TS1902

ICS 13.060.30, 23.040.50 TÜRK STANDARDI TS 1902 91.140.80, 93.030 EN 588-1/Nisan 1999

ÖN SÖZ − Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 588-1:1996 standardõ esas alõnarak TSE İnşaat

Hazõrlõk Grubu�nca TS 1902: 1991�in revizyonu olarak hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu�nun 7 Nisan 1999 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.

Bu standardõn daha önce yayõmlanmõş bulunan baskõlarõ geçersizdir.


2

İÇİNDEKİLER

1 - KAPSAM............................................................................................................... 1 2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR ......................................................................... 1 3 - TARİFLER............................................................................................................. 2

3.1 - ANMA ÇAPI (DN) ...................................................................................................... 2 3.2 - KABUL DENEYİ ........................................................................................................ 2 3.3 - TİP DENEYİ .............................................................................................................. 2 3.4 - KABUL EDİLEBİLİR KALİTE SEVİYESİ (AQL).......................................................... 2

4 - BORULAR ............................................................................................................ 2 4.1 - GENEL BİRLEŞİM..................................................................................................... 2 4.2 - SINIFLANDIRMA....................................................................................................... 3 4.3 - BORU UÇLARI.......................................................................................................... 3 4.4 - GENEL GÖRÜNÜM VE BİTİŞ İŞÇİLİĞİ .................................................................... 4 4.5 - İÇ YÜZEY DÜZGÜNLÜĞÜ........................................................................................ 4 4.6 - GEOMETRİK ÖZELLİKLER ...................................................................................... 4

4.6.1 - Anma Çapõ (DN) .................................................................................................................. 4 4.6.2 - İç Çap .................................................................................................................................. 4 4.6.3 - Et Kalõnlõğõ ........................................................................................................................... 4 4.6.4 - Dõş Çap................................................................................................................................ 4 4.6.5 - Borularõn Boyu..................................................................................................................... 4 4.6.6 - Tornalõ Uç Boyu................................................................................................................... 5 4.6.7 - Toleranslar........................................................................................................................... 5 4.6.8 - Birbiriyle Değiştirilebilirlik ..................................................................................................... 6

4.7 - MEKANİK ÖZELLİKLER............................................................................................ 6 4.7.1- Tepe Yükü Sonucu Kõrõlma Mukavemeti .............................................................................. 6 4.7.2 - Eğilme Yükleri...................................................................................................................... 7

4.8 - FİZİKSEL ÖZELLİKLER ............................................................................................ 7 4.8.1 - Uzun Süreli Düşey Yükleme................................................................................................ 7 4.8.2 - Sõcak Su Deneyi .................................................................................................................. 7 4.8.3 - Su Sõzdõrmazlõk ................................................................................................................... 7 4.8.4 - Elâstisite Modülü ................................................................................................................. 7

4.9 - EVSEL KANALİZASYON ATIKLARINA KARŞI DAYANIKLILIK................................. 7 4.10 - DENEY METOTLARI............................................................................................... 7

4.10.1 - Genel ................................................................................................................................. 7 4.10.2 - Geometrik Özellikler .......................................................................................................... 8 4.10.3 - Mekanik Özellikler ............................................................................................................. 9 4.10.4 - Fiziksel Özellikler ............................................................................................................. 12 4.10.5 - Evsel Kanalizasyon Atõklarõna Karşõ Dayanõklõlõk Deneyi................................................ 14

4.11 - İŞARETLEME.........................................................................................................15 5 - BİRLEŞİM PARÇALARI ..................................................................................... 16

5.1 - ÖZELLİKLER............................................................................................................16 5.1.1 - Birleşim Tipleri ................................................................................................................... 16 5.1.2 - Malzemeler ........................................................................................................................ 16 5.1.3 - Genel Görünüm ve Bitiş İşçiliği ......................................................................................... 16 5.1.4 - Geometrik Özellikler .......................................................................................................... 16 5.1.5 - Su Sõzdõrmazlõk ................................................................................................................. 16

5.2 - DENEYLER..............................................................................................................16 5.2.1 - Genel ................................................................................................................................. 16 5.2.2 - Geometrik Özellikler .......................................................................................................... 17 5.2.3 - Su Sõzdõrmazlõk ................................................................................................................. 17

5.3 - İŞARETLEME...........................................................................................................20 6 - BİRLEŞİM ÖZEL PARÇALARI........................................................................... 20

6.1 - GENEL.....................................................................................................................20 6.2 - BİRLEŞİM ................................................................................................................21 6.3 - BİRLEŞİM ÖZEL PARÇALARININ UÇLARI .............................................................21


6.4 - GENEL GÖRÜNÜM VE BİTİŞ İŞÇİLİĞİ ...................................................................21 6.5 - İÇ YÜZEY DÜZGÜNLÜĞÜ.......................................................................................21 6.6 - GEOMETRİK ÖZELLİKLER .....................................................................................21

6.6.1 - Anma Çapõ......................................................................................................................... 21 6.6.2 - Et Kalõnlõğõ ......................................................................................................................... 21 6.6.3 - Dõş Çap.............................................................................................................................. 21 6.6.4 - Tornalõ Uç Boyu................................................................................................................. 21 6.6.5 - Dirsek ve Branşman Açõlarõ ............................................................................................... 21 6.6.6 - Dirseklerin Yarõçapõ ........................................................................................................... 21 6.6.7 - Sapma Sõnõrlarõ.................................................................................................................. 22

6.7 - MEKANİK ÖZELLİKLER - TEPE YÜKÜ SONUCU KIRILMA DAYANIMI ..................22 6.8 - MEKANİK ÖZELLİKLER - BASINÇ ..........................................................................22 6.9 - YAPIŞTIRICININ BAĞLAMA KARARLILIĞI..............................................................22 6.10 - DENEY METOTLARI.............................................................................................22

6.10.1 - Genel ............................................................................................................................... 22 6.10.2 - Geometrik Özellikler ........................................................................................................ 22 6.10.3 - Tepe Yükü Sonucu Kõrõlma Deneyi ................................................................................. 22 6.10.4 - Basõnç Sõzdõrmazlõk Deneyi............................................................................................. 24 6.10.5 - Yapõşma Kararlõlõğõ Deneyi.............................................................................................. 24

6.11 - İŞARETLEME.........................................................................................................24 7 - KALİTE KONTROL............................................................................................. 25

7.1 - GENEL.....................................................................................................................25 7.2 - MAMULÜN BAŞLANGIÇ KONTROLU (Tip Deneyi) .................................................25 7.3 - İMALÂTÇI TARAFINDAN YAPILAN DAHİLÎ KALİTE KONTROL..............................25

7.3.1 - Kalite Sistemi..................................................................................................................... 25 7.3.2 - Kabul Deneyleri ................................................................................................................. 25 7.3.3 - Bitmiş Mamulün Muayenesi............................................................................................... 25

7.4 - ÜÇÜNCÜ TARAF MUAYENESİ ...............................................................................25 7.4.1 - Genel ................................................................................................................................. 25 7.4.2 - TS EN ISO 9001 ve TS EN ISO 9002�ye Uygun Belge ve Kalite Sistemine Sahip Fabrikalar ...................................................................................................................................... 26 7.4.3 - TS EN ISO 9001 ve TS EN ISO 9002�ye Uygun Belge ve Kalite Sistemine Sahip Olmayan Fabrikalar ...................................................................................................................................... 26 7.4.4 - Üçüncü Tarafõn Hazõrladõğõ Deney Raporu ....................................................................... 27 7.4.5 - Yeniden Deneme............................................................................................................... 27

8 - BU STANDARDIN KAPSAMINDAKİ MAMÜLLERİN İŞARETLENMESİ........... 27 EK A......................................................................................................................... 28 EK B......................................................................................................................... 31 EK C......................................................................................................................... 32 EK D......................................................................................................................... 33 EK E ......................................................................................................................... 35 EK F ......................................................................................................................... 36


1

ELYAFLI ÇİMENTO BORULAR - KANALİZASYON VE DRENAJ İÇİN BÖLÜM 1: BASINÇSIZ BORULAR, BİRLEŞİM PARÇALARI,

BİRLEŞİM ÖZEL PARÇALARI 1 - KAPSAM Bu standard, kanalizasyon ve derenaj uygulamalarõnda atmosfer basõncõndaki serbest yüzeyli akõşa sahip sistemler için uygun olan elyaflõ çimento borular, birleşim parçalarõ ve birleşim özel parçalarõnõn özelliklerini kapsar. Sadece açõlõ branşmanlar, T parçalarõ ve dirsekler gibi daha yaygõn kullanõlan birleşim özel parçalara uygulanabilir. Bu standard, genel bileşim, sõnõflandõrma, geometrik, mekanik ve fiziksel özellikler ile kabul deneyleri, tip deneyleri ve kalite kontrolü kapsar. Basõnçlõ kanalizasyon sistemi için TS EN 512�ye uygun, ilâve özellikli elyaflõ çimento borular ve birleşim parçalarõ kullanõlõr. NOT 1 - EN 588-2, elyaflõ çimento menholler ve kontrol odalarõ için gerekli özellikleri kapsar. NOT 2 - 100 kPa�õ aşmayan kõsa süreli basõnç yükselmeleri kabul edilebilir. 2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standardõn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardõn en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC Adõ TS No Adõ vb. No (İngilizce) (Türkçe) EN 29001 Quality systems-Model for

quality, assurance in design, development, production, installation and servicing

TS EN ISO 9001

Kalite Sistemleri-Tasarõm, Geliştirme, Üretim, Tesis, ve Serviste Kalite Güvencesi Modeli

EN 29002 Quality systems-Model for quality assurance in production and installation

TS EN ISO 9002

Kalite Sestemleri-Üretim, Tesis ve Serviste Kalite Güvencesi Modeli

ENV 197-1 Cement-Coposition, specifications and conformity

TS 19 Çimento - Portland Çimentolarõ

criteria-Part 1: Common cements TS 20 Çimento - Yüksek Fõrõn Curuflu Çimentolar

TS 26 Çimento - Traslõ Çimento TS 640 Çimento - Uçucu Küllü Çimento TS 10156 Çimento - Katkõlõ Çimento TS 10157 Çimento - Sülfatlara Dayanõmlõ TS 12139 Çimento - Portland Curuflu TS 12140 Çimento - Portland Kalkerli TS 12141 Çimento - Portland Silika Füme TS 12142 Çimento - Kompoze TS 12143 Çimento - Portland Kompoze TS 12144 Çimento - Puzolanik ISO 390 Products in fibre reinforced

cement-sampling and inspection TS 7398 Asbestli Çimento Mamuller-Nümune

alma ve Değerlendirme ISO 2859-1 Sampling procedures for

inspection by attributes-Part 1: Sampling plans İndexed by acceptable quality level (AQL) for lot-by-lot inspection

TS 2756-1 Muayene ve Deney İçin Numune Alma Metotlarõ-Bölüm 1: Parti Muayene İçin Kabul Edilebilir Kalite Seviyesine Göre Nümune Alma Planõ


2

EN, ISO, IEC Adõ TS No Adõ vb. No (İngilizce) (Türkçe) ISO 3951 Sampling procedures and charts

for inspection by variables for percent nonconforming

TS 2756-4 Muayene ve Deney İçin Numune Alma Metotlarõ-Bölüm 4: Yüzde Uyumsuzluk İçin Ölçülebilen Özelliklerin Muayenesinde Numune Alma İşlemleri ve Diyagramlarõ

EN 512 Fibre cement products-pressure pipes and joints

EN 681-1 Elastomeric Seals-Materials requirements for pipe joint seals used in water and drainage applications-Part 1: Vulcanized rubber

- -

3 - TARİFLER Bu standardõn amacõ bakõmõndan aşağõdaki tarifler uygulanõr. 3.1 - ANMA ÇAPI (DN) Bileşenin iç çapõnõn, yaklaşõk olarak imalâttaki boyutuna eşit olan, mm cinsinden uygun şekilde yuvarlatõlmõş sayõsal değeridir. 3.2 - KABUL DENEYİ Mamul partisinin özelliklerinin standarda uygun olup olmadõğõnõ gösteren deneydir. Bu deneyler ya devam eden imalâttan veya sevkiyattan alõnan numuneler üzerinde yapõlõr TS 7398 (ISO 390:1993). NOT - Deney metotlarõ, özellikler ve sõnõr değerler bu standardda verilmiştir. Numune alma seviyeleri

ve kabul kriterleri TS 7398 (ISO 390)�da verilmiştir. 3.3 - TİP DENEYİ Yeni bir mamulün ve/veya formülâsyonda veya imalât metodunda veya her ikisinde yapõlan köklü değişikliğin onayõ için yapõlan deneydir. Deney, mamulun teslim edildiği şekliyle yapõlõr. Tip deneyi, daha sonra imal edilecek mamullerin özelliklerinin uygunluk değerlendirmesi olarak alõnamaz (ISO 390: 1993). 3.4 - KABUL EDİLEBİLİR KALİTE SEVİYESİ (AQL) Devamlõ süregelen partiler hesaba katõldõğõnda, numune muayenesi amacõna yönelik kalite seviyesi, güvenilir işlem ortalamasõ sõnõrõdõr TS 2756-1 (ISO 2859-1: 1989). NOT - %4�lük AQL olan bir numune plânõ demek, %4�e kadar kusurlu parça içeren partilerin kabul

edilebilirliğinin yüksek ihtimalli olmasõ demektir. 3.5 - BORU GÖVDESİ Homojen kesitli borunun muflu ve mufsuz uçlar arasõnda kalan silindirik parçasõdõr. 4 - BORULAR 4.1 - GENEL BİRLEŞİM Elyaflõ çimento burular, esas olarak elyaflarla takviye edilmiş çimento veya silisli ve kalkerli malzemenin kimyasal reaksiyonunyla oluşmuş kalsiyum silikattan meydana gelmelidir. Çimento, CEN üyelerinin ulusal standardlarõna ve/veya ENV 197-1�e uygun olmalõdõr.


