TÜRKİYE'DE ERMENİ SORUNUN TARİHÇESİ

8/14/2019 TRKYE'DE ERMEN SORUNUN TARHES

1/23

TRKiYEDE

ERMENiSORUNUN

TARiHESi


2/23

HAZIRLAYAN:

YELZ Z

MARMARA NVERSTESLETM FAKLTESGAZETECLK BLM2NC SINIF101000120050101


3/23

***1915 neden nemli bir tarihtir? 1915'te yaananlarn gerekesi olarak gsterilen TehcirKanunu nedir, amac neydi, nasl ve kimlere uyguland? Tehcir karar alnd srada OsmanlDevleti'nde hangi siyasal ve askeri koullar hkm sryordu? Tehcir edilenler nereye ve hangiartlarda gnderildi? Gnderilen insanlarn ne kadar yerine ulaabildi, ne kadar yollarda ldveya ldrld? Tehcir ve sonras hakkndaki temel gr ayrlklar neler?

Trkiye'de Ermeni sorunun tarihesine bakarken, phesiz ncelikli olarak yant verilmesigereken sorular bunlardr. Tarih boyunca, bu sorulara yant aranm ve konu birbirine ztgrlerin aklamalaryla tartlmtr. Bu yazyla, aratrmalarm dorultusundaincelemelerimi aktarmaya alacam.

TRK-ERMEN LKLERNE GENEL BAKI:Asya ve Avrupa ktalar arasnda kpr konumunda olan Trkiye, Karadeniz'i Akdeniz'e

balayan boazlar, Orta Asya, Kafkasya ve Ortadou'daki doal enerji kaynaklarnn kesitiinoktadaki jeopolitik konumuyla btn dnyann dikkatini ekmektedir. Gemite Osmanldevleti, bugn de Trkiye, bu jeopolitik ve jeostratejik konumundan dolay gcne g katmakisteyen lkelerin planlarna merkez olan bir alan olmutur. Osmanl devletini paralayarak tarihsahnesinden silmek isteyen smrgeci devletler, bu entrikalarnda yzlerce yldr Trklerle dostayaayan Ermenileri ska kullanmlardr.

Tarihte olduu gibi gnmzde de, Ermeni toplumu zerinden siyasi ve ekonomik karsalamaya alan lkeler vardr. Baz lkelerde Trkleri ve Trkiye'yi szde soykrmla sulayanantlar dikilmekte, baz lkelerde de soykrm iddiasn tanmaya ynelik kararlar parlamentogndemlerine getirilmekte, hatta kimi lke parlamentolarnda kabul edilmektedir. 12 Ekim2006'da Fransa Parlamentosu'nun Ermeni soykrm iddialarn inkar etmeyi su salayan yasaykabul etmesi de bunun en ak rneidir. Artk Fransa Parlamentosu, Sosyalist Parti'nin sunduuErmeni soykrm iddialarn inkar edenlere, hapis ve 45 bin Euro'ya kadar ar para cezasngryor. Grlyor ki bu nemli konu siyasetilerin elinde kar arac haline dntrlyor.Ve Trkiye asndan bakldnda Ermeni sorununda gelinen noktada Avrupa Birlii yeliininneredeyse en ba koulu olarak dayatlan soykrm tanyn ars, Trkiyeyi bir amazla karkarya getirdi. Trkiyenin Avrupa Birliine yelik mzakereleri iin tarih ald 17 Aralkzirvesi, Ermeni sorununun gndemde uzunca bir sre kalacan aka gsterdi. Geri zirvedesoykrmn tannmas bir art olarak sunulmad ama Fransa ve Hollanda gibi baz yeler,mzakere srecinde bu konuyu gndeme getireceklerini aka belirttiler. Bu dnemde, dahance hibir aday lkeye byle bir yaklam sergilemeyen Avrupa Birlii, Trkiyeye tarihiyleyzlemesini tavsiye etti. Bugn 1915te soykrm yapldnn Trkiye tarafndan kabuledilmesi gerei artk tavsiyeyi am, dayatmaya dnm durumda. Bu yaananlar karsndatepkiler giderek artyor. zellikle Fransa Parlamentosundan geen kararndan ardndanTrkiyenin drt bir yannda dzenlenen gsteriler, eylemler, aklamalar tepkinin boyutunugzler nne serdi.

Tarihte, "Ermenistan neresidir? Nerede balar, nerede biter?" sorularna cevap vermek okgtr. Ansiklopedik kaynaklarda; Erivan, Gkegl, Nahvan, Rumiye gl kuzeyi ve Makoblgesine, yukar memleket anlamna gelen "Armenia", bu yrelerde yaayan halka ise "Ermeni"denildii yer almaktadr.Ermeni tarihilerin bir ksm, M.. altnc yzylda Kuzey Suriye ve Kilikya Blgesi'nde yaayanHititlerden olduklarn, bir dier ksm ise Nuh'un oullarndan Hayk'a dayandklarn iddiaetmektedir. Bunun yannda, Ermenistan denilen corafyada yerleen ve bugn Ermeni diyeadlandrlan toplumun, blgenin kesin olarak neresinde yaadklar, saylar ve ayn yredeikamet eden dier unsurlara kyasla nfus oranlar bilinmemektedir.


4/23

Trk Silahl Kuvvetleri'nin internet sitesinde yaynlanan belgelerde, 1960'l yllarn ikinciyarsndan itibaren, eitli lkelerde yerleik olan Ermeni gruplarn, Trkiye aleyhine balattklarkaralama kampanyalar ile varln hissettiren szde Ermeni sorununun, 1973'den sonra "KanlErmeni Terrizmi"ne dnt belirtilmitir.Bu tarihten itibaren Trkiye'ye ynelik Ermeni faaliyetleri, "Drt T" plan erevesinde

uygulamaya konulmutur. Bu plan, szde Ermeni sorununun tm dnyada Tantlmas,soykrmn Tannmas, Trkiye'den Tazminat alnmas ve Toprakelde edilmesi aamalarniermektedir. Trkiye'ye ynelik hedef gsterilen szde Ermeni sorunun hangi trdeki karkavgalar ile ortaya atldn daha iyi anlayabilmek iin konunun tarihsel geliimi incelenmelidir.1071'de (Malazgirt Savayla) Trk hakimiyetine giren Ermenileri, Bizans'n zulmndenkurtaran ve onlara insanca yaama hakkn sunan, Seluklu Trkleri olmutur. Fatih SultanMehmet dneminde ise, Ermenilere din ve vicdan hrriyeti verilmi, Ermeni cemaati iin dini vesosyal faaliyetlerini ynetmek zere Ermeni patriklii kurulmutur. Ermeni patriine, ruhanireisleri azletme, dini ayinleri yasaklama, cemaatinden hara toplama, nikah ilerini yrtme vehapis cezalar verme yetkileri verilmitir.Ermeniler, 19 uncu yzyln sonlarna kadar Osmanl idaresinde, Trk insannn hogrsndende yararlanarak, adeta altn alarn yaamlardr. Askerlikten muaf tutulan ve ksmen vergimuafiyeti tannan Ermeniler, ticaret ve tarm ile idari mekanizmalarda nemli grevlere ykselmefrsatn elde etmilerdir. Rum isyanndan sonra boalan Osmanl hariciyesine yerletirilenErmenilere Osmanl Devleti'ne hizmetlerinden dolay "milleti sadka" ad verilmitir.Bu nedenle 19 ncu yzyln son eyreine kadar Osmanl Devletinin bir Ermeni sorunu olmadgibi, Ermeni halkn da Trk yneticileriyle halledemedikleri bir sorun kaynaklardagrlmemektedir.Ancak Osmanl devletinin zayflamaya balad dnemlerde, hemen her konuda Avrupa'nnmdahalesi ba gsterince, Trk-Ermeni ilikilerinde de bir bozulma balamtr. Bylece, oudefa Trklerin zararl kt trajik olaylar balam, Dou Anadolu'da balatlan ve stanbul'akadar yaylan isyan hareketlerinde binlerce Trk ve Ermeni hayatlarn kaybetmitir.Birinci Dnya Sava srasnda ise Osmanl askeri olarak dmanlara kar savaan veya gerihizmetlerde alan Ermenilere karlk, Ermenilerin nemli bir ksm dman kuvvetlerininyannda Trklere kar savamtr. Cephe gerisinde de komitac Ermeniler kadn, ocuk, yalayrm yapmakszn katliamlara girimiler, yz binlerce Trk'n hayatna kastederek DouAnadolu'yu bir harabe haline evirmilerdir.Anadolu dnda kurulan Hnak, Tanak, Ramgavar, Hnak htilal Komitesi, Silahllar Cemiyeti,Ermenistan'a Doru Cemiyeti, Gen Ermenistan Cemiyeti, ttihat ve Halas Cemiyeti ve KarahaCemiyeti gibi rgtler, halk silahl ayaklanmaya sevk etmilerdir. Osmanl Devleti, BirinciDnya Sava iinde, Ermeni isyannn youn olduu Dou Anadolu'da, bir yandan cephede Rusordularyla ve Ruslarn yannda yer alm olan Ermeni kuvvetleriyle savamak zorunda kalmt.Dier yandan da cephe gerisinde Trkleri katleden, Trk ky ve kasabalarn yakp ykan,ordunun tesislerine ve konvoylarna saldran Ermeni eteleri ile mcadele etmek zorundakalmtr.


