Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010

i

Telif hakk sahibi:

Trkiye Cumhuriyeti Salk Bakanl Salk Aratrmalar Genel Mdrl, 2014

Tm haklar Trkiye Cumhuriyeti Salk Bakanl Salk Aratrmalar Genel Mdrlne aittir. Kaynak

gsterilmeksizin alnt yaplamaz. Bu yayn iin nerilen kaynak gsterim ekli: "Salk Bakanl Salk

Aratrmalar Genel Mdrl, Hacettepe niversitesi Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik

Blm, Ankara Numune Eitim ve Aratrma Hastanesi. Trkiye Beslenme ve Salk Aratrmas 2010:

Beslenme Durumu ve Alkanlklarnn Deerlendirilmesi Sonu Raporu. Salk Bakanl Yayn No: 931,

Ankara 2014 eklinde olmaldr. 5846 sayl yasa gerei Salk Aratrmalar Genel Mdrlnn onay

olmakszn tamamen veya ksmen oaltlamaz.

ISBN : 978-975-590-483-2

T.C. Salk Bakanl Yayn No : 931

Salk Aratrmalar Genel Mdrl Yayn No : SB-SAG-2014/0

ii

TBSA MERKEZ GREVLLER

A. TBSA YRTME KURULU YELER

Prof. Dr. Nihat TOSUN Salk Bakanl Mstear

Do. Dr. Turan BUZGAN Salk Bakanl,

Eski Mtear Yardmcs

Dr. Seraceddin OM Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl,

Eski Genel Mdr

Uzm. Dr. Hasan IRMAK Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl,

Eski Genel Mdr Yardmcs

Uzm.Gda Mh. Cengiz KESC Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl,

Eski Daire Bakan

Prof. Dr. Tanju BESLER Hacettepe niversitesi, Salk Bilimleri Fakltesi Dekan,

Beslenme ve Diyetetik Blm

Prof. Dr. A. Glden PEKCAN Hacettepe niversitesi, Salk Bilimleri Fakltesi,


Prof. Dr. Levent AKIN Hacettepe niversitesi, Tp Fakltesi,

Halk Sal Anabilim Dal

Do. Dr. Nurullah ZENGN Ankara Numune Eitim ve Aratrma Hastanesi,

Bahekimi

Do. Dr. Serdar GLER Ankara Numune Eitim ve Aratrma Hastanesi,

Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalklar Klinik efi

Do. Dr. Il rem BUDAKOLU Gazi niversitesi Tp Fakltesi,

Tp Eitimi Anabilim Dal Bakan

Yrd. Do. Dr. Yksel KOCA Ankara Numune Eitim ve Aratrma Hastanesi,

Biyokimya Klinik efi

Do. Dr. A. Sinan TRKYILMAZ Hacettepe niversitesi,

Nfus Ettleri Enstits Enstit Mdr Yardmcs

iii

B. TBSA ZLEME VE DEERLENDRME KURULU

Prof. Dr. zcan EREL Ankara Atatrk Eitim ve Aratrma Hastanesi,

Biyokimya Laboratuvar efi

Prof. Dr. Namk DELBA Dkap Yldrm Beyazt Eitim Aratrma Hastanesi,

Bahekim Yardmcs

Prof. Dr. Nevin ANLIER Gazi niversitesi Salk Bilimleri Fakltesi ,


Prof. Dr. Bekir AKIR Ankara Atatrk Eitim ve Aratrma Hastanesi,

Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalklar Klinik efi

C. TBSA SALIK BAKANLII GREVLLER

Uzm.Gda Mh. Cengiz KESC Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl,

Eski Daire Bakan

Gda Mh. Erturul ELKCAN Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl ,

Eski Beslenme Aratrmalar ube Mdr

Gda Mh. Ercan ERKAN Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl,

Eski Toplum Beslenmesi ube Mdr

iv

D. HACETTEPE NVERSTES RETM YE ve YARDIMCILARI SAHA ALIANLARI ETM GRUBU

Prof. Dr. H. Tanju BESLER Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Prof. Dr. A. Glden PEKCAN Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Prof. Dr. Perihan ARSLAN Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Prof. Dr. Nilgn KARAAAOLU Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Prof. Dr. Nesliah RAKICIOLU Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Prof. Dr. Seyit M. MERCANLIGL Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Prof. Dr. Glgn ERSOY Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Do. Dr. Emine AKAL YILDIZ Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Do. Dr. Glhan SAMUR Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Do. Dr. Hlya GKMEN ZEL Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Yrd. Do. Dr. Pelin BLG Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Yrd. Do. Dr. Mevlde KIZIL Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Yrd. Do. Dr. Derya DKMEN Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Ara.Gr. Nilay DNMEZ Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Ara.Gr. Mehmet FSUNOLU Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Ara.Gr. nci TRKOLU Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Ara.Gr. Burcu AKSOY Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Ara.Gr. Funda TAMER Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Ara.Gr. Tuba YALIN Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Ara.Gr. Nesli ARPACI ERSOY Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Ara.Gr. Fatma ELK Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Ara.Gr. Damla YILMAZ Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

Do. Dr. Sinan TRKYILMAZ Nfus Ettleri Enstits Mdrl

Dr. Sutay YAVUZ

Dr. Yadigar COKUN zel Danman

v

E. ANKARA NUMUNE ETM VE ARATIRMA HASTANES GREVLLER

Do. Dr. Nurullah ZENGN ANEAH Bahekimi

Do. Dr. Serdar GLER ANEAH - Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalklar Klinik efi

Yrd. Do. Dr. Yksel KOCA ANEAH - Biyokimya Klinik efi

Uzm. Dr. Gnl ERDEN ANEAH Biyokimya Klinii

Uzm.Dr. Fatih BAKIR ANEAH Biyokimya Klinii

Uzm. Dr. Mualla TREL ANEAH Biyokimya Klinii

Uzm. Dr. Turan TURHAN ANEAH Biyokimya Klinii

Uzm. Dr. Can IIRGAN ANEAH Biyokimya Klinii

Uzm. Dr. Ayegl VURAL ANEAH Biyokimya Klinii

Uzm. Dr. Sevilay NAL ANEAH Biyokimya Klinii

Uzm. Dr. enol KURUN ANEAH Biyokimya Klinii

Dr. H. Okan DOAN ANEAH Biyokimya Klinii

Dr. E. Deniz AKBULUT ANEAH Biyokimya Klinii

Dr. Ergin MUTLU ANEAH Biyokimya Klinii

Dr. idem YCEL ANEAH Biyokimya Klinii

Dr. Murat OKAY ANEAH Biyokimya Klinii

Cevdet NAS ANEAH Mdr Yardmcs

vi

RAPORU YAYINA HAZIRLAYANLAR (Alfabetik Sra)

Prof. Dr. H. Tanju BESLER1 Ara. Gr. Burcu AKSOY

1

Prof. Dr. Glgn ERSOY1 Ara. Gr. Fatma ELK

1

Prof. Dr. Nilgn KARAAAOLU Ara. Gr. Serap DEMR1

Prof. Dr. Seyit M. MERCANLIGL1 Ara. Gr. Nesli ARPACI ERSOY

1

Prof. Dr. A. Glden PEKCAN1 Ara. Gr. Mehmet FSUNOLU

1

Prof. Dr. Nesliah RAKICIOLU1 Ara. Gr. Tuba YALIN

1

Do. Dr. Hlya GKMEN ZEL1 Ara. Gr. Funda TAMER

1

Do. Dr. Glhan SAMUR1 Ara. Gr. nci TRKOLU

1

Do. Dr. Emine AKAL YILDIZ1 Ara. Gr. Damla YILMAZ

1

Yard. Do. Dr. Pelin BLG1 Do. Dr. Sinan TRKYILMAZ

2

Yrd. Do. Dr. Derya DKMEN1 Dr. Yadigar COKUN

3

Yrd. Do. Dr. Mevlde KIZIL1

1Hacettepe niversitesi Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm

2Hacettepe niversitesi Nfus Ettleri Enstits

3zel danman

vii

SUNU

Dnyada olduu gibi lkemizde de beslenme salk durumunun ve sorunlarnn ortaya

konulmas iin her 5 ylda bir Trkiye Beslenme ve Salk Aratrmasnn (TBSA) yaplmas

gereklidir. nk ulusal beslenme sorunlarna ynelik etkin, yararl ve srdrlebilir besin,

beslenme plan ve politikalarnn hazrlanabilmesi, uygulanabilmesi, izlenebilmesi ve

gncellenebilmesi iin gvenilir nitelikte aratrma verileri son derecede nemlidir.

Trkiyede 1974 ylndan sonra lke apnda ve Trkiyeyi temsil edecek nitelikte rneklem

zerinde yaplm beslenme ve besin tketimi aratrma verileri bulunmamaktadr. Trkiye

Beslenme ve Salk Aratrmas (TBSA) 2010 ile lkemizde toplumun beslenme, bilgi tutum ve

alkanlklar ile fiziksel aktivite dzeylerinin saptanmasnn yannda, yaplm olan kan ve idrar

tetkikleri ile beslenmeye dayal birok hastala ilikin, tm lkeyi temsil edecek bilimsel

nitelikli ve gncel veriler salanacak, bundan sonra gelitirilecek genel toplum salna ve her

bir risk etmeninin nlenmesine ynelik plan ve politikalara yn verilmesi ve var olan

politikalarn gncelletirilmesi salanacaktr.

Trkiye Beslenme ve Salk Aratrmas (TBSA) 2010, Salk Bakanl olanaklar ile Hacettepe

niversitesi Salk Bilimleri Fakltesi Beslenme ve Diyetetik Blm ve Ankara Numune

Eitim ve Aratrma Hastanesi ibirliinde yrtlmtr.

