ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH TRÀ VINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH ____________________________

ISO 9001:2008

HUỲNH THỊ TRÚC LINH

TRUYỆN NGẮN NAM CAO

TRONG CHƯƠNG TRÌNH TRUNG HỌC

VÀ VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

CẢM THỤ VĂN HỌC CỦA HỌC SINH

TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TRÀ VINH

Chuyên ngành:

LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN NGỮ VĂN

Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ LÝ LUẬN

VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN NGỮ VĂN

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS HUỲNH NHƯ PHƯƠNG

TRÀ VINH, NĂM 2015

-iii-

TÓM TẮT

Xuất phát từ mục tiêu của môn Ngữ văn trong nhà trường, từ vị trí, vai trò của

truyện ngắn Nam Cao cũng như thực tế của việc dạy học thể loại này trong chương

trình Ngữ văn, đồng thời xuất phát từ yêu cầu của việc cảm thụ văn học trong thực tế

dạy học, tôi chọn đề tài: “Truyện ngắn Nam Cao trong chương trình trung học và việc

phát triển năng lực cảm thụ văn học của học sinh trên địa bàn tỉnh Trà Vinh”.

Trong chương 1, tôi tìm hiểu cuộc đời, sự nghiệp văn học của Nam Cao trong

chương trình Ngữ văn trung học cũng như vị trí, vai trò, ý nghĩa của việc học tập thể

loại văn học này trong lịch sử chương trình trung học. Các truyện ngắn của Nam Cao

đã phản ánh được tình hình lịch sử xã hội đặc biệt, một hiện thực xã hội đen tối, ngột

ngạt, bế tắc. Việc học truyện ngắn Nam Cao sẽ giúp học sinh mở rộng sự hiểu biết

của mình về hoàn cảnh xã hội lúc bấy giờ, giúp học sinh có cái nhìn toàn diện hơn,

sống tích cực hơn và biết cảm thông đối với những người nghèo khổ.

Ở chương 2 của luận văn tôi đi sâu tìm hiểu về vai trò, ý nghĩa của việc cảm thụ

văn học. Cảm thụ văn học là một hoạt động phù hợp với đặc trưng của môn Ngữ văn.

Đây là một hoạt động sáng tạo, hoạt động tự giác, vận dụng nhiều năng lực nhận thức.

Cảm thụ là tiền đề cho việc phân tích và đi sâu vào tác phẩm nhằm giúp học sinh tự

giác, hứng thú khai thác nội dung tác phẩm. Trên cơ sở đó, tôi vận dụng một số biện

pháp nhằm phát triển năng lực cảm thụ văn học của học sinh qua việc giảng dạy truyện

ngắn Nam Cao. Đó là những truyện ngắn Chí Phèo, Đời thừa, Lão Hạc, Đôi mắt. Nhìn

chung, những truyện ngắn của Nam Cao được đưa vào chương trình Ngữ văn trung

học là những tác phẩm thuộc thời kỳ văn học hiện đại. Đó là những tác phẩm có giá trị

cao về nội dung và nghệ thuật. Nó chứa đựng những tư tưởng nhân đạo cao cả, những

cách tân nghệ thuật góp phần phát triển nền văn xuôi hiện đại Việt Nam.

Trong chương 3 của luận văn tôi nghiên cứu các năng lực chung cốt lõi và

chuyên biệt của môn Ngữ văn đồng thời tiến hành khảo sát giáo viên và học sinh về

việc dạy và học truyện ngắn Nam Cao. Trên cơ sở đó, luận văn chỉ ra thực trạng cảm

-iv-

thụ văn học của học sinh tại các trường trung học phổ thông trên địa bàn Cầu Ngang,

tỉnh Trà Vinh; từ đó đưa ra những giải pháp nâng cao hiệu quả dạy học truyện ngắn

Nam Cao trong chương trình Ngữ văn 11. Về phía học sinh, các em phải chuẩn bị

bài, năng động, ham học hỏi và mạnh dạn phát biểu, trao đổi ý kiến của mình với bạn

rồi tự điều chỉnh suy nghĩ nhận thức của mình dưới sự hướng dẫn của giáo viên khi

tiếp nhận tác phẩm Nam Cao. Các em phải biết thắc mắc, bức xúc khi phát hiện những

