Udheteyve Roman

7/27/2019 Udheteyve Roman

1/199


2/199

Lebit Murtishi

Udht e Yjve

roman


3/199

Autori:Lebit Murtishi

Redaktor:Kadri Sherifi

Lektor:

Isuf Ismaili

Kopertina dhePrkujdesja kompjuterike:

Kadri Sherifi


4/199

Lebit Murtishi

UDHT E YJVE

(Roman)

2008


5/199


6/199

- Asgj s`kishte t pazakont pr t`u

shnuar as pr ritualin e tij t prdit-shm, as pr ardhjet e ikjet n orar tprpikt, as pr fytyrn e tij t lodhur,asgj... E pazakont dukej vetm hesh-tja e tij e gjat, me sy t ngurtsuar nnj pik t vetme t lumit, si nj peshk-

atar pasionant q pret mbi syprin, jo njcironk dosido, por nj thesar t madhdiamantsh...

- N vorbulln e mendimeve t tij ki-shte vetm nj cikl spontan t zvarrit-js s ditve t tij t mrzitshme... Aty vi-

nte prdit, pa prfillur pshpritjet eatyre q flisnin paskrahve, vinte e mb-


7/199

shteste kokn pas nj faqe guri dhe i tre-tej shikimi n dallgt e marra, ku krkon-te vetveten e humbur, apo t ln dikumes kohsh, n shkrettirat e kujtesss largt, e q i shfaqej mbi lum si fata-

morgan e lodhur n ret e pluhurta tSaharas...

- Zhytej dallgve, zhytej e dilte si ndallgt e kujtimeve q rridhnin e rridhninsi rrjedh e pakthyeshme e kohs, porq l gjurm, gjurm q s`fshihen n as-

nj koh...- Heshtja e gjat... Heshtja dhe ngur-

tsimi i syve ishin t pazakontat e tij. Nd-oshta dhe hapat e prshpejtuar drejt ve-ndit t zgjedhur vite m par prej tij, ebnin paksa t uditshm. Ndoshta...

Tjetr udi s`kishte n pamjen e tij, ishtefare i zakonshm, fare i barabart me tgjith njerzit t tjer, vetm se i dontedallgt, i donte m shum se t tjert...

- I donte m shum, aq sa vet kohai bhej dallg n ast, dallg, q her -her, nn indiferencn e saj t shurdhr,


8/199

dukej e fshehur gjith dhembja e tij e bu-jshme.

- Sa her zhytej e dilte prsri mbiuj pr t gjetur portretin e mallngjy-eshm, q ikte e ikte prej tij, si t ishin

dy qnie t kundrta nga i njjti shpirtdhe trup! E ndiqte dallg m dallg,udh m udh! Her i dukej vetja n n-drr, her jasht saj, por ai e ndiqte es`lodhej... uditej me kto kacafytje me-ndimesh dhe me kt prhumbje t the-

ll n dallgt e tyre... Megjithat, ai va-zhdonte ta ndiqte portretin e humbur, po-rtretin e tij t largt, at q shfaqej saora nga honet e errta t kujtess, e ivinte prpara si shenjt i prshpirtshm,pr ta rikthyer n gjurmt e hershme t

jets, atje ku flinte e zgjohej ky shpirt, qlvizte kt trup t heshtur...

- Ndonjher portreti i tij i shfaqej nekopshtin e ndrrave t blerta, her - here shihte si deg t kputur nga trungudhe t rrmbyer nga erra e tufan t


9/199

prudnuar, e q nuk dinte n `staciondhembjeje do ta shpien...

- Edhe figura prbindshash silleshinn kujtesn e tij t mjegullt; kujtes qshfaqej n ndrr, ndrr me sy hapur...

- I shfaqej n ato kujtime djepi i dru-njt i lindjes i mbushur me trndafila tart, e bri tij, fytyra t lodhura nga rrfi-met e dits pr kuledra me shtat e mshum krer prhiheshin.

- Ninullat s`dgjoheshin, mbase hum-

bisnin nn zrat e trishtuar t daulleve,q binin pr nder t kufomave t gjallaq ndotnin hijet e brezave n udht egjata t shekujve.

- Nn ato mjegulla t dendura koh-sh, nn ato dyndje e `dyndje mendime-

sh, dallonte apknin e ndrrs, e gjentebuzqeshjen e tij t par dhe t mbeturn dhimbjet e paan t shpirtit, e shihtetek rritej triumfshm, duke shkelur mbikufijt e hekurt t moshs q kishte.

- Natyrisht ai vinte re hapin e tij t ve-ant q hidhej fluturimthi lndinave ma-


10/199

gjike t fshatit, pr t mbushur duart enjoma me koleksione fluturash, q iadhuronte vashs grshetgjat, e cila epriste padurueshm nn streh t kaso-lles, pr t vazhduar lojn e ln per-

gjysm, e q shpeshher, muzgu i mbr-mjes i ndante nga lojrat magjike t nn-strehs....

- Ajo n shenj mirnjohjeje pr flutu-rat q ia binte, ia falte t gjitha misteretq i kishte dhuruar natyra, pakursyer as-

gj nga brishtsia e saj gjysmfmij-rore.

- At djalosh krkonte njeriu i fundo-sur nn detin e pafund t kujtimeve tbrishta, e s`e kapte dot fillin, as fundin ektij lmshi, q i mblidhej pr fyti si ndo-

nj gjarpr i ftoht...- Koha ha dhe kashtn - e thot po-

pulli, kt urti t mome, e koha e nd-rrtarit t lodhur kish ngrn kashtn dhebukn bashk, por ai nuk jepej e nuk je-pej...


11/199

- Ndiente se po zgjohej nga nj gju-m i gjat e i mundimshm, dhe duhejdomosdoshm t nisej rrugve t her-shme, rrugve q e kishin sjellur n k-mbt e ktij shelgu lotues...

- Dallgn e kujtimeve duhej derdhurdiku, qoft edhe n dallgt e lumit prba-ll, q ikte shprfillshm rrugve t mis-tershme, drejt pafundsis...

- Ishte koha mendonte... Koha pr tfolur... Pr t folur s paku me veten...

Kt krkonte ai: t flas me veten papritur prgjigje... Prgjigjja ishte figura etij...

- Shenjat e kohve mund t`i numro-heshin n ball, n flok, gjithkund ...

- Kmbngulte si prher n bindjet e

veta, kmbngulte q ta gjej apknine marr t ndrrave, qoft edhe n krah-t e vashs me grsheta, q nuk dihetn `an t bots pshprit n heshtjefjalt e mbetura peng nn streht e nd-rrs magjike... Po, edhe nse e gjentediku t fshehur pas mullarsh me flutura


12/199


13/199

- Koha bn punn e saj, ajo ec e ecdhe prapa l vetm gjurm t zbehta, qdhembin e dhembin gjer n palc, dukeshkuar deri n thellsit e shpirtit... Ngakto dhimbje, duhet t ngrihesh pastaj si

i rilindur, ose si i ringjallur, pr t ecur ri-shtas rrugve t njjta e rishtas t ndi-esh aromn e dhembshur t moshs, tmbetur n koht e largta, nn strehtmagjike t nj kasolle... Nuk e dinte, nd-oshta e njjta shushuritje n vetvete pr-

kund edhe kanatat e ndrrave t vashss dikurshme dhe e zgjon nga gjumi iankthshm, t lodhur e me nj djersitjenga rendja e gjat pas netve me hn,q t prmbush me qenien e saj zbra-ztin e lojrave, q flejn n nj qoshe

e zgjohen n nj qoshe tjetr te shpirtit...- Mundohej t gjej sa m shum de-

taje nga koht q kurr nuk perndojnn kujtesn e tij t mbushur me skena eprapaskena, por ishte e pamundur t p-rmblidhet n nj episod t shkurtr ko-hor, t rishfaqur buz nj lumi, gjith ai


14/199

zinxhir ngjarjesh q kishte t fshehur narkivat e shpirtit...

- Jo rrall, ndodhte q fantazia t`iathyente rregullat e dyshimta t natyrsdhe ta kthente n burimet e hershme t

jets, ku gjente at djaloshin apkn, p-rher t gatshm pr aventura t papa-rashikushme, pr kohn e nj gjysmado-leshenti...

- E gjente e bhej nj me t, si at-her kur lozte kopshteve t brishta t

kujtimeve, si ather kur s`lejonte njerit`i futej n loj, kur donte vetm me vet-veten t ishte...

- Vetm vetmia ia sillte m pran por-tretin q krkonte, vetm ather njso-hej me t dhe futeshin pyllit prpjet,

bashk me shokt dhe s shpejti arrininn pikn e zez, (kshtu quhej vendi qndante prgjysm Trungun m t Lashtt t gjitha pyjeve t bots), ku ndalohejt shkelin edhe zogjt edhe fluturat edheera edhe dielli edhe gjithka tjetr m epashpirt, prve shqiponjave q fluturo-


15/199

nin mbi qiej, e q s`mund t`i arrinte dotligji q kishin shpifur rojet e Errsirs tardhur prkohsisht nga fundi i ferrit dheq kishin mbetur n kto an si pyka tzeza n zemrn e Trungut t Lasht.

- Lisi me shok atje lart uleshin rrzndonj guri dhe hidhnin syt n anntjetr t Trungut, dhe me or t tra sod-itnin lvizjen e degve dhe t gjetheve tshkujdesura ne ann e tij t diellzuar. Tmagjepsur me pamjet e matanshme t

Trungut, ktheheshin prmes mjegullsteposht duke bluar me mijra pyetje ennpyetje n kok... Kryepyetja ishte prdiellin meq nuk e kuptonin si ai ngurr-onte t shtrij kraht e ndritshm njjllojmbi t gjitha degt e Trungut t Lasht,

e t njjtsonte pamjen diellore me pam-jen e tij te hijesuar...

- Kto pyetje ia bnte vetes her pashere, e s`gjente prgjigje as tek vetja, astek moshatart, as tek t moshuarit, se-pse kta t fundit as q e hapnin gojn.


16/199

- Fillonte ta mundonte pyetja se pr`arsye njerzit me heshtjen e tyre t gu-rt u prngjajn varrezave, ndrsa kokate tyre prngjajn si bashllkt e ftohtq t kallin datn... Prse?..

- Prse varrezat i dukeshin njerz mekoka t ngritura nga bota e prtejme, prt thn at q s`e thot dot asnj gur iftoht q rndon mbi supet e ksaj hesh-tjeje mortore.

- Prse?

- Frika?- Po, po, frika!..Frika, si prfaqsuese e denj e Mb-

retris s Padijes, kish vendosur push-tet t plot mbi shpirtrat e verbr dhedo or e ast, shtronte e gurzonte su-

ndimin e saj, mbi secilin shpirt q shfa-qte sado shenja verbrie...

- Kishte edhe nj dukuri t panatyr-shme q krkonte shpjegim po aq t u-ditshm: shpirtverbrit pr shembull, ish-in br sy e vesh i Mbretris s Err-sirs...


17/199

- ì duhej nj mbreti bashkpunimime mbetje t tilla njerzore q sìshin ngjendje t drejtojn as qenien e vet e l-re m tì shrbejn nj mbretrie si kjo erojeve t Errsirs q e hiqte veten pr

m t fortn n rajonin e trazuar, ose sii thoshin ndryshe, Fui Baruti...

- I shihte habitshm kto hije q rn-donin mbi dhe, e sì kuptonte q sì kup-tonte.

- Sè merrte vesh `donin ata sy t

skuqur e t xhindosur e ata vesh t zgj-atur, q endeshin errsirs, kur fshati fli-nte dhe ndrronte t nesrmen e diell-zuar.

- `do t kishin humbur vall? Mend-onte fmija i pafajshm, dshmitari i s

nesrmes s afrt...- Donte t pyeste nj nga msimdh-

nsit e shkolls dhe t gjitha pyetjet i zi-enin n kok si koshere bletsh t shqe-tsuara...

- Donte t dinte dhe njkohsisht ng-urronte t pyeste, meq i vinin n men-


18/199

dje dhe ia zinin rrugn fjalt q prsri-teshin shpesh n fshat: Gjuha q fletshum e kafshon vetveten.

- Dgjonte e s` ishte n gjendje t ku-ptoj domethnien e ktyre fjalve, q

filluan ta ndjekin pas e t`i shfaqen n se-ciln ndrr...

- Gjersa po mendonte t pyese apojo ndonj msues, iu afrua si hije njeriu ishifrave...

- Ishte njeriu q kishte mbajtur dhje-

tra vite burg npr qendrat e njohurat, Mbretris s Errsirs.

- Ai vazhdonte t fliste me shifrat e tij,edhe pse pr ato shifra e kishte kaluarpjesn m t mir t jets npr burgjetm t rnda t Mbretris...

- Si u prshndetn, e ndoqi pas qta pyese diku larg hapsirs s shkolls;atje ku nuk mund t arrinin syt e skuqure as vesht e zgjatur t shpirtverbrve.

- Ecnin si t nemitur e dukej sikur nj-ri ikte, tjetri e ndiqte... Duke ecur si qniet pagoj, Lisi mendonte ta pyeste jo ve-


19/199

tm pr nj pyetje, ai donte t dij mshum, t dij do gj q dinte njeriu meshifra; njeriu q ecte si hije prpara tij.

- E shihte e mendonte: Prse tremb-en nga ky njeri, prse ikin prej tij si prej

kolers?!...- N t dyja ant e rrugs frfrinin

flett e zgjatura t misrave, q arriningjer mbi udh.

- Vit i bereqetshm kishte qen ky isivjetshmi.

- Nga ta ktheje kokn, misrat si maledilnin prpara.

- Balta q shkelnin pakujdesshmudhs, si pr hakmarrje, ua kthente kus-urin duke i strpikur nga kmbt gjer nmaj t koks.