3

NOT - Mamulün kullanõlmasõ esnasõnda davranõşõnõ olumsuz yönde etkilememesi kaydõyla bileşime uyumlu olabilen diğer bileşenler ilâve edilebilir.

Bu standard iki tip elyaflõ çimento mamul (borular, birleşim parçalarõ ve birleşim özel parçalarõ) içerir. − Tip AT (Asbestli teknoloji), formülünde krizotil asbest bulunan mamuller. − Tip NT (Asbestsiz teknoloji), formülünde asbest bulunmayan mamuller. AT ve NT tip mamuller bu standardõn tüm şartlarõnõ sağlamalõdõr. 4.2 - SINIFLANDIRMA Borular, tepe yükü sonucu, kõrõlma mukavemetlerine göre iç alan birimine gelen yük bazõnda 60 kN/m2, 90 kN/m2, 120 kN/m2 şeklinde üç sõnõfa ayrõlõr. Birim alana gelen yük, metre (anma çapõnõn 1/1000�i) olarak boru anma çapõna bölünmüş her metre boy boru için kN cinsinden kõrõlma yüküdür. 4.3 - BORU UÇLARI Borularõn ya her iki ucu düz veya bir ucu düz diğeri sabit mufludur. Düz uçlar tornalõ veya tornasõz olabilir (Şekil 1).

ŞEKİL 1 - Boru Uçlarõ

a Tornalõ uç boyu d1 İç çap d2 Tornalõ uç dõş çapõ d3 Gövde dõş çapõ e Gövde et kalõnlõğõ e1 Tornalõ uç anma et kalõnlõğõ


4

4.4 - GENEL GÖRÜNÜM VE BİTİŞ İŞÇİLİĞİ Borular; doğrusal, homojen ve düzgün olmalõdõr. Uç şekli, imalâtçõ tarafõndan kullanõlacağõ birleşim parçasõ tipine uygun olarak oluşturulmalõdõr. Tornalanan uçlar temizlenmelidir. Borunun lâstik contalarla temasta olan kõsõmlarõ sõzdõrmazlõğõ etkileyecek bozukluklara sahip olmamalõdõr. NOT - Gerekliyse borular, imalâtçõ ile alõcõ arasõndaki anlaşmaya uygun olarak özel çalõşma şartlarõnõ

karşõlamak amacõyla içten ve/veya dõştan kaplanabilir ve/veya emdirilebilir. Kaplama ve son işçilik; mevcutsa, (EN standardõnõnõn yerine geçen) ilgili ulusal standardlara uygun olmalõdõr.

4.5 - İÇ YÜZEY DÜZGÜNLÜĞÜ Borularõn iç yüzeyi düzgün ve pürüzsüz olmalõdõr. Kullanõmõ etkilemeyecek boyuttaki çizik, çentik veya çõkõntalar kabul edilebilir. 4.6 - GEOMETRİK ÖZELLİKLER 4.6.1 - Anma Çapõ (DN) Çizelge 1�de anma çaplarõnõn listesi verilmiştir; parantez içinde olmayan çaplar tercih edilmelidir. ÇİZELGE 1 - Anma Çaplarõ (DN) 100 1100 125 1200 150 (1300) 200 1400 250 (1500) 300 1600 (350) (1700) 400 1800 (450) (1900) 500 2000 600 (2100) (700) 2200 800 (2300) (900) (2400) 1000 2500

4.6.2 - İç Çap Borunun mm cinsinden iç çapõ d1 (Şekil 1) Madde 4.10.2.1�e uygun olarak ölçüldüğünde, toleranslar hariç anma boyutuna eşit olmalõdõr. 4.6.3 - Et Kalõnlõğõ Borunun anma et kalõnlõğõ, Madde 4.10.2.3�e göre ölçüldüğünde tornalõ uç hariç, mm cinsinden borunun gövde et kalõnlõğõ (e)�dir. (Şekil 1) Bu anma kalõnlõğõ, imalâtçõnõn dökümanlarõnda belirtilmelidir. Boru ucu tornalõysa, tornalõ ucun anma et kalõnlõğõ e1; 6 mm�den az olmamak kaydõyla anma çapõnõn en az %3,3�ü olmalõdõr. 4.6.4 - Dõş Çap Madde 4.10.2.2�ye uygun olarak ölçüldüğünde, borunun lâstik contanõn olduğu kõsma tekabül eden mm cinsinden borunun tornalõ uç dõş çapõ d2 (Şekil 1), imalâtçõnõn dökümanlarõnda belirtilenlere uygun olmalõdõr. 4.6.5 - Borularõn Boyu Madde 4.10.2.4�e göre ölçüldüğünde borunun anma boyu l (Şekil1), düz uçlu borular için uçlar arasõndaki boy; muflu borular için toplam boy It olarak ölçülmelidir. Anma boyu, Çizelge 2�ye göre imalâtçõnõn dökümanlarõnda verilmelidir.


5

ÇİZELGE 2 - Boru Anma Boylarõ DN Anma boyu (m) 2,0 2,5 100-2500 3,0 arasõ 4,0 5,0 6,0

Alõcõ ile imalâtçõ, Çizelge 2�nin dõşõnda kalan diğer boru boylarõnõ, Çizelge 2�deki anma boyunu yuvarlatõlmõş sayõlara bölerek (1/2, 1/3, ¼ boru boylarõ) kararlaştõrabilirler. Özel durumlarda boy, alõcõ ile imalâtçõ arasõnda anlaşma ile belirtilebilir. Temin edilen borularõn %90�õ, Madde 4.6.7.4�de verilen toleranslar dahilinde anma boyunda olmalõdõr. Kalanõ 1 m�den fazla olmamak kaydõyla daha kõsa boyda olabilir. Ancak tedarik edilen borularõn toplam boyu, sipariş boyundan daha kõsa olmamalõdõr. 4.6.6 - Tornalõ Uç Boyu Tornalõ uç boyu a (Şekil 1), manşon (veya muflu borularda muf) boyu +10 mm�yi aşmamalõdõr. NOT - Daha uzun tornalõ uç boyuna sahip borular temin edilebilir. Bu durumda imalâtçõ minimum

kõrõlma yükünü belirtmelidir. 4.6.7 - Toleranslar 4.6.7.1 - İç Çap İç çap toleranslarõ Çizelge 3�de verildiği gibi olmalõdõr. ÇİZELGE 3 - İç çap tolaranslarõ DN Tolerans

(mm) ≤ 1200 ±(2,5mm + 0,01d) > 1200 ± 15mm d; mm cinsinden anma çapõ

4.6.7.2 - Kalõnlõk Gövde ve tornalõ uç et kalõnlõğõnõn alt sõnõr toleransõ Çizelge 4�de verildiği gibi olmalõdõr ÇİZELGE 4 - Kalõnlõk Alt Sapmasõ Et kalõnlõğõ Alt sapma sõnõr değeri 10 mm�ye kadar -1,5 mm 10 mm üzeri - 20 mm (dahil) kadar -2,0 mm 20 mm üzeri - 30 mm (dahil) kadar -2,5 mm 30 mm üzeri - 60 mm (dahil) kadar -3,0 mm 60 mm üzeri - 90 mm (dahil) kadar -3,5 mm 90 mm�nin üzeri -4,0 mm

Boru ucu kalõnlõğõnõn üst sõnõr değeri maksimum et kalõnlõğõ olarak aşağõdaki gibi olmalõdõr. ÇİZELGE 5 - Boru Uç Kalõnlõğõnõn Üst Sapmasõ DN Maksimum et kalõnlõğõ

mm ≤ 300 emax = emin + 6 300<DN≤ 1000 emax = emin + 0,02 x DN > 1000 emax = emin + 6


6

Burada; emax ; Boru ucundaki (tornalõ uç veya gövde) maksimum et kalõnlõk (mm). emin ; İmalâtçõ tarafõndan verilen anma et kalõnlõğõndan Çizelge 4�de verilen alt sõnõr toleransõnõn düşülmesiyle elde edilen boru ucundaki (tornalõ uç veya gövde) minimum et kalõnlõk (mm). 4.6.7.3 - Manşonun Bulunduğu Tornalõ Uç Dõş Çap Birleştirme contalarõnõn bulunduğu (düz uç) boru dõş çapõndaki (d2) sapma değerleri; Madde 5.2�de verilen uygulama(Şekil 1) ve bağlantõ dizaynõ göz önüne alõnarak kabul edilebilir sapmalarda dikkate alõnarak kullanõlan manşon tipine göre imalâtçõ tarafõndan oluşturulmalõdõr. 4.6.7.4 - Boy I (Şekil 1) Boydaki tolerans + 5 mm -20 mm sõnõrlarõ arasõnda olmalõdõr. NOT - İmalâtçõ ile alõcõ arasõnda daha büyük toleranslar kararlaştõrõlabilir. 4.6.7.5 - Doğrusallõk Madde 4.10.2.6�daki deney metoduna uygun olarak bulunan doğrusallõktaki maksimum f sapmasõ Çizelge 6� da verilen değerleri aşmamalõdõr. ÇİZELGE 6 - Doğrusallõktan Sapma DN Maksimum Sapma (f) mm 100-150 3,0 It 200-1000 2,5 It 1100-2500 1,5 It It ; m cinsinden boru boyudur (Şekil 1)

4.6.8 - Birbiriyle Değiştirilebilirlik Farklõ boru uçlarõnda olup aynõ anma çapõ ve aynõ sõnõfta olan borularõn değiştirilmesi; özel manşonlarla veya tornalõ uçlarõn özel olarak işlenmesiyle yapõlabilir. 4.7 - MEKANİK ÖZELLİKLER 4.7.1- Tepe Yükü Sonucu Kõrõlma Mukavemeti Madde 4.10.3.1�e uygun olarak denendiğinde DN 1000 anma çapõna kadar olan borular için minimum kõrõlma yükleri Çizelge 7�de verildiği gibi olmalõdõr. ÇİZELGE 7 - Minimum Kõrõlma Yükü (kN/m) DN Sõnõf 60 Sõnõf 90 Sõnõf 120 100 20* 125 21* 150 22* 200 15* 18 24 250 15 22,5 30 300 18 27 36 350 21 31,5 42 400 24 36 48 450 27 40,5 54 500 30 45 60 600 36 54 72 700 42 63 84 800 48 72 96 900 54 81 108 1000 60 90 120 *) Diğer tasarõm kriterlerini karşõlayabilmek için, hesaplanan minimum değerleri aşan minimum kõrõlma yükleri


7

DN > 1000 için minimum kõrõlma yükü, metre kare başõna kilonewton olarak verilen sõnõf ile anma çapõnõn 1/1000�inin (çap, m olarak) çarpõmõyla bulunur. Örnek; DN = 1500 ve boru sõnõfõ 90 kN/m2 ise

