TurysTyka...1 „Impuls.Turystyka historyczna szansą na rozwój lokalny” – Stowa Turystyka historyczna szansą na rozwój lokalny” – Stowa- rzyszenie Obywatele-Obywatelom,

TurysTyka i produkT lokalny

w Gminie Leśna

Informator Koalicji na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej w Gminie Leśna

2

Witam w pierwszym biuletynie przygotowanym przez bdquoKoalicję na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej w gminie Leśnardquo Przygotowaliśmy to pismo z myślą o pokazaniu już istniejącego turystycznego bogactwa naszej gminy oraz za-rysowania kierunkoacutew rozwoju leśniańskiej turystyki

Piszę te słowa jako koordynator i pomysłodawca projektu realizowanego od czerwca 2018 r i finansowanego z do-tacji z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich Celem tego pro-jektu jest wzmocnienie potencjału turystycznego naszej gminy poprzez zawiązanie wspoacutełpracy wielu osoacuteb i organi-zacji ktoacuterym zależy na rozwoju turystyki produktu lokalne-go poprawieniu estetyki naszych wsi i miasta

O tym jak powstała nasza Koalicja czym zamierza się zaj-mować oraz jak działa piszemy na stronach 4-5 Zachęcam do zapoznania się z tymi informacjami przede wszyst-kim osoby ktoacutere chciałyby włączyć się w działania sieci Poszukujemy producentoacutew pamiątek żywności osoby mające unikalne umiejętności i wiedzę ktoacutere mogą stać się atrakcją turystyczną

Turystyka może rozwijać się na roacuteżne sposoby Na terenach goacuterskich i podgoacuterskich najczęściej kojarzy się z aktywnym wypoczynkiem ndash narciarstwem turystyką pieszą i rowero-wą Jednak możliwości działania we wspoacutełczesnej turysty-ce są znacznie większe O tym jak wykorzystać dla rozwoju lokalnego potencjał kultury historii tradycji i umiejętności mieszkańcoacutew piszemy już na sąsiedniej stronie

Jednak największą część naszego biuletynu zajmuje opis już istniejących na terenie gminy inicjatyw ndash firm agrotury-styk stowarzyszeń czy pojedynczych osoacuteb ndash pasjonatoacutew i specjalistoacutew w swoich dziedzinach Nas samych ndash ponad czterdzieści osoacuteb ktoacutere powołało do życia Koalicję za-skoczyło jak mało wiemy o sobie nawzajem jak często myślimy stereotypami a hasło bdquoturystykardquo kojarzy nam się głoacutewnie z Zamkiem Czocha jeziorami czy festiwalami w Wolimierzu

Wiemy już że pomysłoacutew na turystyczny rozwoacutej w gmi-nie Leśna nie brakuje Brakuje wiedzy promocji i przede wszystkim wspoacutełpracy ndash tak by oferta całej gminy stała się unikalna w skali Polski czy nawet Europy Jeśli ktoś uważa że to niemożliwe żeby konkurować z turystycznymi bdquoasamirdquo ndash to niech poczyta uważnie cały informator Mieszkamy

Koalicja na rzecz rozwoju turystyKi

zaczynamy

w wyjątkowym miejscu i między wyjątkowymi ludźmi a osobiście jestem przekonany że jest Was ndash lokalnych twoacutercoacutew i potencjalnych przedsiębiorcoacutew turystycznych ndash znacznie więcej Już teraz zachęcam do kontaktu i włą-czenia się w kolejne działania naszej sieci

Dzisiaj po zakończeniu wyboroacutew samorządowych wiemy że nowe władze Leśnej ndash Rada Miejska i Burmistrz będą mocno wspierały rozwoacutej inicjatyw turystycznych i społecznych w ca-łej gminie Silna organizacja sieciowa łącząca stowarzysze-nia koła gospodyń fundacje kluby sportowe oraz firmy ktoacuterym zależy na rozwoju turystycznym gminy Leśna ndash bę-dzie najważniejszym partnerem dla lokalnej władzy Jestem przekonany że ludzie sami najlepiej zadbają o to żeby decy-zje władz nie były chybione i by nie finansowały pomysłoacutew ktoacutere nie są potem wykorzystywane w praktyce

Taki kierunek działania ndash gdzie rolą władz jest podejmowa-nie decyzji i wspieranie oddolnych społecznych inicjatyw doskonale wpisuje się w Strategię Rozwoju Gminy Leśna na lata 2014-2025 Wizja naszej gminy zapisana w tym zapo-mnianym przez ostatnią kadencję dokumencie brzmi

Gmina Leśna to gmina turystyczna i przedsiębiorcza dążąca do wykorzystania potencjału przyrodniczo ndash krajobrazowego i kulturowego oraz potencjału swojego położenia Siłą napędową lokalnej gospodarki są kreatywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Gmina Leśna to także integrująca się ciągle wspoacutelnota mieszkańcoacutew

Zadaniem naszej koalicji ndash także niniejszego biuletynu jest bdquoobudzenierdquo wszystkich osoacuteb ktoacuterym zależy na tym żeby gmina Leśna stała się silna i bogata dzięki kreatywności i przedsiębiorczości mieszkających tutaj ludzi Ożywienie leśniańskiej turystyki jest dużym wyzwaniem ale potencjał mamy ogromny Zapraszam do zapoznania się z pierwszą odsłoną już odkrytych bdquoleśniańskich perełrdquo

Szymon Surmacz

3

turystyKa wiejsKa rozrywKa eduKacja emocje

Wielu ludziom turystyka wiejska kojarzy się albo z wakacjami u rodziny na wsi albo z tanim i często niewyszukanym nocle-giem w agroturystyce Jednak oproacutecz tych modeli spędzania czasu wolnego na wsi wyrasta także na terenie gminy Leśna nowy i bardzo obiecujący model aktywnego wypoczynku związanego z koncepcją określaną turystyką bdquo3Erdquo od trzech angielskich słoacutew ndash entertainment ndash rozrywka excitement ndash eks-cytacja emocje education ndash edukacja w opozycji do bdquotradycyj-negordquo modelu bdquo3Srdquo (sun ndash słońce sand ndash piasek sea ndash morze)

Rok w rok rośnie liczba turystoacutew oczekujących od pro-duktu turystycznego czegoś więcej niż biernego leżenia na plaży Wielu osobom nie wystarczy także wypoczynek sportowy Wspoacutełczesny turysta oczekuje interakcji z lokal-nymi twoacutercami i społecznością inteligentnej rozrywki oraz wiedzy ndash zaspokojenia potrzeb poznawczych

W sąsiedztwie Leśnej widać to między innymi po rosną-cej popularności wszelkich form warsztatoacutew zajęć ma-nualnych czy wzrastającej liczbie interaktywnych muze-oacutew escape-roomoacutew zagroacuted edukacyjnych Przykładowe ndash najciekawsze obiekty mogące być dla nas inspiracją to iQLandia w Libercu Muzeum Karkonoskie Time Gates ndash Podziemia we Wzgoacuterzu Kościuszki w Jeleniej Goacuterze Karkonoskie Tajemnice w Karpaczu Sztolnie kompleksu RIESE w Walimiu Zagroda Sudecka w Dobkowie itp

Światowa Organizacja Turystyczna ocenia że ekoturystyka turystyka kulturowa turystyka historyczna czy inne formy turystyki bdquopoznawczejrdquo będące jeszcze parę lat temu zupełnie niszowymi formami spędzania wolnego czasu rozwijają się obecnie o wiele szybciej niż typowa turystyka wypoczynkowa

Czego oczekuje turysta bdquo3Erdquo Edukacja i rozrywka ndash udział w warsztatach ściśle zwią-zanych z lokalną twoacuterczością historią przyrodą ndash zajęcia rzemieślnicze geologiczne poznawanie zwierząt i roślin bogactwa historii Goacuternych Łużyc czy legend bdquoTwierdzy

Szyfroacutewrdquo Pomysłoacutew na atrakcyjne zajęcia mogą być setki ważne żeby zajęcia były nie tylko ciekawe ale także podane w atrakcyjnej formie ndash gry terenowej zabawy interaktyw-nej opowiadania historii odgrywania scenek (LARP RPG)

Ekscytacja emocje ndash pozytywne przeżycia muszą towarzy-szyć każdej formie zajęć edukacyjno-rozrywkowych Istotne jest jednak żeby te emocje utrwalić i zabrać ze sobą do domu Niezwykle ważnym nośnikiem emocji związanych z wakacja-mi są pamiątki W tej roli znacznie lepiej niż anonimowy przed-miot kupiony w sklepie sprawdzi się figurka kupiona od oso-biście poznanej pani Izy szklany wisiorek wykonany wspoacutelnie z panią Magdą czy okruch pięknego minerału własnoręcznie odkuty młotkiem podczas zajęć geologicznych z panią Patrycją O takim przedmiocie możemy opowiedzieć znajomym jakąś hi-storię ndash opisać warsztat osobę instruktora historię powstania danego przedmiotu jego wartość kulturową i historyczną

Zadowolony turysta bdquo3Erdquo weźmie udział w roacuteżnych zaję-ciach zapłaci za opowieść przewodnika sproacutebuje lokal-nych przysmakoacutew zabierze do domu wykonane samo-dzielnie pamiątki

