TÜTÜN KONTROLÜNDE TÜTÜN KONTROLÜNDE HEKİMİN ROLÜHEKİMİN ROLÜ

“Bireysel ve Toplumsal Sorumluluk”“Bireysel ve Toplumsal Sorumluluk”

Dr. OSMAN ELBEK(osmanelbek@yahoo.com)

Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi

TARTIŞMA HEDEFLERİ

• Tıp ve felsefe disiplinleri arasında var olan tarihsel

etkileşimin farkına varmak

• Hekimler tarafından çeşitli nedenlerle çoğu zaman göz

ardı edilen temel ilgi alanlarını tanımlamak

• Tütün kontrolünün hekimlerin temel bir ilgi alanı olması

gerektiğini vurgulamak

• Savunuculuk politikalarını görünür kılmak

SUNU AKIŞI

• Tıp ve felsefe

• Geleceğin hekimleri

• Sağlığın temel bileşenleri ve sorumluluklar

• Savunuculuk

“FELSEFE YAPMA”

Oysa felsefe…

• Kavramların içini doldurur

• Bakmanın ötesinde görmeyi sağlar

• Etik yaklaşımı belirler

• İnsan haklarını yetkinleştirir

Hekim Kimdir?Hekimlik Nedir?

“Sanal Hekimlik” doktor haftada 2.400 dakikalık mesaiye 19.100 dakikalık iş sığdırmış

• “Fakirliğin canı cehenneme!

Şimdi Forbes’in dünya zenginleri

listesine girebilir(iz).”

• Tarun Das (Hindistan Sanayi

Konfederasyon Başkanı)

Friedman T. Dünya Düzdür, 2006.

• “Ama acıları değil fırsatları düşünmenin vakti (…) gelmiştir. (…) her bir şirket ve her bir insan kendi ekonomik kaderini kendi çizecektir.”

• Thomas L. Friedman

10:90 KURALI

• Dünya nüfusunun %90’ını etkileyen

sağlık sorunlarıyla ilgili araştırmalara

fonların %10’u ayrılıyor.

• Mesleği her zaman en yüksek düzeyde sürdürmesi

• Hastaların yararı için özgür ve bağımsız olarak karar

vermesi, bu kararları çıkar güdülerinin etkilememesi

• Hangi çeşit tıbbi uygulama içinde olursa olsun, insanın

değerine saygı ve sevecenlik göstermesi

• Yeterli bir tıbbi hizmeti sağlamaya kendini adaması

HASTA SORUMLULUĞU

Dünya Tabipler Birliği, Hekimlik Ahlakı Uluslararası Yasası, 1983.

ETİK İLKELER

• Önce zarar vermeme

• Yararlı olma

• Adil olma

• Özerkliğe saygı

İbni Sina (980-1037)

• “Önce teşhis, sonra tedavi”

• Tıp ile felsefe arasında sadece mahiyet farkı vardır.

• Bir hekimin oğlu

• Beden bir soru

konusu

• Biyoloji felsefesi

öncüsü

• İlk yaşayan ve son

ölen organ kalp

“Filozoflar aynı zamanda tabip, tabipler de aynı zamanda filozoftur” İshak Ibn Huneyn

YUNAN

• Felsefe

• Pratik hayatın ötesi

• Bilimsel düşüncenin ilk tohumları

• Bilme ve kavrama arzusu

HİPOKRAT ANDI• Bu sanatta…

• Hocamı babam gibi tanıyacağım, rızkımı onunla paylaşacağım.

Paraya ihtiyacı olursa kesemi onunla bölüşeceğim, onun çocuklarını

kardeş bileceğim.

• Bu sanatla ilgili her türlü bilgiyi (…) hekim andı içenlere öğreteceğim.

• Tıp bilgimi gücüm yettiğince hastamın yararı için kullanacağım.