90 m

kN135x1.5m2m

kN=

olmalõdõr. 4.7.2 - Eğilme Yükleri Madde 4.10.3.2�ye uygun olarak tayin edilen boyuna eğilme kõrõlma yükleri Çizelge 8�de verilen değerlere uygun olmalõdõr. ÇİZELGE 8 - Minimum Boyuna Eğilme Kõrõlma Yükleri DN Boyuna eğilme kõrõlma yükü

min N

100 2800 125 4200 150 6000 200 12000 NOT - Arazi şartlarõ çizegede verilen eğilme mukavemetlerinden daha fazlasõnõ gerektirirse,

çizelgedeki minimum kõrõlma yüklerinden %25 daha fazla minimum kõrõlma yüküne sahip veya daha kõsa boru boylarõ olmasõ hususu öngörülebilir

4.8 - FİZİKSEL ÖZELLİKLER 4.8.1 - Uzun Süreli Düşey Yükleme Madde 4.10.4.1�e uygun olarak denendiğinde, hiç bir numune kõrõlmamalõdõr (Ek C). 4.8.2 - Sõcak Su Deneyi Madde 4.10.4.2�ye uygun olarak denendiğinde, deney numuneleri için hesaplanan alt güven sõnõrõ (L) 0,75�den az olmamalõdõr. 4.8.3 - Su Sõzdõrmazlõk Madde 4.10.4.3�e uygun olarak denendiğinde, boruda herhangi bir çatlak, sõzõntõ veya terleme görülmemelidir. 4.8.4 - Elâstisite Modülü Elâstisite modülü, gerekliyse (örneğin yapõsal analiz için), Ek D�de verilen deney metoduna uygun olarak tayin edilmelidir. 4.9 - EVSEL KANALİZASYON ATIKLARINA KARŞI DAYANIKLILIK Madde 4.10.5�e uygun olarak denendiğinde, deney numuneleri için hesaplanan alt güven sõnõrõ (L), 0,75�den az olmamalõdõr. 4.10 - DENEY METOTLARI 4.10.1 - Genel 4.10.1.1 - Kabul Deneyleri Kabul deneyleri; imalâtçõnõn yerinde ve mümkün olduğunca mamulün teslim edildiği şekliyle veya borulardan kesilen numuneler üzerinde yapõlmalõdõr. NOT : İmalâtçõ, rutin kalite kontrol sisteminin parçasõ olarak, prizin ilk safhalarõnda bu deneyi yapabilir.


8

Kabul deneyleri aşağõdakileri içerir: − Görünüm, işçilik ve işaretlemenin görsel kontrolu, − Geometrik özellikler, − Tepe yükü sonucu kõrõlma mukavemeti, − Boyuna eğilme kõrõlma yükü. 4.10.1.2 - Tip Deneyleri Aşağõdaki tip deneyleri borular üzerinde teslim edildiği şekliyle yapõlmalõdõr. − Uzun süreli düşey yükleme deneyi − Sõcak su deneyi − Su sõzdõrmazlõk deneyi − Evsel kanalizasyon atõklarõna karşõ dayanõklõlõk deneyi Mamulün, bu standardõn şartlarõnõ sağladõğõndan emin olmak için tip deneyleri yapõlõrken, ayrõca kabul deneyleride yapõlmalõdõr. 4.10.2 - Geometrik Özellikler 4.10.2.1 - İç Çap Minimum ve maksimum iç çap, borunun her iki ucunda 0,5 mm doğrulukla ölçülmelidir. Bulunan değerler, Madde 4.6.2 ve Madde 4.6.7.1�de belirtilenlere uygun olmalõdõr. 4.10.2.2 - Dõş Çap Ölçümler, borularõn sadece düz veya tornalõ uçlarõnda yapõlmalõdõr. Bulunan değerler, Madde 4.6.4 ve Madde 4.6.7.3�de belirtilenlere uygun olmalõdõr. DN ≤ 400 borular için, yaklaşõk olarak lâstik contalarõn yerleştirildiği birbirine dik iki yerden 0,1 mm doğrulukla dõş çap ölçümü yapõlõr. 400 < DN ≤ 1500 borular için, yukardaki metotlardan biri veya diğeri kullanõlabilir, eğer çevre ölçümü yapõlõyorsa, iç çap ölçümü (Madde 4.10.2.1) aynõ boruda yapõlmalõdõr. 4.10.2.3 - Kalõnlõk Düz veya tornalõ uçlu borularõn kalõnlõğõ iki uçta, muflu borularõn kalõnlõğõ ise düz uçta 0,1 mm doğrulukla aşağõdaki gibi ölçülür. − Ya 90° açõyla 4 noktadan, veya − Minimum ve maksimum kalõnlõk olarak. Bu ölçümler: a) Tornalõ borularda;

− boru ucuna 30 mm mesafede, − gövdenin tornalõ kõsmõnõn 30 mm ötesinden.

b) Tornasõz uçlarda; − uca yaklaşõk olarak 30 mm mesafeden.

Ölçümler, Madde 4.6.3 ve Madde 4.6.7.2�ye uygun olmalõdõr. 4.10.2.4 - Boru Boyu Boru boyu için, karşõlõklõ iki uzunluk boyunca 1 mm doğrulukla iki ölçüm alõnõr. Ortalama değer, Madde 4.6.5 ve Madde 4.6.7.4�e uygun olmalõdõr. 4.10.2.5 - Tornalõ Uç Boyu Tornalõ uç boyu (a), eksenel olarak, 1 mm doğrulukla ölçülür (Şekil 1a ve Şekil 1c). Bulunan değerler Madde 4.6.6�ya uygun olmalõdõr. 4.10.2.6. - Doğrusallõk


9

4.10.2.6.1 - Deney Numunesi Deney numunesi tam boru olmalõdõr. 4.10.2.6.2 - Cihazlar Deney cihazõ aşağõdakileri içermelidir. 4.10.2.6.2.1 - Merkezleri arasõndaki mesafe, kontrol edilecek borunun 2/3�üne eşit olan iki adet mesnet. Mesnetler, yanlamasõna veya uzunlamasõna herhangi bir harekete imkân vermeksizin boruyu döndürebilecek yuvarlayõcõ bir sisteme sahip olmalõdõr. 4.10.2.6.2.2 - 0,1 mm doğruluklu, düzgün bir tabana monte edilmiş, yuvarlak başlõklõ veya yarõ küresel ölçüm şekilli komparatör. 4.10.2.6.3 - İşlem Boru iki mesnet üzerine yatay olarak yerleştirilir. Komparatör mesnetlere eşit mesafede yerleştirilir. Komparatör iğnesi, radyal olarak, boru ile temasta olmalõdõr. Boru en az bir tur döndürülür. Ölçülen maksimum sapma (f), mm'ye yuvarlanarak kayõt edilir (Şekil 2).

ŞEKİL 2 - Doğrusallõk Deneyi İçin Düzenek 4.10.2.6.4 - Sonuçlarõn Gösterilmesi ve Değerlendirilmesi Maksimum (f) sapmasõ belirtilir. Sonucun Madde 4.6.7.5�e uygun olmalõdõr. 4.10.3 - Mekanik Özellikler 4.10.3.1 - Tepe Yükü Sonucu Kõrõlma Deneyi 4.10.3.1.1 - Deney Numunesi Deney numunesi, borunun gövdesinden tornalõ uç harici kesilerek alõnmalõdõr. Kesilecek deney numunesi boyu: − DN ≤ 300 borular için 200 mm; − DN > 300 borular için 300 mm; olmalõdõr. 4.10.3.1.2 - Cihazlar Deney cihazõ şunlarõ içermelidir: 4.10.3.1.2.1 - Yükleme hatasõ maksimum ± %3, tekrarlanabilirlik hatasõ maksimum ±% 2 olan bir pres. 4.10.3.1.2.2 - Metal veya sert ağaçtan yapõlmõş, 170°lik açõsõ olan V Şekilli bir alt baskõ bloğu ve aynõ malzemeden yapõlmõş düz üst baskõ bloğu. Bloklarõn boyu deney nununesinin boyuna eşit olmalõdõr. (Şekil3). Üst baskõ bloğunun genişliği Çizelge 9�da verilen değerden fazla olmamalõdõr.


10

ÇİZELGE 9 - Üst Baskõ Bloklarõnõn Genişliği DN Genişlik b

mm 450�ye kadar 50 500-600 60 700-800 85 900-1000 105 1100-1200 130 1300-1400 150 1500-1600 175 1700-1800 195 1900-2000 220 2100-2200 240 2300-2400 265 2500 290

Uygun boy ve genişlikteki lâstik bant, baskõ bloklarõ ile numune arasõna konmalõdõr.1) Lâstik bantõn kalõnlõğõ 25 mm ±5 mm ve sertliği ise IRHD (60 ± 5) olmalõdõr.

ŞEKİL 3 - Tepe Yükü Sonucu Kõrõlma Deney Düzeneği 1) Bu deney, fabrika kalite kontrolü amacõyla aynõ zamanda boru çevresi sapmasõnõ ölçmede de

kullanõldõğõnda lâstik bantlar kullanõlmayabilir.

Deney numunesi boyunca homojen olarak uygulanan yük


11

4.10.3.1.3 - İşlem Deney numunesi su içerisinde 48 saat bekletilir. Numune boyu karşõlõklõ iki uzunluk boyunca 1 mm doğrulukla ölçülerek ortalamasõ kaydedilir. Deney numunesi V - şekilli desteğin üzerine yerleştirilir ve baskõ bloğu temas ettirilir. Yük, artõş hõzõ doğrusal olarak ve kõrõlma 15 s - 30 s arasõnda meydana gelecek şekilde düzenli olarak uygulanõr (Şekil 3). Kõrõlma yükü değeri (F) ve deney numunesi boyu (I) kaydedilir. 4.10.3.1.4 - Sonuçlarõn Gösterilmesi ve Değerlendirilmesi CL, aşağõdaki eşitlikten hesaplanõr:

CLF

=l

Burada: F; Kõrõlma yükü, kN l; Deney numunesinin etkin boyu, m CL değeri, Madde 4.7.1�deki Çizelge 7�de verilen değerlere uygun olmalõdõr. Birim gerilme, aşağõdaki formülle hesaplanabilir:

R n F(3d 5e)

e2= +

l

Burada : R; Tepe yükü sonucu kõrõlma dayanõmõ, N/mm2 veya MPa n; DN = 100 için 0,26 ve diğer çaplar için ise 0,3 d; Deney numunesinin birbirine dik olarak alõnan iki iç çap ölçümünün aritmetik ortalamasõ olarak

bulunan gerçek iç çapõ (mm) e; Deney numunesinin kõrõlma kesidi boyunca halka kesidin tepesinde yapõlan üç ölçümün ortalamasõ

olarak gerçek et kalõnlõğõ (mm). 4.10.3.2 - Boyuna Eğilme Dayanõmõ Deneyi 4.10.3.2.1 - Deney Numunesi Bu deney, tam boru veya tepe yükü sonucu kõrõlma deneyi için kesilmiş olan borudan alõnabilen en az 2,1 m - 2,2 m arasõndaki boyda olan bir parça boru üzerinde yapõlmalõdõr. 4.10.3.2.2 - Cihazlar Deney cihazõ aşağõdakileri içermelidir: 4.10.3.2.2.1 - Yükleme hatasõ maksimum ± % 3 ve tekrarlanabilirlik hatasõ maksimum ± % 2 olan bir pres. 4.10.3.2.2.2 - Aralarõnda ki mesafe 2000 mm, kalõnlõklarõ 50 mm - 100 mm olan, 120°�lik açõya sahip ve eğilme yüzeyi boyunca serbestçe hareket edebilen, iki adet V - şekilli metal mesnet (Şekil 4). Yük, mesnetlerden eşit mesafede ve numune ekseninden geçecek şekilde uygulanmalõ ve metal mesnetlerle aynõ şekle sahip, 100 mm genişliğindeki metal yükleme parçasõ tarafõndan iletilmelidir. Kalõnlõğõ 15 mm ± 5 mm ve sertliği IRHD (60 ± 5) olan lâstik bir bant1), boru ve mesnet ile boru ve metal yükleme parçasõ aralarõna konmalõdõr. 1) Bu deney, fabrika kalite kontrolü amacõyla boyuna eğme sapmasõnõn tespitinde de kullanõldõğõnda

lâstik bantlar kullanõlmayabilir.


12

Boyutlar mm�dir.

