1Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΙΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ

(19ΟΣ ΚΑΙ 20ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ)

ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΙ ΑΝΤΙΚΑΤΟΠΤΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ

ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΦΟΙΤΗΤΗΣ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΣΑΜΠΟΥΚΟΣ ΑΜ 37565

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΔΩΡΑ ΜΕΝΤΗ ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ

4 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008

1

Να μελετήσετε τα ποιήματα laquoΗ Αγνώριστηraquo του Διονύσιου Σολωμού

laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo του Ιούλιου Τυπάλδου και laquoΠροτίμησιςraquo του

Αχιλλέα Παράσχου Αφού συμβουλευτείτε τις σχετικές σελίδες από το

Εγχειρίδιο Μελέτης και από τις ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας για την

επτανησιακή ποίηση την ποίηση του Σολωμού και την ποίηση του αθηναϊκού

ρομαντισμού

α) Να προσδιορίσετε και να σχολιάσετε την τεχνοτροπία τη μορφολογία και

τη γλώσσα του κάθε ποιήματος

β) Να σχολιάσετε τη διαχείριση του ερωτικού θέματος και τον συσχετισμό της

γυναικείας μορφής με τη φύση στα τρία ποιήματα

2

Διονύσιος Σολωμός laquoΗ Αγνώριστηraquo

Ποιά εἶναι τούτη ποὺ κατεβαίνει ἀσπροεντυμένη ὀχ τὸ βουνό Τώρα ποὺ τούτη ἡ κόρη φαίνεται τὸ χόρτο γένεται ἄνθι ἁπαλό κι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλλη καὶ τὸ κεφάλι συχνοκουνεῖ κι ἐρωτεμένο νὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖ Κόκκινα κι ὄμορφα ἔχει τὰ χεῖλα ὡσὰν τὰ φύλλα τῆς ροδαριᾶς ὅταν χαράζει καὶ ἡ αὐγούλα λεπτὴ βροχούλα στέρνει δροσιᾶς Καὶ τῶν μαλλιῶνε της τ ὡραῖο πλῆθος πάνου στὸ στῆθος λάμπει ξανθό ἔχουν τὰ μάτια της ὁποὺ γελοῦνε τὸ χρῶμα ποὔναι στὸν οὐρανό Ποιά εἶναι τούτη ποὺ κατεβαίνει ἀσπροντυμένη ὀχ τὸ βουνό

Αχιλλέας Παράσχος laquoΠροτίμησιςraquo

Δὲν θέλω κόρην ἄπειρον τοῦ ἔρωτος δὲν θέλω Δὲν θέλω ἀθωότητα δειλήν ἐρυθριῶσαν Εἶν εὔκολον εἰς ἄπειρον καρδίαν ν ἀνατέλλω λατρεύουσαν τὸ ἄδηλον τὸ ἄγνωστον ἐρῶσαν Ποτὲ γενναῖος μαχητὴς ἀόπλους δὲν φονεύει ψυχραίνει νίκη εὔκολος τὴν εὐγενῆ ἀνδρείαν Ζητεῖ ἀγρίαν συμπλοκήν ζητεῖ νὰ κινδυνεύσει καὶ ἰσχυροῦ πολεμιστοῦ νὰ σχίζει τὴν καρδίαν Κι ἐγὼ ἐδέχθην φίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένον κι ἤκουσα στόνον συμπαθῆ νεάνιδος ἁγίας ἀλλὰ τὸ φίλημα μὲ πῦρ δὲν ἦτο μεμιγμένον οὐδ ἦτο στόνος ἔρωτος ὁ στόνος τῆς δειλίας Τοιοῦτος ἔρως παίγνιον ἀγάπης θεωρεῖται καλεῖται περιέργεια ἀνυπομονησία καλεῖται ὅτι θέλετε ἀλλ ἔρως δὲν καλεῖται -Ἡ προανάκρουσις ποτὲ δὲν εἶναι ἁρμονία Ἔ ὅσοι τὸ ἐρύθημα ποθοῦν τὸ τετριμμένον εἰς τὸ γυμνάσιον αὐτὸ τοῦ ἔρωτος τοὺς στέλλω Ἂς λάβουν ἄλλοι φίλημα ἀπὸ ἁγνὴν παρθένον ἐμέ τοιοῦτον φίλημα κουράζει - δὲν τὸ θέλω Θέλω ψυχὴν ἡμιθανή ψυχὴν καταβληθεῖσαν τὸ πᾶν ἰδοῦσαν καὶ οὐδὲν μὴ ἔχουσαν νὰ μάθη καρδίαν ἁμαρτήσασαν καρδίαν τεφρωθεῖσαν γνωρίζουσαν τί ἔπαθε καὶ θέλουσαν νὰ πάθη Θέλω καρδίαν ζήσασαν ταχύτερον πεσοῦσαν νὰ τὴν ἐγείρω κι εἰς νεκρὰν ψυχὴν νὰ ἐμφυσήσω καρδίαν φθινοπωρινήν ζωὴν φυλλορροοῦσαν καὶ πεπτωκότα ἄγγελον ποθῶ νὰ ἐλεήσω Τοιοῦτος εἶμαι προτιμῶ τὴν νύκτα τῆς ἡμέρας τὸ πίπτον φύλλον καὶ οὐχὶ ναρκίσσους μυροβόλους ἀπὸ τὸ ἄστρον τῆς αὐγῆς τοὺς δύοντας ἀστέρας καὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλους

1862

3

Ιούλιος Τυπάλδος laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo

Ἐσὺ ποὺ πρώτη ἐπρόβαλες Ὅπου να ἰδῶ μοῦ φαίνεται σὰν ὄνειρο ἐμπροστά μου σὲ τρυφερὴ εὐμορφία

κι ἄναψες πάθη ἀκοίμητα ἢ σὲ θλιμμένα βλέμματα στὴν ἄδολη καρδιά μου νὰ λάμπη ἀκτίνα θεία ἄ ποῦ σαι πὲς μου ἀγάπη μου ἐκεῖ ἡ ψυχή μου ρίχνεται ποῦ σαι γλυκιά μου ἐλπίδα ὁλόθερμη ἀναμμένη Tὴ γῆν ἔχεις πατρίδα καὶ στρέφει παγωμένη ἢ τ ἄστρα τ οὐρανοῦ στὸ στῆθος τὸ θερμό Ἐσὲ ζητῶ στὸ χάραμα Ἀγάπησα κι ἀγάπησα

σὰ γλυκοφέγγει ἡ μέρα κι ἐσὲ ποτὲ δὲν εἶδα εἰς τὸν ἀφρὸ τῆς θάλασσας ἄ ποῦ σαι πὲς μου ἀγάπη μου στὸν ἥσυχον αἰθέρα ποῦ σαι γλυκιά μου ἐλπίδα ἐσὲ στὴν ἀνθοστόλιστη Πάθη βαθιὰ μ ἐπλάκωσαν τοῦ κάμπου πρασινάδα μὲ δύναμη μεγάλη στὴν μυστικὴν ἀχνάδα ἀλλ ἔμεινε στὴν πάλη τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦ ἀμόλυντη ἡ καρδιά

Πόσες φορὲς μοῦ φαίνεται Εἶδα θολή κατάμαυρη νὰ σὲ θωρῶ μπροστά μου ἡ αὐγὴ γιὰ μὲ νὰ βγαὶνη καὶ ἀπὸ τὰ στήθια στέκεται κι ἔρμη ἡ ψυχή μου ἀπόμεινε νὰ πετακτῆ ἡ καρδιά μου σ ὅλον τὸν κόσμο ξένη θωρῶ τὰ οὐράνια βλέμματα ἀλλὰ μεμιᾶς ἡ θάλασσα τ ἀγγελικό σου στόμα τ ἀστέρια ἡ γῆ ἀναζῆσαν τ ἀέρινο τὸ σῶμα καὶ λόγια μοῦ ἐμιλῆσαν τὰ ὁλόχρυσα μαλλιά ἐγκάρδια μυστικά

Πόσες φορές ἀγάπη μου Συχνὰ ἡ ψυχή μου ὑψώνεται ζητώντας σὲ εἰς τὰ ξένα στὸν ἄπλαστον αἰθέρα

μὲ πόθο γύρω ἀσήκωσα κόσμους ξανοίγει ἀγνώριστους τὰ μάτια ἐρωτευμένα ὅπου ἀναβρύζει ἡ μέρα ὅπου τὰ κάλλη ἐλάμπανε Γύρου ἀντηχάει ἀνέκφραστη μὲς στ ἄνθη στὰ λουλούδια οὐράνια μελωδία ὅπου χοροί τραγούδια χύνoυν κρυφὴ εὐωδία μαγεύουν τὴν καρδιά τὰ ρόδα τ οὐρανοῦ Κι ἐλόγιασα νὰ σ εὕρηκα Κι ὅταν τῆς μοίρας τ ἄσπλαχνο

ὦ ποθητή μου ἐσένα τὸ παγωμένο χέρι κι ηὖρα γλυκὰ χαμόγελα σκορπάη τὰ οὐράνια ὀνείρατα

καὶ στήθια παγωμένα σὰ σύγνεφο τ ἀέρι

μία μόνη εἶδαν τὰ μάτια μου μόλις στῆς γῆς τὴν ἄχαρη

καὶ τ ἀνθηρά της κάλλη μαύρη ζωὴ ξυπνάω

σὲ παγωμένη ἀγκάλη ἐσένα ἐποζητάω

μαραίνονται κρυφά θεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦ

4

Εἶν ἐδῶ κάτου ἀκόπιαστα Δάση βουνά ἀνθοστόλιστα

φθόνος δειλία καὶ πλάνη καὶ κρυσταλλένια βρύση

στολίζει ἀνείδια πρόσωπα ἡ ἐρμιά σας ναί τὴν ἄχαρη

τῆς δόξης τὸ στεφάνι ψυχή μου θ ἀναζήση σὰν τὴν ὀχιά τὸ φίλημα ὁ ὕμνος ἄνθι οὐράνιο

τὰ χείλη φαρμακώνει ὁποὺ ποτὲ δὲν σβηέται

ἡ προδοσία πλακώνει θερμὸς θέλει πετιέται

τοὺς κτύπους τῆς καρδιᾶς ἀπ τὴ θερμὴ καρδιά

Ἂν νιὸς ἀετός ἀπότομα Πλέρια ν ἀκούσω ἀτάραχη τινάξη τὰ φτερά του τὴν ὕπαρξη σιμά σου

ἄγριο γεράκι ρίχνεται καὶ κόσμο καὶ Παράδεισο

σὰν ἀστραπὴ ἐμπροστά του νὰ βρῶ στὴν ἀγκαλιά σου

Ἀνίσως ἄστρο ἀγνώριστο νὰ ναι γιὰ μᾶς οἱ μέρες μας

στὸν οὐρανὸ προβὰλη δική μας ἡ χαρά μας

ἡ μαύρη ἀνεμοζάλη τα δάκρυα μας δικά μας σηκώνεται μεμιᾶς δύο στήθια μία καρδιά

Ἀγάπη μου σπλαχνίσου με Κι ὅταν ψηλάθε ἡ ὕστερη καὶ πρόβαλε ἐμπροστά μου αὐγὴ γιὰ μὲ προβάλη μ ἐσένα κι ἡ Παράδεισο νὰ μὲ πλακὼση ὁ θάνατος θὰ κατεβῆ σιμά μου στὴ σπλαχνική σου ἀγκάλη στ ἀγγελικὸ τὸ στῆθος σου τὰ μάτια μου θωρώντας σε νὰ γείρω τὸ κεφάλι νὰ μείνουνε σβημένα εἰς τὴ γλυκιά σου ἀγκάλη κι ἡ πλάση ὅλη γιὰ μένα

νὰ βρῶ παρηγοριά θὰ ναι ἐνωμένη ἐκεῖ τοῦ κόσμου τὰ πλανέματα Ἐσὺ τὸ ἔρμο μνῆμα μου

καὶ τὲς χαρὲς ν ἀφήσω μὲ ρόδα θὰ στολίσης

καὶ μ ἐσὲ μόνη ἀγάπη μου κι αὐγὴ καὶ βράδυ θὰ ρχεσαι

σὲ μίαν ἐρμιὰ νὰ ζήσω δάκρυα σ αὐτὸ νὰ χύσης

νὰ μᾶς λέη λόγια ἀνέκφραστα καὶ μέσα ἀπὸ τὸν τάφο μου τὸ τρυφερὸ λουλούδι σὰν αὔρα δροσισμένη

καὶ μυστικὸ τραγούδι νύκτα βαθιὰ θὰ βγαίνη

τὴ νύκτα ἡ ἀστροφεγγιά μία μελωδία κρυφή

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ 7

∆ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ 11

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 16

6

Για το ∆ιονύσιο Σολωmicroό

laquoΤριῶν μεγάλων ἐθνοπλαστικῶν ἰδεῶν λαμπρὰ ἐνσάρκωσις εἶναι ἡ

ποίησις τοῦ Σολωμοῦ Τῆς ἰδέας τῆς πατρίδος τῆς ἰδέας τοῦ ὡραίου

τῆς ἰδέας τῆς γλώσσηςraquo Για τον Ιούλιο Τυπάλδο

laquoἩ τέχνη τοῦ Ἰουλίου Τυπάλδου κινεῖ μέσα μας αἰσθήματα καὶ νοήματα

πολὺ πνευματικά ἑπομένως πολὺ διαλεχτά νοήματα καὶ αἰσθήματα

ρεμβασμῶν ἐκεῖθε ἀπὸ τὴ γῆ καὶ ὀνείρων ὑπερουσιων ἕνα κόσμο

ὑπερπέρανhellipraquo Για τον Αχιλλέα Παράσχο

laquo ἀποτελεῖ ἄν ὄχι μοναδικόν ἀλλrsquo ὅμως σπάνιον φαινόμενον ποιητοῦ

τόσον ἐξόχου μὲ τόσας ἐλλείψειςraquo

Κ Παλαμάς

7

Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

Όταν οι μελετητές προσεγγίζουν τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία προσπαθώντας να προσδιορίσουν την απαρχή της οι γνώμες διίστανται και οι ημερομηνίες μεταβάλλονται Ωστόσο αν δεχτούμε τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους ως το κομβικό χρονικό όριο για την έναρξη της νεοελληνικής ιστορίας και αναγνωρίσουμε το δέκατο ένατο αιώνα ως το χρονικό ορίζοντα όπου ανατέλλει η νεοελληνική λογοτεχνία θα συναντήσουμε εκεί δυο διακεκριμένα λογοτεχνικά ρεύματα την Επτανησιακή Σχολή και την Αθηναϊκή Σχολή Τα ποιήματα που επιλέχτηκαν και δόθηκαν προς σχολιασμό ανήκουν σε αυτές τις λογοτεχνικές τάσεις με το Σολωμό και τον Τυπάλδο να εκφράζουν την ποίηση όπως αυτή αναπτύχθηκε στα υπό δυτική επιρροή Επτάνησα και τον Αχιλλέα Παράσχο να εκπροσωπεί την Αθηναϊκή Σχολή που κυριάρχησε στα πρώτα πενήντα χρόνια του νεότευκτου ελληνικού κράτους1

laquoΗ Αγνώριστηraquo ανήκει στα νεανικά λυρικά ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού σε αυτά που έγραψε στην πρώιμη περίοδό του την πενταετία 1818-1823 όταν εγκατεστημένος στη Ζάκυνθο αφήνει την ιταλική γλώσσα και μεταμορφώνεται σε ελληνόγλωσσο ποιητή Επηρεασμένος από την ιταλική λογοτεχνία και με την αυτοσχεδιαστική ευκολία που διαθέτει όταν δημιουργεί σονέτα σε αυτή τη γλώσσα συνθέτει πρώτα στα ιταλικά και μετά μεταφράζει στην ελληνική γλώσσα2 Γράφει λοιπόν το ποίημα σε μέτρο ιταλικής προέλευσης συνθέτοντας ένα σύντομο έργο αποτελούμενο από εννέα συνολικά τετράστιχες στροφές Τους τρεις πρώτους στίχους κάθε στροφής που είναι ιαμβικοί πεντασύλλαβοι ή εξασύλλαβοι διαδέχεται ο τέταρτος που είναι οξύτονος και τετρασύλλαβος Ο πρώτος στίχος σε κάθε στροφή είναι ανομοιοκατάληκτος ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος είναι μεταξύ τους ομοιοκατάληκτοι ο τέταρτος δε ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο στίχο της επόμενης στροφής Το ποίημα ολοκληρώνεται σε κυκλικό σχήμα επαναλαμβάνοντας ως ένατη στροφή την πρώτη

Χρησιμοποιώντας λοιπόν μικρούς ευλύγιστους στίχους που θυμίζουν ιταλική στιχουργία εκφράζεται σε λαϊκή γλώσσα σε μια δημοτική διανθισμένη με ζακυνθινούς ιδιωματισμούς όπως laquoὀχ τὸ βουνόraquo laquoγένεταιraquo laquoχεῖλαraquo laquoροδαριᾶςraquo laquoστέρνειraquo amp laquoμαλλιῶνεraquo Οι λέξεις αυτές που ο ποιητής συμπεριλαμβάνει στη γλώσσα του μαζί με σύνθετες λέξεις που εμπλουτίζουν λεξικολογικά και αισθητικά τη σύνθεσή του όπως laquoἀσπροεντυμένηraquo και laquoσυχνοκουνεῖraquo δημιουργούν μια εύστοχη γλωσσική επιλογή έναν λόγο που ρέει ευχάριστα χωρίς να προσφεύγει σε laquoλόγιεςraquo εκφράσεις της καθαρεύουσας Είναι στους στόχους του ποιητή να αναγάγει την καθομιλουμένη σε ποιητική γλώσσα ακολουθώντας τις επιταγές του ρομαντισμού Χωρίς να αποκλίνει λοιπόν από τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας διατηρεί τη φυσικότητά της και κατορθώνει να ενδιαφέρει και να

1 Πολίτης Λ Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυmicroα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713 σ4 2 Παναγιωτόπουλος Μ laquo∆ιονύσιος Σολωmicroόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γ Αθήνα 1978 σ64

8

συγκινεί το σημερινό αναγνώστη λόγω της αισθητικής ποιότητας αλλά και της γλωσσικής οικειότητάς του έργου του3

Παρά το γεγονός ότι ο Σολωμός την ίδια εποχή στα ιταλικά σονέτα του εκφράζεται με ωριμότητα και πυκνότητα οι ελληνικές του συνθέσεις αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται τόσο στο θέμα αλλά κυρίως στη μορφή ως απλοϊκά θα μπορούσε να πει κανείς και αφελή έργα Μοιάζει σαν να προσαρμόζει το ύφος και το περιεχόμενο των συνθέσεών του στο πρώιμο στάδιο που γενικότερα διανύει η νεοελληνική ποίηση4 Σε αυτά πάντως τα πρώτα του λυρικά στιχουργήματα ειδυλλιακής μορφής εντοπίζεται η νεοκλασικιστική επίδραση του ποιητή στην προσπάθειά του να μιμηθεί τα μορφολογικά στοιχεία του πρότυπου και να υπηρετήσει τους κλασικούς κανόνες της ισορροπίας και της αρμονίας Ο κλασικισμός του Σολωμού λοιπόν εντοπίζεται στη λιτότητα του ύφους εκφράζοντας το μέτρο την τάξη και την αρμονική μορφολογική ανάπτυξη5 Εμφανές στοιχείο εξάλλου αποτελεί και η προσεγμένη τριμερή δομή του ποιήματος χρησιμοποιώντας ως πρώτη και τελευταία την ίδια στροφή που λειτουργεί ως πρόλογος αλλά και ως επίλογος αντίστοιχα ενώ στις ενδιάμεσες στροφές αναπτύσσει το θέμα του ποιήματος

Η σχέση όμως του ποιητή με το ρομαντισμό ανιχνεύεται πέρα από τη χρήση της δημοτικής γλώσσας και στην επιλογή της φύσης ως μέσο έκφρασης υποκειμενικών αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων6 laquoΗ Αγνώριστηraquo διατηρεί τα συνήθη μορφικά χαρακτηριστικά του παραδοσιακού λυρικού ποιήματος όπως συντομία χρήση στροφών και συχνή ομοιοκαταληξία μιας ποίησης που κυριαρχεί στο ρομαντισμό7 Άλλωστε αναγνωρίζοντας τον απόηχο μιας αρκαδικής ειδυλλιακής ποίησης διαπιστώνουμε ότι ο Σολωμός σε πλήρη σύμπλευση με τον προρομαντισμό εκφράζει τον ιδανισμό του επιλέγοντας ως θεματολογία του την εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή

Σαφώς μεγαλύτερης έκτασης από την laquoΑγνώριστηraquo είναι το ποίημα του Ιούλιου Τυπάλδου laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo μια σύνθεση δεκαοκτώ οκτάστιχων στροφών που σχηματίζουν οκτάβες περιλαμβάνοντας τρεις ομοιοκαταληξίες που συμπλέκονται αυστηρά μεταξύ τους Έτσι σε κάθε στροφή ο δεύτερος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο και ο έκτος με τον έβδομο ενώ με εξαίρεση την πέμπτη και την έκτη στροφή ο όγδοος στίχος έχει κατάληξη όμοια με τον αντίστοιχο όγδοο της επόμενης στροφής Ο πρώτος ο τρίτος και ο πέμπτος στίχος είναι προπαροξύτονοι ο δεύτερος ο τέταρτος ο έκτος και ο έβδομος παροξύτονοι ενώ ο όγδοος οξύτονος

Στην πραγματικότητα η μορφή της οκτάβας που έχει το ποίημα προκύπτει από τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο του δημοτικού τραγουδιού που δανείζεται ο Τυπάλδος και τον οποίο χωρίζει μετά την όγδοη συλλαβή στο σημείο που παίρνουμε ανάσα όταν απαγγέλουμε το στίχο Ως εκ τούτου ένας οκτασύλλαβος στίχος ακολουθείται από έναν επτασύλλαβο στην ουσία το δεύτερο ημιστίχιο το οποίο συνιστά τη νοηματική επανάληψη

3 Γαραντούδης Ε laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ48 4 Πολίτης Λ όπ σ142 5 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σσ43-44 6 Γαραντούδης laquoΗ ποίηση του ∆ιονύσιου Σολωmicroούraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ73 7 Mackridge P ∆ιονύσιος Σολωmicroός microτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 σ70

9

του πρώτου συμπληρώνοντάς τον και αποδίδοντας στο δίστιχο μια νοηματική αυτοτέλεια Οι δυο τελευταίοι στίχοι κάθε στροφής όμως είναι επτασύλλαβοι Κι εδώ ακριβώς διαφαίνεται ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων με τη χρήση περίτεχνων στην ομοιοκαταληξία και πολύστιχων στροφών όπως η οκτάβα αλλά και ο αρμονικός συνδυασμός αυτών των μέτρων με τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο το στίχο που αποτέλεσε τη βάση όπου αναπτύχθηκε η έμμετρη ελληνική ποίηση8

Ο Τυπάλδος ο πιο τυπικός συνεχιστής του σολωμικού πνεύματος ακολουθεί το πρότυπό του κρατώντας από τη σολωμική ποίηση την ηδύτητα και τον ιδανισμό της9 Εξάλλου ο laquoκρίθινος Σολωμόςraquo όπως χαρακτηρίσθηκε ο Τυπάλδος από τον Ι Μ Παναγιωτόπουλο αποκαλύπτει στο έργο του μια επίδρασή που εστιάζεται κυρίως στα νεανικά ποιήματα της πρώτης ζακυνθινής περιόδου του Σολωμού10 Ως πιστός οπαδός και αυτός της δημοτικής την οποία θεωρεί ως την καταλληλότερη για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας γράφει σε αυτήν σε μια γλώσσα άμεση εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανησίων ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής προελεύσεως εμπλουτισμένη από το λαϊκό λεξιλόγιο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του επτανησιακού ρομαντισμού Μια δημώδης γλώσσα με ιδιωματισμούς όπως laquoἀχνάδαraquo laquoἐλόγιασαraquo laquoἀνείδιαraquo και laquoνιὸςraquo ζωντανή που αντλεί από τη λαϊκή παράδοση μορφή και μέτρο Εμπλουτισμένη όμως και από λόγια στοιχεία όπως laquoεἰςraquo laquoἐπρόβαλεςraquo laquoὅπουraquo και laquoἐλάμπανεraquo στοιχεία που μεταχειρίζεται ο ποιητής προσπαθώντας να της αποδώσει λογοτεχνικό χαρακτήρα

Χρησιμοποιώντας μια ρητορική που αναπτύσσεται με επιφωνήματα θαυμασμού και επαναλήψεις ερωτήσεων με την παράθεση συμπλεκτικών συνδέσμων και αναδιπλώσεις με αντιθέσεις και συμβολισμούς αλλά διατηρώντας πάντα ένα ύφος λιτό εκφράζει το συναίσθημα και τη φαντασία το συγκινησιακό και το ιδανικό όπως επιτάσσει ο εξιδανικευμένος ρομαντισμός που υιοθετεί ο Τυπάλδος Η θεματική του αντικατοπτρίζει τις ρομαντικές επιρροές με τις προσηνείς και εδώ αναφορές στην εξιδανικευμένη αέρινη ιδεατή σχεδόν συμβολική γυναικεία μορφή αλλά και με τη διαχέουσα μελαγχολική διάθεση που κορυφώνεται στην τελευταία στροφή με τα ταφικά τοπία εκεί όπου κυριαρχεί ο θάνατος ένα άλλο επίσης προσφιλές ρομαντικό μοτίβο Παράλληλα με την ισορροπημένη δομή του ποιήματος και στη μορφική ισορροπία που το χαρακτηρίζει διαβλέπουμε και τα κατάλοιπα των εκφάνσεων του κλασικισμού όπως αυτός ενσωματώθηκε στην επτανησιακή ποίηση

Ο λυρισμός του ποιήματος είναι έκδηλος και αναμφισβήτητος ίσως ασθενέστερος από αυτόν του Σολωμού αλλά εντέλει κινείται ξεκάθαρα στη σφαίρα του ιδανισμού με ηδύτητα και εκλεπτυσμένη χάρη11 Η εύκολη ρίμα δίνει μια πρόσθετη μαλακότητα στη σύνθεση ενώ οι ιδανικοί οραματισμοί με μουσική ευαισθησία μετουσιώνονται σε λυγερούς μουσικούς στίχους σε μελωδικότατες οκτάστιχες στροφές που μελοποιημένες έγιναν δημοφιλέστατο

8 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σ49 9 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ικαρος Αθήνα 1968 σ291 10 Γαραντούδης Ε Οι Επτανήσιοι και ο Σολωmicroός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 σσ6671 11 Πολίτης Λ όπ σ161

10

τραγούδι στο στόμα του λαού12 Είναι ξεκάθαρος ο διάλογος και των δυο ποιητών με την τοπική παράδοση η προσφυγή τους στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές του περιβάλλοντός τους της αστικής καντάδας και του δημοτικού τραγουδιού13 Και τα δυο ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη όλων των νυχτερινών κανταδόρων Αγαπήθηκαν αμέσως από το λαό μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν στην εποχή τους ενώ ακόμα και σήμερα αποτελούν έναυσμα για τη σύγχρονη δισκογραφία14

Αντίθετα στο ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου laquoΠροτίμησιςraquo παρατηρούμε διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα δείγματα της Επτανησιακής Σχολής Το ποίημα αποτελείται από οκτώ τετράστιχα με ιαμβικούς παροξύτονους δεκαπεντασύλλαβους που ακολουθούν πλεχτή ομοιοκαταληξία Η διαφορά του στιχουργήματος προβάλλει ξεκάθαρα στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο πολυγραφότατος ποιητής στην απλή καθαρεύουσα αυτήν που χρησιμοποιεί συχνότερα και η οποία κυριαρχεί στην πνευματική δημιουργία της Αθηναϊκής Σχολής Η χρήση της καθαρεύουσας στον ελλαδικό χώρο αντικατοπτρίζει τη διάδοση του γλωσσικού αρχαϊσμού αφού σύμφωνα με το κλασικιστικό δόγμα η εθνικοπατριωτική ιδεολογία του ελληνικού βασιλείου βρίσκει έκφραση και στην προσέγγιση του αρχαιοελληνικού γλωσσικού μεγαλείου Μέσα από την ποιητική δημιουργία η αθηναϊκή κοινωνία ελπίζει σε ένα απότομο ποιοτικό άλμα που θα της εξασφαλίσει το νέο της επιθυμητό πρόσωπο

Είναι το ρομαντικό πάθος που θα κατευθύνει για σαράντα χρόνια την πνευματική ζωή της Ελλάδας χτίζοντας φανταστικά παλάτια της Μεγάλης Ιδέας ή γκρεμίζοντας έναν θρόνο Ο ίδιος ρομαντισμός που στα Επτάνησα ρέπει προς τη λαϊκή γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις εδώ πορεύεται προς τη γλώσσα των αρχαίων Αυτόν τον αθηναϊκό ρομαντισμό εκφράζει ο Παράσχος με την προσπάθειά του να μετατρέψει τον καθημερινό λόγο σε κάτι υψηλότερο να του δώσει έστω και με το ζόρι διαστάσεις που δε διαθέτει με την υπερφορτωμένη ρητορική του έκφραση τη λατρεία του εξεζητημένου επιθέτου με την κενή ηχηρότητα το στόμφο και την ακυρολεξία την αντίφαση και πρώτα από όλα με την περιφρόνηση της λογικής15

Ο ποιητής ως τελευταίος εκπρόσωπος της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής στην πραγματικότητα εκφράζει τη φάση της παρακμής της Στο έργο του διατηρεί όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της σχολής όπως λυρισμός μεγαλοστομία και υπερβολή αλλά υπολείπεται του γνήσιου χαρακτήρα της αφού στερείται περιεχομένου και νοήματος16 Με τη χαρακτηριστική του ευκολία γράφει πηγαίες αλλά αφρόντιστες συνθέσεις χωρίς να σβήνει ή χωρίς σχεδόν ποτέ να τις διορθώνει Με ανεξέλεγκτη φαντασία αραδιάζει τους συχνά ανορθόγραφους στίχους του που με στόμφο εκφράζουν το ξεχείλισμα των αισθημάτων των ονείρων και των πόθων του Στίχοι που πηγάζουν από