• Yaşamımı daima temiz ve yüce tutacağım, sanatımı uygularken de

buna dikkat edeceğim (…)

• Uğraşım sırasında ya da onun dışında, sanatımla ilgili görüp

işittiklerimi bir sır olarak saklayacağım ve kimseye açmayacağım.

Gelişim…• Doktor;

– Hastalık hakkında felsefik düşünen kimse– “Hoca”

• Roger Bacon;– “Doctor Mirabilis”: Harika Hoca– Bilgi-deney ilişkisi

• Duns Scotus;– “Doctor Subtilis”: İnce Eleyip Sık Dokuyan Bilgin– Bilen değil iradi olarak isteyen varlık olan insan

Jean-Jacques Rousseau (1712-78)

• Çocuk alanında

girişimlerde bulundu

• Kundaklama yöntemini

kaldıran kişi

Steve Polatnick. Blind Man Adams

Chaplin C. Modern Times, 1936.

• Hizmet sunucu

• Karar verici

• İletişimci

• Toplum lideri

• Yönetici

WHO. Doctors for Health. A WHO Global Strategy for Changing

Medical Education and Medical Practice for Health for All.

WHO Publication Geneva, 1996.

GELECEĞİN HEKİMLERİ

Sağlık Nedir?Temel Bileşenleri Nelerdir?

HEKİMLER…

• Sağlık hakkının, ancak sağlığın temel belirleyenlerinin

(barınma, temiz su kaynaklarına erişebilme, temiz bir

çevrede yaşama, yeterli beslenme,…) gerçekleşmesiyle

mümkün olacağını bilir ve bu konudaki toplumsal

sorumluluğunun farkındadır.

• TTB Hekimlik ve İnsan Hakları Bildirgesi

YOKSULLUK & SAĞLIK• Türkiye’de yoksulluk oranı %22

• Beş yaş altındaki çocukların %12’sinde beslenme yetersizliği var

• Nüfusun %17’si temiz içme suyundan yoksun

• Doğu’da hanelerin yaklaşık %18’i içme suyunu taşıma yoluyla temin etmekte

• “Ben Seda… çok param olsaydı ve satılık olsaydı sağlık alırdım.”

Elbek O. Çalışma Ortamı Dergisi, basımda.

“....bilgelikle birleşmeyen kudret tehlikelidir ve

çağımız için gerekli olan şey de bilgiden çok

bilgeliktir....”

Bertrand Russell (1872-1970)

Hatun Ş. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2003.

ILO. Investing in Every Child, 2006.

Gollar C. Yıldızların Gücü, Birleşmiş Milletler, 2004.

EN ÇOK ÖLDÜREN HASTALIKLARGELİŞMİŞ ÜLKELER GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER1) İskemik Kalp Hastalıkları 1) İskemik Kalp Hastalıkları

2) Serebrovasküler Hastalıklar 2) Serebrovasküler Hastalıklar

3) Trakea ve Bronş Kanseri 3) Pnömoni

4) Pnömoni 4) Perinatal Nedenler

5) KOAH 5) HIV / AIDS

6) Kolon – Rektum Kanseri 6) KOAH

7) İntihar 7) Diyare

8) Diabetes Mellitus 8) Tüberküloz

9) Mide Kanseri 9) Sıtma

10) Hipertansif Kalp Hastalığı 10) Trafik KazalarıDSÖ. 2000.

WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2008.

TÜTÜN: ALTI TEMEL ÖLÜM NEDENİ

KÜRESELLEŞME & SİGARA

ASH, Tobacco: Global Trends, 2006.

“21. yüzyılın en temel ahlaki sorumluluğu sağlık alanında yaşanan eşitsizliklerle savaşmaktır.”

(Clift A & Short RV. The Lancet, 1999)

Rodin

“Felsefe İnsan Olmaya Çağrıdır”*

Uygur M. Felsefenin Çağrısı, 2004.

ASH. Tobacco: Global Trends, 2006.