Warto przyjrzeć się jak w ostatnich kilku latach rozwinę-ły się takie inicjatywy związane z produktem lokalnym jak kiermasz bdquoPerski Izerskirdquo w Kopańcu bdquoFestiwal Ducha Goacuterrdquo czy sklepy z produktami lokalnymi stanowiącymi coraz ważniejszą alternatywę dla bdquopamiątekrdquo produkowanych masowo w Azji W kilka lat stworzono od zera imprezy gro-madzące do kilku tysięcy odwiedzających W tym czasie le-śniańskie Centrum Produktu Lokalnego bdquospałordquo w zapisach strategii rozwoju lokalnego

Turystyka 3E zarabia na jakości i dopasowaniu oferty do indywidualnych potrzeb turysty a nie na skali i liczbie ob-sługiwanych osoacuteb Koncentracja na niszach z jednej strony pozwala rozwinąć biznes oparty na własnej unikalnej wiedzy i zainteresowaniach z drugiej nie wiąże się z zagrożeniami ekologicznymi czy degradacją krajobrazu jak w przypadku turystyki masowej Jest to bez wątpienia bardziej wymagają-ce dla potencjalnych przedsiębiorcoacutew wymaga nowej wie-dzy i większej kreatywności jednak korzyści mogą także być znacznie większe i bardziej trwałe niż w przypadku oferty bdquouniwersalnejrdquo opartej na tradycyjnym modelu bdquo3Srdquo

(SS)

4

bdquoOrganizacje społeczne ktoacuterych głoacutewnym celem statutowym jest rozwoacutej lokalny mogą stać się impulsem do zmian przeobrażających szarą miejscowość w prężny ośrodek ściągający turystoacutew dający zatrudnienie mieszkańcom i satysfakcję społecznikom czy przedsiębiorcom rozwijającym tam swoją działalnośćrdquo1

Koalicja na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej w Gminie Leśna jest inicjatywą społeczną dążącą do tworzenia nowych i ulepszania istniejących atrakcji turystycznych Naszym ce-lem jest poprawienie jakości życia we wsiach naszej gminy poprzez rozwoacutej produktoacutew lokalnych usług turystycznych i miejsc noclegowych

Jesteśmy przekonani że rozwoacutej lokalny zależy w roacutewnym stopniu od władz gminy jak i od umiejętności samoorganiza-cyjnych i przedsiębiorczości mieszkańcoacutew To od nas ndash właści-cieli firm agroturystyk przewodnikoacutew instruktoroacutew wszela-kich lokalnych umiejętności społecznikoacutew ndash zależy czy nasze najbliższe otoczenie będzie ładne przyjazne a życie ciekawsze i bogatsze Chcemy też by pobyt w gminie Leśna stał się dla naszych gości okazją do nauczenia się nowych rzeczy i nieza-pomnianym pełnym pozytywnych emocji wydarzeniem

Zasady działania Koalicji1 Koalicja jest formalnym porozumieniem działającym

na rzecz rozwoju turystyki na obszarach wiejskich gminy Leśna

2 Członkami Koalicji są organizacje pozarządowe ini-cjatywy społeczne oraz firmy związane z branżą tury-styczną działające na terenie gminy Leśna

3 Członkowie Koalicji działają poprzez swoich przed-stawicieli każdy z Członkoacutew ma jednego przedstawi-ciela mającego jeden głos podczas zebrania walnego Koalicji

4 Zebranie walne jest najważniejszym organem Koalicji podejmującym najważniejsze decyzje o charakterze długofalowym Kluczowe zadania zebrania walnego to decyzje programowe wyznaczanie kierunkoacutew roz-

woju przyjmowanie planoacutew działania

1 bdquoImpuls Turystyka historyczna szansą na rozwoacutej lokalnyrdquo ndash Stowa-rzyszenie Obywatele-Obywatelom Stowarzyszenie Wspierania Rozwoju IM-PULS Łoacutedź-Byczyna 2011

httpsngotekaplbitstreamhandleitem205impulspdf

określanie zadań dla poszczegoacutelnych członkoacutew Koalicji

tworzenie grup roboczych i innych organoacutew zada-niowych

przyjmowanie i usuwanie członkoacutew koalicji5 Organem koordynującym bieżące prace Koalicji jest

sekretariat powoływany na czas nieokreślony uchwa-łą zebrania walnego Zadania dla sekretariatu określa zebranie walne w formie uchwał

6 Walne zebranie Koalicji zwoływane jest co najmniej raz w roku Zebranie walne zwoływane jest na wniosek se-kretariatu lub co najmniej frac14 członkoacutew Koalicji Podczas zebrania walnego przyjmowane są i aktualizowane plany działania oraz inne decyzje związane z funkcjo-nowaniem Koalicji Decyzje zebrania walnego zapa-dają poprzez głosowania zwykłą większością głosoacutew członkoacutew obecnych podczas zebrania W uzasadnio-nych sytuacjach za zgodą zebranych można dopuścić do głosu członkoacutew nieobecnych na zebraniu poprzez głosowanie telefoniczne i internetowe

7 Przystąpienie do Koalicji następuje poprzez złożenie pisemnej deklaracji wspoacutełpracy

8 Cele szczegoacutełowe Koalicji oraz formy działania okre-ślane są w planach rocznym i długookresowym

9 Plan długookresowy przyjmuje się na okres pięciu lat plan roczny na okres roku liczonego od dnia podjęcia uchwały

Korzyści dla Członkoacutew KoalicjiDołączając do naszej sieci uzyskujesz realny wpływ na roz-woacutej turystyki wiejskiej w gminie Leśna promocję poprzez stronę wwwgminalesnapl promocję w biuletynach Koalicji bierzesz udział we wspoacutełtworzeniu materiałoacutew promocyj-nych bezpłatnych szkoleniach przydatnych szczegoacutelnie dla początkujących przedsiębiorcoacutew i zarządoacutew organizacji spo-łecznych

Po przyjęciu przez Radę Miejską planowanych uchwał przedstawiciele Koalicji wezmą także udział w projektach finansowanych z funduszy na rozwoacutej turystyki Każdy może też zgłaszać i realizować własne pomysły

Finansowanie działańZawiązanie i pierwszy rok działania koalicji jest finansowany w ramach projektu realizowanego przy wsparciu środkoacutew z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich (FIO) Jednym z ce-loacutew na pierwszy rok działania jest utworzenie mechanizmu


co Kto i dlaczego

5

samofinansowania pomysłoacutew i działań Koalicji z wpływoacutew z opłaty miejscowej (tzw opłata klimatyczna) Im więcej uda się nam pozyskać wpływoacutew z opłaty miejscowej tym większy będzie budżet na przyszłe działania rozwijające turystykę Wprowadzenie takiej metody finansowania bę-dzie wymagało przyjęcia przez obecną Radę Miejską pakie-tu uchwał przygotowanego przez Koalicję

Wiemy już że będzie to możliwe a w budżecie przygoto-wywanym na przyszły rok udało się już zapisać pierwsze 20000 zł Doliczając do tego pozyskaną w 2018 r dotację z FIO mamy realne szanse na ożywienie leśniańskiej tu-rystyki Oproacutecz samofinansowania i dotacji FIO stowarzy-szenia i fundacje wchodzące w skład koalicji będą także starały się o pozyskiwanie dodatkowych środkoacutew z Urzędu Marszałkowskiego Unii Europejskiej czy ministerstw

Plan do końca 2019 r1 Opracowanie bazy produktu lokalnego w Gminie

Leśna (produkty i usługi turystyczne) ndash baza do użyt-ku wewnętrznego wspomagające sieciowanie i two-rzenie wspoacutelnej oferty oraz oferta promocyjna dla turystoacutew na stronie www

2 Szkolenia dla członkoacutew sieci Cykl szkoleń ktoacutery kom-pleksowo odpowie na zapotrzebowanie zgłoszone przez członkoacutew sieci podczas spotkań roboczych Szkolenia odbędą się w roku 2019 i obejmą takie zagadnienia jak marka lokalna działalność odpłatna pożytku publicz-nego zagadnienia legalności sprzedaży produktoacutew lo-kalnych ndash produktoacutew spożywczych w gospodarstwach rolnych pamiątek i rękodzieła przez stowarzyszenia animacja społeczności lokalnej budowanie zespołu obsługa narzędzi informatycznych przydatnych w pra-cy zespołowej promocja w internecie i media społecz-nościowe działalność agroturystyczna ndash jak prowadzić atrakcyjną agroturystykę zagrody edukacyjne i gospo-darstwa opiekuńcze ndash rolnictwo społeczne

3 Informator ndash leśniański produkt lokalny Drukowany katalog kierowany głoacutewnie do turystoacutew przestawia-jący ofertę turystyczną naszej gminy

4 Konkursy na produkty lokalne Jesienią 2019 roku od-będą się 4 konkursy w sołectwach oraz jeden finałowy w Leśnej ndash w ktoacuterym o najwyższe nagrody będą wal-czyć laureaci konkursoacutew sołeckich Tego rodzaju kon-kursy działają zaroacutewno na zewnątrz ndash jako doskonała forma promocji gminy jak i do wewnątrz wyzwalając kreatywność i przedsiębiorczość mieszkańcoacutew uwal-niają ukryty potencjał wsi zachęcają do zdrowego kon-kurowania ośmielają do chwalenia się talentem i umie-

jętnościami W konkursie zostaną przyznane nagrody rzeczowe według decyzji Jury i regulaminu konkursu