viii

NDEKLER

Sayfa

SUNU vii

NDEKLER viii

KISALTMALAR xi

TABLOLAR DZN xiv

EKLLER DZN xxviii

BLM 1. GR VE YNTEM

TRKYEDE BESLENME VE SALIK DURUMU

1

1

1.1. Trkiyede Beslenme ve Salk Sorunlar 1

1.2. lkemizde Ulusal ve Blgesel Dzeyde Yaplm Beslenme ve Salk

Aratrmalar Sonularna Gre Durum 2

1.3. Beslenme ve Salk Durumuna likin Bilgi htiyac ve Aratrma Gerei 13

1.4. Trkiye Beslenme ve Salk Aratrmas 2010a Genel Bak 14

1.5. Aratrmann Amalar 15

1.6. Aratrmann rneklemi 19

1.6.1. Belediye Olan Yerleim Yerleri veya Adres Sistemi Gelitirilmi Kyler 22

1.6.2. Adres Sistemi Gelimemi Kyler 23

1.7. Aratrmann Organizasyonu 26

1.8. Aratrmann Sorukatlar 33

1.8.1. Fiziksel Aktivite Kayt Formu 35

1.8.2. 24 Saatlik Geriye Dnk Besin Tketiminin Kaydedilmesi 36

1.9. Antropometrik lmler 38

1.9.1. 0-5 Ya Grubu ocuklarn Antropometrik lmleri 38

1.9.2. 6-18 Ya Grubu ocuklarn Antropometrik lmleri 40

1.9.3. Yetikin (19 ve zeri) Ya Grubu Bireylerde Antropometrik lmler 41

1.9.4. Gebe Kadnlarda Antropometrik lmler 43

1.9.5. Emziren Kadnlarda Antropometrik lmler 43

1.9.6. Antropometri lmlerinde Kullanlan Ara Gereler 43

1.10. Antropometrik lm Teknikleri 44

1.10.1. Vcut Arlnn ve Boy Uzunluunun llmesi 44

1.10.2. Bel evresinin llmesi 50

1.10.3. Kala evresinin llmesi 51

1.10.4. st Orta Kol evresi lm 52

1.10.5. Ba evresi lm 53

1.10.6. Bilek evresi lm 53

1.11. Veri Girii 54

1.12. statistiksel Analiz 54

BLM 2. HANEHALKI VE BREYLERN ZELLKLER 57

2.1. Hanehalk Bilgileri 57

2.1.1. Hanede Yaayan Tm Bireylerin Ya ve Cinsiyet Yaps 57

ix

2.1.2. Hanede Yaayan 6 Ya zeri Bireylerin Eitim Durumu 59 2.1.3. Hanede Yaayan 12 Ya zeri Bireylerin Medeni Durumu 63

2.1.4. Hanede Yaayan Tm Bireylerin Sosyal Gvence ve Sosyal Yardm Alma

Durumu 65

2.1.5. Hanede Yaayan Tm Bireylerin Konut zellikleri 69

2.2. Seilen Bireylere Ait Genel zellikler 73

2.2.1. 0-5 Ya Grubu 73

2.2.2. 6-11 Ya Grubu 76

2.2.3. 12 Ya ve zeri 79

2.2.4. 15-49 Ya Aras Kadnlar iin Dourganlk Parametreleri 84

2.2.5. Gebe ve Emziren Kadnlara Ait Genel zellikler 87

BLM 3. BESLENME ZELLKLER VE ALIKANLIKLARI 91

3.1. Hanehalk Beslenme zellikleri 91

3.1.1. Hanehalknda Yiyecek Alverii Yapan Kiiler ve Alveri Yaplan Yerler 91

3.1.2. 15 Ya ve zeri Bireylerde Besin Alverii ve Reklamlardan Etkilenme

Durumu 96

3.1.3. Hanehalknda Evde Yemek ve Yiyecekleri Hazrlayan Kiiler 110

3.1.4. Hanehalknn Yemeklerde Kullandklar Ya/Yalarn Kullanm Durumu 111

3.1.5. Hanehalknn Yemek Trlerine Uygulad Piirme Yntemleri 113

3.1.6. Ev Yapm Yiyeceklerin Hanede retim Durumu 115

3.2. 0-5 Ya Grubu ocuklarn Genel Beslenme zellikleri 117

3.2.1. Anne St ile Beslenme Durumu 117

3.2.2. Tamamlayc Besinlerle Beslenme 131

3.2.3. shal Durumu ve Beslenme Uygulamalar 150

3.3. 6-11 Ya Grubu ocuklarn Beslenme Alkanlklar 154

3.3.1. n Atlama Durumlar ve Nedenleri 154

3.4. 12 Ya ve zeri Bireylerin Beslenme Alkanlklar 163

3.4.1. n Atlama Durumlar ve Nedenleri 163

3.4.2. alan Bireylerin yerinde Beslenme Durumlar 175

3.5. Gebe ve Emziren Kadnlarn Beslenme Alkanlklar 177

3.5.1. Gebe ve Emziren Kadnlarn n Atlama Durumlar ve Nedenleri 177

3.5.2. Gebelik ve Emzirme Sresince Besin Gruplarnn Arttrma Azaltma

Durumlar 179

BLM 4. BESN TKETM DURUMU VE SIKLII

186

4.1. Besin Tketim Skl 186

4.1.1. Yirmi Ya zeri Bireylerde Besin Tketim Skl 186

4.1.2. Gebe ve Emziren Kadnlarda Besin Tketim Skl 201

4.2. Ya Gruplarna Gre 24 Saatlik Geriye Dnk Besin Tketimi 213

4.2.1. Enerji ve Besin gelerinin Tketim Durumu 213

4.2.2. Besin Gruplarnn Gnlk Tketim Miktar 302

BLM 5. BESN DESTEKLER 363

5.1. 0-5 Ya Grubu Besin Destekleri Kullanm Durumu 363

5.2. 6-11 Ya Grubu Besin Destekleri Kullanm Durumu 380

5.3. 12 Ya ve zeri Bireylerde Besin Destekleri Kullanm Durumu 386

5.4. Gebe ve Emziren Kadnlarda Besin Destekleri Kullanma Durumu 402

x

BLM 6. FZKSEL AKTVTE DURUMU 404

6.1. 2-5 Ya Grubu ocuklarda Fiziksel Aktivite Durumu 404

6.2. 6-11 Ya Grubu ocuklarda Fiziksel Aktivite Durumu 410

6.3. 12 Ya ve zeri Bireylerde Fiziksel Aktivite Durumu 423

6.4. Gebe ve Emziren Kadnlarda Fiziksel Aktivite Durumu 436

6.5. 20 Ya ve zeri Bireylerde Fiziksel Aktivite Dzeyleri 440

BLM 7. ANTROPOMETRK LMLER 445

7.1. 0-5 Ya Grubu ocuklarn Antropometrik lmleri 445

7.1.1. Yaa Gre Vcut Arl 447

7.1.2. Yaa Gre Boy Uzunluu 448

7.1.3. Boy Uzunluuna Gre Vcut Arl 449

7.1.4. Beden Ktle ndeksi 454

7.1.5. Ba evresi 457

7.1.6. st Orta Kol evresi 459

7.1.7. Vcut Arl, Boy Uzunluu, Beden Ktle ndeksi, Ba evresi, st Orta

Kol evresi ve Bel evresi Ortalama Deerleri 459

7.2. 6-18 Ya Grubu ocuklarn Antropometrik lmleri 463

7.2.1. Yaa Gre Vcut Arl 463

7.2.2. Yaa Gre Boy Uzunluu 467


7.2.4. Vcut Arl, Boy Uzunluu, Beden Ktle ndeksi, st Orta Kol evresi,

Bel evresi, Kala evresi ve Bel / Kala evresi Oran Ortalama Deerleri 471

7.3. Yetikin (19 ve zeri) Ya Grubu Bireylerin Antropometrik lmleri 476 7.3.1. Vcut Arl 477

7.3.2. Boy Uzunluu 479


7.3.4. Bel evresi 486

7.3.5. Kala evresi 488

7.3.6. Bel/Kala evresi Oran 489

7.3.7. Bel evresi/Boy Uzunluu Oran 494

7.3.8. st Orta Kol evresi 495

7.4. Gebe Kadnlarda Antropometrik lmler 499

7.4.1. Vcut Arl 499


7.5. Emziren Kadnlarda Antropometrik lmler 503

7.5.1. Vcut Arl 503


BLM 8. SONULAR 507

BLM 9. KAYNAKLAR 566

EKLER

Ek 1. Yetikin bireylerin (19 ya ve zeri) gnlk ortalama kii bana enerji ve

besin geleri alm miktarlar 573

Ek 2. Yetikin bireylerin (19 ya ve zeri) gnlk ortalama kii bana besin alm

miktarlar (g/gn) 574

xi

KISALTMALAR

ADNKS Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi

AnthroPlus Antropometri Plus Program

B/A Boy uzunluuna gre vcut arl (wasted)

B Ba evresi

BEBS Beslenme Bilgi Sistemleri Paket Program

BK Beden ktle indeksi

CSPro Census and Survey Processing System

DPT Devlet Planlama Tekilat (Kalknma Baknl)

DVD ok Amal Saysal Disk (Digital Versatile Disc)

E Erkek

EFSA Avrupa Gda Gvenlii Otoritesi (European Food Safety Authority)

FAO Gda ve Tarm rgt (Food and Agriculture Organisation)

g Gram

GAP Gneydou Anadolu Projesi

G Gazi niversitesi

H Hacettepe niversitesi

HBDB Hacettepe niversitesi Beslenme ve Diyetetik Blm

IOTF International Obesity Task Force (Uluslar aras Obezite alma

Grubu)

K Kadn

KETEM Kanser Erken Tan ve Eitim Merkezi

kg Kilogram

kkal Kilokalori

L Litre

mcg Mikrogram

mg Miligram

mg Miligram

MGRS okmerkezli Byme Referans almas (Multicentre Growth

xii

Reference Study)

mL Mililitre

n Say

NCEP Ulusal Kolesterol Eitim Merkezi (National Cholesterol Education

Program)

ng nanogram

NHANES National Health and Nutrition Education Survey

NUTS statistiki Blge Snflandrma Sistemi (The Nomenclature of

Territorial Units for Statistics)

PAL Fiziksel aktivite dzeyi (Physical Activity Level)

PAR Fiziksel Aktivite Oran (Physical Activity Ratio)

S Standart sapma

S x Standart hata

SB Salk Bakanl

SBKK Salkl Beslenelim, Kalbimizi Koruyalm

SD Standart sapma skoru, Z skoru

SED Sosyoekonomik dzeye

SGK Sosyal Gvenlik Kurumu

SPSS Statistical Package for the Social Sciences)

T Toplam

TASO/TOAD Turkish Association for the Study of Obesity

TBSA Trkiye Beslenme ve Salk Aratrmas

TEKHARF Trkiye Erikin Kalp Sal ve Hipertansiyon Aratrmas ve Risk

Faktrleri

TNSA Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas

TOB Trkiyede Okul a ocuklarnda (6-10 Ya Grubu) Bymenin

zlenmesi

TURDEP Trkiye Diyabet Epidemiyolojisi almas

TK Trkiye statistik Kurumu

xiii

TV Televizyon

UHY-ME Ulusal Hastalk Yk ve Maliyet Etkililik almas

UN Birlemi Milletler (United Nations)

OK st orta kol evresi

VCD Vidyo CD (Video Compact Disc)

WHO Dnya Salk rgt

WHO/NCHS/CDC Dnya Salk rgt/ Natioanl Center for Health Statistics/Center

for Chronic Diseases

x Ortalama

Y/A Yaa gre vcut arl (underweight)

Y/B Yaa gre boy uzunluu (stunted)

% Yzde

xiv

TABLOLAR DZN

Sayfa

Tablo 1.6.1. TBSA- 2010 rnekleme dalm 21

Tablo 1.7.1. almada izlenilen ayrntl sorukad uygulanmas ve

numunelerin alm plan

29

Tablo 1.8.1. 0-5 Ya, 6-11 Ya ve 12 ve zeri Ya kii sorukatlarnda

bulunan blmler

35

Tablo 1.9.1. Beden ktle indeksi (BK) snflamas ve kesiim noktalar (WHO) 42

Tablo.1.9.2. Yaa gre alnan antropometrik lmler 44

Tablo 2.1.1.1. De facto hanehalk nfusunun beli ya gruplar, yerleim yeri ve

cinsiyete gre dalm (%)

58

Tablo 2.1.1.2. Hanehalklarnn yerleim yerine, grme yaplan kiinin

cinsiyetine ve hanede yaayanlarn saysna gre dalm (%)

59

Tablo 2.1.2.1. Alt ve zeri yataki erkek de facto hanehalk nfusunun

tamamlad veya devam ettii en yksek eitim dzeyinin seilmi

zelliklere gre dalm (%)

61

Tablo 2.1.2.2. Alt ve zeri yataki kadn de facto hanehalk nfusunun

tamamlad veya devam ettii en yksek eitim dzeyinin seilmi

zelliklere gre dalm (%)

62

Tablo 2.1.3.1. On iki ve zeri yataki bireylerin medeni durumunun cinsiyet, ya,

yerleim yeri ve blgelere gre dalm (%)

64

Tablo 2.1.4.1. Hanehalkndaki kiilerin sosyal gvence durumlarna gre dalm

(%)

66

Tablo 2.1.4.2. Hanehalkndaki kiilerin sosyal yardm alma durumlarna gre

dalm (%)

68

Tablo 2.1.5.1.1. Hanehalklarnn konut zelliklerine ve yerleim yerine gre

dalm

70

Tablo 2.1.5.3.1. Yerleim yerine gre seilmi dayankl tketim mallarna sahip

olma durumu (%)

72

xv

Tablo 2.2.1.1. 0-5 ya grubu ocuklarn cinsiyet, ya grubu, yerleim yeri, 12

blge ve anne eitim durumlarna gre dalm

74

Tablo 2.2.1.2. 0-5 ya aras ocuklarn bedensel ya da zihinsel engel durumuna

gre dalm (%)

75

Tablo 2.2.1.3. 0-5 ya aras ocuklarn bakmndan sorumlu kiinin cinsiyete gre

dalm (%)

76

Tablo 2.2.2.1. 6-11 ya grubu ocuklarn cinsiyet, ya grubu, yerleim yeri, 12

blge ve eitim durumlarna gre dalm (%)

77

Tablo 2.2.2.2. 6-11 ya ocuun bedensel ya da zihinsel engel durumuna gre

dalm (%)

78

Tablo 2.2.2.3. 6-11 ya aras ocuklarn bakmndan sorumlu kiinin cinsiyete

gre dalm (%)

79

Tablo 2.2.3.1. 12 ya ve zeri bireylerin ya, yerleim yeri ve 12 blgeye gre

renim durumu

81

Tablo 2.2.3.2. 12 ya ve zeri bireylerin bedensel ya da zihinsel engel durumuna

gre dalm (%)

82

Tablo 2.2.3.3. 12 ya ve zeri bireylerin medeni durumlarna gre dalm (%) 83

Tablo 2.2.4.1. 15-49 ya arasndaki kadnlarn temel zelliklerine gre evlenme

durumu

84

Tablo 2.2.4.2. 15-49 ya arasndaki kadnlarn toplam gebelik, toplam canl doum

ve toplam yaayan ocuk saylar ortalamalar

85

Tablo 2.2.5.1. 15-49 ya arasndaki kadnlarn emzirme durumuna gre dalm

(%) ve ortalama emzirme sreleri (ay)

88

Tablo 2.2.5.2. 15-49 ya arasndaki kadnlarn gebelik durumuna gre dalm ve

gebelik sresi ortalamalar (hafta)

89

Tablo 2.2.5.3. 15-49 ya arasndaki kadnlarn gebelik ve emziklilik sresince

bilgi almak, danmak ve kontrol amacyla bavurduklar kiilere

gre dalmlar

90

Tablo 3.1.1.1. Hanehalknda evde yiyecek ve iecek alveriini yapan bireylerin

cinsiyete, yerleim yeri ve blgelere gre dalm (%)

92

xvi

Tablo 3.1.1.2. Ev iin yiyecek alverii yaplan yerlere gre dalm 94

Tablo 3.1.2.1. Bireylerin yiyecek ve iecek alverii yapma durumuna gre

dalmlar (%)

97

Tablo 3.1.2.2. Ambalajl rnlerin alverii yaplrken dikkat edilen unsurlara

gre bireylerin dalm (%)

100

Tablo 3.1.2.3. Yiyecek ve iecek reklamlarndan etkilenme durumu 104

Tablo 3.1.2.4. Yiyecek ve iecek alverii yaparken rnlere gre reklamlardan

etkilenme durumu (%)

107

Tablo 3.1.3.1 Evde yemek ve yiyecekleri hazrlayan kiiye gre dalm 110

Tablo 3.1.4.1. Hanehalknn yemeklerde ya/yalarn kullanm durumuna gre

dalm

112

Tablo 3.1.5.1. Hanehalknn yemek trlerinde uygulad piirme yntemlerine

gre dalm (%)

114

Tablo 3.1.6.1. Ev yapm yiyeceklerin hanede retim durumuna gre dalm 116

Tablo 3.2.1.1. 0-5 ya aras ocuklarn anne st alma durumuna gre dalm

(%)

