตรฐ เพราะฉาตกภย เมอไมอาจนาบตรไปไดจงทงบตรเสยแลวเดนทางตอไป. มารดากลบไปรบเอาบตรนน. เขาจงพากนไปยงบานนายโคบาลแหงหนง. กในกาลนนนายโคบาลไดตระเตรยมขาวปายาสไวมาก. เขาไดกนขาวปายาสนน.ลาดบนนแล บรษนนกนขาวปายาสมาก ไมอาจจะใหยอยได ตกกลางคนไดตายไป ถอปฏสนธในทองแมสนข เกดเปนลกสนขนอยในบานนายโคบาลนนเทยว. ลกสนขนอยนนเปนทรกของนายโคบาล. และนายโคบาลบารงอปฏฐาก พระปจเจกพทธเจา. ฝายพระปจเจกพทธเจากใหกอนขาวกอนหนง ๆแกลกสนขนอยในกาลเสรจภตกจ. ลกสนขนอยนนเกดความรกในพระ-ปจเจกพทธเจา จงไปยงบรรณศาลา พรอมกบนายโคบาล. ครนนายโคบาลไมใชไปกไปเอง ในเวลาภตเฝาอยทประตบรรณศาลา เพอรอเวลา และเฝาด สตวรายในระหวางทางใหสตวรายหนไป. สนขนอยนนตายไปเกดในเทวโลกดวยจตออนนอมในพระปจเจกพทธะ. ในเทวโลกนน เขาจงมชอวา โฆสก-เทวบตร. โฆสกเทวบตรนน จตจากเทวโลกแลวไปเกดในเรอนตระกลหนงในกรงโกสมพ. เศรษฐไมมบตรไดใหทรพยแกบดามารดาของทารกนน ได

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 116รบเขาเปนบตร. ตอมาครนบตรของตนเกด เศรษฐกพยายามใหฆาเขาถงเจด-ครง. เขาไมถงความตายในทเจดแหง เพราะคาทตนเปนผมบญ ในทสดกไดชวตรอดมา เพราะความชวยเหลอของธดาเศรษฐคนหนง. ในกาลตอมาเมอบดาลวงลบไป เขาจงไดตาแหนงเศรษฐชอวา โฆษตเศรษฐ. กในกรงโกสมพยงมเศรษฐอกสองคน คอ กกกฏเศรษฐและปาวารก-เศรษฐ รวมเปน ๓ คนกบโฆษตเศรษฐน. กโดยสมยนน ดาบส ๕๐๐คนจากปาหมพานต พากนไปยงกรงโกสมพ เพอตากอากาศอบอน. เศรษฐสามคนนน ไดสรางบรรณกฏในอทยานของตน ๆ ทาการบารงแกดาบสเหลานน. อยมาวนหนง ดาบสเหลานนมาจากปาหมพานต ไดรบหนาวจดลาบากในทางกนดารมาก ถงตนไทรใหญตนหนง พากนนงรอรบการสงเคราะหจากสานกของเทวดาทสงสถตอยในตนไทรนน. เทวดาไดเหยยดแขนซงประดบดวยเครองอลงการทงปวง ใหวตถมนาดมนาใชเปนตนแกดาบสเหลานนบรรเทาความลาบาก. ดาบสเหลานนยมแยมดวยอานภาพแหงเทวดา จงถามวา ขาแตเทพทานทากรรมอะไรหนอแล จงไดสมบตน. เทวดากลาววา พระผมพระ-ภาคเจา พระนามวา พทธ ไดเกดแลวในโลก บดน พระองคประทบ อย ณ-กรงสาวตถ ทานอนาถบณฑกคหบดบารงพระผมพระภาคเจาพระองคนนในวนอโบสถทงหลาย ทานอนาถบณฑกะใหภตและคาจางตามปกตแกลกจางของตน แลวใหรกษาอโบสถศล อยมาวนหนงในเวลาเทยงวน ขาพเจามาเพอประโยชนแกอาหารเชา ไดเหนทานอนาถบณฑกะไมทาการงานเกยวกบลกจางอะไรเลย จงถามวา ในวนน มนษยทงหลายไมทาการงานเพราะเหตอะไร เขาเหลานนไดบอกเนอความนนแกขาพเจา ลาดบนน ขาพเจาจงกลาว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 117คานวา บดนไดลวงไปครงวนแลว ขาพเจาอาจเพอรกษาอโบสถครงหนง หรอหนอแล แตนนทานเศรษฐใหดใจแลวพดวาอาจรกษาได ขาพเจานนจงไดสมาทานอโบสถครง ในครงวน ไดทากาลกรยาในวนนนเทยวจงไดรบสมบตน. ลาดบนน ดาบสเหลานนเกดปตปราโมทยวา ไดยนวา พระพทธเจาเกดขนแลว ประสงคจะไปสกรงสาวตถ จากนนพากนไปสกรงโกสมพดวยคดวา เศรษฐผบารงมอปการะมากแกพวกเรา พวกเราจกบอกเนอความนแกเศรษฐแมเหลานน ผอนเศรษฐทงหลายกระทาสกการะมากมาย จงกลาววาพวกเราจะไปในเวลานนเทยว. ผอนเศรษฐทงหลายกลาววา ทานรบรอนอะไรหนอ ในกาลกอนพวกทานจะอยตลอดสเดอนจงไป ไดบอกประวตนน.และครนเศรษฐทงหลายกลาววา ขาแตทาน ถาอยางนนพวกเราจะไปพรอมกน จงกลาววาพวกเราจะไป ขอใหพวกทานคอยตามมา แลวไปสกรงสาวตถบวชในสานกของพระผมพระภาคเจา ไดบรรลพระอรหต. ฝายเศรษฐเหลานนมเกวยนคนละ ๕๐๐ เลมเปนบรวารไปสกรงสาวตถ ไดทากจมทานเปนตน ทลขอพระผมพระภาคเจา เพอประโยชนเสดจมาสกรงโกสมพกลบมาสรางวดสามแหง. ในเศรษฐเหลานน กกกฏเศรษฐสรางวดชอวากกกฏาราม ปาวารกเศรษฐสรางวด ชอ ปาวารกมพวน ทานโฆษตเศรษฐสรางวดชอโฆษตาราม. ทานหมายถงโฆษตารามนน จงกลาววา โกสม-พย วหรต โฆสตาราเม ดงน. บทวา มณฑโย นเปนชอของบรรพชตนน. บทวา ชาลโย แมนเปนชอของบรรพชตอกรปหนงเหมอนกน. กเพราะพระอปชฌายของชาลยะนน เทยวบณฑบาตดวยบาตรทาดวยไม เพราะฉะนน จงเรยกวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 118ทารปตตกนเตวาส. บทวา เอตทโวจ ความวาบรรพชตทงสองประสงคจะทลบอกวาทะโดยประสงคจะโตตอบ จงทลเนอความนน. ไดยนวาบรรพชต สองรปนนมความคดอยางนวา ถาพระสมณโคดมตรสวา ชวะอนนน สรระอนนน ลาดบนน พวกเรากจกยกวาทะนนของพระสมณโคดมนนวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ตามลทธของทาน สตวในโลกนเทยว จะดบสญ ดวยเหตนนวาทะของพระองคทาน ยอมเปนอจเฉทวาทะ แตถาตรสวา ชวะอนอนสรระอนอน ลาดบนน พวกเราจกยกวาทะของพระสมณโคดมนนวา ในวาทะของทานรปยอมดบสญ สตวยอมไมดบสญ เพราะเหตนน วาทะของพระองคทาน สตวกจะเทยง ดงน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา ทรงดารวา บรรพชตเหลาน ยอมถามปญหาเพอประโยชนแกการยกวาทะ แตบรรพชตเหลานไมอางองทสดสองอยางในศาสนาของเรา จงไมรวามชฌมาปฏปทามอย เอาละ เราจะไมแกปญหาของบรรพชตเหลานน จะแสดงธรรมเพอความแจมแจงแหงปฏปทาเหนปานนแมนน จงตรสวา เตนหาวโส ดงนเปนตน. ในบทเหลานน บทวา กลล นโข ตสเสต วจนาย ความวา บรรพชตผบวชดวยศรทธาบาเพญศล ๓ อยางบรรลปฐมฌานนน สมควรกลาวคานนหรอหนอ อธบายวา คานนควรเพอกลาวดวยคาพด. ปรพาชกทงหลายไดฟงพระพทธพจนนนแลว สาคญอยวา ธรรมดาปถชนยอมไมสนความสงสยเพราะฉะนน จงกลาวอยางนนในบางคราว จงกลาววา กลล ตสเสต วจนายดงน. บทวา อถ จ ปนาห น วทาม ความวา เราตงสญญาวา ความขอนนเรารอยางน จงไมกลาวอยางนน ถาและเมอภกษกระทากสณบรกรรมเจรญอย มหคคตจตนนกเกดขนดวยกาลงปญญา. บทวา น กลล ตสเสต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 119ความวา ปรพาชกเหลานนสาคญความขอนกลาววา พระขณาสพปราศจาก ความงมงาย ปราศจากความสงสย เพราะเหตใด เพราะเหตนน พระขณาสพนนจงไมควรกลาวความขอนน. บททเหลอในชาลยสตรนนมเนอความงายทงนน. อรรถกถาชาลยสตร ในอรรถกถาทฆนการ ชอสมงคลวลาสน จบเพยงเทาน. จบอรรถกถาชาลสตรท ๗

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 120 ๘. มหาสหนาทสตร เรองของอเจลกสสป [๒๖๐] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน :- ในสมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ กณณกถลมคทายวนใกลอชญญานคร. ครงนน อเจล ชอกสสป เขาไปเฝาพระมพระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว ไดยน ณ ทควรสวนสดขางหนง จงกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจาไดสดบมาวา พระสมณโคดมทรงตตบะทกอยางทรงคดคาน กลาวโทษบคคลผประพฤตตบะทงปวง ผมอาชพเศราหมองโดยสวนเดยว สมณพราหมณเหลานน มกกลาวตามคาทพระโคดมผเจรญตรสไว ไมชอวากลาวตพระโคดมผเจรญคาไมจรง และชอวาพยากรณธรรมตามสมควรแกธรรม อนง การกลาวและการกลาวตามทชอบธรรม แมนอยหนง จะไมถงฐานะทควรตเตยนแลหรอ ความจรงขาพเจามไดมความประสงคทจะกลาวตพระโคดมผเจรญ. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนกสสปสมณพราหมณผกลาวอยางนวา พระสมณโคดมทรงตตบะทกอยาง ทรงคดคาน กลาวโทษบคคลผประพฤตตบะทงปวง ผมอาชพเศราหมองโดยสวนเดยว ไมเปนอนกลาวตามเรา และไมชอวากลาวตเราดวยคาทไมมจรง ไมเปนจรง. ดกอนกสสป เราเหนบคคลผประพฤตตบะมอาชพเศราหมองบางคนในโลกน เบองหนาแตตายเพราะกายแตก เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรกกม เขาถงสคตโลกสวรรคกม อยเปนทกขเพราะบญนอย เขาถงอบาย ทคตวนบาต นรกกม อยเปนทกขเพราะบญนอยเขาถงสคตโลกสวรรคกม ดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 121ทพยจกษอนบรสทธลวงจกษมนษย. ดกอนกสสป เรานนรการมา การไป จต และอบตของบคคลผประพฤตตบะเหลาน ตามความเปนจรงอยางน เราจกตตบะทกอยาง จกคดคานกลาวโทษบคคลผประพฤตตบะทงปวง ผมอาชพเศราหมองโดยสวนเดยวทาไมเลา. [๒๖๑] ดกอนกสสป สมณพราหมณพวกหนง เปนบณฑต มปญญาละเอยด ทาการโตเถยงผอน มทาทางเหมอนคนแมนธนอย พวกเขานาจะเทยวทาลายทฏฐทงหลายดวยปญญา. กสมณพราหมณพวกนนยอมลงกบเราในฐานะบางอยาง ไมลงกบเราในฐานะบางอยาง. บางอยางทเขากลาววาด แมเรากกลาววาด. บางอยางทเขากลาววาไมด แมเรากกลาววาไมด. บางอยางทเขากลาววาด เรากลบกลาววาไมด. บางอยางทเขากลาววาไมด เรากลบกลาววาด. บางอยางทเรากลาววาด แมสมณพราหมณพวกอนกกลาววาด.บางอยางทเรากลาววาไมด ฝายหนงกกลาววาด. บางอยางทเรากลาววาดฝายหนงกกลาววาไมด. บางอยางทเรากลาววาไมด ฝายหนงกกลาววาด. เราเขาไปหาสมณพราหมณพวกนนแลวกลาวอยางนวา ดกอนทานผมอาย ฐานะทเราไมลงกนจงงดไว ในฐานะทงหลายทลงกน วญชนจงซกไซไลเลยงสอบสวน เปรยบเทยบครดวยคร หรอเปรยบเทยบหมดวยหมวา ธรรมของทานพวกนเหลาใด เปนอกศล นบวาเปนอกศล มโทษ นบวามโทษ ไมควรเสพนบวาไมควรเสพ ไมเปนธรรมประเสรฐ นบวาไมเปนธรรมประเสรฐ เปนฝายดา นบวาเปนฝายดา ใครเลาละธรรมเหลานไดไมมเหลอประพฤตอย พระสมณโคดมหรอคณาจารยผเจรญเหลาอน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 122 [๒๖๒] ดกอนกสสป กขอนเปนฐานะทจะมได คอวญชนเมอซก ไซไลเลยง สอบสวน พงกลาวอยางนวา ธรรมของทานพวกนเหลาใด เปนอกศล นบวาเปนอกศล มโทษ นบวามโทษ ไมควรเสพ นบวาไมควรเสพไมเปนธรรมประเสรฐ นบวาไมเปนธรรมประเสรฐ เปนฝายดา นบวาเปนฝายดา พระสมณโคดมละธรรมเหลานไดไมมเหลอ ประพฤตอย หรอวา ทานคณาจารยผเจรญเหลาอน. ดกอนกสสป วญชนในโลกน เมอซกไซไลเลยงสอบสวนดงน โดยมากพงสรรเสรญเราพวกเดยวในขอนน. [๒๖๓] ดกอนกสสป อกขอหนงเลา วญชนจงซกไซไลเลยงสอบสวนพวกเรา เปรยบเทยบครดวยคร หรอเปรยบเทยบหมดวยหมวา ธรรมของทานพวกน เหลาใดเปนกศล นบวาเปนกศล ไมมโทษ นบวาไมมโทษควรเสพ นบวาควรเสพ เปนธรรมประเสรฐ นบวาเปนธรรมประเสรฐ เปนฝายขาว นบวาเปนฝายขาว ใครเลาสมาทานธรรมเหลานไมมเหลอ ประพฤตอย พระสมณโคดมหรอคณาจารยผเจรญเหลาอน. ดกอนกสสป กขอนเปนฐานะทจะมได คอ วญชน เมอซกไซไลเลยงสอบสวน พงกลาวอยางนวา ธรรมของทานพวกน เหลาใดเปนกศล นบวาเปนกศล ไมมโทษ นบวาไมมโทษควรเสพ นบวาควรเสพ เปนธรรมประเสรฐ นบวาเปนธรรมประเสรฐ เปนฝายขาว นบวาเปนฝายขาว พระสมณโคดมสมาทานธรรมเหลานไดไมมเหลอ พระพฤตอย หรอคณาจารยผเจรญเหลาอน. ดกอนกสสป วญชนในโลกน เมอซกไซไลเลยงสอบสวนดงน โดยมากพงสรรเสรญ เราพวกเดยวในขอนน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 123 [๒๖๔] ดกอนกสสป อกขอหนง วญชนจงซกไซไลเลยง สอบสวน พวกเรา เปรยบเทยบครดวยคร หรอเปรยบเทยบหมดวยหมวา ธรรมของทานพวกน เหลาใด เปนอกศล นบวาเปนอกศล มโทษ นบวามโทษ ไมควรเสพ นบวาไมควรเสพ ไมเปนธรรมประเสรฐ นบวาไมเปนธรรมประเสรฐเปนฝายดา นบวาเปนฝายดา ใครเลาละธรรมเหลานไดไมมเหลอ ประพฤตอย หมสาวกของพระโคดม หรอหมสาวกของคณาจารยผเจรญเหลาอน.ดกอนกสสป กขอนเปนฐานะทจะมได คอ วญชนเมอซกไซไลเลยงสอบสวนพงกลาวอยางนวา ธรรมของทานพวกน เหลาใด เปนอกศล นบวาเปนอกศลมโทษ นบวามโทษ ไมควรเสพ นบวาไมควรเสพ ไมเปนธรรมประเสรฐนบวาไมเปนธรรมประเสรฐ เปนฝายดา นบวาเปนฝายดา หมสาวกของพระโคดมละธรรมเหลานได ไมมเหลอ ประพฤตอย หรอหมสาวกของคณาจารยผเจรญเหลาอน. ดกอนกสสป วญชนทงหลายในโลกน เมอซกไซไลเลยงสอบสวนดงน โดยมากพงสรรเสรญเราพวกเดยวในขอนน. [๒๖๕] ดกอนกสสป อกขอหนง วญชนจงซกไซไลเลยง สอบสวนพวกเรา เปรยบเทยบครดวยคร หรอเปรยบเทยบหมดวยหมวา ธรรมทงหลายของทานพวกน เหลาใด เปนกศล นบวาเปนกศล ไมมโทษ นบวาไมมโทษควรเสพ นบวาควรเสพ เปนธรรมประเสรฐ นบวาเปนธรรมประเสรฐเปนฝายขาว นบวาเปนฝายขาว ใครสมาทานธรรมเหลานไดไมมเหลอประพฤตอย หมสาวกของพระโคดม หรอหมสาวกของคณาจารยผเจรญเหลา-อน. ดกอนกสสป กขอนเปนฐานะทจะมได คอ วญชนเมอซกไซไลเลยงสอบสวน พงกลาวอยางนวา ธรรมของทานพวกน เหลาใด เปนกศล นบวาเปนกศล ไมมโทษ นบวาไมมโทษ ควรเสพ นบวาควรเสพ เปนธรรม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 124ประเสรฐ นบวาเปนธรรมประเสรฐ เปนฝายขาว นบวาเปนฝายขาว หม สาวกของพระโคดมสมาทานธรรมเหลานไดไมมเหลอ ประพฤตอย หรอหมสาวกของคณาจารยผเจรญเหลาอน. ดกอนกสสป วญชนในโลกน เมอซกไซไลเลยงสอบสวน ดงน โดยมากพงสรรเสรญเราพวกเดยวในขอนน.ดกอนกสสป มรรคมอย ปฏปทามอย บคคลปฏบตตามแลวจะรเอง จะเหนเองวา พระสมณโคดมกลาวตามกาล กลาวจรง กลาวอรรถ กลาวธรรมกลาววนย. ดกอนกสสป มรรคเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน ทบคคลปฏบตแลว จะรเอง จะเหนเองวา พระสมณโคดมกลาวตามกาล กลาวจรง กลาว-อรรถ กลาวธรรม กลาววนย. มรรคมองค ๘ อน ประเสรฐน คอ ความเหนชอบ ความดารชอบ พดชอบ การงานชอบ เลยงชพชอบ พยายามชอบระลกชอบ ตงใจชอบ. ดกอนกสสป มรรคนแล ปฏปทาน ทบคคลปฏบต ตามแลว จะรเอง จะเหนเองวา พระสมณโคดมกลาวตามกาล กลาวจรงกลาวอรรถ กลาวธรรม กลาววนย. [๒๖๖] ครนพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว อเจลกสสปไดทลวาขาแตพระโคดมผมอาย การบาเพญตบะแมเหลาน นบวาเปนสามญคณ และนบวาเปนพรหมญคณของสมณพราหมณเหลานน คอ คนเปลอย ทอดทงมรรยาท เลยมอ เชญใหมารบภกษากไมมา เชญใหหยดกไมหยด ไมรบภกษาทแบงไวกอน ไมรบภกษาททาเจาะจง ไมรบภกษาทไดนมนตไว เขาไมรบภกษาจากปากหมอ ไมรบภกษาจากปากหมอขาว ไมรบภกษาทบคคลยนครอมธรณประตนามา ไมรบภกษาทบคคลยนครอมทอนไมนามา ไมรบภกษาทบคคลยนครอมสากนามา ไมรบภกษาของคน ๒ คน ทกาลงบรโภคอย ไมรบภกษาของหญงมครรภ ไมรบภกษาของหญงผกาลงใหลกดดนม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 125ไมรบภกษาของหญงผคลอเคลยบรษ ไมรบภกษาทนดแนะกนทาไว ไมรบ ภกษาในทซงสนขไดรบเลยงด ไมรบภกษาในทมแมลงวนไตตอมเปนกลมไมกนปลา ไมกนเนอ ไมดมสรา ไมดมเมรย ไมดมของหมกดอง. เขารบภกษาทเรอนหลงเดยว เยยวยาอตภาพดวยขาวคาเดยวบาง รบภกษาทเรอนสองหลงเยยวยาอตภาพดวยขาวสองคาบาง รบภกษาทเรอนเจดหลง เยยวยาอตภาพดวยขาวเจดคาบาง เยยวยาอตภาพดวยภกษาในถาดใบเดยวบาง สองใบบางเจดใบบาง กนอาหารทเกบคางไววนหนงบาง สองวนบาง เจดวนบาง.เปนผประกอบความขวนขวายในการบรโภคภตทเวยนมาตงกงเดอนเชนนบางขาแตพระโคดมผมอาย การบาเพญตบะของสมณพราหมณเหลาน นบวาเปนสามญคณและเปนพรหมญคณ คอ เปนผมผกดองเปนภกษาบาง มขาวฟางเปนภกษาบาง มลกเดอยเปนภกษาบาง มกากขาวเปนภกษาบาง มยางเปนภกษาบาง มสาหรายเปนภกษาบาง มราเปนภกษาบาง มขาวตงเปนภกษาบาง มกายานเปนภกษาบาง มหญาเปนภกษาบาง มโคมยเปนภกษาบาง มเหงาและผลไมในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมหลน เยยวยาอตภาพ. ขาแตพระโคดมผมอาย การบาเพญตบะ ของสมณพราหมณเหลาน จดเปนสามญ-คณ และเปนพรหมญคณ คอ เขาทรงผาปานบาง ผาแกมกนบาง ผาหอศพ บาง ผาบงสกลบาง ผาเปลอกไมบาง หนงเสอบาง หนงเสอทงเลบบางผาคากรองบาง ผาเปลอกปอกรองบาง ผาผลไมกรองบาง ผากมพลทาดวยผมคนบาง ผากมพลทาดวยขนสตวบาง ผาทาดวยขนปกนกเคาแมวบาง เปนผถอนผนและหนวด ประกอบความขวนขวายในการถอนผมและหนวดบาง เปนผยนหามอาสนะบาง เปนผกระโหยง ประกอบความเพยรในการกระโหยงบางเปนผนอนบนหนาม สาเรจการนอนบนหนามบาง สาเรจการนอนบนแผน-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 126กระดานบาง สาเรจการนอนบนเนนดนบาง เปนผนอนตะแคงขางเดยวบาง เปนผหมกหมมดวยธลอยกลางแจง นงบนอาสนะตามทลาดไวบาง เปนผบรโภคคถ ประกอบความขวนขวายในการบรโภคคถบาง เปนผหามนาเยนขวนขวายในการหามนาเยนบาง เปนผประกอบความขวนขวายในการอาบนาวนละสามครงอยบาง. [๒๖๗] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนกสสป แมถาเขาเปนผเปลอย ทอดทงมรรยาท เลยมอ ฯลฯ เปนผประกอบความขวนขวายในการบรโภคภตทเวยนมาตงกงเดอนเชนนบาง. สลสมปทา จตตสมปทา หรอปญญา-สมปทาน เปนอนเขาไมไดอบรมแลว ไมไดกระทาใหแจงแลว. ทแท เขายงหางไกลจากสามญคณ และพรหมญคณ. ดกอนกสสป ตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยดเบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญา-วมตต อนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยง ดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนกสสป ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. ดกอนกสสป แมถาเขาเปนผมผกดองเปนภกษา มขาวฟางเปนภกษาฯลฯ มเหงาและผลไมในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมหลน เยยวยาอตภาพ.เพยงเทาน สลสมปทา จตตสมปทา ปญญาสมปทา นเปนอนเขาไมไดอบรมแลว ไมไดกระทาใหแจงแลว. ทแทเขายงหางไกลจากสามญคณ และพรหมญคณ. ดกอนกสสป ตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความ เบยดเบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนกสสปภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. ดกอนกสสป แมถาเขาทรงผา-ปานบาง ผาแกมกนบาง ฯลฯ เปนผประกอบความขวนขวายในการอาบนา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 127วนละสามครงอยบาง เพยงเทาน สลสมปทา จตตสมปทา ปญญาสมปทาน เปนอนเขาไมไดอบรมแลว ไมไดกระทาใหแจงแลว. ทแทเขายงหางไกลจากสามญคณ และพรหมญคณ. ดกอนกสสป ตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมความเบยดเบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบนเขาถงอย. ดกอนกสสป ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. [๒๖๘] ครนพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว อเจลกสสปไดทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ สามญคณทาไดยาก พรหมญคณทาไดยาก.พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนกสสป คากลาวนนเปนปกตในโลกแล ทสามญคณทาไดยาก พรหมญคณทาไดยาก. ดกอนกสสป แมถาเขาเปนผเปลอยทอดทงมรรยาท เลยมอ ฯลฯ เปนผประกอบความขวนขวายในการบรโภคภตทเวยนมาตงกงเดอนอยเชนนบาง. ดกอนกสสป สามญคณหรอพรหมญคณจกเปนกจทกระทาไดยาก กระทาไดแสนยาก ดวยการปฏบตมประมาณนอยน และดวยการบาเพญตบะนแลว ขอนนไมนาจกตองกลาววา สามญคณทาไดยาก พรหมญคณทาไดยากดงนแล กคหบดหรอบตรคหบด โดยทสดแมนางกมภทาส จกอาจทาสามญคณและพรหมญคณนนไดดวยการกลาววา เอาเถอะเราจกเปนคนเปลอยทอดทงมรรยาท. เลยมอ ฯลฯ เปนผประกอบความขวนขวายในการบรโภคภตทเวยนมาตงกงเดอนอยเชนนบาง. ดกอนกสสป กเพราะสามญคณ หรอพรหมญคณ เปนกจททาไดยาก ทาไดแสนยาก เพราะตองเวนการปฏบตมประมาณนอยน และตองเวนการบาเพญตบะน เพราะฉะนน การทกลาววาสามญคณทาไดยาก พรหมญคณทาไดยากนน สมควรแลว. ดกอนกสสปตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยดเบยน และทาให

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 128แจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะสนไป ดวย ปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนกสสป ภกษนเราเรยกวาสมณะบาง พราหมณบาง. ดกอนกสสป แมถาเขา เปนผมผกดองเปนภกษาบางมขาวฟางเปนภกษาบาง ฯลฯ มเหงาและผลไมในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมหลนเยยวยาอตภาพ. ดกอนกสสป สามญคณ. หรอพรหมญคณ จกเปนกจททาไดยาก กระทาไดแสนยาก ดวยการปฏบตมประมาณนอยน และดวยการบาเพญตบะนแลว ไมนาจะตองกลาววา สามญคณทาไดยาก พรหม-มญคณทาไดยาก ดงนเลย กคหบดหรอบตรคหบดโดยทสดแมนางกมภทาสจกอาจทาสามญคณและพรหมญคณนนได ดวยการกลาววา เอาเถอะ เราจะเปนคนเปลอย มผกดองเปนภกษาบาง มขาวฟางเปนภกษาบาง ฯลฯ มเหงาและผลไมในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมหลนเยยวยาอตภาพ. ดกอนกสสปกเพราะสามญคณหรอพรหมญคณ เปนกจททาไดยาก กระทาไดแสนยากเพราะตองเวนการปฏบตมประมาณนอยน และตองเวนการบาเพญตบะนเพราะฉะนน การทกลาววา สามญคณทาไดยาก พรหมญคณทาไดยาก ดงน สมควรแลว. ดกอนกสสป ตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยดเบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบนเขาถงอย.ดกอนกสสป ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. ดกอนกสสป แมถาเขาทรงผาปานบาง ผาแกมกนบาง ฯลฯ ประกอบความขวนขวายในการอาบนาวนละสามครงอยบาง. ดกอนกสสป สามญคณหรอพรหมญคณ จกเปนกจทกระทาไดยาก กระทาไดแสนยาก ดวยการปฏบตมประมาณนอยนและดวยการบาเพญตบะนแลว ไมนาจกตองกลาววา สามญคณทาไดยาก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 129พรหมญคณทาไดยาก ดงนเลย.. กคหบดหรอบตรคหบด โดยทสดแมนาง กมภทาส จกอาจทาสามญคณ และพรหมญคณนไดดวยการกลาววา เอาเถอะเราจะทรงผาปานบาง ผาแกมกนบาง ฯลฯ ประกอบความขวนขวายในการลงอาบนาวนละสามครงอยบาง. ดกอนกสสปะ กเพราะสามญคณหรอพรหมญคณ เปนกจทกระทาไดยาก กระทาไดแสนยาก เพราะตองเวนการปฏบตมประมาณนอยน และเพราะตองเวนการบาเพญตบะน เพราะฉะนนการทกลาววา สามญคณทาไดยาก พรหมญคณทาไดยาก ดงน สมควรแลว. ดกอนกสสปะ ตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยด-เบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะสนไปดวยปญญาอนยงดวยตนเองไปปจจบน เขาถงอย. ดกอนกสสปะภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. [๒๖๙] ครนพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว อเจลกสสปะไดทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก. พระผมพระภาค-เจาตรสวา ดกอนกสสปะ คากลาวทวา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก นนเปนปกตในโลกแล. ดกอนกสสปะ แมถาเขาเปนคนเปลอย ทอดทงมรรยาท เลยมอ ฯลฯ ประกอบความขวนขวายในการบรโภคภตทเวยนมาตงกงเดอนเหนปานนอย ดกอนกสสปะ สมณะหรอพราหมณจกรไดยาก รไดแสนยาก ดวยการปฏบตมประมาณนอยน และดวยการบาเพญตบะนแลว ไมนาจะตองกลาววาสมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก ดงนเลย. กคหบดหรอบตรคหบดโดยทสดแมนางกมภทาส จกอาจ สามญคณ และพรหมญคณนไดวา สมณะหรอ พราหมณแมน เปนคนเปลอย ทอดทงมรรยาท เลยมอ ฯลฯ ประกอบความขวนขวายในการบรโภคภตทเวยนมาตงกงเดอน เชนนบาง. ดกอนกสสปะ ก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 130เพราะสมณะหรอพราหมณเปนผรไดยาก รไดแสนยาก เพราะตองเวนการ ปฏบตมประมาณนอยน และตองเวนการบาเพญตบะน เพราะฉะนนการทกลาววา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก ดงนสมควรแลว. ดกอนกสสปะตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยดเบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบนเขาถงอย. ดกอนกสสปะ ภกษนเราเรยกวา สมณะบางพราหมณบาง. ดกอนกสสปะ แมถาเขาเปนผมผกดองเปนภกษาบาง มขาวฟางเปนภกษาบาง ฯลฯ มเหงาและผลไมในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมท หลนเยยวยาอตภาพ. ดกอนกสสปะ สมณะหรอพราหมณ จกรไดยาก รไดแสนยาก ดวยการปฏบตมประมาณนอยน และดวยการบาเพญตบะน ไมนาจกตองกลาววา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก ดงนเลย. กสมณะหรอพราหมณนน อนคหบดหรอบตรคหบดโดยทสดแมนางกมภทาส จกอาจร ไดวา สมณะหรอพราหมณน เปนผมผกดองเปนภกษา มขาวฟางเปนภกษาฯลฯ มเหงาและผลไมในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมทหลนเยยวยาอตภาพ.ดกอนกสสปะ สมณะหรอพราหมณเปนผรไดยาก รไดแสนยาก เพราะตองเวนจากการปฏบตอนมประมาณนอยน และตองเวนการบาเพญตบะน เพราะฉะนนจงสมควรกลาววา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก. ดกอนกสสปะ กเพราะภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยดเบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยง ดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนกสสป ภกษนเราเรยกวา สมณะบางพราหมณบาง. ดกอนกสสปะ แมถาเขาทรงผาปานบาง ผาแกมกนบาง ฯลฯประกอบความขวนขวายในการอาบนาวนละสามครงอยบาง. ดกอนกสสปะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 131สมณะหรอพราหมณจกรไดยาก รไดแสนยาก ดวยการปฏบตมประมาณนอย น และดวยการบาเพญตบะน ไมนาจกกลาววา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก ดงนเลย. กสมณะหรอพราหมณนน อนคหบดหรอบตรคหบดโดยทสดแมนางกมภทาส จกอาจรไดวา สมณะหรอพราหมณน ทรงผาปานบาง ทรงผาแกมกนบาง ฯลฯ ประกอบดวยการขวนขวายในการอาบนาวนละสามครงอยบาง. ดกอนกสสปะ เพราะเวนจากการปฏบตมประมาณนอยน และเวนจากการบาเพญตบะน สมณะหรอพราหมณจะรไดยาก รไดแสนยากเพราะฉะนน จงสมควรกลาววา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก. ดกอนกสสปะ ตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยดเบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะสนไปดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบนเขาถงอย. ดกอนกสสปะ ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง ดงน. [๒๗๐] ครนพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว อเจลกสสปะไดทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ กสลสมปทานนนเปนไฉน จตตสมปทาเปนไฉนปญญาสมปทาเปนไฉน. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนกสสปะ พระตถาคตเสดจอบตในโลกน เปนพระอรหนตตรสรชอบเอง ฯลฯ ดกอนกสสปะ กภกษเปนผถงพรอมดวยศลเปนอยางไร ภกษในศาสนานละการฆาสตว งดเวนจากการฆาสตว วางทอนไม วางศาตรา มความละอาย มความเอนด มความกรณา หวงประโยชนแกสตวทงปวงอย ขอนเปนสลสมปทาของเธอประการหนง ฯลฯ ภกษนนประกอบพรอมดวยศลสลขนธอนประเสรฐน เสวยสขอนไมมโทษ เปนไปในภายใน ดกอนกสสปะ ภกษเปนผถงพรอมดวยศลอยางน น แลสลสมปทานน ฯลฯ บรรลปฐมฌานอย นเปนจตสมปทาของเธอประการ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 132หนง นแลจตตสมปทา ฯลฯ โนม นอมจตไปเพอญาณทสสนะ. นเปนปญญา-สมปทาของเธอประการหนง ฯลฯ รชดวา ฯลฯ กจอนเพอความเปนอยางน มไดม นเปนปญญาสมปทาของเธอประการหนง นแลญาณสมปทา. ดกอนกสสปะ สลสมปทา จตตสมปทา ปญญาสมปทาอยางอนทยงกวา หรอประณต กวา สลสมปทา จตตสมปทา ปญญาสมปทานไมมเลย. [๒๗๑] ดกอนกลสปะ มสมณพราหมณพวกหนงเปนผกลาวศล สรรเสรญคณแหงศลโดยอเนกปรยาย. ดกอนกสสปะ ศลอนประเสรฐยอดเยยมมประมาณ เทาใด เรายงไมเหนผใดทดเทยมเราในศลนน ผทยงกวาจะมทไหน ทจรงเราผเดยวเปนผยงในศลนน คอ อธศล. ดกอนกสสปะ มสมณพราหมณพวกหนงเปนผกลาวตบะอนกดกนกเลส กลาวสรรเสรญคณตบะอนกดกนกเลสโดยอเนกปรยาย. ดกอนกสสปะ ตบะอนกดกนกเลสอนประเสรฐยอดเยยมมประมาณเทาใด เรายงไมเหนผใดทดเทยมเราในตบะนน ผทยงกวาจะมทไหนทจรง เราผเดยวเปนผยงในตบะนน คอ อธจต. ดกอนกสสปะ ยงมสมณ-พราหมณพวกหนงเปนผกลาวปญญา สรรเสรญคณแหงปญญาโดยอเนกปรยาย.ดกอนกสสปะ ปญญาอนประเสรฐ ยอดเยยมมประมาณเทาใด เรายงไมเหนผใดทดเทยมเรา ในปญญานน ผทยงกวาจะมทไหน แทจรง เราผเดยวเปนผยงกวา ในปญญานนคอ อธปญญา. ดกอนกสสปะ มสมณพราหมณพวกหนงเปนผกลาววมตต สรรเสรญคณแหงวมตตโดยอเนกปรยาย. ดกอนกสสปะวมตตอนประเสรฐยอดเยยมมประมาณเทาใด เราไมเหนผใดทดเทยมเราในวมตตนน ผทยงกวาจะมทไหน แทจรงเราผเดยวเปนผยงกวาในวมตตนน คอ อธวมตต.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 133 [๒๗๒] ดกอนกสสปะ กขอนเปนฐานะทจะมได คอพวกปรพาชก อญญเดยรถย จะพงกลาวอยางนวา พระสมณโคดมบนลอสหนาท แตบนลอในเรอนวาง ไมใชในบรษท. ทานพงบอกปรพาชกพวกนนวา พวกทานอยากลาวอยางนเลย. ดกอนกสสปะ ทานพงบอกอยางนวา พระสมณโคดมบนลอสหนาท บนลอในบรษท ไมใชในเรอนวาง. ดกอนกสสปะ กขอนเปนฐานะทจะมได คอ พวกปรพาชกอญญเดยรถย จะพงกลาวอยางนวา พระสมณะ-โคดมบนลอสหนาท และบนลอในบรษท ไมใชบนลออยางองอาจ. ทานพงบอกปรพาชกพวกนนวา พวกทานอยากลาวอยางนเลย. ดกอนกสสปะ ทานพงบอกอยางนวา พระสมณโคดมบนลอสหนาท และบนลอในบรษท ทงบนลออยางองอาจ. ดกอนกสสปะ กขอนเปนฐานทจะมได คอ พวกปรพาชกอญญเดยรถยจะพงกลาวอยางน พระสมณโคดมบนลอสหนาท และบนลอในบรษท ทงบนลออยางองอาจ แตเทวดาและมนษยมไดถามปญหาเธอ ถงถามเธอกพยากรณไมได ถงจะพยากรณได กยงจตของเขาใหยนดดวยการพยากรณปญหาไมได ถงใหยนดได เขากไมสาคญจะฟง ถงฟง กไมเลอมใส ถงเลอมใสกไมทาอาการของผเลอมใส ถงทากไมปฏบตเพอความเปนอยางนนถงปฏบตกไมชนชม. ทานพงบอกพวกเขาวา พวกทานอยาไดกลาวอยางน เลย. ดกอนกสสปะ ทานพงบอกอยางนวา พระสมณโคดมบนลอสหนาท และบนลอในบรษท ทงบนลออยางองอาจ เทวดาและมนษยยอมถามปญหาพระองค พระองคถกถามปญหาแลว ยอมพยากรณแกเทวดาและมนษยเหลานนได ยงจตของเทวดาและมนษยเหลานน ใหยนดดวยการพยากรณปญหา เทวดาและมนษยเหลานนยอมสาคญปญหาพยากรณวา อนตน ๆ ควรฟง ครนฟงแลวยอมเลอมใส ครนเลอมใสแลว ยอมทาอาการของผเลอมใส ยอมปฏบต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 134เพอความเปนอยางนน ครนปฏบตแลว ยอมชนชม. ดกอนกสสปะ. สมย หนงเราอยทภเขาคชฌกฏ ใกลกรงราชคฤห. เพอนพรหมจรรยของทานคนหนงในกรงราชคฤหนน ชอวา นโครธปรพาชก ไดถามปญหาในตบะอนกดกนกเลสอยางยง เราถกถามแลวไดพยากรณแกเขา เมอเราพยากรณแลวเขาปลมใจเหลอเกน. [๒๗๓] อเจลกสสปะทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ใครเลา ฟงธรรมของผมพระภาคเจาแลว จะไมปลมใจอยางเหลอเกน แมขาพระองคฟงธรรมของพระผมพระภาคเจาแลว ยงปลมใจเหลอเกน ขาแตพระองคผเจรญ ภาษตไพเราะยงนก ขาแตพระองคผเจรญ ภาษตไพเราะยงนก เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยคดวา ผมจกษจะเหนรปดงน ฉนใด พระผมพระภาคเจาทรงประกาศพระธรรมโดยอเนกปรยายฉนนนเหมอนกน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคน ขอถงพระผมพระภาคเจา พระธรรม และพระสงฆวาเปนสรณะ ขาพระองคพงไดบรรพชา พงไดอปสมบทในสานกของพระผมพระภาคเจา ดงน. [๒๗๔] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนกสสปะ ผใดเคยเปนอญญ-เดยรถย หวงบรรพชา หวงอปสมบทในธรรมวนยน ผนนจะตองอยปรวาส๔ เดอน ตอลวง ๔ เดอน ภกษทงหลายเตมใจแลว จงใหบรรพชา ใหอปสมบทเพอความเปนภกษ กแตวา เรารความตางแหงบคคลในขอน. อเจลกสสปะทลวา ขาแตพระองคผเจรญ หากผทเคยเปนอญญเดยรถย หวงบรรพชาหวงอปสมบท ในพระธรรมวนยน จะตองอยปรวาส ๔ เดอน ตอลวง ๔ เดอนภกษทงหลายเตมใจแลว จงใหบรรพชา ใหอปสมบท เพอความเปนภกษไซร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 135ขาพระองคจกอยปรวาส ๔ ป ตอลวง ๔ ป ภกษทงหลายเตมใจแลวจงใหบรรพ-ชาใหอปสมบท เพอความเปนภกษ. อเจลกสสปะไดบรรพชา ไดอปสมบทในสานกของพระผมพระภาคเจาแลว. กทานกสสปะอปสมบทแลวไมนาน หลกออกแตผเดยว ไมประมาทมความเพยร มตนสงไปแลว ไมนานนก กทาใหแจงซงทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ซงกลบตรทงหลายผออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต โดยชอบตองการนน ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย รชดวาชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดมดงน. กทานกสสปะไดเปนพระอรหนตรปหนงในจานวนพระอรหนตทงหลาย ฉะนแล. จบมหาสหนาทสตรท ๘