5 Katalog produktu lokalnego i sesja fotograficzna Finałowemu konkursowi na leśniański produkt lokalny będzie towarzyszyć wykonanie profesjonalnej sesji foto-graficznej nagrodzonych i wyroacuteżnionych produktoacutew Na podstawie fotografii oraz opisoacutew dostarczonych przez twoacutercoacutew zostanie wykonany elegancki katalog produk-tu lokalnego w gminie Leśna Katalog ten posłuży do promocji gminy i działań sieci podczas targoacutew turystycz-nych będzie udostępniany organizacjom i firmom zaj-mującym się turystyką i wspieraniem rozwoju turystyki

Plan długofalowy1 Powołanie Gminnej Rady Działalności Pożytku

Publicznego grupy roboczej ds rozwoju turystyki zbudowanie dobrych relacji z władzami gminy i radą miejską ndash tak by Koalicja stała się istotnym partnerem do prowadzenia działań z zakresu promocji i rozwoju turystyki w gminie Leśna

2 Przyjęcie przez Radę Miejską uchwał opracowanych przez Koalicję zmierzających do samofinansowania działań koalicji poprzez wpłaty z opłaty miejscowej (klimatycznej)

3 Wdrożenie kluczowych pomysłoacutew przygotowanych przez członkoacutew Koalicji Sieć nowych szlakoacutew pieszych rowerowych

Nordic Walking itp Gabloty i miejsca sprzedaży oraz promocji produk-

toacutew lokalnych ndash umieszczone w roacuteżnych punktach naszej gminy i gmin sąsiednich

Stałe mechanizmy promocyjne zintegrowane z pro-mocją gminy (www wyjazdy na targi foldery miej-sca dystrybucji ulotek itd)

4 Organizacja konkursoacutew na produkty lokalne wdroże-nie nagrodzonych produktoacutew do stałej sprzedaży w kil-ku punktach na terenie gminy oraz w miejscach gdzie przebywa wielu turystoacutew (Zamek Czocha Świeradoacutew Zdroacutej Wolimierz i inne)

5 Włączenie do wspoacutełpracy organizacje i firmy z terenu miasta Leśna utworzenie centrum produktu lokalnego na dworcu PKP w Leśnej (zgodnie ze Strategią Rozwoju Gminy 2014) ndash ścisła wspoacutełpraca z władzami gminy i lobbing na rzecz realizacji tego pomysłu

Dołącz do nas wwwgminalesnaplkoalicja mail koalicjagminalesnapl telefon 507 522 542

6

7

8

wolimierz i PobiednaWolimierzndash wieś ktoacutera od paru lat przechodzi duże przeobrażenie Motorem zmian jest oddolnie zorganizowana aktywna spo-łeczność ktoacuterej praca opiera się w znacznej mierze na wo-lontariacie Oczywiście z rozwoju turystycznego korzysta coraz więcej osoacuteb jednak najpierw trzeba było bdquozainwesto-waćrdquo sporo czasu w rozmowy budowanie więzoacutew wspoacuteł-pracy i działania społeczne

Punktem zwrotnym w najnowszej historii Wolimierza było przystąpienie sołectwa do Programu Odnowy Wsi w 2011 r oraz udział w warsztatach mających wspomoacutec opracowanie strategii rozwoju ktoacutera przygotowała grunt do dalszego działania na rzecz rozwoju Wolimierza

Od tamtej pory we wsi zaszły zmiany na tyle znaczne że Wolimierz został wyroacuteżniony w 2013 r nagrodą specjalną przyznaną przez Urząd Marszałkowski w konkursie Odnowy Wsi Dolnośląskiej za zachowanie ładu przestrzennego kul-turowego i aktywność społeczną a w 2017 zdobył drugie miejsce w konkursie na Najpiękniejszą Wieś Dolnego Śląska

Obecnie Wolimierz stawia na poszukiwanie unikalnych ta-lentoacutew i poprzez organizację konkursoacutew na produkty lokal-ne rok po roku odkrywa rosnący potencjał wiedzy i umie-jętności mieszkańcoacutew

Wolimierz to obecnie największa i nadal rosnąca baza noclegowa w gminie Leśna We wsi mieści się ponad 250

miejsc noclegowych w kilkunastu agroturystykach i do-mach gościnnych Oproacutecz noclegoacutew stale rośnie roacuteżno-rodność oferty turystycznej Przedstawiamy poniżej kilka istotnych produktoacutew Wolimierza zgłoszonych do bazy in-formacyjnej Koalicji

1 Stowarzyszenie Wolimierz ndash kompleksowa oferta dla firm urzędoacutew i innych grup wykorzystująca potencjał wsi i okolic ndash wyjazdy integracyjne szkolenia zajęcia wolontariatu pracowniczego gry i zabawy zespołowe według własnych scenariuszy dystrybucja pamiątek ndash torby lniane rękodzieło koszulki pocztoacutewki itp

2 Dom Przysłupowy Educare ndash Marek Seifert oproacutecz noclegoacutew w zabytkowym domu znajdującym się na liście bdquoKrainy Domoacutew Przysłupowychrdquo oferuje zajęcia edukacyjne bdquoSkąd się bierze serrdquo w ramach bdquoOwczej zagrody Educarerdquo Obok domu rośnie ponad dwustu-letnia tuja olbrzymia ndash drzewo występujące rzadko na Pogoacuterzu Izerskim Będzie ona jednym z elementoacutew powstającej przyrodniczej ścieżki spacerowej

3 Dom Gościnny Przydębie ndash Wiesława Dowchań ofe-ruje oproacutecz noclegoacutew warsztaty barwienia i malo-wania tkanin Unikalny artystyczny klimat Przydębia wzmacnia galeria przedmiotoacutew rękodzielniczych i niepowtarzalnych starych narzędzi i przedmiotoacutew użytkowych

4 Chata na Borowinowej ndash Aldona i Andrzej Olek ofe-rują oproacutecz noclegoacutew zajęcia edukacji przyrodniczej bdquoBorowinowa Kniejardquo

5 W agroturystyce Husky Farm można posłuchać wykła-doacutew i prezentacji o psich zaprzęgach oraz zagrać w tur-niej mini-golfa na profesjonalnym mini polu golfowym

6 Szklana Kuźnia ndash warsztaty rękodzielnicze ze szkłem ndash malowanie oraz tworzenie własnych ozdoacuteb i przed-miotoacutew ze szkła Galeria szkła artystycznego Magdy Kuźniarz wielokrotnie nagradzana w wielu konkur-sach lokalnych i regionalnych

7 Szkoacutełka łucznicza Zefar ndash Bartek Jankowski Zajęcia strzelania z łuku sportowego dla dorosłych i dzieci

8 Przejazdy bryczką i saniami ndash Waldemar Puchalski ndash wycieczki konne dla grup zorganizowanych i gości agroturystyk

9 Przetwory chwastożery oraz maceraty i octy z orze-choacutew i zioacuteł i owocoacutew ndash oferta Marka Wąsa lokalnego twoacutercy cenionych past przypraw i przetworoacutew takich jak pesto z pokrzywy chrzanowe wasabi wolimier-skie czy gąszcz pigwowy

10 Miody przetwory owocowe i inne produkty prosto od rolnikoacutew dystrybuowane w agroturystykach oraz bezpośrednio w domach wytwoacutercoacutew

9

wolimierz i PobiednaPobiedna ndash największa wieś naszej gminy kiedyś miasteczko ma nadal ogromny potencjał rozwoju usług turystycznych Najważniejsze atuty Pobiednej to położenie obok coraz chętniej odwiedzanego Świeradowa-Zdroju i czeskiej gra-nicy rosnąca popularność Wolimierza i mieszczącej się w Pobiednej Stacji Wolimierz oraz przede wszystkim świetne warunki do rozwoju turystyki historycznej ndash pałac wieże widokowe zabytkowy cmentarz pomniki przyrody czy historia włoacutekiennictwa i fabryki żakardoacutew ndash nadal żywa umiejętnościami i wiedzą wielu mieszkańcoacutew

Od dwoacutech lat Pobiedna ruszyła w ślady Wolimierza ndash przy-stępując do programu Odnowy Wsi Dolnośląskiej Pojawiają się nowe pomysły i ludzie coraz lepiej działa stowarzyszenie bdquoCzas na Pobiednąrdquo Poniższa lista pobiedniańskich atrakcji to zaroacutewno już działająca oferta jak i pomysły zaczerpnięte z bazy Koalicji i wpisane do sołeckiej strategii rozwoju

1 Teosiowo ndash Dom Stolarza ndash Krzysztof Tekliński Tworzenie designerskich wyroboacutew wystroju wnętrz warsztaty tworzenia sprzętoacutew domowych z roacuteżnych materiałoacutew (drewno złom szkło stal i inne materiały z recyklingu) Galeria roacuteżności

2 Przewodnik goacuterski przyrodniczy i geologiczny ndash Patrycja Ościak ndash usługi przewodnickie wieczor-ne opowiadanie legend prezentacje multimedialne oraz warsztaty geologiczne dla dzieci i dorosłych Uczestnicy mogą samodzielnie wydłubać z kamienia granaty czy inne ciekawe elementy Przy okazji po-znają wiek geologiczny pobliskich Goacuter Izerskich oraz dowiedzą się jak je podziwiać aby nie niszczyć cen-nych odkrywek geologicznych