117

Tablo 3.2.1.2. Tek bana anne st alma sresi (ay) 118

Tablo 3.2.1.3. ocuklarn tek bana anne st alma sreleri (%) 119

Tablo 3.2.1.4. ocuklarn toplam olarak anne st alma sreleri (ay) 120

Tablo 3.2.1.5. ocuklarn toplam anne st alma srelerine gre dalmlar (%) 122

Tablo 3.2.1.6. 0-5 ya aras ocuklarn doumdan sonra ilk anne st alma

zamanlarna gre dalmlar (%)

124

Tablo 3.2.1.7. 0-5 ya aras ocuklara doumdan sonraki ilk 3 gn iinde anne

st dnda yiyecek veya iecek verilme durumlarna gre

dalmlar (%)

127

Tablo 3.2.1.8. Alt aydan az anne st alanlarn emmeyi brakma nedenlerine gre

dalmlar (%)

129

Tablo 3.2.1.9. Hi anne st emmeyen ocuklarn emmeme nedenlerine gre

dalmlar (%)

130

Tablo 3.2.2.1. Hi anne st almayan ocuklarn anne st yerine beslendikleri 131

xvii

yiyeceklere gre dalmlar (%)

Tablo 3.2.2.2. Hazr bebek formlleri verilmi ocuklarn hazr mamaya balama

nedenlerine gre dalmlar (%)

133

Tablo 3.2.2.3. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (inek

st, yourt, peynir) balama durumlar ve balama aylarnn

ortalama deerleri

135

Tablo 3.2.2.4. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (hazr

meyveli ocuk yourdu/taze peynir, hazr kutu/paket mama-

bebek/devam forml, hazr kak mama-toz/kavanoz) balama

durumlar ve balama aylarnn ortalama deerleri

136

Tablo 3.2.2.5. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (krmz

et, et rnleri ve sakatatlar) balama durumlar ve balama aylarnn

ortalama deerleri

137

Tablo 3.2.2.6. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (tavuk-

hindi, balk, yumurta sars) balama durumlar ve balama

aylarnn ortalama deerleri

138

Tablo 3.2.2.7. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (yumurta

beyaz, tam yumurta, kurubaklagiller) balama durumlar ve

balama aylarnn ortalama deerleri

139

Tablo 3.2.2.8. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (stle ve

stsz hazrlanm muhallebi, makarna-erite-pilav) balama


140

Tablo 3.2.2.9. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (tahl

orbas, sebze orbas ve yourt orbas) balama durumlar ve


141

Tablo 3.2.2.10. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (tarhana

orbas, mercimek orbas ve hazr orba) balama durumlar ve


142

Tablo 3.2.2.11. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin

(kahvaltlk tahllar, taze sebze presi, taze sebze sular) balama

143

xviii


Tablo 3.2.2.12. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (taze

meyve presi, taze meyve sular, su) balama durumlar ve balama


144

Tablo 3.2.2.13. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (ay,

bitki ay, ekerli su) balama durumlar ve balama aylarnn

ortalama deerleri

145

Tablo 3.2.2.14. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (yal

tohum, ekmek, biskvi, kraker) balama durumlar ve balama


146

Tablo 3.2.2.15. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (yemek

suyu, gazl iecekler, hazr meyve sular) balama durumlar ve


147

Tablo 3.2.2.16. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (reel,

bal ikolata, gofret, fndk ezmesi) balama durumlar ve balama


148

Tablo 3.2.2.17. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin

(ekerleme, lokum, pekmez, pestil, tereya) balama durumlar ve


149

Tablo 3.2.2.18. Yirmi drt aydan kk ocuklara tamamlayc besinlerin (kuyruk

ya, margarin, sv ya) balama durumlar ve balama aylarnn

ortalama deerleri

150

Tablo 3.2.3.1. 0-5 ya aras ocuklarn son 15 gn iinde ishal olma durumlar 152

Tablo 3.2.3.2. 0-5 ya aras ocuklarn ishal olma durumlar ve ishal olduunda

tedavisi iin verilen besin/ieceklere gre dalmlar (%)

153

Tablo 3.3.1.1. 6-11 ya grubu ocuklarn ana nleri yapmama durumlarna gre

dalmlar (%)

156

Tablo 3.3.1.2. 6-11 ya grubundaki ocuklarn kahvalt atlama nedenlerine gre

dalmlar (%)

160

Tablo 3.3.1.3. 6-11 ya grubundaki ocuklarn le nn atlama nedenlerine 161

xix

gre dalmlar (%)

Tablo 3.3.1.4. 6-11 ya grubundaki ocuklarn akam nn atlama nedenlerine

gre dalmlar (%)

162

Tablo 3.4.1.1. Bireylerin sabah kahvalts nn atlama/tketmeme

durumlarnn dalmlar (%)

165

Tablo 3.4.1.2. Bireylerin le nn atlama/tketmeme durumlarnn

dalmlar

166

Tablo 3.4.1.3. Bireylerin akam nn atlama/tketmeme durumlarnn

dalmlar

167

Tablo 3.4.1.4. Bireylerin ana n tketimlerine gre dalmlar (%) 171

Tablo 3.4.1.5. Kahvalt nn atlayan bireylerin kahvalt atlama nedenlerine

gre dalmlar (%)

172

Tablo 3.4.1.6. le nn atlayan bireylerin le atlama nedenlerine gre

dalmlar (%)

173

Tablo 3.4.1.7. Akam nn atlayan bireylerin akam nn atlama

nedenlerine gre dalm (%)

174

Tablo 3.4.2.1. alan bireylerin en ok yemek yedikleri yerlere gre dalmlar

(%)

176

Tablo 3.5.1.1. Gebe ve emziren kadnlarn ana nleri atlama durumlarna gre

dalmlar

177

Tablo 3.5.1.2. Gebe ve emziren kadnlarda n atlama nedenlerine gre

dalmlar (%)

178

Tablo 3.5.2.1. 15-49 ya arasndaki kadnlarn gebelik ve emzirme dnemi

sresince besin gruplarn tketim durumlarna gre dalm

182

Tablo 3.5.2.2. 15-49 ya arasndaki kadnlarn gebelik ve emzirme dnemi

sresince besin gruplarn tketim durumlarna gre dalm

183

Tablo 4.1.1.1. Bireylerin st ve rnleri tketim skl dalmlar (%) 191

Tablo 4.1.1.2. Bireylerin et ve rnleri tketim skl dalmlar (%) 192

Tablo 4.1.1.3. Bireylerin yumurta, kurubaklagil, yal tohum tketim skl

dalmlar (%)

193

xx

Tablo 4.1.1.4. Bireylerin sebze ve meyve tketim skl dalmlar (%) 194

Tablo 4.1.1.5. Bireylerin ekmek ve tahl tketim skl dalmlar (%) 195

Tablo 4.1.1.6. Bireylerin iecek tketim skl dalmlar (%) 196

Tablo 4.1.1.7. Bireylerin ya-eker tketim skl dalmlar (%) 197

Tablo 4.1.1.8. Bireylerin hazr besinleri tketim skl dalmlar (%) 199

Tablo 4.1.2.1. Gebe kadnlarn besin tketim skl (%) 205

Tablo 4.1.2.2. Emziren kadnlarn besin tketim skl (%) 211

Tablo 4.2.1.1. Bireylerin gnlk enerji almlar (kkal) 217

Tablo 4.2.1.2. Bireylerin gnlk karbonhidrat almlar (g) 221

Tablo 4.2.1.3. Bireylerin gnlk aldklar enerjilerinin karbonhidrattan gelen

oranlar (%)

223

Tablo 4.2.1.4. Bireylerin gnlk protein almlar (g) 227

Tablo 4.2.1.5. Bireylerin gnlk aldklar enerjilerinin proteinden gelen oranlar

(%)

229

Tablo 4.2.1.6. Bireylerin gnlk bitkisel protein almlar (g) 231

Tablo 4.2.1.7. Bireylerin gnlk hayvansal protein almlar (g) 233

Tablo 4.2.1.8. Bireylerin gnlk toplam ya almlar (g) 237

Tablo 4.2.1.9. Bireylerin gnlk aldklar enerjilerinin yadan gelen oranlar (%) 239

Tablo 4.2.1.10. Bireylerin gnlk doymu ya asidi almlar (g) 241

Tablo 4.2.1.11. Bireylerin gnlk tekli doymam ya asidi almlar (g) 243

Tablo 4.2.1.12. Bireylerin gnlk oklu doymam ya asidi almlar (g) 245

Tablo 4.2.1.13. Bireylerin gnlk omega 3 ya asidi almlar (g) 247

Tablo 4.2.1.14. Bireylerin gnlk omega 6 ya asidi almlar (g) 249

Tablo 4.2.1.15. Bireylerin gnlk kolesterol almlar (mg) 251

Tablo 4.2.1.16. Bireylerin gnlk toplam posa almlar (g) 255

Tablo 4.2.1.17. Bireylerin gnlk suda znebilen posa almlar (g) 257

Tablo 4.2.1.18. Bireylerin gnlk suda znemeyen posa almlar (g) 259

Tablo 4.2.1.19. Bireylerin gnlk inko almlar (mg) 261

Tablo 4.2.1.20. Bireylerin gnlk demir almlar (mg) 263

Tablo 4.2.1.21. Bireylerin gnlk fosfor almlar (mg) 265

xxi

Tablo 4.2.1.22. Bireylerin gnlk iyot almlar (mcg) 267

Tablo 4.2.1.23. Bireylerin gnlk kalsiyum almlar (mg) 269

Tablo 4.2.1.24. Bireylerin gnlk magnezyum almlar (mg) 271

Tablo 4.2.1.25. Bireylerin gnlk mangan almlar (mg) 273

Tablo 4.2.1.26. Bireylerin gnlk sodyum almlar (mg) 275

Tablo 4.2.1.27. Bireylerin gnlk potasyum almlar (mg) 277

Tablo 4.2.1.28. Bireylerin gnlk niasin almlar (mg) 279

Tablo 4.2.1.29. Bireylerin gnlk pantotenik asit almlar (mg) 281

Tablo 4.2.1.30. Bireylerin gnlk folat almlar (mcg) 283

Tablo 4.2.1.31. Bireylerin gnlk A vitamini almlar (mcg) 285

Tablo 4.2.1.32. Bireylerin gnlk B1 vitamini (tiamin) almlar (mg) 287

Tablo 4.2.1.33. Bireylerin gnlk B12 vitamini almlar (mcg) 289

Tablo 4.2.1.34. Bireylerin gnlk B2 vitamini (riboflavin) almlar (mg) 291

Tablo 4.2.1.35. Bireylerin gnlk B6 vitamini almlar (mg) 293

Tablo 4.2.1.36. Bireylerin gnlk C vitamini almlar (mg) 295

Tablo 4.2.1.37. Bireylerin gnlk D vitamini almlar (mcg) 297

Tablo 4.2.1.38. Bireylerin gnlk K vitamini almlar (mcg) 299

Tablo 4.2.1.39. Bireylerin gnlk E vitamini almlar (mg) 301

Tablo 4.2.2.1. Et grubu besinlerin cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve

Trkiye geneline gre tketim miktarlar (g/gn)

305

Tablo 4.2.2.2. Yumurtann cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve Trkiye

geneline gre tketim miktarlar (g/gn)

308

Tablo 4.2.2.3. Kurubaklagiller ve yal tohumlarn cinsiyet, ya grubu, yerleim

yerlerine ve Trkiye geneline gre tketim miktarlar (g/gn)

312

Tablo 4.2.2.4. St ve st rnlerinin cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve


316

Tablo 4.2.2.5. Taze sebze ve meyvelerin cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve


320

Tablo 4.2.2.6. Ekmek grubu besinlerin cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve


324

xxii

Tablo 4.2.2.7. Tahl grubu besinlerin cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve


328

Tablo 4.2.2.8. Suyun cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve Trkiye geneline

gre tketim miktarlar (mL/gn)

332

Tablo 4.2.2.9. Alkolsz ieceklerin cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve

Trkiye geneline gre tketim miktarlar (mL/gn)

336

Tablo 4.2.2.10. Alkoll ieceklerin cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve

Trkiye geneline gre tketim miktarlar (mL/gn)

338

Tablo 4.2.2.11.1. Toplam ya grubu besinlerin cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine

ve Trkiye geneline gre tketim miktarlar (g/gn)

342

Tablo 4.2.2.11.2. Toplam kat yalarn cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve


346

Tablo 4.2.2.11.3. Toplam sv yalarn cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve


350

Tablo 4.2.2.12.1. Toplam ekerli besinlerin cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve


353

Tablo 4.2.2.12.2. ekerin cinsiyet, ya grubu, yerleim yerlerine ve Trkiye geneline

gre tketim miktarlar (g/gn)

358

Tablo 4.2.2.12.3. Bal, reel, pekmez gibi ekerli besinlerin cinsiyet, ya grubu,

yerleim yerlerine ve Trkiye geneline gre tketim miktarlar

(g/gn)