- Sa udi, mendonte djaloshi, edhebalta e pashpirt ta kthyeka borxhin, e simund t quhen njerzit q shkilen mkeq se balta e nuk kundrprgjigjen, he-shtin, heshtin si t pagoj, si t vdekur...


20/199

-Iknin e i ktheheshin prap pyetjet euditshme, dhe i bluanin si mulli koknnjomzake...

- Prse t jet e ndaluar t flitet menjeriun q ecte si hije prpara tij?

- Edhe njeriu i shifrave q i ngjantehijeve t tejdukshme, e kishte t ndaluart flas me t tjer pr bindjet e veta,por ai, si kokkrisur q ishte, sapo lirohejnga burgu i radhs, edhe m shum flis-te, edhe m shum e ngrinte zrin.

- Pr t kishte rndsi e vrteta dheasgj tjetr... Kurr s`e peshonte t vr-tetn me pasojat q ia sillte shquarsia esaj.

- Le t bhet `t bhet, - thoshte - evrteta nuk ndryshon, ajo sht aty mes

nesh, ajo frymon ajo rritet...- Pr kto shifra kaq leht t deshifru-

eshme, hynte e dilte n dyert e burgut,dhe kurr s`pendohej...

- Iu afrua dhe n ast iu duk se kr-shris i erdhi fundi... Edhe pak iu afrua,dhe n fund foli:


21/199

- M fal xha K...Njeriu i shifrave e kuptoi kureshtjen edjaloshit dhe me at buzqeshjen teprmiqsore q i bnte njerzit pr vete,tha:

- Fol kusho!Kshtu thirreshin kushrinjt n mes

tyre, e ata, pasi kishin lidhje gjaku ai iudrejtua djaloshit me ket shprehje prk-dhelse...

- Desha t t pyes pr at thnien e

famshme ,,Gjuha q...- Po, po, - e ndrpreu ai n ast dhe

iu qas edhe m afr, dhe nisi pak si meironi t flas.

- Ky ishte edhe stili i tij i shpesht gja-t t folurit...Pr t vazhduar iu desh t

mbushet thell me frym, sikur do nisejn ndonj vrap maratonik...

- Dgjo kusho, - tha - gjuha q fletshum, si kjo e imja pr shembull, edhemund ta kafshoj vetveten, por i shptont tjert ama, ndrsa gjuha q hesht pr


22/199

t mbrojtur veten, e kafshon veten dhet tjert!

- Eh, mor bir! - m tha ai dhe srishvazhdoi:

- Asgj m shum s`krkojn prej

nesh, vetm gjuhn ta lidhim e t hesh-tim... T heshtim edhe pse shushunja ezez, e etur, na rri mbi qaf e na e thithgjakun gjer n palc, t heshtim kur vri-ten kngt q n djep, t heshtim kurshuhen vajet, buzqeshjet..., t heshtim,

t heshtim kur s`heshtet, kur duhet tulrijm... T heshtim q dhimbjet tonat`i zr gjumi e n heshtje, t vdesin, qfjala e pathn t mbes e t ngrij nbuz, t heshtim, t hesh... Se `dontet thot m tej me at pak z t mekur

q kishte, s`e morn vesh: as djaloshikureshtar, as shokt e tij q e kishin rre-thuar pahetueshm e q e dgjonin si tmagjepsur...

- Fjaln ia kputi n mes nj koll ethat e sjellur nga kazamatet e errta tMbretris s Errsirs, dhe q e shoq-


23/199

ronte hap pas hapi, njjt si e shoqro-nin edhe rojet e Errsirs, ose m mirt thuhet, shpirtverbrit, ose edhe mmir, si shrbtori i shkolls, q ishte af-ruar pa e hetuar askush nga t prani-

shmit, dhe kish zgjatur vesht n drejtimt njeriut me shifra, dhe dgjonte mevmendje shifrat q duhej t`ua prontepadronve t vet, tek t cilt kish lnpeng shpirtin.

- Fmijt, posa e pan njeriun me pa-

mje djalli me ato syzet e trasha q i mb-ante pr t hedhur shikimin m larg e qbnin m t djallosur se vet djalli, si mekomand, filluan t shprndahen, pr tmos i sjellur kokarje prindrve t tyre,sepse, sipas ligjit t Errsirs, pr fajet e

fmijve t mitur prgjigjeshin prindrit.- Njeriu i shifrave nuk kursehej pr t

folur e pr ta ngritur zrin kudo q e pye-ste dikush.

Ai, shtpi t dyt e kishte br burg-un, edhe pse njher n nj koh jo aqt largt, kur ishte pushtuar Mbretria e


24/199

Errsirs nga nj murtaj e zez sa vetMbretria e Errsirs, por shum herm e fuqishme dhe m e madhe, ai vull-netarisht kishte shkuar n vijn e parn frontin e lufts. N luft, prve plag-

ve n kraharor, kishte marr edhe njnumr dekoratash trimrie prej udhheq-sve t lufts.

- Prher kishte menduar t ngrejnj bot t re mbi ket dh, nj bot prt gjith njerzit e globit; nn nj diell,

nn nj hn, ku do te ngroheshin e dot shronin plagt e s kaluars t gjiths bashku: i ziu, i bardhi i verdhi, i...

- Mendonte e luftonte fyt pr fyti mearmiqt e Mbretris s Errsirs.

- Natyrshm mund t pyes njeriu:

Vall, si do t dukeshin rojet e Errsirsn botn q e krkonte ai?!..

- Sa prfundoi lufta, po ata shok emiq t shtirur t lufts, e mbylln n bur-gjet e errta m famkeqe, vetm e vet-m t`ia mbyllin gojn, t`ia shuanin mend-


25/199

imin e lir, pr t cilin kishte derdhur gjake ishte i gatshm edhe t vdes.

Duhej ta harronte t sotmen, e t ne-srmen, duhej t mbyllte syt e t mosshoh eklipsin racor, t mos shoh err-

sirn e plot q i kishte br diellit t ssotmes e t s nesrmes Mbrteria eErrsirs; ajo q premtoi parajs pr tgjith ata q i bhen roje, kur udht iumbylln dhe vdekja e mbuloi.

* * *

- Si i pushoi kolla, vazhdoi rrugn ivetm duke menduar pr fatin e mjer evshtirsit e vocrrakve.

- E dinte, fare mir, se Mbretria e

Errsirs prpiqej q ktyre vocrrak-ve, pikrisht n koh bulzimesh rinore,t`jua mbillte frikn dhe mjegulln n n-drrat e tyre t bardha...

- Ai vet, t nesrmen me ngjyra ylb-eri e shihte, t nesrmen e mohuar dhe


26/199

t dhunuar mbi dymij vjet nga historianjerk...

- Ecte e pshpriste dhe melodia egjetheve t misrit sikur i mbante ison, si-kur harmonizonte mallin e tij me ngjyrat

qiellore t vjeshts...- N at mall t ndezur n mes t k-

ngs q zuri ta kndoj me fishkllimere, iu kujtuan shokt e rn n fushn enderit...

- Kt kng, - tha me vete, - e k-

ndonin shokt prpara se t drejtojngjokset nga vdekja... Kt kng...! Mekt kng n goj dhe me fishkllimere, ran pr t varrosur t sotmen e err-t, q t mos i zr dritn t nesrmesndrrimtare...

- Ai vazhdoi t mendonte pr shokt,pr idealet, pr sakrificat dhe pr tradh-tin dhe pyeste veten e po vet prgjigj-ej:

- Ran, po `pan?! - mori frymthell. Mendimet e onin tek shokt dhesikur ju fliste t tjerve:


27/199

- `mendojn ata pr kt t sotmepa t nesrme?!.. - pastaj prgjigjej:

- Jo, jo, - u trhoq paksa nga ky me-ndim dhe vazhdoi t fliste me veten, -ata e pan t nesrmen, e pan t ndri-

tur si dielli, prandaj i doln prpara e idorzuan buqetat me lule...Ata jan vete nesrmja, jan rrugtimi i shekujve tgjat, jan yjt q s`i errson dot eklipsi iprkohshm i djajve; jan drita q i tr-heq brezat drejt shenjtrimit t shpirtit.

- Besonte aq shum tek e nesrmja,ndaj i kishte dhn t shtrenjtat e t shtr-enjtave: rinin dhe gjakun e vet...

- Fmijt, fluturimthi kishin arritur n-pr shtpit e tyre, duke ln prapa njer-iun e dashur t shifrave dhe syt e djall-

zuar t shrbtorit, q zgjateshin friksh-m si boll e zez, pr t penguar hapate tyre.

- Ata, pasi kishin ngrn `kishin gje-tur magjeve, kishin dalur te krasta mbifshat, ku takoheshin do pasdite dhe nd-aheshin n grupe sipas lagjeve, dhe loz-


28/199

nin me top gjersa binte muzgu i mbrm-jes.

- Ndonjher vazhdonin lojn gjer nkohn kur hoxha i fshatit thrriste ezanine parafundit pr at dit...

- Tek ktheheshin mbrmjeve nga kra-sta e stolisur me shkoz e dllinj, shfa-qej pa pritur fytyra e magjishme e liqenit,nga i cili kishte marr emrin fshati i tyre...

- Liqeni, me pamjen e mistershme qkishte, i mbante ata t ngujuar me or t

tra n syt e tij t kaltr si qielli... Qn-dronin e qndronin, ashtu t magjepsure t dorzuar si prpara nj zane t bek-uar pyjesh, pa lvizur, pa piptir, si da-shnor ndrrash.

- Ashtu sy m sy me t, sikur ndienin

mallin q do t`i ndjek m pas nprudht e gjata, e s`do t`i lr t prehen nasnj knd t bots...

- Buzliqenasit lindin n ata sy t p-rrallshm t liqenit dhe rriten rrz male-ve shtatlart e t pamposhtur. Liqeni, siduket, u jep butsin dhe dashurin e


29/199

madhe pr shtratin e lindjes, e malet, atou japin forc e qndres, n udht e rn-da t jets...

* * *

- Mngjesi fillonte me kngt e hersh-me t gjelit.

- Pa ato kng t hershme, pakkushdo t dinte t`i niste me koh punt e rn-da t dits.

- Varfria, si zonj e padrejt, vetmhoxhs i kishte dhn privilegjin t mba-j nj or me qystek t gjat Anadolli.

Nuk dihej n e njihte hoxha orn apozgjohej si gjith t tjert me kngt e he-rshme t gjelit.

- Fundja, askujt nuk i hynte edhe aqn pun pasja ose mospasja e nj ore,prve hoxhs dhe disa msuesve tfshatit.

- Djaloshit nuk i kujtohet si e matninkohn msuesit q nuk kishin or, aimban mend vetm fytyrat e tyre t lodh-


30/199

ura, nga ditt e mbarsura me re t dend-ura, q s`dihej `rrebeshe mund t sill-nin...Pr t, ndonjher bota e tr shn-drrohej ne Buzliqenas t vogl, e ndo-njher tjetr, Buzliqenasi i bhej si nj

bot e madhe e pafund.- Shihte me dashuri fmje malet e lar-

ta ku kish lshuar rrnj fshati atherkur kish lindur dielli i par... Shtpit ernditura rreth dy prrenjve t lasht, idukeshin m t ndritshme se yjt n qi-

ell... Edhe shkmbinjt e bardh e tashpr, prngjanin me pamje kreshnik-sh...

- Po liqeni? Eh! `domethnie kishtepr fshatin? Ve nj dallg e tij, ve njkng pulbardhash ...

- Liqeni ishte magjia e lidhjs shpirt-rore mes buzliqenasve dhe toks s ty-re... Pa syt e tij t dallgzuar, nuk ki-shte kuptim as loti m i dhembshur qvinte nga, udht e qabes...

Ai ishte i pari i shenjtorve, t ardhurnga bestytnit pagane. Uji i tij shronte


31/199

plagt e mallit, shronte shterpsin, m-bushte me ajr udht e shpress; udh,q fill e mbarim, kishin brigjet e tij.

- Prej tij i mori fjalt Zef Serembe dhethuri gjuhn e dhembjes...

- Me kt prfytyrim rritej ai, me ktondrra t mbira mes syve t kaltr t liq-enit dhe lisave shtatlart t malit.

- Duke shtyr kohn pas nga kishteardhur, n vitet e tija t brishta, kur sapoqe ngritur n kmb, iu shfaqn ca tabllo

t errta para sysh, t pazakonta pr njfmij... Iu ndal udhtimi i kohs, ishintabllo t afrta t prjetimit fmijror, kurrritej ndr ndrra, ndrsa jeta, jeta ndr-hynte me shpat n dor, dhe shkilte mi-zorisht mbi ndrrat e bardha...

- Q ather mendon e s`i hiqet ngamendja pyetja enigm: Sa i madh duhejt ishte Buzliqenasi, sipas tij, q t pen-gonte hordhit e egra t Mbretris sErrsirs, q erdhn nj nat me errsi-rn pr t rrmbyer burimet e ujrave,


32/199

dhe pr ta dnuar fshatin me etje t pr-jetshme.

- T prjetshm duhej ta mirrte dni-min fshati i pabindur ndaj rregullave tErrsirs. Ajo urdhronte shprlarjen e

trurit pr t gjith banort e Arbrit, padallim moshe, t gjith duhej t harronint kaluarn e tyre, ndryshe ja, i pret: d-nimi me etje...

- Por, ky ishte fillimi, kishte dnimeedhe m t egra, m monstruoze: marrja

e nderit dhe dbimi nga vatrat e t par-ve...

- `nuk i pillte mendja e zvetnuarerrsirs!..

- Po bota?- Ku ishte bota?