ŞEKİL 4 - Boyuna Eğilme Dayanõmõ Deney Düzeneği 4.10.3.2.3 - İşlem Numune 48 saat suda bekletilir. Deney cihazõna ortalanan numune, yükün verilmesinden itibaren 15 s - 30 s içinde kõrõlma olacak şekilde düzenli bir hõzla yüklenir. 4.10.3.2.4 - Sonuçlarõn İfadesi Kõrõlma yükü, Newton cinsinden kaydedilir. Sonuç, Madde 4.7.2�ye uygun olmalõdõr. 4.10.4 - Fiziksel Özellikler 4.10.4.1 - Uzun Süreli Düşey Yükleme Deneyi 4.10.4.1.1 - Deney Numunesi Seçilen deney numunesi, imalâtçõ tarafõndan aynõ şartlarda imal edilen çaplarõn üretim aralõğõ ortasõna denk gelen bir anma çapõ (DN) ve sõnõfa ait olmalõdõr. Her deney numunesinin boyutu Madde 4.10.3.1.1�de belirtilen değerlerle aynõ olmalõdõr. Deney numunesi sayõsõ 10�dur. Bütün deney numuneleri farklõ borulardan alõnmalõdõr. 4.10.4.1.2 - Cihazlar Deney cihazõ Madde 4.10.3.1�de belirtilen şartlara aynõ olmalõ ve deney süresince sabit yük uygulayabilecek özellikte olmalõdõr.

4.10.4.1.3 - İşlem Her deney numunesi aşağõda açõklanan şekliyle deneyi yapmadan önce bir hafta süreyle normal lâboratuvar ortam şartlarõnda tutulmalõdõr. � Deney numuneleri, Madde 4.10.3.1.2�de açõklandõğõ gibi deney cihazõ üzerine yerleştirilir. � Çizelge 7�de verilmiş olan, numunenin sõnõfõna tekabül eden minimum kõrõlma yükü değerinin %

50�sine eşit yük, 3000 saat süreyle uygulanõr.


13

4.10.4.1.4 - Sonuçlarõn Gösterilmesi ve Değerlendirilmesi Deneyde kõrõlan numuneler kaydedilir. Gözlemler Madde 4.8.1�e uygun olmalõdõr. 4.10.4.2 - Sõcak Su 4.10.4.2.1 - Deney Numunesi Bu deney, DN 100 - DN 300 arasõndaki borulara uygulanõr. Deney numuneleri, tepe yükü sonucu kõrõlma deneyinde olduğu gibidir (Madde 4.10.3.1.1 ve Ek E). Bir borudan 20 adet numune kesilir ve Şekil 5�de gösterildiği şekilde numaralandõrõlõr. Aynõ numaralõ deney numuneleri, deney numunesi çifti olarak adlandõrõlõr.

ŞEKİL 5 - Deney Numunesi Çiftlerinin Kesilmesi

4.10.4.2.2 - Cihazlar 4.10.4.2.2.1 - (60 ± 2)°C�a ayarlanabilen su banyosu. 4.10.4.2.2.2 - Madde 4.10.3.1�e uygun tepe yükü deney cihazõ. 4.10.4.2.3 - İşlem Deney numunesi çiftleri; 10�ar adetlik 2 partiye ayrõlõr. Birinci parti 1�den 10�a kadar kontrol deney numuneleri, ikinci parti (1′)�den (10′)�a kadar numuneler olarak numaralandõrõlõr. İlk partideki 10 adet numune Madde 4.10.3.1.3�e uygun olarak tepe yükü sonucu kõrõlma deneyine tâbi tutulur ve aynõ bileşimdeki ikinci parti 10 adet numune de aynõ esnada suya daldõrõlarak doyurulur. Numuneler (60 ± 2)°C�daki su içinde (56 ± 2) gün süreyle bekletilir. Bu sürenin sonunda Madde 4.10.3.1�de verilen tepe yükü sonucu kõrõlma deneyi uygulanmadan önce Madde 4.10.3.1.3�de verilen kondisyonlama işlemi de dahil olmak üzere normal lâboratuvar ortam şartlarõnda 7 gün daha bekletilir. 4.10.4.2.4 - Sonuçlarõn Gösterilmesi ve Değerlendirilmesi Her deney numunesi çifti için (i = 1�den 10�a kadar) tek tek ri oranõ hesaplanõr:

r tci

i

i=

ti; suda kaldõktan sonraki tepe yükü sonucu kõrõlma yükü (kN/m) ci; kontrol deney numunesinin tepe yükü sonucu kõrõlma yükü (kN/m) ri oranlarõnõn rm ortalamasõ ve s standard sapmasõ hesaplanõr. rm ortalama oranõnõn % 95 alt güven sõnõrõ aşağõdaki gibi hesaplanõr: L = rm - 0,58 xs Sonuç, Madde 4.8.2�ye uygun olmalõdõr. 4.10.4.3 - Su Sõzdõrmazlõk Deneyi 4.10.4.3.1 - Deney Numunesi Bu deney, aynõ şartlar altõnda imal edilen bütün borularõn anma boyutu orta aralõğõnõ temsil edecek anma çapõ ve sõnõftaki ve en az 0,5 m boyundaki boruya uygulanõr.


14

4.10.4.3.2 - Cihaz Deney cihazõ, numuneye boyuna gerilmeleri önleyecek şekilde uçlarõnõ kapatabilen bir düzenekte ve boruya 250 kPa (2,5 bar)�lõk iç deney basõncõ uygulayabilip bu basõncõ 24 saat süreyle tutabilecek özellikte bir düzenek olmalõdõr. Hidrolik basõnç, 10 kPa (0,1 bar) doğrulukla okuma yapabilen kalibre edilmiş bir basõnç manometresi ile okunmalõdõr. 4.10.4.3.3 - İşlem Deney numunesi, basõnç deneyinden önce 48 saat süreyle ortam sõcaklõğõndaki ( > 5°C ) su içerisinde bekletilmelidir. Deney normal lâboratuvar şartlarõnda yapõlõr. Boru sõnõfõ ne olursa olsun hidrolik basõnç 250 kPa ± 10 kPa�a yavaşça arttõrõlarak çõkarõlõr. Deney numunesi daha sonra hidrolik basõnç kaynağõ ile ilişkisi kesilerek bu basõnç altõnda 24 saat bekletilir. Deney numunesi görsel olarak incelenir ve çatlak, sõzõntõ veya terleme varsa kaydedilir. İç basõnç 24 saat sonunda düşmüşse, su ilâvesiyle 250 kPa ± 10 kPa olan ilk değerine çõkarõlmalõ ve ilâve edilen su miktarõ kaydedilmelidir. 4.10.4.3.4 - Sonuçlarõn Gösterilmesi ve Değerlendirilmesi Görsel muayene sonucu Madde 4.8.3�e uygun olmalõdõr. Su emme (A), ilâve edilen su miktarõ ile aşağõdaki eşitlikten hesaplanõr:

A24W24

x d 1mx=

π l (litre/m2)

Burada: A24; emilen su miktarõ (litre/m2) W24; 24 saat sonra ilâve edilen su miktarõ (litre) d1m; 90° açõyla alõnan iki ölçümün ortalamasõ olarak iç çapõ (m) l; deney numunesi boyu (m) 4.10.5 - Evsel Kanalizasyon Atõklarõna Karşõ Dayanõklõlõk Deneyi 4.10.5.1 - Deney Numunesi Bu deney, aynõ şartlarda bu standarda uygun olarak imal edilen DN 150 veya daha küçük çaplõ kaplanmamõş boru üzerinde yapõlõr. Deney numunesinin boyu, Madde 4.10.3.1.1�de verilen tepe yükü sonucu kõrõlma deneyinde olduğu gibidir. Tek bir borudan 20 adet numune kesilir ve Şekil 5�te olduğu gibi numaralandõrõlõr. Aynõ numaralõ deney numuneleri, deney numune çiftleri olarak adlandõrõlõr. 4.10.5.2 - Cihaz ve Çözelti 4.10.5.2.1 - 18°C ile 28°C arasõnda tutulan ve içinde Çizelge 10�da belirtilen çözelti ortamõ bulunan bir banyo.


15

ÇİZELGE 10 - Deney Banyosu Bileşen Konsantrasyon

mg/litre Polisakarid (nişasta) 50 Sodyum sterat 32 Sodyum asetat 56 Gliserin triasetat 15 Üre 13 Amonyum sülfat 70 Protein (albümin) 90 NOT - Bileşenler teknik saflõkta olmalõdõr. 4.10.5.2.2 - Tepe yükü sonucu kõrõlma deney cihazõ, Madde 4.10.3.1.2�de tanõmlandõğõ gibidir. 4.10.5.3 - İşlem (Ek E) Deney numunesi çiftleri her biri 1�den 10�a kadar olmak üzere 10�arlõ iki partiye ayrõlõr. Birinci partideki deney numuneleri 1�den 10�a, ikinci partideki numuneler ise (1�)�den (10�)�a kadardõr. 10 numunelik ilk bölümü, Madde 4.10.3.1.3�e uygun olarak tepe yükü sonucu kõrõlma deneyine tâbi tutulurken, 10 numunelik ikinci parti, 28 gün süreyle Çizelge 10�da verilen deney ortamõ içine daldõrõlõr. Sürenin sununda deney numuneleri 7 gün süreyle normal lâboratuvar şartlarõnda bekletilir. Madde 4.10.3.1.3�de verilen kondisyonlama işlemi de dahil olmak üzere Madde 4.10.3.1�de verilen tepe yükü sonucu kõrõlma deneyi uygulanõr. 4.10.5.4 - Sonuçlarõn Gösterilmesi ve Değerlendirilmesi Her deney numunesi için (i = 1�den 10�a kadar) ri oranõ hesaplanõr.

r = tcii

i

Burada; ti: deney banyosunda beklettikten sonraki tepe yükü sonucu son kõrõlma yükü (kN/m), ci; kontrol deney numunesinin tepe yükü sonucu kõrõlma yükü (kN/m), Tek tek (ri) oranõnõn (rm) ortalamasõnõn standard sapmasõ (s) hesaplanõr. (rm) ortalama oranõnõn % 95 alt güven sõnõrõ aşağõdaki eşitlikle hesaplanõr. L = rm - 0,58 x s Sonuç Madde 4.9�a uygun olmalõdõr. NOT - İmalâtçõ ile belgelendirme kuruluşunun anlaşmasõ suretiyle deney banyosunda bekletmeden

önce ve sonraki halka boyuna eğme dayanõmõnõn kõyaslanmasõna imkân veren alternatif mekanik başka bir deney yapõlabilir (Halka dilimler üzerindeki eğilme dayanõmõ deneyi gibi).

4.11 - İŞARETLEME Borulara okunaklõ ve kalõcõ olarak en az aşağõdaki bilgiler işaretlenmelidir: a) TS 1902 EN 588 - 1, b) Anma çapõ, c) İmalâtçõ firma, d) İmal tarihi, e) Sõnõfõ, f) Söz konusu ise, S serisi, g) Yapõlabiliyorsa, üçüncü taraf belgelendirmesi, h) AT tip mamuller için �AT�,


16

NT tip mamuller için �NT�. NOT - Etiketleme konusunda EU ve/veya EFTA mevzuatõ dikkate alõnmalõdõr. 5 - BİRLEŞİM PARÇALARI 5.1 - ÖZELLİKLER 5.1.1 - Birleşim Tipleri Bu standardõn kapsamõndaki elyaflõ çimento boru ve özel parçalar için birleşim parçalarõ muf ve manşonlar olmalõdõr (Ek F, Şekil F.1). Muflar, borular gibi aynõ imalât yöntemiyle yapõlmalõ (Şekil 1b) veya yapõştõrõcõ malzeme ile bağlanmalõdõr (Şekil 1c). 5.1.2 - Malzemeler Elyaflõ çimentodan yapõlan muflar veya manşonlar Madde 4.1�e uygun olmalõdõr. Mevcutsa, elyaflõ çimento haricindeki, varsa yerine geçen Avrupa standardlarõna uygun diğer uygun malzemeler kullanõlabilir. Bütün malzemeler boru imalâtçõsõ tarafõndan belirtilmelidir. Sõzdõrmazlõk contalarõ, iletilecek sõvõyla kullanõlabilecek uygun elâstomer malzemeden yapõlmalõdõr. Elâstomer malzeme EN 681 - 1�e uygun olmalõdõr. 5.1.3 - Genel Görünüm ve Bitiş İşçiliği Muf, manşon ve sõzdõmazlõk contalarõnda, kolay montajõ ve su sõzdõrmazlõğõnõ etkileyebilecek yüzey hatalarõ bulunmamalõdõr. 5.1.4 - Geometrik Özellikler Manşon, muf ve elastomer contalarõn tüm kõsõmlarõnõn biçim ve boyutlarõ boru imalâtçõsõ tarafõndan tespit edilmelidir. Manşon ve muf boyutsal sapma sõnõrlarõ; boru uçlarõnõn ve özel parçalarõn dõş çapõ ve elastomer contalarõn sapma sõnõrlarõ da dikkate alõnarak imalâtçõ tarafõndan verilmelidir. Boyutlar ve sapma sõnõrlarõ, birleşimlerin herhangi bir elemanõna veya sõnõr sapmalarõn en olumsuz kombinasyonlarõnda dahi birleşimin etkinliğine zarar vermemelidir. 5.1.5 - Su Sõzdõrmazlõk Birleşim parçalarõ, 100 ± 10 kPa veya 1,0 bar ± 0,1 bar�lõk iç veya dõş hidrostatik basõnç altõnda sõzdõrmaz olmalõdõr. Madde 5.2.3�e göre deneye tâbi tutulduğunda, birleşim parçalarõnda çatlak, sõzma veya terleme görülmemelidir. 5.2 - DENEYLER 5.2.1 - Genel 5.2.1.1 - Kabul Deneyleri Birleşim parçalarõ üzerinde kabul deneyleri, imalâtçõlarõn işyerinde ve teslim edildiği şekliyle yapõlmalõdõr. NOT - İmalâtçõ, bu deneyi priz almanõn ilk safhalarõnda rutin kalite kontrol sisteminin bir parçasõ olarak

yapabilir. Bu deneyler şunlarõ içerir: � Görünüm, bitiş işçiliği ve işaretlemenin görsel kontrolu, � Geometrik özellikler.