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 136 อรรถกถามหาสหนาทสตร มหาสหนาทสตรวา ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน ฯลฯ พระผมพระ-ภาคเจาประทบอยในเมองอรญญา๑. เปนตน. ในมหาสหนาทสตรนนมการพรรณนาตามลาดบบท ดงตอไปน บทวา อราย ความวาคาวา อรญญา นแหละเปนชอของแควนบาง ของเมองบาง. พระผมพระภาคเจาทรงอาศยเมองอรญญาประทบอย.บทวา ในสวนกวางชอกณณกถละ คอ ภมภาคทนารนรมยแหงหนง ชอกณณกถละมอยในทไมไกลแหงเมองนน. ภมภาคนน เรยกวา สวนกวางเพราะพระราชทานอภยแกกวาง ในสวนกวางชอกณณกถละนน. บทวา เปลอย คอ นกบวชเปลอย. บทวา กสสปะ เปนชอของนกบวช นน. บทวา ผมตปะ คอ ผอาศยตปะ. บทวา ผมการเลยงชพเศราหมอง คอ การเลยงชพของนกบวชนนเศราหมองดวยอานาจแหงความเปลอยและการมความประพฤตเสยเปนตน เหตนน จงชอวามการเลยงชพเศราหมอง. ผมการเลยงชพเศราหมองนน. บทวา ยอมตเตยน คอ ยอมตาหน. บทวา ยอมวาราย คอ ยอมเยยหยน ยอมเพดเพย. บทวา และยอมพยากรณธรรมตามสมควรแกธรรม คอ ยอมกลาวเหตสมควรแกเหตทพระโคตมะผเจรญตรสแลว. บทวา วาทะและอนวาทะ เปนไปกบดวยธรรมคอ วาทะและอนวาทะของทาน มเหตดวยเหตทคนอนกลาวแลวคอเหตอน ๑. บาลเปน อชญญา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 137ผรพงตเตยนวา ใคร ๆ แมไมประมาท กไมมาหรอ. คาน ทานกลาวไววา เหตทควรตเตยนในเพราะวาทะของทานไมมหรอ. คาวา ไมตองการกลาวตคอ ไมตองการกลาวดวยคาไมเปนจรง. ในคาวา ผมตปะ มการเลยงชพเศราหมองบางคน เปนตน พงทราบดงน คนในโลกบางคนมตปะ เพราะอาศยตปะมการบวชเปนอเจลกเปนตนคดวา เราจกเลยงชวตดวยของเศราหมอง จงยงตนใหลาบากดวยประการตาง ๆ มกนหญาและขววเปนตน และไมไดการดาเนนชวตดวยความสขเพราะมบญนอย. เขาบาเพญทจรต ๓ แลวเกดในนรก. อกคนหนง อาศยตปะเชนนนเปนผมบญ ยอมไดลาภสกการะ. เขาเขาใจวา บดน คนเชนเราไมมแลว ยกยองตนไวอยในฐานะสงคดวา จกยงลาภใหเกดยง ๆ ขน และบาเพญทจรต ๓ ดวยอานาจแหงอเนสนา แลวจะเกดในนรก นยตนกลาวหมายถงบรรพชตทงสองน. อกคนหนง เลยงชพเศราหมอง แมอาศยตปะ เปนผมบญนอย ยอมไมไดการดาเนนชวตดวยความสข. เขาคดวา ความเปนอยสบาย ยอมไมเกดขนแกเรา เพราะไมไดทาบญไวในกอน เอาละ บดน เราจะทาบญ ดงนแลวบาเพญสจรต ๓ จะเกดในสวรรค. อกคนหนง เลยงชพเศราหมอง เปนผมบญ ยอมไดการดาเนนชวตดวยความสข เขาคดวา ความเปนอยสบายยอมเกดแกเรา เพราะเปนผทาบญไวในกอน ละอเนสนาแลว บาเพญสจรต ๓ จะเกดในสวรรค. นยท ๒กลาวหมายถงบรรพชตทงสองน. สวนผบาเพญตปะคนหนง มทกขนอย ประกอบดวยความประพฤตภายนอก เปนดาบส หรอเปนปรพาชกทปกปด ยอมไมไดปจจยทชอบใจเพราะมบญนอย. เขาบาเพญทจรต ๓ ดวยอานาจแหงอเนสนา ตงตนไว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 138ในความสข จะเกดในนรก. อกรปหนงมบญ เกดมานะขนวา บดน คน เชนเราไมม หรอยงลาภสกการะใหเกดขนดวยอานาจอเนสนา. คดสง ๆเปนตน ดวยอานาจมจฉาทฏฐวา ความสมผสแหงปรพาชกาสาวรน ผมขนออนนมนเปนความสข หรอถงความดมดาในกาม บาเพญทจรต ๓ จะตกนรก. นยท ๓ กลาวถงบรรพชตทงสอง. สวนอกรปหนง มทกขนอย มบญนอย. เขาคดวา เราไมไดชวตดวยความสข เพราะไมไดทาบญไวแมในกอน ดงนแลวบาเพญสจรต ๓ จงเกดในสวรรค. อกรปหนง มบญ. เขาคดวา เราไดความสข เพราะทาบญไวในกอน แมบดน กจกทาบญเหมอนกน จงบาเพญสจรต ๓ จะเกดในสวรรค. นยท ๔ กลาวถงบรรพชตสองรปน. การกระทานมาดวยอานาจแหงเดยรถย ไมไดแมในศาสนา. นกบวชบางคน เปนผมความเปนอยเศราหมองดวยอานาจแหงการสมาทานธดงค หรอเทยวไปทวบาน กไมไดอาหารเตมทอง เพราะมบญนอย. เขาคดวาจกยงปจจยใหเกดขน จงทาอเนสนาดวยอานาจเวชกรรมเปนตน โออวดพระอรหต หรอซองเสพเรองโกหก ๓ ประการ ยอมเกดในนรก. อกรปหนง เปนผมบญเชนนนเหมอนกน. เขายงมานะใหเกดขนเพราะบญสมบตนน ประสงคจะทาลาภทเกดขนแลวใหมนคง จงบาเพญทจรต ๓ ดวยอานาจอเนสนา ยอมเกดในนรก. อกรปหนง สมาทานธดงค เปนผมบญนอย ยอมไมไดการดาเนนชวตโดยความสข. เขาคดวา เราไมไดอะไร ๆ เพราะไมไดทาบญไวในกอนถาบดน จกทาอเนสนาแลว แมตอไป กจกไดความสขยาก ดงนแลว บาเพญสจรต ๓ เมอไมอาจบรรลพระอรหต กจะเกดในสวรรค. อกรปหนง เปนผมบญ. เขาคดวา เดยวน เรามความสข เพราะทาบญไวในกอน แมบดน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 139กจกทาบญ ดงนแลว ละอเนสนา บาเพญสจรต ๓ เมอไมอาจบรรล พระอรหตกจะเกดในสวรรค คาวา ซงทมาดวย คอคนเหลานมาจากทโนน ฉะนนจงชอวา ทมาอยางน. บทวา คตจ ความวา สถานทจะพงไปในบดน. คาวา ซงทจตดวย คอ เคลอนจากทนนดวย. คาวา ซงทเกดดวย คอ ความเกดอก ของผจตจากทนน คาวา เราจกตเตยนตปะทงปวงทาไม คอ เราจกตเตยนดวยเหตไร. ดวยวา เรายอมตเตยนสงทควรตเตยน สรรเสรญสงทควรสรรเสรญ. จรงอย เขากเหมอนชางยอมผา กระทาการหอผา ไมแสดงวา เราจกทาผาทซกแลว และยงไมไดซกไวหอเดยวกน. บดน เมอพระองคจะประกาศความขอนน จงตรสคาเปนตนวา ดกอนกสสปะ สมณพราหมณพวกหนง มอย. คาวา เขา (กลาว) ถงบางอยาง คอ ศล ๕ . กไมมใครในโลกกลาวศล ๕ นนวา ไมด. คาวา เขา (กลาว) ถงบางสง อก คอเวร ๕ .ไมมใคร ๆ กลาวถงเวรนนวาด. คาวา เขา (กลาว) ถงบางสง อก คอความไมสารวมในทวาร ๕. ไดยนวา เขากลาววา ขนชอวา จกษไมถกปดเสย กจะพงเหนรปอนนาพอใจดวยจกษ. นยน ยอมมในทวารอน มโสตะเปนตน. คาวา เขา (กลาว) ถงบางสง คอความสารวมในทวาร ๕. เมอพระผมพระภาคเจาทรงแสดงความเสมอและไมเสมอแหงวาทะของพระองคกบวาทะของผอนอยางนแลว บดนจะทรงแสดงความเสมอและไมเสมอแหงวาทะของผอน กบวาทะของพระองค จงตรสคาเปนตนวา เรา....ใด. แมในขอนน กพงทราบเนอความดวยอานาจศล มศล ๕ เปนตน. คาวา สมนยชนต คอ จงซกไซ. กแลในทน เมอถามถงความเหน ชอวายอมสอบถาม. เมอถามถงเหต ชอวา ยอมซกถาม เมอถามถงทงสองอยาง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 140ชอวา ยอมสอบสวน. คาวา ซงศาสดากบศาสดา คอเปรยบเทยบศาสดา กบศาสดาวา ศาสดาของทานละธรรมเหลานนโดยประการทงปวงอยางไร หรอ วา พระสมณโคดม. แมในบทท ๒ กอยางนเหมอนกน. บดน เมอจะทรงแสดงประกอบเนอความนน จงตรสคาเปนตนวา คนใด....แหงผเจรญ เหลาน. ในคาเหลานน คาวา ทเปนอกศล ทนบวา เปนอกศล อธบายวา ทเปนอกศลดวย ทนบวา ทรวา เปนอกศลดวย หรอวา ทตงไวเปนสวน.นยในบททงปวงกอยางน. อนง ในบทเหลาน คาวา มโทษ คอเปนไปกบดวยโทษ. คาวา ไมประเสรฐ คอไมอาจ ไมสามารถ เพอเปนธรรมอนประเสรฐ โดยอรรถวาไมมโทษ. คาวา ผรเมอสอบถามอนใด คอ เมอผรถามเรา และผอน ดวยขอใด พงกลาวอยางน ฐานะนนมอย ความวา มเหตนน. คาวา กหรอวา คณาจารยอน.....อนใด คอ กทานคณาจารยอนละเหตอนมประมาณนอยนนตามมตามไดเปนไป. พระผมพระภาคเจาตรสคานวา พงสรรเสรญเราโดยมากในขอนนดงน ทงในการสอบถามศาสดากบศาสดา ทงในการสอบถามสงฆกบสงฆเพราะเหตไร. เพราะแมการสรรเสรญพระสงฆ กเปนอนสรรเสรญศาสดาเหมอนกน. จรงอย แมเมอผรเลอมใสกยอมเลอมใสในสงฆ พรอมดวยพระพทธเจา และยอมเลอมใสในพระพทธเจาพรอมดวยสงฆ. จรงอยางนน ผรเหนความสาเรจแหงพระสรระของพระผมพระภาคเจาหรอฟงพระธรรมเทศนาแลวกลาววาดกอนผเจรญ เปนลาภของพระสาวกผทองเทยวอยในสานกของศาสดาเปนปานนหนอ ชอวายอมเลอมใสในพระ-สงฆ พรอมทงพระพทธสมบตอยางน กผรทงหลาย เหนอาจาระโคจร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 141และอรยาบถ มการกาวไปถอยกลบเปนตนของภกษทงหลาย เปนผกลาววา ดกอนผเจรญ นเปนอรยาบถของพระสาวกผทองเทยวอยในสานก กแลคณคอความสงบนของพระศาสดาจกมเพยงไร ชอวา ยอมเลอมใสในพระพทธเจาพรอมทงพระสงฆ ดงนน การสรรเสรญพระศาสดากเปนอนสรรเสรญพระสงฆ แมการสรรเสรญพระสงฆ กเทากบสรรเสรญพระศาสดาเหมอนกนพระผมพระภาคเจาตรสวา พงสรรเสรญเราโดยมากในขอนน ในนยแมทง๒. เพราะแมการสรรเสรญพระสงฆกเปนอนสรรเสรญพระศาสนาเหมอนกนพระสมณะโคดมทรงละธรรมเหลานทงหมดทงสนเปนไป. กนเปนความประสงคในขอน แมในคาเปนตนวา กหรอวา คณาจารยผเจรญอนใด. กแล วรตม ๓ ดวยอานาจแหงสมปตตวรต สมาทานวรต และเสตฆาตวรต ในวรตเหลานน เพยงแตสมปตตวรต และสมาทานวรต ยอมมแกผอน สวนเสตฆาตวรตไมมเลย โดยประการทงปวง. กในตทงคปหานวขมภนปหาน สมจเฉทปหาน ปฏปสสทธปหาน และนสสรณปหาน ๕ อยางเพยงแตตทงคปหาน และวขมภนปหาน ยอมมแกผอน ดวยอานาจแหงสมาบต ๘ และดวยอานาจเพยงวปสสนา ปหาน ๓ นอกจากนไมมเลยโดยประการทงปวง. จรงอยางนน สงวร ๕ คอ ศลสงวร ขนตสงวร ญาณ-สงวร สตสงวร วรยสงวร ในสงวรเหลานน เพยงแตศล ๕ และเพยงแตอธวาสนขนต ยอมมแกผอน ทเหลอยอมไมมเลยโดยประการทงปวง. ก อเทศแหงอโบสถนม ๕ อยาง ในอเทศแหงอโบสถเหลานน เพยงแตศล ๕ เหลานน ยอมมแกผอน ปาฏโมกขสงวรศล ยอมไมเลยโดยประการทงปวง. ดงนน พระผมพระภาคเจา จงทรงบนลอสหนาทวา ในวรต ๓ในปหานะ ๕ ในสงวร ๕ ในอเทศ ๕ ในการละอกศล และในการสมาทานกศล เราเองดวย สงฆสาวกของเราดวย ยอมปรากฏในโลก จรงอย ชอวาศาสดาเชนเรา และชอวาสงฆเชนกบสงฆสาวกของเรา ยอมไมม. ครนพระ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 142ผมพระภาคเจาทรงบนลอสนาทหอยางนแลว จงตรสคาเปนตนวา ดกอน กสสปะ มรรคยอมมเพอรความไมวปรตแหงสหนาทนน. บรรดาคาเหลานนคาวา มรรค คอโลกตตรมรรค. คาวา ปฏปทา คอขอปฏบตเบองตน. คาวา พดถกกาล เปนตน พรรณนาไวแลวในพรหมชาล-สตร. บดน เมอจะแสดงมรรคและปฏปทาทงสองเปนอนเดยวกน จงตรสคาเปนตนวา (มรรคประกอบดวยองค ๘) อนประเสรฐน. กแลอเจละ ไดฟงคานแลวจงคดวา พระสมณโคดม สาคญวามรรคและปฏปทามอยแกเราเทานน ไมมแกคนอน จงสาคญวา เอาเถด เราจกกลาวมรรคของเราทงหลาย แกพระสมณโคดมนน. ลาดบนน จงกลาวถงปฏปทาของอเจลกะ. เมอ พระผมพระภาคเจา ตรสอยางนแลว อเจล-กสสปะ จงกราบทลกะพระผมพระภาคเจาวา แมการบาเพญตปะเหลานแลฯลฯ ประกอบดวยการขวนขวาย ในการลงอาบนาอย. ในคาเหลานน คาวา "การบาเพญตปะ" หมายความวา ปรารภตปะตปะ. คาวา นบวาความเปนสมณะ คอนบวา การงานของสมณะ. คาวานบวาความเปนพราหมณ คอนบวา การงานของพราหมณ. คอ อเจลกหมายความวา ไมมผานงหม อธบายวา เปนคนเปลอย. คาวา ไรมรรยาทคอทอดทงมรรยาท. ในมรรยาททงหลายมการถายอจจาระเปนตนเขาเวนจากมรรยาทของกลบตรชาวโลก ยนถายอจจาระ ปสสาวะ เคยว และกน.คาวา เลยมอ คอเมอกอนขาวในมอหมดแลว กเลยมอดวยลน. หรอถายอจจาระกเอามอเชดกนแทนไม. เขากลาววา พระคณเจา นมนตมารบภกษากไมมา ฉะนน จงชอวาพระคณเจาไมมา. กแล แมเขากลาววา พระผเปนเจาจงหยด กไมหยด ฉะนนจงชอวาพระคณเจาไมหยด. ไดยนวา เขาคดวา คาของผน จกเปนอนกระทาแลว จงไมทาทง ๒ อยาง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 143 คาวา ไมรบภกษาทเขาแบงเอาไวกอน คอ (ไม) รบภกษา ทเอา ไวเสยกอนจงนามา. คาวา ไมรบภกษาทเขาทาอทศให คอ (ไมรบ) ภกษาทเขายกมาถวายโดยกลาวอยางนวา (จงรบภกษา) ทพวกเราทาเฉพาะทานทงหลายน. คาวา ไมรบนมนต คอ ไมยนด ไมถอเอาภกษาทเขานมนตวาขอทานทงหลาย พงเขาไปสครอบครว หรอถนน หรอหมบานโนน. คาวา ไมรบภกษาจากปากหมอ คอ ไมรบเอาภกษาทเขาคดจากหมอถวาย. คาวา ไมรบภกษาจากปากหมอขาว คอ คาวา "กโฬป" ไดแกหมอขาว หรอกระตบ ไมรบ (ภกษา) จากหมอขาวหรอกระตบนน. เพราะเหตไร. หมอ และหมอขาวอาศยเรา จงถกประหารดวยจวก. คาวา ไม (รบ) ภกษาทเขายนครอมประตให คอ ไมรบภกษาทเขาทาธรณประตใหอยในระหวางมอบให. เพราะเหตไร. ผนอาศยเราจงไดการกระทาในระหวาง แมในทอนไม และสาก กมนยอยางเดยวกน. คาวา ไม (รบภกษา) ของคน ๒ คน (ทกาลงบรโภคอย) คอในเมอคน ๒ คนกาลงบรโภคอย เมอคนหนงลกขนใหกไมรบ. เพราะเหตไร.เพราะอนตรายทกลนคาขาวยอมมแกคนหนง. กในคาวา ไม (รบภกษา)ของคนมทอง เปนตน ความวา เขาคดวา เดกในทองของหญงมทองยอมลาบาก เมอหญงกาลงใหลกดมนานม อนตรายในการดมนานม ยอมมแกเดก อนตรายแหงความยนดยอมมแกหญงผอยในระหวางผชาย. คาวา ทเตรยมกนไว คอ ในภตรทเตรยมกนทาไว. ไดยนวา ในคราวทขาวยากหมากแพง สาวกของอเจลกรวบรวมขาวสารเปนตนจากทนน ๆ หงขาวเพอประโยชนแกอเจลกทงหลาย. อเจลกผเครงครดยงไมรบแมจากทนน. คาวา ไม (รบภกษา) ในทมสนข คอ ในทใดมสนขทเขาเลยงไวมนคดวา เราจกไดกอนขาว ยอมไมรบ (ภกษา) ทเขาไมใหมนในทนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 144นามา. เพราะเหตไร. เพราะอนตรายในกอนขาวยอมมแกสนขนน. คาวา แมลงวนตอม คอ ตอมเปนหม ๆ กถาฝงคนเหนอเจลกแลวคดวา เราจกใหภกขาแกอเจลกนน เขาไปสโรงครว กแลเมอพวกเขาเขาไป แมลงวนซอนอยทปากหมอขาวเปนตนบนวอนเปนกลม ๆ กไมถอเอาภกษาทนามาจากทนน เพราะเหตไร. เพราะเขาคดวาอนตรายแหงการเทยวหากนของแมลงวนเกดเพราะอาศยเรา. คาวา กะแช คอ นาหมกททาดวยเปลอกขาวทงปวง. กในทนการดมเหลายอมมโทษ สวนผนสาคญวามโทษ แมในนาเมาทงปวง. คาวารบภกษาในเรอนเดยว คอ ไดภกษาในเรอนเดยวเทานนกกลบ. คาวากนคาเดยว คอ ยงชวตใหเปนไปดวยอาหารคาเดยว. แมในการรบภกษาในเรอนสองหอง กมนยเดยวกน. คาวา ในถาดเดยว คอในถาดใบเดยว.ทชอวา หตต ไดแกถาดเลกๆ ชนดหนง ซงเปนทใสยอดภกษาวางไว. คาวาคางไววนหนง คอ อยในระหวางวนหนง. คาวา คางกงเดอน คอ อยในระหวางกงเดอน. คาวา กนภตรโดยปรยาย คอกนภตรตามวาระ ไดแกกนภตรอนมาตามวาระแหงวนอยางน คอ ตามวาระวนเดยว ตามวาระ๒ วน ตามวาระครงเดอน. คาวา มผกดองเปนอาหาร คอ มผกดองสด ๆ เปนอาหาร. คาวามขาวฟางเปนอาหาร คอมขาวสารฟางเปนอาหาร. ในลกเดอย เปนตนขาวเปลอกทเกดเองในปา ชอวา ลกเดอย. คาวา กากขาว คอกากทชางหนงขดหนงทงไว. คาวา หต หมายถง ยางบาง สาหรายบาง. คาวา กณคอรา. คาวา ขาวตง คอ ขาวไหมทตดอยในหมอขาว. เขาถอเอาขาวตงนนจากททคนเขาทงไวมากน. เขาเรยกวา ปลายขาวสกกม. คาวา กายานเปนตน ชดเจนแลว. คาวา กนผลไมทเปนไป คอ กนผลไมหลน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 145 คาวา ผาปาน คอผาปอปาน. คาวา ผาแกม คอผาปนกน. คา วาผาหอศพ คอผาทเขาทงไวจากรางคนตาย หรอผานงทเขากรองตนตะไครนาและหญาเปนตนทาไว คาวา ผาบงสกล คอผาเปอนทเขาทงไวบนดน.คาวา เปลอกไม คอผาเปลอกไม. คาวา หนงเสอ คอผาหนงเสอ. คาวาอชนกขป คอหนงเสอนนเอง ถกผากลาง. คาวา คากรอง คอผาทเขากรองหญาคาทาไว. แมใยปอและใยปาน กนยนแหละ คาวา ผากมพลททาดวยผม คอผากมพลททาดวยผมมนษย. คาทพระผมพระภาคเจามงหมายตรสไววา แมฉนใดกด ภกษทงหลาย ผาททอแลวอยางใดอยางหนงบรรดาผาเหลานน ผากมพลททอดวยผมนบวาเลวทสด ดกอนภกษทงหลายผากมพลททอดวยผม เยนในเวลาเยน และรอนในเวลารอน มคานอยมสทราม มกลนเหมนคลง และระคาย. คาวา ผากมพลทาดวยหางสตวคอผากมพลททาดวยหางมา. คาวา ผาททาดวยปกนกเคา คอ ผานงทผกปกนกเคาทาไว. คาวา ประกอบความเพยรเขยง คอ ประกอบความเพยรเขยง แมเดนไปกเขยงเดนโหยง ๆ. คาวา นอนบนหนาม คอ ทมหนามเหลกหรอหนามธรรมดาไวบนพนดน ลาดหนงไวในทนนแลวทาเปนทยนและทจงกรมเปนตน. คาวา นอน คอแมเมอนอนกนอนในทนนเอง คาวา ทนอนแผนกระดาน คอทนอนทาดวยแผนไม. คาวา ทนอนสง คอทนอนในพนทสง ๆ. คาวา นอนตะแคงขางเดยว คอนอนโดยขางเดยวเทานน. คาวาหมกฝน คอทารางกายดวยนามนแลวยนในทฝนฟง ลาดบนน ฝนจะตดทรางกายของเขา ใหฝนนนเกาะอย. คาวา นงบนอาสนะตามทปลาดไว คอไมยงอาสนะใหกาเรบ ไดอาสนะอยางใดกนงในอาสนะอยางนนเปนปรกต.คาวา กนข คอกนขเปนปรกต. คถ เขาเรยกวาข. คาวา ไมดมนาเยน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 146คอหามดมนาเยน. คาวา อาบนาวนละ ๓ ครง ในเวลาเยน คอ เวลาเยน เปนครงท ๓ อเจลกคดวา เราจกลอยบาปวนละ ๓ ครง คอ เชา เทยงเยน จงประกอบการขวนขวายลงอาบนา. ลาดบนน เมอพระผมพระภาคเจาจะทรงแสดงความทการพยายามบาเพญตปะนน เวนจากสลสมปทา เปนตน เปนการกระทาทไรประโยชนจงตรสขนตนวา ดกอนกสสปะ แมถาอเจลก ดงน. ในคาเหลานน คาวาไกล คอ ในทไกล.คาวา ไมมเวร คอเวนจากเวรทใหเกดโทษ. คาวา ไมเบยดเบยน คอเวนจากความเบยดเบยนทใหเกดโทมนส. คาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ (ความเปนสมณะและความเปนพราหมณ) ทายาก น ทานกสสปะกลาวแสดงวา เมอกอน พวกขาพระองคเขาใจวา ความเปนสมณะ และความเปนพราหมณ เพยงเทาน แตพระองคตรสความเปนสมณะและความเปนพรหมณเปนอยางอน. คาวา คานเปนปรกตแล คอคานเปนปรกต. คาวา ดกอนกสสปะถา (ความเปนสมณะหรอความพราหมณทายาก) ดวยประมาณน คอวาดกอนกสสปะ ผวาความเปนสมณะหรอความเปนพราหมณ ดวยประมาณนไดแกดวยขอปฏบตเลกนอยอยางน จกชอวาทาไดโดยยาก ไดแกทาไดยากยงแลว แตนน ขอนจกไมควรกลาววา ความเปนสมณะทาไดยาก ความเปนพราหมณทาไดยากดงน นเปนอรรถาธบายกบดวยการเชอมบทในขอน.การเชอมบทในททงปวง พงทราบโดยนยน. คาวา รยาก น อเจลกสสปะนน กลาวหมายเอาคานวา เมอกอนพวกขาพระองคเขาใจเอาวา เปนสมณะหรอเปนพราหมณดวยเหตเทาน แตพระองคตรสโดยประการอน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงปฏเสธคาโตแยงนน ของทาน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 147กสสปะนนแลว ทรงเปดเผยความเปนผรยากตามสภาพแลวตรสคาขนตนวา "เปนปรกตแล" อก. พงเชอมบทแลวทราบเนอความโดยนยทกลาวแลวแมในขอนน. เพราะเหตไร อเจลกสสปะจงถามวา ขาแตพระโคดมผเจรญ กสลสมปทาเปนไฉนเปนตน. ไดยนวา อเจลกสสปะนเปนคนฉลาด เมอพระผมพระภาคเจาตรสอย จงศกษาถอยคา ภายหลงรการปฏบตของตนวา ไมเปนประโยชน จงคดวา พระสมณโคดมตรสคาเปนตนวา กสลสมปทาจตตสมปทาปญญาสมปทาน อนเขาไมไดอบรมแลว ไมไดทาใหแจงแลวเขาหางจากความเปนสมณะ โดยแทแล ดงน เอาเถด บดนเราจะถามถงสมบตเหลานนตอพระผมพระภาคเจา จงทลถามเพอรแจงสลสมปทาเปนตน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา จงทรงแสดงการเกดขนของพระ-พทธเจา เมอจะตรสถงแบบแผน เพอแสดงถงความถงพรอมเหลานน จงตรสคาขนตนวา ดกอนกสสปะ (ตถาคตเกดขนในโลก) น. คาวา ดกอนกสสปะ ก (สลสมปทาอนอนยงกวา ประณตกวา) สลสมปทาน (ไมม)ตรสหมายถงพระอรหตตผล. จรงอย ศาสนาของพระผมพระภาคเจามพระอรหตตผลเปนทสด เพราะฉะนน พระองคจงตรสวา ความถงพรอมดวยศลเปนตนอนอนยงกวา หรอประณตกวา ความถงพรอมดวยศลจต และปญญา อนประกอบดวยพระอรหตผลไมม กแลครนตรสอยางนแลว บดน เมอจะทรงบนลอสหนาทอนยง จงตรสคาขนตนวา ดกอนกสสปะ มสมณพราหมณอยพวกหนง. ในคาเหลานน คาวา ประเสรฐ คอ ปราศจากอปกเลส บรสทธอยางยง. คาวา อยางยง คอสงสด. กศลนบแตศลหาเปนตนตลอดถงปาฏโมกขสงวรศล ชอวา ศลเหมอนกน สวนศลทประกอบดวยโลกตตระ-มรรค และผล ชอบรมศล. คาวา เรา (ไมเหน) ในศลนน มอรรถวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 148เราไมเหนบคคลผเสมอ ๆ ของตน ไดแกบคคลผเสมอกบเราดวยศล อน เสมอดวยศลของเรา แมในศล แมในบรมศลนน. คาวา เราเอง ยงในศลนน คอ เราเทานนเปนผสงสดในศลนน. ถามวา ตรสไวในไหน.ตอบวา ในอธศล. คาวา อธศล อธบายวา อธศลน เปนอดมศล. พระผมพระภาคเจา ทรงบนลอสหนาทนเปนครงแรก ดงน. คาวา เปนผกลาวเกลยดชงดวยตปะ คอ บคคลทตเตยนตบะ.ในคานนความเพยรใด ยอมเผา (กเลส) ฉะนน ความเพยรนน ชอวา"ตปะ" นนเปนชอของความเพยรทเผากเลส. ตปะนน ยอมเกลยดกเลสเหลานน เหตนน ตปะนนชอความเกลยดชง. ในบทวา อรยะ อยางยง น ความวา ชอวา อรยะ เพราะปราศจากโทษ ความเกลยดชงดวยตปะ กลาวคอ ความเพยรดวยวปสสนาเกดขนดวยอานาจแหงวตถมอารมณ ๘ ประการ ชอความเกลยดชงดวยตปะนนเอง. ปญญาทสมปยตดวยมรรคและผล ชอวา ยอดเยยม. ความเกลยดชงในบทนวา อธเชคจฉ เปนความเกลยดชง ความเกลยดชงอยางอดม ชอวา อธเชคจฉ เพราะฉะนนพงเหนอรรถในบทนนอยางนวา คออธเชคจฉะ เราผเดยวเปนผยงในอธเชคจฉะ นน. มอธบายแมในปญญาธการ. กมมสสกตาปญญา และวปสสนาปญญาชอวา ปญญา. ปญญาทสมปยตดวยมรรคและผล ชอวา ปรมปญญา. ในคาวา อธป นพงทราบวาเปนลงควปลลาส อรรถในบทนนมอยางนคอชอวา อธปญญานใด เราผเดยวเปนผยงในอธปญญานน. ในวมตตาธการมอรรถดงน. ตทงควมตต และวกขมภนวมตตชอวา วมตต. สวนสมจเฉทวมตต ปฏปสสทธวมตต และนสสรณวมตต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 149พงทราบวา เปนปรมวมตต. กในบทนวา ยทท อธวมตต มอรรถวาอธวมตตนใด เราผเดยว เปนผยงในอธวมตตนน. บทวา สาคาเร อธบายวา นงคนเดยวในเรอนวางเปลา. บทวาปรสาส จ ความวา ในบรษท ๘. สมจรงดงพระพทธดารสทตรสวา ดกอนสารบตร เวสารชชญาณสนทตถาคตถงพรอมแลว จงปฏญาณอาสภสถานบนลอสหนาทในบรษททงหลาย ดงน. พระสตรพงใหพสดาร. บทวาปหจ น ปจฉนต ความวา เทวดาและมนษยทงหลายผเปนบณฑตรวบรวมปญหาแลว ยอมทลถาม. บทวา พยากโรต ความวา ทรงแกในขณะนนทนท. บทวา จตต อาราเธต ความวา ทรงยงจตของมหาชนใหเอบอมดวยการแกปญหา. บทวา โน จ โข โสตพพ มนต ความวาแมเมอพระองคตรสทาจตใหยนด คนเหลาอนกไมสนใจทจะฟง อธบายวาพงกลาวอยางนน. บทวา โสตพพจสส มนต ความวา เทวดากดมนษยกด ยอมสนใจฟงดวยความอตสาหะใหญ บทวา ปสทนต ความวาเปนผเลอมใสดแลว มจตควร มจตออน. บทวา ปสนนาการ กโรนตความวา ไมเปนผเลอมใสงมงาย เมอบรจาควตถมจวรเปนตนอนประณตและมหาวหารมเวฬวนวหารเปนตน ชอวา กระทาอาการแหงผเลอมใส. บทวา ตถตตาย ความวา พระผมพระภาคเจานนทรงแสดงธรรมใด ยอมปฏบตเพอความมแหงธรรมโดยประการนน คอ เพอประโยชนแกการปฏบตธรรมสมควรแกธรรม. บทวา ตถตตาย จ ปฏปชชนต ความวา ยอมปฏบตเพอความมอยางนน. จรงอย เทวดาและมนษยฟงธรรมของพระผมพระภาค-เจาพระองคนนแลว บางพวกตงอยในสรณะ บางพวกตงอยในศลหา พวกอนออกบวช. บทวา ปฏปนนา จ อาราเธนต ความวา กผปฏบตปฏปทา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 150นนยอมอาจเพอใหบรบรณ แตใหบรบรณโดยอาการทงปวง พงกลาววา ยอมยงจตของพระโคดมผเจรญนนใหยนดดวยการบาเพญการปฏบต. กบณฑตดารงอยในโอกาสน แลวพงประมวลสหนาททงหลาย. กสหนาทหนงของพระผมพระภาคเจาวา เราเหนผบาเพญตบะบางคนเกดในนรก. สหนาทหนงวา เราเหนคนอนเกดในสวรรค. สหนาทหนงวา เราผเดยว เปนผประเสรฐทสดในการละอกศลธรรม. สหนาทหนงวาเราผเดยวเปนผประเสรฐทสดแมในการสมาทานกศลธรรม. สหนาทหนงวาสงฆสาวกของเราเทานน เปนผประเสรฐทสดในการละอกศลธรรม. สหนาทหนงวา สงฆสาวกเราเทานน เปนผประเสรฐทสดแมในการสมาทานกศลธรรม. สหนาทหนงวา ไมมผใดเชนเราดวยศล. สหนาทหนงวา ไมมผใดเชนเรา ดวยวรยะ. สหนาทหนงวา ไมมผใดเชนเราดวยปญญา.สหนาทหนงวา ไมมผใดเชนเราดวยวมตต. สหนาทหนงวา เราบนลอสหนาท กนงในทามกลางบรษทบนลอ.สหนาทหนงวา เราเปนผองอาจบนลอ. สหนาทหนงวา เทวดาและมนษยยอมถามปญญากะเรา. สหนาทหนงวาเราจะแกปญหา. สหนาทหนงวา เราจะยงจตของคนอนใหยนดดวยการแก. สหนาทหนงวา ฟงแลว ยอมสนใจทจะฟง. สหนาทหนงวา ฟงแลว ยอมเลอมใสเรา. สหนาทหนงวา เลอมใสแลว ยอมทาอาการของผเลอมใส. สหนาทหนงวา เราแสดงการปฏบตใด เทวดาและมนษยยอมปฏบตเพอความเปนอยางนน. สหนาทหนงวาและยอมใหเรายนดดวยการปฏบต. สหนาททงหลายเปนตนวา บนลอในบรษททงหลายแหงบรษทกอนอยางละสบเปนตน รวมเปนบรวารอยางละสบดวยประการฉะน. สหนาทมหนงรอยสบคอ สหนาทสบเหลานนรวมเปนหนงรอยดวยอานาจแหงบรวาร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 151ของสหนาทสบกอนและสหนาทสบกอน. กในพระสตรอนจากพระสตรน สหนาทมประมาณเพยงน หาไดยาก เพราะเหตนน สตรนจงเรยกวา มหาสหนาทสตร. พระผมพระภาคเจา ทรงปฏเสธวาทะและอนวาทะอยางนวา พระ- สมณโคดมยอมบนลอสหนาทแล แตบนลอในเรอนวางเปลา บดนเมอจะทรงแสดงสหนาท ซงเคยบนลอแลวในบรษทอกจงตรสเปนอาทวาเอกมทาห ดวยประการฉะน. ในบทเหลานน บทวา ตตร ม อตโร เตสพรหมจาร ความวา เพอนพรหมจารของทานคนหนง ชอนโครธปรพาชก(ไดถามปญหา) กะเราผอยทเขาคชกฏ ใกลกรงราชคฤหนน. บทวาอธชคจเฉ ความวาถามปญหาในเรองการเกลยดชงบาปดวยวรยะ. พระผมพระภาคเจา ประทบนงในมหาวหารขางเขาคชฌกฏ ทรงสดบถอยคาสนทนาของนโครธปรพาชก และสนธานอบาสก ผนงในอทยานของ พระนางอทมพรกาเทว ดวยทพยโสตธาต เสดจเหาะมาประทบนงบนอาสนะทปแลวในสานกของทานทงสองนนแลว ทรงแกปญหาทนโครธปรพาชกทลถามในเรองเกลยดชงอยางยงนใด ทานกลาวหมายถงปญหานน. บทวา ปรวย มตตาย ความวา โดยประมาณอยางยง คอ โดยประมาณใหญมาก. บทวา โก ห ภนเต ความวา คนอนทเปนชาตบณฑตเวนอนธพาลผมทฏฐใครเลาทฟงพระธรรมของพระผมพระภาคเจาแลวกลาววา ไมพงดใจ. เขาคดวา เราประกอบตนในสวนทไมนาออกจากทกขไดรบความลาบากเปนเวลานานหนอ เราอาบนาในฝงแมนาแหงขอด เราเหมอนกลงกลบไปกลบมาเหมอนโปรยแกลบ กไมยงประโยชนอะไรใหสาเรจได เอาเถอะเราจกประกอบตนไวในความเพยร จงทลวา ขาพระองคพงได ดงน. อนง เดยรถยปรวารใดทพระองคทรงบญญตไวในขนธกะ ซงผเคย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 152เปนอญญเดยรถยดารงอยในสามเณรภม จะตองสมาทานอยปรวาสโดยนย เปนตนวา ขาแตทานผเจรญ ขาพเจาเคยเปนอญญเดยรถยชอน หวงอปสมบทในพระธรรมวนยน ขาพเจานนขอสงฆอยปรวาสตลอดสเดอน ดงนพระผมพระภาคเจาทรงหมายถงเดยรถยปรวาสนน จงตรสวา ดกอนกสสปะผใดแลเคยเปนอญญเดยรถย ดงนเปนตน. ในบทเหลานน บทวา ปพพชช ทานกลาวดวยอานาจความสละสลวยแหงวจนะเทานน. เพราะไมอยปรวาสเลย ยอมไดบรรพชา. แตผตองการอปสมบทพงอยปรวาสบาเพญวตรแปดประการเปนตนวา การเขาบานตามกาลพเศษ. บทวา อารทธจตตา ความวา มจตยนดดวยการบาเพญวตรแปด. ความสงเขปในบทนนดงน. สวนเดยรถยปรวาสนนพงกลาวโดยพสดาร ดวยนยทกลาวไวในปพพชชาขนธกวณณนา ในวนยอรรถกถา ชอสมนตปาสาทกา นนเทยว. บทวา อป เมตถ ความวา แตวาเราร (ความตางแหงบคคล) ในขอน. บทวา ปคคลเวมตตตา วทตา ความวา เรารความแตกตางแหงบคคล. พระผมพระภาคเจาทรงรวาบคคลน ควรอยปรวาส นไมควรอยปรวาส จงทรงแสดงวา ขอนปรากฏแกเรา. ลาดบนน กสสปะคดวา โอหนอพระพทธศาสนาเปนของอศจรรยทบคคลทงหลาย ประกาศแลวกระพอแลวอยางน ยอมถอเอาสงทควรเทานน ละทงสงทไมควร มความอตสาหะเกดขนพรอมในบรรพชาดยงกวานน จงทลวา สเจ ภนเต ดงนเปนตน. ลาดบนนแล พระผมพระภาคเจาทรงรความทกสสปะนนเปนผมฉนทะแรงกลาวา กสสปะไมควรอยปรวาส จงตรสเรยกภกษรปอนมาวา ดกอนภกษเธอจงไป พากสสปะนนอาบนาแลวใหบรรพชานามา. ภกษนนไดกระทาตามพระดารสอยางนนแลวใหกสสปะบวชแลว พากนไปสสานกของพระผมพระ-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 153ภาคเจา. พระผมพระภาคเจาทรงใหกสสปะนนนงในทามกลางคณะแลวทรงให อปสมบท. ดวยเหตนนทานจงกลาววา อเจลกสสปะไดบรรพชา ไดอปสมบทในสานกของพระผมพระภาคเจา. บทวา อจรปสมปนโน ความวา เปนผอปสมบทแลวไมนาน. บทวา วปกฏโ ความวาเปนผมกายและจตสงบจากวตถกาม และกเลสกามทงหลาย. บทวา อปปมตโต ความวาไมละสตในกรรมฐาน. บทวา อาตาปความวา มความเพยรดวยวรยะ กลาวคอ ความเพยรทางกายและทางใจ.บทวา ปหตตโต ความวา มจตสงแลว คอมอตตภาพสละแลวเพราะความเปนผไมมความเยอใยในกายและชวต. บทวา ยสสตถาย ความวา เพอผลอนใด. บทวา กลปตตา ไดแก กลบตรผมมรรยาท. บทวาสมมเทว ความวาดวยเหตเทยว ดวยการณเทยว. บทวา ตทนตตร ความวา ประโยชนอนยอดเยยมนน. บทวา พพหมจรยปรโยสาน ความวาพระอรหตตผลอนเปนทสดรอบแหงมรรคพรหมจรรย. กกลบตรทงหลายยอมบวชเพอผลอนนน. บทวา ทฏเว ธมเม ความวา ในอตตภาพนเทยว.บทวา สย อภา สจฉกตวา ความวา กระทาใหประจกษดวยปญญาดวยตนเอง คอรโดยไมมคนอนเปนปจจย. บทวา อปสมปชช วหรต ความวา บรรลแลว ใหถงพรอมแลวอย. พระผมพระภาคเจาเพอทรงแสดงภมแหงปจจเวกขณะของกสสปะนนอยางนวา ภกษเมอเปนอยอยางน ยอมรแจงวา ชาตสนแลว ฯลฯ ยงเทศนาใหจบลงดวยยอดธรรม คอ พระอรหตจงตรสวา กทานกสสปะเปนพระอรหนตรปหนงในจานวนพระอรหนตทงหลายดงน. ในบทเหลานน บทวา อตโร ความวา รปหนง. บทวา อรหตความวา แหงพระอรหนตทงหลาย. ในบทนนมอธบายอยางนวา เปนพระอรหนตรปหนงในจานวนพระอรหนตสาวกของพระผมพระภาคเจา. กบท

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 154ใด ๆ ไมไดกลาวไวตามลาดบ บทนน ๆ ปรากฏแลวเทยวเพราะไดกลาว แลวในทนน ๆ ดงนแล. มหาสหนาทสตรวญณนา ในทฆนกายอรรถกถา ชอสมงคลวลาสน จบดวยประการฉะน. จบมหาสหนาทสตรท ๘

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 155 โปฏฐปาทสตร เรอง ของปรพาชกโปฏฐปาทะ [๒๗๕] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน. สมยหนง พระผมพระภาคเจา ประทบอยพระเชตวน อารามทานอนาถปณฑกะ กรงสาวตถ. สมยนน โปฏฐปาทปรพาชก อาศยอยในสถานทสาหรบโตตอบลทธ แถวปาไมมะพลบ มศาลาทพกหลงเดยว เปนอารามของพระนางมลลกา พรอมดวยปรพาชกบรษทหมใหญประมาณ ๓,๐๐๐ ครงนนพระผมพระภาคเจาทรงครองอนตรวาสกในเวลาเชาทรงถอบาตรและจวรเสดจเขาไปบณฑบาตในกรงสาวตถ ไดทรงดารวา จะเทยวไปบณฑบาตในกรงสาวตถ ยงเชานก ถากระไรเราเขาไปหาโปฏฐปาทปรพาชก ณ สถานทโตตอบลทธ แถวปาไมมะพลบ มศาลาทพกหลงเดยว เปนอารามของ พระนางมลลกา แลวจงเสดจเขาไป ณ ทนน. [๒๗๖] สมยนน โปฏฐปาทปรพาชก นงอยกบปรพาชกบรษทหมใหญ กลาวดรจฉานกถาตาง ๆ ดวยเสยงอนดงลน คอ พดถงพระเจาแผนดน พดถงโจร พดถงมหาอามาตย พดถงกองทพ พดถงภย พดถงการรบ พดถงขาว พดถงนา พดถงผา พดถงทนอน พดถงดอกไม พดถงของหอม พดถงญาต พดถงยานพาหนะ พดถงบาน พดถงนคม พดถงเมอง พดถงชนบท พดถงสตร พดถงบรษ พดถงคนกลาหาญ พดถงตรอก พดถงทานา พดถงคนทตายแลว พดถงความเปนตาง ๆ พดถงโลก พดถงทะเล พดถงความเจรญและความเสอมเพราะเหตน. โปฏฐปาท-ปรพาชก ไดเหน พระผมพระภาคเจา เสดจมาแตไกลจงไดหามบรษทของตนวา เสยงเบา ๆ หนอย พวกทานอยาไดทาเสยงดงนก. พระสมณโคดม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 156กาลงเสดจมา ทานโปรยเสยงเบา กลาวชมเสยงเบา ถาไฉนทานทราบวา บรษทมเสยงเบา บางทกจะเสดจเขามา. เมอโปฏฐปาทปรพาชกกลาวอยางนแลว พวกปรพาชกเหลานนไดพากนนง. [๒๗๗] ครงนน พระผมพระภาคเจา ไดเสดจเขาไปหาโปฏฐปาทปรพาชก แลว เขาไดทลเชอเชญพระองควา เสดจมาเถด พระผมพระภาคเจาผเจรญ พระผมพระภาคเจาเสดจมาดแลว นานจรงหนอ พระผมพระภาคเจาจงไดเสดจมาถงทน เชญประทบนงเถด พระเจาขา นอาสนะไดแตงไวแลว. พระผมพระภาคเจาประทบนงบนอาสนะทเขาแตงไวแลว. ฝายโปฏฐปาทปรพาชกถอเอาอาสนะตานงลงทางขางหนง. พระผมพระภาคเจาจงตรสถามเขาวา โปฏฐปาทะ ในขณะทเราจะมาถงน พวกทานประชมสนทนากนดวยเรองอะไรหนอ กแลกถาอะไรทพวกทานสนทนากนคางไวกอนแตเรามาถง. [๒๗๘] เมอพระองครบสงแลวอยางน โปฏฐปาทปรพาชกไดทลวากถาทพวกขาพระองคนงสนทนากนในขณะทพระองคจะเสดจมาถงนงดเสยเถดกถานจะทรงสดบภายหลงกไดไมยาก พระเจาขา. วนกอน ๆ สมณพราหมณเดยรถยตาง ๆ นงประชมกนในโกตหลศาลา ไดพากนเจรจาในอภสญญา-นโรธวา ทานผเจรญ อภสญญานโรธเปนไฉน ดงน. ในชมนมนน บางพวกกลาวอยางนวา สญญาของคนไมมเหตไมมปจจย เกดเอง ดบเอง เกดในสมยใด สตวกมสญญาในสมยนน ดงในสมยใด สตวกไมมสญญาในสมยนน พวกหนงบญญตอภสญญานโรธ ดวยประการอยางน. เจาลทธอนกลาวกะเขาวา ทานผเจรญ ขอนจกเปนเชนนนกหามได เพราะวาสญญาเปนอตตาของคน กแลอตตานนมาสบางไปปราศบาง มาสในสมยใด สตวกมสญญาในสมยนน ไปปราศในสมยใด สตวกไมมสญญาในสมยนน พวก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 157หนงบญญตอภสญญานโรธ ดวยประการอยางน. เจาลทธอนกลาวกะเขาวา ทานผเจรญ กขอนจกเปนเชนนนหามไดเพราะวาสมณพราหมณทมฤทธมาก มอานภาพมาก มอย ทานเหลานน สวมใสบาง พรากออกบาง ซงสญญาของคนน สวมใสในสมยใด สตวกมสญญาในสมยนน พรากออกในสมยใด สตวกไมมสญญาในสมยนน พวกหนงบญญตอภสญญานโรธ ดวยประการอยางน. เจาลทธอนกลาวกะเขาวา ทานผเจรญ กขอนจกเปนเชนนนหามได เพราะวาทวยเทพทมฤทธมาก มอานภาพมาก มอย ทวยเทพเหลานน สวมใสบาง พรากออกบาง ซงสญญาของคนน สวมใสในสมยใด สตวกมสญญาในสมยนน พรากออกในสมยใดสตวไมมสญญาในสมยนน พวกหนงบญญตอภสญญานโรธ ดวยประการอยางน. สตของขาพระองคเกดปรารภพระผมพระภาคเจาวา นาเลอมใสจรงหนอ พระสคต ททรงฉลาดในธรรมเหลานเปนอยางด พระผมพระภาคเจาทรงเปนผฉลาด ทรงรชาชองซงอภสญญานโรธ กอภสญญานโรธเปนไฉนพระเจาขา. [๒๗๙] พระผมพระภาคเจาตรสวา โปฏฐปาทะ ในสมณพราหมณเหลานน พวกทกลาววา สญญาของคน ไมมเหต ไมมปจจย เกดเองดบเอง ความเหนของพวกนนผดแตตนทเดยว. เพราะเหตไร. เพราะวาสญญาของคน มเหต มปจจย ทงเกด ทงดบ สญญาบางอยางเกดขนเพราะการศกษากม บางอยางดบไปกม กสกขาเปนอยางไร. โปฏฐปาทะ พระตถาคตอบตขนในโลกนเปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ฯลฯ พ. โปฏฐปาทะภกษถงพรอมดวยศลอยางนแล มทวารอนรกษาแลวในอนทรยทงหลายประกอบดวยสตสมปชญญะ เปนผสนโดษ. เมอภกษนนละนวรณ ๕ เหลานแลว ตามเหนในตน ปราโมทยยอมเกด เมอปราโมทยแลว ปตยอมเกด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 158กายของผมใจเปยมดวยปตยอมสงบ มกายสงบยอมเสวยสข จตของผมสขยอมตงมน. เธอสงดแลวเทยวจากกามทงหลาย จากอกศลธรรมทงหลาย เขาถงปฐมฌาน มวตกวจาร ปตและสขอนเกดแตวเวกอย. สญญาเกยวดวยกามมในกอนยอมดบไป สญญาในสจจะอนละเอยดมปตและสขอนเกดแตวเวกยอมมในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยด มปตและสขอนเกดแตวเวกในสมยนน สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยางยอมดบ แมดวยประการฉะน แมนกเปนสกขาอยางหนง (คอ ปฐมฌาน). [๒๘๐] อกขอหนง ภกษเขาถงทตยฌาน อนยงจตใหผองใสภายในตน ยงความเปนธรรมเอกผดขนแหงจตใหเกด (ยงสมาธจตใหเจรญขน)ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตกและวจารสงบ มปตและสขอนเกดแตสมาธอย. สญญาในสจจะอนละเอยดมปตและสขเกดแตวเวกอนมในกอนของเธอยอมดบ. สญญาในสจจะอนละเอยด มปตและสขอนเกดแตสมาธยอมมในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยด มปตและสขอนเกดแตสมาธในสมยนน สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยางยอมดบ ดวยประการฉะน แมนกเปนสกขาอยางหนง (คอทตยฌาน). [๒๘๑] อกขอหนง ภกษเขาถงตตยฌาน เพราะคลายปตประกอบดวยอเบกขาอย มสตสมปชญญะและเสวยสขดวยนามกาย ทพระอรยเจาทงหลายสรรเสรญผไดฌานนนวา เปนผอเบกขา มสตอยเปนสข ดงนแลวแลอย. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยปตและสขเกดแตสมาธมในกอนของเธอยอมดบ. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยสขอนเกดแตอเบกขายอมมในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยสขอนเกดแตอเบกขา ในสมยนน. สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยางยอมดบ ดวยประการฉะน. แมนกเปนสกขาอยางหนง (คอตตยฌาน)

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 159 [๒๘๒] อกขอหนง ภกษเขาถงจตตถฌาน อนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขและเพราะละทกข เพราะดบโสมนสและโทมนสในกาลกอนเสยมความทแหงสตเปนธรรมชาตบรสทธ เพราะอเบกขาแลวแลอย. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยสขอนเกดแตอเบกขา มในกอนยอมดบ. สญญาในสจจะอนละเอยดอนไมมทกข ไมมสข ยอมมในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยด อนไมมทกข ไมมสข ในสมยนน. สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยางยอมดบ ดวยประการฉะน. แมนกเปนสกขาอยางหนง (คอจตตถฌาน). [๒๘๓] อกขอหนง ภกษเขาถงอากาสานญจายตนะวา อากาสไมมทสดดงน เพราะความกาวลวงรปสญญาโดยประการทงปวง เพราะดบปฏฆสญญา เพราะไมทาไวในใจซงสญญาโดยประการตาง ๆ แลวแลอย.รปสญญามในกอนของเธอยอมดบไป สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยอากาสานญจายตนะ ยอมมในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยอากาสานญจายตนะ ในสมยนน. สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยางยอมดบ ดวยประการฉะน. แมนกเปนสกขาอยางหนง(คออากาสานญจายตนะ). [๒๘๔] อกขอหนง ภกษเขาถงวญญาณญจายตนะวา วญญาณไมมทสดดงน เพราะกาวลวงอากาสานญจายตนะโดยประการทงปวงแลวแลอย.สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยอากาสานญจายตนะ มในกอนของเธอยอมดบไป. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยวญญาณญจายตนะยอมมในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยวญญาณญจายตนะในสมยนน. สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยางยอมดบ ดวยประการฉะน. แมนกเปนสกขาอยางหนง (คอวญญาณญจายตนะ).