TTB HEKİMLERİN TOPLUMSAL SORUMLULUKLARI BİLDİRGESİ

• Toplumsal kaynakları akılcı kullanmak– Aynı zamanda bireysel sorumluluk (akılcı ilaç, vs)

• Sağlık sorununa bütüncül yaklaşmak

• Politika belirleyenleri uyarmak– toplumsal eşitsizlikler, insan hakları ihlalleri, şiddet ve savaş, çevre sağlığı

sorunları, sağlıksız barınma koşulları, olumsuz çalışma koşulları ve işsizlik, düşük öğrenim düzeyi, zararlı gıda maddeleri, tütün ürünlerinin satışı

• Kamuoyunda farkındalık yaratmak

• Aydın olarak demokratikleşme sürecine katılmak

• Sağlık alanında olağandışı durumlara katılmak

http://www.altavista.com/r?ck_sm=e5d2cb66&mmid=185302992&ci=&rpos=1&ref=100090096&r=http%3A%2F%2Fwww.maxwell.syr.edu%2Fplegal%2Fppae%2Fstep1a.html

Dr. Elif Dağlı’nın izniyle

KARARLILIK ve FARKINDALIK

Sen. Makine başındaki adam ve atölyedeki.

Sana yarın su boruları ve vanalar yerine çelik miğferler ve makineli tüfekler yapmanı emrederlerse,

yapılacak bir tek şey var: HAYIR de!...

Sen. Tezgahı ardındaki kız ve bürodaki kız.

Sana yarın bomba doldurmanı ve keskin nişancı tüfekler için hedef dürbünleri monte etmeni emrederlerse,

yapacağın bir tek şey var: HAYIR de!...

Sen. Laboratuardaki araştırmacı.

Sana yarın eski yaşama karşı yeni bir ölüm icat etmeni emrederlerse,

yapacağın bir tek şey var: HAYIR de!...

Sen. Odasındaki ozan.

Sana yarın aşk şarkıları yerine nefret şarkıları söylemeni emrederlerse,

yapacağın bir tek şey var: HAYIR de!...

Sen. Hastası başındaki doktor.

Sana yarın savaşa adam yazmanı emrederlerse,

yapacağın bir tek şey var: HAYIR de!...

Wolfgang Borchert (Çeviri : Rahman Haydar)

HAYIR DE!...

YANIT BEKLEYEN SORULAR

• Varoluş amacımız nedir?

• Biz kimiz?

• Ne yapıyoruz?

• Kim için yapıyoruz?

• Nasıl yapıyoruz?

• Neden yapıyoruz?

5.4 milyon cinayet / yıl

"Bizler yargıç değiliz. Bizler tanığız. Görevimiz insanoğlunun bu korkunç suçların tanıklığını üstlenmesini sağlamak

ve insanlığı (…) adaletin safında birleştirmektir.“ (Bertrand Russell)

DEĞERLER• Temel ilkelerimiz nelerdir?

• Ahlaki kurallarımız nelerdir?

• Davranış kurallarımız nelerdir?

• Özen gösterdiğimiz amaçlar nelerdir?

• İdeallerimiz nelerdir?

• Aldığımız kararların doğru veya yanlış olduğuna nasıl karar veririz?

• Yolumuzun doğru veya yanlış olduğuna nasıl karar veririz?

“Eğer yanlış yoldaysan koşmak ne işe yarar”ALMAN ATASÖZÜ

DOĞRU YOLU BULMAK

• Sorunumuz ne? Biz neredeyiz?

• Nereye varmak istiyoruz?

• Genel amacımız ne? Spesifik amacımız ne?

• Buraya nasıl varmak istiyoruz?

• Bu amaçlara ulaşmak için elimizde alternatif

hangi ana yollar-genel stratejiler bulunmakta?

STRATEJİ• İçerik ne?

– Yasa, politika, bütçe

• Yapı ne?– Uygulamadaki resmi ve gayri resmi mekanizmalar

• Kültür– Kişilerin algılarını belirleyen / değiştiren değer ve

davranışların analizi

AMAÇ & KISA/UZUN DÖNEMLİ HEDEF

• Özel– Kim, ne, nerede, ne zaman..