17

5.2.1.2 - Tip Deneyi Birleşim parçalarõ üzerinde bu deney, teslim edildiği şekliyle yapõlõr. Tip deneyi su sõzdõrmazlõkla ilgilidir. Tip deneyleri yapõlõrken, mamulün bu standardõn şartlarõnõ sağlayõp sağlamadõğõnõ görmek için ayrõca kabul deneyleri de yapõlmalõdõr. 5.2.2 - Geometrik Özellikler Manşon, muf ve kanallarõn iç çaplarõ ile manşon ve muflarõn dõş çaplarõ Madde 4.10.2�ye uygun olarak ölçülmelidir. Birleşim sisteminin enine kesidine ait diğer boyutlar 0,1 mm doğruluklu uygun bir ölçüm aleti yardõmõyla ölçülmelidir. Sõzdõrmazlõk contalarõ, eğer mevcutsa Avrupa standardõnõn yerine geçen ilgili ulusal standarda uygun olarak ölçülmelidir. 5.2.3 - Su Sõzdõrmazlõk Bu deney; boru, manşon, muf ve sõzdõrmazlõk contasõ kombinasyonlarõnõn sõnõr sapmalarõ ve olumsuz şantiye şartlarõ, sõzdõrmazlõk contalarõnda maksimum sõkõlõğõnõn azalmasõna sebep olduğunda, birleşim sistemlerinin sõzdõrmazlõğõnõ belirler. Deneyler, aynõ conta kesidi ve aynõ conta malzemesine sahip her anma çapõ partisinden bir birleşim parçasõ üzerinde yapõlmalõdõr. Deneyler iç ve dõş hidrostatik basõnçla yapõlmalõdõr. Deney hidrostatik basõncõ olarak, borunun üst noktasõnda bulunan basõnç alõnõr. 5.2.3.1 - Borularõn Doğrusal Birleşimleri 5.2.3.1.1 - Deney Numunesi Deney numunesi, boruya veya boru parçasõna birleştirilmiş bir birleşim parçasõdõr. Boru uçlarõ ile manşon veya muf boyutlarõ imalâtçõ tarafõndan izin verilen minimum sõzdõrmazlõk contasõ baskõsõ yaratabilmelidir. Boru ve birleşim parçalarõ müşteriye teslim edildiği şekilde olmalõdõr. 5.2.3.1.2 - Cihazlar İç Basõnç Deneyi İçin: 5.2.3.1.2.1 - Deney numunesinin takõlabileceği ve iç basõnçtan doğan kuvvetlere dayanabilecek kapasitede bir düzenek. 5.2.3.1.2.2 - Boru uçlarõ için sõzdõrmazlõk ve kapatma düzeneği. 5.2.3.1.2.3 - Havanõn alõnmasõ ve deney numunesinin suyla doldurulmasõ için gereken düzenek. 5.2.3.1.2.4 - 0,01 MPa (0,1 bar) doğrulukla okuma yapabilen, kalibre edilmiş basõnç manometresi. 5.2.3.1.2.5 - Basõncõ yükseltmek için bir pompa veya aynõ görevi gören bir cihaz. 5.2.3.1.2.6 - Bir kronometre. Dõş Basõnç Deneyi İçin (İçe Sõzma): 5.2.3.1.2.7 - Basõnca dayanõklõ kutu veya numuneye dõştan hidrolik basõnç uygulayabilecek özellikte bir alet veya aynõ sonuçlarõ veren başka bir cihaz. Örneğin deney numunesine iç basõnç deneyi uygulanmasõna imkân verebilecek tornalanmõş yüzeyinin bir tarafõndan sõzdõrmazlõk conta kanallarõnõn yanõsõra diğer tarafa tekabül eden kõsõmda da conta kanallarõ bulunan bir birleşim parçasõ.


18

5.2.3.1.3 - İşlem İç Basõnç Deneyi İçin: Deney numunesi suyla doldurulur ve aşõrõ bir iç basõnç oluşturmadan havasõ alõnõr. Çizelge 11�de verilen su basõnçlarõ sõrasõyla uygulanõr. ÇİZELGE 11 - İç Basõnç Deneyi Tepe Basõncõ Süre

dakika kPa bar 0 20 100

0,0 0,2 1,0

5 10 30

Deney numunesinin yüzeyindeki çatlak, su damlasõ, su kaybõ veya nem izleri kaydedilir. Dõş Basõnç Deneyi İçin: Birleşim parçasõna iç basõnç deneyinde uygulanan basõnçlar uygulanõr. Deney numunesinin yüzeyindeki çatlak, su damlasõ, su kaybõ veya nem izleri kaydedilir. 5.2.3.1.4 - Sonuçlarõn Gösterilmesi ve Değerlendirilmesi Deney esnasõnda yapõlan gözlemlerin sonuçlarõ Madde 5.1.5�e uygun olmalõdõr. 5.2.3.2 - Doğrusallõktan Sapmalõ Birleşim (Açõlõ Birleşim) 5.2.3.2.1 - Deney Numunesi Madde 5.2.3.1.1�e uygun olmalõdõr. 5.2.3.2.2 - Deney Cihazõ Madde 5.2.3.1.2�ye uygun olmalõdõr. 5.2.3.2.3 - İşlem Borulardan birisi, Çizelge 12 ve Şekil 6�da verilen y değerlerine veya imalâtçõ tarafõndan izin verilen maksimum sapma değerleri elde edilinceye kadar boyuna ekseni doğrultusunda çevrilerek saptõrõlõr. ÇİZELGE 12 - Birleşim Parçalarõnõn Minimum Sapmasõ DN Minimum Sapma y

(mm/m) < 300 300 ≤ DN ≤ 600 600 < DN ≤ 1000 > 1000

30 20 10 10 000/DN

Daha sonra Madde 5.2.3.1�e uygun olarak iç ve dõş basõnç deneyi uygulanõr.

ŞEKİL 6 - Açõlõ Birleşim


19

5.2.3.2.4 - Sonuçlarõn Gösterilmesi ve Değerlendirilmesi Deney esnasõnda yapõlan gözlem sonuçlarõ Madde 5.1.5�e uygun olmalõdõr. 5.2.3.3 - Kesme Yükü Altõnda Birleşim 5.2.3.3.1 - Deney Numunesi Madde 5.2.3.1.1�e uygun olmalõdõr (Şekil 7 ve Şekil 8). 5.2.3.3.2 - Cihazlar Madde 5.2.3.1.2�de belirtilene ek olarak ilâve kesme yükü uygulayabilecek bir cihaz (Şekil 7 ve Şekil 8).

a) Deney basõncõyla oluşan kuvvetlere karşõ koyan ve hava tahliyesini sağlayan başlõk veya tapa.

ŞEKİL 7 - Muflu Borular İçin Deney Düzeneği

NOT - Şekildeki semboller Madde 5.2.3.3.3�de açõklanmõştõr.

ŞEKİL 8 - Manşonlu Borular İçin Deney Düzeneği 5.2.3.3.3 - İşlem Kesme yükü; uygulanan yük, borunun ağõrlõğõ, içindeki suyun ağõrlõğõ ve deney düzeneğine bağlõ olarak deney cihazõnõn ağõrlõğõ şeklinde uygulanan toplam yük olarak verilir.


20

Deney numunesi suyla doldurulur ve aşõrõ bir iç basõnç oluşturmadan bütün hava boşaltõlõr. İlâve yük, aşağõdaki iki metottan birine uygun olarak uygulanõr: Birinci Metot: İlâve yük FZ, Şekil 7 ve Şekil 8�e uygun olarak uygulanõr.

F1

( c c1) x Fs c +Fec2 - (Fr +Fw) ( c - c2)

2z =−

ll

l

Burada: lc: birleşim parçalarõ ve mesnet ortasõ arasõndaki mesafe (metre) (Şekil 7 ve Şekil 8), c1: birleşim parçalarõ ve FZ ekseni arasõndaki mesafe (metre) (Şekil 7 ve Şekil 8), c2: mesnet ile Fe ekseni arasõndaki mesafe, Fe: başlõk veya tapanõn kütlesi (Newton), Fr: borunun kütlesi (Newton), Fs: kesme yükü (10 DN) (Newton), Fw: (kesme yükü altõndaki borunun) içindeki suyun kütlesi (Newton), Fz: ilâve kesme yükü (Newton). Sonraki ilâve yük iç basõnç uygulamasõ Madde 5.2.3.1.3�e uygun olarak yapõlmalõdõr. İkinci Metot (Mufsuz Borular İçin): Şekil 8�de verildiği gibi FS = Kesme yükü = 20 DN olarak ilâve yük uygulanõr (Newton) Sonraki ilâve yük iç basõnç uygulamasõ Madde 5.2.3.1.3�e uygun olarak yapõlõr. Her iki metotta da numune yüzeyi incelenir. 5.2.3.3.4 - Sonuçlarõn Gösterilmesi ve Değerlendirilmesi Deney esnasõnda yapõlan gözlem sonuçlarõ Madde 5.1.5�e uygun olmalõdõr. 5.3 - İŞARETLEME Birleşim parçalarõna okunaklõ ve kalõcõ olarak en az aşağõdaki bilgiler işaretlenmelidir: a) TS 1902 EN 588-1, b) Anma çapõ, c) İmalâtçõ firma, d) İmalât tarihi (en azõndan ay ve yõl), e) Sõnõf (gerekirse), f) AT tip birleşim parçalarõ için �AT�, NT tip birleşim parçalarõ için �NT�. NOT - Etiketleme konusunu alan EU ve/veya EFTA mevzuatõ dikkate alõnmalõdõr. 6 - BİRLEŞİM ÖZEL PARÇALARI 6.1 - GENEL Bu standard; sadece çatallar, T dirsekler veya dirsekler gibi sõkça kullanõlan birleşim özel parçalarõyla ilgilidir. NOT 1 - Birleşim özel parçasõ tipleri, örnekler halinde �Bilgi Ek F�de verilmektedir. Diğer birleşim özel parçalarõ bu standardõn şartlarõnõ sağlamasõ kaydõyla tedarik edilebilir. NOT 2 - İstenirse, imalâtçõ boru hattõ oluşturmak üzere elyaflõ çimentolarla birleşim amacõyla

malzeme/birleşim özel parçalarõ temin etmeli ve tavsiyede bulunmalõdõr. NOT 3 - Menholler ve muayene odalarõ birleşim özel parçalarõ kapsamõnda olmayõp bu standardõn

ikinci kõsmõnda yer verilmiştir.