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 160 [๒๘๕] อกขอหนง ภกษเขาถงอากญจญญายตนะวา อะไร ๆ นอย หนงไมมดงน เพราะกาวลวงวญญาณญจายตนะโดยประการทงปวงแลวแลอย. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยวญญาณญจายตนะมในกอนของเธอยอมดบไป. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยอากญจญญายตนะยอมมในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยอากญ-จญญายตนะในสมยนน. สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยางยอมดบดวยประการฉะน. แมนกเปนสกขาอยางหนง (คออากญจญญายตนะ). [๒๘๖] โปฏฐปาทะ ภกษในพระศาสนาน มสกสญญา (มความสาคญดวยสญญาในฌานของตน) คอออกจากปฐมฌานนนแลว มสญญาในทตยฌานโนน ออกจากทตยฌานนนแลว มสญญาในตตยฌานโนน โดยลาดบไปถงยอดสญญา (อากญจญญายตนะ๑) เมอเธอตงอยในยอดสญญา มความคานงอยางนวา เมอเราจานงอย ไมดเลย เมอไมจานงอย ดกวา ถาแลวา เราพงจานง พงมงหวงอากญจญญายตนสญญานของเราพงดบ และสญญาหยาบอยางอน (ภวงคสญญา) พงเกดขน มฉะนน เราไมควรจานงไมควรมงหวง. จงไมจานงดวย ทงไมมงหวงดวย เมอไมจานง ไมมงหวงอย อากญจญญายตนสญญานนยอมดบดวย ทงสญญาหยาบอยางอนยอมไมเกดขนดวย เธอยอมถงสญญานโรธ ฉนใด สญญานโรธสมาบตของภกษผมสมปชญญะโดยลาดบ ยอมมฉนนนแล. พ. ทานสาคญความขอนน เปนไฉน สญญานโรธสมาบตของภกษผมสมปชญญะโดยลาดบเชนน ทานเคยฟงมาแลวในกาลกอนแตกาลนบางหรอ.๑. อากญจญญายตนะ ชอวา ยอดสญญา เพราะเปนองคทสดแหงสมาบตทมหนาทากจอนเปนโลกย พระโยคตงอยในอากญจญญายตนสมาบตแลว ยอมเขาถงแนวสญญานาสญญายตนสมาบตบาง นโรธสมาบตบาง. อรรกถาทฆนกายสลขนธวรรค หนา ๔๒๔.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 161 ป. หามไดพระเจาขา ขาพระพทธเจารทวถงธรรมทพระผมพระภาค เจาทรงแสดงแลว ดวยอาการอยางนแล. พ. เพราะเหตทภกษมสกสญญา คอออกจากปฐมฌานนนแลว มสญญาในทตยฌานโนน ออกจากทตยฌานนนแลว มสญญาในตตยฌานโนนโดยลาดบไปถงยอดสญญา เมอเธอตงอยในยอดสญญา มความคานงอยางนวาเมอเราจานงอย ไมดเลย เมอไมจานงอย ดกวา ถาแลวาเราพงจานง พงมง-หวง อากญจญญายตนสญญานของเราพงดบ และสญญายาบอยางอนพงเกดขน มฉะนนเราไมควรจานง ไมควรมงหวง. จงไมจานงดวย. ทงไมมงหวงดวย เมอไมจานงอย ไมมงหวงอย อากญจญญายตนสญญานน ยอมดบดวยทงสญญาหยาบอยางอนยอมไมเกดขนดวย เธอยอมถงสญญานโรธ. สญญา-นโรธสมาบตของภกษผมสมปชญญะโดยลาดบ ยอมมอยางนแล. [๒๘๗] พ. ทานจงรบไวดวยดอยางนเถด. ป. พระผมพระภาคเจาทรงบญญตยอดสญญาอยางเดยวเทานน หรอวาทรงบญญตยอดสญญาเปนอนมาก พระเจาขา. พ. เราบญญตยอดสญญาอยางเดยวกม มากกม. ป. พระผมพระภาคเจาทรงบญญตยอดสญญาอยางเดยวกมนนอยางไรทวามากกมนนอยางไร พระเจาขา. พ. ภกษถงสญญานโรธฉนใด ๆ เราบญญตยอดสญญาฉนนน ๆ เราบญญตยอดสญญาอยางเดยวกม มากกม อยางนแล. [๒๘๘] ป. พระเจาขา สญญาเกดกอน ญาณเกดทหลง หรอวา ทงสญญาทงญาณเกดไมกอนไมหลงกน. พ. สญญาแลเกดกอน ญาณเกดทหลง กเพราะสญญาเกดขน ญาณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 162จงเกดขนได เขารอยนวา ญาณไดเกดขนแลวแกเราเพราะสญญานเปน ปจจย. ทานพงทราบความขอนน โดยปรยายเชนดงวา สญญาเกดกอน ญาณเกดทหลง กเพราะสญญาเกดขน ญาณจงเกดขนได. [๒๘๙] ป. สญญาเปนตนของบรษ หรอวา สญญาอยางหนง ตนอยางหนง พระเจาขา. พ. ทานปรารถนาตนอยางไร. ป. ขาพระเจาปรารถนาตนทหยาบ คอมรป เปนทประชมแหงมหา-ภตรป ๔ มกวฬงการาหารเปนภกษา. พ. กตนของทานหยาบ คอมรป เปนทประชมมหาภตรป ๔ มกว-ฬงการาหารเปนภกษา จกมแลว. เมอเปนเชนนสญญาของทานจกเปนอยาง หนง ตนจกเปนอยางหนง. ทานพงทราบความขอนน แมโดยปรยายเชนดงวา สญญาจกเปนอยางหนงตางหาก ตนกจกเปนอยางหนง. ตนนนหยาบ คอมรป เปนทประชมแหงมหาภตรป ๔ มกวฬงการาหารเปนภกษา ยอมตงอยเทยว เมอเปนเชนน สญญาของบรษน อยางหนงตางหากเกดขน อยางหนงตางหากดบไป ทานพงทราบความขอนน โดยปรยายเชนดงวา สญญาจกเปนอยางหนงตางหาก ตนกจกเปนอยางหนง ดงน. [๒๙๐] ป. ขาพระเจาปรารถนาตนอนสาเรจดวยใจ คอมอวยวะนอยใหญครบทกอยางมอนทรยไมเสอมทราม. พ. ตนของทานกสาเรจดวยใจ คอมอวยวะนอยใหญครบทกอยาง ม อนทรยไมเสอมทราม จกมแลว แมเมอเปนเชนนน สญญาของทานจกเปนอยางหนง และตนของทานกจกเปนอยางหนง ทานพงทราบความขอนนแมโดยปรยายเชนดงวา สญญาจกเปนอยางหนงตางหาก ตนกจกเปนอยางหนง. ตนสาเรจดวยใจ คอมอวยวะนอยใหญครบทกอยาง มอนทรยไม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 163เสอมทรามยอมตงอยเทยว เมอเปนเชนนน สญญาของบรษน อยางหนงตาง หากเกดขน อยางหนงตางหากดบไป. ทานพงทราบความขอนนโดยปรยาย เชนดงวา สญญาจกเปนอยางหนงตางหาก ตนกจกเปนอยางหนง ดงน. [๒๙๑] ป. ขาพระเจาปรารถนาตนทไมมรป คอทสาเรจดวยสญญา. พ. กตนของทานทไมมรป คอสาเรจดวยสญญา จกมแลว เมอเปนเชนนน สญญาของทานจกเปนอยางหนงตางหาก ตนของทานกจกเปนอยางหนง ทานพงทราบความขอนน แมโดยปรยายเชนดงวา สญญาจกเปนอยาง-หนงตางหาก ตนกจกเปนอยางหนง. ตนทไมมรป คอทสาเรจดวยสญญานยอมตงอยเทยว เมอเปนเชนนน สญญาของบรษน อยางหนงตางหากเกดขนอยางหนงตางหากดบไป ทานพงทราบความขอนน แมโดยปรยายเชนดงวาสญญาจกเปนอยางหนงตางหาก ตนกจกเปนอยางหนง ดงน. [๒๙๒] ป. กขาพระเจาอาจทราบไดหรอไมวา สญญาเปนตนของ บรษ หรอสญญากอยางหนง ตนกอยางหนง. พ. ขอวาสญญาเปนตนของบรษ หรอสญญากอยางหนง ตนกอยางหนง ดงนนน อนทานผมทฏฐเปนอยางอน มขนตเปนอยางอน มความชอบใจเปนอยางอน มความพยายามในลทธอน มอาจารยในลทธอน รไดยากนก. ป. ถาขอทวานน ขาพระเจาผมทฏฐเปนอยางอน มขนตเปนอยางอน มความขอบใจเปนอยางอน มความพยายามในลทธอน มอาจารยในลทธ-อน รไดยากนกไซร กคาทวา โลกเทยงนแลจรง คาอนเปลา ดงนหรออยางไรพระเจาขา. พ. คาทวา โลกเทยงนแลจรง คาอนเปลาดงน เราไมไดพยากรณ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 164 ป. กโลกไมเทยงนแลจรง คาอนเปลาดงนหรอ พระเจาขา. พ. แมขอนนเรากไมไดพยากรณ. ป. กโลกมทสด ฯลฯ โลกไมมทสด. ชพกอนนน สรระกอนนน.ชพเปนอน สรระกเปนอน. ตถาคต เบองหนาแตตายแลว ยอมม. ตถาคตเบองหนาแตตายแลว ยอมไมม. ตถาคต เบองหนาแตตายแลว ยงมบางไมมบาง. ตถาคต เบองหนาแตตายแลว มกไมใช ไมมกไมใช นแลจรงคาอนเปลา ดงนหรอ พระเจาขา. พ. แมขอนน ๆ เรากไมไดพยากรณ. ป. กเพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจงไมทรงพยากรณ พระเจาขา. พ. เพราะขอนน ๆ ไมประกอบดวยอรรถ ไมประกอบดวยธรรมไมเปนเบองตนแหงพรหมจรรย ไมเปนไปเพอความเบอหนาย ไมเปนไปเพอความปลอยวาง ไมเปนไปเพอความดบ ไมเปนไปเพอความสงบ ไมเปนไปเพอความรยง ไมเปนไปเพอความตรสร ไมเปนไปเพอนพพานฉะนน เราจงไมพยากรณ. [๒๙๓] ป. กอะไร พระผมพระภาคเจาทรงพยากรณละ พระเจาขา. พ. ทกข เหตเกดทกข ความดบทกข ขอปฏบตใหถงความดบทกขนแล เราพยากรณ. ป. กเพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจงทรงพยากรณอยางนนพระเจาขา. พ. เพราะขอนน ๆ ประกอบดวยอรรถ ประกอบดวยธรรม เปนเบองตนแหงพรหมจรรย เปนไปเพอความเบอหนาย เปนไปเพอความปลอยวาง เปนไปเพอความดบ เปนไปเพอความสงบ เปนไปเพอความรยงเปนไปเพอความตรสร เปนไปเพอนพพาน ฉะนน เราจงพยากรณ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 165 ป. ขอนเปนอยางนน พระผมพระภาคเจา ขอนเปนอยางนน พระสคต ในบดน ขอพระผมพระภาคเจาทรงทราบกาลทสมควรเถด พระเจาขา ดงน.ลาดบนนพระผมพระภาคเจาเสดจลกจากอาสนะแลวหลกไป. [๒๙๔] ฝายพวกปรพาชกเหลานน เมอพระผมพระภาคเจาเสดจหลกไปแลวไมนาน ไดทาการเสยดแทงโปฏฐปาทปรพาชก ดวยปฏกคอถอยคาเสยดแทงโดยรอบวา กทานโปฏฐปาทะน อนโมทนาตามคาทพระสมณโคดมกลาวอยางนวา ขอนเปนอยางนน พระผมพระภาคเจา ขอนเปนอยางนนพระสคต ดงน. กแตวาพวกเรามไดเขาใจธรรมทพระสมณโคดมทรงแสดงแลวโดยสวนเดยว แตอยางใดอยางหนง ทวาโลกเทยงหรอโลกไมเทยง ฯลฯตถาคต เบองหนาแตตายแลว มกไมใช ไมมกไมใช ดงน. [๒๙๕] เมอปรพาชกเหลานนกลาวแลวอยางน โปฏฐปาทปรพาชกไดบอกกบเขาวา พอคณ แมฉนกมไดเขาใจธรรมทพระสมณโคดมแสดงแลวโดยสวนเดยว แตอยางใดอยางหนงวา โลกเทยงหรอ ฯลฯ ตถาคตเบองหนาแตตายแลว มกไมใช ไมมกไมใช กแตวา พระสมณโคดมทรงบญญตปฏปทาทจรง ทแท ทแนนอน ทมปกตตงอยในธรรม ทถกตองตามทานองคลองธรรม ไฉนบรษผเปนบณฑตเชนดงเรา จกไมอนโมทนาสภาษตของพระสมณโคดม โดยความเปนสภาษตเลา. [๒๙๖] ตอมาลวงไปได ๒-๓ วน จตตผเปนบตรแหงควาญชาง และโปฏฐปาทปรพาชก พากนเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ครนแลวจตตผเปนบตรแหงควาญชาง ถวายอภวาทพระผมพระภาคเจา นง ณ ทสวนขางหนง.ฝายโปฏฐปาทปรพาชก กลาวถอยคาปราศรยกบพระผมพระภาคเจา พอเปนทตงแหงความปลาบปลมเปนทตงแหงความระลก แลวนง ณ ทสวนขางหนง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 166แลวกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ในคราวนน เมอพระองคเสดจหลก ไปไมนาน พวกปรพาชกไดพากนรมตอวาขาพระองคดวยถอยคาตดพอตาง ๆวา อยางนทเดยวทานโปฏฐปาทะ พระสมณโคดมตรสคาใด ทานพลอยอ-นโมทนาคานนทกคาวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ขอนนตองเปนเชนน ขาแตพระสคต ขอนนตองเปนเชนน ฝายพวกเรามไดเขาใจธรรมทพระสมณ-โคดมทรงแสดงแลวโดยสวนเดยว แตสกนอยหนงวาโลกเทยงหรอโลกไมเทยงโลกมทสดหรอโลกไมมทสด ชพอนนน สรระกอนนน หรอชพอยางหนงสรระอยางหนง ตถาคตเบองหนาแตตายไปมอย หรอตถาคตเบองหนาแตตายไปไมมอย ตถาคตเบองหนาแตตายไป มอยกม ไมมอยกม หรอตถาคตเบองหนาแตตายไปมอยกมใช ไมมอยกมใช เมอพวกปรพาชกกลาวอยางนแลว ขาพระองคไดบอกปรพาชกเหลานนวาทานทงหลาย แมขาพเจาเองกมไดเขาใจธรรมทพระสมณโคดมทรงแสดงแลว โดยสวนเดยว แตสกนอยหนงวาโลกเทยงหรอโลกไมเทยง โลกมทสดหรอโลกไมมทสด ชพอนนนสรระกอนนน หรอชพอยางหนง สรระอยางหนง ตถาคตเบองหนาแตตายไปมอยกม หรอตถาคตเบองหนาแตตายไปไมมอย ตถาคตเบองหนาแตตายไปมอยกม ไมมอยกม หรอตถาคตเบองหนาแตตายไป มอยกมใช ไมมอยกมใช. แตวาพระสมณโคดมบญญตปฏปทาทจรงแทแนนอนเปนธรรมฐตธรรมนยาม กเมอพระสมณโคดมบญญตปฏปทาทจรงแทแนนอน เปนธรรมฐต ธรรมนยาม ไฉนเลาวญชนเชนเราไมพงอนโมทนา สภาษตของพระ-สมณโคดมโดยเปนสภาษต. [๒๙๗] พ. โปฏฐปาทะ ปรพาชกเหลานทงหมดเปนคนบอด หาจกษมได ในชมชนนน ทานคนเดยวเปนคนมจกษ. เพราะเราแสดงแลว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 167บญญตแลว ซงธรรมเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยวบาง ซงธรรมท ไมเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยวบาง. กธรรมทไมเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยว ทเราแสดงแลว บญญตแลว เปนไฉน. คอ โลกเทยงโลกไมเทยง โลกมทสด โลกไมมทสด ชพกอนนน สรระกอนนน ชพเปนอนสรระกเปนอน ตถาคต เบองหนาแตตายแลว ยอมม ตถาคต เบองหนาแตตายแลว ยอมไมม ตถาคต เบองหนาแตตายแลว ยงมบาง ไมมบางตถาคต เบองหนาแตตายแลว มกไมใช ไมมกไมใช ดงนแลว เปนธรรมทไมเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยว เราแสดงแลว บญญตแลว.เพราะเหตไร เราจงแสดงบญญตวา เปนธรรมทไมเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยว. เพราะธรรมเหลาน ไมประกอบดวยอรรถ ไมประกอบดวย ธรรม ไมเปนเบองตนแหงพรหมจรรย ไมเปนไปเพอความเบอหนาย ไมเปนไปเพอความปลอยวาง ไมเปนไปเพอความดบ ไมเปนไปเพอความสงบไมเปนไปเพอความรยง ไมเปนไปเพอความตรสร ไมเปนไปเพอนพพานเพราะฉะนน เราจงไดแสดงบญญตวา ไมเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยว. [๒๙๘] กธรรมทเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยว เราแสดงแลวบญญตแลว เปนไฉน. คอ นทกข นเหตเกดทกข นความดบทกขนปฏปทาใหถงความดบทกข ดงนแล เปนธรรมทเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยว เราแสดงแลว บญญตแลว กเพราะเหตไร เราจงแสดงแลวบญญตแลววา เปนธรรมทเปนไปเพอความสนทกข โดยสวนเดยว. เพราะธรรมเหลานประกอบดวยอรรถ ประกอบดวยธรรม เปนเบองตนแหงพรหมจรรย เปนไปเพอความเบอหนาย เปนไปเพอความปลอยวาง เปนไปเพอความดบ เปนไปเพอความสงบ เปนไปเพอความรยง เปนไปเพอความ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 168ตรสร เปนไปเพอนพพาน เพราะฉะนน เราจงไดแสดงบญญตวา เปนไป เพอความสนทกขโดยสวนเดยว. [๒๙๙] โปฏฐปาทะ สมณพราหมณพวกนน มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ตนเบองหนาแตตายไป มสขโดยสวนเดยว หาโรคมได เราเขาไปหาสมณพราหมณพวกนน กลาวอยางนวา ไดยนวาทานมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ตนเบองหนาแตตายไป มสขโดยสวนเดยว หาโรคมได ดงนจรงหรอ. ถาวาพวกเขาทถกเราถามอยางนแลว ปฏญญารบคาไซร เรากจะกลาวกะพวกเขาอยางนวา เออ ททานรเหนโลก มสขโดยสวนเดยวอยหรอ.เขาถกถามดงน กจะตอบวา หามได เราจะกลาวกะเขาวา เออ กทานรสกตนเปนสขโดยสวนเดยว ชววนหนงคนหนง หรอครงคนครงวน เขากจะตอบวา หามได เราจะกลาวกะเขาวา เออ กทานรวา นมรรคา นปฏปทาเพอทาใหแจงซงโลก ทมสขโดยสวนเดยวหรอ. เขากจะตอบวา หามได.เรากจะกลาวกะเขาวา ทานจงฟงเสยงของเหลาเทวดา ผเขาถงโลกทมสขโดยสวนเดยว ผกลาวอยวา จงปฏบตดเถด จงปฏบตตรงเถด ทานผนรทกขเพอทาใหแจงซงโลก ทมสขโดยสวนเดยว เพราะวา แมพวกเราปฏบตอยางนแลว จงเขาถงโลกทมสขโดยสวนเดยว. เขากจะตอบวา หามได. พ. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนภกษตของสมณพราหมณพวกนนจะถงความไมนาอศจรรย (ไรผล) มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา เมอเปนเชนนน ภาษตของสมณพราหมณพวกนน กยอมถงความไมนาอศจรรย (ไรผล). [๓๐๐] พ. โปฏฐปาทะ เชนเดยวกบบรษ พงกลาวอยางนวา ขาพเจาปรารถนารกใครซงนางงามประจาชนบทน ชนทงหลายจะพงกลาวกะเขาวาแนะพอหนม นางงามประจาชนบทททานปรารถนารกใครนน ทานรหรอวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 169เปนนางกษตรย หรอนางพราหมณ เปนนางแพศย หรอนางศทร เมอเขา ถกถามดงน กจะตอบวา ไมร. ชนทงหลายกจะพงกลาวกะเขาวา แนะพอหนม นางงามประจาชนบทททานปรารถนารกใครนน ทานรหรอวา มชอ อยางน มโคตรอยางน สงหรอตา หรอพอสนทด ดาหรอขาว หรอสแมลงทบ อยในบาน ในนคม หรอในเมองโนน. เขากจะตอบวาไมรชนทงหลายกจะกลาวกะเขาวา แนะพอหนม ทานปรารถนารกใครนางงามทยงไมร ไมเหนกน ดงนนหรอ. เขากจะพงกลาววา อยางนน. โปฏฐปาทะทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน คาพดของบรษนน จะถงความไมนาอศจรรย (ไรผล) มใชหรอ. ป. แนนอนทเดยว พระเจาขา คาพดของบรษนน จะถงความไมนาอศจรรย. พ. โปฏฐปาทะ กฉนนนเหมอนกน สมณพราหมณทมวาทะอยางนมทฏฐอยางนวา ตนเบองหนาแตตายไป มสขโดยสวนเดยว หาโรคมได เราเขาไปหาสมณพราหมณพวกนน กลาวอยางนวา ไดยนวาทานมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ตนเบองหนาแตตายไป มสขโดยสวนเดยว หาโรคมได ดงนจรงหรอ ถาพวกเขาทถกเราถามแลวปฏญญารบไซร เรากจะกลาวกะพวกเขาวา เออ กทานรเหนโลก มสขโดยสวนเดยวอยหรอ. เขากจะตอบวา หามไดเราจะกลาวกะเขาวา เออ กทานรสกตนเปนสขโดยสวนเดยว ชววนหนงคนหนงหรอครงคน ครงวน. เขากจะตอบวา หามได. เราจะกลาวกะเขาวา เออ กทานรวา นมรรคา นปฏปทา เพอทาใหแจงซงโลกมสขโดยสวนเดยวหรอ. เขากจะตอบวา หามได. เรากจะกลาวกะเขาวา ทานจะฟงเสยงของเหลาเทวดา ผเขาถงโลกทมสขโดยสวนเดยว ผกลาวอยวา จงปฏบตด จงปฏบตตรงเถดทานผ นรทกข เพอทาใหแจงซงโลกทมสขโดยสวนเดยว เพราะวา แมพวกเราปฏบต อยางนแลว จงเขาถงโลกทมสขโดยสวนเดยว. เขากจะตอบวา หามได.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 170 พ. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน ภาษตของสมณพราหมณพวกนน จะถงความไมนาอศจรรย (ไรผล ) มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา เมอเปนเชนนน ภาษตของสมณพราหมณพวกนน กยอมถงความไมนาอศจรรย (ไรผล) [๓๐๑] พ. โปฏฐปาทะ เชนเดยวกบบรษ พงทาบนไดทหนทางใหญ๔ แพรง เพอขนสปราสาท ชนทงหลายจะพงถามเขาวา แนะพอคณ ปราสาทททานทาบนไดเพอจะขน ทานรจกหรอวา ปราสาทนนอยทางทศตะวนออกหรอทศใต ทศตะวนตก หรอทศเหนอ และสงหรอตา หรอพอปานกลาง.เขากจะตอบวา ยงไมร ชนทงหลาย กจะกลาวกะเขาวา แนะพอคณ ปราสาทท ทานไมรไมเหน ทานจะทาบนไดเพอขนไดหรอ. เมอถกถามอยางน เขากพง . กลาวรบคา. พ. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนนคาพดของบรษนน จะถงความไมนาอศจรรย มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา เมอเปนเชนนน คาพดของบรษนนถงความเปนของไมนาอศจรรย. พ. โปฏฐปาทะ กฉนนนเหมอนกน สมณพราหมณทมวาทะอยางนมทฏฐอยางนวา เบองหนาแตตายไป อตตามสขโดยสวนเดยว หาโรคมได มอย เราเขาไปหาสมณพราหมณพวกนนแลว กลาวอยางนวา ไดยนวาทานมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา เบองหนาแตตายไป อตตามสขโดยสวนเดยวหาโรคมได มอยจรงหรอ. ถาสมณพราหมณพวกนนถกเราถามอยางนแลวปฏญญาวาจรง เราจะกลาวกะเขาวา เออกทานยงรเหนวา โลกมสขโดยสวนเดยวบางหรอ. เมอเขาถกถามอยางนแลว เขาจะตอบวา หามได เราจะกลาวกะเขาวา เออกทานรวาอตตามสขโดยสวนเดยว ชววนหนงคนหนง หรอกงวนกงคน เมอเขาถกถามอยางนแลว เขาจะตอบวา หามได เราจะกลาวกะเขาวาเออกทานยงรวา นมรรคา นขอปฏบต เพอทาใหแจงซงโลกมความสขโดย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 171สวนเดยวบางหรอ. เมอเขาถกถามอยางนแลว เขาจะตอบวา หามได เราจะ กลาวกะเขาวา เออกทานยงไดยนเสยงพวกเทวดาผเขาถงโลกมสขโดยสวนเดยว ผกาลงพดกนวา ทานผนรทกข ทานปฏบตด ปฏบตตรงแลว เพอทาใหแจงซงโลกทมสขโดยสวนเดยว เพราะวา แมพวกเราปฏบตอยางนจงเขาถงโลกทมสขโดยสวนเดยว. เขากจะปฏเสธ. พ. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน ภาษตของสมณพราหมณเหลานน กจะถงความไมนาอศจรรยมใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา เมอเปนเชนนน ภาษตของสมณพราหมณเหลานน กจะถงความเปนของไมนาอศจรรย. [๓๐๒] พ. โปฏฐปาทะ การไดอตตภาพ ๓ น คอทหยาบ ทสาเรจดวยใจ ทหารปมได. กการไดอตตภาพทหยาบเปนไฉน. กายทมรปเปนทประชมแหงมหาภต ๔ มคาขาวเปนภกษา นคอการไดอตตภาพทหยาบ. การไดอตตภาพทสาเรจดวยใจเปนไฉน. กายทมรปสาเรจดวยใจ มอวยวะนอยใหญครบทกอยาง มอนทรยไมเสอมทราม นคอการไดอตตภาพทสาเรจดวยใจ.การไดอตตภาพอนหารปมไดเปนไฉน. กายอนหารปมไดสาเรจดวยสญญา น คอ การไดอตตภาพอนหารปมได. [๓๐๓] พ. โปฏฐปาทะ เราจะแสดงธรรมเพอการละความไดอตตภาพทหยาบวา พวกทานปฏบตอยางไร จกละสงกเลสธรรมได โวทานธรรม* จกเจรญยง และทานทงหลายจกทาใหแจงซงความบรบรณไพบลยแหงปญญาดวยความรยงเฉพาะตวในปจจบนแลวแลอย. พ. โปฏฐปาทะ กทานจะพงมความเหนอยางนวา สงกเลสธรรมจกเปนอนละได โวทานธรรมจกเจรญยง จกทาใหแจงซงความบรบรณไพบลยแหงปญญา ดวยความรยงเฉพาะตวในปจจบนแลวแลอย แตเปนการอยลาบาก.๑. ธรรมอนผองแผว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 172 พ. โปฏฐปาทะ กทานไมควรเหนอยางนน แทจรง สงกเลสธรรม จกเปนอนละได โวทานธรรมจกเจรญยง และจกทาใหแจงซงความบรบรณไพบลยแหงปญญา ดวยความรยงเฉพาะตวในปจจบน แลวแลอย ปราโมทยปต ปสสทธ และสตสมปชญญะ จกเกดม มการอยอยางสบาย. [๓๐๔] พ. โปฏฐปาทะ เราจะแสดงธรรม เพอการละความไดอตตภาพ แมทสาเรจดวยใจวา พวกทานปฏบตอยางไร จงจกละสงกเลสธรรมได โวทานธรรมจกเจรญยงขน พวกทานจกทาความบรบรณและความไพบลยแหงปญญาใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนโปฏฐปาทะ บางคราวทานจะพงมความเหนอยางนวา สงกเลสธรรมเราจะละได โวทานธรรมจกเจรญยงขน ผมความเพยรจกทาใหแจงซงความบรบรณและความไพบลยแหงปญญา ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย แตความอยไมสบาย. ดกอนโปฏฐปาทะ แตเรองนทานไมพงเหนอยางนน ทแทสงกเลสธรรมพวกทานจกละได โวทานธรรมจกเจรญยงขน ผมความเพยรจกทาใหแจงซงความบรบรณ และความไพบลยแหงปญญา ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอยได ความปราโมทย ปต ปสสทธ สตสมปชญญะ จกเกดมเปนการอยอยางสบาย. [๓๐๕] พ. โปฏฐปาทะ เราจะแสดงธรรม เพอการละความไดอตตภาพแมทไมมรปวา พวกทานปฏบตอยางไร จงจกละสงกเลสธรรมได โวทานธรรมจกเจรญยงขน พวกทานจกทาความบรบรณและความไพบลยแหงปญญาใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนโปฏฐปาทะ บางคราวทานจะพงมความเหนอยางนวา สงกเลสธรรมเราจกละได โวทานธรรมจกเจรญขน ผมความเพยรจกทาใหแจงซง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 173ความบรบรณและความไพบลยแหงปญญา ดวยปญญาอนยงดวยตนเองใน ปจจบน เขาถงอย แตความอยไมสบาย. ดกอนโปฏฐปาทะ แตเรองน ทานไมพงเหนอยางนน ทแทสงกเลสธรรม พวกทานจกละได โวทานธรรมจกเจรญยงขน ผมความเพยรจะทาใหแจงซงความบรบรณ และความไพบลยแหงปญญา ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย ไดความปราโมทย ปต ปสสทธ สตสมปชญญะเปนการอยอยางสบาย. [๓๐๖] โปฏฐปาทะ ถาเจาลทธพวกอน จะพงถามพวกเราวา แนะทาน การไดอตตภาพทหยาบ ซงทานแสดงธรรม เพอใหละเสยวาพวกทานปฏบตอยางไร จกละสงกเลสธรรมได โวทานธรรมจกเจรญยง และทานทง หลายจกทาใหแจงซงความบรบรณไพบลยแหงปญญา ดวยความรยงเฉพาะตว ในปจจบนแลวแลอย เปนไฉน. พวกเราถกถามแลวอยางน พงพยากรณแกเขาวา การไดอตตภาพอนหยาบทเราแสดงธรรมเพอละเสยวา พวกทานปฏบตอยางไรจกละสงกเลสธรรมได โวทานธรรมจกเจรญยง และทานทงหลายจกทาใหแจงซงความบรบรณไพบลยแหงปญญา ดวยความรยงเฉพาะตว ในปจจบนแลวแลอย อนนแล. [๓๐๗] โปฏฐปาทะ ถาเจาลทธพวกอน จะพงถามพวกเราวา แนะทาน กการไดอตตภาพทสาเรจดวยใจฯลฯ การไดอตตภาพทหารปมไดซงทานแสดงธรรมเพอใหละเสยวา พวกทานปฏบตอยางไร ฯลฯ แลวแลอย ดงนเปนไฉน. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนนภาษตกถงความนาอศจรรย มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา เมอเปนเชนนน ภาษตกถงความนาอศจรรย. [๓๐๘] พ. โปฏฐปาทะ เชนเดยวกบบรษพงทาบนได เพอขนส

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 174ปราสาท. ทใตปราสาทนน ชนทงหลายจะพงกลาวกะเขาวา แนะพอคณ ปราสาทททานทาบนไดเพอจะขน ทานรหรอวา อยทศตะวนออกหรอทศใตทศตะวนตกหรอทศเหนอ สงหรอตา หรอพอปานกลาง. ถาบรษนนจะพงตอบอยางนวา ปราสาททเราทาบนไดเพอจะขนอยทใตปราสาทนน นแล. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน คาพดของบรษนนกถงความนาอศจรรย มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา คาพดของบรษนน กถงความนาอศจรรย. พ. โปฏฐปาทะ กฉนนนเหมอนกน ถาเจาลทธอน พงถามพวกเราวา การไดอตตภาพทหยาบ....ทสาเรจดวยใจ....ทหารปมได.... ซงทานแสดงธรรมเพอใหละเสยวา พวกทานปฏบตอยางไร ฯลฯ แลวแลอย ดงน. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน ภาษตจะถงความนาอศจรรย มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา. [๓๐๙] เมอพระผมพระภาคเจา ตรสอยางนแลว จตตบตรควาญชางไดทลวา พระเจาขา สมยใด ไดอตตภาพอนหยาบ สมยนน การไดอตตภาพทสาเรจดวยใจเปนโมฆะ การไดอตตภาพทไมมรป กเปนโมฆะในสมยนน พงมแตการไดอตตภาพอนหยาบ เปนสจจะ กระนนหรอ ? และสมยใด ไดอตตภาพทสาเรจดวยใจ สมยนน การไดอตตภาพอนหยาบเปนโมฆะ การไดอตตภาพอนไมมรป กเปนโมฆะ ในสมยนน การไดอตตภาพทสาเรจดวยใจ เปนสจจะ กระนนหรอ ? และสมยใด ไดอตตภาพอนไมรป สมยนน การไดอตตภาพอนหยาบเปนโมฆะ การไดอตตภาพ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 175ทสาเรจดวยใจ กเปนโมฆะ ในสมยนน การไดอตตภาพอนไมมรป เปน สจจะ กระนนหรอ ? พ. สมยใด ไดอตตภาพทหยาบ สมยนน มไดถงซงอนนบวาไดอตตภาพอนสาเรจดวยใจ ทงไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนไมมรปในสมยนนถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนหยาบอยางเดยว. สมยใด ไดอตตภาพทสาเรจดวยใจ สมยนน มไดถงซงอนนบวา ไดอตตภาพทหยาบทงไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนไมมรป ในสมยนน ถงซงอนนบวาไดอตตภาพทสาเรจดวยใจอยางเดยว. สมยใด ไดอตตภาพอนไมมรปสมยนน มไดถงซงอนนบวา ไดอตตภาพทหยาบ ทงมไดถงซงอนนบวาไดอตตภาพทสาเรจดวยใจ ในสมยนน ถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนไมมรปอยางเดยว. [๓๑๐] พ. จตต ถาเขาจะพงถามทานอยางนวา ทานไดมแลวในอดตมใชวา ไมไดมแลว ทานจกมในอนาคต มใชวาจกไมม ทานมอยในบดนมใชวาไมม กระนนหรอ. ทานถกถามอยางน จะพงพยากรณอยางไร. จ. ถาขาพระองคถกถามอยางนน พงพยากรณวา ขาพเจา ไดมแลวในอดต มใชวาไมไดมแลว ขาพเจา จกมในอนาคต มใชวาจกไมม ขาพเจามอยในบดน มใชวาไมม เมอถกถามอยางนจะพงพยากรณอยางน พระเจาขา. [๓๑๑] พ. จตต ถาเขาจะพงถามทานอยางนวา การไดอตตภาพใดทเปนอดตไดมแลวแกทาน การไดอตตภาพนนแล ไดเปนสจจะ การไดอตตภาพทเปนอนาคต ทเปนปจจบน เปนโมฆะ การไดอตตภาพทเปนอนาคตใด จกมแกทาน การไดอตตภาพนนแล จกเปนสจจะ การไดอตตภาพทเปนอดต ทเปนปจจบน เปนโมฆะ การไดอตตภาพเปนปจจบน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 176ใด มอยแกทาน การไดอตตภาพนนแล เปนสจจะ การไดอตตภาพทเปน อดต ทเปนอนาคต เปนโมฆะ กระนนหรอ. ทานถกถามอยางน จะพงพยากรณอยางไร. จ. ถาขาพระองคถกถามอยางนน พงพยากรณวา การไดอตตภาพทเปนอดตใดไดมแลวแกขาพเจา ในสมยนน การไดอตตภาพนนแล ไดเปนสจจะ การไดอตตภาพทเปนอนาคต ทเปนปจจบน เปนโมฆะ การไดอตตภาพทเปนอนาคตใด จกมแกขาพเจา สมยนน การไดอตตภาพนนแลจกเปนสจจะ การไดอตตภาพทเปนอดต ทเปนปจจบน เปนโมฆะ การไดอตตภาพทเปนปจจบนใด มอยแกขาพเจานน การไดอตตภาพนนแล เปนสจจะ การไดอตตภาพทเปนอดต ทเปนอนาคต เปนโมฆะ เมอถกถามอยางน จะพงพยากรณอยางนแล พระเจาขา. [๓๑๒] พ. จตต สมยใด ไดอตตภาพทหยาบ สมยนน มไดถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนสาเรจดวยใจ ทงไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนนบวา ไดอตตภาพอนไมมรป ในสมยนน ถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนหยาบอยางเดยว สมยใด ไดอตตภาพอนสาเรจดวยใจ สมยนน มไดถงซงอนนบวา ไดอตตภาพทหยาบ ทงไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนไมมรป ในสมยนน ถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนสาเรจดวยใจอยางเดยวสมยใด ไดอตตภาพอนไมมรป สมยนน มไดถงซงอนนบวา ไดอตตภาพทหยาบ ทงไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนสาเรจดวยใจ ในสมยนนถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนไมมรปอยางเดยว. เชนเดยวกบนมสดมจากแมโค นมสมมจากนมสด เนยขนมจากนมสม เนยใสมจากเนยขน ฟอง-เนยใสมจากเนยใส สมยใด ยงเปนนมสดอย สมยนน กไมถงซงอนนบวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 177เปนนมสม เปนเนยขน เปนเนยใส เปนฟองเนยใส สมยนน ถงซงอน นบวา เปนนมสดอยางเดยว. สมยใด เปนนมสม. เปนเนยขน. เปนเนยใส.เปนฟองเนยใส สมยนน กไมถงซงอนนบวา เปนนมสด....นมสม....เนยใส.....ฟองเนยใสอยางเดยว. จตต ฉนนนเหมอนกน สมยใด การไดอตตภาพอนหยาบยอมมสมยนน ไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนไมสาเรจดวยใจ..... อนหารปมได.... สมยนน ถงซงอนนบวา ไดอตตภาพทหยาบอยางเดยว. จตตเหลานแล เปนโลกสมญญา (ชอตามโลก) โลกนรตต (ภาษาชาวโลก)โลกโวหาร (โวหารของชาวโลก) โลกบญญต ทตถาคตกลาวมไดเกยวของ(เปนแตยมมาพด ถาวาทางปรมตถ ไมมเกยว). [๓๑๓] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว โปฏฐปาทปรพาชกไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ไพเราะจรง พระเจาขา ไพเราะจรง พระ-เจาขา บคคลจะพงหงายของทควาขนกด จะพงเปดของทมวตถอนปดอยกดจะพงบอกทางแกบคคลผหลงทางแลวกด จะพงสองประทปในทมด ดวยหวงวาชนทงปวงผมจกษไดเหนรปทงหลายดงนกด มอปมาฉนใด พระผมพระภาคเจา ทรงภาษตธรรมกมอปไมยฉนนน. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระ-องคขอถงพระผมพระภาคเจา ทงพระธรรมและพระสงฆ วาเปนสรณะ ขอพระองคจงทรงจาขาพระองควา เปนอบาสก ผถงสรณคมนตลอดชพตงแตวนนเปนตนไป. ฝายจตต ผบตรนายควาญชาง ไดทลวา ไพเราะจรง พระเจาขาฯลฯ ขาพเจาพงไดบรรพชาอปสมบทในสานกพระผมพระภาคเจาเถด ดงน.จตต บตรนายควาญชาง ไดบรรพชาอปสมบทในสานกของพระผมพระภาคเจา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 178แลวแล. ทานจตต บตรนายควาญชาง ไดอปสมบทแลวไมนาน หลกออก ไปแตผเดยว ไมประมาท มเพยร มตนสงไปแลว ไมชานกทาใหแจงซงทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ทผบวช ไมมเรอน จากเรอนโดยชอบตองการ ดวยความรยงเฉพาะตว ในปจจบนแลวอย รประจกษชดวาชาตสนแลว พรหมจรรยไดอยจบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางน มไดมอก ดงน. ทานจตต บตรนายควาญชาง ไดเปนพระอรหนตองค ๑ ดงนแล.. จบโปฏฐปาทสตรท ๙

