Üsküdar’da Osmanlı Padişahları

Üs kü dar’da Os man l› Pa di flah la r›:Göç ler, Bi nifl ler ve Se lâm l›k lar (XVI II. Yüz y›l)

Y R D . D O Ç . D R . F ‹ K R E T S A R I C A O ⁄ L U‹stanbul Üniversitesi

XIV. yüz y› l›n ikin ci ya r› s›n dan iti ba ren Os man l› lar’›n ege men li ¤in de olan Üs kü -dar, kla sik de vir de Eyüp ve Ga la ta ile bir lik te “bi lâd-› se lâ se” ka d› l›k la r› ad›y latefl ki lat lan m›fl t› ve ‹s tan bul’un mer kez ol du ¤u pa yi taht s› n›r la r› içe ri sin de pa di -flah la r›n ika met ve zi ya ret et tik le ri ikin ci bir fle hir di. XVI II. yüz y›l Os man l› pa -di flah la r› n›n gün lük gün dem ve prog ram la r› n›n ka y›t al t› na al›n d› ¤› s›r kâ ti birûz nâ me le ri, bu lu nu lan yer le ri za man la r›y la bir lik te iz le me ye de im kân ver -mek te dir.Bu bil di ri de XVI II. yüz y›l pa di flah la r› olan Sul tan I. Mah mûd, Sul tan III. Os man,Sul tan III. Mus ta fa, Sul tan I. Ab dül ha mid ve Sul tan III. Se lim’in Üs kü dar’da kibafl l› ca göç, bi nifl ve Cu ma se lâm l› ¤› yer le ri, ba z› ta rih ve ra kam lar la bir lik te ak -ta r›l ma ya ça l› fl›l m›fl t›r. Yak la fl›k ola rak 1730’dan 1807’ye uza nan bir za man di li -min de, söz ko nu su pa di flah la r›n Üs kü dar’da ki bu lun duk la r› tüm gün le rin veme kân la r›n tes bi ti, gün lük ler de ki ek sik ba z› y›l ve ay lar do la y› s›y la im kân dâ hi -lin de de ¤il dir. Pa di flah la r›n han gi yer ler de, ne tür bir se bep le ve ne ka dar s›k l›k -la bu lun duk la r› n›n in ce len me si, Üs kü dar’da önem li bir ha re ket li li ¤in ya flan d› ¤›gün le ri/ay la r› da or ta ya ç› kart mak ta d›r. On la r›n Üs kü dar’da bu lun ma se bep le rive gün le ri, bu ara da ge li flen ha di se ler si ya sî ta rih le bir lik te di ¤er di sip lin ler ba -k› m›n dan da önem li dir. Rûz nâ me ler de be yan edi len pa di flah la r›n bu lun duk la r›si vil, as ke rî ve di nî mi ma rî eser le rin, bah çe ler ve di ¤er din len me yer le ri ninisim le ri ve ko num la r›, Üs kü dar’›n ta ri hî to pog raf ya s› hak k›n da kay nak mal ze medu ru mun da d›r. Tüm bu bil gi ler, en sa de ta rif le Üs kü dar ta ri hi nin te mel ve ri le -rin den bi ri ni olufl tur mak ta d›r.Bi lin di ¤i gi bi mev cut s›r kâ ti bi rûz nâ me le ri Sul tan I. Mah mûd’un tah ta ç›k t› ¤›1730 se ne sin den iti ba ren bafl la mak ta d›r. An cak bu ta rih ten ön ce si ne âit va ka nü -

80

vîs ta rih le rin de, özel ta rih ler de ve rûz mer re ge nel ad›y la tef rik edi len gün lük ler -de, XVI II. yüz y› l›n ilk pa di fla h› olan Sul tan III. Ah med (1703-1730)’in Üs kü -dar’da bu lun du ¤u va kit ve yer ler le il gi li ba z› bil gi le re ula fl› la bil mek te dir. Me se -la III. Ah med’in 15 Mu har rem 1123 (5 Mart 1711) ta ri hin de Vâ li de Sul tan ve di -¤er ha rem üye le riy le be ra ber Üs kü dar’a geç me se be bi, Gül nûfl Vâ li de Sul tan’›nin fla et tir di ¤i câ mi nin res mî aç› l› fl› için er te si gü nü dü zen le ne cek olan Cu ma Se -lâm l› ¤› idi. 10 Mart Sa l› (20 Mu har rem) gü nü ‹s tan bul’a dö nen pa di flah ve be ra -be rin de ki ler, befl gün lük sü re zar f›n da “mer hûm” es ki Bos tan c› ba fl› Mus ta faA¤a’n›n ha ne sin de ika met et mifl ler di1.III. Ah med sal ta na t› n›n son iki ay›n da Üs kü dar’da idi. Pa di fla h›n pek de gö nül -lü ol ma ya rak (“ker hen”) ‹ran se fe ri için Üs kü dar Sa ra y›’na geç ti ¤i gün 18 Mu har -rem 1143 (3 A¤us tos 1730)’dür. Gö rü nüfl te se fer ha z›r l›k la r› n›n ta mam lan ma s›,ger çek te biz zat se fer için ha re ket et mek te is tek siz ol duk la r› için, hem pa di flahhem de Sad ra zam Da mad ‹b ra him Pa fla’n›n Üs kü dar’da ika me ti uzat t›k la r› bir s› -ra da Pat ro na Ha lil is ya n› pat lak ver mifl ti. Söz ko nu su gün ler de, III. Ah med’inan ne si ad› na yap t› r› lan Gül nûfl Eme tul lâh Vâ li de Câ mii ve ya Ye ni Vâ li de Câ -mii’nde ki 12 Re bî ülev vel 1143 (25 Ey lül 1730) Pa zar te si gün lü Mev lîd Ala y› veMev lîd kan di li me ra si mi, mev cut bil gi le re gö re bu prog ra m›n Üs kü dar’da ic raedi len tek ör ne ¤i dir. Mev lîd-i fle rîf me ra si mi, ola ¤an flart lar da ge nel lik le Sul ta -nah med Câ mii’nde ya p›l mak tay d›. Or du ve or du cu es na f› da Üs kü dar’da ol du -