12 Ζώρας Γ Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 σ174 13 Καψωmicroένος Ε Ο Σολωmicroός και η Ελληνική πολιτισmicroική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σ11 14 πρβλ CD Προς τον κύριο Γεώργιο ∆έ Ρώσση στίχοι ∆ιονύσιος Σολωmicroός microουσική σύνθεση Ξυδάκης Νίκος δισκογραφική εταιρεία Lyra Αθήνα 1990 15 Πολίτης Α Ροmicroαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-1880 εκδ Μνήmicroων Αθήνα 2003 σ115 16 Μαστροδηmicroήτρης Π ∆ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ ∆όmicroος Αθήνα 1990 σσ145-146

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

1

Να μελετήσετε τα ποιήματα laquoΗ Αγνώριστηraquo του Διονύσιου Σολωμού

laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo του Ιούλιου Τυπάλδου και laquoΠροτίμησιςraquo του

Αχιλλέα Παράσχου Αφού συμβουλευτείτε τις σχετικές σελίδες από το

Εγχειρίδιο Μελέτης και από τις ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας για την

επτανησιακή ποίηση την ποίηση του Σολωμού και την ποίηση του αθηναϊκού

ρομαντισμού

α) Να προσδιορίσετε και να σχολιάσετε την τεχνοτροπία τη μορφολογία και

τη γλώσσα του κάθε ποιήματος

β) Να σχολιάσετε τη διαχείριση του ερωτικού θέματος και τον συσχετισμό της

γυναικείας μορφής με τη φύση στα τρία ποιήματα

2

Διονύσιος Σολωμός laquoΗ Αγνώριστηraquo

Ποιά εἶναι τούτη ποὺ κατεβαίνει ἀσπροεντυμένη ὀχ τὸ βουνό Τώρα ποὺ τούτη ἡ κόρη φαίνεται τὸ χόρτο γένεται ἄνθι ἁπαλό κι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλλη καὶ τὸ κεφάλι συχνοκουνεῖ κι ἐρωτεμένο νὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖ Κόκκινα κι ὄμορφα ἔχει τὰ χεῖλα ὡσὰν τὰ φύλλα τῆς ροδαριᾶς ὅταν χαράζει καὶ ἡ αὐγούλα λεπτὴ βροχούλα στέρνει δροσιᾶς Καὶ τῶν μαλλιῶνε της τ ὡραῖο πλῆθος πάνου στὸ στῆθος λάμπει ξανθό ἔχουν τὰ μάτια της ὁποὺ γελοῦνε τὸ χρῶμα ποὔναι στὸν οὐρανό Ποιά εἶναι τούτη ποὺ κατεβαίνει ἀσπροντυμένη ὀχ τὸ βουνό

Αχιλλέας Παράσχος laquoΠροτίμησιςraquo

Δὲν θέλω κόρην ἄπειρον τοῦ ἔρωτος δὲν θέλω Δὲν θέλω ἀθωότητα δειλήν ἐρυθριῶσαν Εἶν εὔκολον εἰς ἄπειρον καρδίαν ν ἀνατέλλω λατρεύουσαν τὸ ἄδηλον τὸ ἄγνωστον ἐρῶσαν Ποτὲ γενναῖος μαχητὴς ἀόπλους δὲν φονεύει ψυχραίνει νίκη εὔκολος τὴν εὐγενῆ ἀνδρείαν Ζητεῖ ἀγρίαν συμπλοκήν ζητεῖ νὰ κινδυνεύσει καὶ ἰσχυροῦ πολεμιστοῦ νὰ σχίζει τὴν καρδίαν Κι ἐγὼ ἐδέχθην φίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένον κι ἤκουσα στόνον συμπαθῆ νεάνιδος ἁγίας ἀλλὰ τὸ φίλημα μὲ πῦρ δὲν ἦτο μεμιγμένον οὐδ ἦτο στόνος ἔρωτος ὁ στόνος τῆς δειλίας Τοιοῦτος ἔρως παίγνιον ἀγάπης θεωρεῖται καλεῖται περιέργεια ἀνυπομονησία καλεῖται ὅτι θέλετε ἀλλ ἔρως δὲν καλεῖται -Ἡ προανάκρουσις ποτὲ δὲν εἶναι ἁρμονία Ἔ ὅσοι τὸ ἐρύθημα ποθοῦν τὸ τετριμμένον εἰς τὸ γυμνάσιον αὐτὸ τοῦ ἔρωτος τοὺς στέλλω Ἂς λάβουν ἄλλοι φίλημα ἀπὸ ἁγνὴν παρθένον ἐμέ τοιοῦτον φίλημα κουράζει - δὲν τὸ θέλω Θέλω ψυχὴν ἡμιθανή ψυχὴν καταβληθεῖσαν τὸ πᾶν ἰδοῦσαν καὶ οὐδὲν μὴ ἔχουσαν νὰ μάθη καρδίαν ἁμαρτήσασαν καρδίαν τεφρωθεῖσαν γνωρίζουσαν τί ἔπαθε καὶ θέλουσαν νὰ πάθη Θέλω καρδίαν ζήσασαν ταχύτερον πεσοῦσαν νὰ τὴν ἐγείρω κι εἰς νεκρὰν ψυχὴν νὰ ἐμφυσήσω καρδίαν φθινοπωρινήν ζωὴν φυλλορροοῦσαν καὶ πεπτωκότα ἄγγελον ποθῶ νὰ ἐλεήσω Τοιοῦτος εἶμαι προτιμῶ τὴν νύκτα τῆς ἡμέρας τὸ πίπτον φύλλον καὶ οὐχὶ ναρκίσσους μυροβόλους ἀπὸ τὸ ἄστρον τῆς αὐγῆς τοὺς δύοντας ἀστέρας καὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλους

1862

3

Ιούλιος Τυπάλδος laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo

Ἐσὺ ποὺ πρώτη ἐπρόβαλες Ὅπου να ἰδῶ μοῦ φαίνεται σὰν ὄνειρο ἐμπροστά μου σὲ τρυφερὴ εὐμορφία

κι ἄναψες πάθη ἀκοίμητα ἢ σὲ θλιμμένα βλέμματα στὴν ἄδολη καρδιά μου νὰ λάμπη ἀκτίνα θεία ἄ ποῦ σαι πὲς μου ἀγάπη μου ἐκεῖ ἡ ψυχή μου ρίχνεται ποῦ σαι γλυκιά μου ἐλπίδα ὁλόθερμη ἀναμμένη Tὴ γῆν ἔχεις πατρίδα καὶ στρέφει παγωμένη ἢ τ ἄστρα τ οὐρανοῦ στὸ στῆθος τὸ θερμό Ἐσὲ ζητῶ στὸ χάραμα Ἀγάπησα κι ἀγάπησα

σὰ γλυκοφέγγει ἡ μέρα κι ἐσὲ ποτὲ δὲν εἶδα εἰς τὸν ἀφρὸ τῆς θάλασσας ἄ ποῦ σαι πὲς μου ἀγάπη μου στὸν ἥσυχον αἰθέρα ποῦ σαι γλυκιά μου ἐλπίδα ἐσὲ στὴν ἀνθοστόλιστη Πάθη βαθιὰ μ ἐπλάκωσαν τοῦ κάμπου πρασινάδα μὲ δύναμη μεγάλη στὴν μυστικὴν ἀχνάδα ἀλλ ἔμεινε στὴν πάλη τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦ ἀμόλυντη ἡ καρδιά

Πόσες φορὲς μοῦ φαίνεται Εἶδα θολή κατάμαυρη νὰ σὲ θωρῶ μπροστά μου ἡ αὐγὴ γιὰ μὲ νὰ βγαὶνη καὶ ἀπὸ τὰ στήθια στέκεται κι ἔρμη ἡ ψυχή μου ἀπόμεινε νὰ πετακτῆ ἡ καρδιά μου σ ὅλον τὸν κόσμο ξένη θωρῶ τὰ οὐράνια βλέμματα ἀλλὰ μεμιᾶς ἡ θάλασσα τ ἀγγελικό σου στόμα τ ἀστέρια ἡ γῆ ἀναζῆσαν τ ἀέρινο τὸ σῶμα καὶ λόγια μοῦ ἐμιλῆσαν τὰ ὁλόχρυσα μαλλιά ἐγκάρδια μυστικά

Πόσες φορές ἀγάπη μου Συχνὰ ἡ ψυχή μου ὑψώνεται ζητώντας σὲ εἰς τὰ ξένα στὸν ἄπλαστον αἰθέρα

μὲ πόθο γύρω ἀσήκωσα κόσμους ξανοίγει ἀγνώριστους τὰ μάτια ἐρωτευμένα ὅπου ἀναβρύζει ἡ μέρα ὅπου τὰ κάλλη ἐλάμπανε Γύρου ἀντηχάει ἀνέκφραστη μὲς στ ἄνθη στὰ λουλούδια οὐράνια μελωδία ὅπου χοροί τραγούδια χύνoυν κρυφὴ εὐωδία μαγεύουν τὴν καρδιά τὰ ρόδα τ οὐρανοῦ Κι ἐλόγιασα νὰ σ εὕρηκα Κι ὅταν τῆς μοίρας τ ἄσπλαχνο

ὦ ποθητή μου ἐσένα τὸ παγωμένο χέρι κι ηὖρα γλυκὰ χαμόγελα σκορπάη τὰ οὐράνια ὀνείρατα

καὶ στήθια παγωμένα σὰ σύγνεφο τ ἀέρι

μία μόνη εἶδαν τὰ μάτια μου μόλις στῆς γῆς τὴν ἄχαρη

καὶ τ ἀνθηρά της κάλλη μαύρη ζωὴ ξυπνάω

σὲ παγωμένη ἀγκάλη ἐσένα ἐποζητάω

μαραίνονται κρυφά θεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦ

4

Εἶν ἐδῶ κάτου ἀκόπιαστα Δάση βουνά ἀνθοστόλιστα

φθόνος δειλία καὶ πλάνη καὶ κρυσταλλένια βρύση

στολίζει ἀνείδια πρόσωπα ἡ ἐρμιά σας ναί τὴν ἄχαρη

τῆς δόξης τὸ στεφάνι ψυχή μου θ ἀναζήση σὰν τὴν ὀχιά τὸ φίλημα ὁ ὕμνος ἄνθι οὐράνιο

τὰ χείλη φαρμακώνει ὁποὺ ποτὲ δὲν σβηέται

ἡ προδοσία πλακώνει θερμὸς θέλει πετιέται

τοὺς κτύπους τῆς καρδιᾶς ἀπ τὴ θερμὴ καρδιά

Ἂν νιὸς ἀετός ἀπότομα Πλέρια ν ἀκούσω ἀτάραχη τινάξη τὰ φτερά του τὴν ὕπαρξη σιμά σου

ἄγριο γεράκι ρίχνεται καὶ κόσμο καὶ Παράδεισο

σὰν ἀστραπὴ ἐμπροστά του νὰ βρῶ στὴν ἀγκαλιά σου

Ἀνίσως ἄστρο ἀγνώριστο νὰ ναι γιὰ μᾶς οἱ μέρες μας

στὸν οὐρανὸ προβὰλη δική μας ἡ χαρά μας

ἡ μαύρη ἀνεμοζάλη τα δάκρυα μας δικά μας σηκώνεται μεμιᾶς δύο στήθια μία καρδιά

Ἀγάπη μου σπλαχνίσου με Κι ὅταν ψηλάθε ἡ ὕστερη καὶ πρόβαλε ἐμπροστά μου αὐγὴ γιὰ μὲ προβάλη μ ἐσένα κι ἡ Παράδεισο νὰ μὲ πλακὼση ὁ θάνατος θὰ κατεβῆ σιμά μου στὴ σπλαχνική σου ἀγκάλη στ ἀγγελικὸ τὸ στῆθος σου τὰ μάτια μου θωρώντας σε νὰ γείρω τὸ κεφάλι νὰ μείνουνε σβημένα εἰς τὴ γλυκιά σου ἀγκάλη κι ἡ πλάση ὅλη γιὰ μένα

νὰ βρῶ παρηγοριά θὰ ναι ἐνωμένη ἐκεῖ τοῦ κόσμου τὰ πλανέματα Ἐσὺ τὸ ἔρμο μνῆμα μου

καὶ τὲς χαρὲς ν ἀφήσω μὲ ρόδα θὰ στολίσης

καὶ μ ἐσὲ μόνη ἀγάπη μου κι αὐγὴ καὶ βράδυ θὰ ρχεσαι

σὲ μίαν ἐρμιὰ νὰ ζήσω δάκρυα σ αὐτὸ νὰ χύσης

νὰ μᾶς λέη λόγια ἀνέκφραστα καὶ μέσα ἀπὸ τὸν τάφο μου τὸ τρυφερὸ λουλούδι σὰν αὔρα δροσισμένη

καὶ μυστικὸ τραγούδι νύκτα βαθιὰ θὰ βγαίνη

τὴ νύκτα ἡ ἀστροφεγγιά μία μελωδία κρυφή

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ 7

∆ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ 11

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 16

6

Για το ∆ιονύσιο Σολωmicroό

laquoΤριῶν μεγάλων ἐθνοπλαστικῶν ἰδεῶν λαμπρὰ ἐνσάρκωσις εἶναι ἡ

ποίησις τοῦ Σολωμοῦ Τῆς ἰδέας τῆς πατρίδος τῆς ἰδέας τοῦ ὡραίου

τῆς ἰδέας τῆς γλώσσηςraquo Για τον Ιούλιο Τυπάλδο

laquoἩ τέχνη τοῦ Ἰουλίου Τυπάλδου κινεῖ μέσα μας αἰσθήματα καὶ νοήματα

πολὺ πνευματικά ἑπομένως πολὺ διαλεχτά νοήματα καὶ αἰσθήματα

ρεμβασμῶν ἐκεῖθε ἀπὸ τὴ γῆ καὶ ὀνείρων ὑπερουσιων ἕνα κόσμο

ὑπερπέρανhellipraquo Για τον Αχιλλέα Παράσχο

laquo ἀποτελεῖ ἄν ὄχι μοναδικόν ἀλλrsquo ὅμως σπάνιον φαινόμενον ποιητοῦ

τόσον ἐξόχου μὲ τόσας ἐλλείψειςraquo

Κ Παλαμάς

7

Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

Όταν οι μελετητές προσεγγίζουν τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία προσπαθώντας να προσδιορίσουν την απαρχή της οι γνώμες διίστανται και οι ημερομηνίες μεταβάλλονται Ωστόσο αν δεχτούμε τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους ως το κομβικό χρονικό όριο για την έναρξη της νεοελληνικής ιστορίας και αναγνωρίσουμε το δέκατο ένατο αιώνα ως το χρονικό ορίζοντα όπου ανατέλλει η νεοελληνική λογοτεχνία θα συναντήσουμε εκεί δυο διακεκριμένα λογοτεχνικά ρεύματα την Επτανησιακή Σχολή και την Αθηναϊκή Σχολή Τα ποιήματα που επιλέχτηκαν και δόθηκαν προς σχολιασμό ανήκουν σε αυτές τις λογοτεχνικές τάσεις με το Σολωμό και τον Τυπάλδο να εκφράζουν την ποίηση όπως αυτή αναπτύχθηκε στα υπό δυτική επιρροή Επτάνησα και τον Αχιλλέα Παράσχο να εκπροσωπεί την Αθηναϊκή Σχολή που κυριάρχησε στα πρώτα πενήντα χρόνια του νεότευκτου ελληνικού κράτους1

laquoΗ Αγνώριστηraquo ανήκει στα νεανικά λυρικά ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού σε αυτά που έγραψε στην πρώιμη περίοδό του την πενταετία 1818-1823 όταν εγκατεστημένος στη Ζάκυνθο αφήνει την ιταλική γλώσσα και μεταμορφώνεται σε ελληνόγλωσσο ποιητή Επηρεασμένος από την ιταλική λογοτεχνία και με την αυτοσχεδιαστική ευκολία που διαθέτει όταν δημιουργεί σονέτα σε αυτή τη γλώσσα συνθέτει πρώτα στα ιταλικά και μετά μεταφράζει στην ελληνική γλώσσα2 Γράφει λοιπόν το ποίημα σε μέτρο ιταλικής προέλευσης συνθέτοντας ένα σύντομο έργο αποτελούμενο από εννέα συνολικά τετράστιχες στροφές Τους τρεις πρώτους στίχους κάθε στροφής που είναι ιαμβικοί πεντασύλλαβοι ή εξασύλλαβοι διαδέχεται ο τέταρτος που είναι οξύτονος και τετρασύλλαβος Ο πρώτος στίχος σε κάθε στροφή είναι ανομοιοκατάληκτος ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος είναι μεταξύ τους ομοιοκατάληκτοι ο τέταρτος δε ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο στίχο της επόμενης στροφής Το ποίημα ολοκληρώνεται σε κυκλικό σχήμα επαναλαμβάνοντας ως ένατη στροφή την πρώτη

Χρησιμοποιώντας λοιπόν μικρούς ευλύγιστους στίχους που θυμίζουν ιταλική στιχουργία εκφράζεται σε λαϊκή γλώσσα σε μια δημοτική διανθισμένη με ζακυνθινούς ιδιωματισμούς όπως laquoὀχ τὸ βουνόraquo laquoγένεταιraquo laquoχεῖλαraquo laquoροδαριᾶςraquo laquoστέρνειraquo amp laquoμαλλιῶνεraquo Οι λέξεις αυτές που ο ποιητής συμπεριλαμβάνει στη γλώσσα του μαζί με σύνθετες λέξεις που εμπλουτίζουν λεξικολογικά και αισθητικά τη σύνθεσή του όπως laquoἀσπροεντυμένηraquo και laquoσυχνοκουνεῖraquo δημιουργούν μια εύστοχη γλωσσική επιλογή έναν λόγο που ρέει ευχάριστα χωρίς να προσφεύγει σε laquoλόγιεςraquo εκφράσεις της καθαρεύουσας Είναι στους στόχους του ποιητή να αναγάγει την καθομιλουμένη σε ποιητική γλώσσα ακολουθώντας τις επιταγές του ρομαντισμού Χωρίς να αποκλίνει λοιπόν από τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας διατηρεί τη φυσικότητά της και κατορθώνει να ενδιαφέρει και να

1 Πολίτης Λ Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυmicroα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713 σ4 2 Παναγιωτόπουλος Μ laquo∆ιονύσιος Σολωmicroόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γ Αθήνα 1978 σ64

8

συγκινεί το σημερινό αναγνώστη λόγω της αισθητικής ποιότητας αλλά και της γλωσσικής οικειότητάς του έργου του3

Παρά το γεγονός ότι ο Σολωμός την ίδια εποχή στα ιταλικά σονέτα του εκφράζεται με ωριμότητα και πυκνότητα οι ελληνικές του συνθέσεις αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται τόσο στο θέμα αλλά κυρίως στη μορφή ως απλοϊκά θα μπορούσε να πει κανείς και αφελή έργα Μοιάζει σαν να προσαρμόζει το ύφος και το περιεχόμενο των συνθέσεών του στο πρώιμο στάδιο που γενικότερα διανύει η νεοελληνική ποίηση4 Σε αυτά πάντως τα πρώτα του λυρικά στιχουργήματα ειδυλλιακής μορφής εντοπίζεται η νεοκλασικιστική επίδραση του ποιητή στην προσπάθειά του να μιμηθεί τα μορφολογικά στοιχεία του πρότυπου και να υπηρετήσει τους κλασικούς κανόνες της ισορροπίας και της αρμονίας Ο κλασικισμός του Σολωμού λοιπόν εντοπίζεται στη λιτότητα του ύφους εκφράζοντας το μέτρο την τάξη και την αρμονική μορφολογική ανάπτυξη5 Εμφανές στοιχείο εξάλλου αποτελεί και η προσεγμένη τριμερή δομή του ποιήματος χρησιμοποιώντας ως πρώτη και τελευταία την ίδια στροφή που λειτουργεί ως πρόλογος αλλά και ως επίλογος αντίστοιχα ενώ στις ενδιάμεσες στροφές αναπτύσσει το θέμα του ποιήματος

Η σχέση όμως του ποιητή με το ρομαντισμό ανιχνεύεται πέρα από τη χρήση της δημοτικής γλώσσας και στην επιλογή της φύσης ως μέσο έκφρασης υποκειμενικών αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων6 laquoΗ Αγνώριστηraquo διατηρεί τα συνήθη μορφικά χαρακτηριστικά του παραδοσιακού λυρικού ποιήματος όπως συντομία χρήση στροφών και συχνή ομοιοκαταληξία μιας ποίησης που κυριαρχεί στο ρομαντισμό7 Άλλωστε αναγνωρίζοντας τον απόηχο μιας αρκαδικής ειδυλλιακής ποίησης διαπιστώνουμε ότι ο Σολωμός σε πλήρη σύμπλευση με τον προρομαντισμό εκφράζει τον ιδανισμό του επιλέγοντας ως θεματολογία του την εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή

Σαφώς μεγαλύτερης έκτασης από την laquoΑγνώριστηraquo είναι το ποίημα του Ιούλιου Τυπάλδου laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo μια σύνθεση δεκαοκτώ οκτάστιχων στροφών που σχηματίζουν οκτάβες περιλαμβάνοντας τρεις ομοιοκαταληξίες που συμπλέκονται αυστηρά μεταξύ τους Έτσι σε κάθε στροφή ο δεύτερος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο και ο έκτος με τον έβδομο ενώ με εξαίρεση την πέμπτη και την έκτη στροφή ο όγδοος στίχος έχει κατάληξη όμοια με τον αντίστοιχο όγδοο της επόμενης στροφής Ο πρώτος ο τρίτος και ο πέμπτος στίχος είναι προπαροξύτονοι ο δεύτερος ο τέταρτος ο έκτος και ο έβδομος παροξύτονοι ενώ ο όγδοος οξύτονος

Στην πραγματικότητα η μορφή της οκτάβας που έχει το ποίημα προκύπτει από τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο του δημοτικού τραγουδιού που δανείζεται ο Τυπάλδος και τον οποίο χωρίζει μετά την όγδοη συλλαβή στο σημείο που παίρνουμε ανάσα όταν απαγγέλουμε το στίχο Ως εκ τούτου ένας οκτασύλλαβος στίχος ακολουθείται από έναν επτασύλλαβο στην ουσία το δεύτερο ημιστίχιο το οποίο συνιστά τη νοηματική επανάληψη

3 Γαραντούδης Ε laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ48 4 Πολίτης Λ όπ σ142 5 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σσ43-44 6 Γαραντούδης laquoΗ ποίηση του ∆ιονύσιου Σολωmicroούraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ73 7 Mackridge P ∆ιονύσιος Σολωmicroός microτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 σ70

9

του πρώτου συμπληρώνοντάς τον και αποδίδοντας στο δίστιχο μια νοηματική αυτοτέλεια Οι δυο τελευταίοι στίχοι κάθε στροφής όμως είναι επτασύλλαβοι Κι εδώ ακριβώς διαφαίνεται ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων με τη χρήση περίτεχνων στην ομοιοκαταληξία και πολύστιχων στροφών όπως η οκτάβα αλλά και ο αρμονικός συνδυασμός αυτών των μέτρων με τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο το στίχο που αποτέλεσε τη βάση όπου αναπτύχθηκε η έμμετρη ελληνική ποίηση8

Ο Τυπάλδος ο πιο τυπικός συνεχιστής του σολωμικού πνεύματος ακολουθεί το πρότυπό του κρατώντας από τη σολωμική ποίηση την ηδύτητα και τον ιδανισμό της9 Εξάλλου ο laquoκρίθινος Σολωμόςraquo όπως χαρακτηρίσθηκε ο Τυπάλδος από τον Ι Μ Παναγιωτόπουλο αποκαλύπτει στο έργο του μια επίδρασή που εστιάζεται κυρίως στα νεανικά ποιήματα της πρώτης ζακυνθινής περιόδου του Σολωμού10 Ως πιστός οπαδός και αυτός της δημοτικής την οποία θεωρεί ως την καταλληλότερη για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας γράφει σε αυτήν σε μια γλώσσα άμεση εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανησίων ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής προελεύσεως εμπλουτισμένη από το λαϊκό λεξιλόγιο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του επτανησιακού ρομαντισμού Μια δημώδης γλώσσα με ιδιωματισμούς όπως laquoἀχνάδαraquo laquoἐλόγιασαraquo laquoἀνείδιαraquo και laquoνιὸςraquo ζωντανή που αντλεί από τη λαϊκή παράδοση μορφή και μέτρο Εμπλουτισμένη όμως και από λόγια στοιχεία όπως laquoεἰςraquo laquoἐπρόβαλεςraquo laquoὅπουraquo και laquoἐλάμπανεraquo στοιχεία που μεταχειρίζεται ο ποιητής προσπαθώντας να της αποδώσει λογοτεχνικό χαρακτήρα

Χρησιμοποιώντας μια ρητορική που αναπτύσσεται με επιφωνήματα θαυμασμού και επαναλήψεις ερωτήσεων με την παράθεση συμπλεκτικών συνδέσμων και αναδιπλώσεις με αντιθέσεις και συμβολισμούς αλλά διατηρώντας πάντα ένα ύφος λιτό εκφράζει το συναίσθημα και τη φαντασία το συγκινησιακό και το ιδανικό όπως επιτάσσει ο εξιδανικευμένος ρομαντισμός που υιοθετεί ο Τυπάλδος Η θεματική του αντικατοπτρίζει τις ρομαντικές επιρροές με τις προσηνείς και εδώ αναφορές στην εξιδανικευμένη αέρινη ιδεατή σχεδόν συμβολική γυναικεία μορφή αλλά και με τη διαχέουσα μελαγχολική διάθεση που κορυφώνεται στην τελευταία στροφή με τα ταφικά τοπία εκεί όπου κυριαρχεί ο θάνατος ένα άλλο επίσης προσφιλές ρομαντικό μοτίβο Παράλληλα με την ισορροπημένη δομή του ποιήματος και στη μορφική ισορροπία που το χαρακτηρίζει διαβλέπουμε και τα κατάλοιπα των εκφάνσεων του κλασικισμού όπως αυτός ενσωματώθηκε στην επτανησιακή ποίηση

Ο λυρισμός του ποιήματος είναι έκδηλος και αναμφισβήτητος ίσως ασθενέστερος από αυτόν του Σολωμού αλλά εντέλει κινείται ξεκάθαρα στη σφαίρα του ιδανισμού με ηδύτητα και εκλεπτυσμένη χάρη11 Η εύκολη ρίμα δίνει μια πρόσθετη μαλακότητα στη σύνθεση ενώ οι ιδανικοί οραματισμοί με μουσική ευαισθησία μετουσιώνονται σε λυγερούς μουσικούς στίχους σε μελωδικότατες οκτάστιχες στροφές που μελοποιημένες έγιναν δημοφιλέστατο

8 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σ49 9 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ικαρος Αθήνα 1968 σ291 10 Γαραντούδης Ε Οι Επτανήσιοι και ο Σολωmicroός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 σσ6671 11 Πολίτης Λ όπ σ161

10

τραγούδι στο στόμα του λαού12 Είναι ξεκάθαρος ο διάλογος και των δυο ποιητών με την τοπική παράδοση η προσφυγή τους στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές του περιβάλλοντός τους της αστικής καντάδας και του δημοτικού τραγουδιού13 Και τα δυο ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη όλων των νυχτερινών κανταδόρων Αγαπήθηκαν αμέσως από το λαό μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν στην εποχή τους ενώ ακόμα και σήμερα αποτελούν έναυσμα για τη σύγχρονη δισκογραφία14

Αντίθετα στο ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου laquoΠροτίμησιςraquo παρατηρούμε διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα δείγματα της Επτανησιακής Σχολής Το ποίημα αποτελείται από οκτώ τετράστιχα με ιαμβικούς παροξύτονους δεκαπεντασύλλαβους που ακολουθούν πλεχτή ομοιοκαταληξία Η διαφορά του στιχουργήματος προβάλλει ξεκάθαρα στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο πολυγραφότατος ποιητής στην απλή καθαρεύουσα αυτήν που χρησιμοποιεί συχνότερα και η οποία κυριαρχεί στην πνευματική δημιουργία της Αθηναϊκής Σχολής Η χρήση της καθαρεύουσας στον ελλαδικό χώρο αντικατοπτρίζει τη διάδοση του γλωσσικού αρχαϊσμού αφού σύμφωνα με το κλασικιστικό δόγμα η εθνικοπατριωτική ιδεολογία του ελληνικού βασιλείου βρίσκει έκφραση και στην προσέγγιση του αρχαιοελληνικού γλωσσικού μεγαλείου Μέσα από την ποιητική δημιουργία η αθηναϊκή κοινωνία ελπίζει σε ένα απότομο ποιοτικό άλμα που θα της εξασφαλίσει το νέο της επιθυμητό πρόσωπο

Είναι το ρομαντικό πάθος που θα κατευθύνει για σαράντα χρόνια την πνευματική ζωή της Ελλάδας χτίζοντας φανταστικά παλάτια της Μεγάλης Ιδέας ή γκρεμίζοντας έναν θρόνο Ο ίδιος ρομαντισμός που στα Επτάνησα ρέπει προς τη λαϊκή γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις εδώ πορεύεται προς τη γλώσσα των αρχαίων Αυτόν τον αθηναϊκό ρομαντισμό εκφράζει ο Παράσχος με την προσπάθειά του να μετατρέψει τον καθημερινό λόγο σε κάτι υψηλότερο να του δώσει έστω και με το ζόρι διαστάσεις που δε διαθέτει με την υπερφορτωμένη ρητορική του έκφραση τη λατρεία του εξεζητημένου επιθέτου με την κενή ηχηρότητα το στόμφο και την ακυρολεξία την αντίφαση και πρώτα από όλα με την περιφρόνηση της λογικής15