362

Tablo 5.1.1. 0-5 ya grubu ocuklarn son bir hafta ierisinde en az bir besin

destei kullanm durumlarna gre dalm

365

Tablo 5.1.2. 0-5 ya grubu ocuklarn D vitamini ve demir kullanma

durumlarna gre dalm

366

Tablo 5.1.3. 0-5 ya grubu ocuklarn besin destekleri kullanma durumlarna

gre dalm

368

Tablo 5.1.4. 0-5 ya grubu ocuklarn kullandklar D vitamini ve demir

desteklerini neren kiilerin dalm

370

Tablo 5.1.5. 0-5 ya grubu ocuklarn besin destekleri kullanm srelerine gre 376

xxiii

dalm

Tablo 5.2.1. 6-11 ya grubu ocuklarn besin destekleri kullanma durumlarna

gre dalm

382

Tablo 5.2.2. 6-11 ya grubu ocuklarn kullandklar multivitamin/mineral ve

kalsiyum desteklerini neren kiilere gre dalm

383

Tablo 5.2.3. 6-11 ya grubu ocuklarn kullandklar inko ve omega-3

desteklerini neren kiilere gre dalm

384

Tablo 5.2.4. 6-11 ya grubu ocuklarn kullandklar balk ya desteini neren

kiilere gre dalm

385

Tablo 5.3.1. 12 ya ve zeri bireylerin son 7 gn iinde besin destei kullanm

durumlarna gre dalm

388

Tablo 5.3.2. 12 ya ve zeri bireylerin besin desteklerini kullanma srelerine

gre dalm

392

Tablo 5.3.3. 12 ya ve zeri bireylerin kullandklar besin desteklerini neren

kiilere gre dalm

397

Tablo 5.4.1. Gebe ve emziren kadnlarn besin destekleri kullanma (son 7 gnde)

durumlarna gre dalm

403

Tablo 6.1.1. 2-5 ya arasndaki ocuklarn hafta ii ve hafta sonu TV, bilgisayar,

internet iin harcadklar srelerin ortalamalar (saat)

406

Tablo 6.1.2. 2-5 ya arasndaki ocuklarn hafta ii ve hafta sonu TV, bilgisayar

ve internet iin harcadklar srelere (saat) gre dalm (%)

409

Tablo 6.2.1. 6-11 ya arasndaki ocuklarn gnde 30 dakika veya daha fazla

sre ile spor/egzersiz yapma durumlarna gre dalm (%)

411

Tablo 6.2.2. 6-11 ya arasndaki erkek ocuklarn yaptklar spor/egzersiz

trlerine gre dalm (%)

413

Tablo 6.2.3. 6-11 ya arasndaki kz ocuklarn yaptklar spor/egzersiz trlerine

gre dalm (%)

414

Tablo 6.2.4. 6-11 ya arasndaki ocuklarn hafta ii ve hafta sonu TV,

bilgisayar, internet, ev devi, ders alma iin harcadklar

srelerin ortalamalar (saat)

417

xxiv

Tablo 6.2.5. 6-11 ya grubundaki ocuklarn hafta ii ve hafta sonu TV,

bilgisayar ve internet iin harcadklar srelere (saat) gre dalm

(%)

420

Tablo 6.2.6. 6-11 ya arasndaki ocuklarn gnde 1 saat veya daha fazla sreyle

ev dnda oyun oynama durumlarna gre dalm (%)

422

Tablo 6.3.1. 12 ya ve zeri bireylerin son 7 gnde 30 dakika veya daha fazla

sre ile spor yapma durumuna gre dalm (%)

425

Tablo 6.3.2. 12 ya ve zeri erkek bireylerin yaptklar egzersiz trne gre

dalm (%)

428

Tablo 6.3.3. 12 ya ve zeri kadn bireylerin yaptklar egzersiz trne gre

dalm (%)

429

Tablo 6.3.4. 12 ya ve zeri bireylerin televizyon, video, DVD, VCD

kullanma/izleme srelerine gre dalm (%)

433

Tablo 6.3.5. 12 ya ve zeri bireylerin hafta ii bir gnlk sedanter

aktivitelerinin ortalama sreleri (saat/gn)

434

Tablo 6.3.6. 12 ya ve zeri bireylerin hafta sonu bir gnlk sedanter 435

Tablo 6.4.1. Gebe ve emziren kadnlarn son 7 gnde 30 dakika veya daha fazla

sre ile spor yapma durumlarna gre dalm (%)

436

Tablo 6.4.2. Gebe veya emziren kadnlarn hafta ii bir gnlk sedanter

aktivitelerinin ortalama sreleri (saat)

438

Tablo 6.4.3. Gebe veya emziren kadnlarn televizyon, video, DVD, VCD

kullanma/izleme srelerine gre dalm (%)

439

Tablo 6.5.1. Bireylerin ya grubu ve yerleim yerine gre PAL deerlerinin

ortalamas

443

Tablo 6.5.2. Bireylerin PAL deerleri snflamasna yaam tarzna gre dalm

(%)

444

Tablo 7.1.1. 0-5 ya grubu ocuklarda yaa gre vcut arlnn z-skor

deerlerine gre dalm (%)

451

Tablo 7.1.2. 0-5 ya grubu ocuklarda yaa gre boy uzunluunun z-skor


452

xxv

Tablo 7.1.3. 0-5 ya grubu ocuklarda boy uzunluuna gre vcut arlnn z-

skor deerlerine gre dalm (%)

453

Tablo 7.1.4. 0-5 ya grubu ocuklarda yaa gre beden ktle indeksinin z-skor


456

Tablo 7.1.5. 0-5 ya grubu ocuklarda yaa gre ba evresinin z-skor


458

Tablo 7.1.6. 3 ay-5 ya grubu ocuklarda yaa gre st orta kol evresinin z-skor


460

Tablo 7.1.7.1. 0-5 ya grubu ocuklarda cinsiyete, ya gruplarna gre vcut

arl (kg), boy uzunluu (cm) ve beden ktle indeksi (kg/m2)

ortalama ( x ) ve standart sapma (S) deerleri

461

Tablo 7.1.7.2. 0-5 ya grubu ocuklarda cinsiyete, ya gruplarna gre ba evresi

(cm), st orta kol evresi (cm) ve bel evresi (cm) ortalama ( x ) ve

standart sapma (S) deerleri

462

Tablo 7.2.1. 6-10 ya grubu ocuklarda yaa gre vcut arlnn z-skor


466

Tablo 7.2.2. 6-18 ya grubu ocuklarda yaa gre boy uzunluunun z-skor


468

Tablo 7.2.3. 6-18 ya grubu ocuklarda yaa gre beden ktle indeksinin (BK)

z-skor deerlerine gre dalm (%)

472

Tablo 7.2.4.1. 6-18 ya ocuk ve genlerde cinsiyete, ya gruplarna gre vcut

arl (kg), boy uzunluu (cm) ve beden ktle indeksi (kg/m2)

ortalama ( x ) ve standart sapma (S) deerleri

473

Tablo 7.2.4.2. 6-18 ya ocuk ve genlerde cinsiyete ve ya gruplarna gre st

orta kol evresi (cm) ve bel evresi (cm) ortalama ( x ) ve standart

sapma (S) deerleri

474

Tablo 7.2.4.3. 6-18 ya ocuk ve genlerde cinsiyete, ya gruplarna gre st orta

kol evresi (cm) ve bel evresi (cm) ortalama ( x ) ve standart

475

xxvi

sapma (S) deerleri

Tablo 7.3. Beden ktle indeksi (BK) snflamas ve kesiim noktalar (WHO) 476

Tablo 7.3.1. Yetikin (19 ya ve zeri) bireylerin yerleim yerine gre vcut

arl, boy uzunluu ve beden ktle indeksi (BK) ortalama ( x ) ve


483

Tablo 7.3.2. Yetikin (19 ya ve zeri) bireylerin blgelere gre vcut arl,

boy uzunluu ve beden ktle indeksi (BK) ortalama ( x ) ve


484

Tablo 7.3.3. Yetikin (19 ya ve zeri) bireylerin beden ktle indeksi

snflamasna gre dalm (%)

485

Tablo 7.3.4. Yetikin (19 ya ve zeri) bireylerin bel evresi snflamasna gre

dalm (%)

490

Tablo 7.3.5. Yetikin (19 ya ve zeri) bireylerin yerleim yerine gre bel

evresi, kala evresi ve bel/kala evresi oran ortalama ( x ) ve


491

Tablo 7.3.6. Yetikin (19 ya ve zeri) bireylerin blgelere gre bel evresi,

kala evresi ve bel/kala evresi oran ortalama ( x ) ve standart

sapma (S) deerleri

492

Tablo 7.3.7. Yetikin (19 ya ve zeri) bireylerin bel/kala oranlarna gre

dalm (%)

493

Tablo 7.3.8. Yetikin (19 ya ve zeri) bireylerin yerleim yerine gre bel

evresi/boy uzunluu, st orta kol evresi ortalama ( x ) ve standart

sapma (S) deerleri

496

Tablo 7.3.9. Yetikin (19 ya ve zeri) bireylerin blgelere gre bel evresi/boy

uzunluu, st orta kol evresi ortalama ( x ) ve standart sapma (S)

deerleri

497

Tablo 7.3.10. Yetikin (19 ya ve zeri) bireylerin bel evresi/boy uzunluu

oranna gre dalm (%)

498

xxvii

Tablo 7.4.1. Gebe kadnlarn gebelik dnemlerine gre vcut arl ortalama (

x ) ve standart sapma (S) deerleri (kg) 501

Tablo 7.4.2. Gebe kadnlarn gebelik dnemlerine gre BK ortalama ( x ) ve

standart sapma (S) deerleri (kg/m2)

502

Tablo 7.5.1. Emziren kadnlarn emzirme srelerine (ay) gre vcut arl

ortalama ( x ) ve standart sapma (S) deerleri (kg)

505

Tablo 7.5.2. Emziren kadnlarn emzirme srelerine (ay) gre BK ortalama ( x )

ve standart sapma (S) deerleri (kg/m2)

506

Ek 1. Yetikin bireylerin (19 ya ve zeri) gnlk ortalama kii bana

enerji ve besin geleri alm miktarlar

573

Ek 2. Yetikin bireylerin (19 ya ve zeri) gnlk ortalama kii bana

besin alm miktarlar (g/gn)

574

xxviii

EKLLER DZN

Sayfa

ekil 1.6.1. TBSA-2010 1907 Nolu Kme Hanehalk Adres Listesi 25

ekil 1.7.1. Ak emas 32

ekil 7.1.1.1. 0-5 ya grubu ocuklarda cinsiyete, yerleim yerine gre vcut

arl (%)

448

ekil 7.1.2.1. 0-5 ya grubu ocuklarda cinsiyete, yerleim yerine gre boy

uzunluu (%)

449

ekil 7.1.4.1. 0-5 ya grubu ocuklarda cinsiyete ve yerleim yerine gre BK (%) 454

ekil 7.2.1.1. 6-10 ya grubu ocuklarda cinsiyete ve yerleim yerine gre vcut

arl (%)

464

ekil 7.2.3.1. 6-18 ya grubu ocuk ve genlerde cinsiyete ve yerleim yerine gre

BK (%)

470

ekil 7.3.3.1. Yetikin bireylerde (19 ya ve zeri) cinsiyete ve yerleim yerine

gre BK (%)

481

1

BLM 1. GR VE YNTEM

TRKYEDE BESLENME VE SALIK DURUMU

1.1.TRKYEDE BESLENME VE SALIK SORUNLARI

Kreselleme srecinde beklenen yaam kalitesine ulamak iin tm bireylerin ve

toplumun beslenme bilincini artrarak, salkl beslenmenin yaam biimine

dntrlmesi gerekmektedir. Toplumun salkl yaamas ve ekonomik ynden

gelimesi onu oluturan bireylerin salkl olmasna baldr. Saln temeli yeterli ve

dengeli beslenmedir. Yeterli ve dengeli beslenme salkl beslenme olarak da

tanmlanmaktadr. Bu dorultuda yaam boyu tm bireylerin salnn korunmas,

iyiletirilmesi ve gelitirilmesi, yaam kalitesinin arttrlmas ve salkl yaam

biimlerinin benimsenmesinin (salkl beslenme ve fiziksel aktivite alkanl, ttn

kullanmnn nlenmesi) amalanmas gerekmektedir. Ayrca, varolan ve yaam

kalitesini bozan beslenme sorunlarnn (protein-enerji yetersizlii, demir yetersizlii

anemisi, iyot yetersizlii hastalklar, raitizm, di rkleri, imanlk vb.) en aza

indirilmesi veya yok edilmesi, beslenmeye bal kronik hastalklarn (kalp damar

hastalklar, hipertansiyon, baz kanser trleri, diyabet, osteoporoz vb.) nlenmesine

ynelik yaam biiminin iyiletirilmesi, evre koullarnn dzeltilmesi ve gelitirilmesi,

salkl besine ulamn ve tketiminin salanmas ile besin gvencesinin salanmas,

saln gelitirilmesi amacyla toplumun besin gvenlii, besin, beslenme ve salk

konularnda bilinlendirilmesinin ve katlmnn salanmas byk nem tamaktadr

(Pekcan, 2009).

Bir toplumun yeterli ve dengeli beslenmesini salayacak ulusal besin ve beslenme plan

ve politikalarnn oluturulabilmesi iin o lkeye ilikin beslenme, besin tketimi ve

salk verilerinin bulunmas gereklidir. Bu amala dzenli olarak Beslenme, Salk ve

Besin Tketimi Aratrmasnn yaplmas her lke iin byk nem tamaktadr

(Pekcan, 2009).

2

Tm bu nedenlerle bireyin ve toplumun beslenme durumunun saptanmas ve dzenli

olarak izlenmesi gerekmektedir. Bylece:

a) Beslenme durumunun tanmlanmas,

b) Nedenlerin saptanmas,

c) zm yollarnn bulunmas olana doar.