- Sa e vogl dukej n syt e djaloshitkjo bot e heshtur si fmij i trembur ngandrra t trishtuara dimrore...

- `kishte q heshtte bota e bnte si-kur s`e shihte gjith at gjm q duron-te mbi trup buzliqenasi i vetmuar.. Ndo-shta nuk kish bot fare pas maleve t


33/199

fshatit... Ndoshta edhe degt e matan-shme t Trungut t Lasht, lidhur ishinpas trupit t vet, dhe s`mund t zgjate-shin n ann tjetr t tij.

- Sa deg t ndara numronte vall

ky Trung?!..- Sa dhimbje mbante n Shpirt nga

sopatat e shekujve q binin mbi t?!..- Sa dhimbje kishin t arat n trup,

q rrinin si goj t hapura q ulrijn...sa, sa, eh, sa pyetje duhen br eh, Tru-

ng, Trung, si munde t mbessh n k-mb!?...

- Mbetja jote n kmb tregon se Zotisht n ann tnde, n ann e qndre-ss. Si s`re kurr prdhe?!..

- Pra, edhe Zoti edhe drejtsia, jan

n ann e qndress...- Po bota?- Srish me botn e pakuptimt n

mendje, srish...- Ku ishte bota, kur kuledra, q s`u

ngjante m prrallave t gjysheve, erdhin fshat...


34/199

- Ajo ishte e prnjmend, ajo po grr-yente prrenjt e gurrat, pr tì thar mu-llinjt e buks dhe pr tì shtruar t pabi-ndurit q po ngrinin krye si njher motin Malet e Petrinjs, ku lan t vdekur

dhjetra taborre t Errsirs.- Thuhej se: Uji fle, hasmi nuk fle.- Prnjmend nuk flinte, ishte zgjuar

n mesnat dhe ishte derdhur si gjarpri iheshtur q rrshqet drejt pres s fjetur..

- S`duhet br gjum... S`duhet mby-

llur syt... Gjarpri at pret, t na zrn gjum q ta lshoj lirshm helminn ndrrat tona, prandaj s`duhet br gj-um, ai at pret...

- Fshati mbante mnd kt porosi tbrezave t hershm, ndaj kurr nuk fjeti,

kurr sù zu n gjum... Edhe ksaj ra-dhe, fshati ishte zgjuar... Zgjuar e duar-that me kmishat zbrthyer i doli prp-ara Errsirs. Doli t mbroj krojet, tmbroj gurrat e lashta q ishin frym-marrja e tij... Hasmi i njjt, me veshje ehuqe t njjta, kishte ardhur pr t na


35/199

prplasur, pr vdekje... Ata sìshin t et-ur vetm pr uj, ata donin gjak, donin tlinin gjurm t njjta si t pararendsvet sojit...

- ìroni, uji i Buzliqenasit duhej t

shuaj etjen e pafund t Errsirs... ìr-oni...

- U shkeln e u prgjakn t dyja pa-lt... Dyert e burgjeve u hapn an pran... N t gjitha ant shkonte edhe na-mi i buzliqenasve pr qndresn e tyre,

n mbrojtje t asaj pak pasurie q i kishmbetur, nga dhurata t shumta q u ki-shte falur Zoti!

- Koha rrshqiste disi si thuhej: Sizorrt n prush.

- Askush e asnjher sè mori vesh

kush e sa pagoi Buzliqenasi, vetm pseu prpoq t pengoj hordhit e mendu-ra, natn kur shkruhej kronika me gjak...

- E mbushur sht tok e Arbrit menet e dit t errta...


36/199

- Qkur ra errsira e par mbi kto tr-oje, errsirat t tjera u vargzuan ngakoha n koh, nga asti n ast.

- N kto dallg jetonte Buzliqenasidhe pjesa e ndar e fisit t Arbrit; pjesa

q e kishin kputur nga Trungu kusarte Fuqive t Mdha dhe i ishte dorzuarsi trofe Mbretris s Errsirs pr gjak-un q kishte pir n trojet e lashta t Ar-brit.

- Gjma kishte ndodhur shum koh

m par, por gjurmt e saj t gjakut, sam shum largohej koha, aq m shumkundrmonin...

- Ndeshja rifilloi aktin n vazhdim tdrams, nj dit t shnuar vjeshte.

- Njri nga fshatart e Buzliqenasit

kishte vn n nj shtiz t gjat gjer nqiellin e shtat Simbolin e Lasht t fisitt Arbrit, dhe e kishte vendosur n ma-j t minares, q t mund ta shihnin edh-e degt tjera t pjess s hijsuar tTrungut, por edhe vet mbreti i Errsir-s.


37/199

- Mbreti, me t par gjmn, sa ngatrishtimi q shihte pr her t par njqnie aq t uditshme q kishte hapurkraht pr t pushtuar qiejt e kaltr, sanga dyshimi se kjo qnie e mistershme

mund t fluturoj gjer mbi pallatet e tijpr t shpaguar dhimbjet q shkaktoiErrsira mbi erdhet e zogjve t saj, ur-dhroi kalorsit e Errsirs ta burgosinmenjher fajtorin e radhs, ndrsa qn-ien aq t frikshme q po pushtonte qie-

llin, ta dbojne sa m larg qiellit t Mbre-tris s tij.

- Nisi gjueti e par...- Shfrim dufesh shtazarake mbi nje-

rz t dyshimt...- T dyshimt sipas prllogaritjes s

tyre ishin t gjith arbrort e moshsmadhore, ndrsa kishte rastisur q, prhir t siguris s lart t errsirs, t bu-rgosen edhe gra edhe femij t parritur...

- Si prher, me ndihmn e ushtrisrezerv t shpirtverbrve, u burgosn nj


38/199

grup t przgjedhurish, si n Buzliqen-as, ashtu edhe n rrethet tjera.

- Udhheqesi i ekspedits, nj fytyr-nxir, qndisur me purra, kishte raport-uar te i pari i Errsirs:

- I dham fund lartmadhri, - kishtethn n hyrje t raportit, - i mbyllm tgjith t dyshuarit, presim urdhrin tuajsi t veprojm m tej.

- Ai, duke shikuar qiellin me syt ebr prush nga mllefi, nuk prgjigjej, nd-

rsa shikimi i tij larg n horizont, sikur ithoshte raportuesit: Hej, i mendur?!,`thua? A nuk i sheh si fluturojn mijrashqiponja t reja? A nuk sheh se nuk lej-ojn shpend t tjer n qiellin e tyre?

- A... m fal Lartmadhri q ju shqet-

sova, kthehem m von...- Kur ai deshi t dal jasht, pa arrir

te dera, lartmadhria filloi rishtas t num-roj shqiponjat, dhe vartsi e kuptoi qnuk duhej t largohej.

- Fjalt e fundit qen:- Qielli nuk pushtohet.


39/199

- Vartsi provoi t ndrhyj, ai prapt njjtn fjali prsriti. Kur vartsi deshiedhe nj her t thot dika, ai e ngritizrin me t njjtat fjal:

- Qielli nuk pushtohet...

- Zri doli nga zyra dhe mori koridoritteposht, t gjith e dgjuan, polic, het-ues, shrbtor; t gjith punonjsit engrehins s Errsirs...

- Shqiponjat vazhdonin fluturimin...her uleshin e prgjakeshin, her ngrih-

eshin e prgjaknin qiejt...- Ato kishin zn qiellin e t parve

dhe mbushnin kthetrat me cop rrufeshpr t goditur thngjijt e Errsirs n vat-rat e Arbrit... Kaltrsia e paanshme ish-te e lir. Shpendi i shenjt po kpuste

prangat e friks dhe po ngjitej srish nmajat e lashta qillore.. Koha zvarritej, porecte, ecte... Ecte koha e prgjakur gjern fyt! Edhe pikat e shiut, pikonin t pr-gjakura n vend t lotve t shterur nzgafellat e syve e t dhimbjes...


40/199

- Lufta mes qnies qiellore dhe rojevet Errsirs, do t pronte nj dit flak-t n t katr ant e Trungut t Lasht tndar n dysh, n tresh a n m shumcop, diku mes shekujve kopile, kur nn-

njerka e shthurur kishte vn n tezgapazaresh edhe prapanicn e saj pr tashitur.

- Kujt duhej t`i themi nn pr pes-qind vjet? Kujt ia vum kokn n preh-r?!

- Mir q jemi gjall!..- Kujtesa historike e bnte Lisin edhe

m t vrazhd ndaj disa t ,,moderuar-ish q krkonin t jetojm bashk, nnnj streh me ,,Mbretrin e Errsirsse gjoja Fuqit e Mdha nuk dashkan ta

shembin Ngrehinn q e bn t part etyre...

- Nuk dashkan ata q na i vran kujti-met e bukura...

- Qysh ather, kur Trungut t Lashtiu nguln thikat e helmuara n trup, kujti-


41/199

met e vetme t Arbrit jan luftrat dhegjaku...

Kur pranverat ia preknin dhimbjet qt mos vdes n gjum, nj dor e fshe-hur pas Mbretris s Errsirs, ia ngul-

te thikat edhe m thell, gjer n palc...- sht nj dhimbje e fort, kjo ndje-

nj ferri, q rndon si rras guri n fry-mmarrjen e Arbrit e q sht fshehurn qnien e tij, dhe zgjohet e tregon dh-mbt, sa her q niset pr udh...

- Dhimbja bashkudhtare e nderit ttij...

- Kalimtart e rastit, dukej se i shma-ngeshin rrugs pr t mos u ndeshur met panjohurin e humbur, q kishte push-tuar nj shkmb t ftoht bri lumit t

rrmbyeshm, dhe q ishte shndrruaredhe vet n gur po aq t ftoht e tpandjeshm, saq nuk i ndiente as ps-hpritjet e kalimtarve kureshtar e asgjmimet e qiellit, q jo rrall, shprthe-nin me breshr e shira t rrmbyeshm,sa vet lumi. Ai kto nuk i prballonte


42/199

dhe shtrngohej t dilte nga shtrati i lin-djes, dhe t mirrte udht nga t mundtee nga t`i tekej...

- E `barr mbante mbi supe ky njerii frikshm? - pyeste veten n heshtje

ndonj kalimtar...- Heshtjen e vdekur e prishi nj mel-

odi drithruese q ngjante me zra kav-allesh t largt e q i preku aq shumtelat e akorduar t shpirtit t tij, saqnuk e vrejti fqiun e tij t afrt tek ecte

udhs me radio n dor.- Kngt shprndaheshin anve t lu-

mit e prziheshin me kngt e dallgvet mallit, q kishin ngujuar Lisin bri atijshkmbi t ftoht q nga ort e para tmngjesit.

- Shelgu i vjetr q mbante kraht va-rur mbi shkmb, po aq i ftoht ishte, poaq i huaj...

- Ai vinte pran tyre dit pr dit, dheasnjher s`u miqsua me ta, prher tlargt mbetn.


43/199

- Megjithat, midis tyre kishte dika tmistershme, dika q ngjante me dashu-rit e heshtura, t ngurta, t prjetshme..Prandaj vinte, se nuk mund t rrinte paat shkmb e at shelg t vjetr.

- Lis, o Lis! - i foli fqinji me z pak mt lart se herave t tjera. Ai, si i prhu-mbur ndr ndrra t uditshme, u kthyeme fytyr nga Shpendi dhe sikur iu prishqejfi kur e pa fqinji i tij q i kishte ardhurfare pran pa e diktuar. Sot donte t ndi-

hej plotsisht i ndar nga bota q e rre-thonte e t fshinte n heshtje pluhurin embledhur mbi sirtar t kujtess s mje-gulluar; t`i hap nj pr nj t gjitha flette kohve t shkuara e t mbledh ngrusht xhevahirt e shtrenjt e t`i vendo-

s n nj vend t dukshm, sado q dhi-mbje mund t krijojn zgjimet e ndrravet fshehura n kujtesn e tij t lodhur...

- Tashm, me ndrhyrjen e Shpendit,ishte prishur ritmi i ngadalshm, por i si-gurt, i zbritjes shkall-shkall, n shpell-


44/199

at e errta t kohve, ku Lisi krkontevetveten e mbyllur...

- Ishte prer rruga q e shpinte, hern kopshtet prrallore t fmijris, hern ndrrat e paanshme t rinis.

- Duke dashur ta ndalte kohn atje kui plqente, atje ku i kishte ngrir nj pje-s e madhe e kujtess, e nuk gjendej di-ell q ta shkrij, ai vinte ktu pran ktijlumi e fliste me t gjersa dikush nga kali-mtart ia prishte ritmin e krijuar. Dhe ja,

erdhi dikush...- Lis! - thirri edhe njher Shpendi,

duke dashur s paku nj prgjigje nga tj-etri q e shihte e bnte sikur nuk e shih-te.

- H `bn aty?!..

- Po i shoh dallgt tek vallzojn!..- Eja po deshe t bjm nj shtitje

t shkurtr!- Jo, jo, vazhdo, jam mir ktu!- Shpendi e dinte se nuk duhej ta pr-

sriste t njjtn pyetje dy her, prandaju nis pa e zgjatur m tepr.


45/199

- Tingujt e muziks mbetn aty diku,rreth Lisit, rreth shkmbit t ftoht.

- Lisi dgjonte kngt e vendlindjesdhe zhytej edhe m thell n dallgt emendimeve, ku krkonte pr ta gjetur fill-

in q me t t thurte lmshin e madh tkohve t zhurmta t jets s tij.

- Aty, buz lumit, sikur flinte dika, fli-nte e zgjohej m bujshm, m kthjellt.

- Si u largua Shpendi, u ul n vendine prditshm, aty rrz shkmbit, dhe si-

kur iku diku, diku shum larg.- Sa uditshm, e gjeti at q krkon-

te prej vitesh, at q i vinte e i ikte vetti-mthi...