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 179 อรรถกถาโปฏฐปาทสตร เอวมเม สต ฯเปฯ สาวตถตยต โปฏปาทสตต ในโปฏฐปาทสตรนน มคาพรรณนาตามลาดบบทดงตอไปน. บทวาสาวตถย วหรต เชตวเน อนาถปณฑกสส อาราเม ความวา ประทบอย ณพระเชตวนอารามททานอนาถบณฑกเศรษฐ. ใหสรางในสวนของกมารพระ-นามวา เชต ใกลกรงสาวตถ. บทวา โปฏปาโท ปรพพาชโก ความวา ฉนนปรพาชก ชอโปฏฐปาทะ. ไดยนวาในกาลเปนคฤหสกเขาเปนพราหมณมหาศาล เหนโทษในกามทงหลายแลว ละกองโภคทรพยจานวนสสบโกฏ บวชเปนคณาจารยของเดยรถยทงหลาย. พราหมณและบรรพชตทงหลายยอมโตตอบลทธในสถานทนน เพราะฉะนน สถานทนนจงชอวา สมยปปวาทก สถานทสาหรบโตตอบลทธ นยวาพราหมณทงหลายมจงกพราหมณตารกขพราหมณ และโปกขรสาตพราหมณเปนตน และบรรพชตทงหลายมนคณฐปรพาชก และ อเจลกปรพาชกเปนตน ประชมกนในสถานทนนแลว โตตอบ กลาวแสดงลทธของตนๆ ในสถานทนน เพราะฉะนน อารามนน จงเรยกวา สมยปปวาทโก. อารามนนเทยวชอวา แถวปาไมมะพลบ เพราะเปนอารามทแนวตนมะพลบคอแถวตนมะพลบลอมรอบ. กเพราะในอารามนนในชนแรก มศาลาเพยงหลงเดยวเทานน ภายหลงชนทงหลายอาศยปรพาชกผมบญมากสรางศาลาหลายหลง เพราะฉะนนอารามนน จงเรยกวา เอกสาลโก ดวยอานาจแหงชอทไดมา เพราะอาศยศาลาหลงเดยวนนเอง. กอารามนนสมบรณดวยดอกและผล เปนสวน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 180พระนางมลลกา ราชเทวของพระเจาปเสนทโกศลสรางถวาย จงถงอนนบ วา มลลกายาราม. ในสถานทสาหรบโตตอบลทธ แถวปาไมมะพลบ มศาลาทพกหลงเดยว เปนอารามของพระนางมลลกานน. บทวา ปฏวสต ความวาพกอยเพราะเปนสถานทอยผาสก. ตอมาวนหนง ในปจจสสมยใกลรง พระผมพระภาคเจาทรงแผพระสพพญตญาณ ทรงพจารณาดโลก ทรงเหนปรพาชกเขามาภายในขายคอพระญาณ ทรงใครครวญวา โปฏฐปาทะน ยอมปรากฏในขายคอญาณของเรา จกมอะไรหนอ ดงน ทรงเหนวา ในวนน เราจกไปในอารามนน ลาดบนนโปฏฐปาทะจกถามเราถงนโรธ และการออกจากนโรธ เราจกเทยบดวยญาณของพระพทธเจาทงปวงแสดงทงสองอยางนน แกโปฏฐปาทะนน ครนลวงไป๒-๓ วน เขาจกพาจตตะผเปนบตรควาญชางมาสสานกของเรา เราจกแสดงธรรมแกเขาทงสองคนนน ในทสดเทศนา โปฏฐปาทะจกถงเราเปนสรณะ จต-ตะบตรควาญชาง บวชในสานกของเราแลว จกบรรลพระอรหต ดงน. แตนนพระผมพระภาคเจากทรงกระทาการปฏบตพระสรระแตเชาตร ทรงครองอนตรวาสกสองชนซงยอมดแลว ทรงคาดพระประคดเชนกบสายฟา ทรงสพกผาบงสกลสเมฆดจประหนงมหาเมฆลอมรอบเขายคนธรอยฉะนน ทรงคลองบาตรสลาอนมคามากทพระองสะขางซายทรงพระดารวา เราจกเขาไปในกรงสาวตถ เพอบณฑบาต เสดจลลาศออกจากพระวหารเหมอนราชสหออกจากเชงเขาหมพานตฉะนน. ทานหมายถงอรรถนจงกลาววา อถโข ภควาเปนตน บทวา เอตทโหส ความวา พระผมพระภาคเจาเสดจไปใกลประตพระนครแลว ทรงมองดพระอาทตยดวยอานาจความพอพระฤทยของพระองค

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 181ทรงเหนวา เวลายงเชานก จงมพระดารนน. บทวา ยนนนาห ความวา เปน นบาตเหมอนแสดงความสงสย. กพระพทธเจาทงหลายไมมความสงสย. แตนนเปนสวนเบองตนของพระปรวตกอยางนวา เราจกทากจน จกไมทากจน เราจกแสดงธรรมแกคนน จกไมแสดงธรรมแกคนน ยอมไดแกพระพทธเจาทงหลาย. ดวยเหตนน จงตรสวา ยนนนาห ความวา กถาเรา. บทวา อนนาทนยา ความวา อนดงลน. กเสยงนนซงบนลออยางนชอวา สง ดวยสามารถไปในสวนเบองสง ชอวา เสยงดง ดวยสามารถกระจายไปในทศทงหลาย เพราะฉะนน ดวยเสยงอนดงลน. จรงอย เจตยวตรโพธวตร อาจรยวตร อปชฌายวตร หรอ โยนโสมนสการ อนชอวาควรลกขนทาแตเชา ยอมไมมแกปรพาชกเหลานน. เพราะเหตนน ปรพาชกเหลานน ลกขนแตเชาตรแลวนงในทมแสงแดดออน ปรารภถงอวยวะ มมอและเทาเปนตนของกนและกนอยางนวา มอของคนนงาม เทาของคนนงามหรอปรารภถงผวพรรณของหญงชาย เดกชายและเดกหญงทงหลาย หรอปรารภถงวตถอนทมความยนดในกามและความยนดในภพเปนตน ตงถอยคาขนแลว กลาวตรจฉานกถาตาง ๆ มพดถงพระเจาแผนดนเปนตน โดยลาดบ.ดวยเหตนน ทานจงกลาววา กลาวตรจฉานกถาตาง ๆ ดวยเสยงอนดงลนดงน. ตอแตนน โปฏฐปาทปรพาชกมองดปรพาชกพวกนนคดวา ปรพาชกเหลานไมเคารพตอกนและกนเลย และพวกเรากจะเปนเหมอนหงหอยเมอพระอาทตยขน จาเดมแดพระสมณโคดมเสดจมาปรากฏ แมลาภสกการของพวกเรากเสอมไป กถาสมณโคดม สาวกของพระโคดม หรอคฤหสถผบารงสมณโคดมนน จะพงมาสสถานทนไซร กจกมความนาละอายเหลอเกน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 182อนง โทษของบรษทแล จะตกอยกบหวหนาบรษทเทานน ดงน เหลยวมอง รอบ ๆ กเหนพระผมพระภาคเจา. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา โปฏฐปาท-ปรพาชกไดเหนแลวแล ฯลฯ ปรพาชกเหลานน ไดพากนนง. ในบทเหลานน บทวา สณเปส อธบายวา ใหสาเหนยกถงโทษแหงเสยงนน คอใหเงยบเสยง พกเสยงนนโดยประการทเสยงจะตองเงยบอยางด.เพอปกปดโทษของเสยงนน เหมอนอยางบรษเขามาสทามกลางบรษท ยอมนงผาเรยบรอย หมผาเรยบรอย เชดถสถานทสกปรกดวยธลเพอปกปดโทษฉะนน. บทวา อปปสททา โภนโต ความวา เมอใหสาเหนยก กใหเงยบเสยงนนโดยประการทเสยงจะเงยบอยางด. บทวา อปปสทกาโม ความวาโปรดเสยงเบา คนหนงนง คนหนงยน ยอมไมใหเปนไปดวยการคลกคลดวยหม. บทวา อปสงกมตพพ มณเยย ความวา สาคญวาจะเสดจเขามาในสถานน. ถามวา กเพราะเหตอะไร โปฏฐปาทปรพาชกนน จงหวงการเสดจเขามาของพระผมพระภาคเจา. แกวา เพราะปรารถนาความเจรญแกตน. ไดยนวา ปรพาชกทงหลาย ครนพระพทธเจาหรอสาวกของพระพทธ-เจามาสสานกของตนแลว ยอมยกตนขนในสานกของผบารงทงหลายของตนยอมตงตนไวในทสงวา ในวนนสมณโคดมเสดจมาสสานกของพวกเรา พระ-สารบตรกมา ทานไมไปยงสานกของใครเลย ทานทงหลายพงดความยงใหญของพวกเรา ดงน. ยอมพยายามเพอคบอปฎฐากทงหลายของพระผมพระ-ภาคเจาดวย. ไดยนวา ปรพาชกเหลานนเหนอปฏฐากทงหลายของพระผมพระภาคเจาแลว กลาวอยางนวา ครของพวกทานจะเปนพระโคดมกตาม จะเปนสาวกของพระโคดมกตาม เปนผเจรญยอมมาสสานกของพวกเรา พวกเราพรอมเพรยงกน แตทานทงหลายไมอยากมองดพวกเราเลย ไมทาสามจกรรม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 183พวกเรากระทาความผดอะไรแกพวกทานเลา. อนง มนษยบางพวกคดวา แม พระพทธเจาทงหลายยอมไปสสานกของปรพาชกเหลานนได กจะไปสสานกของพวกเราไดมใชหรอ จาเดมแตนนครนเหนพระพทธเจาทงหลายแลวกไมประมาท. บทวา ตณห อเหส ความวา พวกปรพาชกเหลานน ลอมโปฏฐปาทะแลว พากนนงเงยบ. บทวา สวาคต ภนเต ความวา ขาแตพระองคผเจรญ การเสดจมาของพระผมพระภาคเจาเปนการด. ทานแสดงไววา กครนพดพระผมพระภาคเจาเสดจมา กมความยนด ครนเสดจไปกเศราโศก. ถามวา เพราะเหตอะไร โปฏฐปาทะจงทลวา ขาแตพระองคผเจรญ เปนเวลานานแล แมในกาลกอนพระผมพระภาคเจาเคยเสดจไปในทนนหรอ. ตอบวา ไมเคยเสดจไป. กมนษยทงหลายยอมทกทายดวยคานารกเปนตนอยางนวา ทานจะไปไหน ไปไหนมาทานหลงทางหรอ ทานมานานแลวหรอ ดงน เพราะเหตนน โปฏฐปาทะ จงทลอยางนน. กครนทลอยางนแลว เปนผไมกระดางดวยมานะนง แตลกจากอาสนะแลวทาการตอนรบพระผมพระภาคเจา. ดวยวา เหนพระผมพระ-ภาคเจาเสดจเขาไป แลวไมเชอเชญดวยอาสนะ หรอไมทาการออนนอม เปนการไดยาก. เพราะเหตอะไร. เพราะความเปนผมตระกลสง. ปรพาชกแมนตบอาสนะทตนนงแลว เมอทลเชอเชญพระผมพระภาคเจาดวยอาสนะไดทลวาขอพระผมพระภาคเจาประทบนงเถด พระเจาขา นอาสนะไดแตงไวแลว ดงน. บทวา อนตรากถา วปปกตา ความวา ทรงเปดเผยอยางพระสพพญวา ตงแตพวกทานนงมาแตตนจนถงเรามา สนทนากนเรองอะไรทคางไวในระหวางนน คอ ถอยคาอะไรทยงไมจบ เพราะเหตเรามาถง ขอพวกทานจงบอกเถด เราจะนาถอยคานนแสดงใหจบ. ลาดบนน ปรพาชกแสดงวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 184กถานนเปนกถาไรประโยชน ไมมสาระ องอาศยวฏ ไมควรนามากลาวเฉพาะ พระพกตรของพระองค จงทลคาเปนตนวา กถานนจงงดเสยเถด พระเจาขา. บทวา ตฏเตสา ภนเต ความวา ปรพาชกแสดงวา ถาพระผม-พระภาคเจาจกประสงคจะฟงไซร กถานนจะทรงสดบภายหลงกไดไมยาก กประโยชนดวยกถานไมมแกพวกขาพระองค แตพวกขาพระองคไดการเสดจมาของพระผมพระภาคเจาแลว จะทลถามถงเหตการณดอยางอนเทยว. ตอแตนน เมอจะทลถามเหตการณนน จงทลคาเปนตนวา ปรมาน ภนเต ดงน. ในบทเหลานน บทวา โกตหลสาลาย ความวา ศาลาแตละหลงชอวา ศาลาอลหมานไมม แตสมณะและพราหมณทงหลาย ผถอลทธตาง ๆกลาวถอยคาชนดตาง ๆ ใหเปนไปในศาลาใด ศาลานน เรยกวา โกตหลสาลาเพราะเปนสถานทเกดความอลหมานสบสนแกชนมากวา คนนกลาวอะไร คนนกลาวอะไร. คาวา อภ ในบทวา อภสานโรเธ นนเปนเพยงอปสรรค.บทวา สานโรเธ ความวา กถาเกดขนแลวในจตตนโรธ คอ ขณกนโรธ.กคาวา สญญานโรธน เปนเหตการณเกดขนแหงกถานน. ไดยนวา ในกาลใด พระผมพระภาคเจาแสดงชาดกหรอทรงบญญต-สกขาบท ในกาลนน เสยงสรรเสรญเกยรตคณของพระผมพระภาคเจากแผกระจายไปทวชมพทวป. พวกเดยรถยไดฟงเกยรตคณนนแลว กกระทากรยาตรงขามกบพระผมพระภาคเจาวา นยวา พระโคดมผเจรญทรงแสดงบรพจรยาพวกเราไมสามารถเพอแสดงบรพจรยาบางอยาง เชนนนบางหรอ แสดงลทธระหวางภพหนง. บญญตสกขาบทบางอยางแกสาวกของตนวา พระโคดมผเจรญไดบญญตสกขาบทแลว พวกเราจะไมสามารถบญญตหรอ. กในกาลนนพระผมพระภาคเจาประทบนงในทามกลางบรษททง ๘ ทรงแสดงนโรธกถา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 185พวกเดยรถยไดฟงนโรธกถานนแลวพากนประชมกลาววา นยวา พระโคดม ผเจรญทรงแสดงกถาชอนโรธ แมพวกเรากจกแสดง. ดวยเหตนนทานจง กลาววา กถาไดเกดแลวในอภสญญานโรธ ดงน. บทวา ตเตรกจเจ ความวา ในบรรดาสมณพราหมณนน บางพวก. กในเรองน บรรพชตในลทธเดยรถยภายนอกคนแรกบางคนเหนโทษในความเปนไปของจต เจรญสมาบตวา ความไมมจตสงบแลว จตจากโลกนไปตกอยในอสญญภพสน ๕๐๐ กลป กมาเกดในโลกนอก เมอไมเหนความเกดขนของสญญาและเหตในความดบของคนนน จงกลาววา ไมมเหตไมมปจจย. คนทสองปฏเสธคากลาวนน ถอเอาความทมคสงคดาบส ไมมสญญาจงกลาววา มาสบาง ไปปราศบาง. นยวา มคสงคดาบสสมตบะรอน มตบะกลา มอนทรยตงมนอยางยง. ดวยเดชแหงศลของดาบสนน ทาใหวมานของทาวสกกะรอนได. ทาวสกกะเทวราช ทรงคดวา ดาบสตองการตาแหนงทาวสกกะหนอแล จงสงเทพกญญา นามวา อลมพสา ดวยเทพบญชาวา เธอจงมาทาลายตบะของดาบส. เทพกญญานน ไปแลวในทนน. ดาบสเหนเทพ-กญญาในวนแรก กหลกไปสบรรณศาลา. ในวนทสอง ดาบสถกนวรณคอกามฉนทะกลมรม จงจบมอเทพกญ-ญานน. ดาบสนนถกตองทพยสมผสนน กสนสญญา ตอเมอลวงไปสามปจงกลบไดสญญา. เขาเหนมคสงคดาบสนนแลวมความเหนแนวแนสาคญวาออกจากนโรธโดยลวงไปสามป จงกลาวอยางนน. คนทสามปฏเสธคากลาวของคนทสองนน มงถงการประกอบอาถรรพณจงกลาววาสวมใสบาง พรากออกบาง ดงน. ไดยนวา พวกอาถรรพณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 186ประกอบอาถรรพณ กระทาสตวแสดงเหมอนศรษะขาดมอขาดและเหมอนตาย แลว. เขาเหนสตวนนเปนปกตอก จงมความเหนแนวแนวา สตวนออกจากนโรธ จงกลาวอยางนน. คนทสคดคานคนทสามมงถงการเมาและการหลบใหลของนางยกษทาสทงหลาย จงกลาวคาเปนตนวา ดกอนผเจรญกเทวดาทงหลายมอย ดงน.ไดยนวา พวกนางยกษทาสทาการบารงเทวดาตลอดทงคน ฟอนรา รองเพลงในวนอรณขน กดมสราถาดหนง กลงไปมาหลบแลวตนในกลางวน. เขาเหนเหตการณนน กมความเหนแนวแนสาคญวา ในเวลาหลบประกอบดวยนโรธ ในเวลาตนออกจากนโรธ ดงน จงกลาวอยางนน. กโปฏฐปาทปรพาชกนเปนชาตบณฑต ดวยเหตนน เขามความเดอดรอนเพราะฟงกถาน กถาของพวกนนเปนเหมอนถอยคาของแพะใบ ยอมถงนโรธสนน และธรรมดานโรธนพงมอยางเดยว ไมพงมมาก แมนโรธนนพงเปนอยางอนอยางเดยวเทานน กเขาอนคนอนไมอาจจะใหรได นอกจากพระสพพญ จงระลกถงพระทศพลเทานนมา ถาพระผมพระภาคเจาจกมในทน กจกระทานโรธใหปรากฏในวนนทเดยว เหมอนตามประทปตงพนดวงใหโชตชวงชชวาล นนโรธ นมใชนโรธ เพราะฉะนน จงทลคาเปนตนวา สตของขาพระองคนน พระเจาขา. ในบทเหลานน คาวา อโห นน ทงสองเปนนบาตลงในอรรถวาระลกถง. ดวยเหตนน เขาเมอระลกถงพระผมพระภาคเจาจงมสตอยางนวา นาเลอมใสจรงหนอ พระผมพระภาคเจา นาเลอมใสจรงหนอ พระสคต ในบทวาโย อเมส นนมอธบายอยางนวา พระผมพระภาคเจาพระองคใด ทรงฉลาดดคอ ฉลาดดวยด เฉยบแหลม เฉลยวฉลาดในนโรธธรรมเหลานน โอหนอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 187พระผมพระภาคเจาพระองคนนพงตรส โอหนอพระสคตพระองคนน พงตรส. บทวา ปกต ความวา พระผมพระภาคเจาเชอวาทรงรปกต คอ สภาพเพราะความทพระองคทรงฉลาดเปนเนองนตย เพราะฉะนน พระองคจงชอวา ปกตญ ทรงรชาชอง. ปรพาชกเมอจะทลขอวา ขาแตพระผมพระภาคเจาขาพระองคไมร พระองคทรงร โปรดตรสบอกแกขาพระองคเถด จงกลาวคานวา กอภสญญานโรธเปนไฉนหนอ พระเจาขา. ครนพระผมพระภาคเจาจะทรงแสดง จงตรสวา ตตร โปฏปาท เปนตน. ในบทเหลาน บทวา ตตร ความวา ในสมณพราหมณเหลานน.บทวา อาทโต ว เตส อปรทธ ความวา ความเหนของพวกนนผดแตตนทเดยว. ทานแสดงวา ผดพลาดในทามกลางเรอนทเดยว. เหตกด ปจจยกดในบทนวา สเหตสปปจจยา เปนชอของเหตการณนนเทยว. ความวา มการณ. กเมอจะทรงแสดงการณนน จงตรสวา สกขา เอกา. ในบทเหลานนบทวา สกขา เอกา สา อปปชชต ความวา สญญาบางอยางยอมเกดขนเพราะศกษา. บทวา กา จ สกขาต ภควา อโวจ ความวา กสกขานนเปนอยางไร เพราะฉนนพระผมพระภาคเจาจงตรส ดวยอานาจการถามเพราะมพระประสงคจะใหสกขานนพสดาร. อนง เพราะสกขามสามประการคอ อธสลสกขา อธจตตสกขาอธปญญาสกขา เพราะฉะนนพระผมพระภาคเจาเมอจะทรงแสดงสกขาเหลานนจงทรงตงตนตธรรมจาเดมแตการเสดจอบตของพระพทธเจา เพอทรงแสดงนโรธเกดขนอยางมเหตเพราะสญญา จงตรสวาดกอนโปฏฐปาทะ พระตถาคตอบตขนโลกนเปนตน. บรรดาสกขาทงสามนน สกขาสองอยางนคอ อธ-ลลสกขา อธจตตสกขา เทานน มาโดยยอ สวนสกขาทสามพงทราบวามาแลว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 188เพราะเปนสกขาทเกยวเนองดวยอานาจแหงสมมทฏฐและสมมาสงกปปะใน พระบาลนวา ดกอนโปฏฐปาทะ ธรรมโดยสวนเดยวอนเราแสดงแลววานทกขนโรธคามนปฏปทา ดงนแล. บทวา กามสา ไดแกราคะอนระคนดวยกามคณหาบาง กาม-ราคะอนเกดขนไมสมาเสมอบาง. ในสองอยางนน ราคะอนระคนดวยกามคณหา ยอมถงการกาจดดวยอนาคามมรรค สวนกามราคะอนเกดขนไมสมาเสมอยอมเปนไปในฐานะน เพราะฉะนน บทวา ตสส ยา ปรมา กามสาจงมอรรถวา สญญาใดของภกษนนผประกอบพรอมดวยปฐมฌาน พงเรยกวา สญญาเกยวดวยกามมในกอน เพราะเปนเชนกบกามสญญาทเคยเกดในกาลกอน สญญานนยอมดบ และทไมเกดแลว กยอมไมเกด. บทวา วเวก-ชปตสขสขมสจจสา ตสม สมเย โหต ความวา สญญาอนละเอยดกลาวคอ มปตและสขอนเกดแตวเวกในสมยปฐมฌานนนเปนสจจะ คอ มจรง.อนง สญญานนอนละเอยดดวยสามารถละองคอนหยาบมกามฉนทะเปนตนและชอวาเปนสจจะ เพราะเปนของมจรง เพราะฉะนน สญญานน จงเปนสญญาในสจจะอนละเอยด สญญาในสจจะอนละเอยดทสมปยตดวยปตและสขอนเกดแตวเวก เพราะฉะนน จงชอวา วเวกปตสขสขมสจจสญญา.สญญานนของภกษมอย เพราะฉะนน ภกษนน จงชอวามสญญาในสจจะอนละเอยดมปตและสขอนเกดแตวเวก พงเหนอรรคในบทนนเพยงเทาน.ในบททงปวงกมนยเชนนน. ในบทวา เอว ป สกขา นน ความวา เพราะภกษเขาถงและอธษฐานปฐมฌานศกษาอย เพราะฉะนน ปฐมฌานนนเรยกวา สกขา เพราะเปนกจทควรศกษาอยางน สญญาในสจจะอนละเอยดมปตและสขอนเกดแตวเวกบาง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 189อยาง ยอมเกดขนอยางน ดวยปฐมฌานกลาวคอสกขาแมนน กามสญญา บางอยางยอมดบ อยางน. บทวา อย สกขาต ภควา อโวจ ความวา พระผมพระภาคเจาตรสวา นกเปนสกขาอยางหนงคอ ปฐมฌาน. พงเหนเนอความในบททงปวง โดยทานองนน. กเพราะการพจารณาโดยองคแหงสมาบตทแปดยอมมพระพทธเจาทงหลายเทานน ยอมไมมแกสาวกทงหลาย แมเชนกบพระสารบตร แตการพจารณาโดยรวมกลมเทานนยอมมแกสาวกทงหลาย และการพจารณาโดยองคอยางนวา สญญา สญญา นไดยกขนแลว เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ดกอนโปฏฐปาทะ เพราะภกษ ฯลฯ ถงยอดสญญา ดงน เพอทรงแสดงอากญจญญายตนสญญาอนยอดเยยมแท แลวแสดงสญญานนอกวายอดสญญา. ในบทเหลานน บทวา ยโต โข โปฏปาท ภกข ความวา ดกอนโปฏฐปาทะ ภกษชอใด. บทวา อธ สกส โหต ความวา ภกษในพระศาสนานมสกสญญา. อกประการหนง บาลกเปนอยางน ความวา ภกษมสญญาดวยสญญา ในปฐมฌานของตน. บทวา โส ตโต อมตร ตโต อมตรความวา ภกษนนมสกสญญา ดวยฌานสญญานน ๆ อยางนคอ ออกจากปฐมฌานนนแลว มสญญาในทตยฌานโนน ออกจากทตยฌานนนแลว มสญญาในตตยฌานโนน โดยลาดบไปถงยอดสญญา. อากญจญญายตนะ เรยกวาสญญคคะยอดสญญา. เพราะเหตอะไร. เพราะเปนองคทสดแหงสมาบตทมหนาททากจอนเปนโลกย. กภกษตงอยในอากญจญญาจตนสมาบตแลว ยอมเขาถงเนวสญญานาสญญายตนสมาบตบาง นโรธสมาบตบาง. อากญจญญาย-ตนสญญานนเรยกวา ยอดสญญา เพราะเปนองคทสดแหงสมาบตทมหนาท

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 190ทากจอนเปนโลกย ดวยประการฉะน. ความวา พระภกษถงคอบรรลยอด สญญานน. บดน เพอทรงแสดงอภสญญานโรธ จงตรสวา เมอเธอตงอยในยอดสญญาเปนตน. ในบทเหลานนความวา ภกษเขาถงฌานในสองบทวาเราพงจานง เราพงมงหวง ชอวายอมคด คอใหสาเรจบอย ๆ. ภกษกระทาความใคร เพอประโยชนแกสมาบตชนสงขนไป ชอวา พงมงหวง. บทวาอมา จ เม สา นรชเฌยย ความวา อากญจญญายตนสญญาน พงดบ.บทวา อา จ โอฬารกา ความวา และภวงคสญญา อนหยาบอยางอนพงเกดขน. ในบทนวา เธอจงไมจานงดวยทงไมมงหวงดวย ภกษนนเมอจานง ชอวาไมจานง เมอมงหวง ชอวา ไมมงหวงแนแท การพจารณาโดยผกใจวา เราออกจากอากญจญญายตนแลว เขาถงเนวสญญานาสญญายตนตงอยชววาระจตหนงสอง ยอมไมมแกภกษน แตยอมมเพอประโยชนแกนโรธสมาบตชนสงเทานน. เนอความนนน พงแสดงดวยการมองดเรอนของบตร. ไดยนวา พระเถระถามภกษหนมผไปโดยทามกลางเรอนของบดาแลวนาเอาโภชนะอนประณตจากเรอนของบตรในภายหลงมาสอาสนศาลาวา บณ-ฑบาตซงนาพอใจอนเธอนามาจากทไหน. เธอจงบอกเรอนทไดโภชนะวาจากเรอนคนโนน. กเธอไปแลวกด มาแลวกด โดยทามกลางเรอนบดาใด แมความผกใจของเธอในทามกลางเรอนนน ยอมไมม. ในเรองนน พงเหนอากญจญญายตนสมาบต เหมอนอาสนศาลา. เนวสญญานาสญญายตนสมาบตเหมอนเรอนของบดา นโรธสมาบตเหมอนเรอนของบตร การทไมพจารณาโดยแยบคายวา เราออกจากอากญจญญายตนแลว เขาถงแนวสญญานาสญญาย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 191ตนจกตงอยชววาระจตหนงสองแลวมนสการ เพอประโยชนแกนโรธสมาบต ชนสงเทานน เปรยบเหมอนการยนอยในอาสนศาลา ไมสนใจถงเรอนของบดาแลวบอกเรอนของบตรฉะนน. ภกษนน เมอจานง กชอวายอมไมจานงเมอมงหวง กชอวา ยอมไมมงหวง ดวยประการฉะน. บทวา ตา เจว สา ความวา ฌานสญญานนยอมดบ. บทวาอา จ ความวา ทงภวงคสญญาอยางหยาบอน ยอมไมเกดขน. บทวาโส นโรธ ผสต ความวา ภกษนนปฏบตอยางน ยอมถง คอ ยอมได ยอมไดรบสญญาเวทยตนโรธ. คาวา อภ ในบทวา อนปพพาภสานโรธสมป-ชานสมาปตตนน เปนเพยงอปสรรค. บทวา สมปชาน ไดกลาวไวในระหวางนโรธบท. กในบทวา สมปชานสานโรธสมาปตต นนมเนอความตามลาดบดงน. แมในบทนน บทวา สมปชานสานโรธสมาปตต มอรรถพเศษอยางนวา สญญานโรธสมาบตในทสด ยอมมแกภกษผรตวอย หรอแกภกษผเปนบณฑตรตวอย. บดน ทานทอยในทน พงแสดงนโรธสมาบตกถา. กนโรธสมาบตกถานนน ไดแสดงไวแลวในหวขอวาดวยอานสงสแหงการเจรญปญญา ในวสทธมรรคโดยอาการทงปวง. เพราะฉะนน พงถอเอาจากทกลาวแลวในวสทธมรรคนน. พระผมพระภาคเจาตรสนโรธกถาแกโปฏฐปาทปรพาชกอยางนแลวตอมา เพอใหโปฏฐปาทปรพาชกนนรบรถงกถาเชนนนไมมในทอน จงตรสวาเธอสาคญความขอนนเปนไฉนเปนตน. ฝายปรพาชกเมอจะทลรบรวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ในวนน นอกจากกถาของพระองคแลว ขาพระองคไมเคยไดฟงกถาเหนปานนเลย จงทลวา หามไดพระเจาขา เมอจะแสดงถงความทกถาของพระผมพระภาคเจาตนไดเรยนโดยเคารพอก จงทลวา ขาพระองคร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 192ทวถงธรรมดวยอาการอยางนแล เปนตน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา เมอ จะทรงอนญาตแกปรพาชกนนวา เธอจงรบไวดวยดเถด จงตรสวา อยางนนโปฏฐปาทะ. ครงนน ปรพาชกคดวา อากญจญญายตนะอนพระผมพระภาคเจาตรสวายอดสญญา อากญจญญายตนะเทานนหนอแล เปนยอดสญญา หรอวา ยงมยอดสญญาแมในสมาบตทเหลออก เมอจะทลถามอรรถนน จงทลวา อยางเดยวเทานนหรอหนอแล เปนตน. ฝายพระผมพระภาคเจาทรงแกคาถามของปรพาชกนนแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา ปถป ไดแกมากกม. บทวายถา ยถา โช โปฏปาท นโรธ ผสต ความวา ดวยกสณใด ๆ ในบรรดากสณทงหลายมปฐวกสณเปนตน หรอดวยฌานใด ๆ บรรดาฌานทงหลายมปฐมฌานเปนตน. ทานกลาวอยางนวา กถาภกษเขาถงปฐวกสณสมาบตดวยปฐวกสณเปนเหตเพยงครงเดยว ยอมถงสญญานโรธอนกอน ยอดสญญากมอนเดยว ถาเขาถงสองครง สามครง รอยครง พนครง หรอแสนครงกยอมถงสญญานโรธอนกอน ยอดสญญากมถงแสน. ในกสณทเหลอทงหลายกมนยเชนเดยวกน. แมในฌานทงหลาย ถาเขาถงสญญานโรธอนกอนดวยปฐมฌานเปนเหตเพยงครงเดยว ยอดสญญากมอยางเดยว ถาเขาถงสญญา-นโรธอนกอนสองครง สามครง รอยครง พนครง หรอแสนครง ยอด-สญญากจะมถงแสน. ในฌานสมาบตทเหลอทงหลายกนยน. ยอดสญญายอมมหนง ดวยอานาจการเขาถงเพยงครงเดยว หรอเพราะสงเคราะหวารแมทงปวงดวยลกษณะแหงการรจา. ยอดสญญายอมมมากดวยสามารถการเขาถงบอย ๆ. บทวา สา นโข ภนเต ความวา ปรพาชกทลถามวา สญญาของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 193ภกษผเขาถงนโรธ ยอมเกดขนกอนหรอพระเจาขา. พระผมพระภาคเจาทรง พยากรณแกปรพาชกนนวา สญญาแลเกดกอน โปฏฐปาทะ. บรรดาบทเหลานน บทวา สา ไดแกฌานสญญา. บทวา าณ ไดแก วปสสนา-ญาณ. อกนย. บทวา สา ไดแก วปสสนา. บทวา าณ ไดแกมรรคสญญา. อกนย. บทวา สา ไดแก มรรคสญญา. บทวา าณไดแกผลญาณ. กพระมหาสวเถระทรงไตรปฎกกลาววา ภกษเหลานพดอะไรกน โปฏฐปาทะไดทลถามนโรธกะพระผมพระภาคเจามาแลว บดน เมอจะทลถามถงการออกจากนโรธ จงทลวาขาแตพระผมพระภาคเจา เมอภกษออกจากนโรธ อรหตตผลสญญาเกดกอน หรอวา ปจจเวกขณญาณเกดกอนลาดบนน พระผมพระภาคเจาตรสแกปรพาชกนนวา ผลสญญาเกดกอนปจจเวกขณญาณเกดทหลง เพราะฉะนน สญญาแลเกดกอน โปฏฐปาทะดงนเปนตน. ในบทเหลานน บทวา สปปาทา ความวา ความเกดขนแหงปจจเวกขณญาณยอมมอยางนวา เพราะอรหตตผลสญญาเกดขน อรหตตผลนจงเกดทหลง. บทวา อทปปจจยา กร เม ความวา นยวา ปจจเวกขณญาณไดเกดขนแลวแกเรา เพราะผลสมาธสญญาเปนปจจย. บดน สกรบานถกใหอาบในนาหอม ลบไลดวยเครองหอม ประดบประดาพวงมาลา แมยกใหนอนบนทนอนอนเปนสร กไมไดความสข ปลอยใหไปสสถานคถโดยเรว ยอมไดความสขฉนใด ปรพาชกกฉนนนเหมอนกนถกพระผมพระภาคเจาใหอาบ ลบไล ประดบประดาดวยเทศนาทประกอบดวยไตรลกษณอนละเอยดสขมบาง ยกขนสทนอนอนเปนสรคอ นโรธกถา เมอไมไดความสขในนโรธกถานน ถอเอาลทธของตนเชนเดยวกบสถานคถ เมอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 194จะทลอรรถนนเทยว จงทลวา พระเจาขา สญญาหนอแลเปนตนของบรษดงนเปนตน ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงถอมตเลกนอยของปรพาชกนน มพระประสงคจะพยากรณ จงตรสวา กเธอปรารถนาตนอยางไร เปนตน. โดยทปรพาชกนน เปนผมลทธอยางนวา ตนไมมรป จงคดวา พระผมพระ-ภาคเจาทรงฉลาดดในการแสดงพระองคคงไมกาจดลทธของเราตงแตตนเทยวเมอจะนาลทธของตน จงทลวา อนหยาบแลเปนตน. ครนพระผมพระภาคเจาจะทรงแสดงโทษในลทธนนแกปรพาชกนน จงตรสคาเปนตนวา กตนของเธอหยาบ ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา เอว สนต ความวา ครนเมอเปนอยางนน.จรงอยคานนเปนทตยาวภตตลงในอรรถแหงสตตมวภตต. อกอยางหนงในบทนวา ครนเมอเปนเชนนน เมอเธอปรารถนาตนมอรรถดงน. ทานกลาววากเพราะความทขนธ ๔ เกดพรอมกบดบพรอมกน สญญาใดเกด สญญานนดบกเพราะอาศยกนและกน สญญาอนเกด และสญญาอนดบ. บดน ปรพาชกเมอจะแสดงลทธอน จงกลาวคาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคปรารถนาตนอนสาเรจดวยใจแล ดงนเปนตน ครนแมในลทธนนใหโทษแลว ถอลทธอน ละลทธอน เมอจะกลาวลทธของตนในบดน จงทลวา ไมมรปแล ดงนเปนตน เหมอนคนบาถอสญญาอน สละสญญาอนตราบเทาทสญญาของเขาไมตงมน แตจะกลาวคาทควรกลาวในกาลทมสญญาตงมน. ในลทธแมนน เพราะเขาปรารภความเกดและความดบแหงสญญา แตสาคญตนวาเทยง เพราะฉะนนพระผมพระภาคเจาเมอทรงแสดงโทษแกปรพาชกอยางนน จงตรสวา ครนเปนอยางนน เปนตน. ลาดบนนปรพาชกไมรตนตาง ๆ นนแมทพระผมพระภาคเจาตรส เพราะความทตนถก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 195ความเหนผดครอบงา จงทลวา กขาพระองคอาจทราบไดหรอไมวา สญญา เปนตนของบรษ หรอสญญากอยางหนง ตนกอยางหนง ดงนเปนตน.ลาดบนน เพราะปรพาชกนนแมเหนอยซงความเกดและความดบแหงสญญาจงสาคญตน อนสาเรจดวยสญญาเปนของเทยงทเดยว เพราะฉะนน พระผพระภาคเจาจงตรสคาวา รไดยาก เปนตนแกปรพาชกนน. ในบทนน เนอความโดยยอดงน เธอมทฏฐเปนอยางอน มขนตเปนอยางอน มความชอบใจเปนอยางอน มทสนะเปนไปโดยประการอนและทสนะอยางอน ควรแกเธอ และพอใจแกเธอ มความพยายามในลทธอน มอาจารยในลทธอน เพราะความทประกอบความขวนขวายปฏบตอยางอน คอความเปนอาจารยในลทธเดยรถยอยางอน ดวยเหตนน ขอทวา สญญาเปนตนของบรษ หรอสญญากอยางหนง ตนกอยางหนง ดงนนนน อนเธอผมทฏฐอยางอนมขนตเปนอยางอน มความชอบใจเปนอยางอนมความพยายามในลทธอน มอาจารยในลทธอน รไดยากนก. ลาดบนน ปรพาชกคดวา สญญาเปนตนของบรษ หรอวา สญญาเปนอยางอน เราจกทลถามถงความทตนนนเปนของเทยงเปนตนนน จงทลอกวา ก ปน ภนเต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา โลโก ความวาปรพาชกกลาวหมายถงตน. บทวา น เหต โปฏปาท อตถสหต ความวาดกอนโปฏฐปาทะ ขอนนองทฏฐ ไมประกอบดวยประโยชนในโลกนหรอในโลกอน ไมประกอบดวยประโยชนตนและประโยชนคนอน. บทวาน ธมมสหต ความวา ไมประกอบดวยโลกตตรธรรมเกา. บทวาน อาทพรหมจรยก ความวา ไมเปนเบองตนแหงพรหมจรรยในศาสนากลาวคอไตรสกขา ทงไมเปนอธลลสกขาดวย บทวา น นพพทาย ความวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 196ไมเปนไปเพอประโยชนแหงความเบอหนายในสงสารวฏ. บทวา น วราคาย ความวา ไมเปนไปเพอประโยชนแหงการสารอกวฏ. บทวา น นโรธธายความวา ไมเปนไปเพอประโยชนแหงการกระทาการดบวฏ. บทวาน อปสมาย ความวา ไมเปนไปเพอประโยชนในการสงบระงบวฏ. บทวาน อภาย ความวา ไมเปนไปเพอรแจงซงวฏ คอ เพอกระทาใหประจกษ.บทวา น สมโพธาย ความวา ไมเปนไปเพอประโยชนแกการรชอบซงวฏ.บทวา น นพพานาย ความวา ไมเปนไปเพอกระทาใหประจกษ ซงอมต-มหานพพาน. ในบทวา นทกข เปนตน มอรรถวา ขนธหาอนเปนไปในภมสามเวนตณหา เราพยากรณวาทกข ตณหาอนมขนธหานนเปนปจจย เพราะเปนบอเกดแหงทกขนน เราพยากรณวา ทกขสมทย ความไมเปนไปแหงขนธ และตณหาทงสองนน เราพยากรณวา ทกขนโรธ มรรคมองคแปดอนประเสรฐ เราพยากรณวา ทกขนโรธคามนปฏปทา. กพระผมพระภาคเจาครนตรสดงนแลว ทรงดารวา ชอวา ความปรากฏแหงมรรคหรอการกระทาใหแจงซงผล ไมมแกปรพาชกน และเปนเวลาภกษาจารของเราแลว จงทรงนงเสย. ฝายปรพาชกรพระอาการนนเหมอนจะทลบอกถงการเสดจไปของพระผมพระภาคเจา จงทลวา เอวเมต เปนตน. บทวา วาจาย สนนปโตทเกน ความวา ดวยปฏกคอ ถอยคา. บทวาสชมภรมภ ส ความวา ไดทาการเสยดแทงโปฏฐปาทปรพาชกโดยรอบคอกระทบเนองนตย. ทานกลาววา เสยดแทงเบองบน. บทวา ภต ความวา มอยโดยสภาพ. บทวา ตจฉ ตถ เปนไวพจนของบทนนแล. บทวา ธมมฏ ตต ความวา สภาพตงอยในโลกตตรธรรมเกา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 197บทวา ธมมนยามต ความวาแนนอนถกตองตาม ทานองคลองโลกตตรธรรม. จรงอย ขนชอวากถาทพนจากสจจะทงส ยอมไมมแกพระพทธเจาทงหลายเพราะฉะนน กถาจงเปนเชนน. บทวา จตโต จ หตถสารปตโต ความวา ไดยนวาจตตหตถสารบตรนนเปนบตรของควาญชางในกรงสาวตถ บวชในสานกของพระผมพระภาคเจา เลาเรยนไตรปฎก เปนผฉลาดในระหวางแหงอรรถทงหลายอนละเอยด.แตบวชแลวสกเปนคฤหสถถงเจดครง ดวยอานาจแหงบาปกรรมทเคยกระทาไวในกาลกอน. ไดยนวา ในพระศาสนาของพระสมมาสมพทธเจา พระนามวา กสสปะยงมสหายสองคนพรอมเพยงกนสาธยายรวมกน. ในสหายทงสองนน สหายคนหนงไมความยนด ยงจตใหเกดขนในความเปนคฤหสถ จงกลาวแกสหายอกคนสหายคนหนงนน แสดงโทษในความเปนคฤหสถและอานสงสแหงบรรพชาสงสอนเธอ. สหายคนแรกนนฟงสหายอกคนนนแลวยนดในวนหนงอกครนจตเชนนนเกดขนแลว จงบอกกะเพอนวา ทานผมอาย จตเหนปานนนเกดขนแกผม ผมจกใหบาตรและจวรนแกทาน. สหายอกคนนน เพราะมความโลภในบาตรและจวร จงแสดงอานสงสในความเปนคฤหสถ แสดงโทษแหงบรรพชาอยางเดยว. ครงนน เพราะความทเขาฟงเพอนแลวเปนคฤหสถจตกเบอหนายยนดในบรรพชาอยางเดยว. เธอนนไดสกถงหกครงในบดนเพราะความทเธอแสดงอานสงสในความเปนคฤหสถแกภกษผมศล ในกาลนนแลวบวชในครงท ๗ ไดโตแยงสอดขนในระหวางทพระมหาโมคคลลานะและพระมหาโกฏฐตเถระ กลาวอภธรรมกถา. ลาดบนน พระมหาโกฏฐตเถระจงไดรกรานตเตยนเธอ. เธอเมอไมอาจเพอดารงอยในวาทะทมหาสาวกกลาวได