1.2. LKEMZDE ULUSAL VE BLGESEL DZEYDE YAPILMI

BESLENME VE SALIK ARATIRMALARI SONULARINA GRE DURUM

Aada lkemize zg sunulan besin tketimi, beslenme ve salk sorunlarna ilikin

veriler il, blge, lke dzeyinde yaplm baz aratrmalardan derlenmitir. almalarn

yrtld yla, uygulanan ynteme, deerlendirme farkllklarna, antropometrik

lm verilerinde kullanlan standart ve referans deerlere gre verilerde de farkllklar

sz konusudur. Trkiye Beslenme ve Salk Aratrmas 2010 bu adan da nem

tamaktadr. Bulgular ile lke genelinde veri birliktelii salanabilecek, blgesel, yaa

ve cinsiyete bal farkllklar elde edilebilecek, kyaslamalar yaplabilecktir.

Besin Tketim Durumu: Trkiye beslenme durumu ynnden hem gelimekte olan,

hem de gelimi lkelerin sorunlarn birlikte ieren bir grnme sahiptir. Trkiye'de

halkn beslenme durumu blgelere, mevsimlere, sosyo-ekonomik dzeye ve kentsel-

krsal yerleim yerlerine gre nemli farkllklar; eitsiz dalmlar gstermektedir. Bu

durum beslenme sorunlarnn nitelii ve grlme skl zerinde etkili olmaktadr.

Ayrca beslenme konusundaki bilgisizlik; hatal gda seimi ile yanl hazrlama, piirme

ve saklama yntemlerinin uygulanmasna neden olmakta ve beslenme sorunlarnn

boyutlarnn bymesine yol amaktadr (Pekcan, 1998; Pekcan ve Marcheish, 2001).

Trk halknn beslenme durumuna bakldnda Trkiyede temel besin ekmek ve dier

tahl rnleridir. Beslenme, Salk ve Besin Tketimi Aratrmas-1974 verilerine gre,

Trk halk gnlk enerjinin ortalama %44n sadece ekmekten, %58ini ise ekmek ve

dier tahl rnlerinden salanmakta idi (Pekcan ve Marcheish, 2001). Arslan ve

3

arkadalar (2006) TEKHARF 2003-2004 kohortu, ve Pekcan ve arkadalar (2006) ise

almalarnda srasyla, gnlk enerjinin %37 ve %43nn tahl ve tahl rnlerinden

geldiini saptamtr. Bu deerler yllar ierisinde besin tketim eilimlerindeki

deiimleri yanstmas asndan nemlidir.

Yllar ierisinde besin tketim eilimindeki deiiklikler incelendiinde ekmek, st-

yourt, et ve rnleri, taze sebze ve meyve tketiminin azald; kurubaklagil, yumurta

ve eker tketiminin ise artt sylenebilir. Genelde toplam ya tketim miktarnda

nemli farkllk olmamasna karn, bitkisel sv ya tketim miktarnn kat yaa oranla

artt gzlenmektedir (Pekcan, Marcheish, 2001; Pekcan, Karaaaolu, 2000).

Trkiye'de, enerji ve besin geleri ynnden beslenme durumu incelendiinde, enerjiyi

yetersiz dzeyde tketen aile oran dktr. Toplam protein tketimi kii bana yeterli

dzeydedir. Ancak, proteinin ou bitkisel kaynakl olup hayvansal protein tketimi ise

yetersizdir. Kalsiyum (%13-26), A vitamini (%3-31) ve riboflavini (%34-40) yetersiz

tketenlerin oran olduka yksektir. zellikle st ve rnlerinin yetersiz dzeyde

tketilmesi kalsiyum ve riboflavin yetersizliinin temel nedenidir. Demiri yetersiz

dzeyde tketenlerin oran dk olmasna karn, demir yetersizlii anemisi grlme

oran da yksektir (Pekcan, Karaaaolu, 2000; Pekcan ve Marcheish, 2001).

Beslenme ve Salk Sorunlar

Bebek lm hz: Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas (TNSA)-2008 verilerine gre

bebek lm hz binde 17, be ya alt lm hz ise binde 24tr (TNSA, 2008). Bebek

lm hz deerleri 2008, 2009 ve 2010 yllar iin srasyla binde 12.1, 10.2 ve 7.8, be

ya alt lm hz ise ayn yllar iin srasyla binde 16.8, 14.1 ve 11.7 olarak

edilmektedir (SB, 2011). Bebek ve be ya alt lmlerde yllar ierisinde nemli

boyutlarda dme olduu grlmektedir.

Anne st ile beslenme: lke genelinde yrtlen programlarn olumlu etkisinin

TNSA-2008 verilerine yansd saptanmtr. TNSA-2008 verilerine gre tek bana 6

4

ay anne st ile beslenme oran %41.6 olarak bulunmutur ve annelerin tamamna

yakn (%96.7) bebeini emzirmektedir. Ancak tamamlayc (ek) besinlere erken aylarda

balama uygulamas srdrlmektedir (TNSA, 2008).

Trkiye'de 0-5 ya grubu ocuklarda; byme ve gelime gerilii, demir yetersizlii

anemisi, raitizm, okul a ocuk ve genlerde; zayflk ve imanlk, demir yetersizlii

anemisi, vitamin yetersizlikleri, iyot yetersizlii hastalklar, di rkleri, yetikin

kadnlarda; zayflk ve imanlk, demir yetersizlii anemisi, iyot yetersizlii

hastalklar, vitamin yetersizlikleri, yetikin bireylerde ve yallarda; beslenmeye bal

kronik hastalklar sk grlmektedir.

Protein-enerji yetersizlii: TNSA-2008 sonularna gre 0-5 ya grubu ocuklarda

yaa gre boy uzunluu (bodurluk), boy uzunluuna gre vcut arl (zayflk) ve

yaa gre vcut arl (dk kiloluluk) oran srasyla, %10.3, %0.4 ve %2.8dir.

ocuklarda byme gerilii grlme skl, krsal (%17.4) alanlarda, kentlere (%7.6) ve

douda (%21.0), batya (%7.6) gre yksektir.

SB/HBDB TOB (2011) almasnda 6-10 ya grubu ocuklarn %5.0inin bodur

[yaa gre boy uzunluu: -2 SD; E: %4.9, K: %5.2; kent: %3.6 (E: %3.2, K: %4.1),

krsal: %6.7 (E: %7.0, K: %6.5)], %21.5inin ksa [Yaa gre boy uzunluu: -2 SD -

1SD; E: %20.7, K: %22.3, kent: %18.8 (E: %17.8, K: %19.9, krsal: %24.8 (E: %24.2,

K: %25.4)] olduu saptanmtr.

Kronik enerji yetersizlii: Kronik enerji yetersizliini tanmlamak iin yetikinlerde

Beden Ktle ndeksi (BK) kesiim noktas (cut-off)

5

Demir yetersizlii anemisi (kanszlk): lkemizde demir yetersizlii anemisi nemli

bir halk sal sorunudur. Yaplan eitli aratrmalarda elde edilen sonulara gre;

Trkiyede genel olarak 0-5 ya grubu ocuklarn ortalama %50sinde, okul a

ocuklarnn %30unda, emzikli kadnlarn ise %50sinde anemi grlebilmektedir. Her

ya grubu; zellikle 0-5 ya grubu ocuklar, okul a ocuklar ve genler, gebe ve

emzikli kadnlar nemli risk gruplardr. Salk Bakanl Demir Gibi Trkiye

Programnn izleme ve deerlendirilme almas sonucunda 12-23 aylk ocuklarda

anemi sklnn %30lardan %7.8e dt saptanmtr (Akda, 2003-2010). Gazi

niversitesi tarafndan 2011 ylnda 6-17 aylk ocuklarda ve annelerinde hemoglobin

dzeyi belirleme almasnda annelerin %24.9unun hemoglobin dzeyinin 12 g/dL

altnda olduu saptanmtr. Bu annelerin %48.3nn aratrma ncesinde anemi tans

ald, bunun %54.9unun demir eksiklii anemisi olduu, daha nce anemisi olduu

sylenen annelerin anemilerinin daha ok gebelik srasnda grld (%71.8)

saptanmtr. Annelerin %74.8i gebelik srasnda demir ilac kullandklarn

belirtmilerdir. Annelerin %43.7sinde ferritin dkl, %6.9unda ise demir eksikli

anemisi saptanmtr. ocuklarn ise %21.8nn hemoglobin dzeyinin 10.5 g/dL ve

altnda olduu ve ocuklarn %28.7sinde ferritin dkl, %6.3nde demir eksiklii

anemisi saptanmtr (G/SB, 2011).

yot yetersizlikleri hastalklar: Guatr prevalans; ulusal dzeyde 1988 ylnda tm

populasyonda %30.5 bulunmutur. Bu almaya gre lkemizin her blgesinde sorunun

endemik olduu ortaya konulmutur (Urgancolu ve Hatemi, 1989). 1995 ylnda 15

ilde 6-12 ya grubu ocuklarda guatr prevalans %30.3 (Erkek: %27.7, kz %32.6) olarak

bulunmutur (HBDB/SB, 1995). Erdoan ve arkadalarnn (2009), 1997-1999 yllar

arasnda ultrasonla yaplan taramada guatr prevalans %31.8 olarak saptanmtr. drarla

iyot atm medyan deerlerine gre ise, orta ve ar dzeyde sorunu olan 14 il ve hafif

dzeyde olan 6 il saptanmtr. 2007 ylnda, Trkiye yot Monitorizasyon, izleme ve

deerlendirme almas sonucunda ilkokul ocuklarnda idrarla medyan iyot atm 107

mcg/L bulunmutur. Medyan atmnn populasyonun %50sinde yeterli dzeyde olduu

belirlenmitir (>100 mcg/L). alma 30 ilden 20sinde sorunun zmlendiini

6

gstermitir. Ar dzeyde iyot yetersizliinin %7.2, orta ve hafif dzeyde yetersizliin

ise srasyla %20.6 ve %19.3 olduu bulunmutur. Ar ve orta dzeyde iyot

yetersizliinin %27.8 olduu ve bu deerin 1997 ve 2002 aratrma sonularna gre

(srasyla, %58 ve %38.9) daha iyi olduu sonucuna varlmtr. yot yetersizliinin

ehirlerde ounlukla zmlendii ancak krsal yerleim yerlerinde halen nemli bir

sorun olduu vurgulanmtr.

Trkiye Nfus Salk Aratrmas 2008 (TNSA, 2008), verilerine gre srasyla; hane

halklarnn %84.4nn iyotlu tuz kulland saptanmtr. yotlu tuz kullanm asndan

yerleim yerlerine ve blgelere gre nemli farkllklar bulunmaktadr. Krsal alandaki

hane halklarnn %71.5i, kentlerde bulunan hane halklarnn %89.9u iyotlu tuz

kullanmaktadr. yotlu tuz kullanm, Bat (%83.5) ve Kuzey Anadolu (%90.5)

blgelerinde, dier blgelere (Dou: %61.4, Gney: %85.3) gre daha yaygndr.

zellikle stanbulda % 97.4 orannda iyotlu tuz kullanlmaktadr. GAP Blgesinde ise

hane halklarnn %57.8i iyotlu tuz kullanmaktadr.

Yenidoanda hipotroidi: Yenidoan bebeklerde hipotiroidi sorununa rastlanmaktadr.

Yrtlen bir almada 30 097 yenidoan konjenital hipotiroidi ynnden incelenmi

ve insidans 1:2736 olarak saptanmtr (Yordam ve ark, 1995). Dier bir almada Bat

Kardeniz Blgesi illerinde kongenital hipotiroidi 1:2326 ve geici hipotiroidi ise 1:6202

olarak bulunmutur (imek ve ark. 2005). Salam ve arkadalar (2007), konjenital

hipotroidiyi Bursa ilinde 1:2354 olarak saptamtr. 2010 ylnda, Yenidoan Tarama

Program kapsamnda yl iinde doan 1 244 222 bebein taranmas sonucunda 2550

bebee konjenital hipotiroidi (geici vakalar dahil) tans konulmutur (Akda, 2003-

2010).

D vitamini yetersizlii: ocuklarda yaplan almalar lkemizde raitizm grlme

sklnn %1.67-19 arasnda olduunu gstermektedir (Hatun ve ark. 2002).

Adolesanlarda yaam biiminin D vitamini ile ilintisinin olduu rapor edilmi ve %3-50

orannda D vitamini yetersizliinin grld belirlenmitir (Hatun ve arkadalar,

7

2002). Kadnlarda (14-44 ya), yaz aylarnda yrtlen bir almada %44-100 orannda

D vitamini yetersizlii bulunmutur (Alagl ve ark, 2000). Dier bir almada da

benzer sonular bulunmu ve D vitamini suplemantasyonu nerilmitir (Gzel et al,

2001).