Ο ποιητής ως τελευταίος εκπρόσωπος της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής στην πραγματικότητα εκφράζει τη φάση της παρακμής της Στο έργο του διατηρεί όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της σχολής όπως λυρισμός μεγαλοστομία και υπερβολή αλλά υπολείπεται του γνήσιου χαρακτήρα της αφού στερείται περιεχομένου και νοήματος16 Με τη χαρακτηριστική του ευκολία γράφει πηγαίες αλλά αφρόντιστες συνθέσεις χωρίς να σβήνει ή χωρίς σχεδόν ποτέ να τις διορθώνει Με ανεξέλεγκτη φαντασία αραδιάζει τους συχνά ανορθόγραφους στίχους του που με στόμφο εκφράζουν το ξεχείλισμα των αισθημάτων των ονείρων και των πόθων του Στίχοι που πηγάζουν από

12 Ζώρας Γ Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 σ174 13 Καψωmicroένος Ε Ο Σολωmicroός και η Ελληνική πολιτισmicroική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σ11 14 πρβλ CD Προς τον κύριο Γεώργιο ∆έ Ρώσση στίχοι ∆ιονύσιος Σολωmicroός microουσική σύνθεση Ξυδάκης Νίκος δισκογραφική εταιρεία Lyra Αθήνα 1990 15 Πολίτης Α Ροmicroαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-1880 εκδ Μνήmicroων Αθήνα 2003 σ115 16 Μαστροδηmicroήτρης Π ∆ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ ∆όmicroος Αθήνα 1990 σσ145-146

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

2

Διονύσιος Σολωμός laquoΗ Αγνώριστηraquo

Ποιά εἶναι τούτη ποὺ κατεβαίνει ἀσπροεντυμένη ὀχ τὸ βουνό Τώρα ποὺ τούτη ἡ κόρη φαίνεται τὸ χόρτο γένεται ἄνθι ἁπαλό κι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλλη καὶ τὸ κεφάλι συχνοκουνεῖ κι ἐρωτεμένο νὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖ Κόκκινα κι ὄμορφα ἔχει τὰ χεῖλα ὡσὰν τὰ φύλλα τῆς ροδαριᾶς ὅταν χαράζει καὶ ἡ αὐγούλα λεπτὴ βροχούλα στέρνει δροσιᾶς Καὶ τῶν μαλλιῶνε της τ ὡραῖο πλῆθος πάνου στὸ στῆθος λάμπει ξανθό ἔχουν τὰ μάτια της ὁποὺ γελοῦνε τὸ χρῶμα ποὔναι στὸν οὐρανό Ποιά εἶναι τούτη ποὺ κατεβαίνει ἀσπροντυμένη ὀχ τὸ βουνό

Αχιλλέας Παράσχος laquoΠροτίμησιςraquo

Δὲν θέλω κόρην ἄπειρον τοῦ ἔρωτος δὲν θέλω Δὲν θέλω ἀθωότητα δειλήν ἐρυθριῶσαν Εἶν εὔκολον εἰς ἄπειρον καρδίαν ν ἀνατέλλω λατρεύουσαν τὸ ἄδηλον τὸ ἄγνωστον ἐρῶσαν Ποτὲ γενναῖος μαχητὴς ἀόπλους δὲν φονεύει ψυχραίνει νίκη εὔκολος τὴν εὐγενῆ ἀνδρείαν Ζητεῖ ἀγρίαν συμπλοκήν ζητεῖ νὰ κινδυνεύσει καὶ ἰσχυροῦ πολεμιστοῦ νὰ σχίζει τὴν καρδίαν Κι ἐγὼ ἐδέχθην φίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένον κι ἤκουσα στόνον συμπαθῆ νεάνιδος ἁγίας ἀλλὰ τὸ φίλημα μὲ πῦρ δὲν ἦτο μεμιγμένον οὐδ ἦτο στόνος ἔρωτος ὁ στόνος τῆς δειλίας Τοιοῦτος ἔρως παίγνιον ἀγάπης θεωρεῖται καλεῖται περιέργεια ἀνυπομονησία καλεῖται ὅτι θέλετε ἀλλ ἔρως δὲν καλεῖται -Ἡ προανάκρουσις ποτὲ δὲν εἶναι ἁρμονία Ἔ ὅσοι τὸ ἐρύθημα ποθοῦν τὸ τετριμμένον εἰς τὸ γυμνάσιον αὐτὸ τοῦ ἔρωτος τοὺς στέλλω Ἂς λάβουν ἄλλοι φίλημα ἀπὸ ἁγνὴν παρθένον ἐμέ τοιοῦτον φίλημα κουράζει - δὲν τὸ θέλω Θέλω ψυχὴν ἡμιθανή ψυχὴν καταβληθεῖσαν τὸ πᾶν ἰδοῦσαν καὶ οὐδὲν μὴ ἔχουσαν νὰ μάθη καρδίαν ἁμαρτήσασαν καρδίαν τεφρωθεῖσαν γνωρίζουσαν τί ἔπαθε καὶ θέλουσαν νὰ πάθη Θέλω καρδίαν ζήσασαν ταχύτερον πεσοῦσαν νὰ τὴν ἐγείρω κι εἰς νεκρὰν ψυχὴν νὰ ἐμφυσήσω καρδίαν φθινοπωρινήν ζωὴν φυλλορροοῦσαν καὶ πεπτωκότα ἄγγελον ποθῶ νὰ ἐλεήσω Τοιοῦτος εἶμαι προτιμῶ τὴν νύκτα τῆς ἡμέρας τὸ πίπτον φύλλον καὶ οὐχὶ ναρκίσσους μυροβόλους ἀπὸ τὸ ἄστρον τῆς αὐγῆς τοὺς δύοντας ἀστέρας καὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλους

1862

3

Ιούλιος Τυπάλδος laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo

Ἐσὺ ποὺ πρώτη ἐπρόβαλες Ὅπου να ἰδῶ μοῦ φαίνεται σὰν ὄνειρο ἐμπροστά μου σὲ τρυφερὴ εὐμορφία

κι ἄναψες πάθη ἀκοίμητα ἢ σὲ θλιμμένα βλέμματα στὴν ἄδολη καρδιά μου νὰ λάμπη ἀκτίνα θεία ἄ ποῦ σαι πὲς μου ἀγάπη μου ἐκεῖ ἡ ψυχή μου ρίχνεται ποῦ σαι γλυκιά μου ἐλπίδα ὁλόθερμη ἀναμμένη Tὴ γῆν ἔχεις πατρίδα καὶ στρέφει παγωμένη ἢ τ ἄστρα τ οὐρανοῦ στὸ στῆθος τὸ θερμό Ἐσὲ ζητῶ στὸ χάραμα Ἀγάπησα κι ἀγάπησα

σὰ γλυκοφέγγει ἡ μέρα κι ἐσὲ ποτὲ δὲν εἶδα εἰς τὸν ἀφρὸ τῆς θάλασσας ἄ ποῦ σαι πὲς μου ἀγάπη μου στὸν ἥσυχον αἰθέρα ποῦ σαι γλυκιά μου ἐλπίδα ἐσὲ στὴν ἀνθοστόλιστη Πάθη βαθιὰ μ ἐπλάκωσαν τοῦ κάμπου πρασινάδα μὲ δύναμη μεγάλη στὴν μυστικὴν ἀχνάδα ἀλλ ἔμεινε στὴν πάλη τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦ ἀμόλυντη ἡ καρδιά

Πόσες φορὲς μοῦ φαίνεται Εἶδα θολή κατάμαυρη νὰ σὲ θωρῶ μπροστά μου ἡ αὐγὴ γιὰ μὲ νὰ βγαὶνη καὶ ἀπὸ τὰ στήθια στέκεται κι ἔρμη ἡ ψυχή μου ἀπόμεινε νὰ πετακτῆ ἡ καρδιά μου σ ὅλον τὸν κόσμο ξένη θωρῶ τὰ οὐράνια βλέμματα ἀλλὰ μεμιᾶς ἡ θάλασσα τ ἀγγελικό σου στόμα τ ἀστέρια ἡ γῆ ἀναζῆσαν τ ἀέρινο τὸ σῶμα καὶ λόγια μοῦ ἐμιλῆσαν τὰ ὁλόχρυσα μαλλιά ἐγκάρδια μυστικά

Πόσες φορές ἀγάπη μου Συχνὰ ἡ ψυχή μου ὑψώνεται ζητώντας σὲ εἰς τὰ ξένα στὸν ἄπλαστον αἰθέρα

μὲ πόθο γύρω ἀσήκωσα κόσμους ξανοίγει ἀγνώριστους τὰ μάτια ἐρωτευμένα ὅπου ἀναβρύζει ἡ μέρα ὅπου τὰ κάλλη ἐλάμπανε Γύρου ἀντηχάει ἀνέκφραστη μὲς στ ἄνθη στὰ λουλούδια οὐράνια μελωδία ὅπου χοροί τραγούδια χύνoυν κρυφὴ εὐωδία μαγεύουν τὴν καρδιά τὰ ρόδα τ οὐρανοῦ Κι ἐλόγιασα νὰ σ εὕρηκα Κι ὅταν τῆς μοίρας τ ἄσπλαχνο

ὦ ποθητή μου ἐσένα τὸ παγωμένο χέρι κι ηὖρα γλυκὰ χαμόγελα σκορπάη τὰ οὐράνια ὀνείρατα

καὶ στήθια παγωμένα σὰ σύγνεφο τ ἀέρι

μία μόνη εἶδαν τὰ μάτια μου μόλις στῆς γῆς τὴν ἄχαρη

καὶ τ ἀνθηρά της κάλλη μαύρη ζωὴ ξυπνάω

σὲ παγωμένη ἀγκάλη ἐσένα ἐποζητάω

μαραίνονται κρυφά θεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦ

4

Εἶν ἐδῶ κάτου ἀκόπιαστα Δάση βουνά ἀνθοστόλιστα

φθόνος δειλία καὶ πλάνη καὶ κρυσταλλένια βρύση

στολίζει ἀνείδια πρόσωπα ἡ ἐρμιά σας ναί τὴν ἄχαρη

τῆς δόξης τὸ στεφάνι ψυχή μου θ ἀναζήση σὰν τὴν ὀχιά τὸ φίλημα ὁ ὕμνος ἄνθι οὐράνιο

τὰ χείλη φαρμακώνει ὁποὺ ποτὲ δὲν σβηέται

ἡ προδοσία πλακώνει θερμὸς θέλει πετιέται

τοὺς κτύπους τῆς καρδιᾶς ἀπ τὴ θερμὴ καρδιά

Ἂν νιὸς ἀετός ἀπότομα Πλέρια ν ἀκούσω ἀτάραχη τινάξη τὰ φτερά του τὴν ὕπαρξη σιμά σου

ἄγριο γεράκι ρίχνεται καὶ κόσμο καὶ Παράδεισο

σὰν ἀστραπὴ ἐμπροστά του νὰ βρῶ στὴν ἀγκαλιά σου

Ἀνίσως ἄστρο ἀγνώριστο νὰ ναι γιὰ μᾶς οἱ μέρες μας

στὸν οὐρανὸ προβὰλη δική μας ἡ χαρά μας

ἡ μαύρη ἀνεμοζάλη τα δάκρυα μας δικά μας σηκώνεται μεμιᾶς δύο στήθια μία καρδιά

Ἀγάπη μου σπλαχνίσου με Κι ὅταν ψηλάθε ἡ ὕστερη καὶ πρόβαλε ἐμπροστά μου αὐγὴ γιὰ μὲ προβάλη μ ἐσένα κι ἡ Παράδεισο νὰ μὲ πλακὼση ὁ θάνατος θὰ κατεβῆ σιμά μου στὴ σπλαχνική σου ἀγκάλη στ ἀγγελικὸ τὸ στῆθος σου τὰ μάτια μου θωρώντας σε νὰ γείρω τὸ κεφάλι νὰ μείνουνε σβημένα εἰς τὴ γλυκιά σου ἀγκάλη κι ἡ πλάση ὅλη γιὰ μένα

νὰ βρῶ παρηγοριά θὰ ναι ἐνωμένη ἐκεῖ τοῦ κόσμου τὰ πλανέματα Ἐσὺ τὸ ἔρμο μνῆμα μου

καὶ τὲς χαρὲς ν ἀφήσω μὲ ρόδα θὰ στολίσης

καὶ μ ἐσὲ μόνη ἀγάπη μου κι αὐγὴ καὶ βράδυ θὰ ρχεσαι

σὲ μίαν ἐρμιὰ νὰ ζήσω δάκρυα σ αὐτὸ νὰ χύσης

νὰ μᾶς λέη λόγια ἀνέκφραστα καὶ μέσα ἀπὸ τὸν τάφο μου τὸ τρυφερὸ λουλούδι σὰν αὔρα δροσισμένη

καὶ μυστικὸ τραγούδι νύκτα βαθιὰ θὰ βγαίνη

τὴ νύκτα ἡ ἀστροφεγγιά μία μελωδία κρυφή

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ 7

∆ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ 11

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 16

6

Για το ∆ιονύσιο Σολωmicroό

laquoΤριῶν μεγάλων ἐθνοπλαστικῶν ἰδεῶν λαμπρὰ ἐνσάρκωσις εἶναι ἡ

ποίησις τοῦ Σολωμοῦ Τῆς ἰδέας τῆς πατρίδος τῆς ἰδέας τοῦ ὡραίου

τῆς ἰδέας τῆς γλώσσηςraquo Για τον Ιούλιο Τυπάλδο

laquoἩ τέχνη τοῦ Ἰουλίου Τυπάλδου κινεῖ μέσα μας αἰσθήματα καὶ νοήματα

πολὺ πνευματικά ἑπομένως πολὺ διαλεχτά νοήματα καὶ αἰσθήματα

ρεμβασμῶν ἐκεῖθε ἀπὸ τὴ γῆ καὶ ὀνείρων ὑπερουσιων ἕνα κόσμο

ὑπερπέρανhellipraquo Για τον Αχιλλέα Παράσχο

laquo ἀποτελεῖ ἄν ὄχι μοναδικόν ἀλλrsquo ὅμως σπάνιον φαινόμενον ποιητοῦ

τόσον ἐξόχου μὲ τόσας ἐλλείψειςraquo

Κ Παλαμάς

7

Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

Όταν οι μελετητές προσεγγίζουν τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία προσπαθώντας να προσδιορίσουν την απαρχή της οι γνώμες διίστανται και οι ημερομηνίες μεταβάλλονται Ωστόσο αν δεχτούμε τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους ως το κομβικό χρονικό όριο για την έναρξη της νεοελληνικής ιστορίας και αναγνωρίσουμε το δέκατο ένατο αιώνα ως το χρονικό ορίζοντα όπου ανατέλλει η νεοελληνική λογοτεχνία θα συναντήσουμε εκεί δυο διακεκριμένα λογοτεχνικά ρεύματα την Επτανησιακή Σχολή και την Αθηναϊκή Σχολή Τα ποιήματα που επιλέχτηκαν και δόθηκαν προς σχολιασμό ανήκουν σε αυτές τις λογοτεχνικές τάσεις με το Σολωμό και τον Τυπάλδο να εκφράζουν την ποίηση όπως αυτή αναπτύχθηκε στα υπό δυτική επιρροή Επτάνησα και τον Αχιλλέα Παράσχο να εκπροσωπεί την Αθηναϊκή Σχολή που κυριάρχησε στα πρώτα πενήντα χρόνια του νεότευκτου ελληνικού κράτους1

laquoΗ Αγνώριστηraquo ανήκει στα νεανικά λυρικά ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού σε αυτά που έγραψε στην πρώιμη περίοδό του την πενταετία 1818-1823 όταν εγκατεστημένος στη Ζάκυνθο αφήνει την ιταλική γλώσσα και μεταμορφώνεται σε ελληνόγλωσσο ποιητή Επηρεασμένος από την ιταλική λογοτεχνία και με την αυτοσχεδιαστική ευκολία που διαθέτει όταν δημιουργεί σονέτα σε αυτή τη γλώσσα συνθέτει πρώτα στα ιταλικά και μετά μεταφράζει στην ελληνική γλώσσα2 Γράφει λοιπόν το ποίημα σε μέτρο ιταλικής προέλευσης συνθέτοντας ένα σύντομο έργο αποτελούμενο από εννέα συνολικά τετράστιχες στροφές Τους τρεις πρώτους στίχους κάθε στροφής που είναι ιαμβικοί πεντασύλλαβοι ή εξασύλλαβοι διαδέχεται ο τέταρτος που είναι οξύτονος και τετρασύλλαβος Ο πρώτος στίχος σε κάθε στροφή είναι ανομοιοκατάληκτος ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος είναι μεταξύ τους ομοιοκατάληκτοι ο τέταρτος δε ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο στίχο της επόμενης στροφής Το ποίημα ολοκληρώνεται σε κυκλικό σχήμα επαναλαμβάνοντας ως ένατη στροφή την πρώτη

Χρησιμοποιώντας λοιπόν μικρούς ευλύγιστους στίχους που θυμίζουν ιταλική στιχουργία εκφράζεται σε λαϊκή γλώσσα σε μια δημοτική διανθισμένη με ζακυνθινούς ιδιωματισμούς όπως laquoὀχ τὸ βουνόraquo laquoγένεταιraquo laquoχεῖλαraquo laquoροδαριᾶςraquo laquoστέρνειraquo amp laquoμαλλιῶνεraquo Οι λέξεις αυτές που ο ποιητής συμπεριλαμβάνει στη γλώσσα του μαζί με σύνθετες λέξεις που εμπλουτίζουν λεξικολογικά και αισθητικά τη σύνθεσή του όπως laquoἀσπροεντυμένηraquo και laquoσυχνοκουνεῖraquo δημιουργούν μια εύστοχη γλωσσική επιλογή έναν λόγο που ρέει ευχάριστα χωρίς να προσφεύγει σε laquoλόγιεςraquo εκφράσεις της καθαρεύουσας Είναι στους στόχους του ποιητή να αναγάγει την καθομιλουμένη σε ποιητική γλώσσα ακολουθώντας τις επιταγές του ρομαντισμού Χωρίς να αποκλίνει λοιπόν από τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας διατηρεί τη φυσικότητά της και κατορθώνει να ενδιαφέρει και να

1 Πολίτης Λ Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυmicroα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713 σ4 2 Παναγιωτόπουλος Μ laquo∆ιονύσιος Σολωmicroόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γ Αθήνα 1978 σ64

8

συγκινεί το σημερινό αναγνώστη λόγω της αισθητικής ποιότητας αλλά και της γλωσσικής οικειότητάς του έργου του3

Παρά το γεγονός ότι ο Σολωμός την ίδια εποχή στα ιταλικά σονέτα του εκφράζεται με ωριμότητα και πυκνότητα οι ελληνικές του συνθέσεις αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται τόσο στο θέμα αλλά κυρίως στη μορφή ως απλοϊκά θα μπορούσε να πει κανείς και αφελή έργα Μοιάζει σαν να προσαρμόζει το ύφος και το περιεχόμενο των συνθέσεών του στο πρώιμο στάδιο που γενικότερα διανύει η νεοελληνική ποίηση4 Σε αυτά πάντως τα πρώτα του λυρικά στιχουργήματα ειδυλλιακής μορφής εντοπίζεται η νεοκλασικιστική επίδραση του ποιητή στην προσπάθειά του να μιμηθεί τα μορφολογικά στοιχεία του πρότυπου και να υπηρετήσει τους κλασικούς κανόνες της ισορροπίας και της αρμονίας Ο κλασικισμός του Σολωμού λοιπόν εντοπίζεται στη λιτότητα του ύφους εκφράζοντας το μέτρο την τάξη και την αρμονική μορφολογική ανάπτυξη5 Εμφανές στοιχείο εξάλλου αποτελεί και η προσεγμένη τριμερή δομή του ποιήματος χρησιμοποιώντας ως πρώτη και τελευταία την ίδια στροφή που λειτουργεί ως πρόλογος αλλά και ως επίλογος αντίστοιχα ενώ στις ενδιάμεσες στροφές αναπτύσσει το θέμα του ποιήματος

Η σχέση όμως του ποιητή με το ρομαντισμό ανιχνεύεται πέρα από τη χρήση της δημοτικής γλώσσας και στην επιλογή της φύσης ως μέσο έκφρασης υποκειμενικών αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων6 laquoΗ Αγνώριστηraquo διατηρεί τα συνήθη μορφικά χαρακτηριστικά του παραδοσιακού λυρικού ποιήματος όπως συντομία χρήση στροφών και συχνή ομοιοκαταληξία μιας ποίησης που κυριαρχεί στο ρομαντισμό7 Άλλωστε αναγνωρίζοντας τον απόηχο μιας αρκαδικής ειδυλλιακής ποίησης διαπιστώνουμε ότι ο Σολωμός σε πλήρη σύμπλευση με τον προρομαντισμό εκφράζει τον ιδανισμό του επιλέγοντας ως θεματολογία του την εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή

Σαφώς μεγαλύτερης έκτασης από την laquoΑγνώριστηraquo είναι το ποίημα του Ιούλιου Τυπάλδου laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo μια σύνθεση δεκαοκτώ οκτάστιχων στροφών που σχηματίζουν οκτάβες περιλαμβάνοντας τρεις ομοιοκαταληξίες που συμπλέκονται αυστηρά μεταξύ τους Έτσι σε κάθε στροφή ο δεύτερος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο και ο έκτος με τον έβδομο ενώ με εξαίρεση την πέμπτη και την έκτη στροφή ο όγδοος στίχος έχει κατάληξη όμοια με τον αντίστοιχο όγδοο της επόμενης στροφής Ο πρώτος ο τρίτος και ο πέμπτος στίχος είναι προπαροξύτονοι ο δεύτερος ο τέταρτος ο έκτος και ο έβδομος παροξύτονοι ενώ ο όγδοος οξύτονος

Στην πραγματικότητα η μορφή της οκτάβας που έχει το ποίημα προκύπτει από τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο του δημοτικού τραγουδιού που δανείζεται ο Τυπάλδος και τον οποίο χωρίζει μετά την όγδοη συλλαβή στο σημείο που παίρνουμε ανάσα όταν απαγγέλουμε το στίχο Ως εκ τούτου ένας οκτασύλλαβος στίχος ακολουθείται από έναν επτασύλλαβο στην ουσία το δεύτερο ημιστίχιο το οποίο συνιστά τη νοηματική επανάληψη

3 Γαραντούδης Ε laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ48 4 Πολίτης Λ όπ σ142 5 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σσ43-44 6 Γαραντούδης laquoΗ ποίηση του ∆ιονύσιου Σολωmicroούraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ73 7 Mackridge P ∆ιονύσιος Σολωmicroός microτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 σ70

9

του πρώτου συμπληρώνοντάς τον και αποδίδοντας στο δίστιχο μια νοηματική αυτοτέλεια Οι δυο τελευταίοι στίχοι κάθε στροφής όμως είναι επτασύλλαβοι Κι εδώ ακριβώς διαφαίνεται ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων με τη χρήση περίτεχνων στην ομοιοκαταληξία και πολύστιχων στροφών όπως η οκτάβα αλλά και ο αρμονικός συνδυασμός αυτών των μέτρων με τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο το στίχο που αποτέλεσε τη βάση όπου αναπτύχθηκε η έμμετρη ελληνική ποίηση8

Ο Τυπάλδος ο πιο τυπικός συνεχιστής του σολωμικού πνεύματος ακολουθεί το πρότυπό του κρατώντας από τη σολωμική ποίηση την ηδύτητα και τον ιδανισμό της9 Εξάλλου ο laquoκρίθινος Σολωμόςraquo όπως χαρακτηρίσθηκε ο Τυπάλδος από τον Ι Μ Παναγιωτόπουλο αποκαλύπτει στο έργο του μια επίδρασή που εστιάζεται κυρίως στα νεανικά ποιήματα της πρώτης ζακυνθινής περιόδου του Σολωμού10 Ως πιστός οπαδός και αυτός της δημοτικής την οποία θεωρεί ως την καταλληλότερη για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας γράφει σε αυτήν σε μια γλώσσα άμεση εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανησίων ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής προελεύσεως εμπλουτισμένη από το λαϊκό λεξιλόγιο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του επτανησιακού ρομαντισμού Μια δημώδης γλώσσα με ιδιωματισμούς όπως laquoἀχνάδαraquo laquoἐλόγιασαraquo laquoἀνείδιαraquo και laquoνιὸςraquo ζωντανή που αντλεί από τη λαϊκή παράδοση μορφή και μέτρο Εμπλουτισμένη όμως και από λόγια στοιχεία όπως laquoεἰςraquo laquoἐπρόβαλεςraquo laquoὅπουraquo και laquoἐλάμπανεraquo στοιχεία που μεταχειρίζεται ο ποιητής προσπαθώντας να της αποδώσει λογοτεχνικό χαρακτήρα

Χρησιμοποιώντας μια ρητορική που αναπτύσσεται με επιφωνήματα θαυμασμού και επαναλήψεις ερωτήσεων με την παράθεση συμπλεκτικών συνδέσμων και αναδιπλώσεις με αντιθέσεις και συμβολισμούς αλλά διατηρώντας πάντα ένα ύφος λιτό εκφράζει το συναίσθημα και τη φαντασία το συγκινησιακό και το ιδανικό όπως επιτάσσει ο εξιδανικευμένος ρομαντισμός που υιοθετεί ο Τυπάλδος Η θεματική του αντικατοπτρίζει τις ρομαντικές επιρροές με τις προσηνείς και εδώ αναφορές στην εξιδανικευμένη αέρινη ιδεατή σχεδόν συμβολική γυναικεία μορφή αλλά και με τη διαχέουσα μελαγχολική διάθεση που κορυφώνεται στην τελευταία στροφή με τα ταφικά τοπία εκεί όπου κυριαρχεί ο θάνατος ένα άλλο επίσης προσφιλές ρομαντικό μοτίβο Παράλληλα με την ισορροπημένη δομή του ποιήματος και στη μορφική ισορροπία που το χαρακτηρίζει διαβλέπουμε και τα κατάλοιπα των εκφάνσεων του κλασικισμού όπως αυτός ενσωματώθηκε στην επτανησιακή ποίηση

Ο λυρισμός του ποιήματος είναι έκδηλος και αναμφισβήτητος ίσως ασθενέστερος από αυτόν του Σολωμού αλλά εντέλει κινείται ξεκάθαρα στη σφαίρα του ιδανισμού με ηδύτητα και εκλεπτυσμένη χάρη11 Η εύκολη ρίμα δίνει μια πρόσθετη μαλακότητα στη σύνθεση ενώ οι ιδανικοί οραματισμοί με μουσική ευαισθησία μετουσιώνονται σε λυγερούς μουσικούς στίχους σε μελωδικότατες οκτάστιχες στροφές που μελοποιημένες έγιναν δημοφιλέστατο

8 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σ49 9 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ικαρος Αθήνα 1968 σ291 10 Γαραντούδης Ε Οι Επτανήσιοι και ο Σολωmicroός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 σσ6671 11 Πολίτης Λ όπ σ161

10

τραγούδι στο στόμα του λαού12 Είναι ξεκάθαρος ο διάλογος και των δυο ποιητών με την τοπική παράδοση η προσφυγή τους στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές του περιβάλλοντός τους της αστικής καντάδας και του δημοτικού τραγουδιού13 Και τα δυο ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη όλων των νυχτερινών κανταδόρων Αγαπήθηκαν αμέσως από το λαό μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν στην εποχή τους ενώ ακόμα και σήμερα αποτελούν έναυσμα για τη σύγχρονη δισκογραφία14

Αντίθετα στο ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου laquoΠροτίμησιςraquo παρατηρούμε διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα δείγματα της Επτανησιακής Σχολής Το ποίημα αποτελείται από οκτώ τετράστιχα με ιαμβικούς παροξύτονους δεκαπεντασύλλαβους που ακολουθούν πλεχτή ομοιοκαταληξία Η διαφορά του στιχουργήματος προβάλλει ξεκάθαρα στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο πολυγραφότατος ποιητής στην απλή καθαρεύουσα αυτήν που χρησιμοποιεί συχνότερα και η οποία κυριαρχεί στην πνευματική δημιουργία της Αθηναϊκής Σχολής Η χρήση της καθαρεύουσας στον ελλαδικό χώρο αντικατοπτρίζει τη διάδοση του γλωσσικού αρχαϊσμού αφού σύμφωνα με το κλασικιστικό δόγμα η εθνικοπατριωτική ιδεολογία του ελληνικού βασιλείου βρίσκει έκφραση και στην προσέγγιση του αρχαιοελληνικού γλωσσικού μεγαλείου Μέσα από την ποιητική δημιουργία η αθηναϊκή κοινωνία ελπίζει σε ένα απότομο ποιοτικό άλμα που θα της εξασφαλίσει το νέο της επιθυμητό πρόσωπο

Είναι το ρομαντικό πάθος που θα κατευθύνει για σαράντα χρόνια την πνευματική ζωή της Ελλάδας χτίζοντας φανταστικά παλάτια της Μεγάλης Ιδέας ή γκρεμίζοντας έναν θρόνο Ο ίδιος ρομαντισμός που στα Επτάνησα ρέπει προς τη λαϊκή γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις εδώ πορεύεται προς τη γλώσσα των αρχαίων Αυτόν τον αθηναϊκό ρομαντισμό εκφράζει ο Παράσχος με την προσπάθειά του να μετατρέψει τον καθημερινό λόγο σε κάτι υψηλότερο να του δώσει έστω και με το ζόρι διαστάσεις που δε διαθέτει με την υπερφορτωμένη ρητορική του έκφραση τη λατρεία του εξεζητημένου επιθέτου με την κενή ηχηρότητα το στόμφο και την ακυρολεξία την αντίφαση και πρώτα από όλα με την περιφρόνηση της λογικής15

Ο ποιητής ως τελευταίος εκπρόσωπος της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής στην πραγματικότητα εκφράζει τη φάση της παρακμής της Στο έργο του διατηρεί όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της σχολής όπως λυρισμός μεγαλοστομία και υπερβολή αλλά υπολείπεται του γνήσιου χαρακτήρα της αφού στερείται περιεχομένου και νοήματος16 Με τη χαρακτηριστική του ευκολία γράφει πηγαίες αλλά αφρόντιστες συνθέσεις χωρίς να σβήνει ή χωρίς σχεδόν ποτέ να τις διορθώνει Με ανεξέλεγκτη φαντασία αραδιάζει τους συχνά ανορθόγραφους στίχους του που με στόμφο εκφράζουν το ξεχείλισμα των αισθημάτων των ονείρων και των πόθων του Στίχοι που πηγάζουν από