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 198จงไดสกเปนฆราวาส. กเธอผน เปนเพอนคฤหสถของโปฏฐปาทปรพาชก เพราะฉะนน จงสกไปสสานกของโปฏฐปาทปรพาชกโดยลวงไปสองสามวน.ตอมาโปฏฐปาทะนนเหนเขาแลว จงพดวา แนะเพอน ทานทาอะไร ทานจงหลกออกจากศาสนาของพระศาสดาเหนปานน จงมา ทานสมควรบวชในบดนพาเขาไปสสานกของพระผมพระภาคเจา. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา จตต-หตถสารบตรและโปฏฐปาทปรพาชก ดงน. บทวา อนธา ความวา เพราะความทจกษคอปญญาไมม. ชอวาไมมจกษ เพราะไมมจกษคอปญญานน. บทวา ตวเจว เนส เอโก จกขมาความวา มจกษคอปญญาสกวารสภาษตและทพภาสต. บทวา เอก สกา ความวาสวนหนง. บทวา ปตตา ความวา ตงแลว. บทวา อเนก สกา ความวาไมใชสวนเดยว อธบายวา ไมไดตรสวาเทยง หรอวาไมเทยงโดยสวนเดยว. พระผมพระภาคเจาทรงปรารภคาวา สนต โปฏปาท น เพราะเหตไร.เพอทรงแสดงถงบญญตทสดอนเจาพาเหยรทงหลายบญญตไว ไมเปนเครองใหออกจากทกขได. เดยรถยแมทงปวง ยอมบญญตทสดดวยอานาจวา โลกมทสดเปนตนในลทธของตน ๆ เหมอนพระผมพระภาคเจาทรงบญญตอมตนพพานฉะนน. กบญญตทสดนน ไมเปนทนาออกจากทกขได เปนเพยงบญญตยอมไมราออกจากทกข ไมไป อนบณฑตทงหลายปฏเสธเปนไปกลบโดยประการอน เพอทรงแสดงบญญตทสดนน พระผมพระภาคเจาจงตรสอยางนในบทเหลานน บทนวา เอกนตสข โลก ชาน ปสส ความวา ทานทงหลายเมอรเมอเหนอยางนวา ในทศตะวนออก โลกมสขโดยสวนเดยว หรอในทศใดทศหนง บรรดาทศทงหลายมทศตะวนตกเปนตนอยเถด วตถทงหลายมทรวดทรงแหงรางกายเปนตนของมนษยทงหลายในโลกนน ทานทงหลายเคย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 199เหนแลว. บทวา อปปาฏหรกต ความวา ภาษต ไรผล คอเวนจากการแจงให ทราบ ทานกลาววาเปนทไมนาออกจากทกข. บทวา ชนปทกลยาณ ความวา ไมเปนเชนกบหญงทงหลายอน ทมผวพรรณทรวดทรงลลาอากปกรยาเปนตนในชนบท. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงความทบญญตทสด ในสมณพราหมณเหลาอนไมเปนทนาออกจากทกขอยางนแลว จงตรสวา ตโย โข เม โปฏ-ปาท เปนตน เพอทรงแสดงความทบญญตของพระองคเปนธรรมนาออกจากทกขได. ในบทเหลานน บทวา อตตปฏลาโภ ความวาการกลบไดอตตภาพ.กในบทวา อตตปฏลาโภ นน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงภพ ๓ ดวยการกลบไดอตตภาพ ๓ อยาง. ทรงแสดงกามภพตงแตอวจ มปรนมมตวสวสดเปนทสดดวยการกลบไดอตตภาพทหยาบ. ทรงแสดงรปภพตงแตชนปฐมฌาน ถงอกนฏ-ฐพรหมโลกเปนทสด ดวยการกลบไดอตตภาพทสาเรจดวยใจ. ทรงแสดงอรป-ภพตงแตอากาสานญจายตนพรหมโลกมแนวสญญาณสญญายตนพรหมโลกเปนทสด ดวยการกลบไดอตตภาพทไมมรป. อกศลจตตปบาทสบสองอยาง ชอวา สงกเลสธรรม สมถวปสสนา ชอวาโวทานธรรม. บทวา ปาปารปร เวปลลตต ความวา ซงความบรบรณและความไพบลยแหงมรรคปญญาและผลปญญา. บทวา ปามชช ไดแกปตอยางออน. บทวา ปต ไดแกความยนดมกาลง. ทานกลาวอยางไร. ทานกลาวอยางนวา ในบทททานกลาววา กระทาแจงดวยอภญญาดวยตนเอง จกเขาถงอยนน เมอภกษนน อยอยางน กจกมความปราโมทย ปต ความสงบใจและกาย สตดารงด อดมญาณและอยอยางสข และในบรรดาการอยทงปวง การอยอยางนนนเทยว สมควรกลาววา เปนสข คอสงบแลว มความหวานอยางยง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 200 บรรดาฌานเหลานน ในปฐมฌาน ยอมไดธรรมแมหกอยางมความ ปราโมทยเปนตน. ในทตยฌาน ความปราโมทยกลาวคอ ปตอยางออน ยอมเปนไป ยอมไดธรรมหาอยางทเหลอ. ในตตยฌาน แมปตทยอมเปนไป ยอมไดธรรมสอยางทเหลอ. ในจตตถฌานกเหมอนกน. กในฌานเหลาน ทานกลาวฌานทเปนบาทแหงวปสสนาบรสทธเทานนไวในสมปสาทสตร. กลาววปสสนาพรอมกบมรรคสในปาสาทกสตร. กลาวผลสมาบตอนเกยวกบจตตถญานในทสตตรสตร. ผลสมาบตเกยวกบทตฌานทาปราโมทยใหเปนไวพจนของปตพงทราบวา ทานกลาวไวแลวในโปฏฐปาทสตรน. วา ศพทในบทนวา อย วา โส เปนอรรถลงในการทาใหแจง. เราใหแจมแจงแลวประกาศแลววา นนน พงพยากรณ. ความวา สมณพราหมณเหลาอน ถกเราถามอยางนวา ทานทงหลายรจกตนอนมสขโดยสวนเดยวหรอกจะกลาววา ไมรจก โดยประการใด เราจะไมกลาวโดยประการนน. บทวาสปปาฏหรกต ความวา ภาษตจะมการแจงใหทราบ คอเปนทนาออกจากทกข. บทวา โมโฆ โหต ความวา เปนของเปลา. อธบายวา การไดอตตภาพนน ยอมไมมในสมยนน. บทวา สจโจ โหต ความวา เปนของมจรง. อธบายวา การไดอตตภาพนนเทยว เปนของจรงในสมยนน. กในขอน จตตบตรควาญชางนแสดงการไดอตตภาพ ๓ อยางเพราะความทตนไมเปนสพพญ จงไมสามารถยกขนอางวาธรรมดา การไดอตตภาพนนเปนเพยงบญญต จงกลาวเลยงวา การไดอตตภาพเทานน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงประสงคจะแสดงแกจตตบตรควาญชางนนวา กในขอน ธรรมทงหลายมรปเปนตน การไดอตตภาพนนเปนเพยงสกวาชอ ครนธรรมทงหลายมรปเปนตนนน ๆ มอยโวหารมรปปานน กยอมม เพอทรงจบเอาถอยคาของจตตบตรควาญ-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 201ชางนนแหละ เลยงตรสดวยอานาจแหงนามบญญตจงตรสเปนตนวา ดกอนจตต ในสมยใด ๆ กครนตรสอยางนนแลว เพอจะสอบถามนาไปจงตรสอกวา ถาสมณพราหมณทงหลายพงถามอยางนนกะจตตบตรควาญชางนนเปนตน. ในบทเหลานน บทวา โย เม อโหส ความวา การไดอตตภาพทเปนอดต ของขาพระองคเปนจรงในสมยนน. ในบทวา การไดอตตภาพทเปนอนาคตเปนโมฆะ ทเปนปจจบนกเปนโมฆะนน จตตบตรควาญชางแสดงเนอความนเพยงเทานวา ธรรมทงหลายทเปนอดต ยอมไมมในปจจบนน แตถงอนนบวา ไดมแลว เพราะฉะนน การไดอตตภาพของขาพระองคแมนนจงเปนจรงในสมยนน สวนการไดอตตภาพทเปนอนาคตกเปนโมฆะ ทเปนปจจบนกเปนโมฆะในสมยนน เพราะธรรมทงหลายทเปนอนาคตและทเปนปจจบนไมมในเวลานน. เขารบรการไดอตตภาพเพยงเปนนามโดยอรรถอยางน. แมในอนาคตและปจจบนกมนยเชนเดยวกน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาเพอจะทรงเปรยบเทยบพยากรณของพระองคกบพยากรณของจตตบตรควาญชางนน จงตรสวา เอวเมว โข จตตดงนเปนตน เมอจะทรงแสดงอรรถนโดยอปมาอก จงตรสวา เสยยถาปจตต ควา ขร เปนตน. ในบทนน มเนอความโดยยอดงน นมสดมจากโค นมสมเปนตนมจากนมสดเปนตน ในขอน สมยใดยงเปนนมสดอย สมยนนกไมถงซงอนนบ คอ นรตต นาม โวหารวาเปนนมสม หรอเปนเนยใสเปนตนอยางใดอยางหนง เพราะเหตอะไร เพราะไมมธรรมทงหลายทไดโวหารเปนตนวานมสม แตสมยนนถงซงอนนบวาเปนนมสดอยางเดยว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 202เพราะเหตไร เพราะมธรรมทงหลายซงเปนอนนบคอ นรตต นาม โวหารวา นมสด. ในบททงปวงกนยนน. บทวา อมา โข จตต ความวา ดกอนจตต การไดอตตภาพอนหยาบการไดอตตภาพอนสาเรจแตใจ และการไดอตตภาพอนไมมรป เหลานแล เปนโลกสญญา. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงการไดอตตภาพ ๓ อยางเบองตาอยางนวา เหลานนเปนเพยงชอในโลก เปนเพยงสญญา เหลานนเปนเพยงภาษาในโลก เปนเพยงแนวคาพด เปนเพยงโวหาร เปนเพยงนามบญญต ดงนแลว บดนจงตรสวา นนทงหมด เปนเพยงโวหาร. เพราะเหตอะไร.เพราะโดยปรมตถไมมสตว โลกนนสญ วางเปลา. กกถาของพระพทธเจาทงหลายมสองอยางคอ สมมตกถา และปรมตถกา. ในกถาทงสองอยางนน กถาวา สตว คน เทวดา พรหม เปนตนชอวา สมมตกถา. กถาวาอนจจง ทกขง อนตตา ขนธ ธาต อายตนะสตปฏฐาน สมมปปธานเปนตน ชอวา ปรมตถกถา. ในกถาเหลานน ผใดครนพระผมพระภาคเจาตรสวา สตว คน เทวดา หรอพรหม ยอมสามารถเพอรแจง เพอแทงตลอด เพอนาออกจากทกข เพอถอเอาซงการจบธง คอ พระอรหตดวยสมมตเทศนา พระผมพระภาคเจากจะตรสวาสตว คน เทวดาหรอวาพรหม เปนเบองตนแกผนน. ผใดฟงธรรมอยางใดอยางหนง เปนตนวา อนจจง หรอทกขง ดวยปรมตถเทศนา ยอมอาจเพอรแจง เพอแทงตลอด เพอนาออกจากทกข เพอถอเอาซงการจบธง คอพระอรหต พระผมพระภาคเจากจะทรงแสดงธรรมอยางใดอยางหนงเปนตนวา อนจจง หรอวาทกขงแกผนน. เพราะฉะนน จงไมแสดงปรมตกถากอน แมแกสตวผ จะรดวยสมมตกถา แตจะทรงใหรดวยสมมตกถาแลว จงทรงแสดงปรมตถกถา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 203ในภายหลง จะไมทรงแสดงสมมตกถากอน แมแกสตวผจะรดวยปรมตถกถา แตจะทรงแสดงใหรดวยปรมตถกถาแลว จงทรงแสดงสมมตกถาในภายหลง.แตโดยปกตเมอทรงแสดงปรมตถกถากอนเทยว เทศนากจะมอาการหยาบ เพราะฉะนน พระพทธเจาทงหลายทรงแสดงสมมตกถากอนแลว จงทรงแสดง ปรมตถกถาในภายหลง แมเมอจะทรงแสดงสมมตกถา กจะทรงแสดงตามความเปนจรงตามสภาพ ไมเทจ แมเมอจะทรงแสดงปรมตถกถา กทรงแสดงตามความเปนจรง ตามสภาพ ไมเทจ. โบราณจารยกลาวคาถาไววา พระพทธเจาผประเสรฐเมอจะตรสกตรสสจจะ ๒ อยางคอ สมมตสจจะและปรมตถสจจะ จะไมไดสจจะท ๓ สงเกตวจนะเปนสจจะ เปนเหตแหงโลกสมมต ปรมตถวจนะเปนสจจะ เปนลกษณะมจรงแหงธรรมทงหลายดงน. บทวา ยาห ตถาคโต โวหรต อปรามสนโต ความวา พระ-ตถาคตทรงประมวลเทศนาวา ชอวา ไมทรงเกยวของเพราะไมมความเกยวของดวยตณหามานะ และทฏฐ ตรสดวยโลกสมญญา ดวยโลกนรตต ทรงจบเทศนา ดวยยอดคอพระอรหต. คาทเหลอในบททงปวงมอรรถงายทงนนแล. โปฏฐปาทสตตวณณนาในทฆนกายอรรถกถาชอสมงคลวลาสน จบเพยงเทาน. จบโปฏฐปาทสตร ท ๙

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 204 ๑๐. สภสตร [๓๑๔] ขาพเจา ไดสดบมาอยางน :- สมยหนง เมอพระผมพระภาคเจาเสดจปรนพพานแลวไมนาน ทานพระอานนทอย ณ วหารเชตวน อนเปนอารามของอนาถบณฑกเศรษฐกรงสาวตถ. [๓๑๕] สมยนน สภมาณพ โตเทยยบตร พกอยในกรงสาวตถดวยธรกจบางอยาง ครงนนสภมาณพโตเทยยบตร เรยกมาณพนอยคนหนงมาสงวา ดกอนพอมาณพนอย มานเถด เจาจงเขาไปหาพระอานนท ครนเขา ไปหาแลว จงนมสการถามพระอานนทถงอาพาธนอย โรคเบาบาง คลองแคลว มกาลง มความเปนอยสบาย ตามคาของเราวา สภมาณพโตเทยยบตรถามถงพระคณเจา ถงอาพาธนอย โรคเบาบาง คลองแคลว มกาลง มความเปนอยสบาย และจงกลาวอยางนวา ขอโอกาส ขอพระคณเจาพระอานนทไดโปรดอนเคราะห เขาไปยงทอยของสภมาณพโตเทยยบตรเถด มาณพนอยรบคาของสภมาณพโตเทยยบตร แลวเขาไปหาพระอานนท ครนเขาไปหาแลว ไดสนทนากบทานพระอานนท ครนผานสมโมทนยกถา ใหเกดระลกถงกนแลว จงนง ณ ทสมควรสวนขางหนง มาณพนงแลว จงนมสการเรยนวาสภมาณพโตเทยยบตร ถามทานพระอานนทถงอาพาธนอยโรคเบาบางคลองแคลว มกาลง มความเปนอยอยางสบาย และสงมาอยางนวา ขอทานอานนทไดโปรดอนเคราะหเขาไปยงทอยของสภมาณพโตเทยยบตรเถด. [๓๑๖] เมอมาณพนอยกราบเรยนอยางนแลว ทานพระอานนท

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 205ไดกลาวกะมาณพนอยวา พอมาณพ ไมมเวลาเสยแลว วนนฉนดมยาถาย ถากระไรเราจะเขาไปวนพรงน มาณพนอยรบคาของทานพระอานนท แลวลกจากทนง เขาไปหาสภมาณพโตเทยยบตร ไดบอกแกสภมาณพโตเทยยบตรวา ขาพเจาไดบอกพระอานนทตามคาของทานแลว เมอขาพเจาบอกอยางนนแลว พระอานนท ไดกลาวกะขาพเจาวา พอมาณพไมมเวลาเสยแลว วนนฉนดมยาถาย ถากระไรไวพรงนเถด ไดเวลาและสมยแลว ฉนจะเขาไป ดวยเหตเพยงเทาน เปนอนวา ขาพเจาไดกระทากจทเปนเหตใหพระอานนทใหโอกาสเพอเขาไปฉนในวนพรงนแลว. [๓๑๗] พอรงเชา ทานพระอานนท ครองผาถอบาตร มพระเจตกภกษเปนปจฉาสมณะเขาไปยงทอยของสภมาณพโตเทยยบตร นงบนอาสนะทปลาดไว. ลาดบนน สภมาณพโตเทยยบตร เขาไปหาทานพระอานนทสนทนากนจนเปนทรนเรงบนเทงใจแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง เมอนงเรยบรอยแเลว จงนมสการเรยนวา พระคณเจาเปนอปฐากอยใกลชดกบทานพระโคดมมานาน ยอมจะทราบดวา พระโคดมไดตรสสรรเสรญคณ-ธรรมเหลาใด และใหชมชนยดมน ตงอย ดารงอยในคณธรรมเหลาใด. ทานพระอานนท ตอบวา ดกอนสภมาณพ พระผมพระภาคเจา ไดตรสสรรเสรญขนธสาม และใหชมชนยดมน ตงอย ดารงอย ในขนธสามน. ขนธสามอะไรบาง ขนธสามคอ สลขนธอนประเสรฐ สมาธขนธอนประเสรฐ ปญญาขนธอนประเสรฐ ดกอนสภมาณพ พระผมพระภาคเจาไดตรสสรรเสรญขนธสามน และใหชมชนยดมน ตงอย ดารงอยในขนธสามน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 206 [๓๑๘] ขาแตพระคณเจา ทานพระโคดม ไดตรสสรรเสรญสลขนธอนประเสรฐ ใหชมชนยดมน ตงอย ดารงอย ไวอยางไร. ดกอนสภมาณพ พระตถาคตไดอบตขนในโลกน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรโลก เปนสารถฝกบรษทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผตนแลว เปนผจาแนกพระธรรม พระตถาคตพระองคนนทรงทาโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใหแจงชดดวยพระปญญาอนยอดเยยม ของพระองคเองแลว ทรงสงสอนหมสตวพรอมทงสมณพราหมณเทวดาและมนษยใหรตาม ทรงแสดงธรรม งามในเบองตนงามในทามกลาง งามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรย บรสทธบรบรณสนเชง พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ คฤหบด บตรคฤหบด หรอผเกดภายหลง ในตระกลใดตระกลหนง ยอมฟงธรรมนน ครนเขาฟงแลวยอมไดศรทธาในพระตถาคต ครนเปยมดวยศรทธาแลว ยอมเหนตระหนกวา การอยครองเรอน คบแคบ เปนทางมาของธล บรรพชาเปนทางปลอดโปรง การอยครองเรอนจะประพฤตพรหมจรรยใหบรบรณโดยสวนเดยว ใหบรสทธโดยสวนเดยว เหมอนสงขทขดแลวทาไดไมงายนก เอาเถด เราจะปลงผมและหนวด นงหมผากาสาวพสตร ออกจากเรอนถอบวช ตอมาเขาสละโภคสมบตนอยใหญ ละหมญาต ไปบวช เมอบวชแลว สารวมระวงในพระปาฏโมกข ถงพรอมดวยมารยาทและโคจร เหนภยในโทษทงหลายเพยงเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย ประกอบกายกรรม วจ-กรรมทเปนกศล มอาชพบรสทธถงพรอมดวยศล คมครองทวารในอนทรยทงหลาย ประกอบดวยสตสมปชญญะ เปนผสนโดษ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 207 จลศล [๓๑๙] ดกอนสภมาณพ ภกษถงพรอมดวยศลนน อยางไร. ๑. ภกษในธรรมวนยน ละการฆาสตว เวนขาดจากการฆาสตว วางไม วางมด มความละอาย มความเอนด มความกรณา ทาประโยชนแกสตวทงปวง ขอนเปนศลของเธอประการหนง. ฯลฯ (ขอความตอจากนเหมอน พรหมชาลสตร) มหาศล [๓๒๐] บางพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยมจฉาชพ (ขอความตอจากนเหมอนพรหมชาลสตร) ดกอนมาณพ ภกษถงพรอมดวยศลอยางน ยอมไมประสบภยแตไหน ๆเพราะเปนผสารวมดวยศล เหมอนพระราชามหากษตรย ผไดมรธาภเศกกาจดศตรไดแลว ยอมไมประสบภยแมแตไหน ๆ เพราะศตรนน ดกอนสภมาณพ ภกษผถงพรอมดวยศล กฉนนน ยอมไมประสบภยแตไหน ๆเพราะเปนผสารวมดวยศล ภกษผถงพรอมดวยสลขนธอนประเสรฐน ยอมเสวยสขอนปราศจากโทษในภายใน ดกอนสภมาณพ ดวยเหตนแล ภกษชอวาเปนผถงพรอมดวยศล. ดกอนสภมาณพ สลขนธอนประเสรฐนแล ทพระผมพระภาคเจาไดตรสสรรเสรญ และยงชมชนใหยดถอ ใหตงอย ใหดารงอย อนง ในธรรมวนย ยงมกจทจะตองทาใหยงขนไปอยอก. สภมาณพ ไดกราบเรยนวา ขาแตพระอานนทผเจรญ นาอศจรรยนก ไมเคยมมากอนเลย สลขนธอนประเสรฐน บรบรณแลว มใชไม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 208บรบรณ กระผมยงไมเหนสลขนธอนประเสรฐ ทบรบรณอยางน ในสมณ-พราหมณเหลาอน ภายนอกศาสนานเลย ขาแตพระอานนทผเจรญสมณพราหมณเหลาอน ภายนอกศาสนาน พงเหนสลขนธอนประเสรฐ ทบรบรณแลวอยางนในตน เขาเหลานนจะดใจ เพราะเหตเพยงเทานน ดวยคดวา เปนอนพอแลวดวยเหตเพยงเทาน เปนอนทาเสรจแลวดวยเหตเพยงเทานประโยชนแหงความเปนสมณะเราไดบรรลแลว ไมมกจทจะตองทาอยางอนใหยงขนไปอก แตพระคณเจาอานนทผเจรญกยงกลาววา ในพระธรรมวนยน ยงมกจทจะตองทาใหยงขนไปอก. [๓๒๑] สภมาณพกราบเรยนถามวา ขาแตพระอานนทผเจรญ สมาธขนธอนประเสรฐ ททานพระโคดมตรสสรรเสรญ และยงชมชนใหยดมน ใหตงอย ใหดารงอยนน เปนอยางไร. พระอานนท กลาววา ดกอนมาณพ ภกษเปนผคมครองทวารในอนทรยทงหลาย เปนอยางไรเลา ดกอนมาณพ ภกษในธรรมวนยนเหนรปดวยจกษแลว ไมถอนมต ไมถออนพยญชนะ เธอปฏบตเพอสารวมจกขนทรย ทเมอไมสารวมแลว จะเปนเหตใหอกศลธรรมอนลามก คออภชฌาและโทมนส ครอบงา ชอวา รกษาจกขนทรย ชอวา ถงความสารวมในจกขนทรย. ภกษฟงเสยงดวยโสต.......ดมกลนดวยฆานะ........ลมรสดวยชวหา........ถกตองโผฏฐพพะดวยกาย........รธรรมารมณดวยมนะ แลวไมถอนมตร ไมถออนพยญชนะ เธอปฏบตเพอสารวมมนนทรย ทเมอไมสารวมแลวจะเปนเหตใหเกดอกศลธรรมอนลามก คออภชฌาและโทมนสครอบงาชอวา รกษามนนทรย ชอวาถงความสารวมในมนนทรย. ภกษถงพรอมดวยอนทรยสงวรอนประเสรฐเชนน ยอมไดเสวยสขอนไมระคนดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 209กเลส ในภายใน ดกอนมาณพ ภกษชอวาเปนผคมครองทวารในอนทรย ทงหลาย ดวยประการฉะน. [๓๒๒] ดกอนมาณพ ภกษถงพรอมแลวดวยสตสมปชญญะ เปนอยางไร. ดกอนมาณพ ภกษในธรรมวนยน เปนผรสกตวในการกาว ในการถอย ในการแล ในการเหลยว ในการงอ ในการเหยยด ในการทรงสงฆาฏ บาตรและจวร ในการฉน ในการดม ในการเคยว ในการลม ในการถายอจจาระปสสาวะ ในการเดน ในการยน ในการนง ในการหลบในการตน ในการพด ในการนง ดกอนสภมาณพ ภกษชอวา เปนผถง พรอมแลวดวยสตสมปชญญะ ดวยประการฉะนแล. [๓๒๓] ดกอนมาณพ ภกษชอวาเปนผสนโดษ เปนอยางไร.ดกอนมาณพ ภกษในธรรมวนยน เปนผสนโดษดวยจวรเปนเครองบรหารกาย ดวยบณฑบาตเปนเครองบรหารทอง เธอจะไปทางใด ๆ กถอไปไดเองดกอนมาณพ เหมอนนกจะบนไปทางใด ๆ กมแตปกเปนภาระบนไปไดภกษกเหมอนกน เปนผสนโดษดวยจวรเปนเครองบรหารกาย ดวยบณฑบาตเปนเครองบรหารทอง เธอจะไปทางใด ๆ กถอไปไดเอง ดกอนมาณพภกษชอวา เปนผสนโดษดวยประการฉะนแล. [๓๒๔] ภกษถงพรอมแลวดวยสลขนธอนประเสรฐ ดวยอนทรยสงวรอนประเสรฐ ดวยสตสมปชญญะอนประเสรฐ ดวยสนโดษอนประเสรฐเชนนแลว ยอมเสพเสนาสนะอนสงด คอ ปา โคนไม ภเขา ซอกเขา ถาปาชา ปาชฏ ทแจง ลอมฟาง เธอกลบจากบณฑบาต หลงอาหารแลวนงขดสมาธตงกายตรง ดารงสตไวเฉพาะหนา ละความโลภคอความเพงเลง มจตปราศจากความเพงเลงอย ชาระจตใหบรสทธจากความเพงเลง ละความ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 210ประทษรายคอพยาบาท มจตไมมพยาบาท มความอนเคราะหดวยทาประ-โยชนแกสรรพสตว ชาระจตใหบรสทธจากความประทษราย คอพยาบาทไดละถนมทธะแลว เปนผปราศจากถนมทธะ มความกาหนดหมายอยทแสงสวางมสตสมปชญญะ ยอมชาระจตใหบรสทธจากถนมทธะได ละอทธจจกกกจ-จะไดไมฟงซานอย มจตสงบในภายใน ชาระจตใหบรสทธจากอทธจจกกกจ-จะละวจกจฉาได ขามพนวจกจฉา ไมมความสงสยในกศลธรรม ยอมชาระจตใหบรสทธจากวจกจฉาได. [๓๒๕] ดกอนมาณพ เหมอนบรษกหนไปประกอบการงาน การงานของเขากสาเรจ เขาไดใชหนทเปนตนทนเดมหมดสน ทรพยทเปนกาไรของเขามเหลอสาหรบเลยงภรรยา เขาไดคดเหนอยางนวา เมอกอนเรากหนไปประกอบการงาน บดนการงานของเราไดสาเรจแลว เราไดใชหนทเปนตนทนเดมหมดสนแลว และทรพยทเปนกาไรของเรากยงมเหลออยสาหรบเลยงภรรยา ดงน เขาพงไดความปราโมทย ถงความโสมนสอนมความไมมหนนนเปนเหต ฉนใด. ดกอนมาณพ เหมอนบรษปวยหนก มทกข เจบหนก ไมบรโภคอาหาร ไมมกาลง ครนตอมาเขาหายจากอาการปวย บรโภคอาหารได และมกาลงกาย เขาไดคดเหนอยางนวา เมอกอนเราปวยหนก มทกข เจบหนกบรโภคอาหารไมได ไมมกาลง บดนเราหายจากอาการปวยนนแลว บรโภคอาหารได และมกาลงกายเปนปรกต ดงน เขาพงไดความปราโมทย ถงความโสมนสอนมความไมมโรคนนเปนเหต ฉนใด. ดกอนมาณพ เหมอนบรษถกจองจาในเรอนจา ครนตอมาเขาพนจากเรอนจานนโดยสวสด ไมมภย ไมตองเสยทรพยอะไร ๆ เลย เขาได

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 211คดเหนอยางนวา เมอกอนเราถกจองจาอยในเรอนจา บดนเราพนจากเรอนจา นนโดยสวสด ไมมภยแลว ทงเราไมตองเสยทรพยอะไร ๆ เลย ดงน เขาพงไดความปราโมทย ถงความโสมนส อนมการพนจากเรอนจานนเปนเหตฉนใด. ดกอนมาณพ เหมอนบรษเปนทาส พงตวเองไมได ตองพงผอน จะไปไหนตามอาเภอใจกไมได ครนตอมาเขาพนจากความเปนทาสนน พงตวเองได ไมตองพงผอน เปนไทแกตว ไปไหนไดตามอาเภอใจ เขาไดคดเหนวาเมอกอนเราเปนทาส พงตวเองไมได ตองพงผอน จะไปไหนตามอาเภอใจกไมได บดนเราพนจากความเปนทาสแลว พงตวเองได ไมตองพงผอนเปนไทแกตว จะไปไหนไดตามอาเภอใจ ดงน เขาพงไดความปราโมทยถงความโสมนส อนมความเปนไทแกตวนนเปนเหต ฉนใด. ดกอนมาณพ เหมอนบรษ มทรพยสมบต เดนทางไกลกนดารหาอาหารไดยาก. มภยอยขางหนา ครนเขาเดนพนทางกนดารนนไปไดบรรลถงหมบานโดยปลอดภยแลว เขาไดคดเหนอยางนวา เมอกอนเรามทรพยสมบต เดนทางไกลกนดาร หาอาหารไดยาก มภยอยขางหนา บดนเราพนทางกนดาร บรรลถงหมบานโดยปลอดภยแลว ดงน เขาไดความปราโมทย ถงความโสมนส อนมความปลอดภยนนเปนเหต ฉนใด. ดกอนมาณพ ภกษพจารณาเหนนวรณ ๕ ประการเหลาน ทยงละไมไดในตน เหมอนหน เหมอนโรค เหมอนเรอนจา เหมอนความเปนทาสเหมอนทางไกลกนดาร และเธอพจารณาเหนนวรณ ๕ ประการ ทละไดแลวในตน เหมอนความไมเปนหน เหมอนความไมมโรค เหมอนการพนจากเรอนจา เหมอนความเปนไทแกตน เหมอนสถานทปลอดภย ฉนนนแล.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 212 ภกษพจารณาเหนนวรณ ๕ เหลาน ทาละไดแลวในตน ยอมเกด ปราโมทย เมอเกดปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตแลว กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข จตของผมความสขยอมตงมน เธอสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌานมวตก มวจาร มปต และสขเกดแตวเวก. เธอทากายนแหละใหสดชนเอบอมซาบซานดวยปตและสขอนเกดแตวเวก ไมมสวนไหน ๆ แหงกายของเธอทวทงตว ทปตและสขอนเกดแตวเวกจะไมถกตอง. ดกอนมาณพ เหมอนเจาหนาทสรงสนาน หรอลกนองของเจาหนาทสรงสนานผฉลาด จะพงโรยผงทใชในการสรงสนานใสลงในภาชนะสารด แลวเอานาพรมหมกไว ตกเวลาเยนกอนจรณทใชในการสรงสนาน ยางจะซมไปจบตดกนทวทงหมด ยอมไมไหลออกไป ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษกฉนนนแล ทากายนแหละใหสดชนเอบอมซาบซานดวยปต และสขอนเกดแตวเวก ไมมสวนไหน ๆ แหงรางกายของเธอทวทงตว ทปตและสขอนเกดแตวเวกจะไมถกตอง ขอนเปนสมาธของเธอประการหนง. [๓๒๖] ดกอนมาณพ ขออนยงมอยอก ภกษบรรลทตยฌาน มจตผองใสในภายใน เปนธรรมเอกผดขน เพราะวตกวจารสงบไป ไมมวตกไมมวจาร มปตและสขอนเกดแตสมาธ เธอทากายนใหสดชน เอบอมซาบซานดวยปตและสขอนเกดแตสมาธ ไมมสวนไหน ๆ ของกายของเธอทวทงตวทปตและสขอนเกดแตสมาธจะไมถกตอง. ดกอนมาณพ เหมอนหวงนาลก มนาพขน ไมมทางทนจะไหลมาไดทงในทศตะวนออก ทศใต ทศตะวนตก ทศเหนอ ทงฝนกไมตกเพมตามฤดกาล แตสายนาเยนพขนจากหวงนา จะพงทาใหหวงนานนแหละชมชน เอบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 213อาบซาบซมดวยนาเยน ไมมสวนไหน ๆ ของหวงนานนทงหมด ทนาเยน จะไมถกตอง ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษกฉนนนแล ฯลฯ ดกอนมาณพเพราะวตกวจารสงบ ฯลฯ เขาถงทตยฌานอย เธอสดชนเอบอมซาบซานดวยปตและสขอนเกดแตสมาธ ไมมสวนไหน ๆ แหงกายของเธอทวทงตว ทปตและสขอนเกดแตสมาธจะไมถกตอง แมขอนกเปนสมาธของเธอประการหนง. [๓๒๗] ดกอนมาณพ ขออนยงมอยอก ภกษมอเบกขา มสตสมปชญญะเสวยสขทางกาย เพราะปราศจากปตทพระอรยเจาทงหลายกลาววา ผไดฌานนเปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข ดงน ชอวาบรรลตตยฌาน เธอทากายใหสดชน เอบอมซาบซานดวยสขอนปราศจากปต ไมมสวนไหนแหงกายของเธอทวทงตวทสขปราศจากปตจะไมถกตอง. ดกอนมาณพ เหมอนในกอบวขาบ ในกอบวหลวง ในกอบวขาว ดอกบวขาบ ดอกบวหลวง ดอกบวขาว บางเหลา เกดในนาเจรญในนา ยงไมพนนา จมอยในนา นาหลอเลยงไว ดอกบวเหลานนสดชน เอบอาบซม- ซาบดวยนาเยน ตลอดยอด ตลอดเหงา ไมมสวนไหน ๆ ของบวขาบ บวหลวง บวขาว ทวทกสวนทนาเยนจะไมถกตอง ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษกฉนนนแล ฯลฯ เธอเขาถงตตยฌานอย ยอมทากายนใหสดชน เอบอมซาบซานดวยสขปราศจากปต ไมมสวนไหน ๆ แหงกายของเธอ ทงทงตวทสขปราศจากปตจะไมถกตอง แมขอนกเปนสมาธของเธอประการหนง. [๓๒๘] ดกอนมาณพ ขออนยงมอยอก ภกษบรรลจตตถฌานอยไมมทกข ไมมสข บรสทธดวยอเบกขาและสต เพราะละสขเพราะละทกขดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได เธอมใจบรสทธผดผองนงแผไปทวกายนแหละไมมสวนไหนๆ แหงกายของเธอทวทงตว ทใจอนบรสทธผดผองจะไมถกตอง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 214 ดกอนมาณพ เหมอนบรษนงคลมตวตลอดศรษะดวยผาขาว ไมมสวน ไหน ๆ แหงกายทก ๆ สวนของเขาทผาขาวจะไมถกตอง ฉนใด ดกอนมาณพภกษกฉนนนแล ฯลฯ เพราะละสข ฯลฯ เธอเขาถงจตตถฌานอย เธอมใจอนบรสทธผองแผวนงแผไปทวกายนนนแล ไมมสวนไหน ๆ แหงกายของเธอทงทงตวทใจอนบรสทธผดผองจะไมถกตอง แมขอนกเปนสมาธของเธอประการหนง. ดกอนมาณพ สมาธขนธอนประเสรฐนแล ทพระผมพระภาคเจาไดตรสสรรเสรญ และยงชมชนใหยดมน ใหตงอย ใหดารงอย อนง ในธรรมวนยน ยงมกจทจะตองทาใหยงขนไปอยอก. มาณพ กราบเรยนวา ขาแตพระอานนทผเจรญ นาอศจรรยนก นาพศวงนก สมาธขนธอนประเสรฐนบรบรณแลว มใชไมบรบรณ กระผมยงไมเหนสมาธขนธอนประเสรฐของทานพระอานนททบรบรณแลวอยางน ในสมณพราหมณเหลาอน ภายนอกพระศาสนานเลย ขาแตพระอานนทผเจรญกสมณพราหมณเหลาอนภายนอกพระศาสนาน พงเหนสมาธขนธอนประเสรฐทบรบรณแลวอยางนในตน เขาเหลานนจะพงดใจเพราะเหตเพยงเทานนดวยคดวาเปนอนพอแลวดวยเหตเพยงเทาน เปนอนทาสาเรจแลวดวยเหตเพยงเทาน ประโยชนแหงความเปนสมณะเราไดบรรลแลว ไมมกจทจะตองทาใหยงขนไปอก แตพระคณเจาผเจรญกยงกลาววา ในพระธรรมวนยนยงมกจทจะตองทาใหยงขนไปอก. [๓๒๙] สภมาณพกราบเรยนวา ขาแตพระอานนทผเจรญ ปญญาขนธอนประเสรฐทพระโคดมผเจรญไดตรสสรรเสรญ และยงทาชมชนนใหยดมน ใหตงอย ใหดารงอย นนเปนอยางไร.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 215 พระอานนทกลาววา ภกษนนเมอจตตงมน บรสทธ ผดผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตออนควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหวอยางน ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอญาณทสสนะ เธอยอมรชดอยางนวา กายของเรานแล มรปประกอบดวยมหาภตรป ๔ เกดแตมารดาบดา เตบโตขนดวยขาวสกและขนมสด มการอบ นวด แตกกระจดกระจายไปเปนนจเปนธรรมดาและวญญาณของเรานกอาศยผกพนอยในกายน. ดกอนมาณพ เหมอนแกวมณและแกวไพฑรยอนงาม เกดเอง มแปดเหลยม นายชางเจยรไนดแลว สกใสแวววาวสมบรณดวยอาการทกอยาง มดายเขยว เหลอง แดง ขาว หรอนวลรอยอยในนน บรษผมตาหยบแกวมณและแกวไพฑรยนนวางไวในมอ แลวพจารณาเหนวา แกวมณและแกวไพฑรยนงาม เกดเอง มแปดเหลยม นายชางเจยรไนดแลว สกใสแวววาว บรบรณดวยอาการทกอยาง มดายเขยวเหลอง แดง ขาว หรอนวลรอยอยในนน ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษกฉนนนแล ฯลฯ เมอจตตงมน บรสทธผดผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลสเปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหว อยางน ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอญาณทสสนะ เธอยอมรชดอยางนวา กายของเรานแลมรปประกอบดวยมหาภตรป ๔ เกดแตมารดาบดา เตบโตขนดวยขาวสกและขนมสด ตองมการอบ นวด แตกกระจดกระจายไปเปนนจเปนธรรมดาและวญญาณของเรานกอาศยผกพนอยในกายน ขอนเปนปญญาของเธอประ-การหนง. [๓๓๐] ภกษนน เมอจตตงมน บรสทธผดผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหว อยางน ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอนรมตรปอนเกดแตใจ คอ นรมตกายอนจากกายนมรป เกดแตใจ มอวยวะนอยใหญครบถวน มอนทรยไมบกพรอง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 216 ดกอนมาณพเหมอนบรษพงชกไสออกจากหญาปลอง เขาคดเหน อยางนวา นหญาปลอง นไส หญาปลองอยางหนง ไสอยางหนง แตกไสชกออกจากหญาปลองนนเอง. อกนยหนง ดกอนมาณพ เหมอนบรษชกดาบออกจากฝก เขาพงคดเหนอยางนวา นดาบ นฝก ดาบอยางหนง ฝกอยางหนงกแตดาบชกออกจากฝกนนเอง. อกนยหนง ดกอนมาณพ เหมอนบรษดงงออกจากกลอง เขาพงคดเหนอยางนวา นง นกลอง งอยางหนง กลองอยางหนง กแตงดงออกจากกลองนนเอง ฉนใด. ภกษกฉนนนแล ฯลฯ เมอจตตงมน ฯลฯ ถงความไมหวนไหวอยางน เธอยอมนอมยอมโนมจตไปเพอนรมตรป เกดแตใจ ฯลฯ แมขอนกเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๑] ภกษนนเมอจตตงมน บรสทธ ผดผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหวอยางนยอมนอมยอมโนมจตไปเพอแสดงฤทธ. เธอยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอคนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ทาใหปรากฏกได ทาใหหายไปกได ทะลฝากาแพงภเขาไปกได ไมตดขดเหมอนไปในทวางกได.เธอผดขนดาลง แมในแผนดนเหมอนในนากได เดนบนนาไมแยกเหมอนเดนบนแผนดนกได นงบลลงกเหาะไปในอากาศเหมอนนกกได ลบคลาพระจนทรพระอาทตยซงมฤทธ มอานภาพมากอยางนกได ใชอานาจทางกาย ไปตลอดพรหมโลกกได. ดกอนมาณพ เหมอนชางหมอ หรอลกมอของชางหมอผฉลาด เมอนวดดนดแลว ตองการภาชนะชนดใด ๆ กทาภาชนะชนดนน ๆ ใหสาเรจได. อกนยหนง เหมอนชางงา หรอลกมอของชางงาผฉลาด เมอแตงงาดแลว ตอง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 217การงาชนดใด ๆ กทางาชนดนน ๆ ใหสาเรจได อกนยหนง เหมอนชางทอง หรอลกมอของชางทองผฉลาด เมอหลอมทองดแลว ตองการทองรปพรรณชนดใด ๆ กทาทองรปพรรณชนดนน ๆ ใหสาเรจได ฉนใด ภกษกฉนนนแล เมอจตตงมนบรสทธ ผดผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลสเปนจตออน ควรแกการงาน ตงมน ถงความไมหวนไหวอยางน ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอแสดงฤทธ เธอยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวทาเปนหลายคนกได ฯลฯ ใชอานาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได. แมขอนกจดเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๒] ภกษนน เมอจตตงมน บรสทธ ผองผด ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหวอยางนยอมนอมยอมโนมจตไปเพอทพยโสตธาต เธอยอมไดยนเสยงสองชนด คอเสยงทพยและเสยงมนษย ทงทอยไกลและใกล ดวยทพยโสตธาตอนบรสทธเกนหของมนษย. ดกอนมาณพ เหมอนบรษเดนทางไกล เขาจะไดยนเสยงกลองบางเสยงตะโพนบาง เสยงสงขบาง เสยงบณเฑาะวบาง เสยงมโหระทกบาง เขายอมมความคดอยางนวา เสยงกลองดงนบาง เสยงตะโพนดงนบาง เสยงสงขดงนบาง เสยงบณเฑาะวดงนบาง เสยงมโหระทกดงนบาง ฉนใด ภกษกฉนนนแล เมอจตตงมน ถงความไมหวนไหวอยางน ยอมนอมจตไปเพอทพยโสตธาต เธอยอมไดยนเสยงสองชนด คอเสยงทพยและเสยงมนษย ทงทอยไกลและใกล ดวยทพยโสตธาตอนบรสทธ เกนหของมนษย แมขอนกเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๓] เธอเมอจตตงมน บรสทธ ผดผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหวอยางนยอมนอมยอมโนมจตไปเพอเจโตปรยญาณ เธอยอมกาหนดรใจของสตวอนของบคคลอนดวยใจ คอ จตมราคะกรวา จตมราคะ หรอ จตปราศจากราคะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 218กรวาจตปราศจากจากราคะ จตมโทสะกรวาจตมโทสะ จตปราศจากโทสะกรวา จตปราศจากโทสะ จตมโมหะกรวา จตมโมหะ หรอ จตปราศจากโมหะกรวาจตปราศจากโมหะ จตหดหกรวาจตหดห หรอ จตฟงซานกรวา จตฟงซานจตเปนมหคคตะกรวา จตเปนมหคคตะ หรอ จตไมเปนมหคคตะกรวาจตไมเปนมหคคตะ จตเปนโลกตตระกรวา จตเปนโลกตตระ หรอ จตไมเปนโลกตตระกรวา จตไมเปนโลกตตระ จตเปนสมาธกรวาจตเปนสมาธ หรอจตไมเปนสมาธ กรวาจตไมเปนสมาธ จตหลดพนกรวาจตหลดพน หรอจตไมหลดพนกรวา จตไมหลดพน. ดกอนมาณพ เหมอนหญงสาว ชายหนม ชอบแตงตว เมอสองดหนาของตนในกระจกทสะอาด ผดผอง หรอในภาชนะนาอนใส หนามไฝกรวาหนามไฝ หรอหนาไมมไฝกรวา หนาไมมไฝ ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษกฉนนนแล เมอจตตงมนแลว ฯลฯ ถงความไมหวนไหว เธอยอมนอมยอมโนมจตไปเพอเจโตปรยญาณ ยอมกาหนดรใจของสตวอน ของบคคลอนดวยใจ คอ จตมราคะกรวา จตมราคะ ฯลฯ หรอ จตไมหลดพนกรวาจตไมหลดพน แมขอนกเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๔] ภกษนน เมอจตตงมง ฯลฯ ถงความไมหวนไหวอยางนยอมนอมยอมโนมจตไปเพอบพเพนวาสานสสตญาณ เธอยอมระลกชาตกอนไดเปนอนมาก คอระลกไดชาตหนงบาง สองชาตบาง สามชาตบางสชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบาง ตลอดสงวฏฏกปเปนอนมากบาง ตลอดววฏฏกปเปนอนมากบาง ตลอดสงวฏฏ-ววฏฏกปเปนอนมากบางวา ในภพโนนเรามชออยางนน มโคตรอยางนนมผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ ม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 219กาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลวไดไปเกดในภพโนน ในภพ นนเราไดมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดมาเกดในภพน เธอยอมระลกถงชาตกอนไดเปนอนมากพรอมทงอาการ พรอมทงอเทส ดวยประการฉะน. ดกอนมาณพ เหมอนบรษจากบานตนไปบานอน แลวจากบานนนไปบานอนอก จากบานนนกลบมาบานของตนตามเดม เขากระลกไดอยางนวา เราไดจากบานของเราไปบานโนน ในบานนน เราไดยนอยางนน ไดนงอยางนน ไดพดอยางนน ไดนงอยางนน เมอเราจากบานนนไปบานโนนแมในบานนน เรากไดยนอยางนน ไดนงอยางนน ไดพดอยางนน ไดนงอยางนน แลวเรากลบจากบานนนมายงบานของเรา ดงน ฉนใด ดกอนมาณพภกษกฉนนนแล ฯลฯ ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอบพเพนวาสานสสตญาณเธอยอมระลกชาตกอนไดเปนอนมาก คอ ชาตหนงบาง สองชาตบาง ฯลฯเธอยอมระลกชาตกอนไดเปนอนมาก พรอมทงอาการ พรอมทงอเทส. แมขอนกเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๕] ภกษนน เมอจตตงมน ฯลฯ ถงความไมหวนไหวอยางน เธอยอมนอมยอมโนมจตไปเพอหยงรการจตและการเกดขนของสตวทงหลาย เธอเหนหมสตวทกาลงจต กาลงเกด เลว ประณต ผวพรรณด ผวพรรณทรามไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธเกนจกษของมนษย ยอมรชดซงสตวทงหลาย ผเปนไปตามกรรมวา สตวเหลานประกอบดวยกายทจรต วจทรตมโนทจต วารายพระอรยเจา เปนมจฉาทฏฐ ยดการกระทาดวยอานาจมจฉาทฏฐ สตวเหลานนเบองหนาแตตายเพราะกายแตก กเขาถงอบายทคตวนบาต นรก สวนสตวทงหลายทประกอบดวย กายสจรต วจสจรต มโน-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 220สจรต ไมวารายพระอรยเจา เปนสมมาทฏฐ ยดถอการกระทาดวยอานาจ สมมาทฏฐ เบองหนาแตตายเพราะกายแตก เขาถงแลวซงสคตโลกสวรรค ดงนเธอยอมเหนสตวทงหลายทกาลงจต กาลงเกด เลว ประณต ผวพรรณดผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษ อนบรสทธ เกนจกษของมนษยยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรม ดวยประการฉะน. ดกอนมาณพ เหมอนปราสาท ตงอยทามกลางทางสแพรง บรษผมจกษยนอยบนปราสาทนน กจะเหนผคนทงหลาย กาลงเขาไปสเรอนบาง ออกไปอยบาง กาลงเดนไปมาอยตามถนนบาง นงอยทามกลางทางสแพรงบาง เขากรวา คนเหลานเขาไปสเรอน คนเหลานออกจากเรอน คนเหลานเดนไปมาตามถนน คนเหลานนงทามกลางทางสแพรง ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษกฉนนนแล ฯลฯ เมอจตตงมนแลว ฯลฯ ถงความไมหวนไหว เธอยอมนอมยอมโนมจตไปเพอหยงรการจตและการเกดของสตวทงหลาย เหนสตวทงหลายทกาลงจต กาลงเกด เลว ประณต ผวพรรณด ผวพรรณทราม ไดดตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธ เกนจกษของมนษย ยอมรชดถงหมสตวผเปนไปตามกรรม แมขอนกเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๖] ภกษนนเมอจตตงมน บรสทธ ผดผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหวอยางน ยอมนอมยอมโนมจตไปเพออาสวกขยญาณ เธอรชดตามความเปนจรงวา นทกขนเหตใหเกดทกข นความดบทกข นขอปฏบตใหถงความดบทกข เหลาน อาสวะ เหลานเหตใหเกดอาสวะ เหลานความดบอาสวะ เหลานขอปฏบตใหถงความดบอาสวะ เมอเธอรอยเหนอยอยางน จตยอมหลดพนจากกามาสวะภวาสวะ อวชชาสวะ เมอจตหลดพนแลว กเกดญาณหยงรวา หลดพนแลว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 221รชดวาชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาทาเสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอก. ดกอนมาณพ เหมอนสระนาบนยอดเขา ใสสะอาด ไมขนมว บรษผมตาดยนอยบนขอบสระนา จะเหนหอยโขงและหอยกาบบาง กอนกรวดและกระเบองบาง ฝงปลาบาง กาลงวายอยกม หยดอยกมในสระนน เขาคดเหนอยางนวา สระนานใสสะอาด ไมขนมว บรรดาหอยโขงและหอยกาบกอนกรวดและกระเบอง ฝงปลา ตางกาลงวายอยบาง กาลงหยดอยบาง ในสระนานน ดงน ฉนใด ภกษกฉนนนแล ฯลฯ เมอจตตงมนแลว ฯลฯ ถงความไมหวนไหว ยอมนอมยอมโนมจตไปเพออาสวกขยญาณ ยอมรชดตามความเปนจรงวา นทกข ฯลฯ นขอปฏบตใหถงความดบอาสวะ เมอเธอรอยเหนอยอยางน จตกหลดพนจากกามาสวะ ภวาสวะ อวชชาสวะ เมอจตหลดพนแลว กเกดญาณหยงรวาหลดพนแลว รชดวาชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาทาเสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอก แมขอนกเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๗] ดกอนมาณพ ปญญาขนธ อนประเสรฐนแล ทพระผมพระภาคเจา ไดตรสสรรเสรญ ทงยงชมชนใหยดมน ใหตงอย ใหดารงอยในพระธรรมวนยน มไดมกจอะไรทจะพงกระทาใหยงขนไปกวาน. สภมาณพ กราบเรยนวา ขาแตทานพระอานนทผเจรญ นาอศจรรยนก นาพศวงนก ปญญาขนธอนประเสรฐน บรบรณแลว มใชไมบรบรณขาแตทานพระอานนทผเจรญ กระผมไมเคยเหนปญญาขนธอนประเสรฐทบรบรณแลวอยางนในสมณพราหมณพวกอน ภายนอกพระศาสนานเลย และไมมกจอะไรอนทจะตองทาใหยงขนไปกวาน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 222 ขาแตทานพระอานนทผเจรญ ภาษตของทานไพเราะยงนก ไพเราะยง นก เหมอนบคคลหงายภาชนะทควา เปดภาชนะทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมด ดวยคดวาผมจกษจกเหนรป ดงน ฉนใด พระอานนทผเจรญประกาศธรรม โดยอเนกปรยายกฉนนนเหมอนกน ขาแตพระอานนทผเจรญ ขาพเจาขอถงพระโคดมผเจรญ พระธรรมและพระสงฆเปนสรณะ ทานพระอานนทผเจรญ โปรดทรงจาขาพเจาวา เปนอบาสกผถงสรณะอยางมอบกายถวายชวต ตงแตบดนเปนตนไป จบสภสตรท ๑๐