điều mà các em chưa chấp nhận trong quá trình giáo viên phân tích, giảng dạy. Về

phía giáo viên, giáo viên phải có kinh nghiệm thẩm mỹ, phải nắm được chân trời chờ

đợi của học sinh trung học phổ thông, cần tạo bầu không khí văn chương trong giờ

học văn, kết hợp linh hoạt các phương pháp dạy học, các dạng câu hỏi nhằm nâng

cao năng lực tư duy, sáng tạo cho học sinh, cần chú ý đặc trưng thể loại khi phân tích

tác phẩm văn học cũng như ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy tác phẩm

văn học.

-v-

MỤC LỤC

Trang tựa

Quyết định giao đề tài

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii

TÓM TẮT ................................................................................................................ iii

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................................. 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................................... 2

3. Mục tiêu nghiên cứu......................................................................................................... 8

4. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................................... 8

5. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 8

6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................. 8

7. Đóng góp của luận văn .................................................................................................... 9

8. Cấu trúc luận văn .............................................................................................................. 9

CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ TRUYỆN NGẮN NAM CAO .......................... 10

1.1. Cuộc đời, sự nghiệp văn học của Nam Cao ............................................................. 10

1.1.1. Cuộc đời ............................................................................................................... 10

1.1.2. Sự nghiệp văn học ............................................................................................... 13

1.1.2.1. Quan điểm nghệ thuật ..................................................................... 13

1.1.2.2. Các đề tài chính của Nam Cao ........................................................ 16

1.1.2.3. Phong cách nghệ thuật của Nam Cao .............................................. 20

1.2. Một số đặc điểm truyện ngắn Nam Cao trong chương trình trung học ................. 23

1.2.1. Vai trò và vị trí truyện ngắn Nam Cao trong lịch sử chương trình trung học 23

1.2.2. Truyện ngắn Nam Cao trong chương trình trung học ..................................... 25

1.2.2.1. Tác phẩm Chí Phèo ......................................................................... 26

1.2.2.2. Tác phẩm Đời thừa ......................................................................... 28

1.2.2.3. Tác phẩm Lão Hạc .......................................................................... 28

-vi-

1.2.2.4. Tác phẩm Đôi mắt ........................................................................... 29

CHƯƠNG 2: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CẢM THỤ VĂN HỌC CỦA HỌC

SINH QUA VIỆC GIẢNG DẠY TRUYỆN NGẮN NAM CAO ......................... 32

2.1. Khái quát về cảm thụ văn học .................................................................................... 32

2.1.1. Khái niệm cảm thụ .............................................................................................. 32

2.1.2. Cảm thụ văn học gắn liền với việc dạy học tác phẩm văn chương ................ 33

2.1.3. Đặc điểm tâm lí của học sinh trung học trong việc dạy học tác phẩm

văn chương ................................................................................................................... 37

2.2. Vận dụng phương pháp đọc – hiểu vào việc giảng dạy truyện ngắn Nam Cao nhằm

phát triển năng lực cảm thụ văn học của học sinh ........................................................... 39

2.2.1. Biện pháp đọc diễn cảm ..................................................................................... 43

2.2.2. Biện pháp nêu vấn đề .......................................................................................... 46

2.2.3. Biện pháp gợi mở ................................................................................................ 49

2.2.4. Biện pháp bình giảng .......................................................................................... 52

CHƯƠNG 3: KHẢO SÁT TÌNH HÌNH DẠY VÀ HỌC TRUYỆN NGẮN NAM

CAO Ở MỘT SỐ TRƯỜNG THPT TỈNH TRÀ VINH ...................................... 56

3.1. Các năng lực chung cốt lõi và chuyên biệt của môn Ngữ văn cấp Trung học

phổ thông. .......................................................................................................................... 56

3.1.1. Các năng lực chung cốt lõi ................................................................................. 56

3.1.2. Năng lực chuyên biệt của môn Ngữ văn ........................................................... 58

3.2. Khảo sát tình hình dạy và học truyện ngắn Nam Cao ở các trường trung

học hiện nay ...................................................................................................................... 60

3.2.1. Mục đích và đối tượng khảo sát ......................................................................... 60

3.2.1.1. Mục đích khảo sát ........................................................................... 60

3.2.1.2. Đối tượng khảo sát .......................................................................... 60