12 Ζώρας Γ Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 σ174 13 Καψωmicroένος Ε Ο Σολωmicroός και η Ελληνική πολιτισmicroική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σ11 14 πρβλ CD Προς τον κύριο Γεώργιο ∆έ Ρώσση στίχοι ∆ιονύσιος Σολωmicroός microουσική σύνθεση Ξυδάκης Νίκος δισκογραφική εταιρεία Lyra Αθήνα 1990 15 Πολίτης Α Ροmicroαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-1880 εκδ Μνήmicroων Αθήνα 2003 σ115 16 Μαστροδηmicroήτρης Π ∆ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ ∆όmicroος Αθήνα 1990 σσ145-146

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

3

Ιούλιος Τυπάλδος laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo

Ἐσὺ ποὺ πρώτη ἐπρόβαλες Ὅπου να ἰδῶ μοῦ φαίνεται σὰν ὄνειρο ἐμπροστά μου σὲ τρυφερὴ εὐμορφία

κι ἄναψες πάθη ἀκοίμητα ἢ σὲ θλιμμένα βλέμματα στὴν ἄδολη καρδιά μου νὰ λάμπη ἀκτίνα θεία ἄ ποῦ σαι πὲς μου ἀγάπη μου ἐκεῖ ἡ ψυχή μου ρίχνεται ποῦ σαι γλυκιά μου ἐλπίδα ὁλόθερμη ἀναμμένη Tὴ γῆν ἔχεις πατρίδα καὶ στρέφει παγωμένη ἢ τ ἄστρα τ οὐρανοῦ στὸ στῆθος τὸ θερμό Ἐσὲ ζητῶ στὸ χάραμα Ἀγάπησα κι ἀγάπησα

σὰ γλυκοφέγγει ἡ μέρα κι ἐσὲ ποτὲ δὲν εἶδα εἰς τὸν ἀφρὸ τῆς θάλασσας ἄ ποῦ σαι πὲς μου ἀγάπη μου στὸν ἥσυχον αἰθέρα ποῦ σαι γλυκιά μου ἐλπίδα ἐσὲ στὴν ἀνθοστόλιστη Πάθη βαθιὰ μ ἐπλάκωσαν τοῦ κάμπου πρασινάδα μὲ δύναμη μεγάλη στὴν μυστικὴν ἀχνάδα ἀλλ ἔμεινε στὴν πάλη τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦ ἀμόλυντη ἡ καρδιά

Πόσες φορὲς μοῦ φαίνεται Εἶδα θολή κατάμαυρη νὰ σὲ θωρῶ μπροστά μου ἡ αὐγὴ γιὰ μὲ νὰ βγαὶνη καὶ ἀπὸ τὰ στήθια στέκεται κι ἔρμη ἡ ψυχή μου ἀπόμεινε νὰ πετακτῆ ἡ καρδιά μου σ ὅλον τὸν κόσμο ξένη θωρῶ τὰ οὐράνια βλέμματα ἀλλὰ μεμιᾶς ἡ θάλασσα τ ἀγγελικό σου στόμα τ ἀστέρια ἡ γῆ ἀναζῆσαν τ ἀέρινο τὸ σῶμα καὶ λόγια μοῦ ἐμιλῆσαν τὰ ὁλόχρυσα μαλλιά ἐγκάρδια μυστικά

Πόσες φορές ἀγάπη μου Συχνὰ ἡ ψυχή μου ὑψώνεται ζητώντας σὲ εἰς τὰ ξένα στὸν ἄπλαστον αἰθέρα

μὲ πόθο γύρω ἀσήκωσα κόσμους ξανοίγει ἀγνώριστους τὰ μάτια ἐρωτευμένα ὅπου ἀναβρύζει ἡ μέρα ὅπου τὰ κάλλη ἐλάμπανε Γύρου ἀντηχάει ἀνέκφραστη μὲς στ ἄνθη στὰ λουλούδια οὐράνια μελωδία ὅπου χοροί τραγούδια χύνoυν κρυφὴ εὐωδία μαγεύουν τὴν καρδιά τὰ ρόδα τ οὐρανοῦ Κι ἐλόγιασα νὰ σ εὕρηκα Κι ὅταν τῆς μοίρας τ ἄσπλαχνο

ὦ ποθητή μου ἐσένα τὸ παγωμένο χέρι κι ηὖρα γλυκὰ χαμόγελα σκορπάη τὰ οὐράνια ὀνείρατα

καὶ στήθια παγωμένα σὰ σύγνεφο τ ἀέρι

μία μόνη εἶδαν τὰ μάτια μου μόλις στῆς γῆς τὴν ἄχαρη

καὶ τ ἀνθηρά της κάλλη μαύρη ζωὴ ξυπνάω

σὲ παγωμένη ἀγκάλη ἐσένα ἐποζητάω

μαραίνονται κρυφά θεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦ

4

Εἶν ἐδῶ κάτου ἀκόπιαστα Δάση βουνά ἀνθοστόλιστα

φθόνος δειλία καὶ πλάνη καὶ κρυσταλλένια βρύση

στολίζει ἀνείδια πρόσωπα ἡ ἐρμιά σας ναί τὴν ἄχαρη

τῆς δόξης τὸ στεφάνι ψυχή μου θ ἀναζήση σὰν τὴν ὀχιά τὸ φίλημα ὁ ὕμνος ἄνθι οὐράνιο

τὰ χείλη φαρμακώνει ὁποὺ ποτὲ δὲν σβηέται

ἡ προδοσία πλακώνει θερμὸς θέλει πετιέται

τοὺς κτύπους τῆς καρδιᾶς ἀπ τὴ θερμὴ καρδιά

Ἂν νιὸς ἀετός ἀπότομα Πλέρια ν ἀκούσω ἀτάραχη τινάξη τὰ φτερά του τὴν ὕπαρξη σιμά σου

ἄγριο γεράκι ρίχνεται καὶ κόσμο καὶ Παράδεισο

σὰν ἀστραπὴ ἐμπροστά του νὰ βρῶ στὴν ἀγκαλιά σου

Ἀνίσως ἄστρο ἀγνώριστο νὰ ναι γιὰ μᾶς οἱ μέρες μας

στὸν οὐρανὸ προβὰλη δική μας ἡ χαρά μας

ἡ μαύρη ἀνεμοζάλη τα δάκρυα μας δικά μας σηκώνεται μεμιᾶς δύο στήθια μία καρδιά

Ἀγάπη μου σπλαχνίσου με Κι ὅταν ψηλάθε ἡ ὕστερη καὶ πρόβαλε ἐμπροστά μου αὐγὴ γιὰ μὲ προβάλη μ ἐσένα κι ἡ Παράδεισο νὰ μὲ πλακὼση ὁ θάνατος θὰ κατεβῆ σιμά μου στὴ σπλαχνική σου ἀγκάλη στ ἀγγελικὸ τὸ στῆθος σου τὰ μάτια μου θωρώντας σε νὰ γείρω τὸ κεφάλι νὰ μείνουνε σβημένα εἰς τὴ γλυκιά σου ἀγκάλη κι ἡ πλάση ὅλη γιὰ μένα

νὰ βρῶ παρηγοριά θὰ ναι ἐνωμένη ἐκεῖ τοῦ κόσμου τὰ πλανέματα Ἐσὺ τὸ ἔρμο μνῆμα μου

καὶ τὲς χαρὲς ν ἀφήσω μὲ ρόδα θὰ στολίσης

καὶ μ ἐσὲ μόνη ἀγάπη μου κι αὐγὴ καὶ βράδυ θὰ ρχεσαι

σὲ μίαν ἐρμιὰ νὰ ζήσω δάκρυα σ αὐτὸ νὰ χύσης

νὰ μᾶς λέη λόγια ἀνέκφραστα καὶ μέσα ἀπὸ τὸν τάφο μου τὸ τρυφερὸ λουλούδι σὰν αὔρα δροσισμένη

καὶ μυστικὸ τραγούδι νύκτα βαθιὰ θὰ βγαίνη

τὴ νύκτα ἡ ἀστροφεγγιά μία μελωδία κρυφή

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ 7

∆ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ 11

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 16

6

Για το ∆ιονύσιο Σολωmicroό

laquoΤριῶν μεγάλων ἐθνοπλαστικῶν ἰδεῶν λαμπρὰ ἐνσάρκωσις εἶναι ἡ

ποίησις τοῦ Σολωμοῦ Τῆς ἰδέας τῆς πατρίδος τῆς ἰδέας τοῦ ὡραίου

τῆς ἰδέας τῆς γλώσσηςraquo Για τον Ιούλιο Τυπάλδο

laquoἩ τέχνη τοῦ Ἰουλίου Τυπάλδου κινεῖ μέσα μας αἰσθήματα καὶ νοήματα

πολὺ πνευματικά ἑπομένως πολὺ διαλεχτά νοήματα καὶ αἰσθήματα

ρεμβασμῶν ἐκεῖθε ἀπὸ τὴ γῆ καὶ ὀνείρων ὑπερουσιων ἕνα κόσμο

ὑπερπέρανhellipraquo Για τον Αχιλλέα Παράσχο

laquo ἀποτελεῖ ἄν ὄχι μοναδικόν ἀλλrsquo ὅμως σπάνιον φαινόμενον ποιητοῦ

τόσον ἐξόχου μὲ τόσας ἐλλείψειςraquo

Κ Παλαμάς

7

Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

Όταν οι μελετητές προσεγγίζουν τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία προσπαθώντας να προσδιορίσουν την απαρχή της οι γνώμες διίστανται και οι ημερομηνίες μεταβάλλονται Ωστόσο αν δεχτούμε τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους ως το κομβικό χρονικό όριο για την έναρξη της νεοελληνικής ιστορίας και αναγνωρίσουμε το δέκατο ένατο αιώνα ως το χρονικό ορίζοντα όπου ανατέλλει η νεοελληνική λογοτεχνία θα συναντήσουμε εκεί δυο διακεκριμένα λογοτεχνικά ρεύματα την Επτανησιακή Σχολή και την Αθηναϊκή Σχολή Τα ποιήματα που επιλέχτηκαν και δόθηκαν προς σχολιασμό ανήκουν σε αυτές τις λογοτεχνικές τάσεις με το Σολωμό και τον Τυπάλδο να εκφράζουν την ποίηση όπως αυτή αναπτύχθηκε στα υπό δυτική επιρροή Επτάνησα και τον Αχιλλέα Παράσχο να εκπροσωπεί την Αθηναϊκή Σχολή που κυριάρχησε στα πρώτα πενήντα χρόνια του νεότευκτου ελληνικού κράτους1

laquoΗ Αγνώριστηraquo ανήκει στα νεανικά λυρικά ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού σε αυτά που έγραψε στην πρώιμη περίοδό του την πενταετία 1818-1823 όταν εγκατεστημένος στη Ζάκυνθο αφήνει την ιταλική γλώσσα και μεταμορφώνεται σε ελληνόγλωσσο ποιητή Επηρεασμένος από την ιταλική λογοτεχνία και με την αυτοσχεδιαστική ευκολία που διαθέτει όταν δημιουργεί σονέτα σε αυτή τη γλώσσα συνθέτει πρώτα στα ιταλικά και μετά μεταφράζει στην ελληνική γλώσσα2 Γράφει λοιπόν το ποίημα σε μέτρο ιταλικής προέλευσης συνθέτοντας ένα σύντομο έργο αποτελούμενο από εννέα συνολικά τετράστιχες στροφές Τους τρεις πρώτους στίχους κάθε στροφής που είναι ιαμβικοί πεντασύλλαβοι ή εξασύλλαβοι διαδέχεται ο τέταρτος που είναι οξύτονος και τετρασύλλαβος Ο πρώτος στίχος σε κάθε στροφή είναι ανομοιοκατάληκτος ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος είναι μεταξύ τους ομοιοκατάληκτοι ο τέταρτος δε ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο στίχο της επόμενης στροφής Το ποίημα ολοκληρώνεται σε κυκλικό σχήμα επαναλαμβάνοντας ως ένατη στροφή την πρώτη

Χρησιμοποιώντας λοιπόν μικρούς ευλύγιστους στίχους που θυμίζουν ιταλική στιχουργία εκφράζεται σε λαϊκή γλώσσα σε μια δημοτική διανθισμένη με ζακυνθινούς ιδιωματισμούς όπως laquoὀχ τὸ βουνόraquo laquoγένεταιraquo laquoχεῖλαraquo laquoροδαριᾶςraquo laquoστέρνειraquo amp laquoμαλλιῶνεraquo Οι λέξεις αυτές που ο ποιητής συμπεριλαμβάνει στη γλώσσα του μαζί με σύνθετες λέξεις που εμπλουτίζουν λεξικολογικά και αισθητικά τη σύνθεσή του όπως laquoἀσπροεντυμένηraquo και laquoσυχνοκουνεῖraquo δημιουργούν μια εύστοχη γλωσσική επιλογή έναν λόγο που ρέει ευχάριστα χωρίς να προσφεύγει σε laquoλόγιεςraquo εκφράσεις της καθαρεύουσας Είναι στους στόχους του ποιητή να αναγάγει την καθομιλουμένη σε ποιητική γλώσσα ακολουθώντας τις επιταγές του ρομαντισμού Χωρίς να αποκλίνει λοιπόν από τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας διατηρεί τη φυσικότητά της και κατορθώνει να ενδιαφέρει και να

1 Πολίτης Λ Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυmicroα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713 σ4 2 Παναγιωτόπουλος Μ laquo∆ιονύσιος Σολωmicroόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γ Αθήνα 1978 σ64

8

συγκινεί το σημερινό αναγνώστη λόγω της αισθητικής ποιότητας αλλά και της γλωσσικής οικειότητάς του έργου του3

Παρά το γεγονός ότι ο Σολωμός την ίδια εποχή στα ιταλικά σονέτα του εκφράζεται με ωριμότητα και πυκνότητα οι ελληνικές του συνθέσεις αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται τόσο στο θέμα αλλά κυρίως στη μορφή ως απλοϊκά θα μπορούσε να πει κανείς και αφελή έργα Μοιάζει σαν να προσαρμόζει το ύφος και το περιεχόμενο των συνθέσεών του στο πρώιμο στάδιο που γενικότερα διανύει η νεοελληνική ποίηση4 Σε αυτά πάντως τα πρώτα του λυρικά στιχουργήματα ειδυλλιακής μορφής εντοπίζεται η νεοκλασικιστική επίδραση του ποιητή στην προσπάθειά του να μιμηθεί τα μορφολογικά στοιχεία του πρότυπου και να υπηρετήσει τους κλασικούς κανόνες της ισορροπίας και της αρμονίας Ο κλασικισμός του Σολωμού λοιπόν εντοπίζεται στη λιτότητα του ύφους εκφράζοντας το μέτρο την τάξη και την αρμονική μορφολογική ανάπτυξη5 Εμφανές στοιχείο εξάλλου αποτελεί και η προσεγμένη τριμερή δομή του ποιήματος χρησιμοποιώντας ως πρώτη και τελευταία την ίδια στροφή που λειτουργεί ως πρόλογος αλλά και ως επίλογος αντίστοιχα ενώ στις ενδιάμεσες στροφές αναπτύσσει το θέμα του ποιήματος

Η σχέση όμως του ποιητή με το ρομαντισμό ανιχνεύεται πέρα από τη χρήση της δημοτικής γλώσσας και στην επιλογή της φύσης ως μέσο έκφρασης υποκειμενικών αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων6 laquoΗ Αγνώριστηraquo διατηρεί τα συνήθη μορφικά χαρακτηριστικά του παραδοσιακού λυρικού ποιήματος όπως συντομία χρήση στροφών και συχνή ομοιοκαταληξία μιας ποίησης που κυριαρχεί στο ρομαντισμό7 Άλλωστε αναγνωρίζοντας τον απόηχο μιας αρκαδικής ειδυλλιακής ποίησης διαπιστώνουμε ότι ο Σολωμός σε πλήρη σύμπλευση με τον προρομαντισμό εκφράζει τον ιδανισμό του επιλέγοντας ως θεματολογία του την εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή

Σαφώς μεγαλύτερης έκτασης από την laquoΑγνώριστηraquo είναι το ποίημα του Ιούλιου Τυπάλδου laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo μια σύνθεση δεκαοκτώ οκτάστιχων στροφών που σχηματίζουν οκτάβες περιλαμβάνοντας τρεις ομοιοκαταληξίες που συμπλέκονται αυστηρά μεταξύ τους Έτσι σε κάθε στροφή ο δεύτερος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο και ο έκτος με τον έβδομο ενώ με εξαίρεση την πέμπτη και την έκτη στροφή ο όγδοος στίχος έχει κατάληξη όμοια με τον αντίστοιχο όγδοο της επόμενης στροφής Ο πρώτος ο τρίτος και ο πέμπτος στίχος είναι προπαροξύτονοι ο δεύτερος ο τέταρτος ο έκτος και ο έβδομος παροξύτονοι ενώ ο όγδοος οξύτονος

Στην πραγματικότητα η μορφή της οκτάβας που έχει το ποίημα προκύπτει από τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο του δημοτικού τραγουδιού που δανείζεται ο Τυπάλδος και τον οποίο χωρίζει μετά την όγδοη συλλαβή στο σημείο που παίρνουμε ανάσα όταν απαγγέλουμε το στίχο Ως εκ τούτου ένας οκτασύλλαβος στίχος ακολουθείται από έναν επτασύλλαβο στην ουσία το δεύτερο ημιστίχιο το οποίο συνιστά τη νοηματική επανάληψη

3 Γαραντούδης Ε laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ48 4 Πολίτης Λ όπ σ142 5 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σσ43-44 6 Γαραντούδης laquoΗ ποίηση του ∆ιονύσιου Σολωmicroούraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ73 7 Mackridge P ∆ιονύσιος Σολωmicroός microτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 σ70

9

του πρώτου συμπληρώνοντάς τον και αποδίδοντας στο δίστιχο μια νοηματική αυτοτέλεια Οι δυο τελευταίοι στίχοι κάθε στροφής όμως είναι επτασύλλαβοι Κι εδώ ακριβώς διαφαίνεται ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων με τη χρήση περίτεχνων στην ομοιοκαταληξία και πολύστιχων στροφών όπως η οκτάβα αλλά και ο αρμονικός συνδυασμός αυτών των μέτρων με τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο το στίχο που αποτέλεσε τη βάση όπου αναπτύχθηκε η έμμετρη ελληνική ποίηση8

Ο Τυπάλδος ο πιο τυπικός συνεχιστής του σολωμικού πνεύματος ακολουθεί το πρότυπό του κρατώντας από τη σολωμική ποίηση την ηδύτητα και τον ιδανισμό της9 Εξάλλου ο laquoκρίθινος Σολωμόςraquo όπως χαρακτηρίσθηκε ο Τυπάλδος από τον Ι Μ Παναγιωτόπουλο αποκαλύπτει στο έργο του μια επίδρασή που εστιάζεται κυρίως στα νεανικά ποιήματα της πρώτης ζακυνθινής περιόδου του Σολωμού10 Ως πιστός οπαδός και αυτός της δημοτικής την οποία θεωρεί ως την καταλληλότερη για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας γράφει σε αυτήν σε μια γλώσσα άμεση εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανησίων ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής προελεύσεως εμπλουτισμένη από το λαϊκό λεξιλόγιο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του επτανησιακού ρομαντισμού Μια δημώδης γλώσσα με ιδιωματισμούς όπως laquoἀχνάδαraquo laquoἐλόγιασαraquo laquoἀνείδιαraquo και laquoνιὸςraquo ζωντανή που αντλεί από τη λαϊκή παράδοση μορφή και μέτρο Εμπλουτισμένη όμως και από λόγια στοιχεία όπως laquoεἰςraquo laquoἐπρόβαλεςraquo laquoὅπουraquo και laquoἐλάμπανεraquo στοιχεία που μεταχειρίζεται ο ποιητής προσπαθώντας να της αποδώσει λογοτεχνικό χαρακτήρα

Χρησιμοποιώντας μια ρητορική που αναπτύσσεται με επιφωνήματα θαυμασμού και επαναλήψεις ερωτήσεων με την παράθεση συμπλεκτικών συνδέσμων και αναδιπλώσεις με αντιθέσεις και συμβολισμούς αλλά διατηρώντας πάντα ένα ύφος λιτό εκφράζει το συναίσθημα και τη φαντασία το συγκινησιακό και το ιδανικό όπως επιτάσσει ο εξιδανικευμένος ρομαντισμός που υιοθετεί ο Τυπάλδος Η θεματική του αντικατοπτρίζει τις ρομαντικές επιρροές με τις προσηνείς και εδώ αναφορές στην εξιδανικευμένη αέρινη ιδεατή σχεδόν συμβολική γυναικεία μορφή αλλά και με τη διαχέουσα μελαγχολική διάθεση που κορυφώνεται στην τελευταία στροφή με τα ταφικά τοπία εκεί όπου κυριαρχεί ο θάνατος ένα άλλο επίσης προσφιλές ρομαντικό μοτίβο Παράλληλα με την ισορροπημένη δομή του ποιήματος και στη μορφική ισορροπία που το χαρακτηρίζει διαβλέπουμε και τα κατάλοιπα των εκφάνσεων του κλασικισμού όπως αυτός ενσωματώθηκε στην επτανησιακή ποίηση

Ο λυρισμός του ποιήματος είναι έκδηλος και αναμφισβήτητος ίσως ασθενέστερος από αυτόν του Σολωμού αλλά εντέλει κινείται ξεκάθαρα στη σφαίρα του ιδανισμού με ηδύτητα και εκλεπτυσμένη χάρη11 Η εύκολη ρίμα δίνει μια πρόσθετη μαλακότητα στη σύνθεση ενώ οι ιδανικοί οραματισμοί με μουσική ευαισθησία μετουσιώνονται σε λυγερούς μουσικούς στίχους σε μελωδικότατες οκτάστιχες στροφές που μελοποιημένες έγιναν δημοφιλέστατο

8 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σ49 9 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ικαρος Αθήνα 1968 σ291 10 Γαραντούδης Ε Οι Επτανήσιοι και ο Σολωmicroός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 σσ6671 11 Πολίτης Λ όπ σ161

10

τραγούδι στο στόμα του λαού12 Είναι ξεκάθαρος ο διάλογος και των δυο ποιητών με την τοπική παράδοση η προσφυγή τους στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές του περιβάλλοντός τους της αστικής καντάδας και του δημοτικού τραγουδιού13 Και τα δυο ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη όλων των νυχτερινών κανταδόρων Αγαπήθηκαν αμέσως από το λαό μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν στην εποχή τους ενώ ακόμα και σήμερα αποτελούν έναυσμα για τη σύγχρονη δισκογραφία14

Αντίθετα στο ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου laquoΠροτίμησιςraquo παρατηρούμε διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα δείγματα της Επτανησιακής Σχολής Το ποίημα αποτελείται από οκτώ τετράστιχα με ιαμβικούς παροξύτονους δεκαπεντασύλλαβους που ακολουθούν πλεχτή ομοιοκαταληξία Η διαφορά του στιχουργήματος προβάλλει ξεκάθαρα στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο πολυγραφότατος ποιητής στην απλή καθαρεύουσα αυτήν που χρησιμοποιεί συχνότερα και η οποία κυριαρχεί στην πνευματική δημιουργία της Αθηναϊκής Σχολής Η χρήση της καθαρεύουσας στον ελλαδικό χώρο αντικατοπτρίζει τη διάδοση του γλωσσικού αρχαϊσμού αφού σύμφωνα με το κλασικιστικό δόγμα η εθνικοπατριωτική ιδεολογία του ελληνικού βασιλείου βρίσκει έκφραση και στην προσέγγιση του αρχαιοελληνικού γλωσσικού μεγαλείου Μέσα από την ποιητική δημιουργία η αθηναϊκή κοινωνία ελπίζει σε ένα απότομο ποιοτικό άλμα που θα της εξασφαλίσει το νέο της επιθυμητό πρόσωπο

Είναι το ρομαντικό πάθος που θα κατευθύνει για σαράντα χρόνια την πνευματική ζωή της Ελλάδας χτίζοντας φανταστικά παλάτια της Μεγάλης Ιδέας ή γκρεμίζοντας έναν θρόνο Ο ίδιος ρομαντισμός που στα Επτάνησα ρέπει προς τη λαϊκή γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις εδώ πορεύεται προς τη γλώσσα των αρχαίων Αυτόν τον αθηναϊκό ρομαντισμό εκφράζει ο Παράσχος με την προσπάθειά του να μετατρέψει τον καθημερινό λόγο σε κάτι υψηλότερο να του δώσει έστω και με το ζόρι διαστάσεις που δε διαθέτει με την υπερφορτωμένη ρητορική του έκφραση τη λατρεία του εξεζητημένου επιθέτου με την κενή ηχηρότητα το στόμφο και την ακυρολεξία την αντίφαση και πρώτα από όλα με την περιφρόνηση της λογικής15

Ο ποιητής ως τελευταίος εκπρόσωπος της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής στην πραγματικότητα εκφράζει τη φάση της παρακμής της Στο έργο του διατηρεί όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της σχολής όπως λυρισμός μεγαλοστομία και υπερβολή αλλά υπολείπεται του γνήσιου χαρακτήρα της αφού στερείται περιεχομένου και νοήματος16 Με τη χαρακτηριστική του ευκολία γράφει πηγαίες αλλά αφρόντιστες συνθέσεις χωρίς να σβήνει ή χωρίς σχεδόν ποτέ να τις διορθώνει Με ανεξέλεγκτη φαντασία αραδιάζει τους συχνά ανορθόγραφους στίχους του που με στόμφο εκφράζουν το ξεχείλισμα των αισθημάτων των ονείρων και των πόθων του Στίχοι που πηγάζουν από

12 Ζώρας Γ Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 σ174 13 Καψωmicroένος Ε Ο Σολωmicroός και η Ελληνική πολιτισmicroική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σ11 14 πρβλ CD Προς τον κύριο Γεώργιο ∆έ Ρώσση στίχοι ∆ιονύσιος Σολωmicroός microουσική σύνθεση Ξυδάκης Νίκος δισκογραφική εταιρεία Lyra Αθήνα 1990 15 Πολίτης Α Ροmicroαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-1880 εκδ Μνήmicroων Αθήνα 2003 σ115 16 Μαστροδηmicroήτρης Π ∆ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ ∆όmicroος Αθήνα 1990 σσ145-146

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

4

Εἶν ἐδῶ κάτου ἀκόπιαστα Δάση βουνά ἀνθοστόλιστα

φθόνος δειλία καὶ πλάνη καὶ κρυσταλλένια βρύση

στολίζει ἀνείδια πρόσωπα ἡ ἐρμιά σας ναί τὴν ἄχαρη

τῆς δόξης τὸ στεφάνι ψυχή μου θ ἀναζήση σὰν τὴν ὀχιά τὸ φίλημα ὁ ὕμνος ἄνθι οὐράνιο

τὰ χείλη φαρμακώνει ὁποὺ ποτὲ δὲν σβηέται

ἡ προδοσία πλακώνει θερμὸς θέλει πετιέται

τοὺς κτύπους τῆς καρδιᾶς ἀπ τὴ θερμὴ καρδιά

Ἂν νιὸς ἀετός ἀπότομα Πλέρια ν ἀκούσω ἀτάραχη τινάξη τὰ φτερά του τὴν ὕπαρξη σιμά σου

ἄγριο γεράκι ρίχνεται καὶ κόσμο καὶ Παράδεισο

σὰν ἀστραπὴ ἐμπροστά του νὰ βρῶ στὴν ἀγκαλιά σου

Ἀνίσως ἄστρο ἀγνώριστο νὰ ναι γιὰ μᾶς οἱ μέρες μας

στὸν οὐρανὸ προβὰλη δική μας ἡ χαρά μας

ἡ μαύρη ἀνεμοζάλη τα δάκρυα μας δικά μας σηκώνεται μεμιᾶς δύο στήθια μία καρδιά

Ἀγάπη μου σπλαχνίσου με Κι ὅταν ψηλάθε ἡ ὕστερη καὶ πρόβαλε ἐμπροστά μου αὐγὴ γιὰ μὲ προβάλη μ ἐσένα κι ἡ Παράδεισο νὰ μὲ πλακὼση ὁ θάνατος θὰ κατεβῆ σιμά μου στὴ σπλαχνική σου ἀγκάλη στ ἀγγελικὸ τὸ στῆθος σου τὰ μάτια μου θωρώντας σε νὰ γείρω τὸ κεφάλι νὰ μείνουνε σβημένα εἰς τὴ γλυκιά σου ἀγκάλη κι ἡ πλάση ὅλη γιὰ μένα

νὰ βρῶ παρηγοριά θὰ ναι ἐνωμένη ἐκεῖ τοῦ κόσμου τὰ πλανέματα Ἐσὺ τὸ ἔρμο μνῆμα μου

καὶ τὲς χαρὲς ν ἀφήσω μὲ ρόδα θὰ στολίσης

καὶ μ ἐσὲ μόνη ἀγάπη μου κι αὐγὴ καὶ βράδυ θὰ ρχεσαι

σὲ μίαν ἐρμιὰ νὰ ζήσω δάκρυα σ αὐτὸ νὰ χύσης

νὰ μᾶς λέη λόγια ἀνέκφραστα καὶ μέσα ἀπὸ τὸν τάφο μου τὸ τρυφερὸ λουλούδι σὰν αὔρα δροσισμένη