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 223 อรรถกถาสภสตร สภสตรมบทเรมวา ขาพเจา สดบมาอยางน ฯเปฯ ในพระนครสาวตถ. ตอไปนเปนการอธบายบททยากในสภสตรนน บทวา เมอพระผมพระภาคเจาเสดจปรนพพานแลวไมนาน อธบายวา เมอพระผมพระภาคเจาเสดจปรนพพานแลวไมนาน. ประมาณ ๑ เดอน ถดจากวนปรนพพาน ขอนทานกลาวหมายถงวนทพระอานนท ถอบาตรและจวรของพระผมพระภาคเจาแลวมานงฉนยาถายผสมนานม ณ วหาร โดยนยทกลาวไวแลวในนทาน. บทวา โตเทยยบตร แปลวา บตรของโตเทยยพราหมณ มเรองเลาวา ไมไกลจากกรงสาวตถ มบานชอตทคาม เพราะเขาเปนคนใหญโตในบานตทคาม จงมชอวา โตเทยยะ เขามทรพยสมบตประมาณ ๔๕ โกฏ แตเขาเปนคนตระหนเปนอยางยง เขาควา ชอวา ความไมสนเปลองแหงโภคสมบต ยอมไมมแกผให แลวเขากไมใหอะไรแกใคร ๆ เขาสอนบตรวา คนฉลาด ควรดความสนไปของยาหยอดตา การกอจอมปลวก การสะสมนาผง แลวพงครองเรอน เมอเขาใหบตรสาเหนยกถงการไมใหอยางนแลว ครนตายไปกไปเกดเปนสนขอยทเรอนหลงนนเอง สภมาณพผเปนบตร รกสนขนนมาก ใหกนอาหารเหมอนกบตน อมนอนบนทนอนอยางด. ครนวนหนง เมอสภมาณพออกจากบานไป พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปบณฑบาต ณ เรอนหลงนน สนขเหนพระผมพระภาคเจา จงเหาเดนเขาไปใกลพระองค พระผมพระภาคเจาไดตรสกะสนขนนวา ดกอนโต-เทยยะ แมเมอกอนเจากกลาวหมนเราวาแนะทาน แนะทาน ดงน จงเกดเปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 224สนข แมบดนเจากยงเหาเรา จกไปอเวจมหานรก. สนขฟงดงนน มความ เดอดรอนจงนอนบนขเถาระหวางเตาไฟ. พวกมนษยไมสามารถจะอมไปใหนอนบนทนอนได. สภมาณพกลบมาถงถามวา ใครนาสนขนลงจากทนอน.พวกมนษยตางบอกวา ไมมใครดอก แลวเลาเรองราวใหฟง. สภมาณพไดฟงแลวโกรธวา บดาของเราบงเกดในพรหมโลก แตพระสมณโคดมหาวา บดาของเราเปนสนข ทานนพดอะไร ปากเสย ใครจะทวงตงพระผมพระภาคเจาวาพดเทจจงไปยงวหาร ถามเรองราวกะพระองค.พระผมพระภาคเจาจงตรสแกสภมาณพเหมอนอยางนน แลวตรสความจรงวาดกอนสภมาณพ ทรพยทบดาของเจายงไมไดบอกมอกไหม. สภมาณพทลวาพระโคดม หมวกทองคามคาหนงแสน รองเทาทองคามคาหนงแสน ถาดทองคามคาหนงแสน กหาปณะหนงแสนมอย. พระโคดมตรสวา เจาจงไปใหสนขบรโภคขาวมธปายาสมนานอย แลวอมไปนอนบนทนอน พอไดเวลาสนขหลบไปหนอยหนง จงถามด สนขจกบอกทกสงทกอยางแกเจา ทนนแหละเจากจะรวาสนขนนคอบดาของเรา. สภมาณพไดกระทาตามนน. สนขบอกหมดทกสงทกอยาง เขารแนวาสนขนนคอบดาของเรา จงเลอมใสในพระผมพระภาคเจา ไปทลถามปญหา ๑๔ ขอ กะพระผมพระภาคเจา เมอจบปญหา เขาขอถงพระผมพระภาคเจาเปนสรณะ ทานกลาวความขอนนหมายถงสภมาณพโตเทยยบตร บทวา อาศญอยใกลกรงสาวตถ ความวา สภมาณพมาจากโภคคามของตนแลวอาศยอย. บทวา ไดเรยกมาณพนอยคนหนงมา ความวา เมอพระศาสดาเสดจปรนพพานแลว สภมาณพไดสดบวา พระอานนทถอบาตรและจวรของพระองคมา มหาชนยอมจะเขาไปหาทานเพอเยยมเยอนดงน จงคดวา ครนเราจกไปวหาร กคงไมอาจกระทาปฏสนถาร หรอฟงธรรมกถา ได

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 225สะดวก ในทามกลางหมชนเปนอนมาก เหนทานมาสเรอนนนแหละ จกทา ปฏสนถารไดโดยงาย และเรามความสงสยอยขอหนง เรากจกถามทาน แลวจงเรยกมาณพนอยคนหนงมา. เวทนาอนเปนขาศก ทานกลาววา อาพาธ ในบทเปนตนวา มอาพาธนอย. สภมาณพกลาววา เวทนาใดเกดในสวนหนงแลว ยดไวซงอรยาบถ ๔เหมอนเอาแผนเหลกนาบ เธอจงถามความไมมแหงเวทนานน. บทวา มโรคเบาบาง ทานกลาวถงโรคอนทาชวตใหลาบาก เธอจะถามความไมมแมแหงโรคนน. สภมาณพกลาววา ชอวาการลกขนของผปวยนนแลยอมหนกกาลงกายยอมไมม เราะฉะนน เธอจงถามความไมมไข และความมกาลง.บทวา มความเปนอยสบาย ความวา เธอจงถามความเปนอยอยางเปนสข ในอรยาบถ ๔ คอ เดน ยน นง นอน ครนพระคนถรจนาจารยเมอแสดงถงอาการทควรจะถามแกมาณพนอยนน จงกลาวคาเปนตนวา สโภ. บทวาอาศยเวลาและสมย ความวา ถอ คอ ใครครวญ เวลาและสมยดวยปญญา. มอธบายวา หากพรงนจกเปนเวลาไปของเรา กาลงของเราจกซานไปในกายจกไมมความไมสบายอยางอน เพราะการไมเปนเหต ทนนเราจกใครครวญเวลานน และสมยกลาวคอ การไป เหต พวกหม ถากระไรพงมาพรงน. บทวา เจตกภกษ ความวา ไดชอวา เจตกะ เพราะเกดในเจตยรฐ-บทวา กลาวสมโมทนยกถา พอใหระลกถงกน ความวา สภมาณพไดกลาวสมโมทนยกถา พอใหระลกถงกนอนเกยวกบมรณะ ไดผานไปแลวโดยนยเปนตนอยางนวา ทานพระอานนท พระทศพลไดมโรคอะไร พระผมพระ-ภาคเจาเสวยอะไร อนง ความโศกไดเกดขนแกทานทงหลายโดยการปรนพพานของพระศาสดา พระศาสดาของทานทงหลายปรนพพานแลวอยางเดยวกหาไม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 226 ความเสอมอนใหญหลวงกเกดแกมนษยโลก พรอมทงเทวโลก บดนคนอนใคร เลาจกพนความตาย กบคคลผเลศของมนษยโลก พรอมทงเทวโลกยงเสดจปรนพพานได บดนมจจราชจกเหนใครอนแลวละอาย สภมาณพถวายอาหารอนสมควรแกเครองดมและเภสชแกพระเถระเมอวานน เมอเสรจภตตกจจงนง ณ สวนขางหนง บทวา เปนอปฐากอยในสานก ความวา เปนอปฐากอยในสานกไมแสวงหาโทษ. บทวา อยใกลชด น เปนไวพจนของบทกอน เพราะเหตไรสภมาณพจงถามวา พระโคดมไดตรสสรรเสรญคณแหงธรรมเหลาใด. นยวาสภมาณพไดมปรวตกอยางนวา พระโคดมผเจรญยงมนษยโลกนใหดารงอยในธรรมเหลาใด ธรรมเหลานน โดยทพระโคดมลวงลบไปแลวเสอมสญไปดวยหรอหนอ หรอยงดารงอย หากดารงอย พระอานนท จกร กระผมขอโอกาสถาม ดงน เพราะฉะนน สภมาณพจงถามขน. ครงนน พระเถระไดสงเคราะหปฎก ๓ ดวยขนธ ๓ เมอจะแสดงแกสภมาณพ จงกลาววา แหงขนธ ๓ ทงหลายแล ดงนเปนตน. สภมาณพคดวาเรากาหนดขอททานกลาวโดยยอ ไมได จกถามโดยพสดาร จงกลาววา แหงขนธทงหลาย ๓ เปนไฉน ดงนเปนตน. เมอพระอานนทแสดงขนธเหลานน ดวยบทวาแหงสลขนธอนประเสรฐ ดงน สภมาณพจงถามเปนขอ ๆ อกวา ทานพระอานนท กสลขนธอนประเสรฐนนเปนอยางไร. แมพระเถระกแสดงถงการอบตของพระพทธเจาแกสภมาณพนน เมอจะแสดงธรรมอนเปนแบบแผนจงวสชนาธรรมทงปวง โดยนยทพระผมพระภาคเจาตรสไวโดยลาดบนนแล ในบทวา ในพระธรรมวนยน ยงมกจทจะตองกระทาใหยงขนไป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 227อยอก ทานแสดงวา ในศาสนาของพระผมพระภาคเจาน มใชศลเทานนทมสาระ ศลนนเปนเพยงพนฐานอยางเดยวเทานน ยงมกจอนทจะตองทายงกวานอก. บทวา ภายนอกจากศาสนาน คอ ภายนอกจากพระพทธศาสนา บทวาดกอนมาณพ ภกษเปนผมทวารคมครองแลวในอนทรยทงหลายอยางไรนทานพระอานนทแมถกถามถงสมาธขนธอยางนวา ทานพระอานนทสมาธขนธอนประเสรฐนนเปนอยางไร ทานมประสงคจะชใหเหนซงธรรมเปนอปการะของธรรมทงสอง ในระหวางศล และ สมาธ ซงมอนทรยสงวรเปนตน ททานยกขนแสดงในลาดบศลอยางนวา ภกษสมบรณดวยศล มทวารคมครองแลวในอนทรยทงหลาย ถงพรอมดวยสตสมปชญญะ เปนผสนโดษแลว ดงนแลวแสดงสมาธขนธ จงไดกลาวเรมขน. ในทนแสดงถงรปฌานเทานน จงไมควรนาอรปฌานมาแสดง. เพราะชอวาอรปสมาบตมไดสงเคราะหดวยจตตถ-ฌาน จงไมม. บทวา ในธรรมวนยน ยงมกจทจะตองทาใหยงขนไปอก ทานแสดงวาชอวาความเกดขนแหงความสนสด มไดมในศาสนาของพระผมพระภาคเจานโดยเพยงจตมอารมณเปนหนงเทานน ยงมกจอนทจะตองทายงกวานอก. บทวา ในธรรมวนยน ไมมกจทจะตองทาใหยงขนไปอก ทานแสดงวา ชอวากจทจะตองทายงไปกวานไมม ในศาสนาของพระผมพระภาคเจานเพราะศาสนาของพระผมพระภาคเจามพระอรหตตเปนทสนสด. บททเหลอ มขอความงายในททงปวง. จบอรรถกถาสภสตร สภสตรท ๑๐ จบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 228 ๑๑ เกวฏฏสตร [๓๓๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน สมยหนงพระผมพระภาคเจาประทบอย ณ สวนมะมวงของปาวารก-เศรษฐใกลเมองนาลนทา. ครงนน เกวฏฏะบตรคฤหบดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ครนเขาไปเฝาแลวถวายบงคมพระผมพระภาคเจานงณ ทควรสวนขางหนง เมอนงเรยบรอยแลว เกวฏฏะบตรคฤหบดไดกราบทลพระผมพระ-ภาคเจาวา ขาแตพระองค เมองนาลนทาน เปนเมองมงคง สมบรณ มผคนมากคบคงไปดวยมนษย เลอมใสในพระผมพระภาคเจาเปนอยางยง ขอประทานโอกาสเถดพระเจาขา ขอพระผมพระภาคเจาทรงบญชาใหภกษรปหนงทจกกระทาอทธปาฏหารย อนเปนธรรมทยงยวดของมนษยได โดยอาการอยางนชาวเมองนาลนทา จกเลอมใสในพระผมพระภาคเจาเปนอยางยงสดทจะประมาณได. เมอเกวฏฏะกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคเจาจงตรสกะเกวฏฏะบตรคฤหบดวา ดกอนเกวฏฏะ เรามไดแสดงธรรมแกภกษทงหลายอยางนวาดกอนภกษทงหลาย มาเถด พวกเธอจงกระทาอทธปาฏหารยอนเปนธรรมยงยวดของมนษยแกคฤหสถผนงขาวหมขาว ดงน เกวฏฏะบตรคฤหบดไดกราบทลพระผมพระภาคเจาเปนคารบสองวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคมไดเจาะจงพระผมพระภาคเจา เพยงแตกราบทลอยางนวา ขาแตพระองคผเจรญ เมองนาลนทาน เปนเมองมงคง สมบรณ มผคนมาก คบคงไปดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 229มนษย เลอมใสในพระผมพระภาคเจาเปนอยางยง ขอประทานโอกาสเถด พระเจาขา ขอพระผมพระภาคเจาทรงบญชาใหภกษรปหนง ทจกกระทาอทธปาฏหารยอนเปนธรรมยงยวดของมนษย โดยอาการอยางน ชาวเมองนาลนทาจกเลอมใสในพระผมพระภาคเจา เปนอยางยงสดทจะประมาณได.แมครงทสาม ฯลฯ เกวฏฏะกไดกราบทลอยางนน. [๓๓๙] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนเกวฏฏะ ปาฏหารย ๓ อยางน เราทาใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเองแลว จงประกาศใหร ปาฏหารย ๓อยางคอ อทธปาฏหารย อาเทสนาปาฏหารย อนสาสนปาฏหารย. ดกอนเกวฏฏะอทธปาฏหารยเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยนยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอคนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ทาใหปรากฏกได ทาใหหายไปกได ทะลฝากาแพง ภเขาไปกได ไมตดขดเหมอนไปในทวางกได ผดขนดาลงในแผนดน เหมอนในนากได เดนบนนาไมแยกเหมอนเดนบนแผนดนกได นงบลลงกเหาะไปในอากาศเหมอนนกกได ลบคลาพระจนทรพระอาทตยซงมฤทธมอานภาพมากกได ใชอานาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได. ผมศรทธาเลอมใสบางคนเหนภกษนนแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวทาใหเปนหลายคนกได......คนทมศรทธาเลอมใสนนจะบอกแกคนทไมมศรทธาไมเลอมใสคนใดคนหนงวา พอมหาจาเรญ นาอศจรรยจรงหนอ นาพศวงจรงหนอ ความทสมณะมฤทธมาก. มอานภาพมาก ขาพเจาไดเหนภกษรปโนนแสดงฤทธไดหลายอยาง......คนทไมมศรทธา ไมเลอมใส จะพงกลาวกะคนทมศรทธาเลอมใสอยางนวา นแนะพอคณ มวชาอยอยางหนงชอวา คนธารภกษรปนนแสดงฤทธไดหลายอยาง........ดวยวชาชอวา คนธารนน....คกอนเกวฏฏะทานสาคญความขอนนเปนไฉน คนผไมมศรทธา ไมมความเลอมใส

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 230นน จะพงกลาวอยางนน กะคนผมศรทธามความเลอมใสนนบางไหม. พง กลาว พระเจาขา. ดกอนเกวฏฏะ เราเหนโทษในอทธปาฏหารยอยางนแหละจงอดอด ระอา รงเกยจอทธปาฏหารย. [๓๔๐] ดกอนเกวฏฏะ กอาเทสนาปาฏหารยเปนไฉน ภกษในธรรมวนยนยอมทายใจ ทายความรสกในใจ ทายความตรก ทายความตรองของสตวอนของบคคลอนไดวา ใจของทานเปนอยางนบาง ใจของทานเปนไปโดยอาการนบาง จตของทานเปนดงนบาง. บคคลบางคน มศรทธาเลอมใสเหนภกษนนทายใจ ทายความรสกในใจ ทายความตรก ทายความตรองของสตวอนบคคลอนได วา ใจของทานเปนอยางนบาง ใจของทานเปนไปโดยอาการนบาง จตของทานเปนดงนบาง. ครนแลวผมศรทธาเลอมใสบอกแกคนทไมมศรทธา ไมมความเลอมใสคนใดคนหนงวา พอมหาจาเรญ นาอศจรรยจรงหนอนาพศวงจรงหนอ ความทสมณะมฤทธมาก มอานภาพมาก ขาพเจาไดเหนภกษรปนทายใจ ทายความรสกในใจ ทายความตรก ทายความตรอง ของสตวอนของบคคลอนไดวา ใจของทานเปนอยางน ใจของทานเปนไปโดยอาการอยางน จตของทานเปนดงน ครนแลวผไมมศรทธาไมเลอมใสจะพงกลาวกะผมศรทธา ผมความเลอมใสวา นแนพอคณ มวชาอยอยางหนงชอมณกา ภกษรปนนทายใจ ทายความรสกในใจ ทายความตรก ทายความตรองของสตวอนของบคคลอนไดวา ใจของทานเปนอยางน ใจของทานเปนไปโดยอาการอยางน จตของทานเปนดงน ดวยวชาชอวามณกานน ดกอนเกวฏฏะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน คนผไมมศรทธาไมเลอมใสนนจะพงกลาวกะคนผมศรทธาเลอมใสนนบางไหม พงกลาวพระเจาขา ดกอนเกวฏฏะ เราเหนโทษในอาเทสนาปาฏหารยอยางนแล จงอดอด ระอา รงเกยจอาเทสนาปาฏหารย.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 231 [๓๔๑] ดกอนเกวฏฏะ อนสาสนปาฏหารยเปนไฉน ดกอนเกวฏฏะ ภกษในธรรมวนยน ยอมพราสอนอยางนวา ทานจงตรกอยางน อยาตรกอยางนน จงใสใจอยางน อยาใสใจอยางนน จงละสงน เขาถงสงนอย. ดกอนเกวฏฏะ นเรยกวาอนสาสนปาฏหารย [๓๔๒] ดกอนเกวฏฏะ ขออนยงมอยอก พระตถาคตอบตขนในโลกนเปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ฯลฯ ดกอนเกวฏฏะ แมนกเรยกวาอนสาสนปาฏหารย. ภกษเขาถงทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌานอย. ดกอนเกวฏฏะ ขอนทานเรยกวา อนสาสนปาฏหารย ฯลฯ ภกษนาเขาไปนอมเขาไปซงจตเพอญาณทสสนะ. ดกอนเกวฏฏะ น ทานเรยกวา อนสาสน-ปาฏหารย. ฯลฯ ภกษยอมรวา ไมมจตอนเพอเปนอยางนอก ขอนทานเรยกวาอนสาสนปาฏหารย. ดกอนเกวฏฏะ ปาฏหารย ๓ อยางนแล เราทาใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเอง แลวจงประกาศใหร. [๓๔๓] ดกอนเกวฏฏะ เรองเคยมมาแลว ความปรวตกทางใจไดเกดขนแกภกษรปใดรปหนงในหมภกษนเอง อยางนวา มหาภตรป ๔ คอ ปฐว-ธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลาน ยอมดบไมมเหลอในทไหนหนอ.ลาดบนน ภกษไดเขาสมาธ ชนดทเมอจตตงมนแลว ทางไปสเทวโลกกปรากฏได. ครนแลวภกษเขาไปหาพวกเทวดาชนจาตมมหาราชถงทอย ไดถามพวกเทวดาเหลานนวา ทานทงหลาย มหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาตเตโชธาต วาโยธาต เหลาน ยอมดบไมมเหลอในทไหน ดกอนเกวฏฏะ เมอภกษกลาวอยางน พวกเทวดาชนจาตมมหาราชจงกลาววา แมพวกขาพเจากไมทราบทดบไมมเหลอแหงมหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 232เตโชธาต วาโยธาตน เหมอนกน แตยงมมหาราชอย ๔ องค ซงรงเรอง กวา วเศษกวาพวกขาพเจา ทาวเธอคงจะทราบ........ภกษจงไปหามหาราชทง ๔ แลวถามวา ทานทงหลายมหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาตวาโยธาต เหลานยอมดบไมมเหลอในทไหน เมอภกษกลาวอยางนแลวมหาราชทง ๔ จงกลาววา แมพวกขาพเจากไมทราบ........แตยงมพวกเทวดาชนดาวดงส ซงรงเรองกวา วเศษกวาพวกขาพเจา เทวดาเหลานนคงจะทราบ........ภกษจงเขาไปหาเทวดาชนดาวดงสแลวกลาววา มหาภตรป คอปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาตเหลาน ยอมดบโดยไมมเหลอในทไหน เมอภกษกลาวอยางน เทวดาชนดาวดงสจงกลาววา แมพวกขาพเจากไมทราบ.......แตยงมทาวสกกะผเปนจอมเทวดา ซงรงเรองกวา วเศษกวาพวกขาพเจา ทาวเธอคงจะทราบ........ภกษนนกไดไปหาทาวสกกะผเปนจอมเทวดากลาววา มหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาตเหลาน ยอมดบโดยไมมเหลอในทไหน เมอภกษกลาวอยางนแลว ทาวสกกะผเปนจอมเทวดากลาวตอบวา ขาพเจากไมทราบ..........แตยงมเทวดาชนยาม............เทพบตรชอสยาม............เทวดาชนดสต.............เทพบตรชอสน-ดสต.........เทวดาชนนมมานรด............เทพบตรชอสนมมตะ........เทวดาชนปรนมมตวสวด............เทพบตรชอปรนมมตวสวด ซงรงเรองกวา วเศษกวาขาพเจา ทาวเธอคงทราบ............ทดบโดยไมเหลอแหงมหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลานได. [๓๔๔] ดกอนเกวฏฏะ ครงนนภกษเขาไปหาวสวดเทพบตรแลวกลาววามหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาตเหลาน ยอมดบไมมเหลอในทไหน เมอภกษกลาวอยางนแลว วสวดเทพบตรกลาวตอบวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 233แมขาพเจากไมทราบ.....แตยงมเทวดาพรหมกายกา ซงรงเรองกวา วเศษกวา พวกเรา เทวดาเหลานนคงจะทราบ ลาดบนนภกษไดเขาสมาธโดยทเมอจตตงมนแลวทางไปสพรหมโลกไดปรากฏแลว. [๓๔๕] ดกอนเกวฏฏะ ตอแตนน ภกษไดเขาไปหาเทวดาพรหมกายกาแลวกลาววา ทานทงหลาย มหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาตวาโยธาต เหลาน ยอมดบไมมเหลอในทไหน เมอภกษกลาวอยางน เทวดา-พรหมกายกา จงกลาวตอบวา แมพวกขาพเจากไมทราบ....แตยงมพระพรหมผเปนมหาพรหม ผเปนใหญไมมใครยงกวา รเหนเหตการณโดยถองแท ผใชอานาจ ผเปนอสสระ เปนผสราง เปนผนรมต เปนผประเสรฐ เปนผบงการเปนผทรงอานาจ เปนบดาของหมสตว ซงรงเรองกวาและวเศษกวาพวกขาพเจาทาวมหาพรหมนนแลคงจะทราบ...... กบดนทาวมหาพรหมนนอยทไหนแมพวกขาพเจากไมรทอยของพรหม หรอทศของทพรหมอย แตวานมตทงหลายจกเหนได แสงสวางยอมเกดเอง โอภาสยอมปรากฏเมอใด พรหมจกปรากฏเมอนน การทแสงสวางเกดเอง โอภาสปรากฏนนแล เปนบพพนมตเพอความปรากฏแหงพรหม ดกอนเกวฏฏะ ตอมาไมนานนก มหาพรหมนนกไดปรากฏ. [๓๔๖] ดกอนเกวฏฏะ ลาดบนน ภกษไดเขาไปหามหาพรหมแลวกลาววา มหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลานยอมดบไมมเหลอในทไหน เมอภกษกลาวอยางนแลว ทาวมหาพรหม ได กลาวตอบวา ขาพเจาเปนพรหม เปนมหาพรหม เปนผใหญยง........ เปนบดาของหมสตวทงหลาย. ดกอนเกวฏฏะ แมครงท ๒ ภกษนนกไดกลาวกะทาว-มหาพรหมวา ขาพเจามไดถามทานอยางนนวา ทานเปนพรหม........ขาพเจา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 234ถามทานวามหาภตรป ๔.... ยอมดบไมมเหลอในทไหน ตางหาก. แมครงท ๒ ทาวมหาพรหมกไดตอบภกษอยางนน แมครงท ๓ ภกษกไดกลาวกะทาวมหาพรหมวา ขาพเจามไดถามอยางนน ขาพเจาถามวา มหาภตรป ๔ ยอมดบไมมเหลอในทไหนตางหาก. [๓๔๗] ดกอนเกวฏฏะ ลาดบนนทาวมหาพรหมจบแขนภกษนนนาไป ณ ทควรสวนขางหนง แลวกลาวกะภกษนนวา ทานภกษ พวกเทวดา-พรหมกายกาเหลาน รจกขาพเจาวา อะไร ๆ ทพรหมไมร ไมเหน ไมเขาใจไมแจมแจง เปนอนไมม เพราะฉะนน ขาพเจาจงไมตอบตอหนาเทวดาเหลานนวา แมขาพเจากไมทราบทดบไมมเหลอแหงมหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาตอาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลานเหมอนกน เพราะฉะนนแล การททานละเลยพระผมพระภาคเจาเสยแลว เทยวแสวงหาในภายนอก เพอพยากรณ ปญหาน เปนอนทานทาผดพลาดแลว ทานจงเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาทลถามปญหานเถด พระองคทรงพยากรณแกทานอยางใด ทานพงทรงจาขอนนไว. [๓๔๘] ดกอนเกวฏฏะ ครงนน ภกษนนไดหายไปจากพรหมโลกมาปรากฏขางหนาเรา เปรยบเหมอนบรษผมกาลง เหยยดแขนทคอยออกไปหรอคแขนทเหยยดไวเขามา, ดกอนเกวฏฏะ ภกษนนเขามาหาเรา ไหวเราแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ไดกลาววา ขาแตพระองคผเจรญ มหาภต ๔คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลาน ยอมดบไมมเหลอในทไหนเมอเธอกลาวอยางนแลว เราไดกลาววา ดกอนภกษ เรองเคยมมาแลว พวกพอคาเดนเรอมหาสมทร จบนกตรทสส (นกดฝง) ลงเรอไปดวย เมอไมเหนฝงเขากปลอยนกตรทสสมนบนไปยงทศบรพา ทศทกษณ ทศปจจม ทศอดรทศเบองบน ทศนอย หากมนเหนรมฝง มนกบนไปทางนน หากมนไมเหน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 235รมฝง มนจะกลบมายงเรอนนอก ดกอนภกษ เธอกเหมอนกน เทยวแสวงหา จนถงพรหมโลก กไมไดรบพยากรณปญหาน ในทสดกตองมาหาเรา ปญหานเธอไมควรถามอยางนน แตควรถามอยางน ........ [๓๔๙] ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต ยอมตงอยไมไดในทไหน อปาทายรปทยาวและสน ละเอยดและหยาบ งานและไมงาม ยอมตงอยไมไดในทไหน นามและรปยอมดบไปไมมเหลอในทไหน ดงน. ในปญหานนมพยากรณดงตอไปน [๓๕๐] ธรรมชาตทรแจง แสดงไมได ไมมทสด แจมใสโดย ประการทงปวง ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต ยอมตงอยไมไดในธรรมชาตน อปาทายรปยาวและสน ละเอยดและหยาบ งามและไมงาม ยอมตงอยไมไดในธรรมชาตน นามและรปยอมดบไปไมมเหลอในธรรมชาตน เพราะวญญาณดบ นามและรปนนยอมดบไมมเหลอในธรรมชาตนดงน. พระผมพระภาคเจาไคตรสพยากรณปญหานแลว เกวฏฏะบตรคฤหบดชอบใจเพลดเพลนภาษตของพระผมพระภาคเจา ดงนแล. จบเกวฏฏสตรท ๑๑