5/23

ERMEN SORUNU VE SORUNUN ORTAYA IKII:

Osmanl Devleti zayflamaya balayp, hemen her konuda Avrupa'nn mdahalesine maruz

kalnca, Trk - Ermeni ilikilerinde de bir bozulma devri balamtr. Batl lkeler OsmanlDevleti'ni blerek blgesel karlarna ulaabilmek iin Ermenileri Trk toplumundan koparmayhedeflemilerdir. zellikle Avrupa'nn baz byk devletleri "slahat" ad altnda bir yandanOsmanl Devleti'nin i ilerine karrken, bir yandan da Ermenileri, Osmanl ynetimine kartekilatlandrmlardr. Bylece lke iinde ve dnda tekilatlanan ve silahlanan Ermenikomiteleri ile Ermeni Kiliseleri'nin kkrtc faaliyetleri sonucunda, Ermeni toplumu yava yavaTrklerden uzaklamaya balamtr.Islahat Ferman ile Mslmanlar ve Gayri Mslimler eit statye getirilince ayrcalklarnkaybeden Ermeniler, 1877-1878 Osmanl-Rus Sava sonunda, Rusya'dan "igal ettii DouAnadolu topraklarndan ekilmemesini, blgeye zerklik verilmesini veya Ermeniler lehineslahat yaplmasn" talep etmilerdir. Bu isteklerle birlikte Ermeni sorunu ilk kez ortaya kmayave uluslararas bir ekil almaya balamtr.1877-78 Osmanl-Rus Sava'nn ardndan imzalanan Ayastefanos Anlamas'nn OsmanlDevleti'nce kabullenilmek zorunda kalnan 16. maddesi yledir:"Ermenistan'dan Rusya askerinin istilas altnda bulunup Osmanl Devleti'ne verilmesigereken yerlerin boaltlmas oralarda iki devletin dostane ilikilerinde zararlkarklklara yol aabileceinden, Osmanl Devleti Ermenilerin barnd eyaletlerdemahalli menfaatlerin gerektirdii slahat ve dzenlemeyi vakit kaybetmeksizin yapmay veErmenilerin Krtlere ve erkezlere kar gvenliklerini salamay garanti eder".Anlamann bu maddesi bamszlk kazanmak isteyen Ermenileri tam anlamyla tatmin etmemiolsa dahi "Ermeni Sorunu"nun tarihte ilk kez bir uluslararas belgeye yansmas ve"Ermenistan" diye bir blgenin varlndan sz edilmesi ynnden byk nem tamaktadr.1878 ylnda toplanan Berlin Kongresi sonucunda imzalanan Berlin Antlamas'nn 61. maddeside Ayastefanos Anlamas'nn 16. maddesi yerine u hkm getirmitir:"Osmanl Hkmeti, halk Ermeni olan eyaletlerde mahalli ihtiyalarn gerektirdiislahat yapmay ve Ermenilerin erkez ve Krtlere kar huzur ve gvenliklerini garantietmeyi taahht eder ve bu konuda alnacak tedbirleri devletlere bildireceinden, budevletler sz konusu tedbirlerin uygulanmasn gzeteceklerdir".Berlin Antlamas'nn bu hkm ile Trk-Ermeni ilikilerine yabanc glerin mdahaleedebilmesi hakk tannmt.Bylece Ermeniler, Ruslar ve ngilizler tarafndan kullanlmaya balanm ve ngiltere'nin elindeRus yaylmaclna kar bir ileri g grevi grmlerdir. Birok kaynakta yer alan "ngiltereve Rusya tarafndan tarih sahnesine sunulan Ermeni Sorunu, aslnda emperyalizminOsmanl Devleti'ni ykma ve paylama politikasnn bir uzantsdr" ifadesi de sorunun enak ifadesidir.Alpay Kabacal tarafndan hazrlanan Talat Paa'nn Anlar kitabnda, Ermeniler'in BalkanSava patlayncaya kadar, genel bir isyana kalkmadklar belirtilmitir. Ermeniler bu dnemdebtn faaliyetlerini rgtlenmelerinin tamamlanmasyla snrl brakmt.23 Ocak 1913'te Babali Baskn'yla iktidar ele geiren ttihat ve Terakki ynetimi, Balkanbozgununun acsn hi deilse bir miktar hafifletmek iin birtakm askeri tedbirler almtr.Almanlar safnda yeni bir savaa girmenin kaybedilen topraklar geri kazandrmasa bile, Turanhayallerini gerekletirmeye yardm edeceini dnen Enver Paa, Osmanl Devleti 20 Temmuz


6/23

1914'te tarafszln ilan ettii halde, savaa girmenin yollarn arad. 10 Austos'ta Almanya'ylagizli bir anlama yapm konu, ngiliz gemilerinin nnden kaan Goeben ve Breslau adl ikiAlman zrhlsnn anakkkale'den Trk karasularna girmesiyle sonulanmt. tilafDevletleri'nin protestanlar karsnda ise bu iki zrhlnn Osmanl Devleti tarafndan satn alndilan edilerek, Yavuz ve Midilli adlar verilen gemiler donanma saflarna katld. Tam da o

sralarda donanma komutanlna getirilen Amiral Souchon, Enver Paa'dan ald yazl iznedayanarak Trk bayra ekilen Yavuz ve Midilli'nin de aralarnda bulunduu Osmanldonanmasyla Karadeniz'e alp Rus gemilerini batrarak bata Sivastopol olmak zere muhtelifRus limanlarn bombalamakta gecikmeyecekti. Bunun zerine Ruslar 2 Kasm 1914'te OsmanlDevleti'ne sava ilan edecek, ngilizler de 3 Kasm'da anakkale'yi topa tutacaklard.Balkan bozgununun yorgunluunu ve moral bozukluunu zerinden atamayan Osmanl ordusu, cephede birden yeniden savaa girmiti. anakkale'de 1. ve 2. Ordu, Kafkaslarda 3. Ordu,Suriye ve Filistin cephesinde ise 4. ordu grev yapyordu. Ermeni meselesi, 3. Ordu'nun grevalannda kalyordu. Balkanlar'daki milliyetilik hareketlerine paralel bir biimde, Osmanltarafndan "millet/i sadka" (sadk millet) olarak tanmlanan Ermeniler'in milliyeti unsurlar,bamsz bir Ermenistan kurma arzusuyla teden beri rgtleniyorlard. zellikle "93 harbi"olarak bilinen 1877-1878 Osmanl Rus sava srasnda Dou Anadolu'da giderek glenenErmeni eteleri, Ruslar'la ibirlii yaparak byk hayal krklna sebep olmular, daha sonra daSultan 2. Abdlhamit'e suikast teebbsne kadar uzanan isyanlar, sz konusu hayal krklnbeslemiti.te 1914 ylnda Ruslarla yeniden savaa giren 3. Ordu'nun en byk sorunu, cephe gerisiningvenliini ve lojistik destein srdrlebilmesiydi. Daha nce, 2. Abdlhamit tarafndan Krtairet reislerine kurdurulan "Hamidiye Alaylar"nn blgede yaratt terr, Mslman halk ileErmeniler arasnda gerginlii iyice artrm, Ermeni etelerinin isyanlar ise yaananlarkrklemiti. etelerin kkrtt sivil halkn birbirine girmesi iin bir kvlcm yeterliydi ve bukvlcm da, Rus'larla balayan savat. stelik o srada, Osmanl ordusunda pekok Ermeni silahaltnda bulunuyordu. Enver Paa, ilk nce bu Ermeni askerlerin silahszlandrlmas emrini verdi.18 Mart'taki anakkale Sava'ndan ksa bir sre sonra, Ermeni rgtlerinin 15 Nisan'da Van'dabalattklar isyan zerine ttihat ynetim yeni tedbirler alma yolunu tuttu.24 NSAN 1915:

Rus ve ngiliz kkrtmalar sonucunda meydana gelen isyan ve katliamlar karsnda Osmanlhkmeti, herhangi bir nleme bavurmadan nce Ermeni Patrii, Ermeni milletvekilleri veErmeni cemaatinin ileri gelenlerine "Ermenilerin Mslmanlar arkadan vurmaya vekatletmeye devam etmeleri halinde gerekli nlemleri alacan" bildirdi. Ancak, olaylardurmak yerine giderek younlanca, ordunun bir ok cephede sava halinde bulunmas nedeniylecephe gerisinin emniyete alnmas ihtiyac domutur. Bu maksatla, 24 Nisan 1915 tarihindeErmeni Komiteleri kapatlarak, yneticilerinden 2345 kii devlet aleyhine faaliyette bulunmaksuundan tutuklanmtr. Kamuran Grn'n Ermeni Dosyas adyla yaymlanan kitabnda,Osmanl Hkmeti'nin bu karar zerine hareket geen Emiyazin Katalikosu Kevork, ABDCumhurbakan'na gnderdii telgraf yer almaktadr. Telgrafta u szler yer verilmitir:"Sayn Bakan, Trk Ermenistan'ndan aldmz son haberlere gre, orada katliambalam ve organize bir tedhi Ermeni halknn mevcudiyetini tehlikeye sokmutur. Bunazik anda Ekselanslarnn ve byk Amerikan Milletinin asil hislerine hitap ediyor,insaniyet ve Hristiyanlk inanc adna, byk Cumhuriyetinizin diplomatik temsilciliklerivastasyla derhal mdahale ederek, Trk fanatizminin iddetine terkedilmi Trkiye'dekihalkmn korunmasn rica ediyorum."