καὶ μυστικὸ τραγούδι νύκτα βαθιὰ θὰ βγαίνη

τὴ νύκτα ἡ ἀστροφεγγιά μία μελωδία κρυφή

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ 7

∆ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ 11

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 16

6

Για το ∆ιονύσιο Σολωmicroό

laquoΤριῶν μεγάλων ἐθνοπλαστικῶν ἰδεῶν λαμπρὰ ἐνσάρκωσις εἶναι ἡ

ποίησις τοῦ Σολωμοῦ Τῆς ἰδέας τῆς πατρίδος τῆς ἰδέας τοῦ ὡραίου

τῆς ἰδέας τῆς γλώσσηςraquo Για τον Ιούλιο Τυπάλδο

laquoἩ τέχνη τοῦ Ἰουλίου Τυπάλδου κινεῖ μέσα μας αἰσθήματα καὶ νοήματα

πολὺ πνευματικά ἑπομένως πολὺ διαλεχτά νοήματα καὶ αἰσθήματα

ρεμβασμῶν ἐκεῖθε ἀπὸ τὴ γῆ καὶ ὀνείρων ὑπερουσιων ἕνα κόσμο

ὑπερπέρανhellipraquo Για τον Αχιλλέα Παράσχο

laquo ἀποτελεῖ ἄν ὄχι μοναδικόν ἀλλrsquo ὅμως σπάνιον φαινόμενον ποιητοῦ

τόσον ἐξόχου μὲ τόσας ἐλλείψειςraquo

Κ Παλαμάς

7

Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

Όταν οι μελετητές προσεγγίζουν τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία προσπαθώντας να προσδιορίσουν την απαρχή της οι γνώμες διίστανται και οι ημερομηνίες μεταβάλλονται Ωστόσο αν δεχτούμε τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους ως το κομβικό χρονικό όριο για την έναρξη της νεοελληνικής ιστορίας και αναγνωρίσουμε το δέκατο ένατο αιώνα ως το χρονικό ορίζοντα όπου ανατέλλει η νεοελληνική λογοτεχνία θα συναντήσουμε εκεί δυο διακεκριμένα λογοτεχνικά ρεύματα την Επτανησιακή Σχολή και την Αθηναϊκή Σχολή Τα ποιήματα που επιλέχτηκαν και δόθηκαν προς σχολιασμό ανήκουν σε αυτές τις λογοτεχνικές τάσεις με το Σολωμό και τον Τυπάλδο να εκφράζουν την ποίηση όπως αυτή αναπτύχθηκε στα υπό δυτική επιρροή Επτάνησα και τον Αχιλλέα Παράσχο να εκπροσωπεί την Αθηναϊκή Σχολή που κυριάρχησε στα πρώτα πενήντα χρόνια του νεότευκτου ελληνικού κράτους1

laquoΗ Αγνώριστηraquo ανήκει στα νεανικά λυρικά ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού σε αυτά που έγραψε στην πρώιμη περίοδό του την πενταετία 1818-1823 όταν εγκατεστημένος στη Ζάκυνθο αφήνει την ιταλική γλώσσα και μεταμορφώνεται σε ελληνόγλωσσο ποιητή Επηρεασμένος από την ιταλική λογοτεχνία και με την αυτοσχεδιαστική ευκολία που διαθέτει όταν δημιουργεί σονέτα σε αυτή τη γλώσσα συνθέτει πρώτα στα ιταλικά και μετά μεταφράζει στην ελληνική γλώσσα2 Γράφει λοιπόν το ποίημα σε μέτρο ιταλικής προέλευσης συνθέτοντας ένα σύντομο έργο αποτελούμενο από εννέα συνολικά τετράστιχες στροφές Τους τρεις πρώτους στίχους κάθε στροφής που είναι ιαμβικοί πεντασύλλαβοι ή εξασύλλαβοι διαδέχεται ο τέταρτος που είναι οξύτονος και τετρασύλλαβος Ο πρώτος στίχος σε κάθε στροφή είναι ανομοιοκατάληκτος ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος είναι μεταξύ τους ομοιοκατάληκτοι ο τέταρτος δε ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο στίχο της επόμενης στροφής Το ποίημα ολοκληρώνεται σε κυκλικό σχήμα επαναλαμβάνοντας ως ένατη στροφή την πρώτη

Χρησιμοποιώντας λοιπόν μικρούς ευλύγιστους στίχους που θυμίζουν ιταλική στιχουργία εκφράζεται σε λαϊκή γλώσσα σε μια δημοτική διανθισμένη με ζακυνθινούς ιδιωματισμούς όπως laquoὀχ τὸ βουνόraquo laquoγένεταιraquo laquoχεῖλαraquo laquoροδαριᾶςraquo laquoστέρνειraquo amp laquoμαλλιῶνεraquo Οι λέξεις αυτές που ο ποιητής συμπεριλαμβάνει στη γλώσσα του μαζί με σύνθετες λέξεις που εμπλουτίζουν λεξικολογικά και αισθητικά τη σύνθεσή του όπως laquoἀσπροεντυμένηraquo και laquoσυχνοκουνεῖraquo δημιουργούν μια εύστοχη γλωσσική επιλογή έναν λόγο που ρέει ευχάριστα χωρίς να προσφεύγει σε laquoλόγιεςraquo εκφράσεις της καθαρεύουσας Είναι στους στόχους του ποιητή να αναγάγει την καθομιλουμένη σε ποιητική γλώσσα ακολουθώντας τις επιταγές του ρομαντισμού Χωρίς να αποκλίνει λοιπόν από τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας διατηρεί τη φυσικότητά της και κατορθώνει να ενδιαφέρει και να

1 Πολίτης Λ Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυmicroα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713 σ4 2 Παναγιωτόπουλος Μ laquo∆ιονύσιος Σολωmicroόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γ Αθήνα 1978 σ64

8

συγκινεί το σημερινό αναγνώστη λόγω της αισθητικής ποιότητας αλλά και της γλωσσικής οικειότητάς του έργου του3

Παρά το γεγονός ότι ο Σολωμός την ίδια εποχή στα ιταλικά σονέτα του εκφράζεται με ωριμότητα και πυκνότητα οι ελληνικές του συνθέσεις αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται τόσο στο θέμα αλλά κυρίως στη μορφή ως απλοϊκά θα μπορούσε να πει κανείς και αφελή έργα Μοιάζει σαν να προσαρμόζει το ύφος και το περιεχόμενο των συνθέσεών του στο πρώιμο στάδιο που γενικότερα διανύει η νεοελληνική ποίηση4 Σε αυτά πάντως τα πρώτα του λυρικά στιχουργήματα ειδυλλιακής μορφής εντοπίζεται η νεοκλασικιστική επίδραση του ποιητή στην προσπάθειά του να μιμηθεί τα μορφολογικά στοιχεία του πρότυπου και να υπηρετήσει τους κλασικούς κανόνες της ισορροπίας και της αρμονίας Ο κλασικισμός του Σολωμού λοιπόν εντοπίζεται στη λιτότητα του ύφους εκφράζοντας το μέτρο την τάξη και την αρμονική μορφολογική ανάπτυξη5 Εμφανές στοιχείο εξάλλου αποτελεί και η προσεγμένη τριμερή δομή του ποιήματος χρησιμοποιώντας ως πρώτη και τελευταία την ίδια στροφή που λειτουργεί ως πρόλογος αλλά και ως επίλογος αντίστοιχα ενώ στις ενδιάμεσες στροφές αναπτύσσει το θέμα του ποιήματος

Η σχέση όμως του ποιητή με το ρομαντισμό ανιχνεύεται πέρα από τη χρήση της δημοτικής γλώσσας και στην επιλογή της φύσης ως μέσο έκφρασης υποκειμενικών αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων6 laquoΗ Αγνώριστηraquo διατηρεί τα συνήθη μορφικά χαρακτηριστικά του παραδοσιακού λυρικού ποιήματος όπως συντομία χρήση στροφών και συχνή ομοιοκαταληξία μιας ποίησης που κυριαρχεί στο ρομαντισμό7 Άλλωστε αναγνωρίζοντας τον απόηχο μιας αρκαδικής ειδυλλιακής ποίησης διαπιστώνουμε ότι ο Σολωμός σε πλήρη σύμπλευση με τον προρομαντισμό εκφράζει τον ιδανισμό του επιλέγοντας ως θεματολογία του την εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή

Σαφώς μεγαλύτερης έκτασης από την laquoΑγνώριστηraquo είναι το ποίημα του Ιούλιου Τυπάλδου laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo μια σύνθεση δεκαοκτώ οκτάστιχων στροφών που σχηματίζουν οκτάβες περιλαμβάνοντας τρεις ομοιοκαταληξίες που συμπλέκονται αυστηρά μεταξύ τους Έτσι σε κάθε στροφή ο δεύτερος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο και ο έκτος με τον έβδομο ενώ με εξαίρεση την πέμπτη και την έκτη στροφή ο όγδοος στίχος έχει κατάληξη όμοια με τον αντίστοιχο όγδοο της επόμενης στροφής Ο πρώτος ο τρίτος και ο πέμπτος στίχος είναι προπαροξύτονοι ο δεύτερος ο τέταρτος ο έκτος και ο έβδομος παροξύτονοι ενώ ο όγδοος οξύτονος

Στην πραγματικότητα η μορφή της οκτάβας που έχει το ποίημα προκύπτει από τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο του δημοτικού τραγουδιού που δανείζεται ο Τυπάλδος και τον οποίο χωρίζει μετά την όγδοη συλλαβή στο σημείο που παίρνουμε ανάσα όταν απαγγέλουμε το στίχο Ως εκ τούτου ένας οκτασύλλαβος στίχος ακολουθείται από έναν επτασύλλαβο στην ουσία το δεύτερο ημιστίχιο το οποίο συνιστά τη νοηματική επανάληψη

3 Γαραντούδης Ε laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ48 4 Πολίτης Λ όπ σ142 5 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σσ43-44 6 Γαραντούδης laquoΗ ποίηση του ∆ιονύσιου Σολωmicroούraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ73 7 Mackridge P ∆ιονύσιος Σολωmicroός microτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 σ70

9

του πρώτου συμπληρώνοντάς τον και αποδίδοντας στο δίστιχο μια νοηματική αυτοτέλεια Οι δυο τελευταίοι στίχοι κάθε στροφής όμως είναι επτασύλλαβοι Κι εδώ ακριβώς διαφαίνεται ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων με τη χρήση περίτεχνων στην ομοιοκαταληξία και πολύστιχων στροφών όπως η οκτάβα αλλά και ο αρμονικός συνδυασμός αυτών των μέτρων με τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο το στίχο που αποτέλεσε τη βάση όπου αναπτύχθηκε η έμμετρη ελληνική ποίηση8

Ο Τυπάλδος ο πιο τυπικός συνεχιστής του σολωμικού πνεύματος ακολουθεί το πρότυπό του κρατώντας από τη σολωμική ποίηση την ηδύτητα και τον ιδανισμό της9 Εξάλλου ο laquoκρίθινος Σολωμόςraquo όπως χαρακτηρίσθηκε ο Τυπάλδος από τον Ι Μ Παναγιωτόπουλο αποκαλύπτει στο έργο του μια επίδρασή που εστιάζεται κυρίως στα νεανικά ποιήματα της πρώτης ζακυνθινής περιόδου του Σολωμού10 Ως πιστός οπαδός και αυτός της δημοτικής την οποία θεωρεί ως την καταλληλότερη για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας γράφει σε αυτήν σε μια γλώσσα άμεση εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανησίων ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής προελεύσεως εμπλουτισμένη από το λαϊκό λεξιλόγιο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του επτανησιακού ρομαντισμού Μια δημώδης γλώσσα με ιδιωματισμούς όπως laquoἀχνάδαraquo laquoἐλόγιασαraquo laquoἀνείδιαraquo και laquoνιὸςraquo ζωντανή που αντλεί από τη λαϊκή παράδοση μορφή και μέτρο Εμπλουτισμένη όμως και από λόγια στοιχεία όπως laquoεἰςraquo laquoἐπρόβαλεςraquo laquoὅπουraquo και laquoἐλάμπανεraquo στοιχεία που μεταχειρίζεται ο ποιητής προσπαθώντας να της αποδώσει λογοτεχνικό χαρακτήρα

Χρησιμοποιώντας μια ρητορική που αναπτύσσεται με επιφωνήματα θαυμασμού και επαναλήψεις ερωτήσεων με την παράθεση συμπλεκτικών συνδέσμων και αναδιπλώσεις με αντιθέσεις και συμβολισμούς αλλά διατηρώντας πάντα ένα ύφος λιτό εκφράζει το συναίσθημα και τη φαντασία το συγκινησιακό και το ιδανικό όπως επιτάσσει ο εξιδανικευμένος ρομαντισμός που υιοθετεί ο Τυπάλδος Η θεματική του αντικατοπτρίζει τις ρομαντικές επιρροές με τις προσηνείς και εδώ αναφορές στην εξιδανικευμένη αέρινη ιδεατή σχεδόν συμβολική γυναικεία μορφή αλλά και με τη διαχέουσα μελαγχολική διάθεση που κορυφώνεται στην τελευταία στροφή με τα ταφικά τοπία εκεί όπου κυριαρχεί ο θάνατος ένα άλλο επίσης προσφιλές ρομαντικό μοτίβο Παράλληλα με την ισορροπημένη δομή του ποιήματος και στη μορφική ισορροπία που το χαρακτηρίζει διαβλέπουμε και τα κατάλοιπα των εκφάνσεων του κλασικισμού όπως αυτός ενσωματώθηκε στην επτανησιακή ποίηση

Ο λυρισμός του ποιήματος είναι έκδηλος και αναμφισβήτητος ίσως ασθενέστερος από αυτόν του Σολωμού αλλά εντέλει κινείται ξεκάθαρα στη σφαίρα του ιδανισμού με ηδύτητα και εκλεπτυσμένη χάρη11 Η εύκολη ρίμα δίνει μια πρόσθετη μαλακότητα στη σύνθεση ενώ οι ιδανικοί οραματισμοί με μουσική ευαισθησία μετουσιώνονται σε λυγερούς μουσικούς στίχους σε μελωδικότατες οκτάστιχες στροφές που μελοποιημένες έγιναν δημοφιλέστατο

8 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σ49 9 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ικαρος Αθήνα 1968 σ291 10 Γαραντούδης Ε Οι Επτανήσιοι και ο Σολωmicroός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 σσ6671 11 Πολίτης Λ όπ σ161

10

τραγούδι στο στόμα του λαού12 Είναι ξεκάθαρος ο διάλογος και των δυο ποιητών με την τοπική παράδοση η προσφυγή τους στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές του περιβάλλοντός τους της αστικής καντάδας και του δημοτικού τραγουδιού13 Και τα δυο ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη όλων των νυχτερινών κανταδόρων Αγαπήθηκαν αμέσως από το λαό μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν στην εποχή τους ενώ ακόμα και σήμερα αποτελούν έναυσμα για τη σύγχρονη δισκογραφία14

Αντίθετα στο ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου laquoΠροτίμησιςraquo παρατηρούμε διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα δείγματα της Επτανησιακής Σχολής Το ποίημα αποτελείται από οκτώ τετράστιχα με ιαμβικούς παροξύτονους δεκαπεντασύλλαβους που ακολουθούν πλεχτή ομοιοκαταληξία Η διαφορά του στιχουργήματος προβάλλει ξεκάθαρα στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο πολυγραφότατος ποιητής στην απλή καθαρεύουσα αυτήν που χρησιμοποιεί συχνότερα και η οποία κυριαρχεί στην πνευματική δημιουργία της Αθηναϊκής Σχολής Η χρήση της καθαρεύουσας στον ελλαδικό χώρο αντικατοπτρίζει τη διάδοση του γλωσσικού αρχαϊσμού αφού σύμφωνα με το κλασικιστικό δόγμα η εθνικοπατριωτική ιδεολογία του ελληνικού βασιλείου βρίσκει έκφραση και στην προσέγγιση του αρχαιοελληνικού γλωσσικού μεγαλείου Μέσα από την ποιητική δημιουργία η αθηναϊκή κοινωνία ελπίζει σε ένα απότομο ποιοτικό άλμα που θα της εξασφαλίσει το νέο της επιθυμητό πρόσωπο

Είναι το ρομαντικό πάθος που θα κατευθύνει για σαράντα χρόνια την πνευματική ζωή της Ελλάδας χτίζοντας φανταστικά παλάτια της Μεγάλης Ιδέας ή γκρεμίζοντας έναν θρόνο Ο ίδιος ρομαντισμός που στα Επτάνησα ρέπει προς τη λαϊκή γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις εδώ πορεύεται προς τη γλώσσα των αρχαίων Αυτόν τον αθηναϊκό ρομαντισμό εκφράζει ο Παράσχος με την προσπάθειά του να μετατρέψει τον καθημερινό λόγο σε κάτι υψηλότερο να του δώσει έστω και με το ζόρι διαστάσεις που δε διαθέτει με την υπερφορτωμένη ρητορική του έκφραση τη λατρεία του εξεζητημένου επιθέτου με την κενή ηχηρότητα το στόμφο και την ακυρολεξία την αντίφαση και πρώτα από όλα με την περιφρόνηση της λογικής15

Ο ποιητής ως τελευταίος εκπρόσωπος της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής στην πραγματικότητα εκφράζει τη φάση της παρακμής της Στο έργο του διατηρεί όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της σχολής όπως λυρισμός μεγαλοστομία και υπερβολή αλλά υπολείπεται του γνήσιου χαρακτήρα της αφού στερείται περιεχομένου και νοήματος16 Με τη χαρακτηριστική του ευκολία γράφει πηγαίες αλλά αφρόντιστες συνθέσεις χωρίς να σβήνει ή χωρίς σχεδόν ποτέ να τις διορθώνει Με ανεξέλεγκτη φαντασία αραδιάζει τους συχνά ανορθόγραφους στίχους του που με στόμφο εκφράζουν το ξεχείλισμα των αισθημάτων των ονείρων και των πόθων του Στίχοι που πηγάζουν από

12 Ζώρας Γ Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 σ174 13 Καψωmicroένος Ε Ο Σολωmicroός και η Ελληνική πολιτισmicroική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σ11 14 πρβλ CD Προς τον κύριο Γεώργιο ∆έ Ρώσση στίχοι ∆ιονύσιος Σολωmicroός microουσική σύνθεση Ξυδάκης Νίκος δισκογραφική εταιρεία Lyra Αθήνα 1990 15 Πολίτης Α Ροmicroαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-1880 εκδ Μνήmicroων Αθήνα 2003 σ115 16 Μαστροδηmicroήτρης Π ∆ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ ∆όmicroος Αθήνα 1990 σσ145-146

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ 7

∆ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ndash ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ 11

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 16

6

Για το ∆ιονύσιο Σολωmicroό

laquoΤριῶν μεγάλων ἐθνοπλαστικῶν ἰδεῶν λαμπρὰ ἐνσάρκωσις εἶναι ἡ

ποίησις τοῦ Σολωμοῦ Τῆς ἰδέας τῆς πατρίδος τῆς ἰδέας τοῦ ὡραίου

τῆς ἰδέας τῆς γλώσσηςraquo Για τον Ιούλιο Τυπάλδο

laquoἩ τέχνη τοῦ Ἰουλίου Τυπάλδου κινεῖ μέσα μας αἰσθήματα καὶ νοήματα

πολὺ πνευματικά ἑπομένως πολὺ διαλεχτά νοήματα καὶ αἰσθήματα

ρεμβασμῶν ἐκεῖθε ἀπὸ τὴ γῆ καὶ ὀνείρων ὑπερουσιων ἕνα κόσμο

ὑπερπέρανhellipraquo Για τον Αχιλλέα Παράσχο

laquo ἀποτελεῖ ἄν ὄχι μοναδικόν ἀλλrsquo ὅμως σπάνιον φαινόμενον ποιητοῦ

τόσον ἐξόχου μὲ τόσας ἐλλείψειςraquo

Κ Παλαμάς

7

Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

Όταν οι μελετητές προσεγγίζουν τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία προσπαθώντας να προσδιορίσουν την απαρχή της οι γνώμες διίστανται και οι ημερομηνίες μεταβάλλονται Ωστόσο αν δεχτούμε τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους ως το κομβικό χρονικό όριο για την έναρξη της νεοελληνικής ιστορίας και αναγνωρίσουμε το δέκατο ένατο αιώνα ως το χρονικό ορίζοντα όπου ανατέλλει η νεοελληνική λογοτεχνία θα συναντήσουμε εκεί δυο διακεκριμένα λογοτεχνικά ρεύματα την Επτανησιακή Σχολή και την Αθηναϊκή Σχολή Τα ποιήματα που επιλέχτηκαν και δόθηκαν προς σχολιασμό ανήκουν σε αυτές τις λογοτεχνικές τάσεις με το Σολωμό και τον Τυπάλδο να εκφράζουν την ποίηση όπως αυτή αναπτύχθηκε στα υπό δυτική επιρροή Επτάνησα και τον Αχιλλέα Παράσχο να εκπροσωπεί την Αθηναϊκή Σχολή που κυριάρχησε στα πρώτα πενήντα χρόνια του νεότευκτου ελληνικού κράτους1

laquoΗ Αγνώριστηraquo ανήκει στα νεανικά λυρικά ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού σε αυτά που έγραψε στην πρώιμη περίοδό του την πενταετία 1818-1823 όταν εγκατεστημένος στη Ζάκυνθο αφήνει την ιταλική γλώσσα και μεταμορφώνεται σε ελληνόγλωσσο ποιητή Επηρεασμένος από την ιταλική λογοτεχνία και με την αυτοσχεδιαστική ευκολία που διαθέτει όταν δημιουργεί σονέτα σε αυτή τη γλώσσα συνθέτει πρώτα στα ιταλικά και μετά μεταφράζει στην ελληνική γλώσσα2 Γράφει λοιπόν το ποίημα σε μέτρο ιταλικής προέλευσης συνθέτοντας ένα σύντομο έργο αποτελούμενο από εννέα συνολικά τετράστιχες στροφές Τους τρεις πρώτους στίχους κάθε στροφής που είναι ιαμβικοί πεντασύλλαβοι ή εξασύλλαβοι διαδέχεται ο τέταρτος που είναι οξύτονος και τετρασύλλαβος Ο πρώτος στίχος σε κάθε στροφή είναι ανομοιοκατάληκτος ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος είναι μεταξύ τους ομοιοκατάληκτοι ο τέταρτος δε ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο στίχο της επόμενης στροφής Το ποίημα ολοκληρώνεται σε κυκλικό σχήμα επαναλαμβάνοντας ως ένατη στροφή την πρώτη

Χρησιμοποιώντας λοιπόν μικρούς ευλύγιστους στίχους που θυμίζουν ιταλική στιχουργία εκφράζεται σε λαϊκή γλώσσα σε μια δημοτική διανθισμένη με ζακυνθινούς ιδιωματισμούς όπως laquoὀχ τὸ βουνόraquo laquoγένεταιraquo laquoχεῖλαraquo laquoροδαριᾶςraquo laquoστέρνειraquo amp laquoμαλλιῶνεraquo Οι λέξεις αυτές που ο ποιητής συμπεριλαμβάνει στη γλώσσα του μαζί με σύνθετες λέξεις που εμπλουτίζουν λεξικολογικά και αισθητικά τη σύνθεσή του όπως laquoἀσπροεντυμένηraquo και laquoσυχνοκουνεῖraquo δημιουργούν μια εύστοχη γλωσσική επιλογή έναν λόγο που ρέει ευχάριστα χωρίς να προσφεύγει σε laquoλόγιεςraquo εκφράσεις της καθαρεύουσας Είναι στους στόχους του ποιητή να αναγάγει την καθομιλουμένη σε ποιητική γλώσσα ακολουθώντας τις επιταγές του ρομαντισμού Χωρίς να αποκλίνει λοιπόν από τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας διατηρεί τη φυσικότητά της και κατορθώνει να ενδιαφέρει και να

1 Πολίτης Λ Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυmicroα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713 σ4 2 Παναγιωτόπουλος Μ laquo∆ιονύσιος Σολωmicroόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γ Αθήνα 1978 σ64

8

συγκινεί το σημερινό αναγνώστη λόγω της αισθητικής ποιότητας αλλά και της γλωσσικής οικειότητάς του έργου του3

Παρά το γεγονός ότι ο Σολωμός την ίδια εποχή στα ιταλικά σονέτα του εκφράζεται με ωριμότητα και πυκνότητα οι ελληνικές του συνθέσεις αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται τόσο στο θέμα αλλά κυρίως στη μορφή ως απλοϊκά θα μπορούσε να πει κανείς και αφελή έργα Μοιάζει σαν να προσαρμόζει το ύφος και το περιεχόμενο των συνθέσεών του στο πρώιμο στάδιο που γενικότερα διανύει η νεοελληνική ποίηση4 Σε αυτά πάντως τα πρώτα του λυρικά στιχουργήματα ειδυλλιακής μορφής εντοπίζεται η νεοκλασικιστική επίδραση του ποιητή στην προσπάθειά του να μιμηθεί τα μορφολογικά στοιχεία του πρότυπου και να υπηρετήσει τους κλασικούς κανόνες της ισορροπίας και της αρμονίας Ο κλασικισμός του Σολωμού λοιπόν εντοπίζεται στη λιτότητα του ύφους εκφράζοντας το μέτρο την τάξη και την αρμονική μορφολογική ανάπτυξη5 Εμφανές στοιχείο εξάλλου αποτελεί και η προσεγμένη τριμερή δομή του ποιήματος χρησιμοποιώντας ως πρώτη και τελευταία την ίδια στροφή που λειτουργεί ως πρόλογος αλλά και ως επίλογος αντίστοιχα ενώ στις ενδιάμεσες στροφές αναπτύσσει το θέμα του ποιήματος

Η σχέση όμως του ποιητή με το ρομαντισμό ανιχνεύεται πέρα από τη χρήση της δημοτικής γλώσσας και στην επιλογή της φύσης ως μέσο έκφρασης υποκειμενικών αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων6 laquoΗ Αγνώριστηraquo διατηρεί τα συνήθη μορφικά χαρακτηριστικά του παραδοσιακού λυρικού ποιήματος όπως συντομία χρήση στροφών και συχνή ομοιοκαταληξία μιας ποίησης που κυριαρχεί στο ρομαντισμό7 Άλλωστε αναγνωρίζοντας τον απόηχο μιας αρκαδικής ειδυλλιακής ποίησης διαπιστώνουμε ότι ο Σολωμός σε πλήρη σύμπλευση με τον προρομαντισμό εκφράζει τον ιδανισμό του επιλέγοντας ως θεματολογία του την εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή

Σαφώς μεγαλύτερης έκτασης από την laquoΑγνώριστηraquo είναι το ποίημα του Ιούλιου Τυπάλδου laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo μια σύνθεση δεκαοκτώ οκτάστιχων στροφών που σχηματίζουν οκτάβες περιλαμβάνοντας τρεις ομοιοκαταληξίες που συμπλέκονται αυστηρά μεταξύ τους Έτσι σε κάθε στροφή ο δεύτερος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο και ο έκτος με τον έβδομο ενώ με εξαίρεση την πέμπτη και την έκτη στροφή ο όγδοος στίχος έχει κατάληξη όμοια με τον αντίστοιχο όγδοο της επόμενης στροφής Ο πρώτος ο τρίτος και ο πέμπτος στίχος είναι προπαροξύτονοι ο δεύτερος ο τέταρτος ο έκτος και ο έβδομος παροξύτονοι ενώ ο όγδοος οξύτονος

Στην πραγματικότητα η μορφή της οκτάβας που έχει το ποίημα προκύπτει από τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο του δημοτικού τραγουδιού που δανείζεται ο Τυπάλδος και τον οποίο χωρίζει μετά την όγδοη συλλαβή στο σημείο που παίρνουμε ανάσα όταν απαγγέλουμε το στίχο Ως εκ τούτου ένας οκτασύλλαβος στίχος ακολουθείται από έναν επτασύλλαβο στην ουσία το δεύτερο ημιστίχιο το οποίο συνιστά τη νοηματική επανάληψη

3 Γαραντούδης Ε laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ48 4 Πολίτης Λ όπ σ142 5 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σσ43-44 6 Γαραντούδης laquoΗ ποίηση του ∆ιονύσιου Σολωmicroούraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ73 7 Mackridge P ∆ιονύσιος Σολωmicroός microτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 σ70

9

του πρώτου συμπληρώνοντάς τον και αποδίδοντας στο δίστιχο μια νοηματική αυτοτέλεια Οι δυο τελευταίοι στίχοι κάθε στροφής όμως είναι επτασύλλαβοι Κι εδώ ακριβώς διαφαίνεται ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων με τη χρήση περίτεχνων στην ομοιοκαταληξία και πολύστιχων στροφών όπως η οκτάβα αλλά και ο αρμονικός συνδυασμός αυτών των μέτρων με τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο το στίχο που αποτέλεσε τη βάση όπου αναπτύχθηκε η έμμετρη ελληνική ποίηση8

Ο Τυπάλδος ο πιο τυπικός συνεχιστής του σολωμικού πνεύματος ακολουθεί το πρότυπό του κρατώντας από τη σολωμική ποίηση την ηδύτητα και τον ιδανισμό της9 Εξάλλου ο laquoκρίθινος Σολωμόςraquo όπως χαρακτηρίσθηκε ο Τυπάλδος από τον Ι Μ Παναγιωτόπουλο αποκαλύπτει στο έργο του μια επίδρασή που εστιάζεται κυρίως στα νεανικά ποιήματα της πρώτης ζακυνθινής περιόδου του Σολωμού10 Ως πιστός οπαδός και αυτός της δημοτικής την οποία θεωρεί ως την καταλληλότερη για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας γράφει σε αυτήν σε μια γλώσσα άμεση εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανησίων ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής προελεύσεως εμπλουτισμένη από το λαϊκό λεξιλόγιο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του επτανησιακού ρομαντισμού Μια δημώδης γλώσσα με ιδιωματισμούς όπως laquoἀχνάδαraquo laquoἐλόγιασαraquo laquoἀνείδιαraquo και laquoνιὸςraquo ζωντανή που αντλεί από τη λαϊκή παράδοση μορφή και μέτρο Εμπλουτισμένη όμως και από λόγια στοιχεία όπως laquoεἰςraquo laquoἐπρόβαλεςraquo laquoὅπουraquo και laquoἐλάμπανεraquo στοιχεία που μεταχειρίζεται ο ποιητής προσπαθώντας να της αποδώσει λογοτεχνικό χαρακτήρα