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 236 อรรถกถาเกวฏฏสตร เกวฏฏสตรมบทเรมวา ขาพเจา (พระอานนทเถระเจา) ไดสดบมา อยางน ฯเปฯ ใกลเมองนาลนทา. จะพรรณนาบทโดยลาดบในเกวฏฏสตรนน. บทวา ปวารกมพวนคอ สวนมะมวงของปาวารกเศรษฐ. บทวา เกวฏฏะน เปนชอของบตรคฤหบด. มเรองเลามาวา เกวฏฏะบตรคฤหบดนน มทรพยประมาณ ๔๐ โกฏเปนคฤหบดผมงคง ไดเปนผมศรทธาเลอมใส (พระพทธศาสนา) เปนอยางยงเพราะเหตทเขามศรทธาเปนอยางยง เขาจงคดวา หากจะมภกษสกรปหนง เหาะไปในอากาศ พงแสดงปาฏหารยหลาย ๆ อยาง ระหวางกงเดอน หรอหนงเดอน หรอหนงป มหาชนกจะพากนเลอมใสยงนก ถากระไร เราจะกราบทลขอรองพระผมพระภาคเจา ใหทรงอนญาต ภกษรปหนงเพอแสดงปาฏหารย แลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา กราบทลอยางน. บทวา มงคง คอ มงคงสมบรณ. บทวา มงม คอ ถงความเจรญเพราะมากดวยภณฑะนานาชนด. บทวา คบคงไปดวยมนษย อธบายวาจอแจไปดวยหมมนษย สญจรไปมา ดเหมอนวา ไหลกบไหล จะเสยดสกน.บทวา จงจด หมายถง ขอรอง คอ ตงใหดารงตาแหนง. บทวา ธรรมทยงยวดของมนษย อธบายวา ยงกวาธรรม ของมนษยผยงยวด หรอธรรมของมนษย อนไดแกกศล ๑๐. บทวา เปนอยางยง สดทจะประมาณได อธบายวา จกเลอมใสอยางยงสดทจะประมาณได เหมอนดวงประทปทโชตชวง แมกวาปรกต เพราะไดเชอนามน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 237 บทวา เราไมแสดงธรรมอยางน มอธบายวา พระผมพระภาคเจา ทรง บญญตสกขาบทไวในเรองราชคหเศรษฐ เพราะฉะนน จงตรสคาเปนตนวาเราไมแสดงธรรมอยางน. บทวา เราไมกาจด อธบายวา พระผมพระภาคเจาตรสวา เราจะไมทาลายโดยใหคณธรรมพนาศไป คอ ใหถงการทาลายศล แลวลดลงจากฐานะสง ตงอยในฐานะตาโดยลาดบ โดยทแทเราหวงความเจรญของพระพทธศาสนา จงกลาวดงนน. บทวา แมครงท ๓ แล อธบายวา ไมมผสามารถจะกลาวหามพระดารสของพระพทธเจาถง ๓ ครง แตเกวฏฏะกราบทลถง ๓ ครง ดวยคดวา เราคนเคยกบพระผมพระภาคเจา เปนคนโปรดหวงตอประโยชน ดงน. ครงนน พระผมพระภาคเจาทรงดารวา อบาสกนแมเมอเราหาม กยงขอรองอยบอย ๆ ชางเถด เราจะชโทษในการแสดงปาฏหารยแกเธอ จงตรสคาเปนตนวา ปาฏหารย ๓. อยางแล. ในบทเหลานน บทวา อมาห ภกข ตดบทเปน อม อห ภกข บทวาวชาชอคนธาร อธบายวา วชาน ฤษชอคนธาระเปนผทา หรอเปนวชาทเกดขนในแควนคนธาระ. มเรองเลากนมาวา ในแควนคนธาระนน พวกฤษอาศยอยมาก บรรดาฤษเหลานน ฤษผหนงทาวชานขน. บทวา เราอดอดอธบายวา เราอยอยางอดอดคอราวกะวาถกบบ. บทวา เราระอา คอละอาย.บทวา เรารงเกยจ คอ เราเกดความรงเกยจเหมอนเหนคถ. บทวา แหงสตวอน คอแหงสตวทงหลายเหลาอน. บทท ๒ คอแหงบคคลอน เปนไวพจนของบทนนนนแล. บทวา ยอมทาย คอ ยอมกลาว.บทวา ความรสกในใจ หมายถง โสมนสและโทมนส. บทวา ใจของทานเปนไปโดยอาการอยางน อธบายวา ใจของทานตงอยในโสมนส โทมนส หรอประกอบดวยกามวตกเปนตน. บทท ๒ เปนไวพจนของบทนนแล. บทวา จตของทานเปนอยางน คอจตของทานเปนเชนน. อธบายวา จตของทานคดถง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 238เรองนและเรองนเปนไปแลว. บทวา วชาชอมณกา ทานชแจงวา มวชาหนง ในโลกไดชออยางนวา จนดามณ บคคลยอมรถงจตของคนอนได ดวยวชาจนดามณนน. บทวา ทานทงหลายจงตรกอยางน คอ ตรกใหเปนไปทาง เนก-ขมมวตกเปนตน. บทวา อยาตรกอยางน คอ อยางตรกใหเปนไปกามวตกเปนตน. บทวา จงทาในใจอยางน คอ ทาในใจถงอนจจสญญา หรอ อยางใดอยางหนง ในทกขสญญาเปนตนอยางน. บทวา อยา........อยางน คอ อยาทาในใจโดยนยเปนตนวา เปนของเทยง ดงน. บทวา จงละสงน อธบายวา จงเขาถงกาหนดอนเคลอบดวยกามคณน. บทวา จงเขาถงสงน อธบายวา จงเขาถงคอ บรรล สาเรจ โลกตตรธรรม อนไดแก มรรค ๔ ผล ๔ นแลอย. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงฤทธตาง ๆ ชอ อทธปาฏหรย การรจตของผอน แลวพด ชอ อาเทศนาปาฏหารย การแสดงธรรมเนอง ๆ ของพระสาวกและของพระพทธเจา ชอ อนสาสนปาฏหารย. ในปาฏหารยเหลานน พระมหาโมคคลลานะแสดง อนสาสนปาฏหารยดวยอทธปาฏหารย พระธรรมเสนาบดสารบตร แสดง อนสาสนปาฏหารย ดวยอาเทศนาปาฏหารย. เมอพระเทวทตทาลายสงฆ ไดพาภกษ ๕๐๐ รปไปแลวแสดงธรรมแกภกษเหลานนดวยพทธลลา ณ ตาบล คยาสสะ ครนเมอพระผมพระภาคเจา ทรงสงพระอครสาวก ๒ รป ไป พระธรรมเสนาบดสารบตรทราบวารจตของภกษเหลานนแลวแสดงธรรม. ภกษทง ๕๐๐ รป ฟงธรรม-เทศนาของพระเถระกบรรลโสดาปตตผล. ตอมาพระมหาโมคคลลานเถระไดแสดงการแผลงฤทธตาง ๆ แลว แสดงธรรมแกภกษเหลานน ภกษทงหมดฟงธรรมของทานแลวตางไดบรรลพระอรหตตผล. ครนแลวพระมหานาคทงสองพาภกษ ๕๐๐ รป เหาะสเวหามาถงวหารเวฬวน. การแสดงธรรมเนอง ๆ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 239ของพระพทธเจาทงหลายเปนอนสาสนปาฏหารย. ในปาฏหารยเหลานน อทธ- ปาฏหารย และอาเทสนาปาฏหารย ยงตเตยนได ยงมโทษ ไมยงยนอยนานเพราะไมยงยนอยนาน จงไมนาสตวใหพนทกขได. อนสาสนปาฏหารยเทานนไมตเตยนได ไมมโทษ ตงอยไดนาน เพราะตงอยไดนาน จงนาสตวใหพนทกขได. เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงทรงตเตยนอทธปาฏหารย และอาเทสนาปาฏหารย ทรงสรรเสรญอนสาสนปาฏหารยอยางเดยว. บทวา เรองเคยมมาแลวน เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจา จงทรงปรารภขน. ททรงปรารภขนกเพอทรงแสดงถงอทธปาฏหารยและอาเทสนาปาฏหารยไมนาสตวใหพนจากทกขได และเพอทรงแสดงถงอนสาสนปาฏหารย เทานน ทจะนาสตวใหพนจากทกขได. อกอยางหนง มภกษรปหนงชอมหาภตปรเยสกะ แสวงหามหาภตรป เทยวไปจนถงพรหมโลก ไมไดชองแกปญหา จงมาทลถามพระพทธเจา แลวกหมดสงสยไป. เพราะเหตอะไร.เพอประกาศความยงใหญของพระพทธเจาทงหลาย เหตการณอนนไดปกปดแลว ครนตอมาพระผมพระภาคเจาเมอจะทรงเปดเผยแสดงเหตการณนน จงตรสคาเปนอาทวา เรองเคยมมาแลว ดงน. บทวา ในทไหนหนอแล อธบายวา บคคล อาศยอะไรแลว บรรลอะไร มหาภต ๔ นน จงดบโดยไมเหลอดวยอานาจเปนไปไมไดในทไหน กมหาภตกถาน ทานกลาวไวแลว ในวสทธ-มรรค โดยพสดาร. เพราะฉะนน ควรคนหาจากวสทธมรรคนนเถด. บทวา ทางไปเทวโลก คอ ชอวาทางไปเทวโลกเฉพาะนน ไมม.กบทนนเปนชอของอทธวธญาณ. จรงอย ทางนนเปนไปสอานาจทางกายยอมไปสเทวโลก ตลอดถงพรหมโลกไดโดยทางนน เพราะฉะนน ทานจงกลาววาทางไปเทวโลก. บทวา เทวดาชนจาตมมหาราชโดยทใด ความวาภกษไมทลถามพระผมพระภาคเจา แมประทบอยในทใกล สาคญวา ตาม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 240ธรรมดา เทวดาทเขาโจทกนยอมมอานภาพมากดงนจงเขาไปหา. ขอทวา ดกอนภกษ แมพวกขาพเจากไมร หมายถง พวกเทวดา ถกถามปญหาในพทธวสยยอมไมรจงไดกลาวอยางนน. ลาดบนน ภกษนนสาทบพวกเทวดาวาพวกทานตอบปญหานของเราไมได กจงบอกมาเรว ๆ จงถามแลวถามอก. พวกเทวดาคดวา ภกษรปนสาทบเรา เราจกปลดเปลอง ภกษนนใหพนไปจากพวกเรา จงไดกลาวคาเปนตนวา ดกอนภกษ ยงมทาวมหาราชอก ๔ องค. บทวา รงเรองยงนก คอ งามเหลอเกน. บทวา วเศษกวา คอ สงสดดวย วรรณะ ยศ และความเปนใหญ เปนตน. พงทราบเนอความในทกวาระโดยนยน. แตเนอความนพเศษ. นยวาทาวสกกเทวราชทรงดารวาปญหานเปนพทธวสย คนอนไมสามารถแกได กภกษนละเลยพระสมมาสมพทธเจาผเปนอครบคคลในโลก เทยวถามพวกเทวดา ดจคนละเวนไฟเปาหงหอย และดจคนละเวนกลอง ตทอง เราจะสงภกษนนไปยงสานกพระศาสดา จกหมดสงสยในนน ทาวสกกเทวราชทรงดารอกวา ภกษนนไปไกลมากแลว จกหมดสงสยในสานกของพระศาสดา อนง ธรรมดาบคคลเชนนกมอย เมอเดนทางไปไดเพยงเลกนอย มกมความลาบาก แตภายหลงจกร ดงน จงกลาวกะภกษนน เปนตนวา แมเรากไมร ดงน. แมทางไปพรหมโลก กเชนเดยวกบทางไปเทวโลก. ทางไปเทวโลกกด การเขาถงธรรมกด ความแนวแนชวขณะจตหนงกด ความคดคาดคะเนกด จตไปสงกด ความรยงกด ทงหมดนเปนชอของอทธวธญาณนนเอง. บทวา บพพนมต ทานแสดงไววา นมตในสวนแรกทจะมาถง เหมอนรงอรณมเพราะพระอาทตยขน เพราะฉะนน พระพรหมจกมาในบดน. พวกขาพเจารเพยงน. บทวา ปาตรโหส แปลวา ไดปรากฏแลว. ครงนนแล พระพรหม เมอถกภกษนนถาม รความทมใชวสยของตน จงคดวา หากเราบอกวา เราไมร พวกนจกดหมนเรา ถาเรา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 241จกกลาวอะไร ๆ ทาเปนเหมอนร ภกษไมมจตปรารมภดวยคาพยากรณ ของ เรา จกยกคาพดของเรา เมอเราบอกวา ดกอนภกษ เราเปนพรหม ดงน เปนตนใคร ๆ กจกไมเชอถอยคา ถากระไร เราจะบอกปดสงภกษนไปเฝาพระ-ศาสดาดงน จงกลาววา ดกอนภกษ เราเปนพรหม ดงนเปนตน บทวา นาออกไป ณ สวนขางหนง ดงน เพราะเหตไรจงไดทาอยางนนเพราะเพอความพศวง. บทวาเสาะหาการพยากรณในภายนอก อธบายวาถงการแสวงหาในภายนอก ตลอดถงพรหมโลก ดจคนตองการนามน บบทรายฉะนน บทวา นก ไดแก กา หรอ เหยยว. ขอวา ภกษไมควรถามปญหาอยางน มอธบายวา เพราะภกษควรถามปญหาใหถกจดหมาย กภกษนถอ สงไมมใจครองถามนอกจดหมาย ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงทรงปฏเสธ. นยวาการแสดงโทษคาถามของผหลงผดในคาถาม แลวใหสาเนยกคาถาม จงตอบในภายหลงเปนหลกปฏบตของพระพทธเจาทงหลาย. เพราะเหตไร. เพราะผไมรเพอจะถามจงถาม ชอวาเปนคนไมฉลาด. พระผมพระภาคเจา ทรงใหสาเหนยกปญหาจงตรสวา อาโปธาต ยอมตงอยไมไดในทไหน ดงนเปนตน. บทวา ตงอยไมได คอดารงอยไมได มอธบายวา มหาภตรป ๔ เหลานอาศยอะไรจงเปนอนตงอยไมได ทานถามหมายถงสงมใจครองเทานน. บทวายาวและสน ทานกลาวถงอปาทายรปโดยสณฐาน. บทวา ละเอยด หยาบหมายถง เลก หรอ ใหญ. ทานกลาวเพยงทรวดทรงในอปาทายรปเทานนแมดวยบทน. บทวา งาม และ ไมงาม คอ อปาทายรปทด และ ไมดนนเอง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 242กทวา อปาทายรปงามไมงาม มอย หรอ ไมม. แตทานกลาวถงอฎฐารมณและอนฏฐารมณอยางน. บทวา นาม และ รป คอ นามและรปอนตางกนมยาว เปนตน. บทวา อปรชฌต แปลวายอมดบไป. พระผมพระภาคเจาทรงชแจงคาถามวา ควรจะถามอยางนวา นามและรปนนอาศยอะไรจงเปนไปไมไดอยางไมมเหลอ เมอจะทรงแกปญหา จงตรสวา ในปญหานนมพยากรณดงน แลวตรสวา ธรรมชาตทรแจง เปนตน. บทวา ควรรแจง คอ ธรรมชาตทรแจง. เปนชอของนพพาน.นพพานนน แสดงไมได เพราะไมมการแสดง. นพพานชอวาไมมทสด เพราะไมมเกด ไมมเสอม ไมมความเปนอยางอนของผตงอย. บทวา แจมใส คอนาสะอาด. นยวา บทนเปนชอของทานา. เปนทนาไหล ทานทา ป อกษรใหเปน ภ อกษร ทาขามของนพพานนนมอยทกแหง เพราะฉะนนจงชอมทาขามทกแหง ชนทงหลายประสงคจะขามจากทใด ๆ ของมหาสมทร มทาเปนเสนทางทจะไมมทาไมม ฉนใด ชนทงหลายประสงคจะขามใหถงพระนพพานโดยอบายอนใดในกรรมฐาน ๓๘ กรรมฐานเปนทา เปนเสนทาง กรรมฐานจะไมใชทาของนพพานไมม ฉนนน. เพราะเหตนนทานจงกลาววา มทาขามทกแหง. ในบทวา อาโปธาตน ทานอาศยนพพาน จงกลาวทงหมดนน โดยนยเปนตนวา อาโปธาต ธรรมชาตทมใจครอง ยอมดบโดยไมมเหลอ คอ เปนไปไมได พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดง อบายดบไมมเหลอของธรรมชาตนน จงตรสวา เพราะวญญาณดบ นามและรปนนยอมดบไมมเหลอในธรรมชาตน ดงน. บทวา วญญาณ คอ วญญาณเดมบางวญญาณทปรงแตงบาง. จรงอย เพราะวญญาณเดมดบ นาม และรปนนยอมดบไมมเหลอในธรรมชาตน คอวา ยอมถงความไมมบญญตเหมอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 243เปลวประทปทถกเผาหมดไป ฉะนน เพราะไมเกดขน และดบไปโดยไมเหลอ แหงวญญาณทปรงแตงนามและรป จงดบโดยไมเกดขน เหมอนอยางททานกลาวไววา เพราะดบวญญาณทปรงแตงดวยโสดาปตตมคคญาณ นามและรปทพงเกดในสงสารวฏอนไมมเบองตน และทสด เวนภพทง ๗ ยอมดบโดยไมมเหลอ ในธรรมชาตน ดงน. ทงหมดพงทราบตามนยททานกลาวไวแลวในมหานเทศนนแล. สวนทเหลอ ในทก ๆ บทงายทงนน. อรรถกถาเกวฏฏสตรแหงอรรถกถาทฆนกาย ชอสมงคลวลาสนจบแลวดวยประการฉะน. สตรท ๑๑ จบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 244 ๑๒ โลหจจสตร [๓๕๑] ขาพเจา ไดสดบมาอยางน สมยหนงพระผมพระภาคเจา เสดจจารกไปในแควนโกศล พรอมดวยภกษหมใหญ ประมาณ ๕๐๐ รป ประทบอยบานสาลวตกา กสมยนนโลหจจพราหมณ ครอบครองบาน สาลวตกา ซงมประชาชนคบคง มหญาไม และนา สมบรณ อดมไปดวยธญญาหาร ซงเปนราชทรพย ทพระเจา-ปเสนทโกศล พระราชทาน เปนบาเหนจเดดขาด. [๓๕๒] กสมยนน ความเหนอนลามก เหนปานนเกดขน แกโลหจจพราหมณ วา สมณะกด พราหมณกดในโลกน ควรบรรลกศลธรรมครนบรรลกศลธรรมแลว ไมควรบอกผอน เพราะผอนจกทาอะไรใหแกผอนได บคคลตดเครองจองจาเกาไดแลว พงสรางเครองจองจาอนใหมฉนใด ขออปมยกฉนนน เรากลาวธรรมคอความโลภวา เปนธรรมลามกเพราะผอนจกทาอะไรแกผอนได ดงน. โลหจจพราหมณ ไดยนมาวา พระสมณโคดมศากยบตร ทรงผนวชจากศากยตระกล เสดจจารกไปไนแควนโกศล พรอมดวยภกษหมใหญประมาณ ๕๐๐ รป เสรจถงบานสาลวตกาแลว กกตตศพทอนงามของพระโคดมผเจรญนน ไดแพรหลายไปอยางนวา แมเพราะเหตน พระผม-พระภาคเจาพระองคนน เปนผตรสรชอบดวยพระองคเอง ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกคนทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผตนแลว เปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 245ผจาแนกพระธรรม พระองคทรงกระทาโลกน พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใหแจมแจง ดวยพระปญญาอนยงดวยพระองคเอง ทรงสอนหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดามนษยใหรตาม พระองคทรงแสดงธรรมงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณสนเชง กการเหนพระอรหนตเชนนน เปนการดนกแล. [๓๕๓] ครงนนโลหจจพราหมณ ไดเรยกชางกลบกชอ โรสกะมาบอกวา มาน เพอนโรสกะ ทานจงไปเฝาพระสมณโคดมถงทประทบแลวกราบทลถามพระสมณโคดม ถงอาพาธนอย พระโรคเบาบาง ความคลองแคลว กาลง ความอยผาสก ตามคาของเราวา ขาแตพระโคดมผเจรญโลหจจพราหมณถามพระองคถงอาพาธนอย พระโรคเบาบาง ความคลอง-แคลว กาลง ความอยผาสก และจงกราบทลอยางนวา ขอพระโคดมผเจรญ พรอมดวยหมภกษ โปรดรบนมนตเสวยภตตาหารของโลหจจพราหมณในวนพรงน โรสกะชางกลบกรบคาโลหจจพราหมณแลว ไดเขาไปเฝาพระ-ผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง แลวกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ โลหจจพราหมณถามพระองคถงอาพาธนอย พระโรคเบาบาง ความคลองแคลว กาลง ความอยผาสก และใหกราบทลวา ขอพระผมพระภาคเจา พรอมดวยหมภกษโปรดรบนมนตเสวยภตตาหารของโลหจจพราหมณในวนพรงน พระผมพระ-ภาคเจาทรงรบนมนตดวยดษณภาพ. [๓๕๔] โรสกะชางกลบกทราบวา พระผมพระภาคเจาทรงรบนมนตแลว ลกจากอาสนะ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจา แลวกระทาประทกษณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 246เสรจแลวเขาไปหาโลหจจพราหมณถงทอย บอกวา ขาพเจาไดกราบทล พระผมพระภาคเจาตามคาของทานแลว. และพระผมพระภาคเจากทรงรบนมนตแลว. ครงนนแลโลหจจพราหมณ ตระเตรยมของเคยวของฉน อนประณตไวในนเวศนของตนโดยลวงไปแหงราตรนนไดเรยกโรสกะมาสงวามานเพอนโรสกะ จงไปหาพระสมณโคดม แลวจงทลพระสมณโคดมวา ถงเวลาแลว ภตตาหารสาเรจแลว. โรสกะ รบคาโลหจจพราหมณแลว ไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถวายบงคมแลวยนทสมควรสวนขางหนง กราบ-ทลวา ถงเวลาแลวพระเจาขา ภตตาหารสาเรจแลว. [๓๕๕] ครนเวลาเชา พระผมพระภาคเจาทรงอนตรวาสก แลวทรงถอบาตรจวรเขาไปยงบานสาลวตกา พรอมดวยหมภกษ เวลานน โรสกะตามเสดจพระผมพระภาคเจาไปขางหลง กราบทลพระผมพระภาคเจาวาขาแตพระองคผเจรญ โลหจจพราหมณเกดความเหนชวอยางนวา สมณะหรอพราหมณในโลกน พงบรรลกศลธรรม ครงบรรลแลว ไมควรบอกผอน เพราะผอนจกทาอะไรใหแกผอนได บคคลตดเครองจองจาเกาไดแลว พงทาเครองจองจาอยางอนใหม ฉนใด ขออปไมยนกฉนนนเรากลาวธรรมคอความโลภวา เปนธรรมลามก ผอนจกทาอะไรใหแกผอนได ดงน ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจา โปรดทรงปลดเปลองโลหจจพราหมณเสยจากความเหนชวนเถด พระผมพระภาคเจาตรสวา ไมเปนไร ไมเปนไร โรสกะ เมอพระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปยงนเวศนของโลหจจพราหมณแลว ประทบเหนออาสนะทปลาดไว. ลาดบนนโลหจจพราหมณไดองคาสหมภกษ มพระพทธเจาเปนประธาน ดวยของเคยวของฉนอนประณตดวยมอของตนใหอมหนาใหเพยงพอแลว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 247 [๓๕๖] ลาดบนน พระผมพระภาคเจาเสวยเสรจแลว ทรงนาพระ- หตถออกจากบาตร โลหจจพราหมณถออาสนะทตาอนหนงนงทสมควรขางหนง พระผมพระภาคเจาไดตรสกะโลหจจพราหมณวา ดกอนโลหจจะ เขาวาจรงหรอ ทานเกดความเหนลามกอยางนวา สมณะหรอพราหมณในโลกนบรรลธรรมทเปนกศลแลวไมบอกผอน เพราะผอนทาอะไรแกผอนได เปรยบเหมอนบคคลตดเครองจาจองเกาไดแลว พงทาเครองจาจองใหม อยางอนฉนใด ขออปไมยนกฉนนน เรากลาววาเปนธรรมลามก เพราะผอนจกทาอะไรแกผอนไดดงน. โลหจจพราหมณกราบทลวาพระโคดมผเจรญ เปนความจรงอยางนน. ดกอนโลหจจะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ทานครอบครองบานสาลวตกามใชหรอ อยางนนสทานโคดม. ตรสถามวา ผใดหนอจะพงกลาวอยางนวา โลหจจพราหมณครอบครองบานสาลวตกาอย โลหจจพราหมณควรใชสอยผลประโยชนทเกดขนในบานสาลวตกานน แตผเดยว ไมควรใหผอน ดงน ผทกลาวอยางนนนจะชอวาทาอนตราย หรอไมทาอนตรายแกชนทอาศยทานเลยงชพอย. ชอวาอนตรายสทานโคดม. เมอทาอนตรายจะชอวา หวงประโยชน หรอไมหวงประโยชนแกชนเหลานน. ชอวาไมหวงประ-โยชนสทานโคดม. ผไมหวงประโยชนจะชอวาเขาไปตงจตเมตตาในชนเหลานน หรอเปนศตร. เปนศตรสทานโคดม. เมอตงจตเปนศตรจะชอวาเปนมจฉาทฏฐหรอสมมาทฏฐ เปนมจฉาทฏฐสทานโคดม. ดกอนโลหจจะ ผเปนมจฉาทฏฐ เรากลาววา มคตเปน ๒ คอ นรก หรอกาเนดเดยรจฉานอยางใดอยางหนง. [๓๕๗] ดกอนโลหจจะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน พระเจาปเสนทโกศล ทรงปกครองแควนกาส และโกศลมใชหรอ. อยางนนส ทาน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 248โคดม. ดกอนโลหจจะ ผใดหนอพงกลาวอยางนวา พระเจาปเสนทโกศลทรงปกครองแควนกาส และโกศลอย พระองคควรทรงใชสอยผลประโยชนทเกดขนในแควนกาสและโกศลแตพระองคเดยว ไมควรพระราชทานแกผอนผทกลาวอยางนนน ชอวาทาอนตรายหรอไมทาอนตรายแกพวกทานและคนอนซงไดพงพระบรมโพธสมภาร พระเจาปเสนทโกศลเลยงชพอย. ชอวาทาอนตราย ทานโคดม. เมอทาอนตรายชอวาเปนผหวงประโยชนหรอไมหวงประโยชนแกชนเหลานน. ชอวาไมหวงประโยชน ทานโคดม. ผทไมหวงประโยชน จะชอวาเขาไปตงเมตตาจต หรอเปนศตรในชนเหลานนเลา. เปนศตรสทานโคดม. เมอเขาไปตงจตเปนศตรแลว จะชอวาเปนมจฉาทฏฐ หรอสมมาทฏฐเลา. เปนมจฉาทฏฐสทานโคดม. ดกอนโลหจจะ ผทเปนมจฉาทฏฐ เรากลาววา มคตเปน ๒ คอนรกหรอกาเนดเดยรฉาน คตอยางใดอยางหนง. [๓๕๘] ดกอนโลหจจะ ดวยประการฉะน เปนอนฟงไดวา ผใดพงกลาวอยางนวา โลหจจพราหมณ ครองบานสาลวตกา ควรใชสอยผลประ-โยชนอนเกดในบานสาลวตกาแตผเดยว ไมควรใหผอน ผทกลาวอยางนนนชอวาทาอนตรายแกชนทอาศยเลยงชพอย เมอทาอนตราย ชอวาไมหวงประโยชน เมอไมหวงประโยชน ชอวา เขาไปตงจตเปนศตร เมอเขาไปตงจตเปนศตร ยอมชอวาเปนมจฉาทฏฐอยางนนนนแล. โลหจจะ ผใดพงกลาวอยางนวา สมณะ หรอพราหมณในโลกน ควรบรรลกศลธรรมแตแลวไมควรบอกผอน เพราะผอนตอผอนจกทาอะไรกนไดบคคลตดเครองจาจองเกาไดแลว ควรสรางเครองจาจองอยางอนขนใหม ฉน-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 249ใด ขออปไมยกฉนนน ผทกลาวอยางนน ชอวาทาอนตรายแกกลบตรผอาศย ธรรมวนย ทตถาคตประกาศไวแลว จงบรรลธรรมวเศษอนโอฬารเหนปานน ยอมทาใหแจงโสดาปตตผลบาง สกทาคามผลบาง อนาคามผลบาง อรหตตผลบาง และแกกลบตรผทบมครรภอนเปนทพย เพอบงเกดในภพอนเปนทพยเมอทาอนตราย ยอมชอวาไมหวงประโยชน เมอไมหวงประโยชน ยอมชอวาเขาไปตงจตเปนศตรเมอเขาไปตงจตเปนศตร ยอมชอวาเปนมจฉาทฏฐ. ดกอนโลหจจะ ผเปนมจฉาทฏฐ เรากลาววามคตเปน ๒ คอ นรก หรอกาเนดเดยรจฉาน คตอยางใดอยางหนง [๓๕๙] ดกอนโลหจจะ ดวยประการฉะน เปนอนฟงไดวา ผใดพงกลาวอยางนวา พระเจาปเสนทโกศล ทรงครองแควนกาส และโกศลพระองคทรงใชสอยผลประโยชนอนเกดขนในแควนกาสและโกศล แตพระ-องคเดยว ไมพระราชทานแกผอน ผทกลาวอยางนนนชอวา ทาอนตรายแกชนทงหลาย คอตวทานและคนอน เมอทาอนตราย ชอวาไมหวงประโยชนเมอไมหวงประโยชน ชอวาเขาไปตงจตเปนศตร เมอเขาไปตงจตเปนศตรชอวาเปนมจฉาทฏฐกเชนเดยวกน. โลหจจะ ผใดพงกลาวอยางนวา สมณะหรอพราหมณในโลกนพงบรรลกศลธรรม แตแลวไมพงบอกผอน เพราะผอนตอผอนจกทาอะไรกนได. บคคลตดเครองจองจาอนเกาแลว ควรสรางเครองจองจาอยางอนใหม ขออปไมยนกฉนนน เรากลาวธรรม คอความโลภ วาเปนธรรมอนลามก เพราะผอนตอผอนจกทาอะไรกนได ผทกลาวอยางนนน ชอวาทาอนตรายแกกลบตรผทไดอาศยธรรมวนย ทตถาคตประกาศแลว จงบรรลธรรมวเศษอนโอฬารเหนปานน คอทาใหแจงโสดาปตตผลบาง สกทาคา-มผลบาง อนาคามผลบาง อรหตตผลบางและแกกลบตรผบมครรภอนเปนทพย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 250เพอบงเกดในภพอนเปนทพย เมอทาอนตรายชอวา ไมหวงประโยชน เมอไมหวงประโยชน ชอวาตงจตเปนศตร เมอตงจตเปนศตร ยอมชอวาเปนมจฉาทฏฐ ดกอนโลหจจะ เรากลาววามคตเปน ๒ คอ นรก หรอกาเนดเดยรจฉาน อยางใดอยางหนง [๓๖๐] ดกอนโลหจจะ ศาสดา ๓ จาพวกน ควรประทวงไดในโลกการประทวงศาสดาเหนปานนของเขา เปนการประทวงทเปนจรงแท เปนธรรมไมมโทษ ศาสดา ๓ จาพวกเปนไฉน ดกอนโลหจจะ ศาสดาบางคนในโลกนออกจากเรอนบวช เพอประโยชนอนใด ประโยชนแหงความเปนสมณะนนเขาไมไดบรรล แตแลวกแสดงธรรมแกสาวกทงหลายวา นเพอประโยชนของทานทงหลาย นเพอความสขของทานทงหลาย สาวกของทานยอมไมตงใจฟง ไมเงยหฟง ไมตงจตเพอรทวถง และหลกเลยงประพฤตนอกคาสอนของศาสดา. เขาจะพงถกประทวงอยางนวา ทานผมอาย ทานออกจากเรอนบวช เพอประโยชนอนใด ประโยชนแหงความเปนสมณะนน ทานไมไดบรรลแลว แตแลวทานกแสดงธรรมแกสาวกวา นเพอประโยชนของทานทงหลาย นเพอความสขของทานทงหลาย สาวกของทานยอมไมตงใจฟง ไมเงยหฟง ไมตงจตเพอรทวถงและยอมหลกเลยงประพฤตนอกคาสอนของศาสนา เหมอนบรษรกเขาไปหาสตรทกาลงถอยหลงหน หรอเหมอนบรษทกอดสตรทหนหลงให ฉนใดขออปไมยนกฉนนน เรากลาวธรรมคอ ความโลภวาเปนธรรมอนลามก เพราะผอนตอผอนจกทาอะไรกนได ดงน ดกอนโลหจจะนเปนศาสดาทหนงซงควรประทวงในโลก อนง การประทวงของผประทวงศาสดาเหนปานนเปนจรง แท เปนธรรม ไมมโทษ. [๓๖๑] ดกอนโลหจจะ อกขอหนง ศาสดาบางคนในโลกน ออกจาก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 251เรอนบวช เพอประโยชนอนใด ประโยชนแหงความเปนสมณะนน เขาไมไดบรรล แตเขาแสดงธรรมแกสาวกทงหลายวา นเพอประโยชนของทานทงหลายนเพอความสขของทานทงหลาย สาวกของเขายอมตงใจฟง เงยหฟง ตงจตเพอรทวถง และไมหลกเลยงประพฤตนอกคาสอนของศาสดา เขาจะพงถกประทวงวา ทานออกจากเรอนบวช เพอประโยชนอนใด ประโยชนแหงความเปนสมณะนน ทานไมไดบรรลแลว แตทานแสดงธรรมแกสาวกทงหลายวา นเพอประโยชนของทานทงหลาย นเพอความสขของทานทงหลายสาวกของทานนนยอมตงใจฟง ยอมเงยหฟง ตงจตเพอรทวถง และไมหลกเลยวประพฤตนอกคาสอนของศาสดา เหมอนบคคลทงนาของตนแลว สาคญของผอนวา เปนททตนควรทาใหด ฉนใด คาอปไมยนกฉนนน เรากลาวธรรมคอความโลภ วาเปนธรรมอนลามก เพราะผอนตอผอนจกทาอะไรกนได ดกอนโลหจจะ นแลศาสดาคนทสาม ซงควรประทวงในโลก อนง การประทวงของผประทวงศาสดาเหนปานนน ชอวาเปนจรง แท เปนธรรม ไมมโทษ. [๓๖๒] ดกอนโลหจจะ อกขอหนง ศาสดาบางคนในโลกน ออกจากเรอนบวช เพอประโยชนอนใด เขาบรรลประโยชนของสมณะนนแลว จงแสดงธรรมแกสาวกทงหลาย ของเขาวา น เพอประโยชนของทานทงหลาย นเพอความสขของทานทงหลาย ดงน สาวกของเขายอมไมตงใจฟง ไมเงยหฟงไมเขาไปตงจตเพอความรทว หลกเลยงประพฤตนอกคาสอนของศาสดาเขาพงทวงวา ทานผมอาย ทานออกจากเรอนบวชเพอประโยชนอนใด ประโยชนแหงความเปนสมณะนน ทานไดบรรลแลว จงแสดงธรรมแกสาวกทงหลายวา นเพอประโยชนของทานทงหลาย นเพอความสขของทานทงหลาย ดงน สาวกเหลานน ยอมไมตตงใจฟง ไมเงยหฟง ไมเขาใจไปตงจตเพอความรทว และหลกเลยง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 252ประพฤตนอกคาสอนของศาสดา เหมอนบคคลตดเครองจองจาเกาไดแลว สราง เครองจองจาอยางอนขนใหม ฉนใด คาอปไมยนกฉนนน เรากลาวธรรม คอความโลภวาเปนธรรมลามก เพราะผอนตอผอนจกทาอะไรกนได ดงน ดกอนโลหจจะ ศาสดาคนทสาม นควรประทวงในโลก อนง ผใดประทวงศาสดา การประทวงของผประทวงเปนปานน ชอวาเปนจรง แท เปนธรรม ไมมโทษ. ดกอนโลหจจะ ศาสดาสามจาพวกเหลานแล ควรทวงไดในโลก อนงการประทวงของผประทวงศาสดา เหนปานน ชอวาเปนจรงแท เปนธรรม ไม-มโทษ ดงน. [๓๖๓] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว โลหจจพราหมณไดกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ กศาสดาบางคนทไมควรทวงในโลก มบางหรอ ดกอนโลหจจะ ศาสดาทไมควรทวงในโลกมอย. ขาแตพระโคดมผ-เจรญกศาสดาทไมควรทวงในโลกเปนไฉน. ดกอนโลหจจะ พระตถาคตเสดจอบตขนในโลกนเปนพระอรหนตตรสรชอบดวยพระองคเอง ฯลฯ (พงขยายความใหพสดารเหมอนในสามญญ-ผลสตร) ฯลฯ ดกอนโลหจจะ ภกษเปนผถงพรอมดวยอาการอยางน ฯลฯเขาถงปฐมฌานอย. ดกอนโลหจจะ สาวกไดบรรลคณวเศษอนโอฬารเหนปานน ในศาสดาใด ศาสดานแลไมควรประทวงในโลก อนง การประทวงของผประทวงศาสดาเหนปานนชอวา ไมจรง ไมแท ไมเปนธรรม มโทษ ฯลฯ เขาถงฌานท ๒ ท ๓ท ๔ อย. ดกอนโลหจจะ สาวกไดบรรลคณวเศษอนโอฬารเหนปานนในศาสดาใด ศาสดาแมนแลไมควรประทวงในโลก อนงการประทวงของผประทวงศาสดา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 253เหนปานน ชอวา ไมจรง ไมแท ไมเปนธรรม มโทษ ฯลฯ เธอยอมนอม โนมจตใจไปเพอญาณทสสนะ. สาวกในศาสดาใดฯลฯ ยอมรชดวา ฯลฯกจอนเพอความเปนอยางนไมม. สาวกในศาสดาใด...ไมเปนธรรมมโทษ. [๓๖๔] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว โลหจจพราหมณไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ บรษผหนงพงฉวยผมบรษอกผหนง ซงกาลงจะตกไปสเหว คอนรกไว ฉดขนใหยนอยบนบกฉนใด ขาพระองคกาลงจะตกไปสเหว คอนรก พระโคดมผเจรญไดยกขนใหยนอยบนบก กฉนนนเหมอนกน ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคไพเราะยงนก จบใจยงนก เปรยบเหมอนบคคลหงายของทควา เปดของทปดบอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยคดวา คนมจกษจกเหนรปดงน ฉนใด พระโคดมผเจรญกทรงประกาศพระธรรมโดยอเนกปรยาย ฉนนนเหมอนกน ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคขอถงพระโคดมผเจรญพรอมทงพระธรรม และพระสงฆ เปนทพง ขอพระโคดมผเจรญโปรดจงทรงจาขา-พระองควาเปนอบาสกผถงสรณะอยางมอบกายถวายชวต ตงแตวนนเปนตนไปเถด. จบโลหจจสตรท ๑๒

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 254 อรรถกถาโลหจจสตร โลหจจสตร มบทเรมตนวา (ขาพเจาพระอานนทเถระเจา) ได สดบมาแลวอยางน...............ในแควนโกศล ตอไปนเปนการอธบายบททยากในโลหจจสตรนน บทวา สาลวตกาเปนชอของบานนน. ไดยนมาวาบานนนลอมดวยไมสาละ เปนแถวไปตามลาดบเหมอนลอมรว เพราะฉะนนจงเรยกวา บานสาลาตกา. บทวา. โลหจจะเปนชอพราหมณผนน. บทวา ลามก คอ ชอวาลามก เพราะเวนจากการอนเคราะหผอน.แตไมใชอจเฉททฏฐ และสสสตทฏฐ อยางใดอยางหนง. บทวา เกดขนแลวคอบงเกดแลว ไดแก ไมใชเพยงเกดในใจอยางเดยวเทานน. นยวา โลหจจ-พราหมณนนยงพดอยางนน แมในทามกลางบรษท ตามอานาจของใจ.บททงหลายวา เพราะผอนจกทาอะไรใหแกผอนได ดงน อธบายวาคนอนจะพดวา ผทถกเขาพราสอนจกทาอะไร แกผพราสอนนนได ตนเองนนแหละควรสกการะเคารพกศลธรรมทตนไดแลวอย. ขอวา โลหจจพราหมณเรยกชางกลบกชอโรสกามา มความวา โลหจจพราหมณเรยกชางกลบกผไดชอเปนอตถลงคอยางนวาโรสกา นยวาเขาทราบถงการเสดจมาของพระผมพระ-ภาคเจาแลวคดวา การทเราจะไปเฝาพระพทธองคทประทบจะเปนภาระแตเราจะอาราธนาใหเสดจมายงเรอน แลวเขาเฝา และจกถวายอาคนตกภกษาตามกาลง เพราะฉะนน โลหจจพราหมณจงเรยก โรสกาชางกลบกนนมา. บทวา ตามเสดจไปขางหลง ๆ หมายความวา โรสกาชางกลบกตามเสดจไปขางหลง ๆ เพอสะดวกในการทลสนทนา. บทวา ขอจงทรง-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 255ปลดเปลอง คอ โรสกากราบทลพระผมพระภาคเจา วา ขอพระผมพระภาคเจา ทรงปลดเปลอง คอ กาจดจากความเหนลามก นยวาโรสกานเปนอบาสกเปนเพอนรก ของโลหจจพราหมณ เพราะฉะนน จงกราบทลอยางนน เพราะหวงประโยชนแกโลหจจพราหมณ. ในบทวา ไมเปนไร โรสกา น พระผมพระภาคเจาทรงเปลงพระสรเสยงดวยพระดารสแรก ทรงเปลงพระสรเสยงยาอกดวยพระดารสทสอง. ในบทน พงทราบอธบายดงน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงแสดงขอความนวา ดกอนโรสกา เรากระทาทกรกรยาหลายอยางและบาเพญบารม ตลอดสอสงไขย และตลอดแสนกป กเพอประโยชนนแหละเรารแจงแทงตลอดสพพญตญาณ กเพอประโยชนนอกแหละ การขจดความเหนลามกของโลหจจพราหมณไมใชเรองหนก ของเรา ดงน ชอวาทรงเปลงพระสรเสยงดวยพระดารสแรก. และเมอจะทรงแสดงความขอนวา ดกอนโรสกา การมากด การนงด การสนทนาปราศรยกด ในสานกเราของโลหจจ-พราหมณทงหมดนจงยกไวกอน แมวา บคคลเชนโลหจจพราหมณมความสงสยในปญหาตงแสนขอ เรากมกาลงพอทจะบรรเทาความสงสยไดแตในการบรรเทาความเหนลามกของโลหจจพราหมณเพยงคนเดยว ไฉนจะเปนเรองหนกของเราเลาดงน จงทรงเปลงพระสรเสยงยาดวยพระดารสทสอง บทวา ผลประโยชนทเกดขน ไดแกความเกดขนแหงปจจยคอการเกดขนแหงโภคทรพย อธบายวาทรพยและขาวเปลอกอนเกดขนจากผลประ-โยชนนน. บทวา ผทเขาไปอาศยเลยงชพ คอ ชนทงหลายมญาตบรวารชนทาสและกรรมกรเปนตน อาศยเขาเลยงชพ. บทวา ผทาอนตราย คอผทาอนตรายทางลาภ. คาวา ประโยชน ในบทวา อนเคราะหดวยประโยชนไดแกความความเจรญ. บคคลยอมเอนด เพราะฉะนนชอวาผอนเคราะห ความ-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 256วายอมปรารถนา ทานกลาวอธบายวาปรารถนาความเจรญ หรอไมปรารถนา. บทวา นรก หรอกาเนดเดยรจฉานมอธบายวา หากวาความเหนผดนนสมบรณ คอ เปนความแนนอน ยอมเกดในนรก โดยสวนเดยว หากยงไมแนนอน ยอมเกดในกาเนดเดยรจฉาน. บดน เพราะพระผมพระภาคเจา มพระประสงคจะใหพราหมณเกดความสลดใจยงขน เหมอนอยางสตวทงหลายสลดใจดวยอนตรายทางลาภของตนเอง มใชสลดใจดวยอนตรายทางลาภของคนอน ฉะนน จงตรสเรองเกด ขนครงทสองวา โลหจจะ ทานสาคญความขอนนเปนไฉนดงน. บทวา กลบตรทงหลายเหลาน ไดแก กลบตรเหลานสดบพระ-ธรรมเทศนาของพระตถาคต แลวไมสามารถจะกาวลงสอรยภมได. บทวาครรภอนเปนทพย รปศพทเปนปฐมาวภตตลงในอรรถทตยาวภตต แปลวาซงครรภอนเปนทพย. อนงบทวา ครรภอนเปนทพยน เปนชอ ของเทวโลก๖ ชน. บทวา กลบตรทงหลายยอมบารง อธบายวา กลบตรทงหลายบาเพญปฏปทา เพอไปสเทวโลก ใหทาน รกษาศล ทาการบชาดวยของหอมและดอกไมเปนตน เจรญภาวนา ชอวายอมบารงบรหาร ยอมอบรม คอวายอมเขาใจถงความเปลยนแปลง บทวา เพอบงเกดในภพอนเปนทพย อธบายวา วมานของเทวดาทงหลาย ชอวาภพเปนทพย เพอจะไปเกดในวมานเหลานน. อกอยางหนงบทวา ครรภอนเปนทพย หมายถง บญวเศษมทานเปนตน. บทวา ภพอน-เปนทพย อธบายวา ภพทงหลายเปนวบากขนธในเทวโลก กลบตรทงหลายกระทาบญเพอเกดในภพเหลานน. บทวา ทาอนตรายแกชนเหลานน คอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 257ทาอนตรายแหงมรรคสมบต ผลสมบต และความวเศษแหงภพอนเปนทพย ของชนเหลานน. พระผมพระภาคเจา เพอทรงทาลายมานะของพราหมณซงขนไปจนถงภวคคพรหม โดยวธอปมาโดยไมกาหนด แลวทรงแสดงถงศาสดา๓ จาพวก ผควรทวง จงตรสพระดารสเปนอาทวา ดกอนโลหจจะ ศาสดา ๓จาพวกเหลาน. บทวา การทวงนน คอ การทวงของผทวงศาสดา ๓ จาพวกเหลานน. บทวา ไมเขาไปตงจตเพอจะรทงถงคอไมเขาไปตงจตเพอรรอบคอเพอประโยชนแกการรทว บทวา หลกเลยง อธบายวา ไมกระทาตามคาสงสอนของศาสดานนตลอดเวลา หลกเลยงประพฤตจากคาสอนนน. บทวาพงลกเขาไปหาสตรทกาลงถอยหลงหน คอเขาไปหาผทถอยหน ตองการหญงทเขาไมตองการ อธบายวา หญงคนหนงผไมตองการอยรวม ตวคนเดยวกยงตองการอย. บทวา บรษพงกอดสตรทหนหลงให อธบายวา บรษไปขางหลงแลวกอดสตรผไมอยากแมจะเหนยนหนหลงให บทวา ขออปไมยนกฉนนน อธบายวา เมอศาสดาแมนคดวา พวกนเปนสาวกของเรา แลวสอนสาวกผหลกเลยงประพฤตจากคาสอนดวยความโลภ เราจงกลาวธรรมคอความโลภนวา มขออปไมยฉนนน ศาสดานนควรถกทวงวา ทานไดเปนเหมอนบรษทรกเขาไปหาสตรทกาลงหน เหมอนบรษพงกอดสตรทหนหลงให ดวยธรรมคอความโลภใด ธรรมคอความโลภของทานนนกเปนอยางน ดวยประการฉะน. ขอทวา เพราะคนอนจกทาอะไรแกคนอนได มอธบายวาศาสดายอมควรถกทวงวา ทานสอนคนอนดวยธรรมใด ทานจงยงตนใหถงพรอมในธรรมนนกอน คอทานจงทาใหตรง เพราะคนอนจกทาอะไรใหคนอนได.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 258 บทวา ทอนตนควรบารง อธบายวา ควรถอนหญาททาลายขาว กลาแลวทาใหเรยบรอย. เนอความแหงการทวงครงท ๓ วา คนอนจกทาอะไรแกคนอนไดหมายความวา คนอนทถกพราสอนตงแตเวลาทไมรบคาสอน จกทาอะไรแกคนอน คอผพราสอนได อธบายวา ศาสดานนควรถกทวงอยางนวา ตนนนแหละควรถงความเปนผขวนขวายนอย แลวจงควรนบถอบชาธรรมทตนรแจงแทงตลอดแลวอยมใชหรอ. บทวา ไมควรทวง อธบายวา เพราะศาสดานตงตนไวในความเหมาะสมแลวกอนจงแสดงธรรมแกสาวก. และสาวกของเขาเปนผเชอฟงปฏบตตามคาพราสอนยอมบรรลคณวเศษยงใหญ ฉะนน เขาจงไมควรทวง. บทวา ตกไปสเหว คอ นรก ความวา เพราะเราถอทฏฐลามกเราจงตกไปสเหว คอนรก. บทวา พระผมพระภาคเจาทรงยกเราวางไวบนบก ความวา โลหจจพราหมณกลาววา เราอนพระผมพระภาคเจาทรงตดทฏฐลามกใหแลว ทรงยกขนจากเหว คออบาย ดวยพระหตถคอพระธรรมเทศนา แลววางเราไวบนบกคอทางสวรรค ดงน. คาทเหลอในสตรนมเนอความตนทงนน ดวยประการฉะน. อรรถกถาโลหจจสตรแหงอรรถกถาทฆนกาย ชอสมงคลวลาสนจบแลวดวยประการฉะน. สตรท ๑๒ จบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 259 เตวชชสตร [๓๖๕] ขาพเจา ไดสดบมาอยางน. สมยหนง พระผมพระภาคเจา เสดจจารกไปในแควนโกศล พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ ๕๐๐ รป เสดจถงพราหมณคาม ของชาวโกศลชอมนสากตะ. นยวา พระผมพระภาคเจาเสดจประทบ ณ อมพวน ใกลฝงแมนา อจรวด ทางทศเหนอมนสากตคาม เขตบานมนสากตะนน. [๓๖๖] สมยนน พราหมณมหาศาลเปนอนมาก ผทเขารจกกนแพรหลาย อาศยอยในมนสากตคาม เชน วงกพราหมณ ตารกขพราหมณโปกขรสาตพราหมณ ชาณโสนพราหมณ โตเทยยพราหมณ และพราหมณมหาศาลผทเขารจกกนแพรหลายอน ๆ อก. ครงนน วาเสฏฐมาณพและภารทวาชมาณพเดนเทยวเลนตามกนไป ไดพดกนถงเรองทางและมใชทางวาเสฏฐมาณพพดอยางนวา ทางททานโปกขรสาตพราหมณบอกไวนเทานนเปนทางตรง เปนเสนทางเดน เปนทางนาออก ยอมนาผดาเนนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพรหม. ฝายภารทวาชมาณพพดอยางนวา ทางททานตารกขพราหมณ บอกไวนเทานนเปนทางตรง เปนเสนทางเดน เปนทางนาออก ยอมนาผดาเนนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพรหมได.วาเสฏฐมาณพไมอาจใหภารทวาชมาณพยนยอมได ฝายภารทวาชมาณพ กไมอาจให วาเสฏฐมาณพยนยอมได. [๓๖๗] ครงนน วาเสฏฐมาณพจงปรกษากบภารทวาชมาณพวาภารทวาชะ กพระสมณโคดม ศากยบตร ทรงผนวชจากศากยะตระกล ประทบอย ณ อมพวนใกลฝงแมนา อจรวด ทางทศเหนอ มนสากตคาม กตตศพทอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 260ดงามของพระสมณโคดมนน ไดแพรไปอยางนวา แมเพราะเหตน พระผม พระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรชอบดวยพระองคเอง ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรโลก เปนสารถฝกคนทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผตนแลวเปนผจาแนกพระธรรม ภารทวาชะมาเกด เราจกไปเฝาพระสมณโคดมถงทประทบ ครนไปเฝาแลวจกกราบทลถามความขอนกะพระสมณะโคดม พระสมณโคดมจกทรงพยากรณแกเราอยางใด เราจกทรงจาขอความนไวอยางนน ภารทวาชมาณพรบคาวาเสฏฐมาณพแลว พากนไป. [๓๖๘] ครงนน วาเสฏฐมาณพกบภารทวาชมาณพ พากนเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ไดบนเทงกบพระผมพระภาคเจา ครนผานสมโมทนยกถาพอใหระลกถงกนแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง.วาเสฏฐมาณพไดกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ เมอขาพระองคทงสองเดนเลนตามกนไป ไดพดกนถงเรองทางและมใชทาง ขาพระองคพดอยางนทางททานโปกขรสาตพราหมณบอกไวนเทานนเปนทางตรง เปนสายทางเดนเปนทางนาออก นาผเดนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพรหมได. ฝายภารชวาชมาณพพดอยางนวา ทางททานตารกขพราหมณบอกไวนเทานนเปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผเดนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพรหมได ขาแตพระโคดมผเจรญ ในเรองนยงมการทะเลาะขดแยงและมวาทะตางกนอย. พระผมพระภาคเจาตรสวา วาเสฏฐะ ไดยนวา ททานพดวาทางททานโปกขรสาตพราหมณบอกไวนเทานนเปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปเพอความอยรวมกบพรหมได.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 261 ภารทวาชมาณพพดวา ทางททานตารกขพราหมณบอกไวเทานนเปน ทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปเพอความอยรวมกบพรหมได. วาเสฏฐะ กเมอเปนเชนน พวกเธอจะมการทะเลาะ ขดแยงและมวาทะตางกนในขอไหน. ขาแตพระโคดมผเจรญ ในเรองทางและมใชทาง พราหมณคอ-พราหมณพวกอทธรยะ พราหมณพวกตตตรยะ พราหมณพวกฉนโทกะพราหมณพวกพวหรธะ ยอมบญญตหนทางตางๆ กนกจรง ถงอยางนน ทางเหลานนทงหมด เปนทางนาออก นาผดาเนนไปเพอความอยรวมกบพรหมได เปรยบเหมอนในทไมไกลบานหรอนคม แมหากจะมทางตางๆ กนมากสาย ทแททางเหลานนทงหมดลวนมารวมลงในบานเหมอนกบฉนใด ขาแตพระโคดมผเจรญ. . . เพอความอยรวมกบพรหมไดฉนนน. วาเสฏฐะ เธอพดวา ทางเหลานนนาออกหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคพดอยางนนพระเจาขา. [๓๖๙] วาเสฏฐะ บรรดาพราหมณผจบไตรเพท พราหมณแมคนหนง ทเหนพรหมมเปนพยานอยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมพระเจาขา. วาเสฏฐะ อาจารยแมคนหนง ของพราหมณผจบไตรเพท ทเหนพรหมมเปนพยานอยหรอ. ขาแตพระโคดมเจรญ ไมมพระเจาขา. วาเสฏฐะ ปาจารย แมคนหนงของพราหมณผจบไตรเพท ทเหนพรหมมเปนพยานอยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 262 วาเสฏฐะ อาจารยทสบมาเจดชวอาจารย ของพราหมณผจบไตรเพท ทเหนพรหมมเปนพยานอยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. วาเสฏฐะ พวกฤษเปนบรพาจารยของพราหมณผจบไตรเพท คอฤษอฏฐกะ วามกะ วามเทวะ เวสามตตะ ยมตคค องครส ภารทวาชะวาเสฏฐะ กสสปะ ภค ซงเปนผแตงมนต รายมนตทในปจจบนน พวกพราหมณผจบไตรเพท ขบกลาวบอกสอนตาม ซงมนตบทเกาน ททานขบแลว บอกแลว รวบรวมไวแลว ไดถกตอง แมทานเหลานนกลาวอยางนวาพวกเรารพวกเราเหน พรหมนนวา อย ณ ทใด อยโดยอาการใด หรออยในเวลาใด ดงน ยงมอยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. [๓๗๐] วาเสฏฐะ บรรดาพราหมณผจบไตรเพท แมพราหมณสกคนหนง ทเหนพรหมมเปนพยาน ไมมเลยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. วาเสฏฐะ แมอาจารยสกคนหนงของพราหมณผจบไตรเพท ทเหนพรหมเปนพยานไมมเลยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. วาเสฏฐะ แมปาจารยของอาจารย แหงพราหมณผจบไตรเพท ทเหนพรหมเปนพยานไมมเลยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. วาเสฏฐะ อาจารยทสบเนองมาเจดชวอาจารย ของพราหมณผจบไตรเพท ทเหนพรหมเปนพยานไมมเลยหรอ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 263 ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. วาเสฏฐะ ไดยนวา พวกฤษผเปนบรพาจารยของพวกพราหมณผจบไตรเพท คอ ฤษอฏฐกะ............ภค ซงเปนผแตงมนต รายมนต ทในปจจบนน พวกพราหมณผจบไตรเพท ขบ กลาว บอก สอนตาม ซงมนตบทเกาน ททานขบแลว บอกแลว รวบรวมไวแลว ไดถกตอง แมทานเหลานนกลาวอยางนวา พวกเรารเหนพรหมนน อย ณ ทใด โดยอาการใดหรออยในเวลาใด พราหมณผจบไตรเพทเหลานน กลาวอยางนวา พวกเราไมรไมเหน แตพวกเรา แสดงหนทางเพอความอยรวมกบพรหมเหลานนวาหนทางนแหละ เปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพรหมได. [๓๗๑] เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน ภาษตของพราหมณผจบไตรเพทยอมไมมปาฏหารย มใชหรอ. ขาแตพระโคดมผ-เจรญ ภาษตของพราหมณผจบไตรเพทยอมไมมปาฏหารย พระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ พวกพราหมณผจบไตรเพท ไมรจกพรหม ไมเหนพรหม แตแสดงหนทางเพอความอยรวมกบพรหมวา หนทางนแหละเปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปตามทางนนเพอความอยรวมกบพรหมได ขอนไมใชฐานะทจะมได วาเสฏฐะ เหมอนแถวคนตาบอดเกาะหลงกนและกน คนตนกไมเหน คนกลางกไมเหน แมคนหลงกไมเหน ภาษตของพราหมณผจบไตรเพท เหลานน จงเปนคานาหวเราะทเดยว เปนคาตาชา เปนคาวาง เปนคาเปลา. วาเสฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน พราหมณจบไตรเพทยอมเหนพระจนทรพระอาทตย แมชน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 264อนเปนอนมากกเหน พระจนทรและพระอาทตย ขนเมอใด ตกเมอใด พราหมณทงหลาย ยอมออนวอน ชนชมประนมมอ นอบนอม เดนเวยนรอบ. ขาแตพระโคดมผเจรญ พราหมณผจบไตรเพท ยอมเหนพระจนทรและพระอาทตย แมชนเหลาอนเปนอนมาก กเหน พระจนทรและพระอาทตยขนเมอใด ตกเมอใด พราหมณทงหลาย ยอมออนวอน ชนชม ประนมมอนอบนอม เดนเวยนรอบ อยางนน พระเจาขา. [๓๗๒] วาเสฏฐะ เธอจะสาคญความขอนน เปนไฉน พราหมณผจบไตรเพท เหนพระจนทรและพระอาทตย แมชนอนเปนอนมากกเหน พระ-จนทรและพระอาทตย ขนเมอใด ตกเมอใด พราหมณทงหลาย ยอมออนวอนชนชม ประนมมอ นอบนอม เดนเวยนรอบ พราหมณผจบไตรเพทสามารถแสดงหนทางเพอความอยกบพระจนทรและพระอาทตยแมเหลานน วาทางนแหละเปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพระจนทรและพระอาทตยดงนไดหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมไดพระเจาขา วาเสฏฐะ ไดยนวาพราหมณผจบไตรเพท....นาผดาเนนไปตามทางนนเพอความอยรวมกบพระจนทรและพระอาทตย กจะกลาวกนทาไม พราหมณผจบไตรเพทมไดเหนพรหมเปนพยาน แมพวกอาจารยของพราหมณผจบไตรเพทกมไดเหน แมพวกปาจารยของอาจารยแหงพราหมณผจบไตรเพทกมไดเหน แมพวกอาจารยทสบมาเจดชวอาจารยกมไดเหน แมพวกฤษผเปนบรพาจารยของพวกพราหมณผจบไตรเพทคอ ฤษ อฏฐกะ..........ซงเปนผแตงมนต รายมนต ทในปจจบนน พวกพราหมณผจบไตรเพท ขบ กลาว บอก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 265สอนตาม ซงมนตเกาน ททานขบแลว บอกแลว รวบรวมไวแลว ไดถกตอง แมทานเหลานนกลาวอยางนวา พวกเราไมรไมเหนวา พรหมอย ณ ทใดหรออยโดยอาการใด หรออยในเวลาใด พวกพราหมณผจบไตรเพทเหลานนแหละ พากนกลาวอยางนวา พวกเราแสดงหนทางเพอความอยรวมกบพรหมทเราไมรไมเหนนนวา ทางนแหละเปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพรหมได. [๓๗๓] วาเสฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนภาษตของพราหมณผจบไตรเพทยอมไมมปาฏหารย มใชหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพราหมณผจบไตรเพทยอมไมมปาฏหารยพระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ กพราหมณผจบไตรเพท ไมรจกพรหม ไมเหนพรหมแตแสดงหนทางเพอความอยรวมกบพรหมนนวา เปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปตามทางนนเพอความอยรวมกบพรหมขอนไมเปนฐานะทจะมได. [๓๗๔] วาเสฏฐะ เหมอนบรษพงกลาวอยางนวา เราปรารถนารกใครนางชนบทกลยาณ ในชนบทน ชนทงหลายพงถามเขาวา นางชนบทกล-ยาณ ททานปรารถนารกใครนนทานรจกหรอวา เปนนางกษตรย เปนพราหมณ เปนนางแพศยา หรอนางศทร เมอเขาถกถามดงนแลว เขาพงตอบวา ไมรจก ชนทงหลายพงถามเขาวา นางชนบทกลยาณ ททานปรารถนารกใครนน ทานรจกหรอวา นางมชออยางน มโคตรอยางน สง ตา หรอ สนทดดาคลา ผวสทอง อยในบาน นคม หรอเมองโนน เมอเขาถกถามดงนแลวเขาพงตอบวา ไมรจกเลย ชนทงหลาย พงถามเขาวา ทานปรารถนารกใคร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 266หญงททานไมรจก ไมเคยเหนเลยดงนนหรอ เมอเขาถกถามดงน เขาพงตอบ วาถกแลว วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนน คากลาวของบรษนนไมมปาฏหารยมใชหรอ. แนนอนพระเจาขา. วาเสฏฐะ ฉนนนเหมอนกน ไดยนวาพราหมณผจกไตรเพทกดอาจารยของพราหมณพวกนนกด อาจารยของอาจารยแหงพราหมณพวกนนกด อาจารยทสบมาเจดชวอาจารย ของพราหมณนนกด เหลาฤษผเปนบรพา-จารยของพราหมณพวกนนกด ตางกมไดเหนพรหมเปนพยาน. [๓๗๕] วาเสฏฐะ เหมอนบรษทาพะองขนปราสาทในทางใหญ ๔แพรง ชนทงหลายพงกลาวกะเขาวา ผเจรญ ทานทาพะองขนปราสาทใดทานรจกปราสาทนนหรอวา อยทศตะวนออก ทศใต ทศตะวนตก หรอทศเหนอ สง ตา หรอปานกลาง. เมอเขาถกถามดงนแลว เขาพงตอบวา ไมรจกดอก. ชนทงหลายพงกลาวกะเขาตอไปวา ทานจะทาพะองขนปราสาทททานไมรจกไมเคยเหนหรอ. เมอเขาถกถามดงนนแลว เขาถงตอบวา ถกแลว.วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน คากลาวของบรษนนยอมไมมปาฏหารยมใชหรอ. แนนอน พระเจาขา. วาเสฏฐะ ฉนนนเหมอนกน ไดยนวา พวกพราหมณผจบไตรเพทกดอาจารยของพวกพราหมณผจบไตรเพทกด อาจารยของอาจารยแหงพราหมณผจบไตรเพทกด อาจารยทสบมาเจดชวอาจารยของพวกพราหมณผจบไตรเพทนนกด เหลาฤษผเปนบรพาจารยของพวกพราหมณผจบไตรเพทกด ตางกมไดเหนพรหมเปนพยาน เมอเปนเชนนน ภาษตของพวกพราหมณผไดจบไตรเพท ไมมปาฏหารยมใชหรอ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 267 ถกแลว พระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ พราหมณผจบไตรเพทเหลานน ไมรจกพรหม ไมเคยเหนพรหม แตแสดงหนทาง เพอความอยรวมกบพรหมนวา ทางนแหละเปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพรหม ขอนไมเปนฐานะทจะมได. [๓๗๖] วาเสฏฐะ เปรยบเหมอนแมนา อจรวด น นาเตมเปยมเสมอฝง กาดมกนได ครงนน บรษผตองการจะขามฝงแสดงหาฝง ไปยงฝงประสงคจะขามฝงไปฝงโนน เขายนทฝงขางนรองเรยกฝงโนนวา ฝงโนนจงมาฝงน วาเสฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน ฝงโนนของแมนาอจรวดจะพงมาฝงน เพราะเหตรองเรยก เพราะเหตออนวอน เพราะเหตปรารถนาหรอเพราะเหตยนดของบรษนนหรอ. ขาแตพระองคผเจรญ ไมเปนเชนนน พระเจาขา. วาเสฏฐะ ฉนนนเหมอนกน พวกพราหมณผจบไตรเพท ละธรรมททาใหเปนพราหมณเสย ยดถอธรรมทไมทาใหเปนพราหมณ ประพฤตอยกลาวอยางนวา พวกเรารองเรยกหาพระอนทร รองเรยกหาพระจนทร รองเรยกหาพระวรณ พระอสาน พระประชาบด พระพรหม พระมหนท.วาเสฏฐะ กพราหมณผจบไตรเพท เหลานน ละธรรมททาใหเปนพราหมณยดถอธรรมทไมทาใหเปนพราหมณ ประพฤตอย เมอตายไปแลว จกเขาถงความอยรวมกบพรหมเพราะเหตรองเรยก เพราะเหตออนวอน เพราะเหตปรารถนาหรอเพราะเหตยนด ขอนไมเปนฐานะทจะมได. [๓๗๗] วาเสฏฐะ เปรยบเหมอน แมนาอจรวด นาเตมเปยมเสมอฝงกาดมกนได ครงนนบรษผตองการจะขามฝง ไปยงฝง ประสงคจะขามไป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 268ฝงโนน เขามดแขนไพลหลงอยางแนนดวยเชอกเหนยวอยทรมฝงน วาเสฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษนนพงขามไปฝงโนน จากฝงน แหงแมนาอจรวด ไดหรอ. ขาแตพระองคผเจรญ ไมไดพระเจาขา. วาเสฏฐะ ฉนนนเหมอนกน กามคณ ๕ เหลาน ในวนยของพระ-อรยเจา เรยกวา ขอคาบาง เรยกวา เครองจองจาบาง กามคณ ๕ เปนไฉน รปทพงรดวยจกษ เสยงทพงรดวยห กลนทพงรดวยจมก รสทพงรดวยลน โผฏฐพพะทพงรดวยกาย นาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารกเกยวดวยกาม เปนทตงแหงความกาหนด กามคณ ๕ เหลานในวนยของพระอรยเจา เรยกวา ขอคาบาง เรยกวาเครองจองจาบาง พราหมณผจบไตรเพท กาหนด สยบ หมกมน ไมแลเหนโทษ ไมมปญญาคดสลดออกบรโภคกามคณ ๕ เหลานนอย. วาเสฏฐะ กพราหมณผจบไตรเพทเหลานนละธรรมททาใหเปนพราหมณเสย ยดถอธรรมทไมใหเปนพราหมณประพฤตอย กาหนด สยบ หมกมน ไมแลเหนโทษ ไมมปญญาสลดออก บรโภคกามคณ ๕ พวพนอยในกามฉนทะ เมอตายไปแลว จกเขาถงความอยรวมกบพรหม ขอนไมเปนฐานะทจะมได. [๓๗๘] วาเสฏฐะ เปรยบเหมอนแมนาอจรวด นาเตมเปยมเสมอฝงกาดมกนได ครงนนบรษตองการจะขาม ประสงคจะขามไปฝงโนน เขากลบนอนคลมตลอดศรษะเสยทฝงน วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษนนพงขามจากฝงนไปฝงโนนไดหรอ. ขาแตพระองคผเจรญ เปนไปไมได พระเจาขา. วาเสฏฐะ ฉนนนเหมอนกน นวรณ ๕ อยางเหลาน ในวนยของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 269พระอรยเจา เรยกวา เครองหนวงเหนยวบาง เครองกางกนบาง เครอง รดรงบาง เครองตรงตราบาง นวรณ ๕ เปนไฉน คอ กามฉนทะพยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ วจกจฉา นวรณ ๕ เหลานแล ในวนยของพระอรยเจาเรยกวา เครองหนวงเหนยวบาง เครองกางกนบางเครองรดรงบาง เครองตรงตราบาง. [๓๗๙] วาเสฏฐะ พวกพราหมณผจบไตรเพท ถกนวรณ ๕เหลาน ปกคลม หมหอ รดรง ตรงตราแลว กพราหมณผจบไตรเพทเหลานน ละธรรมททาบคคลใหเปนพราหมณเสย ยดถอธรรมทไมทาใหเปนพราหมณ ประพฤตอย ถกนวรณ ๕ ปกคลม หมหอ รดรง ตรงตราเมอตายไปแลว จกเขาถงความอยรวมกบพรหม ขอนไมเปนฐานะทจะมได. [๓๘๐] วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ทานเคยไดยนพราหมณผเฒาผแกเปนอาจารย และเปนอาจารยของอาจารยกลาววากระไรบาง พรหมมเครองเกาะคอสตร หรอไม. ไมม พระเจาขา. มจตจองเวรหรอไม. ไมมพระเจาขา. มจตเบยดเบยนหรอไม. ไมม พระเจาขา.มจตเศราหมองหรอไม. ไมม พระเจาขา. ทาจตใหอยในอานาจไดหรอไม.ได พระเจาขา. วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน พราหมณผจบไตรเพทมเครองเกาะคอสตร หรอไม. ม พระเจาขา มจตจองเวรหรอไม. มพระเจาขา. มจตเบยดเบยนหรอไม. ม พระเจาขา. มจตเศราหมองหรอไม.ม พระเจาขา. ทาจตใหอยในอานาจไดหรอไม. ไมได พระเจาขา. [๓๘๑] วาเสฏฐะ ดวยประการฉะน เปนอนวาพราหมณผจบไตร-เพท เหลานน ยงมเครองเกาะคอสตร แตพรหมไมม จะมาเปรยบเทยบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 270พราหมณผจบไตรเพท ซงมเครองเกาะคอสตร กบพรหมผไมมเครองเกาะ คอสตร ไดหรอ. ไมได พระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ พราหมณผจบไตรเพท เหลานน ยงมเครองเกาะคอสตร เมอตายไปแลว จกเขาถงความอยรวมกบพรหมผไมมเครองเกาะคอสตร ขอนไมเปนฐานะทจะมได วาเสฏฐะ พราหมณผจบไตรเพทเหลานน ยงมจตจองเวร แตพรหมไมม จะมาเปรยบเทยบพราหมณผจบไตรเพท ซงยงมจตจองเวรกบพรหมผไมมจตจองเวร ไดหรอไม. ไมได พระเจาขา. วาเสฏฐะ พราหมณผจบไตรเพท เหลานน ยงมจตเบยดเบยน แตพรหมไมม จะมาเปรยบเทยบพราหมณผจบไตรเพทซงยงมจตเบยดเบยนกบพรหมผไมมจตเบยดเบยนไดหรอ. ไมได พระเจาขา. วาเสฏฐะ พราหมณผจบไตรเพทเหลานน ยงมจตเศราหมอง แตพรหมไมม จะมาเปรยบเทยบพราหมณผจบ ไตรเพทซงยงมจตเศราหมองกบพรหมผไมมจตเศราหมอง ไดหรอ. ไมได พระเจาขา. วาเสฏฐะ พราหมณผจบไตรเพทเหลานน ทาใหจตอยในอานาจไมได แตพรหมยงจตใหเปนไปในอานาจได จะมาเปรยบเทยบพราหมณผจบไตรเพทซงทาจตใหอยในอานาจไมได ไดหรอ. ไมไดพระเจาขา. วาเสฏฐะ ถกละ พราหมณผจบไตรเพท เหลานน ยงจตใหเปนไปในอานาจไมได เมอตายไปแลว จกเขาถงความอยรวมกบพรหมผทาจตใหอยในอานาจได ขอนไมเปนฐานะทจะมได. วาเสฏฐะ พราหมณผจบไตรเพทเหลานน ในโลกนจมลงแลว กาลงจมอย ครนจมลงแลว ยอมถงความยอยยบ สาคญวา ขามไดงาย เพราะฉะนน ไตรเพทนเรยกวา ไตรเพท