3 Wypożyczalnia rakiet śnieżnych ndash sprzęt dla dzieci i dorosłych do przemieszczania się zimą po głębokim śniegu pozwala na delektowanie się ciszą i spokojem uśpionej przyrody Otulone śniegiem drzewa krzewy sprawiają że wędrowiec przenosi się do bajecznej krainy Ciekawa alternatywa dla nart

4 Zabytki historyczne stanowiące kanwę do wycie-czek historycznych z przewodnikiem zajęć edukacyj-nych sprzedaży pamiątek Pałac rodziny von Gersdorf ndash zabudowania pała-

cowe z XVIII wieku w pięknym parku Ruiny kościoła ewangelickiego ndash po kościele po-

zostały resztki muroacutew przylegające do ruiny wieży ktoacutera może zostać zagospodarowana jako wieża widokowa

Wieża Mon Plaisir ndash ruiny zabytkowej wieży wido-kowej z XVIII wieku w ktoacuterej mieściło się obserwa-torium astronomiczne

Cmentarz w Pobiednej ndash zabytkowe płyty nagrob-ne z XVIII i XIX wieku Wśroacuted nich nagrobek Adolfa Traugotta von Gersdorf ndash naukowca założyciela Goacuternołużyckiego Towarzystwa Naukowego ktoacutere działa do dziś w Niemczech i dysponuje cennymi zbiorami naukowca

Fabryka tkanin obiciowych i tkalnia bdquoFatmardquo ndash zabytkowe hale fabryczne z lat osiemdziesiątych XIX ktoacutere powstały jako zakłady pod nazwą bdquoJG Schiller Pluschfabrikrdquo Idealne miejsce na żywe mu-zeum prezentujące pracę na krosnach

Dworek Saraswati ndash zabytkowa willa-hotel z za-dbanym parkiem o powierzchni trzech hektaroacutew

5 Obiekty przyrodnicze i widokowe Bukowy Park ndashpozostałości założenia parkowe-

go z XVIII w w pobliżu ruiny wieży Mon Plaisir

10

ndash wieś między Leśną a Wolimierzem przez wielu tury-stoacutew traktowana głoacutewnie jako miejsce przejazdu między Świeradowem-Zdroacutej a Leśną i Zamkiem Czocha zaczyna co-raz mocniej rozwijać swoją ofertę warsztatową i pobytową W znacznej mierze jest to zasługa stowarzyszenia bdquoNasze miejsce na Świecierdquo Najbardziej charakterystycznym obiek-tem przyciągającym turystoacutew do Świecia jest bez wątpienia Zamek Miecz Może się jednak okazać że dzięki powstającej świetlicy i zagospodarowaniu bdquoplacu strażackiegordquo Świecie zacznie być rozpoznawalne także jako miejsce wytwarzania i sprzedaży produktoacutew lokalnych ndash pamiątek i kulinarioacutew

Od zeszłego roku Świecie włączyło się w program Odnowy Wsi Dolnośląskiej oraz przygotowało sołecką strategię roz-woju Wspoacutełpraca z Wolimierzem i Pobiedną może zaowo-cować wspoacutelną ofertą wykorzystującą rosnący potencjał całego południa gminy Leśna

Aktualna oferta Świecia oraz już opracowane pomysły to

1 Zamek Miecz w Świeciu ndash Żaneta i Damian Ganusze-wicz ndash obiekt średniowieczny wieża mieszkalna i część pałacowa z XVIII w oraz XVII wieczny budynek gospo-darczy z kaplicą Obiekt przygotowywany do ruchu tu-rystycznego Zamek odsłonięty i przygotowany w for-mie plenerowej Docelowo ma pełnić funkcję kawiarni i muzeum związanego z historią obiektu i regionu Goacuter-nych Łużyc Kaplica zamkowa została wyświęcona i można w niej zawierać śluby konkordatowe

2 Ceramika artystyczna Iza Pachulska ndash działająca od ponad 20 lat pracownia ceramiki organizuje warsztaty na miejscu oraz wyjazdowe z możliwością poacuteźniejsze-go wypalenia wykonanych przez dzieci i dorosłych na-czyń i ozdoacuteb Iza wykonuje bardzo popularne w okolicy gliniane aniołki także na zamoacutewienie np z dedykowa-nym napisem czy w określonej kolorystyce

3 Stolarnia rękodzielnicza Hebelart ndash Tomasz Walczak ndash wykonywanie prac na zamoacutewienie według wła-snych projektoacutew i w oryginalnym wzornictwie pro-dukcja pamiątek jak np drewniany kogut świeciański stający się charakterystycznym dla Świecia produk-tem lokalnym

4 Bikoacutewka ndash ponad stuletni dom atrakcyjne położo-ny na łonie natury to nie tylko agroturystyka ale też miejsce produkcji sok jabłkowego z własnego sadu tłoczony praską ręczną sprzedawany w szklanych opakowaniach na wynos Bikoacutewka przygotowuje tak-że warsztaty kulinarne dla dużych i małych bazujące na surowcach z lokalnych ogrodoacutew sadoacutew przydo-mowych oraz roślinach rosnących dziko

Z południowego skraju parku rozpościera się przepiękny widok na Goacutery Izerskie

Wzgoacuterze Ławeczkandash pagoacuterek z niesamowi-tym klimatem i widokiem na Goacutery Izerskie tuż obok zabytkowego parku Adolfa Traugotta Gersdorfa

Oferta łącząca Wolimierz i Pobiedną to Łużyczanki ndash warsztaty kulinarne i rękodziel-

nicze na ludowo oraz koncerty muzyki ludo-wej według autorskiego programu

Stacja Wolimierz ndash miejsce letnich festi-wali gromadzących łącznie w ciągu roku kilka tysięcy turystoacutew Stacja oferuje także warsztaty muzyczne teatralne cyrkowe oraz usługi przewodnika po Wolimierzu imprezy okolicznościowe takie jak urodziny spotka-nia integracyjne wyjazdy firmowe czy na-wet wesela (największe na ponad 200 osoacuteb) Stacja Wolimierz stała się w ostatnich latach jednym z bardziej rozpoznawalnych ośrod-koacutew kultury alternatywnej i ekologicznej oraz miejscem pracy i nauki dla wolontariuszy przyjeżdżających z całego świata

Atelier Wolimierz ndash koncerty imprezy warsz-taty w pięknej scenerii Goacuter Izerskich możli-wość uczestnictwa w wydarzeniach kultural-nych z artystami z całego świata Budynek z salą koncertowa remontowany w większości z materiałoacutew recyklingowych

Czarna Aleja ndash aleja starych drzew głoacutew-nie kasztanowcoacutew prowadząca z Pałacu von Gersdorfa do Wolimierza Legenda moacutewi że w bezksiężycowe noce pojawia się w niej jeź-dziec bez głowy Pomiędzy drzewami piękny widok na Goacutery Izerskie Idealna do spaceroacutew oraz wycieczek rowerowych

Świecie

11

5 Najlepszy dzik na Świecie ndash znany też jako bdquoDzik Pana Gieniardquo Dzik serwowany z pieczonymi ziemniakami i z suroacutewką z kapusty (także ze Świecia) przez miesz-kańcoacutew wsi Tradycję rozpoczął myśliwy i strażak Pan Gienek jest to danie pojawiające się głoacutewne podczas większych wiejskich imprez jak dożynki i festyny

6 Mioacuted z Rodzinnej Pasieki Męcina oraz mydła SPAzULA ndash naturalne mydła z dodatkiem produktoacutew pszczelich oraz lokalnych zioacuteł i roślin

7 Przewodnik historyczny ndash Jarosław Jaworski z dużą wiedzą i znajomością historii regionu prowadzi wy-cieczki po całej gminie Leśna i dalszej okolicy

8 Kościoacuteł i cmentarz w Świeciu ndash powstał około 1649 r na fundamentach wcześniejszego z XIV w Kościoacuteł ten uległ zniszczeniu pod koniec wojny trzydziestoletniej Większość wyposażenia pochodzi z XVIII w Na co dzień kościoacuteł jest zamknięty otwierany jest tylko na msze dlatego do zwiedzania potrzebny przewodnik lub osoba ktoacutera otworzy kościoacuteł

9 Przewodnik-edukator przyrodniczy ndash Katarzyna Męcina prowadzi wycieczki i zajęcia edukacyjne dla dzieci dorosłych czy osoacuteb starszych dzieląc się dużą wiedzą przyrodniczo-leśną

10 Malarstwo ndash Kaja Pachulska Wykonuje produkty rzemieślnicze i artystyczne głoacutewnie obrazy malar-stwo ilustracje na specjalne zamoacutewienia lub według własnych pomysłoacutew i wzoroacutew Dużą popularnością cieszą się kolorowe słonie Jolefanty ktoacutere zdobią wnętrza wielu domoacutew w okolicy

Kościelniki Goacuterne i Średnie oraz Szyszkowa aktualnie są najsłabiej reprezentowane w Koalicji na rzecz rozwoju turystyki w gminie Leśna Dlatego bardzo zachęcamy mieszkańcoacutew tych wsi do włączenia się w prace naszej koalicji Poacutełnocna część naszej gmi-ny ma duży potencjał ndash potrzeba tylko osoacuteb ktoacutere są gotowe go mądrze zagospodarować Największy potencjał to obiekty historyczne ndash pałace dwoacuter unikalny XII wieczy kościoacuteł pw Najświętszej Marii Panny budynki folwarczne oraz zabytki przyrodni-cze ndash Dąb Szyszkowiak Wielki Las Lubański zabyt-kowy park z unikalnym miłorzębem Niestety więk-szość obiektoacutew historycznych jest w złym stanie Przekształcone na mieszkania lub stojące pusto jak pałac w Kościelnikach Goacuternych mogą obecnie przy-ciągać jedynie najbardziej zagorzałych miłośnikoacutew za-bytkoacutew Warto jednak by wszystkie trzy wsie opraco-wały strategię rozwoju i aktywizacji społecznej