- E gjeti n prag t shtpis, aty ku elinte shum her dhe kthehej e gjente

srish.- Lisi m n fund gjeti portretin e hu-

mbur.- E gjeti djaloshin e burrruar prpara

kohe...- Udht ndoshta q nga lindja i kemi

t shkruara, mendoi dhe vettimthi kujtoi


46/199

nisjen e par drejt udhve t panjohuradhe pafundsisht t gjata.

- Kujtoi apknin e paprmbajtshmq pa dshirn e tij, e drguan prindritn qytetin P... pr t vazhduar shkollimin

e mtejshm, ngaq n qytetin e afrt tBuzliqenasit, shkollimi i mesm dhe sh-kallt tjera m t larta t shkollimit zhvi-lloheshin vetm n gjuhn e specieve tzgjedhura nga rojet e Errsirs. Gjuhtjetr nuk pranohej, nuk plqehej pr m

tepr Errsirs i pengonte do tingull qs`ishte ngjashm me zrat e tyre t kob-shm; me zrat, q produkt t vetm ki-shin prbuzjen dhe urrejtjen...

- Duhet t nisesh! - i tha e ma. Nd-rsa i ati ishte n gurbet n nj vend t

largt.- Po nn, do nisem... - u mbushn

me lot mallngjimi... Fjalve ua kishinzn shtegun lott dhe sikur s`gjenin for-c t kaprcejn mbi at mall t ndezur,s paku, t ngushllonin shpirtin e ndje-shm t Lisit...


47/199

- Nuk i plqente largimi nga fshati i tiji dashur, ku kishte mbushur pesmb-dhjet pranverat e para, prej t cilit nukishte larguar asnjher. Ai ishte pragu itij i ngroht. Kurr sè kishte ln at pr-

ag, q do tì flinte gjithnj brenda syvengjyr gshtenj. At, tashm do ta shi-hte npr ndrra si pejsazh t turbullt,q dukej sikur ikte prej tij do ast e door... Ai do t bhej kryefjal n kalend-arin e ditve t mbushura me mall, sa

her do t numronte ort e mbetura prtù kthyer prap n ngrohtsin e tij...

- Qkurse kishte shkuar n qytetin P..ose, si i thoshin ndryshe, Qyteti i Gurt,secila ndrr me t njjtn pamje i shfa-qej: malet, fushat, liqeni...

- Ndonjher ndryshonte rendltja, porgjithnj, gjithnj, kto pejsazhe pushton-in ndrrat e tij. Kishte raste kur liqeni ishfaqej si nuse lnesh, e malet bhe-shin kulla me shum kate dhe brendaodave dgjohej knga e pleqve t lash-t; knga q bnte thirrje pr tì vn


48/199

gjoksin errave q frynin me trbim n tkatr ant.

- Lmenjt, edhe pse kishte hyr vje-shta q moti, n koh shirash i shihte...pastaj grumbuj drithrash t art si gru-

mbuj shpresash t varura mbi supet ekoves shihte...

- Kur zgjohej, i duhej nj cop her tvinte n vete, nga gjith ato ndrra tprsritura, q i mbushnin me mall zbra-ztit e netve t gjata t djaloshit shko-

llar, por akoma t mbyllur n esencn enj fshatari fanatik, q krkonte dituri,duke bartur ndrr m ndrr idilizmin evendlindjs.

- Qyteti i Gurt, me pamjen e uditsh-me t kohve t largta, n fillim, iu duk

si tabllo e varur n muret e kshtjells sArbrit, q lkundej nga njra koh tektjetra, pr t prekur kujtesn e prgjumurt truallit dhe t fisit...

- Ditt vraponin.. Ato iknin pas kohs.- Lisi bhej gjithnj m i madh e m i

dukshm.


49/199

- Ai tashm natyrshm u prshtat memrekullit e qytettit P... kishte filluar tùshtrohet msimeve dhe t shihte sa mpak ndrra, prve kryendrrs, t kthe-hej n fshat i shkolluar dhe t hapte edh-

e atje nj shkoll t ngjashme me kto tqytetit P... q t msonin fmijt e atje-shm, gjith at q msonte ai nga ms-uesit e rinj.

- Lis, mos ik pa mua! - u dgjua zri ishokut K... - Sa tì mbaroj ushtrimet n

piano, do t vij...- Mir, - tha Lisi - do t t pres posh-

t, prpara mbltores. Zbriti udhs sgurt drejt qendrs...

- Atje e priste shoku Sh... i cili kishtedalur nj or m prpara pr tì pritur

shokt, t cilt do t vinin pr tù bashk-uar me mizrit e gjata njerzore, q ec-nin rrugve t qytetit, si kolona krushqisht lidhur dor pr dore, q nga lashtsiagjer n mbrmjen e sontme...


50/199

- Ishte fest nntoresh, festa e parq e prjetonte n bulzimet e jets stij.

- Pr her t par n kt fest shih-te aq flamuj kuq e zi me shkabn dykre-

nore n sfond. Ishte festa e par q morin gjirin e zjarrt djaloshin e paprmbaj-tur.

- Kjo fest i ndenji pran n dasma en morte. Fest, q e mori me vete e ku-rr m nuk e lshoi entuziazmi i saj.

Ecte rrugs me shokt, e ndiente njknaqsi, nj zjarr n gji... Qytetin e tre kishte n sy... Qytetin e tr e shihtedyngjyresh.

- Tjetr ngjyr nuk futej n syt e mb-ushur me lot... lot t sjellur nga vend-

lindja e largt...- Tashm s`qan nga malli! Tashm

s`ndjente mall! As mall pr liqenin, aspr Buzliqenasin, tash ndjente di tje-tr, di t pashpjegueshme...


51/199

- Edhe pse e njihte veten pr t fort,brenda kishte dridhje, sikur po lkundej,sikur do prplasej...

- Megjithat, e mblidhte veten e flutu-ronte npr udht e gurta.

- Dikur u ul, u ul n nj knd e sì ng-opte dot syt!

- Kurr s`kishte par bukuri t till, qknaqte aq shum dhe q e shijonteshpirtrisht.

- Shiko! - i thoshte vetes, - shiko e m-

baj mend!..- Mbushej shpirtrisht gjithnj e m

shum me knaqsi dhe i thoshte vetve-tes:

- Kto pamje duhet tì osh n Buz-liqenasin tnd!..

- Eh... si do tì shpjegonte me fjalpamjet q i ngrin n sy.

- Kush do ta kuptonte kt mrekulliq do ta bartte ai nga qyteti P!..

- Lis! - i thirri dhe iu afrua Shoku i tijSh... dhe i tha:


52/199

- Pr tilla pamje q shohim ne, prher t par sonte, vllezrit e mi, dy mt mdhenjt, kan vuajtur me vite nprburgjet e ksaj fare t keqe...

- Dhe shau aq ndotur sa edhe vet u

turprua nga fjalet q tha...- E di, e di, por duhet t them edhe

un dika: Ata q vuajtn pr kt populldo t jen prher t nderuar, por rrugajon nuk mbaron ktu, nuk mbyllet tekdyert e burgut, ajo sht e gjat, kushedi

gjer ku, prandaj duhet t mbledhim men-djen dhe t shikojm se `duhet br mtej... Nuk do t rrim duarkryq e t num-rojm plagt prderisa e kemi hasminbrenda oborrit... Kur ta shporrim nga pr-agu yn edhe mbetjen e fundit t tyre,

ather do tì themi e do tì shkruajm tgjitha ndodhit e hidhura nj pr nj, qbrezat e ardhshm t din n `rrug ka-n ecur t part e tyre.. T din se ìdhan drits s liris q ndrrohet brezpas brezi; t din gjith at q duhet tdin. Dhe t besojm se ata do t din


53/199

ta ruajn at q do t`ua lm ne trash-girn. E, mos e thnt Zoti, q kto rrugt mbesin t hapura, mos e thnt Zoti!..

- Fjalia e fundit mezi i doli nga goja,mezi u shkul nga fundi i shpirtit, megjith-

at, e tha...- Ne qytetin P... Lisi kishte msuar se

si shfaqen shenjat e para t shpirtverb-ris dhe `sht n t vrtet kjo smu-ndje...

- Kt e kishte kuptuar nga shpjegim-

et e nj msimdhnsi, q ishte po aqgojlshuar, sa njeriu i shifrave n Buz-liqenas...

- Sipas asaj q kishte dgjuar nga m-simdhnsi, dilte se edhe n rrethin etij t gjakut, kishte t prekur nga kjo s-

mundje e rnd.- Lisi i etur pr t msuar sa m shu-

m e pyeti msimdhnsin e tij:- Cilat mund t jen shenjat e qarta

q dshmojn se i prekuri s`ka kthim pr-apa?


54/199

- Msimdhnsi pa u hamendur ishteprgjigjur n mnyr t thjesht:

- Ata q preken nga kjo murtaj, qn ort e para psojne amnezi t plot,domethn, harrojn kush jan, nga vij-

n e nga shkojn! Harrojn gjakun e fisitdhe jan n gjendje ta shesin pr nj lirt njollosur t gjith gjakun e damarvet fisit arbror.

- Lisi, gjithnj e m shum, po mso-nte shum t panjohura q dilnin nga ko-

ha e mbarsur. Filloi t sjell n mendjet prekurit e mundshm nga kjo smun-dje. Nisi t persiaste. Filloi t`i numrontesa ishin e kush ishin?.. Cili?.. Pse, pse?..Kujtonte sjelljet e pazakonshme t tyre,q prputheshin plotsisht me fjalt e

msimdhnsit, dhe identifikonte pastajemrat e tyre.Ata nuk hanin as nuk pinin m si ttjert, nuk visheshin si t tjert, madjeedhe t qeshurat i kishin ndryr e shuar.Kur prqeshte dikush n ndonj rast nd-onjrin nga rojet e Errsirs, ata ndrysh-


55/199

onin e bheshin m t zinj se bloza eoxhakut t papastruar. Kur shpirtverbritmerrnin npr goj ndonjrin nga t pab-indurit e fshatit qeshnin e gajaseshin aqshum sa t pshtiroseshin jo vetm ata

por edhe tr rrethi i tyre.- I gjeta, - tha me vete, - i gjeta, ata

jan...Ishin ata q silleshin si t zaptuar ngaqoftlargu, kur permendej madje edhenj emr i atyre burrave q s`e njihnin

pr mbret n Buzliqenasin e tyre, as tparin e as t fundit qnie t Mbretriss Errsirs.

- I gjeta, - pshpriti srish m vete!- I gjeta, ata q s`jan m as t fisit e

as t vetvetes, ata q kan dalur e kan

ikur nga lkura e vet...Smundja kishte ardhur dhe ishte prha-pur bashk me ardhjen dhe me vendos-jen e rojeve t Errsirs n kto an.Sipas ktij zbulimi, duhej t gjith bano-rt e Arbrit, t ngrihen e t luftojn, q


56/199

kjo murtaj t kthehet n vendin e origji-ns, ndryshe, nuk i dihet e nuk i dihet...Lisi u lndua rnd nga ky mendim i tri-shtuar dhe e dshpronte fakti, se sm-undja nuk kishte shrim t plot.

Ai q vendoste t shrohej, duhej ta mo-honte shpirtin q e kishte munduar, dhepas nj rituali t ardhur nga vendet ara-bike, t futej n nj shpirt tjetr t shpr-lar nga t gjitha mbetjet e mkateve.Prpara se t fillonte rituali, i smuri du-

hej t pranote t gjitha t bmat e vetadjallzore, si prpara fisit ashtu edhe p-rpara Zotit.Rituali fillonte me pirjen e ujit t bekuar,me t cilin, m pas shprlahej edhe tru-pi...

Mirpo, trupit i nevojitej edhe nj proce-dur torturuese fizike, t ciln e kryeninnjerz t zgjedhur q i njihnin lutjet e ve-anta dhe dinin si ta bnin prznien edjajve nga trupi dhe nga shpirti i zaptuar.Shpirti ndodhte q shrohej, varsishtnga thellsia e bindjs s t penduarit,


57/199

po shenjat e zeza nper trup, mbeteshint njjta gjat gjith jets.Pas rikthimit n fisin e vet, ata i pristeedhe rreziku i prhershm nga rojet e E-rrsirs, sepse ato, vetm me mbetje t

tilla ushqeheshin...Kur dikush prej t smurve provonte tshrohej, ata e coptonin dhe e hanin tgjall, njsoj si e hanin hienat e fshehtapren e tyre.T pakt ishin t smuret q provonin t

futeshishin n sprova te tilla...Gjer m sot, nuk njihte askush ndonj tshruar, perve fjalve q qarkulloninposht e lart pr kt lloj shrimi.Nj luft t till, dukej e pamundur se,mund ta bnin shpirtverbrit e drmuar,

megjithat, thellsia e pafundme e shpir-tit t njeriut, l vend pr t besuar edhene mrekullit e prfolura.

* * *


58/199

Po afrohej fundi i gjysmvjetorit t parshkollor dhe Lisit i duhej m shum kohpr msim, ndaj edhe prpiqej t harron-te gjith at q kishte dgjuar e msuarnga msimdhnsi i tij pr murtajn e

turpit, sepse natyrshm donte t kishtenota sa m t mira, pr t`i gzuar edheprindrit, t cilt prve mallit, kishinedhe merakun se ` nota do t kishtedhe si...Zgjohej heret, hante dika q kishte mb-

etur nga darka dhe ikte si me vrap nshkoll. T ecurit e tij linte prshtypjen enj provinciali t pandryshueshm.. Ectesikur donte sa m shpejt t arrij n ca-kun q synonte e t lr pas krahshgjith ato imazhe q ia zinin rrugn q

ndiqte, rrugn q ndrronte ta permby-llte sa m par. Shokt e dhoms, q ikishte edhe shok klase, pr t qen nhap me t duhej nga pak t vraponin ekjo u shkaktonte shpesh t qeshura sho-qrore.