Χρησιμοποιώντας μια ρητορική που αναπτύσσεται με επιφωνήματα θαυμασμού και επαναλήψεις ερωτήσεων με την παράθεση συμπλεκτικών συνδέσμων και αναδιπλώσεις με αντιθέσεις και συμβολισμούς αλλά διατηρώντας πάντα ένα ύφος λιτό εκφράζει το συναίσθημα και τη φαντασία το συγκινησιακό και το ιδανικό όπως επιτάσσει ο εξιδανικευμένος ρομαντισμός που υιοθετεί ο Τυπάλδος Η θεματική του αντικατοπτρίζει τις ρομαντικές επιρροές με τις προσηνείς και εδώ αναφορές στην εξιδανικευμένη αέρινη ιδεατή σχεδόν συμβολική γυναικεία μορφή αλλά και με τη διαχέουσα μελαγχολική διάθεση που κορυφώνεται στην τελευταία στροφή με τα ταφικά τοπία εκεί όπου κυριαρχεί ο θάνατος ένα άλλο επίσης προσφιλές ρομαντικό μοτίβο Παράλληλα με την ισορροπημένη δομή του ποιήματος και στη μορφική ισορροπία που το χαρακτηρίζει διαβλέπουμε και τα κατάλοιπα των εκφάνσεων του κλασικισμού όπως αυτός ενσωματώθηκε στην επτανησιακή ποίηση

Ο λυρισμός του ποιήματος είναι έκδηλος και αναμφισβήτητος ίσως ασθενέστερος από αυτόν του Σολωμού αλλά εντέλει κινείται ξεκάθαρα στη σφαίρα του ιδανισμού με ηδύτητα και εκλεπτυσμένη χάρη11 Η εύκολη ρίμα δίνει μια πρόσθετη μαλακότητα στη σύνθεση ενώ οι ιδανικοί οραματισμοί με μουσική ευαισθησία μετουσιώνονται σε λυγερούς μουσικούς στίχους σε μελωδικότατες οκτάστιχες στροφές που μελοποιημένες έγιναν δημοφιλέστατο

8 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σ49 9 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ικαρος Αθήνα 1968 σ291 10 Γαραντούδης Ε Οι Επτανήσιοι και ο Σολωmicroός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 σσ6671 11 Πολίτης Λ όπ σ161

10

τραγούδι στο στόμα του λαού12 Είναι ξεκάθαρος ο διάλογος και των δυο ποιητών με την τοπική παράδοση η προσφυγή τους στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές του περιβάλλοντός τους της αστικής καντάδας και του δημοτικού τραγουδιού13 Και τα δυο ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη όλων των νυχτερινών κανταδόρων Αγαπήθηκαν αμέσως από το λαό μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν στην εποχή τους ενώ ακόμα και σήμερα αποτελούν έναυσμα για τη σύγχρονη δισκογραφία14

Αντίθετα στο ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου laquoΠροτίμησιςraquo παρατηρούμε διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα δείγματα της Επτανησιακής Σχολής Το ποίημα αποτελείται από οκτώ τετράστιχα με ιαμβικούς παροξύτονους δεκαπεντασύλλαβους που ακολουθούν πλεχτή ομοιοκαταληξία Η διαφορά του στιχουργήματος προβάλλει ξεκάθαρα στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο πολυγραφότατος ποιητής στην απλή καθαρεύουσα αυτήν που χρησιμοποιεί συχνότερα και η οποία κυριαρχεί στην πνευματική δημιουργία της Αθηναϊκής Σχολής Η χρήση της καθαρεύουσας στον ελλαδικό χώρο αντικατοπτρίζει τη διάδοση του γλωσσικού αρχαϊσμού αφού σύμφωνα με το κλασικιστικό δόγμα η εθνικοπατριωτική ιδεολογία του ελληνικού βασιλείου βρίσκει έκφραση και στην προσέγγιση του αρχαιοελληνικού γλωσσικού μεγαλείου Μέσα από την ποιητική δημιουργία η αθηναϊκή κοινωνία ελπίζει σε ένα απότομο ποιοτικό άλμα που θα της εξασφαλίσει το νέο της επιθυμητό πρόσωπο

Είναι το ρομαντικό πάθος που θα κατευθύνει για σαράντα χρόνια την πνευματική ζωή της Ελλάδας χτίζοντας φανταστικά παλάτια της Μεγάλης Ιδέας ή γκρεμίζοντας έναν θρόνο Ο ίδιος ρομαντισμός που στα Επτάνησα ρέπει προς τη λαϊκή γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις εδώ πορεύεται προς τη γλώσσα των αρχαίων Αυτόν τον αθηναϊκό ρομαντισμό εκφράζει ο Παράσχος με την προσπάθειά του να μετατρέψει τον καθημερινό λόγο σε κάτι υψηλότερο να του δώσει έστω και με το ζόρι διαστάσεις που δε διαθέτει με την υπερφορτωμένη ρητορική του έκφραση τη λατρεία του εξεζητημένου επιθέτου με την κενή ηχηρότητα το στόμφο και την ακυρολεξία την αντίφαση και πρώτα από όλα με την περιφρόνηση της λογικής15

Ο ποιητής ως τελευταίος εκπρόσωπος της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής στην πραγματικότητα εκφράζει τη φάση της παρακμής της Στο έργο του διατηρεί όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της σχολής όπως λυρισμός μεγαλοστομία και υπερβολή αλλά υπολείπεται του γνήσιου χαρακτήρα της αφού στερείται περιεχομένου και νοήματος16 Με τη χαρακτηριστική του ευκολία γράφει πηγαίες αλλά αφρόντιστες συνθέσεις χωρίς να σβήνει ή χωρίς σχεδόν ποτέ να τις διορθώνει Με ανεξέλεγκτη φαντασία αραδιάζει τους συχνά ανορθόγραφους στίχους του που με στόμφο εκφράζουν το ξεχείλισμα των αισθημάτων των ονείρων και των πόθων του Στίχοι που πηγάζουν από

12 Ζώρας Γ Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 σ174 13 Καψωmicroένος Ε Ο Σολωmicroός και η Ελληνική πολιτισmicroική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σ11 14 πρβλ CD Προς τον κύριο Γεώργιο ∆έ Ρώσση στίχοι ∆ιονύσιος Σολωmicroός microουσική σύνθεση Ξυδάκης Νίκος δισκογραφική εταιρεία Lyra Αθήνα 1990 15 Πολίτης Α Ροmicroαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-1880 εκδ Μνήmicroων Αθήνα 2003 σ115 16 Μαστροδηmicroήτρης Π ∆ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ ∆όmicroος Αθήνα 1990 σσ145-146

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

6

Για το ∆ιονύσιο Σολωmicroό

laquoΤριῶν μεγάλων ἐθνοπλαστικῶν ἰδεῶν λαμπρὰ ἐνσάρκωσις εἶναι ἡ

ποίησις τοῦ Σολωμοῦ Τῆς ἰδέας τῆς πατρίδος τῆς ἰδέας τοῦ ὡραίου

τῆς ἰδέας τῆς γλώσσηςraquo Για τον Ιούλιο Τυπάλδο

laquoἩ τέχνη τοῦ Ἰουλίου Τυπάλδου κινεῖ μέσα μας αἰσθήματα καὶ νοήματα

πολὺ πνευματικά ἑπομένως πολὺ διαλεχτά νοήματα καὶ αἰσθήματα

ρεμβασμῶν ἐκεῖθε ἀπὸ τὴ γῆ καὶ ὀνείρων ὑπερουσιων ἕνα κόσμο

ὑπερπέρανhellipraquo Για τον Αχιλλέα Παράσχο

laquo ἀποτελεῖ ἄν ὄχι μοναδικόν ἀλλrsquo ὅμως σπάνιον φαινόμενον ποιητοῦ

τόσον ἐξόχου μὲ τόσας ἐλλείψειςraquo

Κ Παλαμάς

7

Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

Όταν οι μελετητές προσεγγίζουν τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία προσπαθώντας να προσδιορίσουν την απαρχή της οι γνώμες διίστανται και οι ημερομηνίες μεταβάλλονται Ωστόσο αν δεχτούμε τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους ως το κομβικό χρονικό όριο για την έναρξη της νεοελληνικής ιστορίας και αναγνωρίσουμε το δέκατο ένατο αιώνα ως το χρονικό ορίζοντα όπου ανατέλλει η νεοελληνική λογοτεχνία θα συναντήσουμε εκεί δυο διακεκριμένα λογοτεχνικά ρεύματα την Επτανησιακή Σχολή και την Αθηναϊκή Σχολή Τα ποιήματα που επιλέχτηκαν και δόθηκαν προς σχολιασμό ανήκουν σε αυτές τις λογοτεχνικές τάσεις με το Σολωμό και τον Τυπάλδο να εκφράζουν την ποίηση όπως αυτή αναπτύχθηκε στα υπό δυτική επιρροή Επτάνησα και τον Αχιλλέα Παράσχο να εκπροσωπεί την Αθηναϊκή Σχολή που κυριάρχησε στα πρώτα πενήντα χρόνια του νεότευκτου ελληνικού κράτους1

laquoΗ Αγνώριστηraquo ανήκει στα νεανικά λυρικά ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού σε αυτά που έγραψε στην πρώιμη περίοδό του την πενταετία 1818-1823 όταν εγκατεστημένος στη Ζάκυνθο αφήνει την ιταλική γλώσσα και μεταμορφώνεται σε ελληνόγλωσσο ποιητή Επηρεασμένος από την ιταλική λογοτεχνία και με την αυτοσχεδιαστική ευκολία που διαθέτει όταν δημιουργεί σονέτα σε αυτή τη γλώσσα συνθέτει πρώτα στα ιταλικά και μετά μεταφράζει στην ελληνική γλώσσα2 Γράφει λοιπόν το ποίημα σε μέτρο ιταλικής προέλευσης συνθέτοντας ένα σύντομο έργο αποτελούμενο από εννέα συνολικά τετράστιχες στροφές Τους τρεις πρώτους στίχους κάθε στροφής που είναι ιαμβικοί πεντασύλλαβοι ή εξασύλλαβοι διαδέχεται ο τέταρτος που είναι οξύτονος και τετρασύλλαβος Ο πρώτος στίχος σε κάθε στροφή είναι ανομοιοκατάληκτος ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος είναι μεταξύ τους ομοιοκατάληκτοι ο τέταρτος δε ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο στίχο της επόμενης στροφής Το ποίημα ολοκληρώνεται σε κυκλικό σχήμα επαναλαμβάνοντας ως ένατη στροφή την πρώτη

Χρησιμοποιώντας λοιπόν μικρούς ευλύγιστους στίχους που θυμίζουν ιταλική στιχουργία εκφράζεται σε λαϊκή γλώσσα σε μια δημοτική διανθισμένη με ζακυνθινούς ιδιωματισμούς όπως laquoὀχ τὸ βουνόraquo laquoγένεταιraquo laquoχεῖλαraquo laquoροδαριᾶςraquo laquoστέρνειraquo amp laquoμαλλιῶνεraquo Οι λέξεις αυτές που ο ποιητής συμπεριλαμβάνει στη γλώσσα του μαζί με σύνθετες λέξεις που εμπλουτίζουν λεξικολογικά και αισθητικά τη σύνθεσή του όπως laquoἀσπροεντυμένηraquo και laquoσυχνοκουνεῖraquo δημιουργούν μια εύστοχη γλωσσική επιλογή έναν λόγο που ρέει ευχάριστα χωρίς να προσφεύγει σε laquoλόγιεςraquo εκφράσεις της καθαρεύουσας Είναι στους στόχους του ποιητή να αναγάγει την καθομιλουμένη σε ποιητική γλώσσα ακολουθώντας τις επιταγές του ρομαντισμού Χωρίς να αποκλίνει λοιπόν από τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας διατηρεί τη φυσικότητά της και κατορθώνει να ενδιαφέρει και να

1 Πολίτης Λ Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυmicroα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713 σ4 2 Παναγιωτόπουλος Μ laquo∆ιονύσιος Σολωmicroόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γ Αθήνα 1978 σ64

8

συγκινεί το σημερινό αναγνώστη λόγω της αισθητικής ποιότητας αλλά και της γλωσσικής οικειότητάς του έργου του3

Παρά το γεγονός ότι ο Σολωμός την ίδια εποχή στα ιταλικά σονέτα του εκφράζεται με ωριμότητα και πυκνότητα οι ελληνικές του συνθέσεις αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται τόσο στο θέμα αλλά κυρίως στη μορφή ως απλοϊκά θα μπορούσε να πει κανείς και αφελή έργα Μοιάζει σαν να προσαρμόζει το ύφος και το περιεχόμενο των συνθέσεών του στο πρώιμο στάδιο που γενικότερα διανύει η νεοελληνική ποίηση4 Σε αυτά πάντως τα πρώτα του λυρικά στιχουργήματα ειδυλλιακής μορφής εντοπίζεται η νεοκλασικιστική επίδραση του ποιητή στην προσπάθειά του να μιμηθεί τα μορφολογικά στοιχεία του πρότυπου και να υπηρετήσει τους κλασικούς κανόνες της ισορροπίας και της αρμονίας Ο κλασικισμός του Σολωμού λοιπόν εντοπίζεται στη λιτότητα του ύφους εκφράζοντας το μέτρο την τάξη και την αρμονική μορφολογική ανάπτυξη5 Εμφανές στοιχείο εξάλλου αποτελεί και η προσεγμένη τριμερή δομή του ποιήματος χρησιμοποιώντας ως πρώτη και τελευταία την ίδια στροφή που λειτουργεί ως πρόλογος αλλά και ως επίλογος αντίστοιχα ενώ στις ενδιάμεσες στροφές αναπτύσσει το θέμα του ποιήματος

Η σχέση όμως του ποιητή με το ρομαντισμό ανιχνεύεται πέρα από τη χρήση της δημοτικής γλώσσας και στην επιλογή της φύσης ως μέσο έκφρασης υποκειμενικών αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων6 laquoΗ Αγνώριστηraquo διατηρεί τα συνήθη μορφικά χαρακτηριστικά του παραδοσιακού λυρικού ποιήματος όπως συντομία χρήση στροφών και συχνή ομοιοκαταληξία μιας ποίησης που κυριαρχεί στο ρομαντισμό7 Άλλωστε αναγνωρίζοντας τον απόηχο μιας αρκαδικής ειδυλλιακής ποίησης διαπιστώνουμε ότι ο Σολωμός σε πλήρη σύμπλευση με τον προρομαντισμό εκφράζει τον ιδανισμό του επιλέγοντας ως θεματολογία του την εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή

Σαφώς μεγαλύτερης έκτασης από την laquoΑγνώριστηraquo είναι το ποίημα του Ιούλιου Τυπάλδου laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo μια σύνθεση δεκαοκτώ οκτάστιχων στροφών που σχηματίζουν οκτάβες περιλαμβάνοντας τρεις ομοιοκαταληξίες που συμπλέκονται αυστηρά μεταξύ τους Έτσι σε κάθε στροφή ο δεύτερος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο και ο έκτος με τον έβδομο ενώ με εξαίρεση την πέμπτη και την έκτη στροφή ο όγδοος στίχος έχει κατάληξη όμοια με τον αντίστοιχο όγδοο της επόμενης στροφής Ο πρώτος ο τρίτος και ο πέμπτος στίχος είναι προπαροξύτονοι ο δεύτερος ο τέταρτος ο έκτος και ο έβδομος παροξύτονοι ενώ ο όγδοος οξύτονος

Στην πραγματικότητα η μορφή της οκτάβας που έχει το ποίημα προκύπτει από τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο του δημοτικού τραγουδιού που δανείζεται ο Τυπάλδος και τον οποίο χωρίζει μετά την όγδοη συλλαβή στο σημείο που παίρνουμε ανάσα όταν απαγγέλουμε το στίχο Ως εκ τούτου ένας οκτασύλλαβος στίχος ακολουθείται από έναν επτασύλλαβο στην ουσία το δεύτερο ημιστίχιο το οποίο συνιστά τη νοηματική επανάληψη

3 Γαραντούδης Ε laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ48 4 Πολίτης Λ όπ σ142 5 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σσ43-44 6 Γαραντούδης laquoΗ ποίηση του ∆ιονύσιου Σολωmicroούraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ73 7 Mackridge P ∆ιονύσιος Σολωmicroός microτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 σ70

9

του πρώτου συμπληρώνοντάς τον και αποδίδοντας στο δίστιχο μια νοηματική αυτοτέλεια Οι δυο τελευταίοι στίχοι κάθε στροφής όμως είναι επτασύλλαβοι Κι εδώ ακριβώς διαφαίνεται ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων με τη χρήση περίτεχνων στην ομοιοκαταληξία και πολύστιχων στροφών όπως η οκτάβα αλλά και ο αρμονικός συνδυασμός αυτών των μέτρων με τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο το στίχο που αποτέλεσε τη βάση όπου αναπτύχθηκε η έμμετρη ελληνική ποίηση8

Ο Τυπάλδος ο πιο τυπικός συνεχιστής του σολωμικού πνεύματος ακολουθεί το πρότυπό του κρατώντας από τη σολωμική ποίηση την ηδύτητα και τον ιδανισμό της9 Εξάλλου ο laquoκρίθινος Σολωμόςraquo όπως χαρακτηρίσθηκε ο Τυπάλδος από τον Ι Μ Παναγιωτόπουλο αποκαλύπτει στο έργο του μια επίδρασή που εστιάζεται κυρίως στα νεανικά ποιήματα της πρώτης ζακυνθινής περιόδου του Σολωμού10 Ως πιστός οπαδός και αυτός της δημοτικής την οποία θεωρεί ως την καταλληλότερη για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας γράφει σε αυτήν σε μια γλώσσα άμεση εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανησίων ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής προελεύσεως εμπλουτισμένη από το λαϊκό λεξιλόγιο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του επτανησιακού ρομαντισμού Μια δημώδης γλώσσα με ιδιωματισμούς όπως laquoἀχνάδαraquo laquoἐλόγιασαraquo laquoἀνείδιαraquo και laquoνιὸςraquo ζωντανή που αντλεί από τη λαϊκή παράδοση μορφή και μέτρο Εμπλουτισμένη όμως και από λόγια στοιχεία όπως laquoεἰςraquo laquoἐπρόβαλεςraquo laquoὅπουraquo και laquoἐλάμπανεraquo στοιχεία που μεταχειρίζεται ο ποιητής προσπαθώντας να της αποδώσει λογοτεχνικό χαρακτήρα

Χρησιμοποιώντας μια ρητορική που αναπτύσσεται με επιφωνήματα θαυμασμού και επαναλήψεις ερωτήσεων με την παράθεση συμπλεκτικών συνδέσμων και αναδιπλώσεις με αντιθέσεις και συμβολισμούς αλλά διατηρώντας πάντα ένα ύφος λιτό εκφράζει το συναίσθημα και τη φαντασία το συγκινησιακό και το ιδανικό όπως επιτάσσει ο εξιδανικευμένος ρομαντισμός που υιοθετεί ο Τυπάλδος Η θεματική του αντικατοπτρίζει τις ρομαντικές επιρροές με τις προσηνείς και εδώ αναφορές στην εξιδανικευμένη αέρινη ιδεατή σχεδόν συμβολική γυναικεία μορφή αλλά και με τη διαχέουσα μελαγχολική διάθεση που κορυφώνεται στην τελευταία στροφή με τα ταφικά τοπία εκεί όπου κυριαρχεί ο θάνατος ένα άλλο επίσης προσφιλές ρομαντικό μοτίβο Παράλληλα με την ισορροπημένη δομή του ποιήματος και στη μορφική ισορροπία που το χαρακτηρίζει διαβλέπουμε και τα κατάλοιπα των εκφάνσεων του κλασικισμού όπως αυτός ενσωματώθηκε στην επτανησιακή ποίηση

Ο λυρισμός του ποιήματος είναι έκδηλος και αναμφισβήτητος ίσως ασθενέστερος από αυτόν του Σολωμού αλλά εντέλει κινείται ξεκάθαρα στη σφαίρα του ιδανισμού με ηδύτητα και εκλεπτυσμένη χάρη11 Η εύκολη ρίμα δίνει μια πρόσθετη μαλακότητα στη σύνθεση ενώ οι ιδανικοί οραματισμοί με μουσική ευαισθησία μετουσιώνονται σε λυγερούς μουσικούς στίχους σε μελωδικότατες οκτάστιχες στροφές που μελοποιημένες έγιναν δημοφιλέστατο

8 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σ49 9 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ικαρος Αθήνα 1968 σ291 10 Γαραντούδης Ε Οι Επτανήσιοι και ο Σολωmicroός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 σσ6671 11 Πολίτης Λ όπ σ161

10

τραγούδι στο στόμα του λαού12 Είναι ξεκάθαρος ο διάλογος και των δυο ποιητών με την τοπική παράδοση η προσφυγή τους στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές του περιβάλλοντός τους της αστικής καντάδας και του δημοτικού τραγουδιού13 Και τα δυο ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη όλων των νυχτερινών κανταδόρων Αγαπήθηκαν αμέσως από το λαό μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν στην εποχή τους ενώ ακόμα και σήμερα αποτελούν έναυσμα για τη σύγχρονη δισκογραφία14

Αντίθετα στο ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου laquoΠροτίμησιςraquo παρατηρούμε διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα δείγματα της Επτανησιακής Σχολής Το ποίημα αποτελείται από οκτώ τετράστιχα με ιαμβικούς παροξύτονους δεκαπεντασύλλαβους που ακολουθούν πλεχτή ομοιοκαταληξία Η διαφορά του στιχουργήματος προβάλλει ξεκάθαρα στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο πολυγραφότατος ποιητής στην απλή καθαρεύουσα αυτήν που χρησιμοποιεί συχνότερα και η οποία κυριαρχεί στην πνευματική δημιουργία της Αθηναϊκής Σχολής Η χρήση της καθαρεύουσας στον ελλαδικό χώρο αντικατοπτρίζει τη διάδοση του γλωσσικού αρχαϊσμού αφού σύμφωνα με το κλασικιστικό δόγμα η εθνικοπατριωτική ιδεολογία του ελληνικού βασιλείου βρίσκει έκφραση και στην προσέγγιση του αρχαιοελληνικού γλωσσικού μεγαλείου Μέσα από την ποιητική δημιουργία η αθηναϊκή κοινωνία ελπίζει σε ένα απότομο ποιοτικό άλμα που θα της εξασφαλίσει το νέο της επιθυμητό πρόσωπο

Είναι το ρομαντικό πάθος που θα κατευθύνει για σαράντα χρόνια την πνευματική ζωή της Ελλάδας χτίζοντας φανταστικά παλάτια της Μεγάλης Ιδέας ή γκρεμίζοντας έναν θρόνο Ο ίδιος ρομαντισμός που στα Επτάνησα ρέπει προς τη λαϊκή γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις εδώ πορεύεται προς τη γλώσσα των αρχαίων Αυτόν τον αθηναϊκό ρομαντισμό εκφράζει ο Παράσχος με την προσπάθειά του να μετατρέψει τον καθημερινό λόγο σε κάτι υψηλότερο να του δώσει έστω και με το ζόρι διαστάσεις που δε διαθέτει με την υπερφορτωμένη ρητορική του έκφραση τη λατρεία του εξεζητημένου επιθέτου με την κενή ηχηρότητα το στόμφο και την ακυρολεξία την αντίφαση και πρώτα από όλα με την περιφρόνηση της λογικής15

Ο ποιητής ως τελευταίος εκπρόσωπος της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής στην πραγματικότητα εκφράζει τη φάση της παρακμής της Στο έργο του διατηρεί όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της σχολής όπως λυρισμός μεγαλοστομία και υπερβολή αλλά υπολείπεται του γνήσιου χαρακτήρα της αφού στερείται περιεχομένου και νοήματος16 Με τη χαρακτηριστική του ευκολία γράφει πηγαίες αλλά αφρόντιστες συνθέσεις χωρίς να σβήνει ή χωρίς σχεδόν ποτέ να τις διορθώνει Με ανεξέλεγκτη φαντασία αραδιάζει τους συχνά ανορθόγραφους στίχους του που με στόμφο εκφράζουν το ξεχείλισμα των αισθημάτων των ονείρων και των πόθων του Στίχοι που πηγάζουν από

12 Ζώρας Γ Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 σ174 13 Καψωmicroένος Ε Ο Σολωmicroός και η Ελληνική πολιτισmicroική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σ11 14 πρβλ CD Προς τον κύριο Γεώργιο ∆έ Ρώσση στίχοι ∆ιονύσιος Σολωmicroός microουσική σύνθεση Ξυδάκης Νίκος δισκογραφική εταιρεία Lyra Αθήνα 1990 15 Πολίτης Α Ροmicroαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-1880 εκδ Μνήmicroων Αθήνα 2003 σ115 16 Μαστροδηmicroήτρης Π ∆ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ ∆όmicroος Αθήνα 1990 σσ145-146

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

7

Η ΜΟΡΦΗ amp ΤΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

Όταν οι μελετητές προσεγγίζουν τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία προσπαθώντας να προσδιορίσουν την απαρχή της οι γνώμες διίστανται και οι ημερομηνίες μεταβάλλονται Ωστόσο αν δεχτούμε τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους ως το κομβικό χρονικό όριο για την έναρξη της νεοελληνικής ιστορίας και αναγνωρίσουμε το δέκατο ένατο αιώνα ως το χρονικό ορίζοντα όπου ανατέλλει η νεοελληνική λογοτεχνία θα συναντήσουμε εκεί δυο διακεκριμένα λογοτεχνικά ρεύματα την Επτανησιακή Σχολή και την Αθηναϊκή Σχολή Τα ποιήματα που επιλέχτηκαν και δόθηκαν προς σχολιασμό ανήκουν σε αυτές τις λογοτεχνικές τάσεις με το Σολωμό και τον Τυπάλδο να εκφράζουν την ποίηση όπως αυτή αναπτύχθηκε στα υπό δυτική επιρροή Επτάνησα και τον Αχιλλέα Παράσχο να εκπροσωπεί την Αθηναϊκή Σχολή που κυριάρχησε στα πρώτα πενήντα χρόνια του νεότευκτου ελληνικού κράτους1

laquoΗ Αγνώριστηraquo ανήκει στα νεανικά λυρικά ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού σε αυτά που έγραψε στην πρώιμη περίοδό του την πενταετία 1818-1823 όταν εγκατεστημένος στη Ζάκυνθο αφήνει την ιταλική γλώσσα και μεταμορφώνεται σε ελληνόγλωσσο ποιητή Επηρεασμένος από την ιταλική λογοτεχνία και με την αυτοσχεδιαστική ευκολία που διαθέτει όταν δημιουργεί σονέτα σε αυτή τη γλώσσα συνθέτει πρώτα στα ιταλικά και μετά μεταφράζει στην ελληνική γλώσσα2 Γράφει λοιπόν το ποίημα σε μέτρο ιταλικής προέλευσης συνθέτοντας ένα σύντομο έργο αποτελούμενο από εννέα συνολικά τετράστιχες στροφές Τους τρεις πρώτους στίχους κάθε στροφής που είναι ιαμβικοί πεντασύλλαβοι ή εξασύλλαβοι διαδέχεται ο τέταρτος που είναι οξύτονος και τετρασύλλαβος Ο πρώτος στίχος σε κάθε στροφή είναι ανομοιοκατάληκτος ενώ ο δεύτερος και ο τρίτος είναι μεταξύ τους ομοιοκατάληκτοι ο τέταρτος δε ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο στίχο της επόμενης στροφής Το ποίημα ολοκληρώνεται σε κυκλικό σχήμα επαναλαμβάνοντας ως ένατη στροφή την πρώτη

Χρησιμοποιώντας λοιπόν μικρούς ευλύγιστους στίχους που θυμίζουν ιταλική στιχουργία εκφράζεται σε λαϊκή γλώσσα σε μια δημοτική διανθισμένη με ζακυνθινούς ιδιωματισμούς όπως laquoὀχ τὸ βουνόraquo laquoγένεταιraquo laquoχεῖλαraquo laquoροδαριᾶςraquo laquoστέρνειraquo amp laquoμαλλιῶνεraquo Οι λέξεις αυτές που ο ποιητής συμπεριλαμβάνει στη γλώσσα του μαζί με σύνθετες λέξεις που εμπλουτίζουν λεξικολογικά και αισθητικά τη σύνθεσή του όπως laquoἀσπροεντυμένηraquo και laquoσυχνοκουνεῖraquo δημιουργούν μια εύστοχη γλωσσική επιλογή έναν λόγο που ρέει ευχάριστα χωρίς να προσφεύγει σε laquoλόγιεςraquo εκφράσεις της καθαρεύουσας Είναι στους στόχους του ποιητή να αναγάγει την καθομιλουμένη σε ποιητική γλώσσα ακολουθώντας τις επιταγές του ρομαντισμού Χωρίς να αποκλίνει λοιπόν από τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας διατηρεί τη φυσικότητά της και κατορθώνει να ενδιαφέρει και να

1 Πολίτης Λ Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυmicroα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713 σ4 2 Παναγιωτόπουλος Μ laquo∆ιονύσιος Σολωmicroόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γ Αθήνα 1978 σ64

8

συγκινεί το σημερινό αναγνώστη λόγω της αισθητικής ποιότητας αλλά και της γλωσσικής οικειότητάς του έργου του3