Gazi niversitesi tarafndan 2011 ylnda yrtlen, 6-17 aylk ocuklarda ve

annelerinde D vitamini dzeyini belirleme almasnda annelerin %81.7sinin D

vitamini dzeyi 20 ng/mL altnda bulunmutur. Annelerin yalarna, eitim durumuna ve

gelir durumuna gre D vitamini dzeyi arasnda fark saptanmamtr. ocuklarda D

vitamini eksiklii snr deeri 15 ng/mL olarak alnm, buna gre ocuklarn

%26.8nde D vitamini eksiklii olduu saptanmtr. ocuklarda cinsiyet ve ya

gruplarna gre D vitamini dzeyi arasnda anlaml fark saptanmamtr. Prematrelerde

ve dk doum arl olanlarda ise D vitamini eksiklii daha fazla grlmtr

(G/SB, 2011).

ocuk ve genlerde imanlk: Trkiyede son yllarda ocuklarda imanlk sorunu

zerinde durulmaya balanmtr. Yaplan aratrmalar yakn gelecekte nlem alnmad

takdirde sorunun nem kazanabileceini gstermektedir. almalarla ilgili yorum

yaplrken kullanlan referans deerlerin veya standartlarn ve ya gruplarnn birbirinden

farkl olduu unutulmamaldr. lkemizde ocuk ve genlerle ilgili imanlk ve fazla

kilolu olma ile ilgili prevelans deerlerinin kesin olarak verilebilmesi iin WHO byme

erileri (2006, 2007a ve 2007b) kullanlarak deerlendirilmi almalara gereksinim

vardr.

Yaplan bir almada, 1995 ylnda BKI snflamasna gre imanlk prevelans 15 ilde

erkeklerde %2.6 ve kzlarda %1.5 sklnda saptanmtr (H./SB, 1995). Krassas ve

arkadalar (2004), Kayseride (6-17 ya) yrttkleri almada ocuklarn %10.6sn

kilolu ve %1.6sn ise iman olarak bulmutur. Sur ve arkadalar (2005) stanbul,

Ankara, zmir illerinde 12-13 ya grubu ocuklarn %12sini zayf, %12sini kilolu ve

%2sini ise iman olarak saptamtr. Manios ve arkadalar (2004), stanbulda 12-13

8

ya grubu adolesanlarda orta/yksek sosyoekonomik ile dk sosyoekonomik dzeyde

kilolu skln srasyla %15.2 (E:%13.9, K:%16.7) ve %8.5 (E:%7.1, K:%9.9) ve yine

Manios ve arkadalar (2005), stanbulda 12-13 ya grubu 510 adolesanda yrttkleri

almada adolesanlarn %15.3n zayf, %10.6sn kilolu ve %1.6sn ise iman

bulmulardr. stanbul, Ankara ve zmirde yaplan bir almada 12-13 ya grubu 1014

adolesanda imanlk durumu IOTF referans verilerine gre saptanmtr. Toplam

imanlk prevelans %14.1 (erkek:%15.1; kz:%13.3) bulunmutur. Dk, orta ve

yksek sosyoekonomik dzeye gre imanlk prevelans ise srasyla erkeklerde %11.8,

%16.7, %15.0 ve kzlarda %8.9, %13.3, %14.9 olarak saptanmtr (Keskin et al. 2005).

Ulukanlgil ve Seyrek (2004), anlurfada 9-10 ya grubu ocuklarda, gecekondu ve

ehirde bodur (yaa gre boy uzunluu; erkek: %24.7/12.8; kz: %14.2/7.4), dk

kilolu (yaa gre vcut arl; erkek: %18.2/11.9; kz: %12.1/11.1) ve zayf (boy

uzunluuna gre vcut arl; erkek:%1.5/3.7, kz:%2.2/7.4) olan ocuklar

belirlemiler ve dk kiloluluk ile zayfln imanlk sorunundan daha nemli

sorunlar olduunu belirtmilerdir. Yabanc (2004), Ankarada 7-14 ya grubu ocuklarda

yrtt almada WHO/NCHS/CDC (1983) referans deerlerine gre kilolu olma

skln %14.3 (E:%16.1, %12.3), imanlk skln ise %6.9 (erkek:%8.5, kz:%5.3)

bulmutur. Arslan ve arkadalar (2004) tarafndan, 5-20 ya grubu ocuklarda bir

alma yaplm ve BK persentillerine gre ocuklarn %7.3 zayf, %4.1i iman ve

%8.8i ise kilolu bulunmutur. Rakcolu ve arkadalar (2006), Ankarada 0-5 ya

grubu ocuklarda yaptklar almada imanlk grlme skln sosyoekonomik

dzeye (SED) gre (2SD) srasyla yksek SEDde %12.3, orta SEDde %8.5, ve

dk SEDde %9.4 bulmutur. Kksal ve arkadalar (2006), 7-14 ya grubu ocuk ve

adolesanda kilolu olma ve imanlk skln srasyla %9.2 ve %5.1 olarak saptamtr.

imek ve arkadalar (2005) Ankara ili Mamak ilesine bal bir ilkretim okulunda

ve lisede 6-17 ya grubu ocuklarda yaptklar almada obezite grlme skln 6-12

ya arasndaki ocuklarda %4.4, 12-17 ya arasndaki ocuklarda %5.4 olarak

saptamtr. zdemir ve arkadalar (2005), farkl sosyoekonomik dzeydeki iki

ilkretim okulunda 7-15 ya grubu ocukta deerlendirme yapm ve rencilerin

%3.1inde zayflk, %5.1inde imanlk ile %12.8inde bodurluk saptanmtr. Kutlu ve

9

arkadalar (2009), Konyada zel bir ilkretim okulunda 7-14 ya grubu ocuklarda

zayflk 14 ya kzlarda %13.3, fazla kiloluluk 7 ya erkeklerde %33.3, obezite 10 ya

erkeklerde %20.0 ile en yksek deerlerde bulunmutur. imek ve arkadalar (2008)

tarafndan Bat Karadeniz Blgesinde, 6-17 ya grubu ocuk ve genlerde yrtlen

almada hafif imanlk %10.3 ve imanlk sorunu %6.1 olarak saptanmtr.

imanlk erkeklerde %7.0 ve kzlarda %5.4 olarak bulunmutur. Kentsel ve krsal

kesimde imanlk prevelans srasyla, %7.7 ve %3.9, ve aradaki farknda nemli

olduu saptanmtr. Hafif imanlk sorunu ise kentlerde erkek ve kzlarda srasyla,

%11.6 ve %13.2 olarak saptanm, aradaki farkn ise nemli olmad bulunmutur.

Krsal kesimde ise hafif imanlk grlme skl erkeklerde ve kzlarda srasyla %4.8

ve %9.4dr ve aradaki fark nemlidir. Ayranc ve arkadalar (2010), 2008 ylnda

Eskiehirde yaptklar bir almada 15-20 ya aras 2258 rencinin %4.4n hafif

kilolu ve iman, %0.6sn ise obez olarak saptamtr. Yuca ve arkadalar (2010),

2006-2007 yllar arasnda 6-18 ya grubu okul ocuu zerinde yrttkleri bir

almada hafif imanlk grlme skln %11.1, obezite grlme skln ise %2.2

(erkek: %2.1, kz: %2.3) olarak saptamtr. Genellikle hem hafif imanlk, hemde

imanlk grlme skl kzlarda erkeklere gre daha fazla bulunmutur. Dndar ve

arkadalar (2012), Samsun ilinde 11-14 yalar arasnda, obezite prevelansn %10.3

olarak saptamtr. Obezite erkeklerde kzlara kyasla daha fazla sklkta belirlenmitir.

SB/H TOB almasnda (2011), 6-10 ya grubu okul a ocuklarnda Trkiye

Geneline gsterge olarak 140 ilkretim okuluna devam eden 6-10 ya grubu 12301

ocuk zerinde yrtlmtr. Trkiye genelinde ocuklarn %6.5inin iman [E:%7.5,

K:%5.4, kent:%8.5 (E:%9.7, K:%7.1), krsal:%4.0 (E:%4.8, K:%3.2)], %14.3nn hafif

iman/kilolu [E:%15.1, K:%13.5; kent: %16.3 (E:%16.8, K:%15.9), krsal: %11.9

(E:%13.1, K:%10.6)] olduu bulunmutur. imanlk grlme skl 6, 7, 8, 9 ve 10

yalarnda srasyla, %5.5, %5.8, %6.1, %7.7 ve %6.9 bulunmutur. imanlk

sorununun en fazla grld blgeler stanbul (%13.0) ve Bat Marmara (%11.7)dr.

Bu blgelerde imanlk sorununun, erkeklerde (srasyla; %14.5 ve %15.2), kzlardan

(srasyla; %11.3 ve % 8.3) daha fazla grld saptanmtr. imanln en dk

10

olduu blgeler Kuzeydou Anadolu (%2.3), Dou Anadolu (%2.4) ve Gneydou

Anadolu (%0.9) blgeleridir.

Yetikinlerde imanlk: Derleme bir yazda aitli almalar derlenmi ve

yetikinlerde imanlk prevelans eitli alma sonularna gre erkeklerde %11-22 ve

kadnlarda %23-35 arasnda deitii rapor edilmitir (Pekcan, 2012).

Kesitsel ve topluma dayal olarak yrtlen bir almada (TURDEP I-Trkiye Diyabet

Epidemiyolojisi almas) 20 ya zeri bireylerde imanlk prevelans %22.3 (erkek:

%12.9; kadn: %29.9) orannda saptanmtr. Prevelans kentlerde %23.8 ve krsal

kesimde ise %19.6 olarak bulunmutur. Bel evresi >80 cm ve zerinde olan kadnlarn

oran %49.2, bel evresi >102 cm ve zerinde olan erkeklerin oran ise %17.2dir

(Satman ve arkadalar, 2002). TURDEP II almasnda ise 26499 bireyde obezite

prevelans %35.9 (erkek:%27.3; kadn: %44.2) bulunmutur (Satman, 2010).

eri ve Arslan (2008) hafif imanlk ve imanlk grlme skln srasyla erkeklerde

%46 ve %15.6 ve kadnlarda %33.6 ve %16.6 olarak belirlemitir. Barak ve

arkadalar (2009), TASO/TOAD (2000-2005) almasnda 20 ya ve zeri 13878

bireyi (6799 erkek ve 7079 kadn) 6 blgede (6 il) taramlardr. Ortalama BKI: 27.52

kg/m2 (erkek: 26.80 kg/m

2, kadn: 28.24 kg/m

2) ve ortalama bel evresi erkeklerde 98.5

cm ve kadnlarda 79.8 cm bulunmutur. Bireylerin %30.9u normal vcut arlnda,

%39.6u fazla kilolu ve %29.5i ise WHO snflamasna gre obezdir. Obezite

prevelans en fazla 50-59 ya grubunda (%39.9) ve Gaziantep (%41.6) ilinde

saptanmtr. Fazla kilolu olan bireyler en fazla erkeklerde 60-69 ve kadnlarda 30-39

ya grubunda (%37.2) saptanmtr. Obezite grlme skl ise en fazla erkeklerde 50-

59 ya grubunda (%27.9) ve kadnlarda yine ayn ya grubunda (%51.4) belirlenmitir.

Obezite sorununun Trkiye iin nemli bir halk sal sorunu olduu vurgulanmtr.

Ergin ve arkadalar (2012), 20 ya ve zeri 3790 kadn ve 4057 erkekte, bireyin

beyanna dayal olarak boy uzunluu ve vcut arln saptamtr. Yaa uyarlanm

11

fazla kiloluluk prevelans kadnlarda %48.4 ve erkeklerde %46.1 bulunmutur. zgl ve

arkadalar (2011) tarafndan Kanser Erken Tan ve Eitim Merkezi'ne (KETEM)

bavuran yetikin kadnlarda obezite prevelans belirlenmitir. Merkeze bavuran

bireylerin BKI deerleri 30-65 ya grubu 74492 yetikin kadnda 2011 ylnda

deerlendirilmitir. Obezite prevelans %35 ve fazla kiloluluk prevelans ise %41

bulunmutur. En yksek prevelans Ege Blgesinde (%42), en dk ise srasyla Dou

Anadolu (%21) ve Gneydou Anadolu (%28) Blgelerinde belirlenmitir.

TK (2010) Salk Aratrmas verilerine gre 15 ya ve zeri bireylerde hafif

imanlk, imanlk grlme skl srasyla erkeklerde %37.3 ve %13.2, kadnlarda

%28.4 ve %21.0, ve toplamda %33.0 ve %16.9 bulunmutur.

Beslenmeye Bal Kronik Hastalklar

Kalp-damar hastalklar: lkemizde tm lmlerin ilk srasnda %47.73 ile kalp

damar hastalklar yer almaktadr ve hastalk yk %19.3dr. Serebrovaskler

hastalklarn insidans 100 000de erkeklerde 69.6, kadnlarda ise 72.1dir. Prevelans ise

binde 3.19dir (UHY-ME, 2004).

Hipertansiyon: Trkiye Hipertansiyon Prevelans almasna gre yetikinlerde

hipertansiyon prevalans %31.8 (Erkek: %27.5; Kadn: %36.1) bulunmutur.

Hipertansiyon prevalans yala birlikte art gstermektedir. Krsal yerleim blgelerinde

hipertansiyon prevalans (% 32.9) kentlere gre (%31.1) daha yksek belirlenmitir.

Drt yllk dzeltilmi genel insidans hz ise %21.3 (Erkek: %23.0; Kadn: %19.2;

Kent: %19.0; Kr: %25.5) olarak saptanmtr (Arc et al, 2008). Trkiye Diyabet

Epidemiyolojisi almasna (TURDEP) gre ise, prevalans %29dur (Satman ve ark.

2004). T.C. Salk Bakanl 2011 yl Salk statistikleri Yllna gre 15 ya ve

zeri bireylerde hekim tarafndan tehis edilen hastalk/salk sorunlarnn cinsiyet ve

yerleim yerine gre dalm verilmitir. Rapor edilen deerlere gre hipertansiyon

prevelans 2008 ylnda erkeklerde %8.9, kadnlarda %17.9 ve tm bireylerde %13.5

iken, 2010 ylnda erkeklerde %8.4, kadnlarda %16.8 ve tm bireylerde %12.7dir.