3.2.2. Nội dung khảo sát ................................................................................................ 61

3.2.3. Phương pháp khảo sát ......................................................................................... 61

3.2.3.1. Phương pháp điều tra khảo sát (Sử dụng phiếu khảo sát) ............... 61

3.2.3.2. Phương pháp quan sát (dự giờ) ....................................................... 69

-vii-

3.2.3.3. Phương pháp xử lí thông tin bằng thống kê .................................... 69

3.2.3.4. Phương pháp phân tích tổng hợp .................................................... 69

3.2.4. Đánh giá kết quả khảo sát ................................................................................... 69

3.2.4.1. Đánh giá từ phiếu điều tra, khảo sát ................................................ 69

3.2.4.2. Đánh giá qua quan sát (dự giờ) ....................................................... 82

3.3. Đề xuất giải pháp dạy học truyện ngắn Nam Cao ................................................... 88

3.3.1. Cần chú ý đến đặc trưng thể loại khi dạy truyện ngắn Nam Cao ................... 88

3.3.2. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động .............. 91

3.3.2.1. Hướng dẫn học sinh đọc – hiểu văn bản Chí Phèo ......................... 91

3.3.2.2. Sử dụng linh hoạt câu hỏi nhằm nâng cao năng lực tư duy, sáng tạo

cho học sinh. ................................................................................................. 93

3.3.2.3. Ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy truyện ngắn Nam Cao .. 95

3.3.2.4. Định hướng học sinh chuẩn bị bài .................................................. 96

3.3.2.5. Đổi mới cách kiểm tra, đánh giá ..................................................... 97

KẾT LUẬN ............................................................................................................ 104

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 106

PHỤ LỤC ............................................................................................................... 109

Phụ lục 1 ............................................................................................................................ 109

Phụ lục 2 ............................................................................................................................ 113

-1-

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông là một vấn đề

đang được quan tâm hiện nay ở tất cả các môn học. Việc đổi mới này hướng tới mục

tiêu tích cực hóa hoạt động dạy và học theo hướng phát huy khả năng độc lập suy

nghĩ của học sinh trong quá trình chiếm lĩnh tri thức, học sinh là chủ thể - giữ vai trò

trung tâm của giờ học. Trong việc đổi mới đó, vai trò của giáo viên rất quan trọng,

không chỉ ở việc tổ chức hoạt động dạy ở lớp nhằm hướng học sinh vào vị trí trung

tâm của giờ học để phát huy tính chủ động tích cực của học sinh mà còn phải biết

cách giúp học sinh lĩnh hội tri thức.

Đối với môn Ngữ văn, dạy học chính là quá trình tổ chức cho học sinh tiếp

nhận văn học. Đó là quá trình tiếp nhận có tính định hướng rõ rệt với tác dụng đem

đến cho học sinh những nhận thức về cuộc sống, giáo dục tình cảm thẩm mĩ, làm

phong phú đời sống tâm hồn cho học sinh đồng thời góp phần rèn luyện, phát triển

năng lực thẩm mĩ, năng lực tư duy, năng lực cảm thụ tác phẩm văn chương. “Văn

học là nhân học”, văn học là môn học vừa có tính nghệ thuật vừa có tính khoa học,

có tác dụng sâu sắc đến đời sống tâm hồn và trí tuệ của học sinh. Vì thế, dạy văn

là dạy cho các em cách cảm thụ tác phẩm văn học, giúp học sinh cảm nhận, phát

hiện, khám phá, chiếm lĩnh bản chất thẩm mĩ của văn chương nhằm đào tạo, bồi

dưỡng mĩ cảm phong phú, tinh tế cho học sinh. Đồng thời, người giáo viên cần

xác lập các biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ cho học sinh trong quá trình

giảng dạy văn bản văn học. Đây là một vấn đề có ý nghĩa quan trọng, góp phần

đảm bảo tính nghệ thuật đặc thù của môn Ngữ văn. Việc rèn luyện kỹ năng này

giúp cho học sinh phát huy được sự độc lập suy nghĩ để phát hiện ra những cái

hay, cái đẹp trong tác phẩm. Đây cũng là một mục tiêu hướng đến của việc đổi

mới phương pháp dạy học.