59/199

- M ngadal Lis, nuk ikin muret eshkolls, as ne nuk jemi kujdestar ditesot, - e ngacmoi njher shoku tij K... icili e kishte pak m vshtir pr ta ndje-kur, ndrsa shoku tjetr Sh.., ishte km-

bgjat dhe sigurisht ndiente knaqesikur ecte n hap me Lisin...

- Si the? - bri kinse s`dgjoi Lisi.- A di far Lis, - vazhdoi K..., do t

m duhet t t`i lidh hapat me litar aq saun zakonisht i hedhi hapat q t mos

rend pas teje m si nj fmij... T qesh-urat e tyre trhoqn edhe vmendjen ekalimtarve. Dikush e kthente koken, di-kush shihte punn e vet, ndrsa ata qe-shnin pa vrejtur syt e te tjerve. Lisiishte msuar t ecte npr rrugicat e

fshatit ku t gjith duket sikur vrapojnpas dikujt.sht vet gjallria e jets ajo q i shty-n njerzit t shpejtojn hapin e t duk-en sikur fluturojn, sikur ngjiten n drej-tim t qiellit pr t zbuluar fshehtsit enatyrs.


60/199

- K... dhe Sh..., shokt m t mir tLisit, prpiqeshin ta msojn t ecurit si,qytetar mirpo ai, si pr inat, nuk hiqtedore nga stili q i vinte nga fmijria e tij,dhe cila i dukej gjithnj e m e largt.

Ata ishin br nj treshe e pandashme,dhe gati i tr qyteti i njihte m shum sitreshe se sa sipas emrave q kishin.Kjo lidhje e ngusht e tyre kishte rnedhe ne syt e rojeve t Errsirs qsorollateshin qytetit posht e lart, vet-

m se ktu, pr dallim nga vendbanimete treshes Errsira ishte m e matur,m e trhequr; ktu ishte pak m ndry-she... Ndoshta shqiponjat q ngriheshinkoh pas kohe n qiell, e kishin detyruarErrsirn t trhiqet pak menjan, pr t

ln prshtypjen e nj paqejeje q ndilltekob, q ndillte vdekje...Ndryshimi mes Buzliqenasit dhe qytetitP... e kishte pushtuar t trin, dhe s`din-te ku t krkonte edhe nj shpjegim e tmos dshprohej, si i ndodhi me at,murtaj turpi.. Duke u menduar e duke


61/199

hedhur hapat e shpejt q ndonjhernuk shihte as nga e onin, sikur ndiu njz t njohur. U kthye dhe ndeshi drejt en syt e thell e t zinj t msimdhne-sit t tij, t cilin tanim e kishte edhe mik.

- I ngrinte bebzat e prlotura nga pl-uhuri i holl q ngrinte era e leht nprqytet...

- O Lisi! - tha ai si i uditur dhe pyeti:- Si dukesh, a je mir?...- Mir, profesor, mir jam...

Gjat t folurit, Lisi pati ndrprerje, pra-ndaj vrehej qart nj shqetsim i tij.Msimdhnsi, e rrembeu pr krahu sinj fmij, t cilit sikur s`kishte koh tìshpjegonte asgj dhe vazhdoi t ecteme t pa e pyetur fare. Ai e dinte se ngu-

rrimit t Lisit do tì vinte fundi, ndaj edhevet, sikur iu dorzua rrjedhshmris snatyrshme.Prpara se t arrinin te shatrvani Lisinisi tì shfaqte shqetsimin mikut t tijpr t gjitha pyetjet q kishte mbledhurnpr qytet koht e fundit, e q nuk ishte


62/199

n gjendje pr t`i kuptuar qart dhnprgjigjen e duhur.

- Lis, t gjitha i mora vesh, dhe tashm dgjo me kujdes: shqiponjat, anemb-an Atdheut, t njejta jan, - tha dhe sik-

ur pushoi nj ik e pastaj vazhdoi:- N kt pjes duken pak m t

heshtura rojet e Errsirs, jo se jemi tndryshm ktu, madje edhe rojet e Err-sirs njsoj jan, si edhe atje n ann tj-etr, ku jetoni ju, prandaj nuk thuhet kot:

T gjith derrat nj turi kan. Ktejedhe numri i shqiponjave sht m imadh, por edhe rojet e Ersirs e kanm vshtir pr ta kontrolluar nj frontshum m t gjer se atje. Sidoqoftnga Tivari n Manastir shqiptart jan t

pushtuar. Pra, si e sheh, ne jemi t nje-jt, ashtu si i kemi edhe pushtuesit enjjt.Sulmet e tyre koh pas kohe, n pjest ndara dhe t zgjedhura prej tyre, mje-risht kan dhn rezultate. Kjo pr nes`do mend sht e hidhur, por ne duhet


63/199

tì vm gishtin koks, ne duhet t`juaimponojm terrenin dhe kohn, atherkur ne mund t prgaditemi pr t luftu-ar, e jo ata...Ne duhet ta bjm punn ton. Ne duh-

et t`jua bjm t pamundur armiqve tanrealizimin e planeve t tyre, prandaj du-het t bashkohemi dhe tìu japim godit-jen e fundit dhe vendimtare.. N qoft senuk e bjm ne bashkimin, do ta bjnbrezat e ardhshm, por, pa dyshim fare

para atyre brezave, do t jemi t turpru-ar: mbaje mend kt!...Pas prfundimit te vitit shkollor, Lisi ishtekthyer n vendlindje m i rritur dhe m ipjekur.Rrugen e kishin bre bashk me shokt

K.. dhe Sh.. Kur ishin ndar n qytetinT... asnjri sì kishte br ball lotve.Kishin qar si fmij e po si fmij ishinprqafuar gjat, duke uruar q sa mshpejt t takoheshin n qytetin P... cilitashm i kishte prvetsuar aq sa u b-hej se e kishin si vendlindjn e dyt.


64/199

- Mos harro Lis, adresn time e ke,m shkruaj sa t mbrrish. . .

- Mir K... - iu pergjigj Lisi, ashtu mr-zitur, por pa u hamendur me at mikpri-tjen tradicionale arbrore ju tha:

- N qoft se keni koh ejani ndonjdit edhe t rrim bashk edhe ta shijonibukurin e Liqenin tim.

- Mirupafshim!- Mirupafshim! - u dgjua zri i njko-

hshm i shokve q mbetn prapa, nd-

rsa zhurma e motorit t autobusit i morime vete fjalt q u than pas prshn-detjeve. Ato i treti n ajrin e ndotur...N fshat kishin fiiluar t korrat, dhe Lisit iikte koha m shpejt se `kishte mendu-ar.

Ia kishte nda t rrinte aty ku kishtelindur e prjetuar gjrat m t bukura tjets, por gjithashtu i vinte mall tash edh-e pr qytetin P.., ku iu kishte rritur edheshtati, ku madje e kishte hapur edhe njkapitull t ri: at m t ndjeshmin e jets.


65/199

Ishte rinia ajo q zinte n qytetin P... qzhurmonte e krijonte m shum se fmi-jria e brisht e idilike.Tash e tutje duhej t matej n do hapq bnte, n do fjal q do ta fliste.

Nuk mund t dilte m tek nnstreha ekasolls pr ta takuar vashzn q i b-nte flokt grsheta. Tani kishin tjetr mo-sh,..Ne fshat kishte plot moshatar t tij qnuk kishin t drejt, jo vetm t shkollo-

heshin, por as ta kalojn pragun e sht-pis pa ndonj prcjells t familjs.

- Natyrisht kjo e brengoste Lisin pamas.Kur do ta shihte, - mendonte, Buzeliqe-nasin si qytetin P... Atje ishte jeta ndry-

she, edhe pse kishte raste t ngjashmesi n Buzeliqenas, megjithat ishte ndry-she.Kishte takuar vashza t mitura q kish-in ikur nga shtpit e tyre pr t mos zb-atuar vendimin anadollak te prindrveprimitiv dhe ishin dorzuar n qendra t


66/199

posme shoqrore, t cilat merreshin meprkujdesjen dhe me shkollimin e tyre tmtejshm.

- Ktj, n kt pjes t Trungut tLasht, nuk kishte institucione t tilla q

t merreshin me kt plag sa t lasht,aq edhe t dhimbshme. Si pr ironi, kt-ej bhej e kundrta. Ligjet e sajuara ngarojet e Errsirs, ndalonin shkollimin efmijve t Arbrit n gjuhn e tyre. Prkto arsye, Lisi me shok, ishin detyru-

ar, edhe pse t vegjl, ta linin vendlind-jen dhe prehrin aq t nevojshm t n-ns, pr t vazhduar shkollimin n pjes-n tjetr t Trungut, q po ashtu sundo-hej nga e njjta Errsir, por me pakndryshime jo shum t mdha.

Punonte Lisi fushs e malit, punonte emendonte pr fatin e vashzave, pr fat-in e moshatarve t tij, q treteshin bre-nda kuvlis t zakoneve prapanike, cilaishte m e errt se vet nata pa hn.N familjn e ngusht s`kishte raste ttilla, prandaj Lisi ishte shum krenar.


67/199

Ai e kishte msuar mir t vrtetn e hi-dhur t popullit t tij, kshtu q ndjehet imrzitur dhe i menduar.Prindrit e tij i kishin kaluar lehtsisht pr-agjet e zakoneve prapanike. Ata i kishin

drgur te dyja motrat e tij pr t`i shkollu-ar larg Buzliqenasit, njejt si e drgu-an edhe at n qytetin P...Nuk mjaftonte shkollimi i dy, tre a katrvajzave pr t dalur nga shpellat e errtae t pafundme t robris, ku e kishte

katandisur qenien e arbrit shekuj passhekujsh t gjat, her njera e her tje-tra mbretri, prandaj duhej br m shu-m... Koh nuk kishte pr t`u menduar...Koha nuk priste m shum... Duhet tthuhej e vrteta e ndrydhur ndr dhm-

b, e vrteta e vrar n prag te ders, evrteta e lodhur rrugve dymijvjeare,q dihej e nuk thuhej e q paguhejshtrenjt. Por, e drejta me fardo mimiq do t paguhej duhej thn, ajo ishtee kyur n sirtaret e egrsis t push-tuesve t arbrit. Prandaj e vrteta dhe


68/199

e drejta duhej patjetr t dilnin n drit,sepse ishin gjithka.Jeta, vdekja, rilindja dhe shptimi jan tlidhura ngushtsisht me t vrtetn e tdrejtn. Njerzit e Trungut arbror duhet

t`i thoshin ato qart e t bnin `ishte emundur pr ngadhnjimin e tyre pr tmos vdekur n heshtje.Tingllonte e vrazhd t thuhej se jemirobr, se jemi irak n shtpit tona, sejemi t poshtruar, se jami t prbuzur,

e te prdhunuar...Si do t`ju dukej kjo e vrtet kaq e hidhurdhe padinjitetshme atyre q mbanin mu-staqe gjer te vesht; si do t`ju dukej aty-re q ishin msuar t ken nj tutor mbikok...

Dreq o pun! -mendoi Lisi, - ndoshta ro-bria e gjat lshon rrnj t tilla ntrurin e njeriut aq sa e ka t vshtir tapranoj t vrtetn...Me t tilla mendime fluturonte Lisi, pr tgjetur veten mes ktyre udhkryqeve, qia bluanin kokn.


69/199

- Sapo ishte takuar n mbrmje met gjith moshatart e tij, kishte filluar t`jufliste pr kto dukuri jetgrryese. Kishtethn at q dinte dhe sikur ishte leht-suar, sikur ndihej m i lodhur, i shkark-

uar nga nj barr e rnd.Njri nga shokt, si me t qeshur i kishtethn:

- Ke filluar t`ju ngjassh t pabindur-ve Lis!... Kujdes gjuhn, se ti e di!...Pasi Lisi i dgjoi kto fjal nga shoku i tij,

e ndrpreu bisedn. M pas ai e takoinjeriun e shifrave duke ia thn ato men-dime q jua kishte thn m par edheshokve t tij, t cilt e respektonin edhepse ngacmimeve djaloshare t tyre i sh-mangej dot. Por megjithkt, shokt e

donin shum ashtu si i donte dhe res-pektote edhe ai.Ju plqente atyre ato q i thoshte ai qo-ft kur fliste pr robrin shekullore dhepr zgjidhjen e menjhershme t shtj-es shqiptare, qoft kur fliste pr pozitne mjeruar t femrs...


70/199

- Duhet ta dim e ta pranojm, - tho-shte ai, - se nuk jemi aq sa numrohemi,prderisa gjysmn e popullit, pra femrat,i mbajm, vet ne, si t burgosura. Pra,jemi gjysma e asaj q ne e dim. Njeriu

nuk mund t kerkoj liri pr veten pa p-rfillur t tjert, e pa u liruar nga barra emykut patriarkal, pa qen i lir nga mbe-turinat e panevojshme dhe njkohsishtprgjgjes pr vetveten.

- Lisi pushoi fare pak dhe tha:

- Liria nuk sht liri n qoft se fati inj njeriu ose nj familjeje, lihet n dort nj padenji, q sillet si pronar e jo sidrejtues, jo si kryefamiljar, - dhe vijoi mtej :

- Kto prapambetje te mykta duhet t

luftohen, por si dhe me far mjetesh,prvese me armn e dijs, me armn earsimit, sepse tani pr tani dika tjetrm t prshtatshme nuk mund t gjejm.Dukej e pamundur q nj pjes e mir enj gjenerate, q rritej m shpejt se `m-endohej, t kishte mendime kaq t pr-


71/199

paruara dhe t merrte prsipr veprimekaq t guximshme, megjithat, ata vra-ponin pas t vrtets, edhe kur kundr-shtoheshin, edhe kur i krcnonin edhekur i shanin e i fyenin...