12

2010 yl verilerine gre hipertansiyon prevelans krsalda (erkek: %10.3, kadn: %19.9,

toplam: %15.3), kentsel yerleime gre (erkek: %7.7, kadn: %15.3, toplam: %11.5)

daha yksektir (SB, 2012).

Kanser: Kanser insidans 2000 yl iin 100000de 49.29 ve 2003 yl iin 100000de

70.32dir. Trkiye'de kanserler yetikinlerde %13.1 ile ikinci srada lm nedeni (UHY-

ME, 2004) iken, TK lm Nedeni statistikleri (2009) verilerine gre %21.1 oran

(erkek: % 24.9 ve kadn: %16.5) ile yine ikinci srada lm nedeni olarak byk nem

tamaktadr (SB, 2012).

Diyabet: Kesitsel ve topluma dayal olarak yrtlen bir almada (TURDEP-Trkiye

Diyabet Epidemiyolojisi almas) yirmi ya zeri 24 788 kiide diyabet prevalans

%7.2 (Erkek: %6.2; Kadn: %8) orannda saptanmtr. Blgesel olarak %4.3 ile %9.2

arasnda dalm gsterdii belirlenmitir. Yllar ierisinde grlme sklnda nemli

artn olduu gzlenmektedir (Satman ve ark. 2002a; 2002b; 2004). Trkiye Erikin

Kalp Sal ve Hipertansiyon Aratrmas ve Risk Faktrleri (TEKHARF)

almasnda ise prevelans %8.4 (E: %8.1; K:%8.9) bulunmutur (Yumuk et al, 2005).

TURDEP-IIye gre Trk erikin toplumunda diyabet sklnn %13.7ye ulat

grlmtr (Satman, 2010).

Fiziksel aktivite dzeyi: Yedi corafik blgeden seilen 7 ilde 30 ya st 15.468

bireyde yaplan "Salkl Beslenelim, Kalbimizi Koruyalm (SBKK)" almasnda (SB,

2004) bireylerin fiziksel aktivite alkanl sorgulanm ve bireylerin sadece %3.5'i

dzenli (haftada en az 3 gn, 30 dakika orta iddette) fiziksel aktivite yaptklarn beyan

etmilerdir. Ulusal Hanehalk Aratrmasna (SB, 2006) gre (be blge 18 ya st

11.481 bireyde) ise bireylerin %20.32'sinin hareketsiz yaad, %15.99'unun yetersiz

dzeyde fiziksel aktivite yapt saptanmtr.

Yabanc (2004), 11-14 ya grubu ocuklarda yapt almada, ocuklarn okula gitme

eklini de sorgulad almasnda ocuklarn %76snn yryerek, %21inin ise servis

13

ile okula gittiklerini saptamtr. ocuklarn %22sinin dzenli olarak spor yapmad,

%43nn sokakta oynad belirlenmitir. Fiziksel aktivite dzeyi (PAL)

deerlendirildiinde hafta iinde %73nn ve hafta sonunda %62inin sedanter yaam

srd bulunmutur.

TOB almas (2011), verilerine gre ocuklarn %78.3 yryerek, %14.3 okul

servisi ile, %4.5i bisikletle, %2.1i zel araba ile, %0.9u ise toplu tama aralar ile

okula gitmektedir. Hafta iinde erkek ocuklar ortalama 1.631.54 saat, kz ocuklar

1.551.53 saat televizyon izlerken, hafta sonunda srasyla 2.891.61 saat ve 2.841.65

saat televizyon izlemektedir. ocuklarn hafta iinde bilgisayar banda geirdikleri

sre; erkeklerde 1.170.71, kzlarda 1.130.57 saat iken, hafta sonu iin bu sreler

srasyla 0.541.04 ve 0.410.87 saattir.

1.3. BESLENME VE SALIK DURUMUNA LKN BLG HTYACI VE

ARATIRMA GERE

Bir toplumun yeterli ve dengeli beslenmesini salayacak Ulusal Beslenme Plan ve

Politikalarnn oluturulabilmesi iin, o lkeye ilikin beslenme ve salk verilerinin

mevcut olmas gerekmektedir. Beslenme durumunun hkmetler tarafndan dzenli

aralklarla saptanmas ve izlenmesi lke insannn salnn iyiletirilmesi ve

gelitirilmesi asndan byk nemi tamaktadr.

Bilindii gibi yetersiz ve dengesiz beslenme, eitli hastalklara yol at gibi, birok

hastalk ve salk sorunu da beslenme zerinde olumsuz etkiler yaratmaktadr. Bu

olumsuz etkileri azaltmak ya da ortadan kaldrmak iin ncelikle mevcut durumun ve

sorunlarn bilimsel kantlarla ortaya konmas gerekmektedir. Bu nedenle birok lkede

olduu gibi lkemizde de her 5 ylda bir Beslenme Salk ve Besin Tketimi Aratrmas

yaplmas gereklidir. nk ulusal beslenme sorunlarna ynelik etkin, yararl ve tutarl

besin ve beslenme plan ve politikalarnn hazrlanabilmesi iin gvenilir nitelikte

aratrma verileri son derecede nemlidir.

14

Devlet Planlama Tekilat egdmnde hazrlanan Ulusal Gda ve Beslenme Eylem

Plannda (Mart 2003) ve Trkiye Obezite ile Mcadele Eylem Plan (2009)nda

Ulusal Gda, Beslenme ve Salk Aratrmasnn yaplmas ngrlmektedir.

Ayrca Dnya Salk rgtnn (WHO) 21.Yzylda Herkes in Salk: 21 Hedef

deklarasyonunda 2015 ylna kadar, toplumdaki insanlar salkl yaam biimlerini

benimsemelidirler (Hedef 11) ve 2020 ylna kadar tm sektrler salkla ilgili

sorumluluklarn kabul etmelidirler (Hedef 14) ifadesine yer verilmitir.

Trkiyede 1974 ylndan sonra lke apnda ve Trkiyeyi temsil edecek nitelikte

rneklem zerinde yaplm aratrma verileri bulunmamaktadr. 1974 Beslenme,

Salk ve Gda Tketimi Aratrmas Trkiyede bugne kadar yaplm en kapsaml

beslenme, salk ve besin tketimi aratrmas niteliindedir. 1984 Gda Tketimi ve

Beslenme Aratrmas ise, Trkiye geneline gsterge olmak kaydyla 3 ilde salk

taramas yaplamadan gerekletirilmitir.

TBSA 2010 ile son 36 yldaki beslenme ve salk durumu ile son 26 ylda beslenme

koullarnda meydana gelen deimeler de saptanacak ve 21. yzylda Herkes in

Salk Hedeflerine ulamada nemli bir adm atlmasnn yannda, salk ve beslenme

konusunda bundan sonra yrtlecek almalara da k tutulacaktr. lkemizi; genel,

blgesel, kentsel ve krsal zelliklere gre yanstacak verilere ulalacaktr. rneklem,

veri toplama ve verileri yorumlama asndan da bir standardizasyon salanm

olacaktr.

1.4. TRKYE BESLENME VE SALIK ARATIRMASI 2010A GENEL

BAKI

TBSA 2010 Trkiye apnda gerekletirilen bir rneklem aratrmasdr. Bu almayla

Salk Bakanl Trkiyede beslenme ve salk konularyla ilgili olarak bilgi toplamay

15

amalamtr. Aratrma kapsamnda, ncelikle Trkiye statistik Kurumu (TK)

tarafndan seilen rneklemdeki hanelerde Hanehalk grmesi uygulanm, ardndan da

bu hanelerde yaayan kiilerle bireysel grmeler yaplmtr. Grme yaplan kiilerin

ayrca fizik muayeneleri yaplm ve bu kiilerden (6 ve zeri ya iin) kan ve idrar

numuneleri alnmtr. Aratrma kapsamndaki tm kiilerin cinsiyet, ya, renim

durumlar gibi bireysel zellikleri alnm ve bu kiilerin yaadklar hanelerdeki konut

zellikleri ile hanelerindeki genel besin tketim zellikleri renilmitir. Kii

grmelerinde ise bireylerin kullandklar besin desteklerinin, beslenme alkanlklar ve

zelliklerinin ve gnlk fiziksel aktivitelerinin neler olduunu aratracak sorular yer

almtr. Sahadan toplanm bu ve dier verilerin yardm ile Trkiye'de beslenme ve

salk alanlarndaki politikalarn gzden geirilerek iyiletirilmesi ve yeni politikalarn

gelitirilmesi hedeflenmitir.

TBSA 2010 eitim programna dahil olan bireyler TBSA 2010un saha uygulamasn

gerekletirmek zere eitilmitir. Saha uygulamas sonunda Trkiye'nin tm illerinde

TBSA 2010 sorukatlar hane halklarna ve kiilere uygulanmtr. Ayrca kii sorukad

uygulanan bireylerin fizik muayeneleri yaplp bu kiilerden kan ve idrar numuneleri

toplanmtr.

Saha uygulamas eitimi boyunca, sorukatlarnn doru ekilde doldurulmasna, fizik

muayenenin yaplmasna, kan ve idrar numunelerinin alnmasna ynelik eitimler

verilmitir. Deneyim kazanlmas iin bu konularn anlatm dnda snf ii eitli

uygulamalar da yaplmtr.

1.5. ARATIRMANIN AMALARI

TBSA 2010, Salk Bakanlnn Hacettepe niversitesi Salk Bilimleri Fakltesi

Beslenme ve Diyetetik Blm ve Ankara Numune Eitim ve Aratrma Hastanesi ile

ibirlii iinde yrtt bir almadr. TBSA 2010un amalar yle zetlenebilir:

Uzun Dnemli Amalar

Her be ylda bir yaplan genel kalknma planlar iinde zel nemi ve ayrcal

16

olan Besin ve Beslenme Plan ve Politikalarnn saptanmasnda politika

gelitirenlere ve planlamaclara gerekli verileri salamak,

Elde edilen verilerin nda besin retim ve datm planlamasn gelitirmek,

Blgesel farkllklara, yerleim yerlerine, eitim ve gelir dzeylerine, ya ve

cinsiyet gibi demografik zelliklere gre toplumun besin tketim dzeyi ve

farkllklar ve besin tketim rnts, yetersiz tketilen besinlerin hangileri

olduu, gelecekte hangi besin grubuna talebin artaca hakknda bilgi sahibi

olmak,


cinsiyet gibi demografik zelliklere gre toplumun enerji ve besin geleri

ortalama alm miktarlarn, yetersiz ve ar alm dzeylerini belirlemek,

Besin ve besin gesi gereksinmelerinin ya, cinsiyet ve fizyolojik zelliklere

gre belirlenmesini salamak,

Yetersiz ve dengesiz beslenme sorunlarna daha duyarl olan risk altndaki

gruplarn (bebek, ocuk, gebe, emzikli anneler, yallar vb.) sorunlarna ynelik

ncelikleri saptamak, nedenleri belirlemek, zm yollar retmek, izleme ve

deerlendirme yapmak,

Antropometrik lmleri referans deerlerle kyaslayarak yaa ve cinsiyete gre

hafif imanlk, imanlk, zayflk, dk kiloluluk, bodurluk grlme skln

saptamak, lkemiz iin eitli ya ve cinsiyetteki bireylerin referans deerlerini

elde etmek,


cinsiyet gibi demografik zelliklere gre toplumun fiziksel aktivite dzeyini,

egzersiz yapma alkanlklarn saptamak,


cinsiyet gibi demografik zelliklere gre toplumun fiziksel aktivite dzeyine

gre harcadklar ortalama enerji ve besin geleri miktarlarn belirlemek,

Belirlenen vitamin ve mineral yetersizliklerine gre besin zenginletirmesi ve

besin destei verilmesi (suplementasyon) programlar oluturmak, var olanlar

gzden geirerek deerlendirmek ve izlemek,

17

Gda gvenliini; gvenli gda retimini ve tketimini salamak, besinlerin risk

ve yarar analizlerini yapmak,

Besin tketim verilerine dayanarak besinlerle ortalama katk maddeleri, pestisit,

toksik bileenler, endstriyel kimyasallar vb. maddelerin tahmini alm

miktarlarn belirlemek,

Besin sanayisinin beslenme sorunlarna ynelik yeni rn gelitirilmesi

almalarna katk salamak ve ynlendirmek, piyasada bulunan rnlerin

saptanan beslenme ve salk durumuna gre iyiletirilmesini ve gelitirilmesini

salamak (ya, eker, tuz, enerji vb. ieriklerde dzenlemeler yapmak),

Elde edilen verilerin sonucuna bal olarak eitim programlarn ve eitim ara

ve gerelerini gelitirmek, yaygn beslenme eitimi programlarn hazrlamak,

besine dayal rehberleri hazrlamak, var olanlar gncellemek,


cinsiyet gibi demografik zelliklere gre bireylerin fizik muayene ile kan ve idrar

analizleri ile salk durumlarn saptamak,

Kan ve idrar analizleri sonucunda elde edilen deerlere zg referans deerler

elde etmek,

Kullanlan yntemler ile dier konu ile ilgili kurululara yol gstermek

almalarna k tutmak,

Salk Bakanlnn merkez ve tara tekilatnn kurumsal aratrma yapma

kapasitesini gelitirmek,

Elde edilen veriler ile lkeler aras kyaslamalar yapabilmektir.