7/23

Bapiskopos Kevork'un telgrafn, Rusya'nn Washington Bykelisi'nin ABD'deki temaslarizlemitir. Btn olup biten, yasad Ermeni komitelerinin kapatlmas ve elebalarnntutuklanmas olmasna ramen, olay bir"katliam" gibi gstermeye alan Ermeniler, bataABD ve Rusya olmak zere, eitli smrgeci devletleri kendi saflarna ekmeye almlardr.Diaspora Ermenilerinin her yl szde "Ermeni soykrmnn yldnm" diye andklar 24

Nisan, devlet aleyhine faaliyette bulunan ve masum insanlar katleden 2345 komitecinintutukland tarihtir. Szde soykrm iddialarna temel oluturan bu iddia tehcir yani yerdeitirme uygulamasyla bile ilgili deildir.TEHCR (YER DETRME):

Dou Anadolu'daki Ermeni isyanlar gn getike artyordu. Bakumandan vekili Enver Paa,ileri Bakan Talat Paa'ya 2 Mays 1915'te bir telgraf ekerek, blgede yaayan Ermenilerin yaRus ordularnn zerine ya da Anadolu'nun muhtelif blgelerine doru srlmesini talep etmiti.Enver Paa'nn telgrafnn son satrlar ise belli bir dncenin yrrle konduunu gstereniaretler asndan hayli dikkat ekiciydi."Bir mahzur yoksa, isyanclarn ailelerini ve isyan blgesi halkn snrlarmz dnagndermeyi ve onlarn yerine snrlarmz iine dardan gelen Mslman halknyerletirilmesini tercih ederim."Aslnda daha kanun kmadan Ermeniler tehcir edilmeye balanmt. Padiah Mehmet Reatimzal ve 27 Mays 1915 tarihli tehcir kanunu sadece bunu resmi hale getiriyordu. Ermeni halk,kymetli eyalarn yanlarna alabilecekler, geride kalan mlkleri ise mahalli ynetimlertarafndan satldktan sonra paras kendilerine ulatrlacakt. Devlet, srgn gzergahndakigvenlii salamakla kalmayp beslenme ve salk gibi temel ihtiyalar da karlayacakt. Ne varki, kimi yerlerde Telikat- Mahsusa bnyesinde bulunan Topal Osman gibi ete reislerininkafilelerin gvenliini salamakla grevlendirilmeleri, yaklaan skntlarn da habercisi gibiydi.Ermeni kafilelerin yanlarnda bata altn olmak zere deerli eyalar tadklar dedikodusu iseyamaclarn itahlarn kabartan ana unsurdu.Talat Paa, yllar sonra yaymlanan hatralarnda tehciri u szlerle anlatmt:"Ermenilerin g ettirilmesi (tehciri)" hakknda bir kanun hazrlanarak, nazrlar kurulunasunuldu. Ben bu kanunun tamamyla uygulanmasna karydm. Jandarmalar tamamen,polisler ise ksmen ordu hizmetine alnm ve yerlerine milisler konulmutu. Gn buyollarla yaplmas durumunda ok irkin sonular elde edileceini biliyordum. Dolaysylagelecei dnerek, bu kanunun uygulanmamasnda srar ettim ve yrrle girmesinigeciktirmeyi de baardm.Bir sre sonra Van, Ruslar -daha dorusu Ermeni gnll eteleri- tarafndan igal edildi.Bu etelerin, Tanak Komitesi'nin Osmanl Meclis-i Mebusan'nda da ye bulunan iki reisi,Pastrmacyan ve Papazyan'n buyruu altnda olduklar sonradan renildi. Canlarnkurtarmay baaran baz kimselerin verdikleri ifadeden, Van'n igali srasnda kaamamMslman halkn ldrldkleri, kadnlarn namuslaryla oynand ve birok evlikadnlarla kzlarn evlerde toplattrlarak, bu evlere genelev gzyle bakld anlalyor.Van'dan kaan binlerce kadn, erkek ve ocuktan oluan silahlar bulunmayan halk zerineErmeniler tarafndan makineli tfek atei almtr. Van'daki bu olaylar, iteki tekibakaldrma olaylar izlemitir. Ktalarna katlmak zere gnderilen baz mnferit askeribirliklerin, bu eteler tarafndan ldrld anlalmtr. Kumandanlarn genelkarargaha gnderdikleri rapordan anlaldna gre, Mslmanlara kar ehir, ky veyollarda yaplan kym ve saldrlar, Rus cephesindeki o evre halkndan oluan askerlerzerinde ok kt etkiler brakmtr. Ordu, g ettirme kanununun uygulanmasnda


8/23

yeniden srar etti. Ben yine kar ktm. Birok ac durumlar bana gstermiti ki,Hristiyanlarn Mslmanlara yaptklar zulmler Avrupa'da byk bir hogryle, sessizkarland halde, Mslmanlarn en ufak bir hareketi gereinden fazla bytlyordu.Bu bakmdan Ruslarn bu savata Ermenilerin yan banda bulunmas yznden kacakolan dzensizliklerin bize kar ktye kullanlacan nceden biliyordum. Bu grmeler

srasnda meslektalarmdan bazlar beni duygusuzluk ve vatana bal olmamaklasulayacak kadar ileri gitti. Geri ordu, son derece tehlikeli bir durumda bulunuyordu.Ordunun bu konuda bir kanun kmadan nce gereken tedbirleri almas imkan vard. Bubakmdan kanunu daha fazla uzatmakta yarar yoktu. Bu kanun ordu ve kolordukomutanlarna, isyan eden halk tek tek ya da topluca baka blgelere gnderme yetkisiniveriyordu. Sava yznden lkenin her yannda sk ynetim ilan edilmi olduundan, sivilynetim de askeri kuvvetin elinde bulunuyordu. G uygulamasna nce Erzurum'danbaland. Erzurum Valisi Tahsin Bey, Dahiliye Nezareti'ne Ermenilerin gnderilmelerisrasnda Krtlerin saldrsna uradklarn bildirdi. Valiyi telgraf bana ararak,yardm iin orduya bavurmasn ve saldranlarn da iddetle cezalandrlmasn emrettim.Nitekim ordu komutanl bir tabur asker gnderdi ve ele geirilebilenler kuruna dizilerekcezalandrldlar.G ettirilme srasnda Karahisar ve Urfa'da isyan kmt. syan hareketleri nceZeytun'da balamtr. Seferberliin ilanndan sonra Ermeniler aka isyana balam,vergilerini demekten kanm ve asker toplanmas konusunda verilen emirlere karkmlardr. Askerlik grevlerini yapmak zere askerlik ubelerine giden Mslmanlarasokakta saldrlm, bunlar soyulmu ve ldrlmtr. Zeytun halk, subay vekomutanlarn emri altnda bir milis oluturmutu; bylelikle "Zeytun htilalci Alay" adaltnda kentlerini savunmak istiyorlard. Tabii bu imkan bulamadklarndan Mavzer veMartin silahlaryla daa kmlar ve Mslman kylerine saldrmaya ve askeri nakliyataengel karmaya balamlardr."


9/23

BRNC DNYA SAVAI'NDA ERMEN SORUNU:

Ermeni sorununu incelerken, Dr. Rifat Uarol tarafndan hazrlanan Siyasi Tarih kitabna da gz