-2-

Thế nhưng, vấn đề dạy học môn Ngữ văn trong trường phổ thông đang là vấn đề

thời sự nóng hổi, luôn thu hút sự quan tâm của nhiều ngành, nhiều giới trong xã hội, chất

lượng học văn của học sinh trung học phổ thông ở nước ta đang ngày càng giảm sút.

Môn Ngữ văn đang mất dần vị thế vốn có của nó, tình trạng học sinh không còn hứng

thú với việc học văn đã trở thành hiện tượng phổ biến trong nhiều trường phổ thông.

Nhìn lại thực trạng dạy và học văn hiện nay ở các trường trung học phổ

thông, chúng ta dễ nhận ra vấn đề phát huy năng lực cảm thụ của học sinh chưa

được chú ý, quan tâm đúng mức, các em chưa phát huy khả năng độc lập suy nghĩ

trong quá trình lĩnh hội tri thức. Bởi từ trước tới nay, bản thân học sinh chưa được

đặt đúng vị trí vốn có và cần có của mình. Nghĩa là các em còn thụ động, hoàn

toàn lệ thuộc vào giáo viên, vai trò của các em bị hạ thấp. Nhiệm vụ và chức năng

của các em chỉ nghe và ghi chép những gì mà giáo viên đã khám phá và phân tích

tác phẩm văn học. Việc cảm thụ một tác phẩm văn học đối với học sinh không

phải là một vấn đề đơn giản, nhất là truyện ngắn của Nam Cao. Bởi ngòi bút của

Nam Cao thường viết về những cái nhỏ nhặt, xoàng xĩnh nhưng tác phẩm của ông

lại đặt ra những vấn đề xã hội có ý nghĩa to lớn, mang tính triết lí sâu sắc về con

người, về cuộc sống.

Muốn khắc phục thực trạng này, giáo viên cần phải đổi mới phương pháp

dạy học, tìm ra những phương pháp, biện pháp, cách thức góp phần nâng cao chất

lượng hiệu quả dạy học Ngữ văn ở trường trung học phổ thông.

Từ những lý do trên, chúng tôi đã chọn và nghiên cứu đề tài “Truyện ngắn

Nam Cao trong chương trình trung học và việc phát triển năng lực cảm thụ văn

học của học sinh trên địa bàn tỉnh Trà Vinh”. Đây là một việc làm thiết thực, góp

phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông hiện nay.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Nói tới việc dạy học tác phẩm văn chương là đề cập đến vấn đề cảm thụ văn

học, bởi đây là một hiện tượng độc đáo, kì diệu của quá trình thưởng thức, tiếp nhận

-3-

văn học. Nhờ đó mà người đọc văn, học văn có thể “lấy hồn ta để hiểu hồn người”

(Hoài Thanh)

Nhà trường nước ta đã từ lâu chú ý đến việc bồi dưỡng, nâng cao năng lực cảm

thụ văn học trong quá trình giảng dạy tác phẩm văn chương. Chúng ta có thể kể nhiều

tên tuổi của nhiều nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu, phê bình và nhà giáo qua từng

thời kì đã nêu những kiến giải sâu sắc, bổ ích cho hoạt động cảm thụ văn học như

Phan Trọng Luận, Nguyễn Thanh Hùng, Lê Thị Diệu Hoa, Nguyễn Thị Thanh

Hương, Trần Đình Sử, Trần Đăng Suyền, Hoàng Ngọc Hiến…

Trong “Phương pháp dạy học văn”, Phan Trọng Luận đã nêu lên những thực

trạng của việc dạy học văn hiện nay là học sinh không thích học văn ngày càng nhiều

và đó “không chỉ là mối băn khoăn riêng của nhà giáo và ngành giáo dục mà đã trở

thành mối quan tâm chung của xã hội” [20, tr 128]. Về phía học sinh, tác giả cho rằng