Niewykorzystanym potencjałem tych wsi są malowni-cze drogi nadające się świetnie do jeżdżenia rowerami szosowymi ndash jak droga powiatowa przez Szyszkową czy droga z Kościelnik w kierunku Grodnicy lub Bożkowic Połączenie Bożkowic ze Stankowicami mo-stem na miejscu starego zwalonego mostu drewnia-nego dałoby możliwość utworzenia bardzo atrakcyj-nych tras przez naszą gminę na rodzinne rekreacyjne przejazdy z daleka od głoacutewnego ruchu drogowego na drodze wojewoacutedzkiej

Ważnym miejscem dla rozwoju produktu lokalnego może stać się restauracja Babie Lato ktoacuterej właści-ciele włączyli się w działania naszej sieci Babie Lato może wkroacutetce stać się jedną z lokalnych bdquocentralrdquo rozwoju produktoacutew lokalnych ndash szczegoacutelnie kulina-rioacutew a także sprzedaży pamiątek

W Szyszkowej działają pasieki pszczelarskie mieszka producent rękodzieła z drzewa oliwnego prowadzone są też warsztaty relaksacyjne dla dorosłych i dzieci ndash malowanie mandali aktywna medytacja w sercu na-tury Mandale malowane przez Agnieszkę Czarnecką ndash mieszkankę Szyszkowej kupowane są jako orygi-nalna ozdoba domu a warsztaty malowania mandali można zorganizować w dowolnym miejscu

szyszKowa KoŚcielniKi

Świecie

12

Grabiszyce i MiłoszoacutewDrugie po Pobiednej pod względem liczby mieszkańcoacutew wśroacuted miejscowości wiejskich ndash Grabiszyce położone są nieco na uboczu Rozległe i administracyjnie podzielone na Dolne Średnie i Goacuterne ciągną się malowniczo aż po granicę z Czechami Zresztą to przygraniczne położenie zaważyło na charakterze powojennego osadnictwa we wsi Zaraz po wojnie przeważało osadnictwo wojskowe a od 1949 działała tu Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza W 2017 roku zamknięta została szkoła podstawowa ktoacutera działała w jednym z grabiszyckich pałacoacutew a wieś straciła nie tylko placoacutewkę edukacyjną ale roacutewnież doskonały punkt wyjścia do integracji mieszkańcoacutew

Szczęśliwie w Grabiszycach w jednej z sal w ogromnej świetlicy wiejskiej nadal organizowane są zajęcia dla dzie-ci Od zajęć z młodzieżą zaczęła działania we wsi prężna Fundacja Dziki Zachoacuted Ten projekt zakończył się wydaniem książki na bazie wspomnień mieszkańcoacutew wsi Nowego wiatru w żagle nabrało Stowarzyszenie bdquoGrabiszycerdquo ktoacute-re w zeszłym roku opracowało trasę pieszą prowadzącą m in do Stożka Perkuna i Światowita czyli wulkanicznych stożkoacutew bazaltowych pomnikoacutew przyrody nieożywionej w Grabiszycach

Bazalt i inne minerały mogą okazać się błogosławieństwem dla wsi i jej największą atrakcją turystyczną Już teraz z powodu znajdowanych tu unikatowych okazoacutew kalcytu Grabiszyce stały się miejscem znanym każdemu pasjona-towi minerałoacutew w Polsce i na świecie a same okazy wy-stawiane są na wielu wystawach Z drugiej strony czynna kopalnia bazaltu przyczynia się do dewastacji środowiska a hałas i pył stanowią duże utrudnienie w codziennym ży-ciu zresztą nie tylko dla mieszkańcoacutew wsi

Atrakcje turystyczne mieszczące się w Grabiszycach to min

1 Fabryka Chusteczek udostępnia dla turystoacutew cały wolno stojący domek a oproacutecz miejsc noclegowych ma unikatową oferta dodatkową ktoacutera obejmuje min wypiek chleba i pizzy w piecu chlebowym wy-kłady o historii lokalnej wycieczki samochodami tere-nowymi warsztaty wokalne prezentację oraz naukę śpiewu ludowego masaż tajski wyroby z drewna wyciskanie soku z jabłek kiszenie kapusty warsztaty rzemiosła i umiejętności wiejskich np koszenie kosą cięcie i rąbanie drewna jazda ciągnikiem

2 Powierzoacutewka ktoacutera jest oficjalnym punktem informacji turystycznej Gminy Leśna ma do zaoferowania miejsca noclegowe w klimatycznym wiejskim domu z ogroacuted-kiem warzywnym i własnymi przetworami Prowadzą

ją osoby pasjonujące się regionem i jego historią za-bytkami fotografią i szydełkowaniem Działa tu strzel-nica sportowa (łucznictwo i pneumatyka) a właścicie-le posiadają uprawnienia instruktora ochrony przyrody krajoznawstwa oraz prowadzenia grup turystycznych

3 Lusatia Farm urządzone w domu szachulcowym po-łożone jest w pięknym zakolu potoku Grabiszoacutewka w otoczeniu majestatycznej natury

4 Zielone Wzgoacuterze 52 ndash agroturystyka urządzona w ponad dwustuletnim domu szachulcowym ktoacutere-mu właścicielka stara się przywroacutecić świetność za-chowując jak najwięcej oryginalnych elementoacutew Do wojny była tu karczma z zajazdem konnym zajazd pocztowy i karczma sądowa Znajduje się tu roacutewnież galeria ktoacutera promuje rękodzieło Pogoacuterza Izerskiego i kolejny punkt informacji turystycznej Jest roacutewnież mała kawiarnia dostępna dla gości zaroacutewno nocują-cych w obiekcie jak i przejezdnych W przyszłym roku planowane jest otwarcie grill-baru

Dolina Pałacoacutew w Grabiszycach to trzy obiekty

1 XIX wieczny pałacyk w Grabiszycach Goacuternych wraz z folwarkiem oraz czterohektarowym parkiem jest dzi-siaj używany do organizowania małych imprez jest tutaj sala konferencyjno-wystawowa Na terenie parku znaj-dują się roacutewnież dwa stawy obfitujące w ryby otoczone starodrzewiem głoacutewnie dębami Udostępniane są one dla amatoroacutew wędkowania Właściciel pałacu Andrzej Bochenek prowadzi firmę Szach ktoacutera od trzydziestu lat eksportuje szachy i rękodzieło na cały świat W pa-łacu planuje otworzyć galerię i wystawę swoich produk-toacutew poszerzonych o nowe szachy łużyckie Dodatkowo jako wielki fan dwoacutech koacutełek organizuje wycieczki ro-werowe do Czech i Niemiec oraz po okolicy podczas ktoacuterych opowiada o lokalnej historii Wycieczki tema-tyczne o charakterze przyrodniczym prowadzi Jolanta Loritz-Dobrowolska biolog przyrodnik aktywny dzia-łacz TOPiK i twoacuterca wielu projektoacutew ekologicznych

2 Pałac w Grabiszycach Średnich ktoacuterego początki się-gają 1760 roku i ktoacutery był następnie stopniowo roz-budowywany przez kolejnych właścicieli przez co na-brał eklektycznego charakteru Po wojnie mieściła się tu Szkoła Podstawowa im Jana Brzechwy zamknięta w 2017 roku Obecnie pałac stoi pusty ale Fundacja Dziki Zachoacuted opracowuje koncepcję zagospodarowa-nia pałacu na szkołę rzemiosła

3 Pałacyk w Grabiszycach Dolnych ndash pochodzi z II poł XIX w posiada piękne wejście z portykiem kolumno-wym otoczony wspaniałymi drzewami

13

MiłoszoacutewMiłoszoacutew kojarzy się przede wszystkim z przejściem gra-nicznym z Czechami Dziś wydaje się to nie do pomyśle-nia ale do 2006 roku granicy nie można było przekroczyć inaczej niż na pieszo na rowerze motorze lub traktorze Trudno oszacować czy takie bdquookno na światrdquo rzeczywiście służyło kontaktom przygranicznym i zaważyło na dzi-siejszej sytuacji Miłoszowa W latach II wojny światowej w miejscowości znajdowała się filia hitlerowskiego obozu Gross-Rosen Pamięć o tym przywroacutecił Janusz Skowroński ze Stowarzyszenia Zamek Czocha ktoacutery w 2015 re-alizował tu projekt finansowany z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich Organizowane były spotkania młodzież z Gimnazjum w Leśnej wykonała plenerowe widowisko te-atralne Odgrywane były roacutewnież rekonstrukcje historycz-ne w ktoacuterych udział brali mieszkańcy wsi Powstała książka bdquoArbeitslager Hartmannsdorf ndash zapomniana filia KL Gross-Rosenrdquo Dziś w miejscu po obozie stoi pamiątkowy obelisk