Παρά το γεγονός ότι ο Σολωμός την ίδια εποχή στα ιταλικά σονέτα του εκφράζεται με ωριμότητα και πυκνότητα οι ελληνικές του συνθέσεις αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται τόσο στο θέμα αλλά κυρίως στη μορφή ως απλοϊκά θα μπορούσε να πει κανείς και αφελή έργα Μοιάζει σαν να προσαρμόζει το ύφος και το περιεχόμενο των συνθέσεών του στο πρώιμο στάδιο που γενικότερα διανύει η νεοελληνική ποίηση4 Σε αυτά πάντως τα πρώτα του λυρικά στιχουργήματα ειδυλλιακής μορφής εντοπίζεται η νεοκλασικιστική επίδραση του ποιητή στην προσπάθειά του να μιμηθεί τα μορφολογικά στοιχεία του πρότυπου και να υπηρετήσει τους κλασικούς κανόνες της ισορροπίας και της αρμονίας Ο κλασικισμός του Σολωμού λοιπόν εντοπίζεται στη λιτότητα του ύφους εκφράζοντας το μέτρο την τάξη και την αρμονική μορφολογική ανάπτυξη5 Εμφανές στοιχείο εξάλλου αποτελεί και η προσεγμένη τριμερή δομή του ποιήματος χρησιμοποιώντας ως πρώτη και τελευταία την ίδια στροφή που λειτουργεί ως πρόλογος αλλά και ως επίλογος αντίστοιχα ενώ στις ενδιάμεσες στροφές αναπτύσσει το θέμα του ποιήματος

Η σχέση όμως του ποιητή με το ρομαντισμό ανιχνεύεται πέρα από τη χρήση της δημοτικής γλώσσας και στην επιλογή της φύσης ως μέσο έκφρασης υποκειμενικών αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων6 laquoΗ Αγνώριστηraquo διατηρεί τα συνήθη μορφικά χαρακτηριστικά του παραδοσιακού λυρικού ποιήματος όπως συντομία χρήση στροφών και συχνή ομοιοκαταληξία μιας ποίησης που κυριαρχεί στο ρομαντισμό7 Άλλωστε αναγνωρίζοντας τον απόηχο μιας αρκαδικής ειδυλλιακής ποίησης διαπιστώνουμε ότι ο Σολωμός σε πλήρη σύμπλευση με τον προρομαντισμό εκφράζει τον ιδανισμό του επιλέγοντας ως θεματολογία του την εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή

Σαφώς μεγαλύτερης έκτασης από την laquoΑγνώριστηraquo είναι το ποίημα του Ιούλιου Τυπάλδου laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo μια σύνθεση δεκαοκτώ οκτάστιχων στροφών που σχηματίζουν οκτάβες περιλαμβάνοντας τρεις ομοιοκαταληξίες που συμπλέκονται αυστηρά μεταξύ τους Έτσι σε κάθε στροφή ο δεύτερος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο και ο έκτος με τον έβδομο ενώ με εξαίρεση την πέμπτη και την έκτη στροφή ο όγδοος στίχος έχει κατάληξη όμοια με τον αντίστοιχο όγδοο της επόμενης στροφής Ο πρώτος ο τρίτος και ο πέμπτος στίχος είναι προπαροξύτονοι ο δεύτερος ο τέταρτος ο έκτος και ο έβδομος παροξύτονοι ενώ ο όγδοος οξύτονος

Στην πραγματικότητα η μορφή της οκτάβας που έχει το ποίημα προκύπτει από τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο του δημοτικού τραγουδιού που δανείζεται ο Τυπάλδος και τον οποίο χωρίζει μετά την όγδοη συλλαβή στο σημείο που παίρνουμε ανάσα όταν απαγγέλουμε το στίχο Ως εκ τούτου ένας οκτασύλλαβος στίχος ακολουθείται από έναν επτασύλλαβο στην ουσία το δεύτερο ημιστίχιο το οποίο συνιστά τη νοηματική επανάληψη

3 Γαραντούδης Ε laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ48 4 Πολίτης Λ όπ σ142 5 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σσ43-44 6 Γαραντούδης laquoΗ ποίηση του ∆ιονύσιου Σολωmicroούraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ73 7 Mackridge P ∆ιονύσιος Σολωmicroός microτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 σ70

9

του πρώτου συμπληρώνοντάς τον και αποδίδοντας στο δίστιχο μια νοηματική αυτοτέλεια Οι δυο τελευταίοι στίχοι κάθε στροφής όμως είναι επτασύλλαβοι Κι εδώ ακριβώς διαφαίνεται ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων με τη χρήση περίτεχνων στην ομοιοκαταληξία και πολύστιχων στροφών όπως η οκτάβα αλλά και ο αρμονικός συνδυασμός αυτών των μέτρων με τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο το στίχο που αποτέλεσε τη βάση όπου αναπτύχθηκε η έμμετρη ελληνική ποίηση8

Ο Τυπάλδος ο πιο τυπικός συνεχιστής του σολωμικού πνεύματος ακολουθεί το πρότυπό του κρατώντας από τη σολωμική ποίηση την ηδύτητα και τον ιδανισμό της9 Εξάλλου ο laquoκρίθινος Σολωμόςraquo όπως χαρακτηρίσθηκε ο Τυπάλδος από τον Ι Μ Παναγιωτόπουλο αποκαλύπτει στο έργο του μια επίδρασή που εστιάζεται κυρίως στα νεανικά ποιήματα της πρώτης ζακυνθινής περιόδου του Σολωμού10 Ως πιστός οπαδός και αυτός της δημοτικής την οποία θεωρεί ως την καταλληλότερη για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας γράφει σε αυτήν σε μια γλώσσα άμεση εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανησίων ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής προελεύσεως εμπλουτισμένη από το λαϊκό λεξιλόγιο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του επτανησιακού ρομαντισμού Μια δημώδης γλώσσα με ιδιωματισμούς όπως laquoἀχνάδαraquo laquoἐλόγιασαraquo laquoἀνείδιαraquo και laquoνιὸςraquo ζωντανή που αντλεί από τη λαϊκή παράδοση μορφή και μέτρο Εμπλουτισμένη όμως και από λόγια στοιχεία όπως laquoεἰςraquo laquoἐπρόβαλεςraquo laquoὅπουraquo και laquoἐλάμπανεraquo στοιχεία που μεταχειρίζεται ο ποιητής προσπαθώντας να της αποδώσει λογοτεχνικό χαρακτήρα

Χρησιμοποιώντας μια ρητορική που αναπτύσσεται με επιφωνήματα θαυμασμού και επαναλήψεις ερωτήσεων με την παράθεση συμπλεκτικών συνδέσμων και αναδιπλώσεις με αντιθέσεις και συμβολισμούς αλλά διατηρώντας πάντα ένα ύφος λιτό εκφράζει το συναίσθημα και τη φαντασία το συγκινησιακό και το ιδανικό όπως επιτάσσει ο εξιδανικευμένος ρομαντισμός που υιοθετεί ο Τυπάλδος Η θεματική του αντικατοπτρίζει τις ρομαντικές επιρροές με τις προσηνείς και εδώ αναφορές στην εξιδανικευμένη αέρινη ιδεατή σχεδόν συμβολική γυναικεία μορφή αλλά και με τη διαχέουσα μελαγχολική διάθεση που κορυφώνεται στην τελευταία στροφή με τα ταφικά τοπία εκεί όπου κυριαρχεί ο θάνατος ένα άλλο επίσης προσφιλές ρομαντικό μοτίβο Παράλληλα με την ισορροπημένη δομή του ποιήματος και στη μορφική ισορροπία που το χαρακτηρίζει διαβλέπουμε και τα κατάλοιπα των εκφάνσεων του κλασικισμού όπως αυτός ενσωματώθηκε στην επτανησιακή ποίηση

Ο λυρισμός του ποιήματος είναι έκδηλος και αναμφισβήτητος ίσως ασθενέστερος από αυτόν του Σολωμού αλλά εντέλει κινείται ξεκάθαρα στη σφαίρα του ιδανισμού με ηδύτητα και εκλεπτυσμένη χάρη11 Η εύκολη ρίμα δίνει μια πρόσθετη μαλακότητα στη σύνθεση ενώ οι ιδανικοί οραματισμοί με μουσική ευαισθησία μετουσιώνονται σε λυγερούς μουσικούς στίχους σε μελωδικότατες οκτάστιχες στροφές που μελοποιημένες έγιναν δημοφιλέστατο

8 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σ49 9 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ικαρος Αθήνα 1968 σ291 10 Γαραντούδης Ε Οι Επτανήσιοι και ο Σολωmicroός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 σσ6671 11 Πολίτης Λ όπ σ161

10

τραγούδι στο στόμα του λαού12 Είναι ξεκάθαρος ο διάλογος και των δυο ποιητών με την τοπική παράδοση η προσφυγή τους στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές του περιβάλλοντός τους της αστικής καντάδας και του δημοτικού τραγουδιού13 Και τα δυο ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη όλων των νυχτερινών κανταδόρων Αγαπήθηκαν αμέσως από το λαό μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν στην εποχή τους ενώ ακόμα και σήμερα αποτελούν έναυσμα για τη σύγχρονη δισκογραφία14

Αντίθετα στο ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου laquoΠροτίμησιςraquo παρατηρούμε διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα δείγματα της Επτανησιακής Σχολής Το ποίημα αποτελείται από οκτώ τετράστιχα με ιαμβικούς παροξύτονους δεκαπεντασύλλαβους που ακολουθούν πλεχτή ομοιοκαταληξία Η διαφορά του στιχουργήματος προβάλλει ξεκάθαρα στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο πολυγραφότατος ποιητής στην απλή καθαρεύουσα αυτήν που χρησιμοποιεί συχνότερα και η οποία κυριαρχεί στην πνευματική δημιουργία της Αθηναϊκής Σχολής Η χρήση της καθαρεύουσας στον ελλαδικό χώρο αντικατοπτρίζει τη διάδοση του γλωσσικού αρχαϊσμού αφού σύμφωνα με το κλασικιστικό δόγμα η εθνικοπατριωτική ιδεολογία του ελληνικού βασιλείου βρίσκει έκφραση και στην προσέγγιση του αρχαιοελληνικού γλωσσικού μεγαλείου Μέσα από την ποιητική δημιουργία η αθηναϊκή κοινωνία ελπίζει σε ένα απότομο ποιοτικό άλμα που θα της εξασφαλίσει το νέο της επιθυμητό πρόσωπο

Είναι το ρομαντικό πάθος που θα κατευθύνει για σαράντα χρόνια την πνευματική ζωή της Ελλάδας χτίζοντας φανταστικά παλάτια της Μεγάλης Ιδέας ή γκρεμίζοντας έναν θρόνο Ο ίδιος ρομαντισμός που στα Επτάνησα ρέπει προς τη λαϊκή γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις εδώ πορεύεται προς τη γλώσσα των αρχαίων Αυτόν τον αθηναϊκό ρομαντισμό εκφράζει ο Παράσχος με την προσπάθειά του να μετατρέψει τον καθημερινό λόγο σε κάτι υψηλότερο να του δώσει έστω και με το ζόρι διαστάσεις που δε διαθέτει με την υπερφορτωμένη ρητορική του έκφραση τη λατρεία του εξεζητημένου επιθέτου με την κενή ηχηρότητα το στόμφο και την ακυρολεξία την αντίφαση και πρώτα από όλα με την περιφρόνηση της λογικής15

Ο ποιητής ως τελευταίος εκπρόσωπος της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής στην πραγματικότητα εκφράζει τη φάση της παρακμής της Στο έργο του διατηρεί όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της σχολής όπως λυρισμός μεγαλοστομία και υπερβολή αλλά υπολείπεται του γνήσιου χαρακτήρα της αφού στερείται περιεχομένου και νοήματος16 Με τη χαρακτηριστική του ευκολία γράφει πηγαίες αλλά αφρόντιστες συνθέσεις χωρίς να σβήνει ή χωρίς σχεδόν ποτέ να τις διορθώνει Με ανεξέλεγκτη φαντασία αραδιάζει τους συχνά ανορθόγραφους στίχους του που με στόμφο εκφράζουν το ξεχείλισμα των αισθημάτων των ονείρων και των πόθων του Στίχοι που πηγάζουν από

12 Ζώρας Γ Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 σ174 13 Καψωmicroένος Ε Ο Σολωmicroός και η Ελληνική πολιτισmicroική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σ11 14 πρβλ CD Προς τον κύριο Γεώργιο ∆έ Ρώσση στίχοι ∆ιονύσιος Σολωmicroός microουσική σύνθεση Ξυδάκης Νίκος δισκογραφική εταιρεία Lyra Αθήνα 1990 15 Πολίτης Α Ροmicroαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-1880 εκδ Μνήmicroων Αθήνα 2003 σ115 16 Μαστροδηmicroήτρης Π ∆ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ ∆όmicroος Αθήνα 1990 σσ145-146

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

8

συγκινεί το σημερινό αναγνώστη λόγω της αισθητικής ποιότητας αλλά και της γλωσσικής οικειότητάς του έργου του3

Παρά το γεγονός ότι ο Σολωμός την ίδια εποχή στα ιταλικά σονέτα του εκφράζεται με ωριμότητα και πυκνότητα οι ελληνικές του συνθέσεις αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται τόσο στο θέμα αλλά κυρίως στη μορφή ως απλοϊκά θα μπορούσε να πει κανείς και αφελή έργα Μοιάζει σαν να προσαρμόζει το ύφος και το περιεχόμενο των συνθέσεών του στο πρώιμο στάδιο που γενικότερα διανύει η νεοελληνική ποίηση4 Σε αυτά πάντως τα πρώτα του λυρικά στιχουργήματα ειδυλλιακής μορφής εντοπίζεται η νεοκλασικιστική επίδραση του ποιητή στην προσπάθειά του να μιμηθεί τα μορφολογικά στοιχεία του πρότυπου και να υπηρετήσει τους κλασικούς κανόνες της ισορροπίας και της αρμονίας Ο κλασικισμός του Σολωμού λοιπόν εντοπίζεται στη λιτότητα του ύφους εκφράζοντας το μέτρο την τάξη και την αρμονική μορφολογική ανάπτυξη5 Εμφανές στοιχείο εξάλλου αποτελεί και η προσεγμένη τριμερή δομή του ποιήματος χρησιμοποιώντας ως πρώτη και τελευταία την ίδια στροφή που λειτουργεί ως πρόλογος αλλά και ως επίλογος αντίστοιχα ενώ στις ενδιάμεσες στροφές αναπτύσσει το θέμα του ποιήματος

Η σχέση όμως του ποιητή με το ρομαντισμό ανιχνεύεται πέρα από τη χρήση της δημοτικής γλώσσας και στην επιλογή της φύσης ως μέσο έκφρασης υποκειμενικών αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων6 laquoΗ Αγνώριστηraquo διατηρεί τα συνήθη μορφικά χαρακτηριστικά του παραδοσιακού λυρικού ποιήματος όπως συντομία χρήση στροφών και συχνή ομοιοκαταληξία μιας ποίησης που κυριαρχεί στο ρομαντισμό7 Άλλωστε αναγνωρίζοντας τον απόηχο μιας αρκαδικής ειδυλλιακής ποίησης διαπιστώνουμε ότι ο Σολωμός σε πλήρη σύμπλευση με τον προρομαντισμό εκφράζει τον ιδανισμό του επιλέγοντας ως θεματολογία του την εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή

Σαφώς μεγαλύτερης έκτασης από την laquoΑγνώριστηraquo είναι το ποίημα του Ιούλιου Τυπάλδου laquoΤο πλάσμα της φαντασίαςraquo μια σύνθεση δεκαοκτώ οκτάστιχων στροφών που σχηματίζουν οκτάβες περιλαμβάνοντας τρεις ομοιοκαταληξίες που συμπλέκονται αυστηρά μεταξύ τους Έτσι σε κάθε στροφή ο δεύτερος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο και ο έκτος με τον έβδομο ενώ με εξαίρεση την πέμπτη και την έκτη στροφή ο όγδοος στίχος έχει κατάληξη όμοια με τον αντίστοιχο όγδοο της επόμενης στροφής Ο πρώτος ο τρίτος και ο πέμπτος στίχος είναι προπαροξύτονοι ο δεύτερος ο τέταρτος ο έκτος και ο έβδομος παροξύτονοι ενώ ο όγδοος οξύτονος

Στην πραγματικότητα η μορφή της οκτάβας που έχει το ποίημα προκύπτει από τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο του δημοτικού τραγουδιού που δανείζεται ο Τυπάλδος και τον οποίο χωρίζει μετά την όγδοη συλλαβή στο σημείο που παίρνουμε ανάσα όταν απαγγέλουμε το στίχο Ως εκ τούτου ένας οκτασύλλαβος στίχος ακολουθείται από έναν επτασύλλαβο στην ουσία το δεύτερο ημιστίχιο το οποίο συνιστά τη νοηματική επανάληψη

3 Γαραντούδης Ε laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ48 4 Πολίτης Λ όπ σ142 5 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σσ43-44 6 Γαραντούδης laquoΗ ποίηση του ∆ιονύσιου Σολωmicroούraquo στο Γράmicromicroατα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σ73 7 Mackridge P ∆ιονύσιος Σολωmicroός microτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 σ70

9

του πρώτου συμπληρώνοντάς τον και αποδίδοντας στο δίστιχο μια νοηματική αυτοτέλεια Οι δυο τελευταίοι στίχοι κάθε στροφής όμως είναι επτασύλλαβοι Κι εδώ ακριβώς διαφαίνεται ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων με τη χρήση περίτεχνων στην ομοιοκαταληξία και πολύστιχων στροφών όπως η οκτάβα αλλά και ο αρμονικός συνδυασμός αυτών των μέτρων με τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο το στίχο που αποτέλεσε τη βάση όπου αναπτύχθηκε η έμμετρη ελληνική ποίηση8

Ο Τυπάλδος ο πιο τυπικός συνεχιστής του σολωμικού πνεύματος ακολουθεί το πρότυπό του κρατώντας από τη σολωμική ποίηση την ηδύτητα και τον ιδανισμό της9 Εξάλλου ο laquoκρίθινος Σολωμόςraquo όπως χαρακτηρίσθηκε ο Τυπάλδος από τον Ι Μ Παναγιωτόπουλο αποκαλύπτει στο έργο του μια επίδρασή που εστιάζεται κυρίως στα νεανικά ποιήματα της πρώτης ζακυνθινής περιόδου του Σολωμού10 Ως πιστός οπαδός και αυτός της δημοτικής την οποία θεωρεί ως την καταλληλότερη για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας γράφει σε αυτήν σε μια γλώσσα άμεση εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανησίων ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής προελεύσεως εμπλουτισμένη από το λαϊκό λεξιλόγιο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του επτανησιακού ρομαντισμού Μια δημώδης γλώσσα με ιδιωματισμούς όπως laquoἀχνάδαraquo laquoἐλόγιασαraquo laquoἀνείδιαraquo και laquoνιὸςraquo ζωντανή που αντλεί από τη λαϊκή παράδοση μορφή και μέτρο Εμπλουτισμένη όμως και από λόγια στοιχεία όπως laquoεἰςraquo laquoἐπρόβαλεςraquo laquoὅπουraquo και laquoἐλάμπανεraquo στοιχεία που μεταχειρίζεται ο ποιητής προσπαθώντας να της αποδώσει λογοτεχνικό χαρακτήρα

Χρησιμοποιώντας μια ρητορική που αναπτύσσεται με επιφωνήματα θαυμασμού και επαναλήψεις ερωτήσεων με την παράθεση συμπλεκτικών συνδέσμων και αναδιπλώσεις με αντιθέσεις και συμβολισμούς αλλά διατηρώντας πάντα ένα ύφος λιτό εκφράζει το συναίσθημα και τη φαντασία το συγκινησιακό και το ιδανικό όπως επιτάσσει ο εξιδανικευμένος ρομαντισμός που υιοθετεί ο Τυπάλδος Η θεματική του αντικατοπτρίζει τις ρομαντικές επιρροές με τις προσηνείς και εδώ αναφορές στην εξιδανικευμένη αέρινη ιδεατή σχεδόν συμβολική γυναικεία μορφή αλλά και με τη διαχέουσα μελαγχολική διάθεση που κορυφώνεται στην τελευταία στροφή με τα ταφικά τοπία εκεί όπου κυριαρχεί ο θάνατος ένα άλλο επίσης προσφιλές ρομαντικό μοτίβο Παράλληλα με την ισορροπημένη δομή του ποιήματος και στη μορφική ισορροπία που το χαρακτηρίζει διαβλέπουμε και τα κατάλοιπα των εκφάνσεων του κλασικισμού όπως αυτός ενσωματώθηκε στην επτανησιακή ποίηση

Ο λυρισμός του ποιήματος είναι έκδηλος και αναμφισβήτητος ίσως ασθενέστερος από αυτόν του Σολωμού αλλά εντέλει κινείται ξεκάθαρα στη σφαίρα του ιδανισμού με ηδύτητα και εκλεπτυσμένη χάρη11 Η εύκολη ρίμα δίνει μια πρόσθετη μαλακότητα στη σύνθεση ενώ οι ιδανικοί οραματισμοί με μουσική ευαισθησία μετουσιώνονται σε λυγερούς μουσικούς στίχους σε μελωδικότατες οκτάστιχες στροφές που μελοποιημένες έγιναν δημοφιλέστατο

8 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σ49 9 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ικαρος Αθήνα 1968 σ291 10 Γαραντούδης Ε Οι Επτανήσιοι και ο Σολωmicroός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 σσ6671 11 Πολίτης Λ όπ σ161

10

τραγούδι στο στόμα του λαού12 Είναι ξεκάθαρος ο διάλογος και των δυο ποιητών με την τοπική παράδοση η προσφυγή τους στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές του περιβάλλοντός τους της αστικής καντάδας και του δημοτικού τραγουδιού13 Και τα δυο ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη όλων των νυχτερινών κανταδόρων Αγαπήθηκαν αμέσως από το λαό μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν στην εποχή τους ενώ ακόμα και σήμερα αποτελούν έναυσμα για τη σύγχρονη δισκογραφία14

Αντίθετα στο ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου laquoΠροτίμησιςraquo παρατηρούμε διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα δείγματα της Επτανησιακής Σχολής Το ποίημα αποτελείται από οκτώ τετράστιχα με ιαμβικούς παροξύτονους δεκαπεντασύλλαβους που ακολουθούν πλεχτή ομοιοκαταληξία Η διαφορά του στιχουργήματος προβάλλει ξεκάθαρα στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο πολυγραφότατος ποιητής στην απλή καθαρεύουσα αυτήν που χρησιμοποιεί συχνότερα και η οποία κυριαρχεί στην πνευματική δημιουργία της Αθηναϊκής Σχολής Η χρήση της καθαρεύουσας στον ελλαδικό χώρο αντικατοπτρίζει τη διάδοση του γλωσσικού αρχαϊσμού αφού σύμφωνα με το κλασικιστικό δόγμα η εθνικοπατριωτική ιδεολογία του ελληνικού βασιλείου βρίσκει έκφραση και στην προσέγγιση του αρχαιοελληνικού γλωσσικού μεγαλείου Μέσα από την ποιητική δημιουργία η αθηναϊκή κοινωνία ελπίζει σε ένα απότομο ποιοτικό άλμα που θα της εξασφαλίσει το νέο της επιθυμητό πρόσωπο

Είναι το ρομαντικό πάθος που θα κατευθύνει για σαράντα χρόνια την πνευματική ζωή της Ελλάδας χτίζοντας φανταστικά παλάτια της Μεγάλης Ιδέας ή γκρεμίζοντας έναν θρόνο Ο ίδιος ρομαντισμός που στα Επτάνησα ρέπει προς τη λαϊκή γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις εδώ πορεύεται προς τη γλώσσα των αρχαίων Αυτόν τον αθηναϊκό ρομαντισμό εκφράζει ο Παράσχος με την προσπάθειά του να μετατρέψει τον καθημερινό λόγο σε κάτι υψηλότερο να του δώσει έστω και με το ζόρι διαστάσεις που δε διαθέτει με την υπερφορτωμένη ρητορική του έκφραση τη λατρεία του εξεζητημένου επιθέτου με την κενή ηχηρότητα το στόμφο και την ακυρολεξία την αντίφαση και πρώτα από όλα με την περιφρόνηση της λογικής15

Ο ποιητής ως τελευταίος εκπρόσωπος της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής στην πραγματικότητα εκφράζει τη φάση της παρακμής της Στο έργο του διατηρεί όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της σχολής όπως λυρισμός μεγαλοστομία και υπερβολή αλλά υπολείπεται του γνήσιου χαρακτήρα της αφού στερείται περιεχομένου και νοήματος16 Με τη χαρακτηριστική του ευκολία γράφει πηγαίες αλλά αφρόντιστες συνθέσεις χωρίς να σβήνει ή χωρίς σχεδόν ποτέ να τις διορθώνει Με ανεξέλεγκτη φαντασία αραδιάζει τους συχνά ανορθόγραφους στίχους του που με στόμφο εκφράζουν το ξεχείλισμα των αισθημάτων των ονείρων και των πόθων του Στίχοι που πηγάζουν από

12 Ζώρας Γ Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 σ174 13 Καψωmicroένος Ε Ο Σολωmicroός και η Ελληνική πολιτισmicroική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σ11 14 πρβλ CD Προς τον κύριο Γεώργιο ∆έ Ρώσση στίχοι ∆ιονύσιος Σολωmicroός microουσική σύνθεση Ξυδάκης Νίκος δισκογραφική εταιρεία Lyra Αθήνα 1990 15 Πολίτης Α Ροmicroαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-1880 εκδ Μνήmicroων Αθήνα 2003 σ115 16 Μαστροδηmicroήτρης Π ∆ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ ∆όmicroος Αθήνα 1990 σσ145-146

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

9

του πρώτου συμπληρώνοντάς τον και αποδίδοντας στο δίστιχο μια νοηματική αυτοτέλεια Οι δυο τελευταίοι στίχοι κάθε στροφής όμως είναι επτασύλλαβοι Κι εδώ ακριβώς διαφαίνεται ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων με τη χρήση περίτεχνων στην ομοιοκαταληξία και πολύστιχων στροφών όπως η οκτάβα αλλά και ο αρμονικός συνδυασμός αυτών των μέτρων με τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο το στίχο που αποτέλεσε τη βάση όπου αναπτύχθηκε η έμμετρη ελληνική ποίηση8

Ο Τυπάλδος ο πιο τυπικός συνεχιστής του σολωμικού πνεύματος ακολουθεί το πρότυπό του κρατώντας από τη σολωμική ποίηση την ηδύτητα και τον ιδανισμό της9 Εξάλλου ο laquoκρίθινος Σολωμόςraquo όπως χαρακτηρίσθηκε ο Τυπάλδος από τον Ι Μ Παναγιωτόπουλο αποκαλύπτει στο έργο του μια επίδρασή που εστιάζεται κυρίως στα νεανικά ποιήματα της πρώτης ζακυνθινής περιόδου του Σολωμού10 Ως πιστός οπαδός και αυτός της δημοτικής την οποία θεωρεί ως την καταλληλότερη για την ανάπτυξη της λογοτεχνίας γράφει σε αυτήν σε μια γλώσσα άμεση εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανησίων ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής προελεύσεως εμπλουτισμένη από το λαϊκό λεξιλόγιο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του επτανησιακού ρομαντισμού Μια δημώδης γλώσσα με ιδιωματισμούς όπως laquoἀχνάδαraquo laquoἐλόγιασαraquo laquoἀνείδιαraquo και laquoνιὸςraquo ζωντανή που αντλεί από τη λαϊκή παράδοση μορφή και μέτρο Εμπλουτισμένη όμως και από λόγια στοιχεία όπως laquoεἰςraquo laquoἐπρόβαλεςraquo laquoὅπουraquo και laquoἐλάμπανεraquo στοιχεία που μεταχειρίζεται ο ποιητής προσπαθώντας να της αποδώσει λογοτεχνικό χαρακτήρα

Χρησιμοποιώντας μια ρητορική που αναπτύσσεται με επιφωνήματα θαυμασμού και επαναλήψεις ερωτήσεων με την παράθεση συμπλεκτικών συνδέσμων και αναδιπλώσεις με αντιθέσεις και συμβολισμούς αλλά διατηρώντας πάντα ένα ύφος λιτό εκφράζει το συναίσθημα και τη φαντασία το συγκινησιακό και το ιδανικό όπως επιτάσσει ο εξιδανικευμένος ρομαντισμός που υιοθετεί ο Τυπάλδος Η θεματική του αντικατοπτρίζει τις ρομαντικές επιρροές με τις προσηνείς και εδώ αναφορές στην εξιδανικευμένη αέρινη ιδεατή σχεδόν συμβολική γυναικεία μορφή αλλά και με τη διαχέουσα μελαγχολική διάθεση που κορυφώνεται στην τελευταία στροφή με τα ταφικά τοπία εκεί όπου κυριαρχεί ο θάνατος ένα άλλο επίσης προσφιλές ρομαντικό μοτίβο Παράλληλα με την ισορροπημένη δομή του ποιήματος και στη μορφική ισορροπία που το χαρακτηρίζει διαβλέπουμε και τα κατάλοιπα των εκφάνσεων του κλασικισμού όπως αυτός ενσωματώθηκε στην επτανησιακή ποίηση

Ο λυρισμός του ποιήματος είναι έκδηλος και αναμφισβήτητος ίσως ασθενέστερος από αυτόν του Σολωμού αλλά εντέλει κινείται ξεκάθαρα στη σφαίρα του ιδανισμού με ηδύτητα και εκλεπτυσμένη χάρη11 Η εύκολη ρίμα δίνει μια πρόσθετη μαλακότητα στη σύνθεση ενώ οι ιδανικοί οραματισμοί με μουσική ευαισθησία μετουσιώνονται σε λυγερούς μουσικούς στίχους σε μελωδικότατες οκτάστιχες στροφές που μελοποιημένες έγιναν δημοφιλέστατο

8 Γαραντούδης laquoΕπτανησιακή ποίησηraquo όπ σ49 9 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ικαρος Αθήνα 1968 σ291 10 Γαραντούδης Ε Οι Επτανήσιοι και ο Σολωmicroός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 σσ6671 11 Πολίτης Λ όπ σ161

10

τραγούδι στο στόμα του λαού12 Είναι ξεκάθαρος ο διάλογος και των δυο ποιητών με την τοπική παράδοση η προσφυγή τους στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές του περιβάλλοντός τους της αστικής καντάδας και του δημοτικού τραγουδιού13 Και τα δυο ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη όλων των νυχτερινών κανταδόρων Αγαπήθηκαν αμέσως από το λαό μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν στην εποχή τους ενώ ακόμα και σήμερα αποτελούν έναυσμα για τη σύγχρονη δισκογραφία14