“học sinh càng lên lớp trên càng muốn xa bộ môn văn…Giờ văn không hứng thú, học

sinh lạnh lùng thờ ơ với những vấn đề đặt ra trong bài văn. Số phận các nhân vật văn

học, tiếng nói tâm tình của nhà văn nhà thơ ít gây được sự đồng cảm trong lòng học

sinh qua những giờ văn trong nhà trường. Hiểu biết văn học và kỹ năng văn học của

học sinh tốt nghiệp phổ thông còn non kém về nhiều mặt. Điều đáng lo ngại nhất là

họ tỏ ra chưa làm chủ được với kiến thức văn học của mình” [20, tr 129]. Về phía

giáo viên, tác giả đã phân tích bốn khuynh hướng mà giáo viên đã mắc phải trong quá

trình giảng dạy tác phẩm văn chương từ trước đến nay. Khuynh hướng thứ nhất là

“kéo dài hàng trăm năm nay, đó là khuynh hướng coi tác phẩm văn chương trong nhà

trường là một hiện tượng tĩnh. Người giáo viên phân tích tác phẩm nhưng không hề

nghiên cứu, không hề nắm chắc đối tượng tiếp nhận tác phẩm” [20, tr109]. Khuynh

hướng phổ biến thứ hai là “coi tác phẩm văn chương đơn thuần như một hiện tượng

lịch sử xã hội” [20, tr 110]. Người giáo viên đã “vô tình gạt bỏ, loại trừ bản chất thẩm

mĩ của tác phẩm. Và do đó tác dụng giáo dục của tác phẩm bị hạ thấp” [20, tr 110].

Biểu hiện của khuynh hướng này là “lối phân tích tác phẩm theo chủ điểm và chủ đề

chính trị, xã hội, luân lý, đạo đức, thời sự mà giáo viên muốn gò ép tác phẩm vào

những khuôn hình đã định sẵn cho giờ giảng của mình” [20, tr 110]. Một số giáo viên

-4-

lại rơi vào tình trạng “bệnh sơ đồ hóa nhân vật và cốt truyện của tác phẩm làm cho

việc phân tích văn học không còn tính nghệ thuật và thẩm mĩ”. “Tiếng nói tình cảm

của nhà văn ký thác trong tác phẩm bị mờ nhạt, nhân vật mất đi máu thịt và sức sống

của cuộc đời” [20, tr 110]. Khuynh hướng thứ ba là “khuynh hướng minh họa trong

giảng dạy tác phẩm văn chương” [20, tr 111]. Nhiều giáo viên “đã lấy bài văn, tác

phẩm văn chương để minh họa cho những nhận định khái quát về tác giả, về giai đoạn

văn học và những khái niệm lý luận văn học cần hình thành” [20, tr 111]. Khuynh

hướng thứ tư là “khuynh hướng tách rời ngôn ngữ với văn học” [20, tr 112], nghĩa là

người dạy đã làm cho “tính văn học và tính ngôn ngữ của tác phẩm vô hình chung đã

bị tách lập ra một cách võ đoán” [20, tr 113].

Trong quyển “Văn học và học văn”, Hoàng Ngọc Hiến đã chỉ ra những thực

trạng dạy văn của nhiều giáo viên hiện nay khi hướng dẫn học sinh phân tích giá trị

nghệ thuật thì “chỉ ra trong câu, trong đoạn của bài văn một số từ và nói rằng nội

dung như thế này như thế kia là ở những từ này, từ nọ…” [9, tr 158]. Tác giả cho

rằng, với cách dạy như thế là cách dạy “bám lấy từ một cách hình thức, là chủ nghĩa

hình thức trong dạy văn” [9, tr 159]. Từ đó dẫn đến kết quả dạy học là “học sinh

thường bám lấy từ một cách hình thức” [9, tr 159]. Đồng thời, tác giả cho rằng, cách

dạy học phần lớn hiện nay là cách giảng văn bắt gọi tên thủ pháp nghệ thuật, cách

dạy này phổ biến ở các nhà trường trung học.