21

6.2 - BİRLEŞİM Birleşim özel parçalarõnõn birleşimi Madde 4.1�e uygun olmalõdõr. Kesilerek veya boru parçalarõnõ birleştirerek yapõldõğõnda parçalarõn birleştirilmesinde epoksi türevli yapõştõrõcõ veya diğer uygun bağlayõcõ malzeme kullanõlmalõdõr. Yapõştõrõcõ, Madde 6.9�a uygun olmalõdõr. 6.3 - BİRLEŞİM ÖZEL PARÇALARININ UÇLARI Birleşim özel parçalarõnõn uçlarõ Madde 4.3�e uygun olmalõdõr. 6.4 - GENEL GÖRÜNÜM VE BİTİŞ İŞÇİLİĞİ Birleşim özel parçalarõ Madde 4.4�e uygun olmalõdõr. 6.5 - İÇ YÜZEY DÜZGÜNLÜĞÜ Birleşim özel parçalarõ Madde 4.5�e uygun olmalõdõr. 6.6 - GEOMETRİK ÖZELLİKLER Birleşim özel parçalarõnõn boru hattõnõn dizaynõyla ilgili bütün boyutlarõ ve diğer boyutlarõ imalâtçõ dökümanõnda verilmelidir. 6.6.1 - Anma Çapõ Anma çapõ Madde 4.6.1�e uygun olmalõdõr. 6.6.2 - Et Kalõnlõğõ Birleşim özel parçalarõnõ gövde et kalõnlõğõ en az, kullanõlacağõ borunun sõnõfõ için imalâtçõnõn beyan ettiği et kalõnlõğa eşit olmalõdõr. NOT - Et kalõnlõğõ; yük taşõma kapasitesi diğer yöntemlerle (bağlantõ özel parçasõnõ şantiyede betonla

takviye ederek gibi) garanti edilmek kaydõyla daha düşük alõnabilir. 6.6.3 - Dõş Çap Birleşim özel parçalarõnõn uç dõş çapõ; imalâtçõnõn beyan ettiği sõnõfa tekabül eden boru dõş çapõna (d2) uygun olmalõdõr. 6.6.4 - Tornalõ Uç Boyu Birleşim özel parçalarõnõn tornalõ uç boyu Madde 4.6.6�ya uygun olmalõdõr. 6.6.5 - Dirsek ve Branşman Açõlarõ Tavsiye edilen değerler Çizelge 13�te verilmiştir. ÇİZELGE 13 - Dirsek ve Branşman Açõlarõ Dirsek İçin Branşman İçin 15° 20° - 22° - 30′ 30° 45° 60° 90°

45° 67° - 70° 87° - 90°

Dirsekler için mümkünse 15° ve 30° tavsiye edilir. Branşman için ise, mümkünse 45° tavsiye edilir. Not - Diğer açõlar, imalâtçõ ile alõcõ arasõnda mutabakat olmasõ kaydõyla öngörülebilir. 6.6.6 - Dirseklerin Yarõçapõ Dirseklerin tavsiye edilen minimum eksen yarõçapõ, minimum yarõçapõn r = 0,7 DN olduğu DN > 200 ve açõ > 70° olan dirsekler dõşõnda, r = 0,5 DN�dir.


22

6.6.7 - Sapma Sõnõrlarõ İç çap, dõş çap, tornalõ uç boyu, anma boyu ve et kalõnlõğõnõn sapma sõnõrlarõ Madde 4.6.6, Madde 4.6.7.1, Madde 4.6.7.2, Madde 4.6.7.3 ve Madde 4.6.7.4�de verildiği gibi olmalõdõr. 6.7 - MEKANİK ÖZELLİKLER - TEPE YÜKÜ SONUCU KIRILMA DAYANIMI Birleşim özel parçalarõnõn şantiyede ilâve destek olmadan montajõ durumunda birleşim özel parçasõnõn her doğrusal metre boyu başõna tepe kõrõlma dayanõm değerleri, anma çapõ ve sõnõfa uygun olarak Madde 6.10.3�de açõklandõğõ şekilde deneye tâbi tutulduğunda Madde 4.7.1�deki Çizelge 7�de verilen değerin % 90�õna eşit olmalõdõr. 6.8 - MEKANİK ÖZELLİKLER - BASINÇ Madde 6.10.4�e uygun olarak denendiğinde, birleşim özel parçasõnda herhangi çatlak, sõzõntõ veya su damlacõklarõ görülmemelidir. 6.9 - YAPIŞTIRICININ BAĞLAMA KARARLILIĞI Madde 6.10.5�e uygun olarak denendiğinde, birleşim özel parçasõnda herhangi bir sõzõntõ veya su damlacõklarõ olmamalõ ve yapõştõrõcõ, kullanõmdaki verimi etkileyebilecek değişiklik göstermemelidir. 6.10 - DENEY METOTLARI 6.10.1 - Genel 6.10.1.1 - Kabul Deneyleri Kabul deneyleri, birleşim özel parçalarõ üzerinde imalâtçõnõn yerinde ve teslim edildiği şekliyle yapõlmalõdõr. NOT - İmalâtçõ, bu deneyi priz almanõn ilk safhalarõnda rutin kalite kontrol sisteminin bir parçasõ olarak

yapabilir. Bu deneyler şunlarõ içerir: � Genel görünüm, işçilik ve işaretlemenin görsel kontrolü, � Madde 6.6�da belirtilen geometrik özellikler. 6.10.1.2 - Tip Deneyleri Bu deneyler birleşim özel parçalarõ üzerinde teslim edildiği şekliyle yapõlmalõdõr. Tip deneyleri yapõlõrken, mamulun bu standardõn şartlarõna uygunluğunu görmek açõsõndan kabul deneyleri de yapõlmalõdõr. Bu deneyler şunlarõ içerir: � Tepe yükü sonucu kõrõlma deneyi, � Basõnç deneyi, � Yapõşkanlõ bağlamalarda bağlama kararlõlõğõ deneyi. 6.10.2 - Geometrik Özellikler Ölçüm metodu Madde 4.10.2�ye uygun olmalõdõr. 6.10.3 - Tepe Yükü Sonucu Kõrõlma Deneyi Bu standarda uygun borudan kesilmiş olan, tornalanmõş, birleşim yapõlmõş ve yapõştõrõlmõş birleşim özel parçalarõna bu deney uygulanmaz. Diğer durumlar için, bu deney, aşağõda verilen değişikliklerle Madde 4.10.3.1�e uygun olarak yapõlõr: Deney numunesi komple bir birleşim özel parçasõ olmalõdõr. Üst ve alt baskõ bloklarõnõn her ikiside düz olmalõdõr. Tepe yükü sonucu kõrõlmanõn yapõldõğõ birleşim özel parçasõnda tormalõ uç veya muf veya açõlõ dirsek bulunmamalõdõr (açõlõ dirsek olma durumunda Şekil 9 ve Şekil 10). Baskõ bloklarõ tepe yükü sonucu kõrõlma deneyinin gerektirdiği boyutlarda olmalõdõr (Şekil 9 ve Şekil 10).


23

Birleşim özel parçasõnõn boyu (l), baskõ bloklarõ arasõnda kõrõlan etkin boydur. Sonuçlar Madde 4.10.3.1.4�e uygun olarak ifade edilir. Burada (l) baskõ bloklarõ arasõna kõrõlan etkin boydur. Sonuç Madde 4.7.1�e uygun olmalõdõr.

ŞEKİL 9 - Dirseklere Yük Uygulamasõ


24

ŞEKİL 10 - Branşmanlara Yük Uygulanmasõ

6.10.4 - Basõnç Sõzdõrmazlõk Deneyi Deney, basõnç kaynağõ ile irtibatlandõrõlmõş komple birleşim özel parçasõ üzerinde yapõlõr. İç basõnç nedeniyle oluşan uç kuvvetler, uygun cihazlarla absorbe edilmelidir. Basõnç 100 kPa ± 10 kPa (1 bar ± 0,1 bar)�a yavaş yavaş arttõrõlmalõdõr. Bu basõnçta 30 dakika tutulmalõdõr. Sonuç Madde 6.8�e uygun olmalõdõr. 6.10.5 - Yapõşma Kararlõlõğõ Deneyi Bu deney, yapõştõrõcõ bağlantõlarõ olan 4 birleşim özel parçasõ üzerinde yapõlõr. Birleşim özel parçalarõ deneyden önce 20°C ± 2°C sõcaklõk, % 65 ± % 5 nispî nemli havada 7 gün bekletilir. Daha sonra basõnç dayanõmõ Madde 6.10.4�e uygun olarak tayin edilir. Numunelere aşağõdaki şekilde 10 çevrim uygulanõr: � 15 saat süreyle % 85 ± % 5 nispî nem ve 70°C ± 2°C�da tutma ve � 9 h saat süreyle % 30 ± % 5 nispî nem ve 20° ± 2°C�da tutma. Daha sonra aşağõdaki gibi 10 çevrim uygulanõr: � 15 saat süreyle 20°C ± 2°C ve % 65 ± % 5 nispî atmosferik nemde tutma � 9 saat süreyle -15°C ± 2°C�da tutma. Daha sonra birleşim özel parçalarõ Madde 6.10.4�e uygun olarak sõzdõrmazlõk deneyine tâbi tutulur. Sonuç Madde 6.9�a uygun olmalõdõr. 6.11 - İŞARETLEME Birleşim özel parçalarõna, okunaklõ ve kalõcõ olarak en az aşağõdaki bilgiler işaretlenmelidir: a) TS 1902 EN 588-1, b) Anma çapõ, c) İmalâtçõ firma, d) İmal tarihi ( en az ay ve yõl), e) Sõnõfõ (gerekirse), f) AT tip mamuller için �AT�, NT tip mumuller için �NT�. NOT - Etiketleme konusundaki EU ve/veya EFTA mevzuatõ dikkate alõnmalõdõr.


25

7 - KALİTE KONTROL 7.1 - GENEL Bu standarda göre imal edilip teslim edilen mamullere, kalite kontrol amacõyla aşağõdaki işlemler uygulanõr: a) Mamullerin başlangõç kontrolu (tip deneyi) (Madde 7.2), b) İmalâtçõ tarafõndan yapõlan dahili kalite kontrol (Madde 7.3) ve c) Bağõmsõz üçüncü taraf tarafõndan yapõlan kontrol (üçüncü taraf muayenesi) (Madde 7.4). 7.2 - MAMULÜN BAŞLANGIÇ KONTROLU (Tip Deneyi) Madde 4.10, Madde 5.2 ve Madde 6.10�a uygun olarak başlangõç kontrolu, imalâtçõnõn lâboratuvarõnda veya EU veya EFTA tarafõndan tanõnan bağõmsõz bir deney kuruluşunun denetimindeki başka bir yetkili lâboratuvar tarafõndan yapõlmalõdõr. Bu deneylere ait tam olarak doldurulmuş raporlar kayõt edilmeli, dosyalanmalõ ve üçüncü tarafõn incelenmesine hazõr bulundurulmalõdõr. Formülâsyon ve/veya imalât metodunda etkileri önceki deneyimlere göre tahmin edilemeyen büyük bir değişiklik yapõlmadõğõ sürece, sonuçlarõ olumlu çõkan sadece bir tip deneyi yeterlidir. Aksi takdirde bu deney tekrar edilmelidir. 7.3 - İMALÂTÇI TARAFINDAN YAPILAN DAHİLÎ KALİTE KONTROL 7.3.1 - Kalite Sistemi İmalâtçõ bu standarda uyabilmek için dokümante edilmiş etkin bir kalite kontrol sistemi oluşturmalõ ve sürdürmelidir. İmalâtçõnõn kalite kontrol sistemi, bu standardõn yayõnlanmasõndan itibaren 6 yõl içinde TS EN ISO 9001 veya TS EN ISO 9002 ulusal standardlara uygun olmalõdõr. EN ISO 9001 ve TS EN ISO 9002�ye henüz sahip olmayan işletmelerin kalite organizasyonu en az Ek A�nõn şartlarõnõ sağlamalõdõrlar. 7.3.2 - Kabul Deneyleri Her özelliğinin sõnõrõ % 4�lük AQL�ne tâbi tutulmalõdõr. TS 7398 (ISO 390)�e göre % 4�lük AQL ve S3 muayene seviyeli olarak oluşturulan numune alma plânõ, büyük partilerin % 95�inin kabul koşullarõnõ sağlamasõnõ güvence altõna almaktadõr. Birleşim parçalarõ üzerinde tip deneyi tatbik edildikten sonra (Madde 5.2.1.2) birleşim parçasõnõn bu standarda uygunluğu; birleşim parçalarõnõn boyutlarõ ve sõzdõrmazlõk contalarõnõn EN 681-1�e uygunluğu kontrol edilerek sağlanmalõdõr. 7.3.3 - Bitmiş Mamulün Muayenesi Bitmiş mamulün muayenesi bu standardõn bir şartõ değildir. NOT - Şayet özel durumlarda müşteri tarafõndan õsrarla talep edildiğinde bu muayene, EK B ve TS 7398

(ISO 390)�a göre yapõlabilir. 7.4 - ÜÇÜNCÜ TARAF MUAYENESİ 7.4.1 - Genel İmalâtçõ her üretim hattõ için, muayene kuruluşu ile sözleşme yaparak üçüncü taraf muayenesi oluşturmalõ ve sürdürmelidir. Üçüncü taraf muayenesi, resmi EU veya EFTA tarafõndan tanõnmõş bir makam tarafõndan yapõlmalõdõr. Üçüncü taraf muayenesinin amacõ, mamul üzerinde bağõmsõz bir kalite kontrolu gerçekleştirmek ve imalâtçõnõn bu standardõn şartlarõnõ sürekli olarak karşõlayan mamulu imal edebilecek yeterlilikte olduğunu teyit etmektir.