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 271ทงใหญ [ทไมมหมบาน] บาง วาไตรเพทปาใหญ [ทไมมนา] บาง วา ไตรเพทคอความยอยยบบาง ของพราหมณผจบไตรเพท. [๓๘๒] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว วาเสฏฐมาณพ ไดกราบทลวา ขาแตพระสมณโคดมผเจรญ ขาพระองคไดยนมาวา พระสมณะ-โคดมทรงทราบหนทางเพอความอยรวมกบพรหม. วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน มนสากตคามอยในทใกลแตน ไมไกลจากนมใชหรอ. ใช พระเจาขา. วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษผเกดมาแลวเตบโตแลว ในมนสากตคามน ออกไปจากมนสากตคามในทนใด พงถกถามหนทางแหงมนสากตคาม วาเสฏฐะ จะพงมหรอ บรษผนนเกดแลวเตบโตแลว ในมนสากตคาม ถกถามถงหนทางแหงมนสากตคามแลวจะชกชาหรออาอง. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมม. ขอนน เพราะเหตไร. เพราะบรษนนเกดแลว เตบโตแลวในมนสากตคาม เขาตองทราบหนทางแหงมนสากตคามทงหมดไดเปนอยางด. วาเสฏฐะ เมอบรษนนเกดแลว เตบโตแลว ในมนสากตคาม ถกถามถงหนทางแหงมนสากตคาม จะพงมความชกชาหรออาองหรอ. เมอตถาคตถกถามถงพรหมโลกหรอปฏปทาอนจะยงสตวใหถงพรหมโลก กไมมความลาชาหรออาองเลย เรารถงพรหมและพรหมโลก ขอปฏบตทใหถงพรหมโลกและวาพรหมปฏบตอยางไร จงเขาถงพรหมโลกดวย. [๓๘๓] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว วาเสฏฐมาณพไดกราบทลวา ขาแตพระสมณโคดมผเจรญ ขาพระองคไดยนวา พระสมณโคดมยอมแสดงหนทางเพอความอยรวมกบพรหม ขาพระองคขอโอกาส ขอพระ-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 272องคทรงแสดงทางเพอความอยรวมกบพรหม ขอพระองคโปรดชวยประชาชน ผเปนพราหมณดวยเถด. วาเสฏฐะ ถากระนนเธอจงฟง จงใสใจดวยด เราจกกลาว. วาเสฏฐมาณพทลรบพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสพทธพจนนวา วาเสฏฐะ พระตถาคตทรงอบตในโลกน เปนพระ-อรหนต ตรสรชอบดวยพระองคเอง ฯลฯ (พงขยายความเหมอนในสามญญ-ผลสตร) ฯลฯ วาเสฏฐะ ภกษเปนผสมบรณดวยศล ดวยอาการอยางน ฯลฯเมอภกษตามเหนนวรณ ๕ เหลานทละไดแลวในตน ปราโมทยยอมเกดขนเมอมปราโมทยกเกดปต เมอใจประกอบดวยปตกายกสงบ เมอกายสงบกเสวยสข เมอเสวยสขจตกตงมน. เธอมจตประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย ทศท ๒ ท ๓ ท ๔ กเชนนน ทศเบองบน เบองลาง เบองขวาง กแผไปในททงปวงตลอดโลกทงสนเพราะแผทวไป ดวยจตประกอบดวยเมตตาอนไพบลย มอารมณมาก หาประมาณมได ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย คนเปาสงขผมกาลง พงยงบคคลใหรแจงทงสทศ โดยไมยากเลยฉนใด กรรมททาพอประมาณอนใดในเมตตาเจโตวมตต ทบคคลอบรมแลวอยางน กรรมนนจะไมเหลอ ไมตงอยในรปาพจร และอรปาพจรนนฉนนนเหมอนกน วาเสฏฐะ แมนกเปนทางเพอความอยรวมกบพรหม. [๓๘๔] วาเสฏฐะ อกขอหนง ภกษมใจประกอบดวยกรณา ฯลฯมทตา ฯลฯ อเบกขา ฯลฯ นแลเปนทางเพอความอยรวมกบพรหม. วาเสฏฐะทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ภกษผมปกตอยอยางน มเครองเกาะคอสตรหรอไม ไมมพระเจาขา. มจตจองเวรหรอไม. ไมมพระเจาขา. มจตเบยด-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 273เบยนหรอไม. ไมมพระเจาขา. มจตเศราหมองหรอไม. ไมมพระเจาขา. ยง จตใหเปนไปในอานาจไดหรอไม. ไดพระเจาขา. วาเสฏฐะ ไดยนวา ภกษไมมเครองเกาะคอสตร พรหมกไมม จะเปรยบเทยบภกษผไมมเครองเกาะคอสตร กบพรหมผไมมเครองเกาะคอสตรไดหรอไม. ไดพระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ ภกษนนไมมเครองเกาะคอสตร เมอมรณะแลวจกเขาถงความอยรวมกบพรหม ผไมมเครองเกาะคอสตร ขอนเปนฐานะทมได. วาเสฏฐะ ภกษมจตไมจองเวร พรหมกมจตไมจองเวร ฯลฯ ภกษมจตไมเบยดเบยน พรหมกมจตไมเบยดเบยน ฯลฯ ภกษมจตไมเศราหมองพรหมกมจตไมเศราหมอง ฯลฯ ภกษยงจตใหเปนไปในอานาจได พรหมกยงจตใหเปนไปในอานาจได จะเปรยบเทยบภกษผยงจตใหเปนไปในอานาจกบพรหมผยงจตใหเปนไปในอานาจไดหรอไม. ได พระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ ภกษผยงจตใหเปนไปในอานาจไดนน. เมอมรณะแลว จกเขาถงความอยรวมกบพรหมผยงจตใหเปนไปในอานาจไดขอนนเปนฐานะทมได. [๓๘๕] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว วาเสฏฐมาณพ และภารทวาชมาณพ ไดกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคไพเราะยงนก ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคไพเราะยงนกเปรยบเหมอนบคคลหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทางหรอสองประทปในทมด ดวยคดวา ผมจกษจกเหนรป ดงน ฉนใด พระผม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 274พระภาคเจาทรงประกาศพระธรรมโดยอเนกปรยาย กฉนนนเหมอนกน ขา พระองคทงสองน ขอถงพระองคกบทงพระธรรมและพระสงฆวาเปนสรณะขอพระองคจงทรงจาขาพระองคทงสองวาเปน อบาสก ผถงสรณะอยางมอบกายถวายชวตตงแตวนนเปนตนไป. จบ เตวชชสตรท ๑๓

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 275 อรรถกถาเตวชชสตร เตวชชสตรมความเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาอยางน ฯลฯ ในแควนโกศล. ตอไปนจะพรรณนาบททยากในพระสตรนน. บทวา มนสากตะ เปนชอของบานนน. บทวา โดยทางทศเหนอของบานมนสากตะ คอ ขางทศเหนอไมไกลจากบานมนสากตะ. บทวา ในปามะมวง คอ ในหมตนมะมวงหนม ไดยนวา ภมภาคนนนารนรมย ขางลาง ลาดทรายเชนเดยวกบแผนดน ขางบนเปนปามะมวงมกงและใบหนา เหมอนเพดานดาดดวยแกวมณ พระผมพระ-ภาคเจาประทบอย ณ อมพวน อนเปนความสขเกดจากวเวก สมควรแกพระพทธเจาทงหลาย. บทวา พราหมณมหาศาล ผทเขารจกกนแพรหลาย คอ เปนผทเขารกนทวไปในตาบลนน ๆ โดยถงพรอมดวยคณสมบตมกลจารตเปนตน. บทวา วงก เปนอาท เปนชอของพราหมณมหาศาล เหลานน. บรรดาพราหมณมหาศาลเหลานน วงกอยบานโอปสาทะ ตารกขะอยบานอจฉานงคละ.โปกขรสาตอยอกกฏฐนคร ชาณโสนอยสาวตถ โตเทยยะอยตทคาม. บทวาพราหมณมหาศาล เหลาอนอก ความวา กบรรดาชนเปนอนมากเหลาอนมาจากทอยของตน ๆ แลวอาศยอย ณ มนสากตคามนน. ไดยนวา เพราะมนสากตคามเปนทนารนรมย พราหมณเหลานนจงพากนสรางเรอนใกลฝงแมนาในมนสากตคามนน ลอมไวโดยรอบ หามคนพวกอนเขาไป พากนไปอย ณ ทนน ตามลาดบ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 276 บทวา วาเสฏฐมาณพและภารทวาชมาณพ ความวา วาเสฏ-ฐมาณพ เปนศษยของโปกขรสาตพราหมณ ภารทวาชมาณพเปนศษยของตารกขพราหมณ. ไดยนวา มาณพทงสองนนสมบรณดวยชาต ไดจบไตรเพทแลว. บทวา ชงฆวหาร คอ เดนเทยวพกผอน เพอตองการบรรเทาความเมอยขบ เพราะนงนานเกนไปเปนเหต. ไดยนวามาณพทงสองนนนงทองมนตตลอดกลางวน ตอนเยนจงลก ใหคนถอของหอมดอกไม นามนและผาสะอาดอนเปนเครองใชสาหรบอาบนา แวดลอมดวยบรวารชนของตน ๆประสงคจะอาบนา ไปฝงแมนาเดนไปๆ มา ๆ ทเนนทราย สแผนเงน. คนหนงเดนอกคนหนงเดนตาม อกคนหนงกเดนตามอกคนหนง ตอกนไป ดวยเหตนนทานจงกลาววา เดนเทยวเลนตามกนไป. บทวา ในทางและมใชทาง คอในเรองทางและมใชทาง. อธบายวามาณพทงสองสนทนากนปรารภถงเรองทางและมใชทางอยางนวา เราจะบาเพญปฏปทาอยางไรหนอ แลวจงจะสามารถไปสพรหมโลกอนเปนสขได โดยทางไหน. บทวาเสนทางเดนเปนไวพจนของทางตรง หรอทางตรงนนแหละ. คนยอมเดนคอยอมมาโดยทางนน เพราะฉะนน ทางนนจงชอวา เสนทางเดน.บทวาเปนทางนาออก ยอมนาออก คอ เมอนาออก ยอมนาออกไปได. อธบายวา เมอจะไปกไปได ถามวา ไปไหน. ตอบวา เพอใหผปฏบตตามนนอยรวมกบพรหม อธบายวา ผทไปเพอความอยรวมกบพรหม เพอความปรากฏ ในทเดยวกน ยอมดาเนนตามทางนน. บทวา ยวาย ตดบทเปน โย อย . บทวาตารกขพราหมณ บอกไว คอ กลาวไว ไดแก แสดงไว. บทวา โปกขรสาต-พราหมณ คอ วาเสฏฐมาณพอางถงอาจารยของตน. วาเสฏฐมาณพเทยวชมเชยยกยอง วาทะของอาจารยของตนฝายเดยว แมภารทวาชะกเทยวชมเชย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 277....ฝายเดยวเหมอนกน. ดวยเหตนนทานจงกลาววา วาเสฏฐมาณพไมอาจใหภารทวาชมาณพยนยอมไดเปนตน. ลาดบนน วาเสฏฐมาณพ คดวา ถอยคาของเราแมทงสองไมเปนทางนาออกไดแนนอน ขนชอวาผฉลาดในทาง ในโลกน เชนกบพระโคดมผเจรญไมม พระโคดมผเจรญประทบอยไมไกล พระองคจกขจดความสงสยของเราไดเหมอนพอคานงถอตราชง ฉะนน แลวจงบอกความนนแกภารทวาชมาณพทงสองกพากนไปกราบทลถอยคาแดพระผมพระภาคเจา. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา ครงนนแล วาเสฏฐมาณพ ฯลฯ ทางททานตารกขพราหมณบอกไวนเปนทางตรง ดงน. บทวา ขาแตทานพระโคดมในขอน คอ ในเรองทางและมใชทางน.ในบทวา การถอผด การกลาวผด เปนตน ความวา ถอผด เกดขนกอนกลาวผดเกดขนภายหลง. แมทงสองกเปนวาทะตางจากวาทะของบรรดาอาจารยตาง ๆ. ในบทวา กเมอเปนเชนน พวกเธอจะถอผด กลาวผดกนในขอไหน ความวา พระผมพระภาคเจาตรสถามวา แมเธอกยกยองวาทะอาจารยของตนเทานนยนยนอยวา นเทานนเปนทาง แมภารทวาชมาณพกยกยองวาทะอาจารยของตนเหมอนกน ความสงสยของคนหนงยอมไมมในคนหนง เมอเปนอยางนน พวกเธอถอตางกนในเรองอะไร. บทวา ขาแตพระโคดม-ผเจรญ ในทางและมใชทาง ความวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ในทางและมใชทาง อธบายวาในทางตรง และมใชทางตรง. ไดยนวา มาณพนน ไมกลาวถงทาง แมของพราหมณคนหนงวาไมใชทาง กทางอาจารยของตนเปนทางตรงฉนใด เขาไมรบรของผอนฉนนน เพราะฉะนน เมอจะแสดงความนน เขาจงกราบทลวา ขาแตพระ-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 278โคดมผเจรญ ....แมโดยแท เปนอาท. บทวา สพพาน ตาน ทานกลาวไว ดวยลงควปลลาส (ผดลงค). อธบายวา สพเพ เต ดงน. บทวา ทางตาง ๆมาก คอ ๘ สาย หรอ ๑๐ สาย. บทวา ทางตาง ๆ คอ ทางทมาจากบานแมนา สระ และนาเปนตนใกลเคยงกนหลายสาย ทงใหญและไมใหญ โดยเปนทางเทาและทางเกวยน เปนตน แลวเขาบาน. บทวา ดกอนวาเสฏฐะเธอกลาววา ทางเหลานนยอมนาออกหรอ ความวา พระผมพระภาคเจาใหวาเสฏฐมาณพ เปลงวาจา ๓ ครง แลวใหทาปฏญญาณ. เพราะเหตไร.เพราะพวกเดยรถยปฏญญาณแลว ภายหลงเมอถกขมขจะดหมน วาเสฏฐมาณพจกไมอาจทาอยางนนได. บทวา เตว เตวชชา ไดแก พวกพราหมณจบไตรเพท. วอกษร เปนเพยงอาคมสนธ. บทวา อนธเวณ แปลวา แถวคนตาบอด. อธบายวา คนตาบอดหนงจบปลายไมเทาทคนตาดถอ คนอน ๆ กจบคนตาบอดกนตอ ๆ ไป ดวยประการฉะน คนตาบอด ๕๐-๖๐ คน จกตอกนไป โดยลาดบ เรยกวา แถวคนตาบอด. บทวา เกาะกนและกน คอ เกาะหลงกนและกน. อธบายวา ถกคนตาดถอไมเทาหนไป. มเรองวา นกเลงคนหนง เหนหมคนตาบอด จงใหพวกคนตาบอดเกดความอตสาหะ โดยพดวา ทบานโนน ของเคยวของกนหาไดงาย เมอหมคนตาบอดพดวา นายจา ถากระนนขอทานจงนาพวกเราไปท บานนน พวกเราจะใหสงนแกทาน นกเลงรบสนจางแลวจงเลยงลงจากทางในระหวางทาง เดนวนรอบกอไมใหญ จงใหพวกคนตาบอดจบผาเคยนพงกนไว ตามลาดบกอนหลง แลวบอกวา มธระ พวกทานจงไปกอน แลวหนไป.พวกคนตาบอดแมไปตลอดวน กไมพบทาง ตางคราครวญวา คนตาดไปไหน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 279หนทางอยทางไหน เมอไมพบหนทางตางกตายกนในทนนเอง. ทานกลาววา เกาะหลงกนและกน หมายถงพวกขอทานเหลานน. บทวา แมคนตน กไมเหน คอ บรรดาพราหมณ ๑๐ คน แมคนหนงกไมเหน. บทวา แมคนกลาง กไมเหน หมายความวา บรรดาอาจารยและปาจารยในทามกลาง แมคนหนงกไมเหน. บทวา แมคนหลง กไมเหนหมายความวาบรรดาพราหมณผจบไตรเพทในบดน แมคนหนงกไมเหน. บทวาหสสก เยว แปลวา นาหวเราะเยาะโดยแท. บทวา ลามก เยว แปลวา ตาทรามโดยแท. ภาษตนนน เปนคาวาง เพราะไมมประโยชน เปนคาเปลา กเพราะเปนคาเหลวไหล. บดน พระผมพระภาคเจา เพอทรงแสดงวา พรหมผทพราหมณผจบไตรเพทไมเคยเหน ยกไวกอน พราหมณผจบไตรเพทยอมมองเหนพระจนทรและพระอาทตยใดได แตไมสามารถจะแสดงทาง เพอความอยรวมกบพระ-จนทรพระอาทตยแมนนได จงตรสคาเปนอาทวา วาเสฏฐะ เธอจะสาคญขอนนเปนไฉน. บรรดาบทเหลานนบทวา พระจนทรพระอาทตยขนเมอใดคอขนในกาลใด. บทวา และตกเมอใด คอถงความดบไปในกาลใด. อธบายวาชนทงหลายยอมเหนในเวลาขนและในเวลาตก. บทวา พราหมณทงหลายยอมออนวอน คอ ออนวอนอยางนวา ขอพระจนทรผเจรญจงขน ขอพระอาทตยผเจรญจงขน. บทวา ยอมชนชม อธบายวา ชนทงหลายยอมกลาวสรรเสรญวาพระจนทรสภาพ พระจนทรเรยบรอย พระจนทรมรศมเปนอาท. บทวา ประนมมอ คอ ประคองมอ. บทวา นอบนอม คอ กลาววา นโม นโม ดงน. คาวา ย ในบทวา ย ปสสนต เปนเพยงนบาต. ในบทวา กจะกลาวกนทาไม พงเหน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 280ความอยางนวา ในทนควรพดเรองอะไรกน ไดยนวา พราหมณผได ไตรเพท มไดเหนพรหมเปนพยาน. บทวา เสมอฝง ไดแก เตมฝง บทวา กาดมได อธบายวา กายนอยบนฝงขางใดขางหนง กสามารถ ดมกนได. บทวา ประสงคจะขามฝง คอ ประสงคจะขามแมนาไปถงฝง-โนน บทวา อวเหยย แปลวา เรยก. แนะฝงโนนทานจงมาฝงน อธบายวาเขารองเรยกวา ดกอนฝงโนน ทานจงมาฝงน เมอเปนเชนนนทานจกพาเราขามไปไดโดยไว เรามกจทจะตองทาดวน. ในบทวา ธรรมเหลาใดททาใหเปนพราหมณน พงทราบวา ธรรมททาใหเปนพราหมณ ไดแก ศล ๕ศล ๑๐ กศลกรรมบถ ๑๐. ธรรมทผดไปจากนน ไมใชธรรมททาใหเปนพราหมณ. บทวา อนทมวหยาม ตดบทเปน อนท อวหยาม แปลวา เราเรยกหาพระอนทร. พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงถงความทคารองเรยกของพราหมณไมมประโยชน ผทรงรงเรองอย ดจพระอาทตยในทองมหาสมทร ทรงแวดลอมดวยพระภกษ ๕๐๐ รป ประทบนงเหนอฝงแมนาอจรวด เมอจะทรงนาแมนาอน ๆ มาเปรยบเทยบอก จงตรสวา เปรยบเหมอนวา เปนอาท.บทวา กามคณทงหลาย อธบายวา ชอวา กาม เพราะอรรถวา พงใคร.ชอวา คณ เพราะอรรถวา ผกมด. คณศพทมความวา ชน ในพทธพจนนวา ดกอนภกษทงหลาย เราอนญาตสงฆาฏสองชนแหงผาใหม.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 281 คณศพท มความวา ลาดบ ในบทคาถานวา กาลยอมลวงไป ราตรยอมผานพนไป ลาดบแหงวย ยอมละลาดบไป. คณศพท มความวา อานสงส ในบทวา ทกษณาพงหวงไดอานสงสตงรอย. คณ ศพทมความวา ผกรอย ในบทนวา ไสใหญ ไสนอย ควรทาการรอยพวงมาลยใหมาก. ในทนทานประสงคเอาศพทน เพราะฉะนนจงกลาววา คณ ศพทดวยอรรถวา รอยรด. บทวา พงรดวยจกษ คอพงเหนดวยจกษวญญาณ. พงทราบความแมในบทวา เสยงทพงรดวยห เปนตนโดยอบายนน. บทวา นาปรารถนา ความวา กามคณ ๕ จะเปนสงทนาแสวงหาหรอไมกตาม. อธบายวายอมเปนอารมณทไมนาปรารถนา บทวา กนตาไดแก เปนทตงแหงความใคร. บทวา มนาปา ไดแก เปนทเจรญใจ. บทวา ปยรปา ไดแก มความรกเปนปกต. บทวา เกยวดวยกาม ไดแกเขาไปเกยวดวยกาม ทาใหเปนอารมณ แลวเกดขน. บทวา นากาหนด คอยอมใจ อธบายวาเปนเหตเกดแหงราคะ. บทวา กาหนด คอถกความกาหนดครอบงา. บทวา สยบ คอ ถกตณหามประมาณยง ทถงอาการสยบครอบงาบทวา หมกมน คอ จมลง หยงลง คอ เปนผมความตกลงใจวา นเปนสาระ ดงน. บทวา อนาทนวทสสาวโน ไดแก ไมแลเหนโทษ. บทวานสสรณ ในคาวา อนสสรณปานไดแก ปญญาทเวนจากปญญาเครองกาหนดร อธบายวา ปญญาเวนจากการบรโภคดวยการพจารณา. ในคาวา อาวร-ณา เปนตน พงทราบวนจฉย ดงตอไปน บทวา กามคณ ชอวา อาวรณาเพราะเปนเครองหนวงเหนยว. ชอ นวารณา เพราะเปนเครองกางกน. ชอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 282โอนาหนา เพราะเปนเครองรดรง. ชอ ปรโยหนา เพราะเปนเครอง ตรง-ตรา. ความพสดาร ของนวรณ มกามฉนทะเปนตน พงคนหาจากวสทธ-มรรค. บทวา ปกคลม หมหอ รดรง ตรงตรา ทานกลาวไวดวยอานาจแหงกามคณมเครองหนวงเหนยว เปนตน. บทวา สปรคคหะ ทานกลาวถงความเกาะเกยวกบสตร. แมในบทเปนอาทวา ขาแตพระโคดมผเจรญพราหมณไมมเครองเกาะเกยวกบสตร ดงนทานกลาวความไมเกาะเกยวกบ สตรเพราะไมมกามฉนทะ ชอวาไมมเวรดวยจตคดจองเวรกบใคร ๆ เพราะไมมพยาบาท. ชอวาไมมพยาบาท ดวยการพยาบาท กลาวคอ ความเปนไขทางใจ เพราะไมมถนมทธะ ชอวามจตไมเศราหมอง ดวยเครองเศรา หมอง มอทธจจะกกกจจะ เปนตน เพราะไมมอทธจจะกกกจจะ ชอวาผมจตบรสทธดวยด. ชอวสวตต เพราะทาจตใหอยในอานาจ เหตไมมวจกจฉา และไมเปนเชนพราหมณผตกอยในอานาจแหงจต คอเปนไปในอานาจแหงจต. บทวา กในโลกนแล คอ ในทางแหงพรหมโลกน. บทวา จมลงแลว คอ เขาไปหาสงไมใชทางเลยวาเปนทาง. บทวา กาลงจมอย คอ จมเขาไป เหมอนคนเหยยบเปอกตม ดวยสาคญวา เปนพนราบ. บทวาครนจมแลว ยอมถงความยอยยบ อธบายวา ครนจมเหมอนจมในเปอกตมอยางนแลว ยอมถงความยอยยบ คอ ความแตกหกแหงอวยวะนอยใหญบทวา สาคญวา ขามไดงาย อธบายวา ชนทงหลายคดวา เราจกขามโดยสาคญวา แมนามนาเตมเสมอฝง กาดมได จงพยายามทงมอทงเทาสาคญวาขามไดงาย เพราะลวงตาดวยพยบแดด. เพราะฉะนน เขาทงหลายยอมถงความยอยยบความแตกหกในอบาย เหมอนอยางมอและเทาเปนตนถง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 283ความยอยยบแตกหกฉะนน คอ ไมไดความสข หรอความสาราญในโลกน เลย. บทวา ตสมา อทนเตวชชาน พราหมณาน ความวา เพราะฉะนนนเปนปาพจน คอ ไตรเพททแสดงถงทาง เพอความอยรวมกบพรหมของพราหมณทงหลายผจบไตรเพท บทวา เตวชชาอรณ ไดแก ปาคอไตรเพทกปาใหญทไมมบานทานกลาววาทง. บทวา เตวชชาววน ไดแกปาทไมมนาปกคลมดวยตนไมทมดอกผลใชบรโภคไมได. ทานกลาว พระผมพระภาคเจาตรสวา เขาเรยกกนวาปาใหญคอไตรเพท ดงน กม ทรงหมายถงปาทใคร ๆไมสามารถทจะแวะลงแลวเปลยนทางได. บทวา ความพนาศแหงไตรเพทคาน เชนเดยวกบความพนาศ ๕ อยางของไตรเพท. ทานแสดงวา ผจบไตรเพท ยอมไมมความสข เพราะอาศย คาสอนหลกอนไดแกไตรเพทเหมอนอยางผทถงความพนาศ แหงญาต โรค โภคะ ทฏฐ และ ศล ยอมหาความสขมได ฉะนน. บทวา เกดแลว เตบโตแลว ไดแก เกดและเตบโต. อธบายวาเพราะหนทางไปบานใกลเคยงของผทเกดในทหนง แลวไปเตบโตในทอนไมประจกษดวยประการทงปวง ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา เกดแลวเตบโตแลวดงน. ผทแมเกด เตบโตแลว แตจากไปเสยนาน ยอมไมประจกษดวยประการทงปวง ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ออกไปแลว ในทนททนใดแนนอน. อธบายวา ออกไปในขณะนนเทยว. บทวาความเปนผชกชา คอ ชกชาโดยสงสยวา ทางน หรอไมใชหนอ. บทวาความเปนผอาอง ไดแก การถงความเปนกระดางเหมอนอยางเมอใคร ๆถกถามฉบพลนถงเรองทเกดขนอยางละเอยด เขาถงความเปนผมสรระกระ-ดางฉะนน. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงถงความทพระสพพญตญาณ ไม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 284ถกขดขวาง ดวยบทวา ไมชกชา ไมอาอง ดงน. ทานอธบายวา การขด ขวางญาณของบรษนนพงมได ดวยอานาจถกมารดลใจเปนตน ดวยเหตนนบรษนนพงชกชาหรออาอง แตพระสพพญตญาณไมถกขดขวาง ใคร ๆ ไมสามารถทาอนตรายแดพระสพพญตญาณนนได. บทวา อลลมปต ภว โคตโม ไดแก ขอพระโคดมผเจรญโปรดยกขน. บทวา พราหมณ ปช หมายถง เดกของพราหมณ. อธบายวา ขอพระโคดมผเจรญโปรดยกพราหมณและบตรของพราหมณขนจากทางอบายแลวใหดารงอยในทางพรหมโลกเถด. ลาดบนน พระผมพระภาคเจามพระ-ประสงคจะแสดงถงการอบตแหงพระพทธเจา แลวทรงแสดงทางไปพรหมโลกมเมตตาวหารธรรม เปนตน พรอมดวยขอปฏบตเบองตนแกเขา จงตรสคาเปนอาทวา ดกอนวาเสฏฐะ ถากระนน เธอจงฟง. บรรดาบทเหลานน บทวา พระตถาคต ทรงอบตในโลกน เปนอาทในสตรนน ทานกลาวไวพสดารแลว ในสามญญผลสตร. ขอทควรกลาวทงหมด ในบทวา มใจประกอบดวยเมตตา เปนตน ทานกลาวไวแลว ในพรหมวหารกมมฏฐานกถา ในวสทธมรรค. คาวา เสยยถาป พลวา สงขธโม เปนอาท ไมเคยมในทน. บรรดาบทเหลานน บทวา พลวา แปลวา สมบรณดวยกาลง. บทวา สงขธโมแปลวา คนเปาสงข. บทวา กสเรน ไดแก ไมยาก คอ ไมลาบาก. อธบายวา จรงอยคนเปาสงขทพลภาพ แมเปาสงข กไมอาจใหไดยนเสยงตลอด ๔ ทศ เสยงสงขของเขาไมแพรไปทวถง แตสาหรบผมกาลงจะแพรไป. เพราะฉะนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 285พระผมพระภาคเจาจงตรสวา บรษผมกาลง เปนอาท. เมอตรสวา เมตตา ในบทวา เมตตาย เจโตวมตตยา น ควรทงอปจาร ทงอปปนา. แตเมอตรสวา เจโตวมตต ควรแกอปปนาอยางเดยว. บทวากรรมททาพอประมาณอนใด หมายความวา ขนชอวากรรมทพอประมาณทานกลาววา เปนกามา-วจรกรรม. กรรมททาไวหาประมาณมได ทานกลาววา เปนรปาวจรกรรมและอรปาวจรกรรม ทานกลาววา กรรมททาหาประมาณมได เพราะลวงประมาณแลวทาใหเจรญดวยอานาจการแพรไปในทศทเจาะจงและไมเจาะจง.บทวา กรรมนน ไมเหลอ ไมตงอย ในรปาวจรกรรมและอรปาวจรกรรมนน อธบายวา กรรมทเปนกามาวจรนน ไมหยด ไมตงอย ในกรรมอนเปนรปาวจรและอรปาวจรนน. ทานอธบายไวอยางไร. อธบายวา กรรมเปนกามาวจรนน ไมสามารถเพอจะของ หรอเพอตงอยในระหวางกรรมอนเปนรปาวจรและอรปาวจรนนได หรอเพอจะแพรกรรมอนเปนรปาวจรและอรปาวจรแลวควบคม ถอโอกาสของตนตงอยได โดยทแท กรรมอนเปนรปาวจรและอรปาวจรนนแหละจะแพรไป แลวควบคมไวซงกามาวจรกรรมถอโอกาสของตนตงอย เหมอนหวงนาใหญ ทวมทนนานดหนอยออกไปตงอย ฉะนน ยอมหามวบากของกรรมอนเปนกามาวจรนน นาเขาสความเปนผอยรวมกบพรหมดวยตนเอง ดงน. บทวา ภกษมธรรมเปนเครองอยอยางน คอ มธรรมเครองอย มเมตตาเปนตน อยางน. บทวา ขาพระองคทงสอง ขอถงพระโคดมผเจรญเปนสรณะ นเปนการถงสรณะครงทสองของมาณพทงสองนน. กมาณพทงสองนน ฟงวาเสฏฐสตร ในมชณมปณณาสกแลว ถงสรณะเปนครงแรก ฟง เตวชชสตรนแลว ถงสรณะเปนครงทสอง ลวงไป ๒-๓ วน ไดบรรพชาแลวได

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 286อปสมบท และบรรลพระอรหต ในอคคญญสตร คาทเหลอในททกแหง มเนอความงายทงนนฉะนแล. อรรถกถาเตวชชสตร แหงอรรถกถาทฆนกายชอสมงคลวลาสนจบลงดวยประการฉะน. จบอรรถกถาเตวชชสตรท ๑๓ การพรรณนาเนอความแหงสลขนธวรรคทประดบประดาดวยพระสตร๑๓ พระสตรกจบลงแลวดวย. รวมพระสตรทมในวรรคนคอ พรหมชาลสตร ๑ สามญญผลสตร ๑ อมพฏฐสตร ๑ โสนทณฑ-สตร ๑ กฏทนตสตร ๑ มหาลสตร ๑ ชาลนสตร ๑ มหาสหนาทสตร ๑โปฏฐปาทสตร ๑ สภสตร ๑ เกวฏฏสตร ๑ โลหจจสตร ๑ เตวชชสตร ๑ รวมเปน ๑๓ พระสตร. สลขนธวรรค จบ.