atalm. Osmanl Devleti'ni Birinci Dnya Sava ierisinde en ok megul eden konulardanbirisinin de, 19'uncu yzyln sonlarndan itibaren gelierek sren ve daha nceki konulardabalangc ile sonras belirtilen Ermeni Sorunu olduu belirtilen kitapta sorunun savaa yansmasaklanmtr.Birinci Dnya Sava'nn balarnda l ttifak ve tilaf blokuna dahil, yani dost veya dmanolsun, byk devletlerin herbirinin Osmanl Devleti'nden istekleri vard. Bu devletler savaierisinde kendi karlarn korumak, gelitirmek amacndaydlar ve bunun iin de Ermenileri birara olarak kullanmaya devam etmek istiyorlard.Ermeniler de, Osmanl Devleti daha savaa girmeden nce, komitalar ve bata patrikhaneleriolmak zere, hkmetin savaa girmesi halinde alacaklar durumu kararlatrmak iin bamszbir toplummu gibi toplantlar dzenlemeye balamlard.Nitekim; Galata'daki Byk Ermeni Merkez Okulu'nda, Patrikhane'nin grevlendirdii bir rahipbakanlnda bir kurul, "Birlemi Milli Ermeni Kongresi" ad altnda toplant yapmtr. Butoplantda, grnte, Osmanl Hkmeti'ne sadk kalmak, aslnda ise el altndan ve gizlice btngleriyle Trklere kar hazrlanma karar alnmt. Ayn ekilde, Haziran 1914'te Erzurum'daTanaksutyun Kongresi toplanm ve iki hafta sren almalardan sonra, Osmanl Hkmeti'nekar iddetle mcadeleye girimeye karar verilmiti ve bunlar aka yaplmt.Ermeniler yurt ierisinde bu gibi almalar ve hazrlklar srdrrken, yurt dnda da benzergiriimleri yrtmekteydiler. Bunlardan Marsilya'da yaayan Trk Ermenileri, 5 Austos 1914'tebyk bir toplant yaparak, bunun sonunda bir bildiri yaynlamlar, bunda Ermenilerin Osmanlordusunda hizmet yapmamalar ve Fransa ile mttefiklerinin ordularna gnll yazlmalaristenmitir.te, Birinci Dnya Sava ncesinde yurt iinde ve dnda Ermenilerin, byk devletlerinkkrtmalaryla da, dnce ve giriimleri, tamamen Trklerin aleyhine bir gelime ierisindeydi.Osmanl Devleti'nin savaa girmesiyle de, bu dncelerini uygulamaya koydular. Savan ilkanlarnda en ok ilikide olduklar devlet de Rusya idi.Birinci Dnya Sava'nn balamas ve Osmanl Devleti'nin de savaa girmesiyle birlikte Ermenikomitalar, lke apnda Trklere kar sistemli ekilde harekete gemilerdir. Komitaclarnsava iinde yapmay planladklar eylemler u ekilde zetlenebilir:1-Askere alnan Ermenilerin teker teker veya toplu bir halde, silahlaryla birlikte ordudankamalar ve Rus ordusuna katlmalar,2-Yurt iinde, karklk yaratmak suretiyle Trk askerlerini; kylerini ve ailelerini korumakamacyla memleketlerine dnmeye zorlamak, propagandalarla Trk askerlerinin morallerinibozmak,3-Seferberlik, askeri ulatrma dzenini bozmak, asker, erzak ve mhimmat ulamn aksatmakveya kesmek,4-Rus Silahl Kuvvetleri, snr geer gemez silahl bir ayaklanmayla Trk ordusunu iki atearasnda brakmak,5-Boaltacaklar kylerde, kiliselerini, evlerini, yiyeceklerini yakmak, yangnlar karmaksuretiyle Trklere bir ey brakmamak ve yabanc devletlerce zulm grm kimseler olaraktannmak,6-Kendilerine dost devletler hesabna casusluk yapmak.


10/23

Nitekim bu genel ereve ierisinde Osmanl Devleti'nin seferberlik ilan etmesinden hemen sonra17 Austos 1914'te ilk Ermeni isyani yine Zeytun'da kt. Bundan sonra da zellikle savaagirilmesiyle isyan hareketleri yaygnlat ve silah altndaki Ermeni askerler, tek tek veya topluolarak hemen ordudan kamaya baladlar. Silahlaryla birlikte kaan bu Ermeniler, kylerdeekiyalk yapmaya, gvenlik kuvvetlerine ate amaya, eteler ve Ruslar ile ibirliine giritiler.

Bu da ncelikle Dou Anadolu'da Ermenilerin yol at nemil olay ve gelimelere neden oldu.zellikle yabanc lkelerde yetierek Anadolu'ya gelen Ermeni komitaclar kendilerinekatlanlarla birlikte, bu blgeyi ate iinde braktlar. Blgede askeri birlikler ve sivil Trk halkiin gvenlik kalmad.Ortamn bu ekilde geldii srada Ermeniler, daha nce de belirtildii gibi, Van'da isyanhareketini balattlar. Rus subaylar tarafndan eitilmi olan ok sayda Ermeni gnll taburlarve eteleri, 15 Nisan 1915'te Van' kuattlar. Bunun zerine Van'n Trk halk Bitlis ynne getmeye balad. Bunlarn birou yollarda Ermeniler tarafndan ldrld. Sonu olarak savunmayapan ok az saydaki Trk askerinin kenti boaltmak zorunda kalmas zerine, Ermeniler, 15Mays 1915'te Van' igal ettiler. Sonra da Ruslara teslim ettiler.Ksaca zetlenen Dou Anadolu'daki bu olaylar srerken Anadolu'nun dier blgelerinde dernek olarak adana, Urfa, Antakya, Erzurum, Bursa, Sivas ve daha baka yerlerde benzer nemliolaylar meydana gelmekteydi.Bu sralarda ise Osmanl Devleti, btn iddetiyle sren savata Yemen'den Galiya'ya kadar okgeni bir alan ierisinde ve eitli cephelerde dnyann en byk devletlerine kar kendisinisavunmak iin, arpmaktayd.te Osmanl hkmeti, Nisan 1915'te balayan Van syan'na kadar daha nce eitli yerlerdeortaya kan isyan hareketlerini, snrl nlemlerle bymeden yerinde sonulandrmay ve hertarafta isyanlara kar savunma durumunda kalmay esas almt. Ancak Osmanl Devleti, deiikcephelerde stn dman kuvvetleriyle byk glkler ierisinde savarken, lke ierisindeErmenilerin kardklar isyan ve dier hareketlerin yaygn hal almas, bunlarn devletin varlnbtnyle iten de tehdit etmeye balamasyla, ok zor duruma dmesi zerine, ilk defa bazgenel nlemler almak gereini duymutur.Nitekim ileri Bakanl ilk olarak 24 Nisan 1915'te yapt eitli uyarlara uymayan,Anadolu'daki olaylara ve gittike byyen tehlikelere neden olan Ermeni komita merkezlerininkapatlmasna, belgelerine el konmasna ve komita elebalarnn tutuklanmasna karar vermitir.Bu karar zerine stanbul'da oturan ve isyan hareketlerine katlmaktan sank 77 bin 735Ermeniden, sadece 2 bin 345 kii tutuklanmtr. Bundan iki gn sonra da 26 nisan 1915'teBakomutanlk birliklere u emri gndermitir:"Hnak ve Tanak gibi komitelerin stanbul merkez ve tara ubelerinin kapatlmas, evrakna elkonulmas, silah aranmas ve komite elebalarnn askeri mahkemelere verilmeleri ve sulularncezalandrlmalar."Daha nce belirtildii gibi Ermenilerin birok ilde, zellikle Dou Anadolu'daki ayaklanmalar vedier hareketleri, lkenin varl ve gelecei ynnden birok tehlike olmaya balamt. Cephegerisinde beliren bu tehlikeyi nlemek iin tek are, ancak o blgedeki bozguncu Ermenilerizarar dokunmayacak bir blgeye gndermekle salanabilirdi. Bu nedenle isyan kanblgelerdeki Ermenilerin hkmet tarafndan belirlenen yerlere gnderilmesine karar verilmitir.Ermenilerin g ettirilmesi srasnda Osmanl Hkmeti, gmenlere her trl yardm yapm veilgiyi gstermitir. Bu arada Ermeniler baz kayplara uramlardr. Ancak Ermenilerinkardklar olaylar ile onlarn Trkleri ge zorunlu brakan hareketleri srasnda len Trklerinsays ise Ermenilerden ok fazla olmutur.


11/23

Btn bunlarla beraber, daha Birinci Dnya Sava Srerken Ermenilerin yer deitirme ilemiile katliam iddialar, Avrupa'da hemen sava propagandas olarak kullanlmaya balanmtr.tilaf Devletleri zellikle Birinci Dnya Sava'nn balarndan itibaren Ermenilere ok bykyardmlar yaparak gnlllerini silahlandrarak, bunlarn karacaklar isyanlarla OsmanlDevleti'ni iten ykacaklarn ummular, ancak bu gereklememitir. Bunun zerine de

Ermenilerin yer deitirme konusunu ileri srerek, Osmanl Devleti aleyhine hareketegemilerdir. Nitekim ngiltere, Fransa ve Rusya, 6 Haziran 1915 tarihli bir nota ile olaylardandolay Osmanl Hkmeti'ni sorumlu tutacaklarn bildirmilerdir. Ancak sava halindebulunduklar iin Osmanl Devleti'ne birey yapmamlardr.Ne var ki, Osmanl Devleti, savata yenilgiyi kabul edip 30 Ekim 1918'de Mondros Atekesi'niimzalaynca, yeni Osmanl Hkmeti ve tilaf Devletleri, Ermeni konusunda sulu avnakmlardr. tilaf Devletleri'nin amalar bu konuyu bahane ederek, Trkiye'ye karlardorultusunda mdahale ve bask yapabilmekti. Nitekim bundan sonra daha nce aralarndaimzaladklar gizli anlamalara gre, OSmanl Devleti'ni paralayp blmeye kalkmlardr.Bylece Ermeni Sorunu Birinci Dnya Sava ierisinde ve sonrasnda, Osmanl Devleti'nin ennemli i ve d konularndan birisi olmu ve byk devletlerin karlarnn arac olmakta devametmitir.