26

Çizelge 14�e göre üçüncü taraf belgelendirme işlemi, bu standardõn yayõnlanmasõndan itibaren mümkün olan en kõsa sürede ve 2 yõlõ aşmayacak bir zaman zarfõnda oluşturulmalõdõr. Henüz üçüncü taraf muayeneye tâbi olmamõş ürünler için kabul deneyi Ek B�ye göre istenebilir. Üçüncü taraf belgelendirmesi oluşturulmadan ve sürdürülmeden önce bu standardõn numarasõ mamul üzerine işaretlenemez. ÇİZELGE 14 - Boru, Birleşim ve Birleşim Özel Parçalarõnõn Üçüncü Taraf Muayenesi Deney numunesi Özellik Özellik madde no Deney metodu Görünüm, işçilik 4.4 İşaretleme 4.11 Borular Boyutlar 4.6 4.10.2 Tepe basõncõ sonucu kõrõlma mukavemeti 4.7.1 4.10.3.1 Boyuna eğilme yükü 4.7.2 4.10.3.2 Görünüm, işçilik 6.4 Birleşim özel parçalarõ İşaretleme 6.11 Boyutlar 6.6 6.10.2 Görünüm, işçilik 5.1.3 Manşonlar ve muflar İşaretleme 5.3 Boyutlar 5.1.4 5.2.2 7.4.2 - TS EN ISO 9001 ve TS EN ISO 9002�ye Uygun Belge ve Kalite Sistemine Sahip Fabrikalar Üçüncü tarafça yapõlan muayeneler düzenli aralõklarda yõlda en az bir kez olmak üzere ve önceden haber verilmeksizin yapõlmalõdõr. Üçüncü taraf muayene işlemleri şunlarõ içermelidir : − TS EN ISO 9001 veya TS EN ISO 9002�ye uygun olarak imalâtçõya kalite sistemi için verilen

yeterlilik belgesinin geçerliliğinin kontrolu; − Çizelge 14�e uygun olarak bitmiş mamullerin rutin olarak ve bağõmsõz bir şekilde denenmesi. 7.4.3 - TS EN ISO 9001 ve TS EN ISO 9002�ye Uygun Belge ve Kalite Sistemine Sahip Olmayan Fabrikalar Üçüncü tarafça yapõlan muayeneler düzenli aralõklarda yõlda en az dört kez olmak üzere ve önceden haber verilmeksizin yapõlmalõdõr. Üçüncü taraf muayene işlemleri şunlarõ içermelidir : − Sürekli ve sistemli imalât için ekip ve ekipmanõn yeterliliğinin değerlendirilmesi, − Dahili kalite kontrolden sorumlu bölümün imalât bölümünden bağõmsõz olduğunun teyidi, − Tip deneylerinin bu standardõn şartlarõna uygun olarak tatminkar şekilde yapõldõğõnõn teyidi, − Dahili kalite kontrol sonuçlarõnõn bu standardõn şartlarõna uygun olduğunun teyidi, − Bitmiş ürünlerin Çizelge 14�e göre rutin olarak ve bağõmsõz bir şekilde denenmesi. Üçüncü tarafça yapõlan muayene adedi, üçüncü tarafõn aşağõdaki hususlarõn sağlandõğõndan emin olmasõ şartõyla yõlda ikiye düşürülebilir : − imalâtçõnõn dahili kalite kontrol sistemi yeterli ise, − muayeneler 2 yõl boyunca sürekli olarak uygun ve etkin şekilde yapõlõyorsa ve, − sonuçlar bu standardõn şartlarõna uygun ise. Bu azaltõlmõş muayene sõklõğõ, kusurlu numune bulunmadõğõ sürece geçerli kalabilir. Üçüncü taraf, imalâtçõnõn muayene ve deneyleri bu standarda uygun olarak gerçekleştirdiğinden ve elde edilen sonuçlarõn bu standardõn şartlarõnõ sağladõğõndan emin olmalõdõr.


27

7.4.4 - Üçüncü Tarafõn Hazõrladõğõ Deney Raporu Muayene sonrasõnda üçüncü taraf denetçisi tarafõndan bir deney raporu yazõlmalõdõr. Bu deney raporunda en az aşağõdaki bilgiler bulunmalõdõr: − üçüncü taraf kuruluşun ismi ve yeri, − imalâtçõnõn ismi ve/veya kimliği, − fabrikanõn ismi ve yeri, − bu standardõn adõ ve numarasõ, − denenen mamulun tanõmõ, − deney sonuçlarõ ve değerlendirilmesi, − deney raporunun hazõrlandõğõ yer ve tarihi, − üçüncü taraf denetçisinin imzasõ. Ayrõca şunlar da bulunmalõdõr : a) TS EN ISO 9001 veya TS EN ISO 9002 belgesine sahip imalâtçõlar için, - dahilî kalite kontrol sistemini kapsayan belgenin geçerliliği ve - mamulun uygunluğu. 7.4.5 - Yeniden Deneme Üçüncü taraf muayenesi esnasõnda bir numune olumsuz çõkarsa, üçüncü tarafõn onayõyla olumsuz çõkan özellikler üzerinde sõklaştõrõlmõş muayene uygulanmalõdõr; şayet fazladan yapõlan bu muayene de olumsuz çõkarsa, mamül, olumlu neticeye erişilinceye kadar sevkiyattan çõkarõlmalõdõr. Uygunsuzluğu kaldõrmak için problem belirlenmeli ve imalâtçõ çözüme yönelik tedbirler almalõdõr. Talep edilirse, imalâtçõ bu tedbirler hakkõnda üçüncü tarafõ bilgilendirmelidir. 8 - BU STANDARDIN KAPSAMINDAKİ MAMÜLLERİN İŞARETLENMESİ Boru, branşman ve birleşim özel parçalarõnõn işaretlenmesinde en az aşağõdaki bilgiler bulunmalõdõr : − bu standardõn numarasõ, − anma çapõ, − boy (m), − sõnõf, − S serisi (gerekirse), − bileşim tipi : AT veya NT

Örnek : Boru TS 1902 EN 588-1-600-5-60-NT İlâve olarak bazõ malzemelerin kullanõmõnõ sõnõrlayan yasal şartlar belirtilmelidir.


28

EK A

HENÜZ TS EN ISO 9001 veya TS EN ISO 9002�ye SAHİP OLMAYAN FABRİKALAR İÇİN KALİTE ORGANİZASYONU

A.1 - GENEL ŞARTLAR A.1.1 - Personel, Kaynaklar ve Deney Ekipmanõ Muayene ve/veya deneylerle ilgili bütün personelin sorumluluk, yetki ve karşõlõklõ ilişkileri imalâtçõ tarafõndan tanõmlanmalõdõr. İmalâtçõ, faaliyetlerin gerçekleşmesi için gerekli olan kaynaklarõ ve eğitilmiş personeli sağlamalõdõr. İmalâtçõ, ölçüm ve deney cihazlarõnõ kontrol etmeli, kalibrasyonu ve sürekliliğini sağlamalõdõr. A.1.2 - Kalite Kayõtlarõ İmalatçõ, kalite kayõtlarõnõn tanõmõ, toplanmasõ, indekslenmesi, dosyalanmasõ, muhafaza edilmesi, bakõmõ ve tanzimi işlemlerini oluşturmalõ ve sürdürmelidir. Kalite kayõtlarõ, kalite sisteminin etkin çalõşmasõnõ ve istenen kaliteye ulaşõlmasõnõ göstermesi için devam ettirilmelidir. Bu bağlamda, ilgili taşaron kalite kontrol kayõtlarõ da bu sistemin bir elemanõ olmalõdõr. Kalite kayõtlarõnõn muhafaza süreleri en az 5 yõl olmalõdõr. Talep üzerine kalite kayõtlarõ üçüncü taraf muayenesine sunulmalõdõr. A.1.3 - İstatistiksel Metotlar İmalâtçõ, fabrika kalite kontrolunun teyidi için gereken uygun istatistiksel metotlarõ tanõmlamak için işlem oluşturmalõdõr. A.2 - KALİTE GÜVENCESİ A.2.1 - Genel İmalatçõ, mamulün bu standardda verilen şartlara uygunluğunu sağlamasõ amacõyla her üretim hattõ için dökümante edilmiş bir kalite sistemi oluşturmalõ ve sürdürmelidir. Kalite sistemi, dahilî kalite kontrolu ve üçüncü taraf belgelendirmesinden meydana gelir. A.2.2 - Dahilî Kalite Kontrol İmalâtçõ, her üretim hattõ için; boru, birleşimler ve birleşim özel parçalarõnõn bu standardõn şartlarõna uygun olduğunu teyit etmek zorundadõr. Dahilî kalite kontrol, gelen ham maddenin kontrolu, üretim prosesinin kontrolu, üretim anõndaki mamul özelliklerinin kontrolu ile bitmiş mamullerin son muayene ve deneylerini kapsamaktadõr. Dahilî kalite kontrol ve ilgili deney metotlarõyla ilgili şartlar aşağõdaki Çizelge A.1, Çizelge A.2 veÇizelge A.3�te verilmiştir. Minimum numune alma plânõ, veya % 4�lük AQL ve S1 muayene seviyeli olarak nitel özelliklere göre muayene (çift numune alma) için TS 2756-1 (ISO 2859-1)�e veya % 4�lük AQL ve S3 muayene seviyeli olarak değişkenlerle muayene (s veya σ metodu) için TS 2756-4 (ISO 3951)�e uygun olarak hesap edilmelidir. Bu numune alma plânlarõ Çizelge A.4�te verilmiştir.


29

ÇİZELGE A.1 - Borularõn Dahilî Kalite Kontrolu-Özellik ve Deney Metotlarõ Özellik madde no Deney metodu Genel görünüm ve bitiş işçiliği 4.4 görsel muayene İç yüzey düzgünlüğü 4.5 görsel muayene İç çap 4.6.2/4.6.7.1 4.10.2.1 Et kalõnlõğõ 4.6.3/4.6.7.2 4.10.2.3 Dõş çap 4.6.4/4.6.7.3 4.10.2.2 Boru boyu 4.6.5/4.6.7.4 4.10.2.4 Tornalõ uç boyu 4.6.6 4.10.2.5 Tepe yükü sonucu kõrõlma dayanõmõ 4.7.1 4.10.3.1 Eğilme yükleri 4.7.2 4.10.3.2 İşaretleme 4.11 görsel muayene ÇİZELGE A.2 - Birleşim Özel Parçalarõn Dahilî Kalite Kontrolu - Özellik ve Deney Metotlarõ Özellik madde no Deney metodu Genel görünüm ve bitiş işçiliği 6.4 görsel muayene İç yüzey düzgünlüğü 6.5 görsel muayene Dõş çap 6.6.3 6.10.2 İç çap* 4.6.2/4.6.7.1 6.10.2 Et kalõnlõğõ 6.6.2 6.10.2 Tepe yükü sonucu kõrõlma dayanõmõ* 6.7 6.10.3 İşaretleme 6.11 görsel muayene * Eğer bu standarda uygun borulardan yapõlmõşsa deney uygulanmaz. ÇİZELGE A.3 - Birleşim Parçalarõnõn Dahilî Kalite Kontrolu - Özellik ve Deney Metotlarõ Özellik madde no Deney metodu Muf ve manşonlarõn genel görünümü 5.1.3 görsel muayene Sõzdõrmazlõk contalarõ EN 681-1 EN 681-2 Manşon ve muflarõn şekil ve boyutlarõ 5.1.4 5.2.2 Sõzdõrmazlõk contalarõnõn şekil ve boyutlarõ* EN 681-1 EN 681-1 Sõzdõrmazlõk contalarõn sertliği* 5.1.2 EN 681-2 Manşonlarõn ve muflarõn işaretlenmesi 5.3 - Sõzdõrmazlõk contalarõnõn işaretlenmesi EN 681-1 EN 681-2 * Sõzdõrmazlõk contalarõ, EU tarafõndan tanõnan üçüncü tarafça belgelendirilmiş bir tedarikçi tarafõndan

sağlanmõşsa deney uygulanmaz. ÇİZELGE A.4 - Borular, Birleşim Parçalarõ ve Birleşim Özel Parçalar İçin Dahilî Kalite Kotrol - Minimum Numune Alma Plânlarõ Parti büyüklüğü

TS 2756-1 (ISO 2859-1) Normal muayene Nitel özelliklere göre muayene (AQL 4-Seviye S1)

TS 2756-4 (ISO 3951) Normal Muyane Değişkenli σ muayene metodu (AQL 4-Seviye S3)

Numune İlk İlk + ikinci Numune k adedi Kabul n1 Red n1 Kabul n2 Red n2 adedi < 280 2 0 1 NA* NA 2 0,936 281-500 2 0 1 NA NA 2 0,936 501-1200 3 0 1 NA NA 3 1,01 1201-3200 3 0 1 NA NA 4 1,11 3201-10000 3 0 1 NA NA 5 1,20 * NA = Uygulanmaz Kontrol partisinin büyüklüğü, imalâtçõ tarafõndan bir haftalõk maksimum üretime göre seçilir.