Me tù kthyer n qytetin P... e kishte kr-kuar menjher msimdhnsin pr ta ta-kuar, sepse tek ai, prve shpjegimevet thukta pr pyetjet q i bnte, gjenteedhe ngrohtsin prindrore.Pa u mallur mir, filloi tì tregonte n

hollsi pr t gjitha ndodhit q i kishteprjetuar n vendlindje.Pasi ai e kishte dgjuar me kujdes, sigjithmon, i ishte drejtuar:

- N qoft se e godet nj objekt menjrin gisht, mbaje mend se do t t thy-

het gishti, por po qe se godet me grusht,edhe po jet lnduar grushti, objekti i go-ditur do t thyhet... Lis, prpara se ta q-llojm me forcn drrmuese Errsirnduhet t prgatitemi mir, q kur tìa jap-im grushtin e fundit, t jet vdekjeprurs,


72/199

si pr t ashtu edhe pr prkrahsit esaj.

- Pas pak ai i tha:- Po prit Lis! Sot armiqt duken shu-

m, por forca e popujve asnjher s`-

sht matur me numra e shifra, ajo matetme parametra t tjer. Popuj t mdhenjdhe t fort jan ata q jan t gatshmt vdesin pr vendin e tyre, e jo ata qbazohen tek numri i madh q kan e qprpiqen ta mbajn t robruar atdheun

e popujve t tjer. Populli yn kurr m imadh nuk ka qen, por n saje te qn-dress heroike, ka arritur te mbijetoj pl-ot dymij vite perandorive m t fuqish-me t kohs. Ku jan romakt, bizantin-t, osmanllinjt, t gjith e thyen qafn

dhe ikn; jo se nuk u plqeu t rrin mgjat ktu, por u dbuan nga bijt e ktijpopulli t vogl e zemrmadh q i prka-sim edhe ne t dy.

- Pas nj frymmarrje t thell msi-mdhnsi tha:


73/199

- Ne, natyrisht sot krkojm t mble-dhim bijt m t mir t Atdheut dhe tgodasim mbeturinat e ktij fundshekulli,q kurr m errsir n kto troje t mosket.

- Kto fjal i dgjonte shpesh nga m-simdhnsi dhe kishte filluar t harrojmoshn, kishte harruar t ndihet i vogl.I bluante fjalt e tilla n kok dhe n sh-pirt, dhe shpesh pyeste veten se `do tbnte pr t`u hapur rrug fjalve t ms-

imdhnsit, q zgjonin edhe t vdekuritnga varret...

- Lufts s re, - thoshte ai, - prvetrimris, i duhen edhe njerz t ditur,q duhet t luftojn n fronte fjalsh e qnuk jan m t lehta se frontet e arm-

ve...Krkon shum kjo luft, krkon shum...

* * *

- T gjitha librat me prmbajtje nga h-istoria e Arbrit q i kishte mbledhur gja-


74/199

t kohs q qndronte n qytetin P..., ikishte nisur nj dit pr n Buzliqenas,ku prisnin me padurim shokt e tij, me tcilt ishte marr vesh q t drgonte, jovetm libra, por edhe ndonj Flamur Kuq

e zi, sepse n Buzliqenas gjendej shu-m rrall. Ata prisnin me padurim t shi-hnin simbolin e lasht t Arbrit, t cilin,disa prej tyre do ta shihnin pr her tpar. Njri prej tyre ishte zotuar se do tavarte n maj t minares, si e kishte

ngritur vite m par nj bashkfshatar ityre.Pr t gjitha veprimet, Lisi kshillohej meshokt K... dhe Sh... Edhe msimdhn-sin, mikun e tij, e informonte rregullisht.Ai ishte ndr t rrallt q fliste hapur me

nxnsit, ndrsa n mesin e t heshtur-ve, kishte edhe bashkpuntor t Err-sirs.

- Ky ishte realiteti i hidhur i kohs, re-alitet, q do t`i mbesin gjurmt e turpit nsiprfaqe prjetsisht.


75/199

* * *

- Kaloi edhe nj vit shkollor dhe Lisi ukthye ne fshat edhe m i rritur, edhe mmsuar se nj vit m par.

- Punt e fushs ishin n vlugun mt madh, ndaj nuk kishte pasur koh nditt e para t pushimeve, t takonte as-nj nga shokt, perve kushririn e tijF.. me t cilin ishin m shum shok sesa kushrinj.

Ai e kishte njoftuar pr t gjitha rrjedhate ngjarjet q kishin ndodhur n Buzliqe-nas n kohn kur Lisi ishte larg vendlind-jes.Ndr t gjitha, ato q i tha kushriri, mprekese pr Lisin ishin lajmet pr marte-

sat e vashzave t mitura pa dshirn etyre.

- Kemi pasur dasma Lis!Ai nuk e la t vazhdonte kushririn F...Pa u vonuar fare, ashtu si qe n vorbu-lln e mendimeve, i tha atij:


76/199

- N qoft se ke dika tjetr pr t mthn fol, ndrsa pr ato q nise t mthoshe, m mir ta lm pr nj her tje-tr.

- Lis, - foli si i prekur F.. Sikur i rndoi

nj gur n gjoks, sikur u zu n faj q nukditi si ta pres m mir t kushririn, qkishte munguar pr nj koh shum tgjat, dhe tash prnjher, me t parn,si i thon, ia preu kmbt... Megjithat itha:

- Nuk desha t t lndoj, ti e di vetse t kam si vlla, por e vrteta shtkshtu si sht ndaj duhet ta pranojm.

- I di t gjitha, - nisi t fliste ai me gjy-sm zri, nuk m duhen sqarime, vetmse m dhemb shpriti nga pamundsia

ime pr t ndryshuar di!- Robria Lis, robria sht shkaku

dhe pasoja. Asnj dhe askush s`mund tndryshoj gj, pa e przn hasmin ngadera.

- Po F... hasmi sht shkaku...


77/199

- U mbush me frym thell, sikur de-shi sa m shpejt ta derdh diku helmin embledhur. Po ku do ta derdhte kt he-lm, ku?!..

- Shfrynte e shante vetvetiu ashtu pa

z her Anadollin, her Evropn, hershtetet e Lindjes dhe her shtetet e Pe-rndimit.

* * *

- Jeta n fshat ishte e ashpr.Ato pak fusha t mbjellura me misr dheduhan nuk iu mjaftonin fshatarve pr tsiguruar ushqimin e nj viti, prandaj shu-m prej tyre ishin degdisur rrugve tmrgimit. Edhe i ati i Lisit kishte mrgu-

ar, sepse kafshata e gojs, shkollimi i f-mijve dhe planet e shumta q kishtepr familjen e shtpin donin shum har-xhime.

- Plaga e robrise dhe plaga e mr-gimit kishin filluar ta brejn nga brendatrupin e Buzeliqenasit, ashtu si brenin


78/199

t gjitha pjest e robruara t Trungut tLasht.

- Maj ktij pirgu t mpreht t mbije-tess askush nuk ndihej i sigurt, t gjithishin t prekur e t drrmuar nga kto

plag t rnda.- Pr t larguar sadopak dhembjet e

bashkfshatarve, Lisi me shokt e tij ekishte themeluar nj shoqri muzikore,prmes s cils do t mund t thoshinme art at q nuk e thoshin dot me bise-

da.- N paraqitjet e para prpara dasha-

mirve t kngs, ishin pritur m mir se`kishin menduar. N mes t kngs, qi kushtohej lufttarit t madh t liris e-riz Topullit, ishte hedhur njri nga pleq-

t e kishte thn:- M bt t ri edhe njher o una,

gati jam te mbath opingat nga e para...- Mbathja e opingave ishte nj shpre-

hje e vjetr, q tregonte gatishmri prt dalur malit n koh lufte.


79/199

Dhe lufta mbase ishte n prag, mbaselshonte er baruti prpara se t ndizej.Plaku i sprovuar e ndiente, se rasti do tvinte, se do t krkohej, mbase pr njkoh jo shum t largt, t visheshin op-

ingat pr t`ju rrekur maleve, pr t`i marrpushkt e pr t`i qlluar sa m mir nshenj armiqt e kombit

- Jemi mir Lis, - i tha n vesh solisti ivjetr q e hapi koncertin...Fjalet e plakut u bn edhe nj shtytje

m tepr pr t vazhduar prhapjen e svrtets s hidhur, q krkonte zgjidhjeurgjente, prmes kngs dhe valles buri-more rridhnin nga gjiri i zjarrt i popullitq shprthenin aq vrullshm, si t ishinmllef i mbuluar q mezi pret t dal n

shesh e t prballet me sfidat e prbin-dshave t kohs kopile...Knga t ket kaq forc? - mendonteLIsi, dhe ngazllehej nga fjalt e ngrohtaq dgjonte gjithandej prej fshatarve.Ndonjher, duke menduar, i rridhte nd-onj fjal padashur dhe dukej sikur filiste


80/199

me veten. Edhe mendimin e fundit e sh-prehu me z, madje pak t lart, sa edgjoi njeriu i shifrave dhe nisi t`i flisteLisit pa pyetur njeri:

- Po Lis, po, knga... knga ishte pa-

raroja jon n fushat e prgjakura t Mb-retris, kur luftonim pr jet a vdekje, sime armiqt q kishim prball, ashtu ed-he me ata q na vrisnin pas krahsh. Navrisnin ata q i shpallm vllezr, ata q.

- Pas nj heshtjeje t shkurtr q ngj-

ante me dallgt e ers, q pushojn nd-onjher pr t marr turrin e ri, vazhdoi:

- sht gj shum e keqe kur t tmashtrojn, por sht edhe m keq kurvetmashtrohesh, kur vettradhtohesh...Ende kemi njerz n mesin ton q bes-

ojn, se gjendja e popullit ton do t pr-mirsohet me ndryshimet e kohpaskoh-shme q bn kreu i shtetit, pasi ndodhetprball trysnive, kur edhe mbshtetetme krah pr muri.Pasi bri nj pushim t shkurtr tha:


81/199

- Ata t njjt jan. Secili djall djall-zin e njjt e bn, edhe pse mund tket raste kur e vesh kmishn e engju-llit. Lshimet e pakta q jan br n njpjes t Trungut t lasht, nuk tregojn

zemrgjrsin e tyre, ato jan fryt i pr-pjekjeve tona, jan fryt i goditjeve t va-zhdueshme t bijve tan, jan fryt i pr-gjakjeve tona me errsirn e djajve...Ata, edhe pse tani jan t detyruar tlshojn pe, e mashtojn gjithnj pjesn

e pavetdijshme t popullit ton, si shu-m her m par, kshtu prfitojn edheather kur ndodhen buz gremins....Ne, duhet ta bindim kt pjes t pave-tdijshme t popullit ton, se nuk kemikrkuar me kto krijesa monstrume, t

bashkjetojm, se ishin, jan e do te je-n gjithnj rrezik pr qnien ton. Vetmndarja prej tyre, me hir ose me pahir, dot na shpetoj nga shfarosja, nga zhb-rja e plot. Lvizjet dhelprore e t koh-paskohshme t Mbretris s Errsirsjan mashtrim i rrezikshm pr popullin


82/199

ton, ndrsa djajve t ksaj Mbretrie jushrbejn edhe si larje hesapesh pr pu-shtet... Nuk duhet t biem n kurthet etyre! Rrugt tona jan t ndara, jan tkundrta. Ne duam liri, ndrsa ata jan

vrass t liris, vrass t drits... Prand-aj, me t drejt, populli yn i quajti, Rojet Errsirs, dhe krijesn shtetrore ttyre, Mbretri e Errsirs...Duhet, dhe jemi t detyruar t ngrihemin qoft se s`sht br von. Jemi von-

uar, mbase shpeshher, por tash, duhett`ia vm gishtin koks... - teksa po engrinte gishtin drejt koks, iu dridh pakdora dhe e lshoi posht pr t vazhdu-ar pa ndihmn e gjesteve, t cilat ishinpjes e shpjegimeve t tij:

- Koht kan ndryshuar dhe na bjnthirrje t ngrihermi i madh e i vogl, prt krkuar at q na e morn me dhune me gjak, e q kemi t drejt, me t nj-jtat rrug dhe mjete ta krkojm dhe takthejm n rrug t sigurt mbarsin eAtdheut. Kshtu ne duhet t`jua lm At-


83/199

dheun trashgim t prjetshm brezaveq vijn pas nesh...Me kt gjuh sa njerzore aq edhe ko-mbtare iu fliste njeriu i shifrave njerz-ve, konak m konak, pa e llogaritur rrezi-

kun q i rrinte mbi kok, si shpat e de-mokleut.Ai besonte se vetm duke thn t vr-tetn do ta bnte nj pjes t detyrsnga shum detyra t tjera q priste pop-ulli t`i bnin bijt e tij.

- Njeriu lindjen nuk mund ta zgjedh,- thoshte, - po vdekjen ama duhet ta zgj-edh vet. Dhe ai, prmes fjals, kishtezgjedhur rrugen e vdekjes s ndershme;t vdekjs q do ta bnte t pavdeksh-m...

- Ecte fjala e tij e trokiste me forc nndrgjegjet e fjetura...