• Ölçülebilir

• Ulaşılabilir

• Gerçekçi

• Zaman sınırlı

4207 Sayılı Yasa

Yetkililerin Duyarsızlığı

SSUK

Tütün Endüstrisi

TAKTİK

• Üç günde bir beş yıldızlı otel yapımı

• Günde dört tane 200 yataklı hastane

• 2500 km otoyol

• 350 tane uçak

• Tüm doktorların on yıllık maaşı

• Çevre Bakanlığı 1 milyar YTL

• Sağlık Bakanlığı 6.5 milyar YTL

• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 16 milyar YTL

• Milli Eğitim Bakanlığı 21 milyar YTL

25 MİLYAR YTL / 200725 MİLYAR YTL / 2007

AKTÖRLERTürk Toraks

DerneğiTürk Toraks

Derneği

Türk Tabipleri Birliği

HASUDER

Dünya Sağlık Örgütü

• “Ne kadar kısa olursa olsun, hayatını, benden daha

büyük olan, benden önce gelen ve ne kadar uzun

yaşarsam yaşayayım, ben ömrümü tamamladıktan sonra da sürecek bir varlığın kalıcılığına az da olsa katkıda bulunmuşsa, boş ya da anlamsız geçmemiş

demektir; ölümlü hayata ölümsüz bir rol bahşeden şey, işte, bu katkıdır.”

Bauman Z. Küreselleşme: Toplumsal Sonuçları, 1999.

İNSANLIK KOŞUSU

“Sistemin bir tek kalbi (merkezi) olduğunu ve eğer bu

kalbi vurabilirlerse canavarın öleceğini düşünüyorlardı.

Oysa sistemin tek bir merkezi yok;

yani tek vuruşla alt edilemez”

UMBERTO ECO

ÇOK BOYUTLU MÜCADELE

AMAÇ & KISA/UZUN DÖNEMLİ HEDEF

• Özel– Kim, ne, nerede, ne zaman..

• Ölçülebilir

• Ulaşılabilir• Gerçekçi• Zaman sınırlı

LİDERLİK & YARATICILIK

Hayal et bütün insanların

hayatı barış içinde yaşadığını

Mülkiyetin olmadığını hayal et

Yapabilir misin merak ediyorum

Hırsa ve açgözlülüğe gerek yok

İnsanların kardeşliği

Hayat et bütün insanların

Tüm dünyayı paylaştığını

“İstediğimiz değişimin kendisi olmalıyız.” (M. Gandhi)

SEÇİLMİŞ KAYNAKLAR*• TTD Tütün Kontrolü Çalışma Grubu. Ulusal ve Küresel Tütün Kontrolü, 2008.

• Akay H. Sivil Toplum Kuruluşları İçin Stratejik Düşünme -Strateji Geliştirme-, Bilgi Üniversitesi 2007.

• Aksakoğlu Y. STK’lar İçin Savunuculuk Rehberi, STGM 2006.

• Elbek O. Tıp ve Felsefe, Toraks 2007; 8: 130-3.

• Güntöre SÖ. Tıp ve Felsefe, Nobel Kitabevi; 2005.

• Hançerlioğlu O. Düşünce Tarihi, Remzi Kitabevi; 1993.

• Lozare BV. Leadership in Strategic Health Communication; 17 Aralık 2008.

• Resnik DB. Bilim Etiği, Ayrıntı Yayınları; 2004.

• Rivers WHR. Tıp, Büyü ve Din, Epsilon Yayıncılık; 2004.

• Timuçin A. Düşünce Tarihi, İnsancıl Yayınları; 1997.

• Uygur M. Felsefenin Çağrısı, Yapı Kredi Yayınları; 2004.

• Yıldırım C. Bilim Felsefesi, Remzi Kitabevi; 2005.

* Alfabetik Sırayla