Trong quyển “Dạy học văn ở trường phổ thông”, Nguyễn Thị Thanh Hương

cũng đã chỉ ra nguyên nhân vì sao học sinh tiếp nhận văn chương chưa tốt, khả năng

cảm thụ văn học của học sinh còn nhiều yếu kém. Tác giả nhấn mạnh nguyên nhân là

do sự khác nhau trong tác phẩm văn chương của học sinh là “khoảng cách thẩm mĩ

giữa tác phẩm và tầm tiếp nhận của học sinh” [14, tr 125]. Để khắc phục nguyên nhân

trên, tác giả đã đưa ra các giải pháp đối với người giáo viên. Trước hết, “người giáo

viên cần chú ý tạo bầu không khí văn chương trong giờ học trên lớp” [14, tr 126]. Bầu

không khí văn chương được hình thành từ việc giải quyết một vấn đề nào đó trong tác

phẩm. Một trong những phương pháp đặc trưng để tạo ra không khí văn chương trong

-5-

giờ học là “việc khám phá ra mâu thuẫn giữa cách hiểu tác phẩm của học sinh và giá

trị đích thực của tác phẩm” [14, tr 127]. Và một biện pháp cũng quan trọng để tạo ra

bầu không khí văn chương chính là “biện pháp xây dựng câu hỏi có vấn đề nhằm bao

quát và tạo lập bầu không khí văn chương trong lớp học” [14, tr 127]

Trong quyển “Phương pháp dạy học Ngữ văn trung học phổ thông – những

vấn đề cập nhật”, Nguyễn Thanh Hùng (chủ biên), Lê Thị Diệu Hoa cũng đã đề cập

đến thực trạng dạy học văn ở trường trung học phổ thông, từ đó định hướng đổi mới

phương pháp dạy học Ngữ văn. Tác giả đã chỉ ra điều cần lưu ý trong đổi mới phương

pháp dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông hiện nay là “phải tìm cách để học sinh

cũng quan tâm và thấm nhuần mục tiêu môn Ngữ văn trong chương trình cấp học”

[13, tr 18]. Đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn phải gắn chặt và chịu sự chi phối

của nội dung đặc trưng môn học. Bởi môn Ngữ văn là một môn học trau dồi năng lực

thẩm mĩ cho học sinh. Một trong những vấn đề cơ bản trong việc đổi mới phương

pháp dạy học Ngữ văn là “phải thực hiện cơ chế mới trong dạy học” và “lấy học sinh

làm trung tâm chú ý hoạt động cho cả thầy và trò” [13, tr 29]. Giáo viên chỉ là người

tổ chức, hướng dẫn học sinh tham gia vào hoạt động học. Người dạy phát triển, tổng

hợp, gợi mở, đề xuất vấn đề, học sinh hoạt động theo cách riêng để đối thoại, bộc lộ

suy nghĩ của mình một cách sáng tạo, tự tin.

Với công trình “Vấn đề giảng dạy tác phẩm văn học theo loại thể”, Trần

Thanh Đạm không chỉ giới thiệu một số kiến thức cơ bản về loại thể văn học mà tác

giả còn giới thiệu phương pháp vận dụng đặc trưng loại thể vào việc giảng dạy tác

phẩm văn học. Tác giả đã chỉ ra phương pháp dạy học truyện gồm có ba yêu cầu. Yêu

cầu thứ nhất là “làm cho học sinh nắm vững được sự phát triển của tình tiết trong tác

phẩm tức là nắm được cốt truyện” [4, tr 176]. Yêu cầu thứ hai là “làm cho học sinh

cảm thụ được sâu sắc, đánh giá được đúng đắn nhân vật trong tác phẩm” [4, tr 183].

Yêu cầu thứ ba là “làm cho học sinh cảm và hiểu được cái ý vị trong lời kể của tác

giả hay của người kể chuyện” [4, tr 194]

-6-

Trong quyển “Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương theo thể loại”,

Nguyễn Viết Chữ khi bàn về phương pháp dạy học truyện ngắn, tác giả cho rằng “vấn

đề cơ bản của truyện ngắn là tình huống của nó” [2, tr 125]. Với những truyện ngắn

tự sự, “biết được thi pháp của tác giả có thể theo bước tác giả, theo nhân vật…để tìm

ra tư tưởng chủ đề” [2, tr126]. Nhưng lại có những nhà văn đi tới những triết luận bất

ngờ mà sâu sắc kiểu Nam Cao, những trữ tình ngoại đề giàu chất suy tưởng kiểu

Nguyễn Khải, những phát hiện độc đáo từ suy tư đến ngôn ngữ, hình ảnh của Nguyễn

Tuân, những liên tưởng duyên dáng mà sắc sảo, trong sáng kiểu Nguyễn Minh

Châu…ta phải “tùy từng tác phẩm cụ thể mà có phương pháp và biện pháp thích hợp”