12/23

SZDE ERMEN SOYKIRIMI DDASI:

26 ubat 1921 tarihinde Trk Milli Mcadelesinin nderi Mustafa Kemal Paa, "11 Public

Ledger" (Philadelphia) muhabirine unlar sylemitir:"Rus Ordusu, 1915te bize kar byk taarruzunu balatt bir srada o zaman arlnhizmetinde bulunan Tanak Komitesi, askeri birliklerimizin gerisinde bulunan Ermeniahalisini isyan ettirmiti. Dmann say ve malzeme stnl karsnda ekilmeyemecbur kaldmz iin kendimizi daima iki ate arasnda kalm gibi gryorduk. kmal veyaral konvoylarmz acmasz ekilde katlediliyor, gerimizdeki kprler ve yollar tahripediliyor ve Trk kylerinde terr hkm srdrlyordu. Cinayetleri ileten ve saflarnaeli silah tutabilen btn Ermenileri katan eteler, silah, cephane ve iae ikmallerini, bazkk devletlerin daha sulh zamanndan beri kendilerine kapitlasyonlarn bahettiidokunulmazlklardan bilistifade ve bu maksada matuf olarak byk stoklar husulegetirmeye muvaffak olduklar Ermeni kylerinden yapyorlard."24 Nisan 1915'de Ermeni Komiteleri kapatlm ve yneticilerinden 235 kii, "devlet aleyhinefaaliyette bulunmak" suundan tutuklanmtr. Ermenilerin her yl "szde soykrm anma gn"olarak andklar 24 Nisan, bu tarih olup tehcirle alakal deildir.Komitelerin kapatlmas, elebalarnn ve baz terristlerin tutuklanmas, olaylar yattracanadaha da iddetlendirmitir. Osmanl Hkmeti son insani are olarak; sava blgelerindeki halkile Osmanl Devleti'ne kar casusluk ve hyanetleri grlenlerin, sava alanlarndan uzak yerlere"sevk ve iskan" iin 27 Mays 1915'de "Tehcir Kanunu"nu karmtr.1914 yl resmi verilerine gre Osmanl Devleti'nde 1.234.671 Ermeni nfusu bulunmaktadr. Busay Ermeni Patrikhanesi'ne gre 2.5 milyon, Lozan Konferans Ermeni Heyeti'ne gre 2.2milyon, Fransz Sar Kitab'na gre 1.5 milyon, Britannica'ya gre 1.5 milyon ve ngiliz yllnagre 1 milyon olarak belirtilmektedir. Birok yazl kaynaa gre, Katolik ve ProtestanErmenilerin tehcir edilmedii de yer almaktadr.ABD'li Ermeni profesr Hovannisian, 1982 ylnda Mnih'te yaplm olan "Dnya ErmenilerininProblemleri Kongresi'nde bu gerei, "Ermeni soykrm ispatlanamamtr. Soykrm hukukengeersizdir ve zaten zaman amna da uramtr." eklinde dile getirmitir.ABD'li Prof. Bernard Lewis ve Prof. Stanford Shaw da, szde Ermeni soykrmnn gerekolmad konusundaki tezleri nedeniyle, Ermenilerin youn tepkisine maruz kalmtr. Soykrmiddias ile ilgili olarak Bernard Lewis, 1993 ylnda "Le Monde" gazetesinde yaymlananmakalesinde yle yazmtr: "Osmanl Hkmeti'nin Ermeni ulusuna kar kitlesel imhayngren bir plan olduunu gsteren geerli kant yoktur. Trklerin "tehcire" (Ermeni halknsava alanndan alnarak baka yerlere gnderilmesi) bavurmalarnn meru nedenleri vardr.nk Ermeniler, Osmanl topraklarn igal eden Rusya ile ittifak halinde Trklere kararpyorlard". Yine Dr. Karekin Pastrmacyan'n "Anadolu-y arki imendifer Meselesi" adlkitabnda, Erzurum evresinde yaayan 15.000 civarndaki Ermeni'nin kendi isteiyle Trkiye'yiterk ettii, Ermenilere Trkler tarafndan bask yaplmad ve soykrm gibi bir muameleninolmad yer almaktadr.


13/23

SOYKIRIM NEDR?

Birlemi Milletler Genel Kurulu dnyada soykrm suunu nlemek ve cezalandrmak iin

1948'de kabul ettii Soykrm Szlemesinde, Soykrm; bir milli, etnik, rki veya dini grubu,grup niteliiyle, ksmen veya tmyle, yok etmek kastyla;a. Grubun mensuplarn katletmek,b. Grubun mensuplarna ciddi bedensel ve psikolojik zarar vermek,c. Grubun maddi varlnn ksmen veya tamamen yok olmasna yol aacak hayat artlarnakasten tabi tutmak,d. Grup iinde doumlar nlemek amacyla nlemler dayatmak,e. Grubun ocuklarn bir baka gruba zorla nakletmek olarak tanmlanmtr.Trkiye bu szlemeye 1950 ylnda taraf olmutur.Bugn resmi/hukuki olarak; II nci Dnya Sava boyunca Nazilerin Yahudilere ve dier etnikgruplara kar giritikleri kitlesel kym ve Srebrenitsa (Bosna) da Srp milliyetileri tarafndanBonaklara yaplan katliam, soykrm kapsamnda kabul edilmektedir.Soykrm suu, gerek anlamda yukarda rneklenmi olan olaylarda ilenmitir. Ermenileriniddia ettiinin aksine, 1915 ylnda Dou Anadolu blgesindeki Ermenilere ynelik uygulama,sadece gvenliin salanmas amacyla imparatorluk iinde baka bir blgeye g ettirme olupsoykrm deildir.Ermenilerin Dou Anadolu'da sava ve tehcir srasnda kayplar verdikleri dorudur. Ancak DouAnadolu'da yaanan sava ve isyanlar nedeniyle asayiin salkl olarak salanamamas, ara,yakt, gda, ila yetersizlii, ar iklim artlar ile tifs gibi salgn hastalklarn yol at tahribatsonucu lmler de meydana gelmitir.

NE SYLENLEBLR? :

Ermenilerin Trklere kar silahl terr metodolojisini kullanmaya balamalar, Trkiye asndanErmeni sorununa nemli bir boyut kazandrmtr. zellikle Trk devlet adamlarna yneltilen buterrist strateji ilk defa 1905'te II. Abdlhamit'e yaplan bombal saldr ile balamtr. 1965ylna kadar devam eden sakin bir dnemden sonra, Ermeni lobisinin desteiyle terr hareketleribirdenbire tekrar ortaya karlmtr. Basn ve yayn faaliyetleri programl olarak uygulamayakonulmutur. Ermeni terr, yurt dndaki Trk grevlilerine, temsilciliklerine ve kurulularnaynelik silahl saldrlar eklinde ksa zamanda hzl bir trman gstererek younlukkazanmtr. 1973 ylndan 1994 ylna kadar 36 devlet grevlisi ldrlmtr.Ermeni terr rgtlerinin mterek amac; her frsattan yararlanarak Trkiye'yi istikrarszlasrklemek ve szde igal altndaki Ermeni topraklarn kurtararak, "bamsz bir Ermenistan"kurmakt.Ermenistan, bamszln elde etmesini takiben, bamszln kazanmadan nceki yaylmacpolitikasn uygulamaya koyarak Dalk Karaba zerinde iddia ettii haklarn gerekletirmeyealmaktadr. Trkiye, Ermenistann bamszln ilk tanyan devletlerdendir. Buna ramenErmenistan, Trkiye ile ilikilerini Byk Ermenistan Kurma Hayali erevesinde yrtmve bugn dahi ayn politikasn srarla devam ettirmektedir.Ermenistan, soykrm iddialarnn kabul ve tesciline bal olarak, Trkiye'den ykl bir tazminatalmak ve son aamada Trkiye snrlar ierisinde bulunduunu iddia ettikleri szde Ermenitopraklarnn iadesini salayarak byk Ermenistan' kurmak ynnde bir siyaset izlemektedirler.


14/23

Ermenistan parlamentosu 23 Austos 1990'da kabul ettii bildiride; "Ermenistan Cumhuriyeti,Osmanl Trkiyesi ve Bat Ermenistan'da gerekletirilen 1915 soykrmnn uluslararas kabulgrmesi abasn destekler." maddesine yer vermitir.Ermenistan Parlamentosu, 1992 ylnda Sovyetler Birlii ve Trkiye arasnda imzalanan KarsAnlamasyla belirlenen Trkiye - Ermenistan snrn tanmadn aklam, bunun zerine

Trkiye, Ermenistann Trkiyenin mevcut snrlarn tandn resmen ve yazl olarakaklamamas halinde Ermenistanla ilikilerini resmiletirmeyeceini duyurmutur. Sonrakiyllarda iyilemeye balayan Trk-Ermeni ilikileri, Dalk Karabada sava durumunundevam, Azeri topraklarnn 1/5inin hala Ermeni igali altnda olmas ve binlerce Azerinintopraklarndan g etmek zorunda kalmas nedeniyle Trkiyeyi Ermenistan ile ilikilerindetemkinli davranmaya itmitir.Szde soykrmn tannmasn hedefleyen giriimler, zellikle Belika, Fransa, Avustralya,Yunanistan, Lbnan, Kanada, Rusya, ABD ve Arjantin'de younlam ve bu lkelerde ardardna soykrm antlar dikilmeye, sz konusu devletlerin bazlarnn okullarnda szde soykrmders olarak okutulmaya balanmtr.Ermenistanda Ter-Petrosyan ynetiminin nispeten lml tutumundan sonra, Nisan 1998'deKoaryan'n cumhurbakan olmasyla birlikte, ar milliyeti hareketler serbest braklm veErmenistan Trkiye ile ilikilerinde sertlik yanls bir politika izlemeye balamtr.Bunun yan sra Koaryan, yapm olduu resmi bir aklamada; "soykrm hibir zamanunutmayacaklarn, dnyaya bu trajediyi hatrlatmak durumunda olduklarn, soykrmn cezaszkaldn ve uluslar aras tanma ile knamann layk olduu ekilde gereklemediini" ifadeetmi, Birlemi Milletler Genel Kurulu'nun 53. oturumunda da bilinen iddialarn tekrarlayarak,Ermenistan'n Trkiye ve Azerbaycan tarafndan abluka altna alndn dile getirmitir.Ermenistan ve Ermenistan dnda yaayan Ermeniler szde soykrm iddialar araclylasorunun tm dnyada tannmasn, soykrm olarak kabul edilmesini, bu yolla Trkiye'dentazminat ve toprak talebinde bulunulmasn amalamaktadrlar.