* * *

- Teksa Lisi po dremiste pas nj shel-gu, dgjoi zrin e s ms q e thrriste


84/199

n emr, e cila i kishte sjellur drekn,dhe ia la prgjysm nj endrr t przi-er, q prmbante edhe trishtimin, por ed-he dika q i vinte kndshm...N at ndrr kishte par veten maj nj

peme, n t ciln ishin lidhur ca gjarpr-inj t zinj. Ata i kishin zn t gjitha drejt-imet dhe pr t zbritur ishte e pamund-ur. Ndrsa, posht afrohej nj qenie emahnitshme, q atij i dukej si engjll, i ci-li me bukurin q kishte, bnte q ai t

harronte rrezikun nga gjarprinjt dhekshtu e shtynte dshira e madhe t ng-arendte tek ajo qnie q i vinte perball.Pranonte edhe vdekjen n gojt e gjarp-rinjve, vetm e vetm t shijonte edhepak aste bukurin e engjllit q ia kish-

te marr syt.- U zgjua nga gjumi si i kputur, por

nns nuk i tha asgj, se `ndrr kishtepar, sepse ajo, sipas bestytnive q ki-shte, do ta komentonte n mnyrn e sajdhe do t merakosej edhe m shumpr t...


85/199

Pasi nn e bir mblodhn barin e kosi-tur, u nisn pr n fshat, duke biseduarpr punt e prditshme, por duke prekuredhe ndonj tem q Lisit sì plqentefare. Megjithse ai e dgjonte me kujdes

kur fliste e ma dhe po me aq kujdes iprgjigjej duke mos dashur as edhe njik ta lndonte apo tìa thyente zemrn.

- Je rritur or bir, - i tha si me druajtjedhe heshti...

- H nn, vazhdo, - i tha me t qe-

shur Lisi...Gjithnj ai ishte shpres e s mes, gji-thnj e prqafonte dhe i prsriste refre-nin: do gj n kohn e vet...

- A i mjaftonte nj nne kjo thniekaq e thjesht?

- Patjetr q ajo priste m shum tìthoshte Lisi, mirpo edhe ajo sè rndo-nte m shum. E dgjonte edhe kur s`k-naqej me at q thoshte ai, heshtte dhenuk donte t thoshte ndonj fjal rndu-ese. Ajo natyrisht merakosej shum prt birin. Donte me gjith shpirt tì thoshte


86/199

Lisit, t shikonte pr ndonj vajz, sepsemendonte q koha tanim i kishte ardhurt fejohej e t martohej. Megjithktnuk i thoshte asgj, vetm se n mend-jen e saj bluante lloj-lloj mendimesh e

bnte plane pr t ardhmn e birit t sajdhe prpiqej t mos e gjente asgj e ke-qe t mos i dilte asnj penges n rru-gn e tij q rrezatonte shpresn e ardh-mris, prandaj heshtte.

- N ndrthurje mendimesh srish i

rrshqiti padashur goja:- S`do t t mrzit nna or bir! E di, i

ke hallet e tua ti...- Jo nn jo, hallet nuk i kemi ndar, i

kemi t prbashkta, por...- Po ksaj radhe ia priti ajo:

- do gj n kohn e vet...- H, pra nn i paske mbajtur mend

fjalt q i them un n raste t tilla!E prqafoi nnn dhe vazhduan rrugnpr n shtpi.I shihte bagetit tutje mbi krast kur zbri-snin nga pyjet e i kujtohej Naimi e shu-


87/199

m e shum burra t mdhenj t Arbrit,q vdiqn me mallin prush n gji, pr k-to male, pr kto fusha, pr kta njerzq vuajn pa i pasur hak askujt...

- N shtpi, si prher, i priste gjysh-

ja te dera. Ajo, edhe pse i kishte kaluart tetdhjetat, ishte e fort. N stinn evers, ajo t gjitha punt e shtpis i b-nte vet. E reja dhe i nipi mirreshin mepunt e fushs, ndrsa ajo kujdesej ed-he pr dy femijt m t vegjl t djalit t

saj. Ajo nuk e linte mnjan as kopshtine bukur q fillonte nga oborri dhe zgjatejkodrs prpjet.Pasi hngrn dark, menjher u shtrinpr t fjetur. Lisi prpiqej t sillte srishn mendje ndrren q i mbeti pgjys-

m por nuk mundi q nuk mundi t pr-jetonte ato mendime ashtu si i prjetoin ndrr, ashtu si e ndjeu knaqsinq i shkaktoi ajo qnia si engjlli. Ashtuduke menduar, gjumi nuk i vinte. Gati ugdhi e ai prpiqej t prsriste gjra qvshtir sht pr t`i rikthyer. Sa m


88/199

shum q i ndrronte krahet, aq m shu-m i ikte gjumi. Dikur von e zuri gjumiduke i dgjuar tingujt e nj muzike t pa-njohur, q i jepte radioja, t ciln e mba-nte te koka. Eh `gjume q bri!... Ashtu

e kaloi natn si gjysmfjetur si n gjysm-ndrr...N ato prplitje t lodhshme, i vinin nvesh fjalt e nj mendjendrituri t Arbritq prher thoshte:

- ,,S`jam hero, por dshmor ama kam

mundur t bie disa her, sepse kam ecurn rrugt e tyre, kam ecur pr krahu meta n rrugt q eci populli im shekull passhekulli. Pr kt jam i lumtur dhe kre-nar. Mjer ai q i trembet t kaluars stij, mjer ai q ik nga vetvetja, nga vetja

q e ndjek si hije e zez e kurr s`e le tqet. I mjer sht ai pra, i mjer.Lisi shpesh her i prsriste kto fjaldhe e pyste veten:,,Po un n `rrug jam duke ecur vall?A bj sa duhet dhe sa mund ta bj atveprimtari q krkohej, pr t qen edhe


89/199

un n at rrug q e theksonte mend-jendrituri i arbrit? A jam duke shkuar nhap me kohn? - kshtu duke pyter vet-vten mendonte:,,Jo, jo, e qortonte veten, duhet m shu-

m t bj, duhet ta shpejtoj hapin, duhett`i shtrngoj opingat, vetm ather dojem me kohn, do jem bashk n hapme popullin tim...Me t`u kthyer n qytetin P.., bashk meshokt K... dhe Sh.., i nisn pr n Buz-

liqenas shum libra t historis s arb-rit, dhe brenda tyre, fshehn edhe njflamur dyngjyrsh, kuq e zi me shkabndykrenare n mes.

- N fshat e pranoi drgesn shoku iLisit, H... dhe menjher e bri punn q

i kishte premtuar shokve. Ai e ngriti Fla-murin e Arbrit n vendin e zgjedhur mpar dhe e kaprceu kufirin prtej pjes-s s errt t Trungut t Lasht. Por,pas nj kohe t shkurtr, ai kthehet nBuzliqenas dhe burgoset menjher.


90/199

Prjetimet e tij nuk mund t thuhen as tshkruhen, ato mund t`i kuptoj vetm aiq i ka provuar n kurrizin e vet. Megjith-at, puna vazhdoi me t njjtn gjallri,dhe askush nuk u trhoq nga rruga e dri-

ts, pavarsisht trysnive q ushtroi pu-shteti i Errsirs mbi shum shok tH... Edhe Lisi u thirr disa her n bisedainformative (kshtu i quante pushteti iErrsirs, bisedat krcnuese me t rinj-t e Arbrit), por kur nuk patn mundsi

t nxjerrin gj prej tij, e lan t lir prnjfar kohe.Ne qytetin P.., njihet me nj shok t cilinnuk e kishte njohur m par, cili i propo-zoi t shkonin prkohsisht jasht shte-tit, ku do t mundeshin edhe t punonin

edhe pr t`i ndihmuar familjet, si edhe dot kishin mundsin t merreshin me pu-nt e veprimtarit atdhetare, pa i pengu-ar askush.Lisit ky mendim iu duk i mir, prandaj pae menduar mir prfundimin iu bashkuashokut me emrin N...


91/199

Nj nat t errt, pa hn dhe pa yje, unisn rrugs s panjohur t krkonin atq s`e gjenin dot n vendlindje. Domo-sdo sht pakuptim, t krkosh n njvend tjetr, at q e ke humbur n sht-

pin tnde!Ishte Lira e ndrruar, ajo q po krko-nin kta t rinj n mes t ksaj errsireskterr, si vet zemra e rojeve t pash-pirt t Mbretris s Errsirs.Nata ishte mikja me e mir e fsheht-

sive. Lisi dhe bashkudhtari i tij krko-nin, t fshiheshin nn gunn e asaj nategjersa t dilnin n ann tjetr t kufirit.Sapo doln n shtetin fqinj iu dorzuanorganeve t rendit, t qytetit t par, nt cilin kishin shkelur aty afr asaj mes-

nate t mistershme.- Prgjegjsit e atij vendi fqinj ishin

sjellur ngjashm si pushtetart e Errsi-rrs q e mbante t pushtuar vendin etyre.


92/199

- Pas nj izolimi t shkurtr, i kthejnprap n pikn kufitare tek rojet katrant Mbretris s Errsirs.

- T zhgnjyer jasht mase n vendinfqinj, ishin mbyllur n vetvete, dhe ishin

br m t heshtur se qelit e errta tburgut.

- T dhnat q i kishin pasur dhe pr-jetimet e tyre nuk prputheshin fare.Nj fat n kt fatkeqsi qe dhoma mekravatin dyshtretsh, ku duhej ta mbanin

dnimin, ende t pashqiptuar.- Lis, - i foli N... - nuk sht fundi i bo-

ts ktu, sa t dalim q ktej do t gjej-m rrug t tjera...

- Jo, ia preu ai shkurt dhe sikur deshita fajsonte, por s shpejti i erdhi nj

mendim sqarues se N.. nuk mund t jeti pabes, nuk mund t jet i paskrupull,ai edhe vet e psoi. Ky sht fati, fatiq na ndjek edhe kur ikim larg e larg kus`mund t na arrijn rojet e Errsires....Por ja q dora e gjat e Mbretris igjeti atje dhe pikrisht atje ku kta t rinj


93/199

mendonin t prmbushin s paku nj n-drr; ndrren e t folurit e t qeshuritt lirshm...

- Zhgnjiiiiim!.. - e lshoi zrin Lisi, qfliste her-her me veten, her-her me

tr botn....Burgu ishte n nje qendr shum largvendlindjs, n nj vend prapa diellit.Aty, filluan t urrejn gjithka kishin d-gjuar nga radioja pr vendin fqinj, puno-njsit e organeve shtetrore t t cilit i

kishin dorzuar tek armiqt e tyre.- Brokulla, - foli srish Lisi, - kta q

na shesin pallavra pr demokraci, m tzinj prej ktyre t zinjve q na kan pu-shtuar qenkan... Si mundet kaq gjakftoh-t t jen kta, kundrejt t keqes sheku-

llore q po trashet mbi kurrizin ton, si?..- T kota ishin pyetjet e nnpyetjet. E

rndsishme pr t ishte e vrteta e hi-dhur, se askush nuk mirret me hallet etyre, dhe se duhet t`i prvishen puns,sepse vetm vet ata duhej t`ia dilnin


94/199

mbar, pr t shptuar nga kthetrat gjak-atare t rojeve t Errsirs.

- Duhet t thuhet e vrteta. Prparapopullit, s`guxojm t hshtim, - tha Lisikto fjal duke iu drejtua N... sikur ta ki-

shte nxns... Harroi fare q ishin brshok q kishin edhe besueshemri...

- N... - vazhdoi t thoshte Lisi, i brprush, - n qoft se vazhdojm t presimmrekullira, prmes ndrrash e falltarsht shitur, do ta paguajm shtrenjt do

minut t humbur, madje edhe do sek-ond q do t na shkoj pa i shfrytzuar...Pasi bri nj pushim fare t shkurtr aiprsri rifilloi t fliste:

- Koha sht si hoje bletsh, N... - iudrejtua rishtas atij, - nuk e plotson do

pore te saj, mbetesh i zbrazur i pajet...Blett, bletn q nuk e prmbush dety-rn, e largojn nga kosherja. Paramen-do, n qoft se blett do t punonin kaqpak sikur njerzit, a do t mbetej ndonjblet n koshere.


95/199

- N... si dukej nuk e mori vesh se`deshi t thoshte Lisi me kt, por brisikur kuptoi, dhe u kthye n ann tjetrt krevatit dhe tha:

- Lis, m duhet t fle pak, sepse kam

kokdhimbje...Edhe pse ata kishin provokime t prdit-shme nga rojet e burgut, mundoheshinta ruajn durimin. Duhej patjetr, ishteprvoj e re, ishte shkoll e vetme kuhynin e dilnin bijt e Arbrit. Shkolla t

tjera ishin t ndaluara, prandaj duhej tmsonin edhe nga skterra.

* * *

Diten q i lshuan nga burgu, njri nga

rojet e burgut kishte thn si me shpoti:- Besoj se jeni mbushur mend, dhe

tash e tutje s`do te gaboni m.Lisi i pekur nga ky provokim ia ktheu atypr aty:

- Kemi pritur shum, nj periudh tgjat kohe, q ju t permirsoheni, por


96/199

tash, ju falnderojm q na msuat se siduhet t sillemi me ju, q t na kuptoni...

- Pa e zgjatur m tepr, u lshuanteposht drejt stacionit t trenit, ndrsaroja, mbeti tek dera e ferrit, pr t pritur

viktimat e radhs

* * *

- Gjat rrugtimit patn koh t mjaft-ueshme pr t rn n nj mendje se si

duhej t prgjigjeshin e `t thoshin kurrojet e Errsirs do t`i pyesnin n vend-lindje.Me t mbrritur, pa u mallur mir me tafrmit e tyre, iu arritn edhe thirrjet epara nga zyrtart e rretheve; thirrje, q

ishin m shum krcnime, m shumpresione se sa thirrje t thjeshta zyrtare.N bisedat q do t zgjatnin pa kufi, atashkuan t ndar, secili n rrethin e vet.N nj bised Lisi i kishte thn puno-njsit zyrtar:


97/199

- M nuk do t`i pergjigjem thirrjeve ttilla provokuese, sepse s`kam asgj prt thn m tepr se `kam thn n ko-hn kur m kan marr n pyetje zyrta-rt e burgut.