Ksa Dnemli Amalar

Politika retenlerin, farkl sektrlerden yksek dzey brokratlarn, kamu

kurumlarndan veya gnll kurululardan akademik ve akademik olmayan

uzmanlarn ncelikli gereksinimlerini karlamaya ynelik bir zet rapor

hazrlamak,

Kalknma planlarna veri salamak amac ile akademisyenler, karar vericiler ve

18

politika retenleri hedef alan bir aratrma raporu hazrlamak,

1974 ve 1984 Ulusal Beslenme Salk ve Besin Tketimi Aratrma verilerini

kullanarak oluturulan analizleri ieren, zaman iindeki deiimleri (tketim

rntlerini ve eilimlerini) ortaya koymak,

Trkiyedeki beslenme, salk ve besin tketimi ile ilgili konularda akademik

personel ve ilgili uzmanlarca ortak aratrma raporu biiminde hazrlanacak bir

dizi analiz gerekletirmektir.

Bu amalar dorultusunda bu aratrmada aada zetle verilen veriler elde edilmitir.

Hanehalk Sorukad

o Hanehalk bilgileri

o Konut zellikleri

o Hanenin besin tketim zellikleri

0-5 Ya Kii Sorukad

o Grlen kiiye ait temel bilgiler

o 0-5 ya ocuk beslenmesi

o Besin destekleri kullanm durumu

o Fiziksel aktivite durumu

o 24 saatlik geriye dnk besin tketim durumu

o Antropometrik lmler

6-11 ya grubu kii sorukad




o Beslenme alkanlklar



19

12 ve zeri ya kii sorukad




o Beslenme alkanlklar

o Gebelik ve emziklilikte besin tketimi kadnlarn beslenmesi

o Besin alverii ve besin tketim skl



o Tm bireylerin salk durumlar

o Tm bireylerin fizik muayeneleri

o 6 ve yukar ya grubunda kan ve idrar analizleri

1.6. ARATIRMANIN RNEKLEM

Bu blmde TBSA 2010 rneklem bykl, tabakalama ve rneklem dalm, ilk

aama birimlerinin seimi, kme ve blok listeleri ile ilgili genel bilgiler sunulmaktadr.

TBSA 2010 rneklem tasarm, arlkl, ok aamal, tabakal kme

rneklemesidir.

rneklem, 0-5 ya grubu ve 6 ya zeri bireylerin beslenme alkanlklar, 6 ya ve zeri

bireylerin temel salk dzeyleri, kan ve idrar testlerini ieren ve Trkiye genelinde

istatistiksel anlamll olabilecek ekilde tasarlanmtr. Bunun yan sra kr/kent

ve/veya 12 blge dzeyinde de tahminler retilmesi mmkn olabilecektir.

Aratrma rneklem birimi, Trkiyede bulunan hanehalklar, ve bu hanehalklarnda

yaayan nfustur. Aratrmann amac erevesinde uygulama 0-5 ya, 6-11 ya ve 12

ya st olarak 3 farkl sorukad ile yaplmtr. Aratrmada TK tarafndan Ulusal

Adres Veri Tabanndan tesadfi olarak seilen hanehalk listelerindeki hanehalk

20

grmeleri yaplmtr. Bu hanehalkndan Kish yntemi ile seilecek olan (eer var ise)

0-5 ya aras bir ve 12 ya zeri bir kii olmak zere kii grmeleri ve testler

yaplmtr.

Aratrmada rneklem seimi ve dalm iin kullanlan rneklem erevesi, TKnun

2008 Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi (ADNKS)dir. Ziyaret edilecek hanehalk

adres bilgileri ise TK tarafndan Ulusal Adres Veri Tabanndan rnekleme

teknikleriyle seilmitir. Bu bilgiler, Trkiyede belediyesi bulunan her yerleim yeri

iin, mahalle ad, sokak ad, konut adresi gibi bilgileri iermektedir ve TK tarafndan

belediyeler ile ibirlii halinde oluturulmu/gncellenmitir.

Yukarda anlan (belediyesi bulunan) yerleim yerleri dnda kalan krsal nitelikteki

yerleim yerleri iin, TKde rneklem seiminde kullanlabilecek bilgi her zaman

mevcut deildir. Bu nedenle anlan yerleim yerleri iin rneklem erevesi, aada

anlatld zere, alan almas srasnda oluturulmutur.

TBSA 2010da 2008 ADNKS itibaryla 10000 ve daha fazla nfusu olan yerleim

yerleri kent, 10000den daha az nfus olan yerleim yerleri ise kr olarak tanmlanmtr.

12 NUTS 1 blgesi AB uyum almalar srasnda gelitirilmi ve resmi istatistik olarak

kullanlan statistiki Blge Snflandrma Sisteminin ilk seviyesini oluturan 12 blgedir.

Aratrmada hedef rneklem bykl 19056 hanehalkdr. Bu rnekleme tasarm ile

lke geneli, kent/kr, 12 NUTS1 blgesi ve 7 metropol iin tahminler retmek mmkn

olmutur. alma 81 il merkezinde; kentte 36, krda 24 hanehalkndan oluan 600

kmede gerekletirilmitir. 13968 hanehalk kentsel alanlarda, 5088 hanehalk krsal

alanlarda ziyaret edilmitir.

TBSA 2010 rneklemi seimi 3 aamada gereklemitir. lk aamada 600 kmenin

bulunduu yerleim yerleri olaslkl tesadfi yntemlerle seilmitir. rneklemde 81

ilden deiik sayda kent ve kr kmeleri yer almaktadr. Bu kme ve hedef hanehalk

saylarnn 12 NUTS 1 blgesine dalm aadaki Tablo 1.6.1de verilmitir.

21

kinci aamada TK Ulusal Adres Veri Tabann kullanarak adres bilgisi var olan

yerleim yerleri iin blok listesi diye tanmlanan adres listelerini yine olaslkl

tesadfi yntemlerle semitir. TK tarafndan salanan blok listeleri kent kmeleri

iin 106 (36*3) hanehalk, kr kmeleri iin 72 (24*3) hanehalkndan olumaktadr.

Tablo 1.6.1. TBSA 2010 rnekleme Dalm

Kme Says Hedef Hanehalk Says

12 Blge Kent Kr Toplam Kent Kr Toplam

1 stanbul 54 4 58 1944 96 2040

2 Bat Marmara 30 20 50 1080 480 1560

3 Ege 30 20 50 1080 480 1560

4 Dou Marmara 30 18 48 1080 432 1512

6 Akdeniz 32 20 52 1152 480 1632

5 Bat Anadolu 30 18 48 1080 432 1512

7 Orta Anadolu 34 20 54 1224 480 1704

8 Bat Karadeniz 32 20 52 1152 480 1632

9 Dou Karadeniz 30 20 50 1080 480 1560

10 Kuzeydou Anadolu 30 18 48 1080 432 1512

11 Ortadou Anadolu 28 18 46 1008 432 1440

12 Gneydou Anadolu 28 16 44 1008 384 1392

TRKYE GENEL 388 212 600 13968 5088 19056

nc aamada ise blok listelerinden her 3 hanehalkndan biri seilmitir ve

grmeler iin bu hanehalklar ile temas edilmitir.

Bu listeler TK tarafndan hazrlanm olup aratrmann uygulanmasndan nce tm

ekiplere verilmitir. Bu listeler kent kmelerinde 36 kr kmelerinde ise 24 satrdan

olumu ve her satr aratrma rneklemine seilen ve ziyaret edilecek hanehalk adres

ve kod bilgilerini iermitir.

Bu bilgiler u ekilde sralanmaktadr;

22

l Ad

l Kodu

le Ad

le Kodu

Bucak Ad

Bucak Kodu

Ky Ad

Ky Kodu

Mahalle Ad

Cadde/Sokak Ad

D Kap 1

D Kap 2

Kap No

Kap 2

Bina/Site Ad

Bina Blok Ad

12 Blge

Kent/Kr

Kme No

Hanehalk No

l Ad, l Kodu, le Ad, le Kodu, Bucak Ad, Bucak Kodu, Ky Ad, Ky Kodu

bilgileri tm hanehalklar iin verilmektedir (ekil 1.6.1).

1.6.1. Belediye Olan Yerleim Yerleri veya Adres Sistemi Gelitirilmi Kyler

Belediye olan yerleim yerleri veya adres sistemi gelitirilmi kylerde Mahalle Ad,

Cadde/Sokak Ad, D Kap 1, D Kap 2, Kap No, Kap 2, Bina/Site Ad ve Bina

Blok Ad stunlarnn hepsi veya bir ksm verilmi durumdadr. Bu durumlarda ziyaret

edilmesi gereken adres en alt ayrntda tanmlanm (eer verilmi ise) adrestir. Bir

baka deyile ayn mahalle ve sokak ismine sahip bir adreste hem d kap, hem de i

23

kap bilgisi var ise seilen hanehalk adresi i kap numaras ile tanmlanm olan

adrestir. D kap 2 ve kap 2 kodlar genellikle bo veya 0 kodu ile tanmlanm ya

da d kap veya i kap kodlar tekrar edilmitir. Bu durumda seilen adresi D kap 1

ve kap No kodlar ile tanmlanmtr.

12 Blge, Kent/Kr, Kme No ve Hanehalk No bilgileri tm hanehalklar iin

verilmitir ve son stunda verilen hanehalk numaras mutlaka sorukatlar zerinde

ayn ekilde kullanlmtr.

1.6.2. Adres Sistemi Gelimemi Kyler

Adres sistemi gelimemi kylerde 2 durumla karlalabilinir. lk durumda TK 24

seim yapmtr ancak adresler net deildir, ikinci durumda ise kydeki hanehalk says

72den az ise 1/3 orannda bir seim yapld iin TK 24den daha az sayda

hanehalk seimi yapmtr. Bu durumlarda aadaki stratejiler uygulanmtr.

TK adresi net olmayan 24 seim yapm ise: Kyde rasgele bir referans noktas

seilecek ve o noktadan itibaren hanehalklarna 1den 48e kadar bir rakam verilerek bir

ky listesi oluturulmutur.

TK adresi net olamayan 24den az seim yapm ise: Kyde rasgele bir referans

noktas seilmi ve o noktadan itibaren hanehalklarna 1den 48e kadar bir rakam

verilerek bir ky listesi oluturulmutur. Eer kyde 48 hanehalk yok ise listelemeye

kye en yakn ve o ile bal dier ky(ler)den (nadir durumlardan birden fazla ky

olabilir) 48 hanehalk tamamlanncaya kadar devam edilmi ve liste tamamlanmtr.

Bu listelerde grme yaplacak hanehalk seimi, sahada aadaki gibi 1 / 2 orannda

bir seim yaparak gerekletirilmitir. Bu listeleme ve seim ayn anda yaplm ve

sonrasnda hanehalk ve kii grmelerine geilmitir.

48 haneden oluan listelerde grme yaplacak 24 hane kme numarasna gre

seilmitir.

24

Eer kme numaras tek ise listedeki 1, 3, 5, 7, ..., 43, 45, 47. haneler 01 den

24 e kadar numaralandrlmtr. rnek: kme nosu 1203____tek haneler.

Eer kme numaras ift ise listedeki 2, 4, 6, 8, ..., 44, 46, 48. haneler 01 den

24 e kadar numaralandrlmtr. rnek: kme nosu 1204 ___ ift haneler

25

L ADI L KODU LE ADI LE KODU BUCAK ADI BUCAK KODU KY ADI KY KODU MAHALLE ADI CADDE/SOKAK ADI DI KAPI 1 DI KAPI 2 KAPI NO KAPI 2 BNA/STE ADI BNA BLOK ADI 12 Blge Kent/Kr KME NO Hanehalk No

ADANA 1 SEYHAN 1 MERKEZ 0 MERKEZ 0 YESILYURT 70143 SOKAK 11 12 1 BURAK APT. B BLOK 6 1 1907 01

ADANA 1 SEYHAN 1 MERKEZ 0 MERKEZ 0 YESILYURT 70143 SOKAK 13 05 0 PETEK APARTMANI 6 1 1907 02






ADANA 1 SEYHAN 1 MERKEZ 0 MERKEZ 0 YESILYURT 70143 SOKAK 17 -1 01 0 PARLAKGMS APT. A BLOK 6 1 1907 08

ADANA 1 SEYHAN 1 MERKEZ 0 MERKEZ 0 YESILYURT 70143 SOKAK 4 1 1 GR APARTMANI A BLOK 6 1 1907 09

ADANA 1 SEYHAN 1 MERKEZ 0 MERKEZ 0 YESILYURT 70143 SOKAK 4 4 4 GR APARTMANI A BLOK 6 1 1907 10

ADANA 1 SEYHAN 1 MERKEZ 0 MERKEZ 0 YESILYURT 70143 SOKAK 6 02 0 GR APARTMANI B BLOK 6 1 1907 11




ADANA 1 SEYHAN 1 MERKEZ 0 MERKEZ 0 YESILYURT 70143 SOKAK 8 01 0 ONUR APARTMANI 6 1 1907 15






ADANA 1 SEYHAN 1 MERKEZ 0 MERKEZ 0 YESILYURT 70143 SOKAK 14 02 0 BURCU APARTMANI A BLOK 6 1 1907 21

ADANA 1 SEYHAN 1 MERKEZ 0 MERKEZ 0 YESILYURT 70143 SOKAK 14 07 0 BURCU APARTMANI A BLOK 6 1 1907 22

ADANA 1 SEYHAN 1 MERKEZ 0 MERKEZ 0 YESILYURT 70143 SOKAK 14 10 1 BURCU APARTMANI A BLOK 6

Documents

Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010