15/23

EK1

1915'TE NE OLDU?1915'te ne oldu sorusuna yant arayan gazeteci Sefa Kaplan, Gndz Aktan'la yapt rportajda

arpc yantlar almt.1941 Safranbolu doumlu olan Gndz Aktan, Ankara Siyasal Bilgiler Fakltesi'ni bitirdiktensonra ileri Bakanl'nda almaya balad. 1967'de Dileri Bakanl'na girdi. Nairobi'debykelilik, Birlemi Milletler'de Trkiye temsilcilii yapt. Bern bykeliliinden sonraBabakan zal'n danman oldu. Siyasi ilerden sorumlu mstear yardmcl ve Japonyabykeliliinin ardndan ASAM'n bana geen Aktan, ayn zamanda Radikal gazetesindeyazyor. Emekli bykeli ve Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi ASAM'n bakan olanGndz Aktan, 1948'de imzalanan Soykrmn nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesi'negre, Ermeni trajedisinin soykrm kapsamna girmediini sylyor. Aktan'a gre siyasimcadeleler soykrm kapsamnn dnda kalyor. Tartmalarn srd u gnlerde, GndzAktan'n yantlar olduka arpc. Farkl sorular ve yantlara sahip olan syleiyi paylamakistiyorum.Tehcir srasnda neler oldu?Tehcir, bir halkn yaad yerden alnp baka bir yere gtrlmesidir. O gnn koullarnda yanizellikle Dou Anadolu'da Ermeniler'in youn bir ekilde yaadklar yerlerde yol durumu parlakdeil. Demiryolu yok, doa artlar malum. Sava iinde, tm Trkiye'de olduu gibi orada dagda sorunu var. Salgn hastalklar var. Bunlar ortamn arka plann oluturuyor. Bu artlardayaayan insanlara, on be gn iinde hazrlanmalarn sylyorsunuz. Yanlarna istediklerinialabiliyorlar. Mallar mlkleri ise sonradan satlp paralar kendilerine ulatrlmak zere devletekalyor. O tarihlerde binek hayvan olan binek hayvann, arabas olan arabasn alyor,olmayanlar ise yryerek yola kyorlar. stelik, bu Suriye'nin kuzeyine uzanan uzun biryolculuk. Burada doal lmler var. Ayrca Ermeni kafilelerini koruyacak ok fazla birlik de yok.Dolaysyla koca bir kafileyi korumak zere ok az sayda asker verebiliyorsunuz. btn bunlarbir araya gelince yola kanlar ile Suriye'ye varabilenler arasnda sayca nemli bir farkllkbulunduu grlyor. imdi nemli olan, bu tehcir srasnda ne kadar insann ld.Sizce ne kadar insan ld tehcir srasnda?Kesin bir ey syleyemeyeceim. Ben mesela, 300 bin kiinin lm olabileceini dnyorum.300 bin nemli bir rakam. Ama bunun ok daha aada olmas da muhtemel. Ne var ki kesinrakam sylemek doru deil. O dnemde blgenin Mslman nfusunu oluturan Trkler veKrtler'den ok ciddi lmler var. Biraz nce saydm sava, salgn hastalk ve alk gibikoullar dolaysyla o blgede 2.5 milyon mslman'n ldn, Paris Bar Konferans'nakatlan Ermeni Milli Komitesi'nin bakan Bogos Nubar Paa kendiis sylyor.ttihat ve Terakki'nin tehcirdeki amac, Ermeniler'i srp etnik temizlik yapmak myd?Bana madem ki ttihat ve Terakki'nin amacn soruyorsunuz, yaplan iin bugnk hukuka gresoykrm olup olmadna bakmak lazm. Soykrm, bir su kategorisi, stelik en ar sukategorisi. Bu suu, 1948'de kabul edilen Soykrmn nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesigayet ak bir biimde tanmlyor. Bu szlemenin ikinci maddesinde drt grup saylyor ve "Budrt grubu yok etmek amacyla aada ilenen filler soykrmdr" deniliyor. imdi bu drt grubabakalm. nk, "Bu tarihi iidir, bu i diplomat iidir, bu i sivil toplum iidir, bu i siyasetiidir. Onlar bir araya gelerek oturup konusunlar, sorunu zsnler" demenin hibir anlam yok.Bu i temelde hukuk iidir. Soykrmn ne olduunu ancak hukuk tanmlar. Tarihi eer hukukubiliyorsa yani ayrca bir hukuku formasyonuna sahipse, daha farkl bir ey syleyebilir. Ama


16/23

byle bir formasyona sahip deilse, syleyebilecek fazla bir eyi yoktur. En fazla rakamlar sizeverir ve olaylar anlatr. Ancak bunun soykrm olup olmadn sadece hukukla saptayabilirsiniz.Nedir szlemede zikredilen drt grup?Etnik gruplar, dini gruplar, rki grup, milli grup. Hukuk tabiriyle bu drt grup, soykrma karszlemenin himayesi altndadr. Bir baka adan bu, "Baka gruplar bu himayeye giremez"

anlamna gelir. Maddenin devamnda, bu drt grubu yok etmek iin elenecek be fiilden szediliyor.1.ldrmek 2.Yaralamak 3.Bir grubun yok olmasn salayacak artlar oluturmak ve o grubadayatmak. 4.Bir grubun oalmasn engellemek. 5.Bir grubun ocuklarn bir baka grubavermek.Trkiye'ye isnat edilen su, nc maddede yer alyor. Deniliyor ki: "yle bir lm yrytertiplediniz ki, bu yrye katlanlarn sa kalmayacan zaten biliyordunuz."Peki doru mu bu?imdi ttihat ve Terakki'nin yaptn nc madde asndan deerlendirelim. Btn arivleriokuyup kendiniz de bir sonu kartabilirsiniz ama asl konuya ilikin iki temel telgraf var. BiriEnver Paa'nn, dieri Talat Paa'nn telgraf. Enver Paa, Dou Cephesi komutan ve aynzamanda Genelkurmay bakan yardmcs. Talat Paa da vezir-i azam yani babakan. Enver Paatelgrafnda diyor ki: "Rus ordular, Kafkaslar'dan nlerine kattklar Mslman kitleleri srereksnrlarmza giriyorlar. Bu artlar altnda, cephenin selametini salayabilmek iin biz deblgedeki Ermeni nfusu cepheye srelim. Veya ayn Ermeni nfusu imparatorluun baka biryerine tehcir edebiliriz. Karar, Talat Paa'nn karardr. Eer Ermeniler Rus ordusuna dorusrlseydi, hibiris hayatta kalmazd. Balkan Sava'nda Trkler Anadolu'ya byle gnderilmitirve muazzam telefat verilmitir. Buna ramen, Talat Paa bu neriyi kabul etmemi, tehcir kararnvermi ve uygulamtr. imdi burada "yok etme" kast var mdr? Hayr, yoktur. Olsa,Balkanlar'da bize yaplan veya Ruslar'n Kafkas Mslmanlar'na yaptklarn yapard. Burada,dzenli olsun, mmkn olduu kadar az telefat verilsin diye elden gelen yaplmtr. Bu aradaarivlere baktmz zaman mesela Erzurum valisinin ne kadar dikkatli olduunu grebilirsiniz.lk gnderdii kafile ekyalar tarafndan basld zaman tehciri durduruyor. stelik bunu Enverve Talat paalardan gelen emirlere ramen yapyor. "Ancak gzergahn emniyeti salandktansonra gnderirim" diyor. imdi bu ldrmek, yok etmek niyetiyle hareket eden insanlarnyapacaklar ey midir?Bu noktada Ermeniler'in itirazlar nedir?Ermeniler, "Bunlarn amac btn dnyay aldatmaktr" diyor. Allah akna, o artlarda dnyakimin umurunda ki? Siz savata yaayp yaamayacanz bile bilmiyorsunuz ki. leride kinciDnya Sava olacak, ondan sonra nurnberg Mahkemeleri olacak, orada ortaya soykrm diye birsu kacak, Ermeniler de Nurnberg Mahkemeleri'nden on yedi yl sonra kendilerine soykrmyapldn kefedecekler, onun da zerinden on yl getikten sonra hayatlarnda ilk defasyleyecekler. Enver ve Talat paalar, btn bunlar engellemek iin mi bu tertibi yaptlar?Nurnberg'den on yedi yl sonra kefettiklerin isylediniz...nk ilk defa 1965'te dile getirdiler kendilerine soykrm yapld iddiasn. Daha ncebalarna gelene kadar soykrm filan demiyorlard. Onun iin 90nc yln anmalar da ilgin birey. Bu i, ok ciddi ynleri olan bir i. O srada Osmanllar lm kalm sava veriyorlar. Bylebir eyi yapmak isteseler, kendilerini kim engelleyebilirdi ki?Peki uluslararas hukuka gre, Trkiye Cumhuriyeti'nin "Bu Osmanl dnemindeyaanm bir hadisedir, bizi ilgilendirmez" deme hakk var mdr, yok mudur?Burada bilinmeyen husus u: Sevr Anlamas'na gre bir Ermeni lkesi kuruluyor. Bunun batsnrlarn saptamak ii de Amerika'ya braklyor. Derken Lozan Antlamas yaplyor. Lozan'da