[2, tr 126]. Cũng trong quyển này, tác giả đã cho rằng “Dạy học Đời thừa, một truyện

ngắn nhiều tầng bi kịch” [2, tr 128]. Tác giả cho rằng “trong quá trình dạy học truyện

ngắn này, nếu chúng ta chỉ tập trung vào việc phân tích nhân vật Hộ với hai bi kịch

sự nghiệp và tình thương e rằng bức tranh hiện thực nhiều tầng bi kịch thể hiện tư

tưởng của Nam Cao sẽ mất đi một phần đáng kể” [2, tr 134].

Khi dạy truyện ngắn Chí Phèo, Nguyễn Hoành Khung đã gợi ý cho giáo viên

trước khi đi vào phân tích giá trị của tác phẩm, có thể nêu ra một câu hỏi có định

hướng chú ý và gây hứng thú cho học sinh đó là “Truyện ngắn Chí Phèo của Nam

Cao có điều gì mới mẻ so với các tác phẩm của nhiều tác giả khác trước đó viết về

người nông dân bị áp bức bóc lột” [38, tr 155,156]. Ông cho rằng, hình tượng Chí

Phèo đã hội tụ những giá trị đặc sắc của thiên truyện, cho nên cần thấy được “bản

chất xã hội và ý nghĩa điển hình của hình tượng nhân vật… cần phân tích mối tình

Chí Phèo – Thị Nở, phân tích bi kịch con người không được công nhận làm người.

Bên cạnh đó phải thấy được tài năng nghệ thuật của Nam Cao qua “bút pháp điển

hình hóa trong xây dựng nhân vật”, “những khía cạnh mới mẻ trong nghệ thuật viết

truyện” [38, tr 158 – 163]

Khi dạy truyện ngắn này, giáo viên cần lưu ý khai thác về những nghệ thuật

“một số chi tiết như là ngẫu nhiên kể tạt ngang về đoạn đời ngày xưa của Chí. Tuy

vậy, vẫn giúp người đọc nắm được lai lịch của nhân vật này” [34, tr 163]. Truyện

ngắn Chí Phèo “có một lối kết cấu mới mẻ, cốt truyện rất hấp dẫn, tình tiết đầy kịch

-7-

tính, ngôn ngữ trong tác phẩm rất sống động, vừa điêu luyện, nghệ thuật vừa rất gần

với lời ăn tiếng nói trong đời sống” [34, tr 171]. Bằng cách đi vào thế giới nội tâm

của nhân vật, tác giả đã “phát hiện và khẳng định bản chất lương thiện của những con

người khốn khổ, ngay khi tưởng như họ đã bị xã hội tàn ác cướp mất cả hình người

và tính người” [34, tr 165]

Trong quyển “Chủ nghĩa hiện thực Nam Cao”, Trần Đăng Suyền đã nghiên

cứu những vấn đề về chủ nghĩa hiện thực trong sáng tác của Nam Cao từ quan điểm

nghệ thuật, cốt truyện, kết cấu, các kiểu xung đột nghệ thuật, thời gian và không gian,

thế giới nhân vật, nghệ thuật miêu tả tâm lí đến nghệ thuật trần thuật của nhà văn.

Ngoài ra còn có các tài liệu khác nghiên cứu về lý thuyết tiếp nhận văn học,

đổi mới phương pháp dạy học văn, nghiên cứu truyện ngắn Nam Cao như:

Lí luận văn học, tập 1, Phương Lựu- Trần Đình Sử- Lê Ngọc Trà, Nxb Giáo

dục, 1986.

Lí luận văn học (nhập môn) (2010) - Huỳnh Như Phương, Nxb Đại Học Quốc

Gia TPHCM.

Khảo luận văn chương- Hà Minh Đức, Nxb Khoa học xã hội, 1998.