Miłoszoacutew nie jest kojarzony z zapleczem turystycznym choć działają tu trzy agroturystyki z ktoacuterych najbardziej znaną i z najbogatszą ofertą jest Farma pod Wulkanem w ktoacuterej goście mają możliwość wziąć udział w pieczeniu chleba robieniu przetworoacutew pracach w ogrodzie ekolo-gicznym oraz pogadankach o ekologii zdrowym żywieniu i ziołolecznictwie Znakiem rozpoznawczym tego miejsca jest szeroka oferta rękodzieła (obrazy rzeźby dekoracje karty okolicznościowe biżuteria świeczniki) oraz warsz-taty podczas ktoacuterych można się nauczyć jak samemu wy-konać atrakcyjne pamiątki

Wspoacutelne atrakcje Grabiszyc i MiłoszowaObydwie wsie rozdziela wzgoacuterze na ktoacuterym umiejscowio-ne są pomniki przyrody nieożywionej ndash Stożki Perkuna i Światowida Pomysły zagospodarowywania tych atrakcji wychodzą z obu wsi

bdquoSabat na wulkanierdquo to pomysł na cykliczną imprezę przy Stożku Perkuna ktoacutery zrodził się w Farmie pod Wulkanem Impreza ma przyciągnąć zaroacutewno mieszkańcoacutew i turystoacutew oraz służyć integracji roacuteżnych grup artystycznych ręko-dzielnikoacutew animatoroacutew lokalnych wytwoacutercoacutew Ma rozsła-wić to miejsce i gminę w kraju i na świecie

Stowarzyszenie Grabiszyce zwroacuteciło uwagę na koniecz-ność lepszego oznakowania dojścia do tych wulkanicz-nych zabytkoacutew oraz brak małej infrastruktury turystycz-nej Opracowana przez Stowarzyszenie trasa turystyczna bdquoKupałardquo uwzględnia oba stożki

Wzgoacuterze między Grabiszycami a Miłoszowem to potencjal-nie kilka punktoacutew widokowych z zapierającymi dech dale-kimi perspektywami na Goacutery Izerskie i Karkonosze

14

15

16

stanKowiceStankowice wyroacuteżnia z jednej strony bardzo korzystne poło-żenie w bezpośrednim sąsiedztwie Zamku Czocha i plaż nad Jeziorem Leśniańskim z drugiej stosunkowo dobrze zachowa-ny rolniczy charakter wsi co dla niektoacuterych turystoacutew może być dodatkową zachętą do spędzenia tu wolnego czasu Działa tu kilka organizacji pozarządowych ich działania przyczyniają się do aktywizowania mieszkańcoacutew i sprzyjają rozwijaniu po-tencjału sołectwa Dzięki temu sołectwo może pochwalić się już dwiema publikacjami o własnej historii (Stowarzyszenie Razem Możemy Więcej) O społecznym potencjale wsi świadczy też hucznie obchodzone 70-lecie szkoły podstawo-wej w Stankowicach i fakt że szkoła przez kilka ostatnich lat prowadzona była przez stowarzyszenie NIWA W 2014 roku odbył się pilotażowy Festiwal Rzemiosł i Jadła ktoacutery miał bu-dować podstawę do budowania lokalnej marki i poszukiwania lokalnych produktoacutew Wieś przystąpiła do programu Odnowa Wsi Dolnośląskiej i posiada Sołecką Strategię Rozwoju

1 Kasia i Łukasz Szczepańscy ndash Stankowice 37a to ad-res pod ktoacuterym już wkroacutetce na turystę czekać będzie wiele atrakcji Od znanego już w niektoacuterych kręgach izerskiego cydru ze Stankowic przez rosnący na czterech hektarach labirynt z wierzby do całorocznej krytej strzelnicy gdzie pod okiem instruktora można będzie uczyć się min strzelectwa sportowego

2 Stadnina Izery Asi i Grzegorza Chyłkoacutew to prężnie działająca hodowla konika polskiego wyroacuteżniona zło-tym odznaczeniem za wkład w rozwoacutej polskiej ho-dowli koni Oproacutecz wakacji w siodle gospodarstwo stwarza możliwość poznania wielu rodzimych ras zwierząt (owca wrzosoacutewka kurki zielononoacuteżki gęsi kaczki i inne)

3 Gospodarstwo agroturystyczne Polana ndash ogromny piękny dom otoczony zielenią i sadem przyciąga gości niezwykłym klimatem i gościnnością

4 Agroturystyka Leniuchy ndash właścicielka pięknie odre-staurowanego domu z nowo wybudowanym stylowym budynkiem proponuje leniuchowanie w dobrym stylu ndash na łonie natury bez pośpiechu w wiejskim klimacie

5 Baobabka ndash poniemiecki dom z 1864 r remontowany tradycyjnymi metodami i naturalnymi materiałami to świetne miejsce to prowadzenia warsztatoacutew szkoleń spotkań rodzinnych Posiada przestrzenie warsztato-we i miejsca do wspoacutelnego wypoczynku Gospodarze postawili na ekologię prostotę i dziką przyrodę

6 Kuchnia polowa Adama Mroza to smaczne trady-cyjne potrawy (grochoacutewka bigos kwaśnica kiełba-

ski) przygotowane w wojskowej kuchni polowej z lat 70-tych Kuchnia jest mobilna i opalana drewnem Oproacutecz tego do nabycia są miody z własnej pasieki

Miejsca cenne przyrodniczo i krajobrazowo1 Wzgoacuterze Leszczynki z malowniczym punktem wi-

dokowym na Jezioro Leśniańskie Zamek Czocha i dalej na Bożkowice i Lubań W tym miejscu stoi już wiata z miejscami do siedzenia a w pobliżu działa Agroturystyka Leszczynki w ktoacuterej można posma-kować wybitnych pierogoacutew pani Irenki

2 Nieoznaczona i bez infrastruktury Goacutera Wojkowa (502 m npm) z oszałamiającą panoramą Pogoacuterza i Goacuter Izerskich oraz Karkonoszy To najwyższy szczyt Pogoacuterza Izerskiego

3 Las i rozlewiska przy źroacutedłach stankowickiego strumie-nia ndash nieoznaczone i znane tylko bardzo wąskiej grupie osoacuteb zafascynowanych takim ekosystemem Ciekawe nie tylko ze względu na walory przyrodnicze ale roacutew-nież przez pozostałości po być może poniemieckim systemie retencji wody w goacuternym biegu strumienia

4 Niebieski szlak turystyczny od Zamku Czocha do Zamku Świecie częściowo przebiega przez Stankowice ndash przy Wzgoacuterzu Leszczynki i dalej na Wojkową następnie do ruin leśniczoacutewki ostatniego właściciela Zamku Czocha ndash Ernesta Guumltschowa i da-lej do Świecia Planowane są kolejne trasy piesze i ro-werowe wokoacuteł Stankowic

5 Kościoacuteł Matki Boskiej Anielskiej pochodzący z XIV wieku to największy zabytek architektury we wsi Z oryginalnego wnętrza pozostała ambona oraz nie-czynne organy Pochodzący z kościoła malowany na drewnie ołtarz z XVI wieku przedstawiający rodzinę Nostitzoacutew (w rękach ktoacuterych Zamek Czocha pozosta-wał przez blisko 250 lat) znajduje się obecnie w mu-zeum w Goumlerlitz Wokoacuteł kościoła umieszczone są epi-tafia z ktoacuterych najstarsze pochodzą z XVI wieku

6 Poniemiecka remiza strażacka ktoacuterej losy się jeszcze ważą Jednym z pomysłoacutew było urządzenie tu wiej-skiego mini-muzeum z pamiątkami z historii wsi

7 Imponujące poniemieckie założenia gospodarskie wskazujące na zamożność dawnych mieszkańcoacutew Stankowic położone nie przy strumieniu a raczej na wzgoacuterzach z bezpośrednim dostępem do poacutel i łąk W jednym z takich kompleksoacutew poniemieckich bu-dynkoacutew powstanie wkroacutetce browar rzemieślniczy

17zacisze złoty PotoK złotniKi sucha bartoszoacutewKa

To najmniejsze miejscowości w gminie z ktoacuterych najbardziej rozpoznawalne są Złotniki z charakterystyczną miejską za-budową wokoacuteł rynku i ratuszem Rynek i ratusz świadczą o lepszych czasach w historii wsi ktoacutera kiedyś miała pra-wa miejskie Warto podkreślić że mieszkańcy już kilkukrot-nie musieli dokonać nagłych zwrotoacutew w kierunku innych niż dotychczasowe źroacutedeł utrzymania Zajęli się tkactwem gdy okazało się że złoża złota były mniejsze niż się spo-dziewano i szybko się wyczerpały Gdy budowano zaporę nad Kwisie wykorzystali szansę i porzucili podupadają-ce tkactwo na rzecz raczkującej tu turystki Przed II wojną światową Złotniki były kwitnącą miejscowością letniskową z przystaniami kąpieliskami oraz młodzieżowym ośrodkiem wodnym (Jugendseehaus) nad brzegami jeziora Po wojnie nie powroacutecono do tych zajęć turystyka przeniosła się do dużych ośrodkoacutew zakładowych założonych poza Złotnikami Złotniki stały się w przeważającej mierze rolnicze