17/23

Ermeni yurdu yok. Ermeni yurdu olmad gibi, metinde Ermeni kelimesi bile yok. Ama Lozaniinde Ermeni sorunu halledilmitir.Nasl halledilmitir?58'inci maddede "Ekonomik konular" bal altnda da ele alnmtr. Burada, btn tazminathkmleri mevcuttur.

Mal ve mlklerine el konulan Ermeniler'in tazminat haklar da dahil mi buna?Evet, hepsi dahil. Btn bunlar alt alta yazlm, itiraz iin de alt aylk bir sre tannm. Bir seneiinde, yabanc hakimlerin bulunduu hukuk mahkemelerine mracaat hakk tannyor. Metninaltnda kk bir madde daha var. Orada, "Btn bunlar Balkanlar'dan Anadolu'ya zorla gettirilen Trkler iin de aynen geerlidir" deniliyor. Bu madde, Balkanlar'da Trkler'in banagelenler ile Anadolu'da Ermeniler'in bana gelenlerin ayn hukuki statde mtalaa edildiinigsteriyor. Lozan'la birlikte bu i kapanmtr. Dolaysyla, redd-i mirasa filan gerek yok. nkLozan'da hesabn grm ve bu ii bitirmisiniz. Bu kar tarafn da kabul ettii bir ey.Uluslararas toplum diyebileceiniz btn lkeler orada.Trkiye'nin bugne kadar sergiledii siyasi tutumun pek bir anlam yok o zaman.imdi olayn niteliini inkar etmenin bir anlam yok. Her ne kadar Trk' de, Mslman' dalyorsa da, nemli sayda Ermeni de lyor. Byk bir trajedinin cereyan ettiinden kimseninphesi yok.Niye kabul edilmiyor o zaman?Kabul edilmez olur mu? Biz her zaman bunu ciddi bir trajedi olarak kabul ediyoruz. Ama bunasoykrm dediiniz zaman i deiir. nk bu soykrm deil. imdi bakn, biraz nce sznettiim drt grup, aslnda be gruptu. Jenosit yani soykrm kelimesinin babas Rafael Lemkim, odrt gruba bir de politik grup eklemiti. Politik grup, mzakere srecinde darda brakld.Politik grup u demek: Bir toprak parasna sahip olmak istiyorsunuz ve bunun iin mcadeleyegiriyorsunuz. Bu mcadelede taraflar birbirlerini ldrrler. Silahl glerin birbirini ldrmesisava hukukunun ierisine girer. Bu mcadelede sivillerin ldrlmesi sava hukukunun ierisinegirer. Bu mcadelede sivillerin ldrlmesi ise yine sutur. Ama Soykrm Szlemesi politikgrubu szleme dnda brakmtr. Neden? nk burada yok etme kast deil, topraa sahipolma kast nemlidir. Yani taraflar bir ama iin yaplan mcadele sonucunda birbirlerinildrmlerdir. Bu siyasi mcadelede insanlar lr, siviller lr, bu sutur ama ad soykrmdeildir. nk, mesele Yahudi soykrmna dayanyor. Yahudiler Almanya'y blp bir toprakparasna sahip olmak istedikleri iin ldrlmediler. Yahut Rus ordularna yardm ettikleri iinldrlmediler. Rus ordularyla savamakta olan Alman ordularn arkadan vurduklar iin deldrlmediler. Niin ldrldler? Sadece Yahudi olduklar iin ldrldler. Baka hibir sebepyoktu. Osmanl Devleti'ne bakn bir de, Osmanl Devleti, Ermeniler'i Ermeni olduklar iin mildrd? Avrupa'da minimum bin, aslnda iki bin yllk bir antisemitizim yani Yahudi nefreti var.Yahudilerin aalk, insan alt bir grup olarak grmek ve yok edilmeleri gerektiini dnmekeilimleri var.Btn Avrupa'da byle mi?yle ve stelik bu ok gl bir eilim. Bunun Almanya'da ortaya kmas, sadece Almanlar'amahsus olduunu gstermez. kinci Dnya Sava'nda btn Avrupa, kendi Yahudileri'nibirbiriyle yararak teslim etmitir. Almanlar'a rkln en ilkel ve en vahi biimi budur.Osmanl'da antiarmenianizim diye bir ey hi bir zaman olmam, tam tersine, Ermeniler ileTrklerin aras her zaman ok iyi olmu, Ermeniler her alanda en yksek kademelere kadargelmilerdir. Buna karlk Ermeniler ne yapmlardr?Ne yapmlardr?


18/23

Tpk Balkanlar'da Bulgarlar'n, Srplar'n, Yunanllar'n yapt gibi, bamsz olmak iin eitliisyanlar karmlardr. devlet de bu isyanlar bastrmak iin g kullanmtr. Elbette siviller delmtr ama zaten ERmeni eteleri de sivilleri ldrerek balamtr bu isyanlara. DneminRobert Kolej mdrnn hatralarnda var. Ermeni arkada ona, "Biz Trk sivilleri ldreceiz,Trk siviller bizim sivilleri ldrd zaman da Avrupa ayaa kalkacak" diyor. Mdr, "Byle

bir ey yaparsanz ok tehlikeli olur" diyor. Ermeni arkada, "Bulgaristan'da byel oldu ve Batyardmlarna geldi" diyor. Ermeniler'in ansszl fazla douda kalmalaryd belki de. RobertKolej'in Amerikal mdr isyan ediyor ama arkada "Milli dava iin elbette siviller de lecek"diye susturuyor onu. Bu grup her anlamyla siyasi bir grup. Yoksa, "Biz bamszlk mcadelesifilan vermiyorduk, Trkler ani bir nefretle bizi kesmeye baladlar" m deniliyor? Tarihiarptmann da bir derecesi olur. Biz Ermeniler'i Ermeni olduklar iin ne kk grdk, netoplumun dna ittik, ne belli mesleklerden mahrum ettik. Bizim iimizde bizim gibiyayorlard.Btn bunlar tehcir srasnda yaananlar merulatrmaz yine de, yle deil mi?Hi phesiz ihmalleri, istismarlar ve suistimalleri merulatrmaz. Baz yerlerde Ermeniler'ikorumakla grevli birlikler, korumalar altndaki Ermeniler'e saldrtmtr. Baz memurlargrevlerini yapmamlardr, bazlar hrszlk yapmtr. bazlar kabul edilemeyecek olaylaragirmilerdir. Bunun sonunda 1200'den fazla grevli Divan- Harp'e verilmitir. Bunlarn da 600'idam edilmitir. Yani siz SS subaylarnn Yahudiler'i ldrdkleri iin idam edilebileceklerinidnebilir misiniz? Bunlar yapan bir devletin Ermeniler'i yok etme kast olabilir mi? yle olsa,bu adamlar idam etmek yerine tevik etmesi lazmd.Peki ya arivler?Trkiye'deki arivlerin zenginlii inanlmaz boyutlardadr. Kimse bir ey okumad iin herkeskulaktan dolma konuuyor. Biraz okusanz, olup biteni grebilirsiniz. diyelim ki, ilk ciddiokudunuz, ikinci cildi okumanza gerek bile kalmaz. Orada adamlarn, Ermeniler sa salimyerlerine varsnlar diye paralandklarn gryorsunuz. stelik birou Ermeniler'in tehciredilmesini istemiyor zaten, tersine yerlerinde kalmalarn istiyor. Bence tehcir srasnda Trkynetimi her trl iyi niyeti gstererek insanlar lmesin diye rpnyor. Ama olay byk olduuiin lmler de kanlmaz hale geliyor.Btn bu sylediklerinizin nda sizce bugn Trkiye'nin yapmas gereken nedir?Beni bu konuda konumam iin Amerikan Kongresi'ne ardlar. Orada fikirlerimi akladm veunlar syledim: "Bu iin zm gayet basit. Soykrm Szlemesi'nin 9'uncu maddesine gre,ilgili lkeler veya ilgili olsun olmasn herhangi bir lke, soykrm iddiasn dorudan LaheyUluslararas Adalet Divan'na gtrmek hakkna sahip. Burada hemen bir sorun kar ortaya:1948'den nce vuku bulanlar soykrm olarak nitelendirilemez. nk szleme geriye doruileyemez. Bu nemli deil. Siz bunu Lahey'e gtrn. Mesela bu ie en merakl lke olarakFransa gtrsn. Gtrdnz zaman, "Geriye doru ileseydi soykrm olurdu" tezini kabuletmi olursunuz. Amerika olarak siz getirin bunu. "Efendim Trkiye bunu kabul eder mi?" Sizgetirin, Trkiye kabul etmesin ve o zaman konuun" Ama kimse buna teebbs edemiyor. Nedenedemiyor? nk Ermeniler ok iyi biliyorlar ki, bu szlemenin 2'nci maddesine gre busoykrm deildir. Benim hi kukum yok, Ermeniler ve dier lkeler bunu bizden ok daha nce,kendi hukukularna drt drtlk inceletmilerdir. Biliyorlar ki, szlemeye gre soykrmasadece mahkemeler karar verir, parlamentolar karar vermezler. Dolaysyla diyelim ki otuzparlamentodan soykrm karar kt. Bu otuz arp sfr demektir. Hukuken hibir k yollaryok.Her ey bu kadar akken Trkiye neden tedirgin oluyor sizce?