Αντίθετα στο ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου laquoΠροτίμησιςraquo παρατηρούμε διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα δείγματα της Επτανησιακής Σχολής Το ποίημα αποτελείται από οκτώ τετράστιχα με ιαμβικούς παροξύτονους δεκαπεντασύλλαβους που ακολουθούν πλεχτή ομοιοκαταληξία Η διαφορά του στιχουργήματος προβάλλει ξεκάθαρα στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο πολυγραφότατος ποιητής στην απλή καθαρεύουσα αυτήν που χρησιμοποιεί συχνότερα και η οποία κυριαρχεί στην πνευματική δημιουργία της Αθηναϊκής Σχολής Η χρήση της καθαρεύουσας στον ελλαδικό χώρο αντικατοπτρίζει τη διάδοση του γλωσσικού αρχαϊσμού αφού σύμφωνα με το κλασικιστικό δόγμα η εθνικοπατριωτική ιδεολογία του ελληνικού βασιλείου βρίσκει έκφραση και στην προσέγγιση του αρχαιοελληνικού γλωσσικού μεγαλείου Μέσα από την ποιητική δημιουργία η αθηναϊκή κοινωνία ελπίζει σε ένα απότομο ποιοτικό άλμα που θα της εξασφαλίσει το νέο της επιθυμητό πρόσωπο

Είναι το ρομαντικό πάθος που θα κατευθύνει για σαράντα χρόνια την πνευματική ζωή της Ελλάδας χτίζοντας φανταστικά παλάτια της Μεγάλης Ιδέας ή γκρεμίζοντας έναν θρόνο Ο ίδιος ρομαντισμός που στα Επτάνησα ρέπει προς τη λαϊκή γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις εδώ πορεύεται προς τη γλώσσα των αρχαίων Αυτόν τον αθηναϊκό ρομαντισμό εκφράζει ο Παράσχος με την προσπάθειά του να μετατρέψει τον καθημερινό λόγο σε κάτι υψηλότερο να του δώσει έστω και με το ζόρι διαστάσεις που δε διαθέτει με την υπερφορτωμένη ρητορική του έκφραση τη λατρεία του εξεζητημένου επιθέτου με την κενή ηχηρότητα το στόμφο και την ακυρολεξία την αντίφαση και πρώτα από όλα με την περιφρόνηση της λογικής15

Ο ποιητής ως τελευταίος εκπρόσωπος της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής στην πραγματικότητα εκφράζει τη φάση της παρακμής της Στο έργο του διατηρεί όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της σχολής όπως λυρισμός μεγαλοστομία και υπερβολή αλλά υπολείπεται του γνήσιου χαρακτήρα της αφού στερείται περιεχομένου και νοήματος16 Με τη χαρακτηριστική του ευκολία γράφει πηγαίες αλλά αφρόντιστες συνθέσεις χωρίς να σβήνει ή χωρίς σχεδόν ποτέ να τις διορθώνει Με ανεξέλεγκτη φαντασία αραδιάζει τους συχνά ανορθόγραφους στίχους του που με στόμφο εκφράζουν το ξεχείλισμα των αισθημάτων των ονείρων και των πόθων του Στίχοι που πηγάζουν από

12 Ζώρας Γ Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 σ174 13 Καψωmicroένος Ε Ο Σολωmicroός και η Ελληνική πολιτισmicroική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σ11 14 πρβλ CD Προς τον κύριο Γεώργιο ∆έ Ρώσση στίχοι ∆ιονύσιος Σολωmicroός microουσική σύνθεση Ξυδάκης Νίκος δισκογραφική εταιρεία Lyra Αθήνα 1990 15 Πολίτης Α Ροmicroαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-1880 εκδ Μνήmicroων Αθήνα 2003 σ115 16 Μαστροδηmicroήτρης Π ∆ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ ∆όmicroος Αθήνα 1990 σσ145-146

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

10

τραγούδι στο στόμα του λαού12 Είναι ξεκάθαρος ο διάλογος και των δυο ποιητών με την τοπική παράδοση η προσφυγή τους στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές του περιβάλλοντός τους της αστικής καντάδας και του δημοτικού τραγουδιού13 Και τα δυο ποιήματα βρίσκονταν στα χείλη όλων των νυχτερινών κανταδόρων Αγαπήθηκαν αμέσως από το λαό μελοποιήθηκαν και τραγουδήθηκαν στην εποχή τους ενώ ακόμα και σήμερα αποτελούν έναυσμα για τη σύγχρονη δισκογραφία14

Αντίθετα στο ποίημα του Αχιλλέα Παράσχου laquoΠροτίμησιςraquo παρατηρούμε διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα δείγματα της Επτανησιακής Σχολής Το ποίημα αποτελείται από οκτώ τετράστιχα με ιαμβικούς παροξύτονους δεκαπεντασύλλαβους που ακολουθούν πλεχτή ομοιοκαταληξία Η διαφορά του στιχουργήματος προβάλλει ξεκάθαρα στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο πολυγραφότατος ποιητής στην απλή καθαρεύουσα αυτήν που χρησιμοποιεί συχνότερα και η οποία κυριαρχεί στην πνευματική δημιουργία της Αθηναϊκής Σχολής Η χρήση της καθαρεύουσας στον ελλαδικό χώρο αντικατοπτρίζει τη διάδοση του γλωσσικού αρχαϊσμού αφού σύμφωνα με το κλασικιστικό δόγμα η εθνικοπατριωτική ιδεολογία του ελληνικού βασιλείου βρίσκει έκφραση και στην προσέγγιση του αρχαιοελληνικού γλωσσικού μεγαλείου Μέσα από την ποιητική δημιουργία η αθηναϊκή κοινωνία ελπίζει σε ένα απότομο ποιοτικό άλμα που θα της εξασφαλίσει το νέο της επιθυμητό πρόσωπο

Είναι το ρομαντικό πάθος που θα κατευθύνει για σαράντα χρόνια την πνευματική ζωή της Ελλάδας χτίζοντας φανταστικά παλάτια της Μεγάλης Ιδέας ή γκρεμίζοντας έναν θρόνο Ο ίδιος ρομαντισμός που στα Επτάνησα ρέπει προς τη λαϊκή γλώσσα και τις λαϊκές παραδόσεις εδώ πορεύεται προς τη γλώσσα των αρχαίων Αυτόν τον αθηναϊκό ρομαντισμό εκφράζει ο Παράσχος με την προσπάθειά του να μετατρέψει τον καθημερινό λόγο σε κάτι υψηλότερο να του δώσει έστω και με το ζόρι διαστάσεις που δε διαθέτει με την υπερφορτωμένη ρητορική του έκφραση τη λατρεία του εξεζητημένου επιθέτου με την κενή ηχηρότητα το στόμφο και την ακυρολεξία την αντίφαση και πρώτα από όλα με την περιφρόνηση της λογικής15

Ο ποιητής ως τελευταίος εκπρόσωπος της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής στην πραγματικότητα εκφράζει τη φάση της παρακμής της Στο έργο του διατηρεί όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της σχολής όπως λυρισμός μεγαλοστομία και υπερβολή αλλά υπολείπεται του γνήσιου χαρακτήρα της αφού στερείται περιεχομένου και νοήματος16 Με τη χαρακτηριστική του ευκολία γράφει πηγαίες αλλά αφρόντιστες συνθέσεις χωρίς να σβήνει ή χωρίς σχεδόν ποτέ να τις διορθώνει Με ανεξέλεγκτη φαντασία αραδιάζει τους συχνά ανορθόγραφους στίχους του που με στόμφο εκφράζουν το ξεχείλισμα των αισθημάτων των ονείρων και των πόθων του Στίχοι που πηγάζουν από

12 Ζώρας Γ Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 σ174 13 Καψωmicroένος Ε Ο Σολωmicroός και η Ελληνική πολιτισmicroική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σ11 14 πρβλ CD Προς τον κύριο Γεώργιο ∆έ Ρώσση στίχοι ∆ιονύσιος Σολωmicroός microουσική σύνθεση Ξυδάκης Νίκος δισκογραφική εταιρεία Lyra Αθήνα 1990 15 Πολίτης Α Ροmicroαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-1880 εκδ Μνήmicroων Αθήνα 2003 σ115 16 Μαστροδηmicroήτρης Π ∆ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ ∆όmicroος Αθήνα 1990 σσ145-146

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

11

την καρδιά και χωρίς να φιλτραριστούν από τη λογική αποδίδονται στο πολυπληθές κοινό του θερμοί και ευκολονόητοι με παλμό κάποιες φορές συγκινητικοί αλλά πάντα εν βρασμώ και συγχρόνως με σύγχυση και ακαταστασία γεμάτοι κενή ρητορεία και ακυρολεξία με επαναλήψεις και χασμωδίες17

ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στην laquoΑγνώριστηraquo άξονας της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού είναι η βαθιά ανταπόκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση Ο ζακυνθινός ποιητής σε μια θεματική που καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο εκφράζει τις προσωπικές του συγκινήσεις μέσω μιας ενότητας που αναγνωρίζει ανάμεσα σε άνθρωπο και φύση Η ενότητα αυτή στην οποία αργότερα θα προσθέσει και το θείο αποτελεί έκφραση μιας βαθύτερης ποιοτικής συγγένειας που στηρίζεται στην ταυτότητα κάλλους και αγαθού αφού στο σολωμικό ιδανισμό ομορφιά και καλοσύνη αισθητικές και ηθικές αξίες αποτελούν ταυτόσημες κατηγορίες του αντικειμενικού κόσμου18

Το ποίημα λοιπόν ξεκινά με την απορία για την ταυτότητα μιας κοπέλας την εικόνα της οποίας ο ποιητής σε ενεστώτα χρόνο μας περιγράφει με αμεσότητα και παραστατικότητα Το σχήμα της υποφοράς προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη ο οποίος αισθάνεται ότι οι περιγραφόμενες σκηνές εξελίσσονται μπροστά του στο δικό του παρόν Η περιγραφή της κοπέλας με το laquoἀσπροεντυμένηraquo υποδηλώνει με το αμόλυντο λευκό την παρθενική της αγνότητα την καθαρότητα της ψυχής της Το λευκό χρώμα συγκινεί το Σολωμό και το συναντούμε συχνά στην ποίησή του είτε στον αφρό της θάλασσας είτε στα κοριτσίστικα χέρια ακόμα και στα ιδεατά άνθη Η είσοδος όμως της γυναικείας μορφής στο ποιητικό τοπίο προκαλεί μια άμεση μεταμόρφωση στη φύση Στη δεύτερη στροφή και για δυο στροφές ακόμα παρατηρούμε το ταπεινό χορτάρι της πλαγιάς να μεταμορφώνεται σε όμορφο λουλούδι και μέσω της κίνησης του άνθους του να προβάλλει τον έρωτά του παρακαλώντας για το άγγιγμά της έστω και θανατηφόρο αφού σε ένα σχήμα δημοτικής έμπνευσης προτιμά να το πατήσει παρά να το αγνοήσει Πέρα από τη ζωντάνια και την παραστατικότητα που προσλαμβάνει η σύνθεση από αυτή την προσωποποίηση η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων αλλά και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο χορτάρι αποτελεί το μέσο για να εκφράσει ο ποιητής τα δικά του αισθήματα το δικό του έρωτα αυθόρμητο και κεραυνοβόλο laquoκι εὐθὺς ἀνοίγει τὰ ὡραῖα του κάλληraquo αλλά και παθητικό διαβρωτικό και ανέλπιστο laquoνὰ μὴ τὸ ἀφήσει νὰ τὸ πατήσει παρακαλεῖraquo19

Στις επόμενες τρεις στροφές ακολουθεί περιγραφή της νέας η οποία γίνεται πάλι μέσω της φύσης Τα κόκκινα χείλη της περιγράφονται σαν φρέσκα υγρά και σαρκώδη ροδοπέταλα της αυγής και τα μάτια της με το χρώμα του ουρανού Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ποιητής ακολουθώντας τα ρομαντικά χαρακτηριστικά εκφράζει τα συναισθήματά του με συνεχείς

17 Ουράνης Κ Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα χχ σ35 18 Καψωmicroένος όπ σ18 19 Μπέλλα Ζ ndash Πτολεmicroαίου ∆ Κείmicroενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 σσ100-103

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

12

αναφορές του στη φύση Η συγκεκριμένη κοπέλα που θαυμάζει μπορεί να ήταν η Μαρία Παπαγεωργοπούλου για την οποία έγραψε και τη laquoΦαρμακωμένηraquo ή η κόρη του Άγγλου Αρμοστή στα Εφτάνησα ακόμα και η εξαϋλωμένη μορφή κάποιας άλλης νεαρής γυναίκας ή ένα εξιδανικευμένο πρότυπο μια αλληγορική αναφορά στην ελληνική ποίηση ή η προσωποποίηση της Άνοιξης Έως και αναφορά στη θρησκεία ως περιγραφή της Παρθένου έχει υποστηριχτεί20 Ανεξάρτητα από την ταυτότητά της πάντως προβάλλεται σαν η ιδανική γυναικεία μορφή πηγή αγνού και άδολου πάθους πρότυπο καταλυτικής ομορφιάς με τα σαρκώδη χείλη τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μάτια αλλά πάντα ιδεατή να laquoκατεβαίνειraquo από ψηλά στο δικό μας χαμηλό κόσμο Η γοητεία του κειμένου προέρχεται από τις αξίες και επιθυμίες που αντιπροσωπεύει Ο Σολωμός βιώνει την εμπειρία μιας θεοφάνειας την ξαφνική αποκάλυψη μιας μεταφυσικής ομορφιάς μέσα στην καθημερινότητα Με την ποίησή του επιτρέπει και σε εμάς να βιώσουμε αυτή την αποκάλυψη μέσα από την αναπαράσταση της φύσης και τη συμβολική ερμηνεία που της προσδίδει Το φυσικό περιβάλλον λειτουργεί λοιπόν εκτός από σκηνικό στο οποίο εξελίσσεται η υπόθεση και ως το πεδίο από όπου αντλεί ο ποιητής τα εκφραστικά του μέσα για να δηλώσει τα συναισθήματα και τον ψυχισμό του

Στο ποίημα του Τυπάλδου κυρίαρχο μοτίβο είναι επίσης η εξιδανικευμένη γυναικεία φιγούρα αφού εδώ προβάλλει η ρομαντική αναζήτηση του ποιητή για τον ιδανικό έρωτα Το laquoπλάσμα της φαντασίαςraquo περιλαμβάνεται στο πρώτο και μοναδικό ποιητικό βιβλίο που εξέδωσε ο ίδιος ο ποιητής στη Ζάκυνθο το 1856 με τίτλο laquoΠοιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδουraquo αφιερωμένο στο Σολωμό ως laquoσημεῖον σεβασμοῦ καὶ ἀγάπηςraquo21 Η μορφή που προκαλεί τον ερωτά του Τυπάλδου όμως διαφέρει από αυτήν του Σολωμού αφού παρουσιάζεται ως μια ύπαρξη που βρίσκεται στο μεταίχμιο της πραγματικότητας και της φαντασίας Είναι ένα όνειρο laquoἐπρόβαλες σὰν

όνειρο ἐμπροστά μουraquo είναι η αναζήτησή του στη γήινη πραγματικότητα αλλά και στα άστρα του ουρανού Το πλάσμα της φαντασίας του που το ψάχνει στον laquoἀφρὸ τῆς θάλασσαςraquo και laquoστὸν ἥσυχον αἰθέραraquo στην ανθοστόλιστη πρασινάδα του κάμπου αλλά και στη laquoμυστικὴν ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Η μούσα του είναι άυλη ένα laquoθεῖο πλάσμα τ οὐρανοῦraquo με ουράνιο βλέμμα αγγελικό στόμα και αέρινο σώμα ένα αγγελικό πλάσμα με laquoὁλόχρυσα

μαλλιάraquo και αγγελικό στήθος Ο έρωτας του Τυπάλδου εδώ είναι απροκάλυπτος δεν φανερώνεται

μέσα από προσωποποιήσεις και συμβολισμούς αλλά προβάλλει ξεκάθαρος μέσα από την αγωνιώδη αναζήτηση Ένας έρωτας που αγγίζει ως laquoθεία

ἀκτίναraquo μιαν laquoἄδολη καρδιάraquo μια γλυκιά ελπίδα που μιλά με μυστικά εγκάρδια λόγια και υπόσχεται στον ποιητή μια γλυκιά αγκάλη για να βρει παρηγοριά Η γυναίκα για τον ποιητή είναι μια οντότητα που έχει αποβάλει την υλική της υπόσταση Γίνεται μια θεϊκή παρουσία που δεν προξενεί σαρκικό πόθο αλλά την επιθυμία ενός ιδανικού και μυστικού έρωτα Ο έρωτας αυτός λειτουργεί ως λυτρωμός από τις ταπεινές γήινες αναγκαιότητες22 Από τη μια πλευρά χάρη στον έρωτα και στην αναζήτησή του η ζωή και η ύπαρξη του 20 Στο ίδιο σσ98-99 21 Ζώρα όπ σ173 22 Γαραντούδης επτανησιακή ποίηση όπ σ46

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

13

ποιητή αποκτά νόημα και ουσία Όταν νομίζει ότι την βλέπει η καρδιά του θέλει να βγει από τα στήθια του ενώ η αγκαλιά της είναι για αυτόν όλος ο κόσμος και ο παράδεισος μαζί Ο έρωτας υψώνει την ψυχή του στον laquoἄπλαστον

αἰθέραraquo του αποκαλύπτει ανέκφραστες ουράνιες μελωδίες και τον αποσπά από τη laquoμαύρη ζωὴraquo της άχαρης γης Από την άλλη πλευρά όμως η αναζήτηση του ιδανικού αυτού έρωτα τον βασανίζει με τα βαθιά πάθη που laquoἐπλάκωσαν μὲ

δύναμη μεγάληraquo την laquoἀμόλυντηraquo καρδιά του με τις παγωμένες αγκαλιές και τα μαραμένα κάλλη που ανακαλύπτει με τις παγωμένες καρδιές τα φαρμακωμένα χείλη την προδοσία και το φθόνο τη δειλία και την πλάνη Όλα αυτά τα υπαρκτά στοιχεία τα χαρακτηριστικά των ανεπιτυχών προσπαθειών του στην αναζήτηση του ιδανικού του προβάλλουν περισσότερο την καθαρή συνείδηση της νοερής ομορφιάς που αναζητεί

Το ιδανικό του Τυπάλδου είναι το αγνό και ανόθευτο κάλλος Το κάλλος που φανερώνεται μονάχα στη σιωπή και στη μελέτη της μοναξιάς και που ξυπνά όχι την ενέργεια αλλά την ονειροπόληση Ο έρωτάς του μας παρουσιάζεται μέσα από ένα ξεχείλισμα συναισθημάτων σε μια ολοκληρωμένη εικόνα και όχι σε ένα μόνο στιγμιότυπο όπως στη σολωμική ποιητική σύνθεση Με φαντασία που μας παραπέμπει στο ρομαντισμό ως απαλόφωνος και γλυκόφωνος τραγουδιστής του ιδανικού έρωτα και των ανθρώπινων συναισθημάτων χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο για να προβάλει την ποιητική του φωνή συμμετέχοντας προσωπικά άμεσα και συγκινησιακά στη σκηνή που παρουσιάζει Στην παρουσίαση όμως της αναζήτησής του σημαντικό ρόλο έχει και η φύση

Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πρωτίστως το σκηνικό δράσης Σε αυτό όπως ήδη είδαμε ο ποιητής ψάχνει τον έρωτά του στη γη και στον ουρανό στους κάμπους και στη θάλασσα ακόμα και στον αιθέρα Η φύση όμως αποκτά και άλλη διάσταση όταν συμμετέχει στην ψυχική του κατάσταση είτε ως laquoθολή κατάμαυρη αὐγὴraquo είτε σαν laquoἄγριο γεράκιraquo που laquoρίχνεταιraquo σε laquoνιὸ

ἀετόraquo είτε ως laquoἡ μαύρη ἀνεμοζάληraquo που laquoσηκώνεται μεμιᾶςraquo για να καλύψει το laquoἀγνώριστο ἄστροraquo Αλλά πέρα από αυτή τη συμμετοχή με μια περισσότερο ενεργητική εισφορά η φύση επικοινωνεί με τον ποιητή του συμπαραστέκεται με εγκάρδια και μυστικά λόγια και τον παρηγορεί ως laquoἡ θάλασσα τ ἀστέριαraquo και laquoἡ γῆraquo που στηρίζουν την laquoἔρμη ψυχήraquo του

Στο ποίημα του Τυπάλδου το άστρο που φωτίζει την ποίησή του είναι το φεγγάρι και έτσι τα χρώματα είναι μισοσβησμένα μέσα laquoστὴν μυστικὴν

ἀχνάδα τοῦ ἔρμου φεγγαριοῦraquo Στην αυγή πάλι τα σχήματα είναι θολά και θαμπά Μέσα σε αυτό το φως διακρίνεται στο φυσικό κόσμο και το υπερβατικό στοιχείο με τις συμβολικές εικόνες του μεταφυσικού οράματος να στέκονται πλάι πλάι με συγκεκριμένα αντικείμενα23 Η φύση τέλος αποτελεί και την απεικόνιση του ιδανικού τόπου όπου εκεί και μόνο εκεί θα μπορέσει να βρει τον ιδανικό έρωτα και να ζήσει μαζί του Είναι τα δάση με τα ανθοστόλιστα βουνά και με την κρυσταλλένια βρύση ο Παράδεισος όπου τα laquoδύο στήθιαraquo θα γίνουν laquoμία καρδιάraquo Ο τόπος όπου ο ποιητής μετά από την αναζήτησή του θα βρει τη λύτρωση στις ρομαντικές εικόνες ενός θανάτου στη σπλαχνική αγκαλιά του έρωτα που ανοήτως ίσως για το σημερινό αναγνώστη αλλά τόσο

23 Αθανασόπουλος Β Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 σ227

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

14

συγκινητικά για τα μάτια του σύγχρονου με τον Τυπάλδο θα χύνει δάκρυα στο στολισμένο με ρόδα μνήμα

Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν υπάρχουν στην laquoΠροτίμησηraquo του Αχιλλέα Παράσχου Οι προτιμήσεις που εκφράζει ο ποιητής δεν είναι αισθηματολογικές φιλοσοφίες αλλά μοιάζουν με κραυγές πληγωμένου ανθρώπου Κανένα βαθύ νόημα καμιά ωραία εικόνα πουθενά η εσωτερική μουσική Αντιθέτως εδώ διακηρύσσει μια πλασματικά ανικανοποίητη ιδιοσυστασία προσπαθώντας να αυτοπαρουσιαστεί ως εκείνος που έχοντας δοκιμάσει όλες τις ηδονές απογοητεύθηκε από αυτές αφού δεν του ήταν αρκετές Η ματαιοδοξία του γίνεται αντιληπτή και από τους σύγχρονούς του οι οποίοι τον σατιρίζουν όχι μόνο για την ποιητική του μορφή αλλά και για την τραβηγμένη από τα μαλλιά θεματική του Λέει η καυστική σάτιρα εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο ποίημα

Θέλω τήν φίλην φθισικήν ἄσωμον στάκτην κόνιν

ἄναιμον ἐπιθάνατον φάσμα ἀθανασίαν

αὐτήν νά ἔχω ἀδελφήν καί ἀδελφήν μου μόνην

ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν μου ἀλλrsquo ὄχι καί νυμφίαν

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Τό κάλλος δέν τό ἀγαπῶ δέν ἀγαπῶ τό κάλλος

ὁπόταν εἶναι ὑγιές ὁπόταν ἔχrsquo ὑγείαν

πᾶς ἄλλος ἄς τό ἀγαπᾷ ἄς τrsquo ἀγαπᾷ πᾶς ἄλλος

τrsquo ἀηδιάζω ἐντελῶς μοί φέρει ἀηδίαν24

Στο ποίημα του η ιδανική γυναίκα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτές του Σολωμού και του Τυπάλδου Ο ποιητής προβάλλει έντονα το ποιητικό του εγώ και με τον απαραίτητο για αυτόν στόμφο αποποιείται laquoτήν δειλήν

ἐρυθριῶσαν ἀθωότηταraquo την laquoπαρθένον ψυχὴνraquo και την laquoἄπειρον τοῦ ἔρωτος

κόρηνraquo Αντιθέτως υποστηρίζει ότι αυτός επιλέγει laquoἡμιθανήraquo και laquoκαταβληθεῖσαν ψυχὴνraquo μια laquoἁμαρτήσασανraquo και laquoτεφρωθεῖσαν καρδίανraquo που laquoτὸ πᾶν ἰδοῦσανraquo μια laquoψυχὴν νεκρὰνraquo έναν laquoπεπτωκότα ἄγγελονraquo Το ερωτικό του αντικείμενο είναι λοιπόν μακριά από το ιδανικό του κάλλους και του αγαθού είναι μια γυναίκα με εμπειρίες μια συνειδητοποιημένη και ώριμη σε πάθη και ηλικία ύπαρξη

Παρουσιάζει τον έρωτα άλλωστε σαν φονική μάχη όχι μια εύκολη νίκη αλλά μια άγρια συμπλοκή κίνδυνο και όχι παιγνίδι ένα laquoφίλημα μεμιγμένον

μὲ πῦρraquo όχι ένα laquoφίλημα ἀπὸ ψυχὴν παρθένονraquo Και αυτός σαν να είναι θεός όταν ερωτεύεται ελεεί ανυψώνει πεσμένες καρδιές και εμφυσά ζωή σε νεκρές ψυχές Είναι ο γενναίος μαχητής ο ισχυρός πολεμιστής με ευγενή ανδρεία που δεν συμπαθεί τις νεαρές αγίες Η ρομαντική μελαγχολία εδώ μετατρέπεται σε υπερβολή και κατάθλιψη και από εκεί το πέρασμα από τη μελαγχολία του θανάτου στην εναργή νεκροφιλία χρειάζεται μόνον ένα στίχο laquoκαὶ προτιμῶ ἕνα νεκρὸν ἀπὸ τοὺς ζῶντας ὅλουςraquo

Και η φύση Στο ποίημα του Παράσχου η φύση χρησιμεύει για να δανείσει τα χαρακτηριστικά της στις ερωτικές περιπτώσεις που ο θερμός ποιητής απορρίπτει Έτσι χαρακτηρίζει αυτές τις καρδιές φθινοπωρινές και τη ζωή που διάγουν laquoφυλλορροοῦσανraquo Περιέργως όμως μόλις δυο στίχους

24 ∆ηmicroαράς Κ Θ Ελληνικός Ρωmicroαντισmicroός εκδ Ερmicroής Αθήνα 1985 σ215

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

15

αργότερα είναι laquoτὸ πίπτον φύλλονraquo που εκφράζει την προτίμησή του αντί των μυροβόλων νάρκισσων και ο laquoδύοντας ἀστέραςraquo αντί του άστρου laquoτῆς αὐγῆςraquo

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα ποιήματα που εξετάσαμε αναγνωρίσαμε στοιχεία που τα συσχετίζουν όμως και άλλα που τα διαφοροποιούν Είδαμε μέσα από αυτά τις διαφορετικές εκφάνσεις που προσλαμβάνει ο ρομαντισμός ανάλογα τα λογοτεχνικά ρεύματα τις κοινωνικές συνθήκες και την προσωπικότητα του δημιουργού Παρά τις όποιες όμως ιδιαιτερότητες και τις διαφορές είδαμε και στις τρεις περιπτώσεις την ανάγκη του ποιητή να εκφράσει το ιδανικό του να γνωστοποιήσει το πάθος του και να κοινοποιήσει την ψυχική και όχι μόνο ανάγκη του για τον έρωτα Κι αν οι σχολές είναι διαφορετικές η γλώσσα ανόμοια η ιδανική γυναίκα αλλιώτικη ο στόχος παραμένει ίδιος Η μούσα αιώνια ιδανική γυναίκα αποκαλύπτεται στα μάτια μας επειδή ψιθυρίζει στα αυτιά των ποιητών και εμπνέει τα στόματά τους

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αθανασόπουλος Βαγγέλης Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αιώνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1996 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα Γενικά χαρακτηριστικάraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος

αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ29-57 Γαραντούδης Ευριπίδης laquoΗ ποίηση του Διονύσιου Σολωμούraquo στο Γράμματα ΙΙ Νεοελληνική Φιλολογία Νεότερη ελληνική λογοτεχνία (19ος και 20ος αιώνας) ΕΑΠ Πάτρα 2000 σσ59-84 Γαραντούδης Ευριπίδης Οι Επτανήσιοι και ο Σολωμός εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2001 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας εκδ Ίκαρος Αθήνα 1968 Δημαράς Κωνσταντίνος Θ Ελληνικός Ρωμαντισμός εκδ Ερμής Αθήνα 1985 Ζώρας Γεράσιμος Θ Ποίησις και πεζογραφία της επτανήσου εκδ Ζαχαρόπουλου Ι Αθήνα 1958 Καψωμένος Ερατοσθένης Ο Σολωμός και η Ελληνική πολιτισμική παράδοση εκδ Η βουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 Mackridge Peter Διονύσιος Σολωμός μτφρ Αγγελάκη-Ρουκ Κατερίνα εκδ Καστανιώτη Αθήνα 1995 Μαστροδημήτρης Παναγιώτης Δ Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία εκδ Δόμος Αθήνα 1990 Μπέλλα Ζωή ndash Πτολεμαίου Δημήτρης Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας τ1 εκδGutrnberg Αθήνα 1993 Ουράνης Κώστας Αχιλλεύς Παράσχος Η ζωή του εκδ Ο Γλάρος Αθήνα Παναγιωτόπουλος Μέμος laquoΔιονύσιος Σολωμόςraquo στο Νεοελληνική ποιητική ανθολογία εκδ Κανελλόπουλος Γεώργιος Αθήνα 1978 σσ63-70 Πολίτης Αλέξης Ρομαντικά Χρόνια Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 18730-

1880 εκδ Μνήμων Αθήνα 2003 Πολίτης Λίνος Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας εκδ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 200713