Ratusz jest największym atutem i jednocześnie ogrom-nym problemem Złotnik Znajdujący się w prywatnych rę-kach budynek przyciąga uwagę przejeżdżających tamtędy turystoacutew niestety jego stan techniczny oraz brak jakiejkol-wiek infrastruktury turystycznej uniemożliwia zwiedzanie Budynek chyli się ku upadkowi w sensie dosłownym i pew-nie za kilka lat nie będzie innego wyjścia niż go rozebrać A z powodzeniem moacutegłby być atrakcyjnym centrum tury-styki w Złotnikach Jest pod nadzorem konserwatora

O zagospodarowanie prosi się zresztą cały plac w ryn-ku Remontowane własnym sumptem proste kamieniczki

w rynku robią pozytywne wrażenie warto pomyśleć o spoacutej-nym planie wypełnienia tej przestrzeni w sposoacuteb wygodny dla mieszkańcoacutew i atrakcyjny dla turystoacutew

Zacisze rozsławiły panie aktywne w Kole Gospodyń Wiejskich bdquoZaciszankirdquo Dysponują zapleczem gastrono-micznym i świetlicą wyremontowaną w 2013 roku jedną z ładniejszych w gminie Planują wyjazdy na targi szkolenia i warsztaty W dwoacutech gospodarstwach w Zaciszu można zamoacutewić pieczone prosię

To nie jedynie produkty z Zacisza pochodzące z rolnic-twa ktoacutere sprzedawane są turystom Wzięcie wśroacuted tury-stoacutew mają jaja sery mleko i warzywa Pan Adam Wroński z Bartoszoacutewki nawiązał wspoacutełpracę z agroturystykami z Wolimierza ktoacuterym regularnie dostarcza zdrowych lo-kalnych warzyw owocoacutew nabiału z własnego gospodar-stwa Takie inicjatywy są cenne dla wszystkich stron biorą-cych w nich udział do tego stymulują lokalną gospodarkę Warto by zawiązywało się więcej takich porozumień mię-dzy rolnikami a właścicielami agroturystyk

Złoty Potok znany jest przede wszystkim z dużego ośrodka wypoczynkowego Złoty Potok Resort pięknie położonego nad jeziorem Działają tu roacutewnież dwie agroturystyki Do przyjazdoacutew zachęca bliskość jeziora oraz uroczej doliny Kwisy ktoacutera choć stosunkowo mała miejscami przypomina majestatyczne goacuterskie rzeki

18

KijKi KoacutełKa i PodKowyW informatorze koncentrujemy się przede wszystkim na potencjale rozwojowym turystyki bdquo3Erdquo nie należy jednak zapominać że w wielu przypadkach będzie ona jedynie do-datkiem do oferty turystyki rekreacyjnej i sportowej Tutaj potencjał mamy ogromny Rozległe otoczone bujną przy-rodą pośroacuted pięknych panoram Pogoacuterza Izerskiego tereny naszej gminy idealnie nadają się do pieszych rowerowych czy konnych wycieczek Wiedzą o tym osoby ktoacutere stara-ją się promować tego rodzaju turystykę i ściągają do na-szej gminy miłośnikoacutew aktywnego pochłaniania krajobrazu z roacuteżnych miejsc Polski

Nordic WalkingKlub sportowy WKSGYMSPORT WROCŁAW to sto-warzyszenie wspoacutełtworzone przez Leśnianina ndash Marka Dębskiego ktoacutere prowadzi zajęcia dla miłośnikoacutew spa-ceroacutew z kijkami już od 2012 roku Sekcja Nordic Walking to między innymi wyjazdy treningowe w Polskie Czeskie i Niemieckie goacutery oraz jeziora i doliny w tym także regular-nie na tereny gminy Leśna Na treningach prowadzone są pomiary dystansu ilości spalonych kalorii trenerzy badają także poziom tkanki tłuszczowej oraz innych parametroacutew aby sprawdzić wpływ systematycznego treningu na orga-nizm Profesjonalne i niemal naukowe podejście do tematu gwarantuje utrzymanie stałej grupy osoacuteb biorących udział w treningach Nordic Walking to sport dla każdego bez względu na kondycję i wiek Do treningoacutew najlepiej nada-ją się drogi bez asfaltu a tych nadal w okolicy jest sporo

Szosa po Izerach To projekt zainicjowany przez Leśnian ndash Agnieszkę bdquoLolkęrdquo Olejnik oraz Pawła bdquoPablordquo Sikorskiego Jak piszą sami na swoim profilu Facebookowym bdquoczasem widzimy zdziwie-nie na Hubertce Chatce GoacuterzystoacutewStogu Izerskim Wy nie na goacuteralu Ale skoro drogi wyśmienite a co najważ-niejsze ndash zakaz ruchu aut ) więc raj na ziemirdquo Oto wniosek miłośnikoacutew roweroacutew szosowych ndash nie tylko bdquogoacuterale MTBrdquo i Singltrek są atrakcją w naszej okolicy bdquoDrogi na Pogoacuterzu wokoacuteł Leśnej Mirska Lubania Gryfowa Nowego Mesta zapewniają spokoacutej od ruchu (mało aut) i bardzo wiele wa-riantoacutew poza głoacutewnymi drogami Krajoacutewkami nie jeździmy

) Wiele droacuteg dojazdowych do poacutel i między miejscowościa-mi dostało piękne asfalty Więc z widokami na goacutery lecimy po rewelacyjnych hopkach Spokoacutej gościnni ludzie i dużo frajdyrdquo Rozbudowa tras MTB w naszej gminie w sąsiedz-twie już istniejącego czesko-świeradowskiego kompleksu Singltrek będzie drogą inwestycją bez gwarancji że zbudu-jemy własną grupę odbiorcoacutew Za to gotowe i puste szosy asfaltowe aż proszą się o zagospodarowanie pod rowery szosowe lub trekking

Kolarze szosowi to bardzo ważny a jednocześnie mało doceniany segment turystoacutew Rowery szosowe z reguły są bdquoszyte na miaręrdquo ndash nie znajdziemy ich w wypożyczal-niach trzeba przyjechać z własnym sprzętem Dlatego dla rowerzysty szosowego znacznie lepszym noclegiem będzie wiejska agroturystyka z dobrym swojskim i naturalnym je-dzeniem niż hotel gdzie często nie ma nawet gdzie zosta-wić swojego pojazdu

Końska dawka wypoczynkuTo hasło promocyjne stankowickiej bdquoStadniny Izeryrdquo Joanny i Grzegorza Chyłkoacutew To jedno z miejsc w naszej okolicy oferujących między innymi czynny wypoczynek w siodle Stadnina prowadzi także zajęcia edukacyjne organizuje wycieczki ma własną bazę noclegową

Miłośnicy jazdy konnej będą mijali się z grupami Nordic Walking na drogach bez asfaltu ale trasy konne są oczywi-ście bardziej urozmaicone Jeźdźcy poruszają się przez las czy drogi śroacutedpolne ktoacutere są nieprzejezdne dla roweru czy niewygodne dla piechura W ten sposoacuteb wszystkie te trzy ni-sze miłośnikoacutew wędroacutewek w pięknym krajobrazie dopełniają się wykorzystując to co już mamy w gminie niemal gotowe

Aktywny wypoczynek wśroacuted przyrody dopiero raczkuje w naszej okolicy ndash warto skoncentrować się na tych seg-mentach klientoacutew ndash zachęcając ich do przyjazdu do do-wolnego miejsca w gminie Leśna Wspoacutelna promocja orga-nizatoroacutew wypraw właścicieli agroturystyk oraz twoacutercoacutew produktu lokalnego powinna zachęcać kolejne nowe grupy do przyjazdu do Leśnej tak by w pełni wykorzystać to co jest u nas najlepsze i najbardziej atrakcyjne ndash otaczający nas krajobraz i przyrodę

19

Redakcja i teksty Szymon Surmacz Anna Hernik Fotografie Sylwia Bukowicka Agnieszka Czarnecka Mariusz Dragan Farma pod Wulkanem Arkadiusz Jaskoacuteła Jakub Mordarski Michał Kowalski Leniuchy Powierzoacutewka Stadnina Izery Szymon Surmacz Paweł Sikorski Łukasz Szczepański WKSGYMSPORT Wrocław Cezary Wyszyński

20

Wydawnictwo sfinansowane jako część projektu Fundacji DITERO ndash bdquoKoalicja na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej w gminie Leśnardquo ze środkoacutew Narodowego Instytutu Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014-2020

Tworzącą się koalicja turystyczna w gminie Leśna oznacza większą siłę przebicia konieczną do realizacji własnych ce-loacutew związanych z rozwijaniem potencjału turystycznego gminy Udział w kolacji daje nam silniejszy głos podczas rozmoacutew z władzami samorządowymi i większy wpływ na decyzje dotyczące turystyki w gminie

Udział w koalicji to szereg korzyści roacutewnież z perspektywy pojedynczych osoacuteb czy gospodarstw

stworzenie nowych kanałoacutew promocji (baza da-nych strona internetowa kolacji informator o pro-duktach lokalnych udział w targach turystycznych na poziomie gminnym krajowym zagranicznym i konkursach produktoacutew lokalnych)

możliwość zdobywania wiedzy i umiejętności nie-zbędnych do prowadzenia nowoczesnej działalno-ści turystycznej na terenach wiejskich (cykl szko-leń oferowanych w ramach projektu FIO opisany we wstępie)

wpływ na decyzje o rozdysponowaniu przychodoacutew pochodzących z miejscowej opłaty klimatycznej

możliwość realizacji w ramach koalicji własnych pomysłoacutew

nabywanie doświadczenia i kompetencji społecz-nych potrzebnych do wspoacutełpracy i osiągania poro-zumienia w dużym zespole