19/23

Ben de onu merak ediyorum zaten. Ermeniler aslnda davay batan kaybederek baladlar.Trkiye, arkasndan tazminat davalarnn geleceinden endie ediyor. Nasl gelecekmi ki,Lozan'da bitti bu. Diyelim ki, parlamentolar karar alp bizi ktlyor. Sylenecek ey gayet basit.Siz bir karar aldnz ama buna yetkiniz yok, yaptnz ey hukuken tamamen geersizdir. Olayaslnda ok basit.

Ermeni sorunu uluslararas arenaya tanmadan iki lke arasnda zlemez mi? Bununiin ne gibi nerileriniz olabilir? Sonuta bir trajedinin yaand ortada...Ortada ama Ermeniler trajedi kelimesine raz deil. nk trajedi dediiniz zaman bunun ikitaraf var. Oysa Ermeniler, Trk tarafnn aclarn kabul etmeye hazr deiller. bunu yzmzekar da sylediler ama o kadar nemli deil. Biz tek yanl da yapabiliriz bunu. Bizimkabahatimiz u: Ter Petrosyan dneminde, Ermenistan' tanmakla yetinmeyip diplomatik ilikikuracaktk. Tanyanlarn banda Trkiye vardr ama diplomatik iliki kurmamakla hata etmitir.Diplomatik iliki halkn halka, devletin devletle iletiim iinde olmasn salar. kinci talihsizlik,Petrosyan'n gitmesi ve Koaryan'n gelmesidir. Koaryan'n ynetimindeki rejim, uluslararasalanda yz karas bir rejimdir. bunun demokrasiyle filan alakas yoktur. Ermenistan sadeceekonomik bakmdan perian, ruhsal bakmdan kendini yaralam bir lke deil ki, ayn zamandademokrasiyle uzaktan yakndan ilgisi olmayan bir lke. Ve adam Tanak, Karaba' igal etmigrubun adam.


20/23


21/23

Trkiyede bir nesilde nc defa kovulmu adam var. Ondan sonra Ermeniler tarafndan bir dedrdnc defa gndeme gelince, baz adamlarn sabr patlam.Resmi teze kar yapt aklamalarla ou zaman byk tepki eken tarihi Halil Berktay ise,1915 ncesi olaylarn tek tarafl resmedildii grnde.Halil Berktay: Ermeni meselesinde resmi tarihiliin yazp izdii, Trk Tarih Kurumunun,

Trk Tarih Kurumu Bakan Yusuf Halaolunun, Ermeni Masas Bakan Hikmet zdemirinve dierlerinin yazp izdii herey, aslnda bu rtk kabullerden kaynaklanmaktadr. Yani ortayaErmeni milliyeti devrimci rgtleri ktysa; bunun hibir mantki aklamas yoktur buadamlar haindir, verdikleri mcadele bandan itibaren bir ihanet mcadelesidir, bir dajanlk, Rus arlndan, Panslavizmden falan kaynaklanan... -O boyutlar hi yokturdemiyorum ama- ona indirgenen bir ihanet kndan baka birey deildir. Sylemekistediim ey u: Bu btnsel tarih kurgusu Osmanl mparatorluunun bir dikensiz gl bahesigibi resmedilmesinden ve buna karlk btn isyan, bakaldr, reform taleplerinin hepsininihanet giriimleri olarak resmedilmesi anndan balayarak toptan sakattr. Savala birlikte durumdaha da kritikleti. 1915in ilk aylarnda yaananlar Trklerle Ermeniler arasnda daha ktolaylarn habercisiydi. Anadolunun drt bir yannda isyanlar kyor, Ermeni rgtleri Trkordusunun ikmal hatlarna youn saldrlar dzenliyordu.Yusuf Halaolu: Gznzde Trkiye haritasn canlandrn. anakkalede savayor ordununbir tanesi, ikincisi Kafkasyada savayor. Bir ordunuz da Suriyede savayor. Bir izgi ekin busava olan alanlara. Deniz yollar biliyorsunuz kapal. Rus donanmas Karadenizi tutmu. tilafdevletleri donanmas da Akdenizi tutmu, herhangi bir ekilde denizden ikmal ansnz yok.imdi bir izgi ekin stanbuldan Kafkasyaya, Kafkasyadan Suriyeye, Suriyedenanakkaleye. Bu gen iersinde kimler var; ite Ermeni nfusu var. 24 Nisan ncesinde Patrikbata olmak zere btn ileri gelenler ikaz ediliyor. Bakn bu tr hareketler yaptnz takdirdesert tedbirler uygulanacaktr diye. Bu da var elimizdeki belgelerde. Bu ikazda bulunulduunuAmerikan belgelerinde de gryoruz, Konsolosluk raporlarnda... Ama olmad iin 1800Ermeninin tutuklandn gryoruz. Bakn yine 24 Nisan, srgn kararnn alnd tarih deil.TEHCR NASIL BALADI?lkeyi ve iktidarn tehlikede gren ttihat ve Terakki hkmeti, 24 Nisanda deil belki, ama biray sonrasnda harekete geiyordu. Alnan bir karara gre, sava alanlarndaki Ermeniler bakayrelere g ettirilecekti. Yani tehcir.90 yllk soykrm tartmas ite alnan bu karar ile balad. Binlerce Ermeni yollara dt. Buuzun yolculuk srasnda bazs saldrlar sonucu, bazs alk ve salgn hastalklar nedeniylehayatn kaybetti.Yusuf Halaolu: Siz bir devletsiniz, ne yaparsnz? Telgraf telleriniz kesiliyor, ikmal yollarnzsabotaja uruyor. Ve dmanla ibirlii yapmlar, Franszlarla ibirlii yapmlar. 1914-1918aras Fransz belgelerine bakn. Fransa iin len Ermenilerin listeleri var. Hatta Pariste antlarvar ve orada isimler yazl.Ermeniler o izdiimiz izgi vard ya, Kafkasyadan Suriyeye, ektiimiz izginin dnda biryere naklediliyor. Musul-Zor blgesine nakletmi. Osmanl devleti diyor ki; nakil srasndabunlarn btn yiyecekleri karlanacaktr. Gittikleri yerlerde nfus kaytlar tutulacaktr. Siz yoketmek istediiniz bir topluluun nfus kaydn tutar msnz?


22/23

Eletiri oklarna hedef olan isimlerden biri tarihi Taner Akam ise 1915 olaylarn ttihat veTerakkinin Ermenileri imha etmesi olarak niteliyor;Taner Akam: 1915te Sarkam yenilgisinden sonra ttihat ve Terakki Partisi, DouAnadoluyu kaybedecei hkmne vard ve bu kaybetmede Ermenilerin nemli rol oynayacanainand. Byk bir panikle Anadoludaki btn Ermenileri Suriye llerine srerek imha etti.

zetle 1915te ne olduunu anlayabilmek iin, tabii ok ncelere bakmak gerekiyor ama aslnemli noktas ttihat ve Terakki Partisinin Ermeni vatandalarn Osmanl Devletinin devamiin bir tehdit olarak grmesidir.

Yllardr Trk tezlerine olan yaknl ile bilinen Amerikal Tarihi Justin McCarthy de,kayplarn karlkl olduunu sylyor.Justin Mccarthy: Evet, Trkler Ermenileri ldrmt, bu doru ama Ermeniler de bir okTrk ldrmt. Bu bir katliam, etnik bir temizleme deildi, sava koullarnda yaanm bireydi. Hkmetlerin yan sra halklar da savamt ve bu savata yzbinlerce insan lmt. Buekilde olay anladm. Bu aratrmay burada yaadm ya da Trkleri sevdiim iinyapmamtm. Bulduum gerekler beni bu sonuca gtrmt. Rakamlar vard ve bunlar dorusylyorlard.


23/23

Documents

TÜRKİYE'DE ERMENİ SORUNUN TARİHÇESİ