Pa u vonuar shum i kishte thn atij:- Kufirin e kam kaluar ilegalisht, sep-

se organet prgjegjse t rrethit nuk mkan dhn dokument udhtimi, prandajjam detyruar pr nevojat ekonomike takaloja kufirin, pr t krkuar pun n sht-

etin fqinj.Edhe pse kto fjal nuk e bindn zyrtarine Erresirs, kur ai e vrejti se Lisi ishteshum i vendosur q t mos shkontem n zyrn e tij, uditrisht, nuk i drg-oi m thirrje.

Lisi u kthye n shkoll, por tash e tutje sinxns i rregullt, pasi e kishte humburt drejtn pr t`i ndjekur msimet si mpar.Rojet e Errsirs e kishin dorn e zgjaturdhe arrinin deri edhe n shkolla pr tapenguar dritn e dituris, q t mos shk-


98/199

lqente n mendjet e nxnsve shqipta-r, prandaj edhe Lisin e dnuan q tmos i vijonte msimet e rregullta.Shum nga msimdhnsit, me ndonjperjashtim t vogl, e kishin ndihmuar

Lisin q t mos ngelte pas shokve tbrezit t tij.Ndrsa gjendja e prgjithshme, ishte enjejt, mashtruese, hipnotike.Pushtuesit i shfrytzonin me mjeshtrihapsirat q u krijonte udhheqja e vet-

knaqur dhe e shitur e Arbrit.Ata rekrutonin shpirtverbr t rinj dheprgatiteshin pr ofensiva t reja e teprgjakshme... ata nuk flinin, ata s`kishingjum...Populli e ndiente ern e lufts, ern e

gjms, dhe po lvizte, po tundej, ngad-al por e sigurt...

- Brenda ksaj mynxyre nj gj ishtearritur: popullit nuk i duhej m asnj m-sues rruge, ai i dinte t gjitha rrugt, tgjitha shtigjet q shpien pakthyeshm nprehrin e liris.


99/199

- Lisi, i vetdijshm se e ndiqnin shp-irtverbrit kujdesej m shum se `kuj-desej koh m par. Tashti fliste e kuve-ndonte me shok t pjekur dhe t pr-gatitur mir. Gjithnj e m shum mend-

ohej se `do t ndodhte m pas, duhej tparashikoheshin ngjarjet, apo furtunat es ardhms, prandaj edhe duhej t pr-gaditeshin mir.

- Lisi tanim nuk ishte ai djaloshi i vr-ullshm q fliste edhe ku duhej edhe ku

s`duhej. Takimet i bnte t sigurta dheme njerz t sprovuar.

- N qytetin P... kishte krijuar nj rrjett gjr shoksh, t cilt e bnin regjist-rimin e nxnsve q ai i binte nga vendli-ndja npr shkollat e qytetit P.. ngase n

vendlindjen e tij ishin mbyllur edhe atopak shkolla q kishin punuar m par ngjuhn e Arbrit. Koha rridhte me shpejt-si marramendse. Ndoshta ashtu i duk-ej Lisit. Shokt e shoqet, dita-dits, i sht-oheshin, kshtu q rojeve t Errsirs, ju


100/199

bhej e pamundur ta mbyllnin npr bur-gje gjith at ushtri veprimtarsh.I dukej shum e afrt dita e shprthimitt madh; dita q do ta vuloste prgjith-mon fatin e popullit t Arbrit...

* * *

- Duke kundruar dallgt e lehta t lu-mit prball, iu kujtua gjyshi i vdekur vitem par, kur ishte ende fmij. Vinin

shpesh pran ktij bregu pr tiu dhnkafshve uj. I shihte dallgt dhe hidhteguraleca n brendsi t lumit dhe kna-qej me fluskat e kristalta q lshonte ujikur i binin gurt mbi shpin.

- N at koh, kishte menduar ndonj-

her, se mos vall lumi ndiente dhimbjenga goditjet me gur dhe se fluskat ebardha mund t jen ofshama t hesh-tura t tij, q askush vetm tij nuk i d-gjonte, ndoshta...

- ,,`budallallqe, - mendonte mevete, megjithat i plqente t fantazonte


101/199

si n kohn e brishtsis fmijrore, dhesikur krkonte t`i kthehej ajo brishtsiedhe m pran fantazis dhe t mund taprekte at mall t largt edhe njher.

- Tashm ishte burr dhe i ndrgje-

gjshm se kujtimet i mbesin t kaluars,asaj t kaluare q kurrn e kurrs nukfshihet nga mendja.

- Lumi ishte i njjt, po ato dallg tshkumzuara gurgullonin mbi syprinn ebardh, po ajo zhurm e dikurshme shp-

rndahej n kraht e tij, po ajo pamjemahnitse, po ai mall fmijror, po ajodhimbje e padukshme, po ajo, po ajo...

- Gjithka shihte rreth e rrotull i dukeje njjt, vetm shelgu i mom ishte sim i lodhur, si m i menduar.

- Se ndjeu nj shqetsim prbrenda,nj dhimbje a nj mall q deshi t flisteme te, deshi t ulrinte...

- `zra ishin ato q vinin nga thell-sit e lumit... mbase shekujt, t lodhurnga pritjet e dhimbshme, ulrinin e ulri-nin gjer n kup t qiellit.


102/199

- Dikur, si fmij, gzohej e ngazlle-hej pran ktij lumi, ndrsa sot ndiendhimbje ndoshta m t thell se thell-sit e lumit t zhurmshm.

- Dhimbje, jo ve pr fatin e njeriut,

por dhe pr lumin, q shpesh i duket sik-ur fshihet n gjirin e ngroht t liqenit,pr t shptuar nga ndotjet q i bninrojet e Errsirs.

- Liqeni ishte stacion i fundit i tij, atjemirrte forc pr t`u nisur drejt detrave t

panjohur...- ,,Eh ku ta dish! - mendonte Lisi, nd-

oshta mes detrave gjen paqen e humburapo mes ktyre shkrepash t pabindur...

- Paqe, paqe krkonte lumi q kishtepaqsuar dhe kishte shtruar n nj shtr-

at dy prrenjt e mendur...- Kush s`e krkonte kt fjal t dlir

e t bekuar. As shkrepat s`kishin paqe,meqense e drejtojn rrjedhn e lumit,rrihen pamshirshm, nga errat e ash-pra q vijn nga jugu e veriu.


103/199

- Po, po, jan kta shkmbinj q mbr-ojtn fshatin nga do shtrngat e fur-tun, sa her q motet trboheshin.

- I zhytur n kto dallg fmijrie, ai uprmend kur i preku supin shoku i tij F.. i

cili e prshndeti vllazrisht, duke i zgj-atur (apo shtruar) edhe dorn sipas rre-gullit t vjetr.

- Mirdita Lis!..- `bn ktu i vetmuar?!- Jo, - ia priti Lisi, nuk jam vetm, jam

me shok, me shok t padukshm, qvetm un i shoh...

- Si?! - i tha ai i uditur, dhe n njgjendje t till meraku e shqetsimi i bripyetjn tjetr:

- `thua ore?!

- F... iu duk sikur Lisi fliste prart!- Mos u habit, asgj s`ka ndodhur,

jam duke ndenjur e duke biseduar mekujtimet e mia t hershme, e madje edheme ty!


104/199

- F... si e kuptoi shokun mir, futi dor-n n xhep, nxorri kutin e duhanit, dhe iofroi nj cigare.

- Duke tymosur ajrin e virgjr t fsha-tit, u nisn pr n shtpi, ashtu t hesht-

ur dhe t mbytur n mendime.Her-her, duke folur me shikime t

rralla sy m sy, sikur i thoshin njri-tjetritdika q kishte hyr thell n vetdijen etyre, dhe q krkonte zgjidhje nga brezi ityre, madje e krkonte rinin e tyre...

* * *

T nesrmen u nis hert n mngjespr n qytetin P... ku prve tjerash, epriste edhe nj vashz gjysmbjonde.

- At e kishte njohur shoqja N.. me tciln ishte n t njjtn klas. Shoqja N..banonte n shtpin e t ungjit t vash-s me sy t blert, q aq shpejt i kishterrmbyer zemrn.


105/199

- Ajo mbante nj emr t ardhur ngalarg q n gjuhn e arbrit donte t tho-t: falnderuese.

- Sikur ta dinte ajo sa mundohej Lisit gjej nj prkthim adekuat t emrit t

saj. Ai donte nj emr tjetr, t leht, njemr si, flutur pr shembull, ose dalln-dyshe, moll, dardh, ve t kuptohej, tndiehej n gjuh t tij...

Fundja, nuk i hynte edhe aq n punemri apo kuptimi i tij, atij i mjaftonte ndje-

nja e saj, ajo q ndienin pr njri-tjetrin...- U nis me autobusin e par. Rrugs

nuk i foli askujt, edhe pse bashkudhtariq ishte ulur n ndenjsen pran, provoidisa her t`i fliste. As q e vrente at,kshtu q, edhe tjetri hoqi dor nga pr-

pjekja pr ta kthyer t panjohurin nga ve-tja.

- N qytetin P.. arriti n ort e vona tmbrmjes, ndaj s`kishte mundsi t shk-onte e ta takonte t dashurn, q e mba-nte n sy gjat tr kohs sa ishin larg.


106/199

- Ishte nat, errsira i dilte prpara e izinte rrugn pr tek e dashura... Ajo nukdilte mbrmjeve...

- Hyri i vetm n radht e njerzve qshtisnin sa pr tì shkurtuar ort e gjata

e t mrzitshme t nats...- Qyteti, si gjithnj, n ort e mbrm-

jes, gumzhinte nga njrzit shtits tcilt si gjithnj silleshin posht e lart, si-kur krkonin gurin e fatit q rrokullisejtrotuareve e sè zinin q sè zinin dot.

- Pr dallim nga nett tjera, mbrmjae ksaj nate t ftoht do t mbahet me-nd edhe pr vargant e reve t ngjeshu-ra q kishin hedhur perden e akullt mbiqytet, e dukej se po ia zinin frymn rrugi-cave t errsuara nga hijet e tyre skte-

rr...- M larg se dy hapa, shquheshin ve-

tm gacat e kuqe t cigareve, q tymos-nin qytetin bashk me mjegulln e akullt.

- Mbrmja e fryr gjer n majat qiell-ore me vargant resh t akullta, prngja-


107/199

nte me nj tunel t errt e shum tgjat.

- Duke lvizur bashk me t tjert, sin hipnoz t prgjithshme, pa pritur indeshn syt n nj imazh t turbullt, t

przier me cipn e mjegullt, e q e stepin vend.

- N ajrin e ngrir, si flatra shpendsht mardhur me pak shenja jete, tulatesh-in flok t shprishur... Ishin a s`ishin gr-sheta, ishte dika e mjegullt, dika e pr-

zier, asgj nuk shquhej m shum...Shquhej vetm imazhi, q afrohej ngacipa e grisur e errsirs, dhe i ndenji p-rball si nj gjykats i mrrolur, q delprpara njeriut me duar t lidhura pr t`ishqiptuar dnimin...

- I fshiu edhe nj her syt, si pr tshmangur kotjen e lodhshme, por ja, p-rsri ajo pamje, ajo figur gjysm e vde-kur. Ashtu pa folur, pa lvizur, deshnnga ajo distanc e pamatur t puthen, tflasin me gjuhn e epshit... Nata u bm e errt, m e ftoht... N buzt e tyre


108/199

sikur kish ngrir nj shtres akulli e mbe-tur nga dimrat e gjat t pritjes!

- Asgj nuk ndien, asgj...- Tek tretej errsirs, ndjeu nj thye-

rje pas krahsh, dhe iu duk se thyhet

(zhurmoi) puthja e akullt, buzt e saj, ttij...

- Iu desh nj koh q t shmang deli-riumin e uditshm dhe t sjell pransyve syblertn e tij.

- Ai prcillte do hap t saj, do shpr-

ehje t lvizjeve q i dukeshin se do tabartin diku ku nuk mund ta arrij; ku nukmund ta gjej...

- Vall, `prsritje ndjenjash! Kshtuish ndier edhe ndaj vashs s dikurshmeme grsheta; po kto drithma kish pasur,

po kto ankthe t pashpjegueshme.- Eh, grsheta, grsheta... ato ishin

shpupurishur, ishin derdhur si gjethe mo-lle n duar t tjera, ato s`ishin m...

- Ndonjher sikur i vinte brenda q-nies s syblerts si imazh i largt, i aku-llt...


109/199

- Edhe flokt e saj gjer posht belit, ibheshin grsheta, por jo t shpupurish-ur, jo t derdhur, kto ishin grshetat etij; grsheta q do t lidhen pas jets stij e do t`i bjn hije rrug m rrug, kur

dielli i prudnuar do t prclloj.. Kohaecte me kmb breshke...

* * *

- N mngjes shkoi t takoj shoqen

N... e cila e njoftoi pik e pr pe dhe iprgjigjej t gjitha pyetjeve q bnte Lisi,sikur ajo t ishte nxnsja e tij. Pas diteshkuan bashk n banesn e saj, ku dota takonte t dashurn e shpirtit, me tciln do t fliste pr nj shtje tepr t

ndjeshme.- Si u futn n dhomn ku banonte

N... pas pak minutash trokiti dera, dhepr habin e tyre, n der u duk syble-rta.

- Ajo, n astin kur ishte futur Lisi noborrin prkrah shtpis s saj, kishte

7/27/2019 Ud

Documents

Udheteyve Roman