Na zawiązaniu się koalicji i ściślejszej wspoacutełpracy na rzecz turystyki w gminie zyskują nasze społeczności lokalne

działania kolacji to większy nacisk na poprawę wyglądu poszczegoacutelnych miejscowości co może potencjalnie zwiększyć liczbę turystoacutew ale przede wszystkim pozytywnie wpłynie na estetykę dnia codziennego mieszkańcoacutew

konsolidacja lokalnych społeczności wokoacuteł pro-duktoacutew lokalnych lub usług proponowanych przez ich członkoacutew

pozytywne przykłady działań w ramach koalicji z jednej wsi mogą stać się inspiracją dla innych

aktywiści z poszczegoacutelnych społeczności mogą stać się nośnikami wiedzy i kompetencji potrzeb-nych w rozwijaniu turystyki lokalnej

działanie kolacji w ktoacuterej reprezentowane są wszystkie sołectwa zabezpiecza interesy poszcze-goacutelnych sołectw a nie tylko tych największych

Koalicja została formalnie zawiązana w listopadzie 2018 r Po kilku spotkaniach i zebraniu ponad setki wpisoacutew w naszej an-kiecie inwentaryzującej zasoby turystyczne gminy zdajemy sobie sprawę z tego że dotarliśmy zaledwie do części osoacuteb ktoacutere prowadzą w gminie działalność związaną z turystyką Koalicyjna lista osoacuteb i pomysłoacutew na turystykę jest cały czas otwarta Serdecznie zapraszamy do zgłaszania się każdego kto chciałby dowiedzieć się więcej o koalicji włączyć się w jej tworzenie dopisać się do katalogu W pierwszej kolejności prosimy o kontakt z koordynatorami lokalnymi

Katarzyna Chudzińska (Miłoszoacutew) tel 512 183 054

Agnieszka Czarnecka (Szyszkowa) tel 888 578 578

Monika Fijałkowska-Mokosa (Wolimierz) tel 608 093 899

Katarzyna Męcina (Świecie) tel 665 745 261 Krzysztof Tekliński (Pobiedna) tel 784 457 837 Marcin Rębarz (Grabiszyce Jurkoacutew)

tel 502 799 266 Inga Sobucka (Złotniki Złoty Potok Zacisze

Bartoszoacutewka) tel 609 044 753 Łukasz Szczepański (Stankowice)

tel 502 247 600

Koordynatorzy gminni

Anna Hernik 507 522 542 Szymon Surmacz 502 554 352

Roacutewnocześnie apelujemy do właścicieli agroturystyk i in-nych obiektoacutew oferujących noclegi na terenie naszej gminy o odprowadzanie opłaty miejscowej (tzw opłaty klima-tycznej) Wraz z wprowadzeniem mechanizmu finansowa-nia Koalicji na Rzecz Turystyki z gminnych wpływoacutew z opła-ty klimatycznej to członkowie koalicji będą decydować o tym na co przeznaczyć te pieniądze i co można krok po kroku w gminie ulepszać

Każdy dzień pobytu turystoacutew w naszej gminie i każda wpłata oznacza dla koalicji większe środki do wykorzystania na rozwijanie i promocję turystyki

dołĄcz do nas

2

Witam w pierwszym biuletynie przygotowanym przez bdquoKoalicję na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej w gminie Leśnardquo Przygotowaliśmy to pismo z myślą o pokazaniu już istniejącego turystycznego bogactwa naszej gminy oraz za-rysowania kierunkoacutew rozwoju leśniańskiej turystyki

Piszę te słowa jako koordynator i pomysłodawca projektu realizowanego od czerwca 2018 r i finansowanego z do-tacji z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich Celem tego pro-jektu jest wzmocnienie potencjału turystycznego naszej gminy poprzez zawiązanie wspoacutełpracy wielu osoacuteb i organi-zacji ktoacuterym zależy na rozwoju turystyki produktu lokalne-go poprawieniu estetyki naszych wsi i miasta

O tym jak powstała nasza Koalicja czym zamierza się zaj-mować oraz jak działa piszemy na stronach 4-5 Zachęcam do zapoznania się z tymi informacjami przede wszyst-kim osoby ktoacutere chciałyby włączyć się w działania sieci Poszukujemy producentoacutew pamiątek żywności osoby mające unikalne umiejętności i wiedzę ktoacutere mogą stać się atrakcją turystyczną

Turystyka może rozwijać się na roacuteżne sposoby Na terenach goacuterskich i podgoacuterskich najczęściej kojarzy się z aktywnym wypoczynkiem ndash narciarstwem turystyką pieszą i rowero-wą Jednak możliwości działania we wspoacutełczesnej turysty-ce są znacznie większe O tym jak wykorzystać dla rozwoju lokalnego potencjał kultury historii tradycji i umiejętności mieszkańcoacutew piszemy już na sąsiedniej stronie

Jednak największą część naszego biuletynu zajmuje opis już istniejących na terenie gminy inicjatyw ndash firm agrotury-styk stowarzyszeń czy pojedynczych osoacuteb ndash pasjonatoacutew i specjalistoacutew w swoich dziedzinach Nas samych ndash ponad czterdzieści osoacuteb ktoacutere powołało do życia Koalicję za-skoczyło jak mało wiemy o sobie nawzajem jak często myślimy stereotypami a hasło bdquoturystykardquo kojarzy nam się głoacutewnie z Zamkiem Czocha jeziorami czy festiwalami w Wolimierzu

Wiemy już że pomysłoacutew na turystyczny rozwoacutej w gmi-nie Leśna nie brakuje Brakuje wiedzy promocji i przede wszystkim wspoacutełpracy ndash tak by oferta całej gminy stała się unikalna w skali Polski czy nawet Europy Jeśli ktoś uważa że to niemożliwe żeby konkurować z turystycznymi bdquoasamirdquo ndash to niech poczyta uważnie cały informator Mieszkamy


zaczynamy

w wyjątkowym miejscu i między wyjątkowymi ludźmi a osobiście jestem przekonany że jest Was ndash lokalnych twoacutercoacutew i potencjalnych przedsiębiorcoacutew turystycznych ndash znacznie więcej Już teraz zachęcam do kontaktu i włą-czenia się w kolejne działania naszej sieci

Dzisiaj po zakończeniu wyboroacutew samorządowych wiemy że nowe władze Leśnej ndash Rada Miejska i Burmistrz będą mocno wspierały rozwoacutej inicjatyw turystycznych i społecznych w ca-łej gminie Silna organizacja sieciowa łącząca stowarzysze-nia koła gospodyń fundacje kluby sportowe oraz firmy ktoacuterym zależy na rozwoju turystycznym gminy Leśna ndash bę-dzie najważniejszym partnerem dla lokalnej władzy Jestem przekonany że ludzie sami najlepiej zadbają o to żeby decy-zje władz nie były chybione i by nie finansowały pomysłoacutew ktoacutere nie są potem wykorzystywane w praktyce

Taki kierunek działania ndash gdzie rolą władz jest podejmowa-nie decyzji i wspieranie oddolnych społecznych inicjatyw doskonale wpisuje się w Strategię Rozwoju Gminy Leśna na lata 2014-2025 Wizja naszej gminy zapisana w tym zapo-mnianym przez ostatnią kadencję dokumencie brzmi

Gmina Leśna to gmina turystyczna i przedsiębiorcza dążąca do wykorzystania potencjału przyrodniczo ndash krajobrazowego i kulturowego oraz potencjału swojego położenia Siłą napędową lokalnej gospodarki są kreatywni i przedsiębiorczy mieszkańcy Gmina Leśna to także integrująca się ciągle wspoacutelnota mieszkańcoacutew

Zadaniem naszej koalicji ndash także niniejszego biuletynu jest bdquoobudzenierdquo wszystkich osoacuteb ktoacuterym zależy na tym żeby gmina Leśna stała się silna i bogata dzięki kreatywności i przedsiębiorczości mieszkających tutaj ludzi Ożywienie leśniańskiej turystyki jest dużym wyzwaniem ale potencjał mamy ogromny Zapraszam do zapoznania się z pierwszą odsłoną już odkrytych bdquoleśniańskich perełrdquo

Szymon Surmacz

3












(SS)

4
























co Kto i dlaczego

5




















6

7

8

















9















10















Świecie

11












Świecie

12














13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

3












(SS)

4
























co Kto i dlaczego

5




















6

7

8

















9















10















Świecie

11












Świecie

12














13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

4
























co Kto i dlaczego

5




















6

7

8

















9















10















Świecie

11












Świecie

12














13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

5




















6

7

8

















9















10















Świecie

11












Świecie

12














13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

6

7

8

















9















10















Świecie

11












Świecie

12














13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

7

8

















9















10















Świecie

11












Świecie

12














13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

8

















9















10















Świecie

11












Świecie

12














13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

9















10















Świecie

11












Świecie

12














13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

10















Świecie

11












Świecie

12














13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

11












Świecie

12














13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

12














13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

13







14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

14

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

15

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

16

























18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas









18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

18









19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

19


20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

20






















tel 502 247 600





dołĄcz do nas

Documents

TurysTyka...1 „Impuls.Turystyka historyczna szansą na rozwój lokalny” – Stowa Turystyka historyczna szansą na rozwój lokalny” – Stowa- rzyszenie Obywatele-Obywatelom,