Như vậy, để nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn, người giáo viên phải

nắm đặc trưng thể loại và phong cách nghệ thuật, nắm được đối tượng học sinh

của lớp mình, khi đó tính độc đáo của bài dạy mới được thể hiện và lòng say mê

của người học mới được đánh thức, học sinh mới thực sự có hứng thú, khám phá,

chiếm lĩnh tri thức

Có thể nói, những công trình nghiên cứu trên đã chỉ ra thực trạng của việc

dạy học Ngữ văn hiện nay. Các tác giả đã phân tích và chỉ ra nguyên nhân vì sao chất

lượng giảng dạy tác phẩm văn chương đạt kết quả chưa cao. Tuy nhiên, thực trạng và

nguyên nhân ở các công trình trên chỉ mang tính chung chung, chưa đi sâu vào việc

nghiên cứu thực trạng dạy học truyện ngắn Nam Cao. Trên cơ sở đó, chúng tôi đề

xuất một số giải pháp để nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh.

-8-

3. Mục tiêu nghiên cứu

Nghiên cứu truyện ngắn Nam Cao trong chương trình trung học và việc phát

triển năng lực cảm thụ văn học của học sinh một cách có hệ thống, góp phần nâng

cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn trong chương trình hiện hành.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Khái quát đặc điểm truyện ngắn Nam Cao theo định hướng phát triển năng

lực cảm thụ văn học của học sinh theo chương trình hiện hành

- Các truyện ngắn Chí Phèo, Đời Thừa, Lão Hạc, Đôi Mắt của Nam Cao trong

lịch sử chương trình trung học.

- Đề xuất một số giải pháp để phát triển năng lực cảm thụ văn học của học sinh

trong dạy học truyện ngắn của Nam Cao và khảo sát bằng hệ thống câu hỏi trong

những tác phẩm văn học của Nam Cao

5. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Truyện ngắn Nam Cao trong chương trình trung học

và việc phát triển năng lực cảm thụ văn học của học sinh.

- Phạm vi khảo sát: Giáo viên Ngữ văn và học sinh trường THPT Dương

Quang Đông, Trường THPT Cầu Ngang A, Trường THPT Nhị Trường.

6. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp phân tích, tổng hợp: tổng hợp những công trình, bài viết của

các nhà lí luận và nghiên cứu về vấn đề cảm thụ văn học của học sinh, tổng hợp những

giáo trình đổi mới phương pháp dạy học tác phẩm văn chương, lý thuyết tiếp nhận

văn học…để nghiên cứu, phát hiện và rút ra những kết luận cần thiết làm tiền đề lí

luận cho việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực cảm thụ

văn học của học sinh.

- Phương pháp điều tra khảo sát: được sử dụng để khảo sát thực trạng dạy học

truyện ngắn Nam Cao, chỉ ra nguyên nhân và đề xuất giải pháp nhằm phát triển năng

-9-

lực cảm thụ văn học của học sinh ở một số trường trung học phổ thông trên địa bàn

tỉnh Trà Vinh.

- Phương pháp thống kê, xử lí số liệu: sau khi thu lại các phiếu điều tra khảo

sát, chúng tôi thống kê số liệu, phân tích thực trạng và tìm hiểu nguyên nhân

7. Đóng góp của luận văn

- Luận văn tìm tới những lí giải khoa học để tìm hiểu tầm quan trọng của việc

phát triển năng lực cảm thụ văn học của học sinh. Từ đó lựa chọn và xác định một số

biện pháp thích hợp để vận dụng vào việc giảng dạy tác phẩm văn học, cụ thể ở truyện

ngắn Nam Cao trong chương trình trung học phổ thông, góp phần nâng cao năng lực

cảm thụ văn học của học sinh.

- Trên cơ sở đó, giáo viên đề xuất một số biện pháp cụ thể nhằm phát triển

năng lực cảm thụ văn học của học sinh qua việc giảng dạy truyện ngắn của Nam Cao.

Đồng thời, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh qua việc tiếp nhận tác phẩm,

góp phần đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực người học.

8. Cấu trúc luận văn

Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung của

Luận văn gồm ba chương:

Chương 1: Khái quát về truyện ngắn Nam Cao.

Chương 2: Phát triển năng lực cảm thụ văn học của học sinh qua việc giảng

dạy truyện ngắn Nam Cao

Chương 3: Khảo sát tình hình dạy và học truyện ngắn Nam Cao ở một số

trường THPT Tỉnh Trà Vinh