30

A.3 - UYGUN OLMAYAN MAMÜLLER Uygun olmayan bütün mamüller ayrõlmalõ, dağõtõmdan çõkarõlmalõ ve imalât sahasõ içerisindeki taşõma ve uygulama (depolama, işaretleme) ile ilgili talimat verilmelidir. Şayet dahilî kalite kontrol esnasõnda uygun olmayan mamul tespit edilmişse, imalâtçõnõn kalite güvence bölümü olumsuz çõkan konu(lar)da önlem almalõdõr. İncelemeden sonra, çõkan olumsuzluklarõn düzeltilmesi ve son muayene sonrasõnda imalâtçõnõn kalite kontrol bölümü, mamulün sevki konusundaki son kararõ vermelidir.


31

EK B ÜÇÜNCÜ TARAF BELGELENDİRMEYE GİRMEYEN MAMÜLLER İÇİN KABUL DENEYLERİ1)

B.1 - Özel bir hüküm olmadõğõ sürece ve teklif ve/veya siparişlerde belirtilmişse kabul deneyleri, bu standardõn deney programõna uygun olarak sevkiyat kõsõmlarõ üzerinde yapõlmalõdõr. Bu nedenle, deney programõnõn kabul deneylerini kapsamasõ gerekir. Numune alma maddesinin uygulanmasõyla ilgili detaylar, imalâtçõ ile alõcõ arasõnda kararlaştõrõlmalõdõr. B.2 - Numune alma işlemi kararlaştõrõldõktan sonra alõcõya teslim edilecek partilerden her iki tarafõn huzurunda numuneler alõnõr. Partiler henüz oluşmamõşsa, imalâtçõ alõcõya partilerin seçilebileceği ve işaretlenebileceği stoklarõ göstermelidir. Alõcõ ile satõcõ arasõnda aksi belirtilmediği sürece, incelenecek maksimum ve minimum muayene partileri aşağõdaki gibi olmalõdõr : − DN 250 çapa (dahil) kadar maksimum 400 ve minimum 100 boru, − DN 300 - 1000 (dahil) çap için maksimum 200 ve minimum 100 boru, − Birleşim parçalarõ ve birleşim özel parçalarõ için maksimum 200 ve minimum 100 adet. DN 1000�in üzerindeki çaplar için alõcõ ile imalâtçõ aralarõnda anlaşmalõdõr. B.3 - Deneyler imalâtçõnõn lâboratuvarõnda veya alõcõ ile satõcõnõn kararlaştõrdõğõ bağõmsõz bir lâboratuvarda yapõlmalõdõr. Uyuşmazlõk halinde, deneyler her iki tarafõn huzurunda yapõlmalõdõr. B.4 - Tahribatsõz deney yapõldõğõnda ve numune muayenesinin sonuçlarõnõn mamul standardõnõn kabul şartlarõnõ sağlamadõğõ durumlarda deneyler sevkiyatõn her parçasõ üzerinde istenebilir. İmalâtçõ ile alõcõ arasõnda aksi belirtilmediği sürece, tek tek denenmiş olup özellikleri sağlamayan birimler sevkedilmeyip ortadan kaldõrõlõrlar. 1) TS 7398 (ISO 390)


32

EK C (Bilgi İçin)

UZUN SÜRELİ DÜŞEY YÜK DENEYİ

Uzun süreli düşey yük deneyi, gömülü bir borunun sõnõfõna tekabül eden dõş yükün % 85�i altõndaki uzun vadede, minimum 50 senelik bir periyot için davranõşõnõ değerlendirir. Deney metodu, deneye hazõrlama ve borunun normal gömülü şartlarda uzun süre sonra oluşabileceğinden daha şiddetli şartlara maruz bõrakõlan deney numunesine yükün uygulanmasõndan ibarettir.


33

EK D ELÂSTİSİTE MODÜLÜ TESPİTİ İÇİN DENEY METODU

D.1 - DENEY NUMUNESİ Gövdeden 0,6 x DN boyunda bir boru parçasõ kesilir. Deney numunesinin çapõ maksimum DN 1000 olmak üzere imal edilen en büyük DN�ye eşit olmalõdõr. Deney numunelerinin minimum sayõsõ, her biri aynõ DN ve sõnõfa ait farklõ borulardan kesilmiş olmak şartõyla 4�tür. D.2 - CİHAZ Deney, Şekil 1�de gösterilen ve aşağõda açõklanan deney düzeneği ile yapõlmalõdõr. D.2.1 - Madde 4.10.3.1�e uygun basõnç deney cihazõ. D.2.2 - Budaksõz sert ağaçtan yapõlmõş V-şekilli 170° açõlõ alt ve üst baskõ bloklarõ. Yükün homojen iletimi için, baskõ bloklarõ deney cihazõnõn düz yüzeylerine paralel olan yüksek basõnçlõ hortumlar üzerine mesnetlendirilmelidir. D.2.3 - İç çapõn yük altõnda iken yatay ve düşey deformasyonunu 0,01 mm doğrulukla ölçümü için deney numunesinin her iki ucuna takõlmõş düzenek. D.2.4 - Boy, iç çap ve et kalõnlõğõ için 0,1 mm doğruluklu ölçüm aleti. D.2.5 - Kronometre. D.3 - İŞLEM D.3.1 - Deney numuneleri deneye başlamadan önce 1 hafta süreyle normal lâboratuvar ortamõnda bekletilmelidir. D.3.2 - Deney numunelerinin iç çapõ, et kalõnlõğõ ve boyu Madde 4.10.2�ye uygun olarak ölçülür. Numunelerin iç çaplarõ, boylarõ ve et kalõnlõklarõ 0,1 mm�ye ; iç çaplardaki deformasyon ise 0,01 mm�ye yuvarlatõlarak tayin edilir. Sonuçlar kaydedilir. D.3.3 - Deney numunesi yükleme eksenine merkezlenerek deney cihazõna yerleştirilir. Bütün deney numunelerinden beklenecek kõrõlma yükünün yaklaşõk tespiti için deney numunelerinden birine tepe yükü sonucu kõrõlma deneyi uygulanõr ve kaydedilir. D.3.4 - Deney numunesi yük eksenine merkezlenerek yerleştirilir ve boru deformasyonu tespiti için Şekil D.1�e uygun olarak ölçüm cihazõ yerleştirilir. D.3.5 - Alt deney yükü (Falt = 300 N) uygulanõr. D.3.6 - Yük üst deney yüküne kadar (Füst = 0,3 x Fkõrõlma) arttõrõlõr ve darbe olmaksõzõn 500 N/s�lik sabit hõzla Falt�a düşürülür. Bu çevrim iki defa tekrarlanõr. D.3.7 - Üç yükleme çevrimi ve 30 s�lik aradan sonra Falt ve Füst arasõndaki diğer yük uygulanõr. Bu iki yük arasõndaki düşey deformasyon ∆ dv ve yatay deformasyon ∆ dh ölçülür ve kaydedilir. D.4 - SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Elâstisite modülü aşağõdaki formül ile hesaplanõr :

( ) ( )E =

F - F x d + e x 12

x x e x

0,1488 d

0,1366

düst alt 1

3v h

3

16 l ∆ ∆

Burada ;


34

E ; elâstisite modülü (N/mm2), e ; deney numunesinin her iki ucundan alõnan dört et kalõnlõğõ ölçümünün ortalamasõ (mm), Füst ; üst yük (N), Falt ; alt yük (N), d1 ; deney numunesinin her iki ucundan alõnan dört iç çap ölçümünün ortalamasõ (mm), l ; deney numunesinin 90°�lik açõlarla alõnan dört boy ölçümünün ortalamasõ (mm), ∆dh ; Falt ve Füst yükleri arasõnda ölçülen her iki uçtaki ölçümlerin ortalamasõ olarak yatay

deformasyon (mm), ∆dv ; Falt ve Füst yükleri arasõnda ölçülen her iki uçtaki ölçümlerin ortalamasõ olarak düşey

deformasyon (mm). Deney raporunda en az aşağõdaki bilgiler bulunmalõdõr . − kullanõlan ölçüm aletinin tipi, − deney numulerinin sõnõf ve boyutlarõ, − Falt ve Füst yükleri, − ∆dv ve ∆dh deformasyonlarõ.

ŞEKİL D.1 - E - Modülünün Tahmini İçin Deney Düzeneği


35

EK E (Bilgi İçin)

DENEY NUMUNESİ ÇİFTLERİNİN İSTATİSTİKSEL KIYASLAMASI ÜZERİNE NOT SICAK SU DENEYİ (MADDE 4.10.4.2) - EVSEL KANALİZASYON ATIKLARINA KARŞI DAYANIKLILIK DENEYİ (MADDE 4.10.5) Bu deneyler 10 numune çifti üzerinde yapõlõr. Aynõ çiftteki numuneler arasõnda fark olmasõnõn esas sebebi deneyin kendisinden kaynaklanmaktadõr, (sõcak suda tutma, korozyon işlemi). Aynõ çifte ait iki deney numunesinde yapõlan tepe yükü sonucu kõrõlma mukavemeti deney sonuçlarõ, kendi oranlarõ ile kõyaslanõr (Şekil E.1). Sonuçlarõn ifadesinde verilen L, bu oranõn ortalamasõnõn tek yönlü güven aralõğõnõ verir (ISO 2602) (TS 2629).

ŞEKİL E.1 - Ortalamanõn Teorik Dağõlõm Eğrisi Burada ; M1: referans partinin tepe yükü sonucu kõrõlma yükü ortalamasõ, S1: referans partinin standard sapmasõ, M2: daldõrõlmõş partinin tepe yükü sonucu kõrõlma yükü ortalamasõ, S2: daldõrõlmõş partinin standard sapmasõ.


36

EK F (Bilgi İçin)

BİRLEŞİM ÖZEL PARÇASI TİPLERİ

Birleşimler

ŞEKİL F.1 - Standard Birleşim a) Elyaflõ Çimento

ŞEKİL F.2 - Geçiş Birleşimi


37

ŞEKİL F.3 - Branşman 45° ŞEKİL F.4 - Branşman 90°C

ŞEKİL F.5 - Dirsek 15° ŞEKİL F.6 - Dirsek 30°

ŞEKİL F.7 - Dirsek 45°C


38

Başka malzemeden yapõlmõş borularla birleşim.

ŞEKİL F.8 - Geçiş Contalarõ

ŞEKİL F.9 - Geçiş Manşonu


39

Yerleştirilmiş asbestli - çimento boru hatlarõna birleşme

ŞEKİL F.10 - Açõlõ Parça 45°

ŞEKİL F.11 - Kesik Bağlantõ


40

ŞEKİL F.12 - Temizleme Parçasõ

ŞEKİL F.13 - Kör Tapa


41

ŞEKİL F.14 - Beton Yapõlara Bağlantõ (Dişi) Ölçüler mm�dir.

ŞEKİL F.15 - Dayanak

Documents

TS1902