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

I. Mahmud

81

¤un dan Mev lîd-i fle rîf ala y› n›n, en az›n dan XVI II. yüz y›l da Üs kü dar’da ki en bü -yük ve ih ti flam l› tö ren ol du ¤u ifa de edi le bi lir. Bun dan 3 gün son ra or ta ya ç› kanPat ro na is ya n› se be biy le III. Ah med, 15 Re bî ülev vel 1143 (28 Ey lül 1730) Per -flen be gü nü Üs kü dar Sa ra y›’nda ki fie re fâ bâd’dan Top ka p› Sa ra y›’na ha re ket et -mifl ti. 1 Ekim 1730 (19 Re bî ülev vel 1143) ta ri hin de de taht tan çe kil mek zo run -da kal m›fl ve ye ri ni Sul tan I. Mah mûd (1730-1754)’a dev ret mifl ti.2

Rûz nâ me si ne gö re I. Mah mûd’un Üs kü dar’a ilk ge çi fli 29 fia ban 1143 (9 Mart1731) ta ri hin de dir. Bey ler be yi’nde ki Kap dan Mus ta fa Pa fla/Bâ¤-› Fe râh Ya l› s›’n›gez dik ten son ra, Nev fle hir li ‹b ra him Pa fla’n›n Hü mâ yû nâ bâd ola rak isim len dir -di ¤i kar fl› ya ka da ki Be bek ad l› ma hal le u¤ ra m›fl, san dal la Gök su Ka le si’ne gi der -ken Ru me li ve Ana do lu hi sar la r›n dan top at›fl la r› ya p›l m›fl ve fiem sî Pa fla sem tiyo luy la fie re fâ bâd’a gel mifl ti. I. Mah mûd’un 1 Zil ka de 1143 (8 Ma y›s 1731)’de kiGök su Kas r› bi ni flin de, yi ne Ana do lu ve Ru me li hi sar la r›n dan flen lik ama c›y lasek dir me top at›fl la r› ya p›l m›fl t›. Bu ci var da ki bi nifl ler de hi sar lar dan, se ke -rek/s›ç ra ya rak iler le yen gül le an la m›n da ki sek dir me top lar at›l ma s› n›n al› fl›l m›flbir uy gu la ma ol du ¤u an la fl›l mak ta d›r. Pa di fla h›n Ma car Bah çe si’nde ku ru lan sâ -ye bân dan hi sar lar dan ya p› lan at›fl la r› iz le di ¤i ve son ra Yû flâ‘a ç› ka rak bu ra da kimer ka di zi ya ret et ti ¤i, ar d›n dan To kat Bah çe si’ne u¤ ra d› ¤› ta rih 16 Zil hic ce1143 (22 Ha zi ran 1731)’dür.3

Pa di flah ge zi le ri nin res mî/ta ri hî ad› Bi nifl-i hü mâ yûn’dur. Pa di flah la r›n at la ve ya

Ü S K Ü D A R ’ D A O S M A N L I P A D ‹ fi A H L A R I : G Ö Ç L E R , B ‹ N ‹ fi L E R v e S E L Â M L I K L A R ( X V I I I . Y Ü Z Y I L )

Göksu Deresi Göksu’nun Bo¤aziçi ile bulufltu¤u nokta

82

ka y›k tür le riy le sa ra yi çi/sa ray d› fl› ve su ri çi/sur d› fl›n da ki ola ¤an ge zi le ri ne bi nifl-i hü mâ yûn den mek te dir.4 Mu tad bi nifl gün le ri Pa zar te si ve Per flem be ol mak labir lik te di ¤er gün ler de de ge zi ye ç› k›l mak ta d›r. Pa di fla h›n bu gün ler de, bi li nenkos tüm ler le ve bi nifl ta k› m›y la ç›k t› ¤› aç›k, di ¤e ri ise ken di si ni giz le yen el bi se -ler le ger çek lefl tir di ¤i teb dîl bi nifl le ri ol mak üze re iki tür bi nifl-i hü mâ yûn bu lun -mak ta d›r. Sad ra zam ge zi le ri ise Bi nifl-i Âsa fî ola rak an› l›r. Di ¤er Os man l› ta rihkay nak la r›n da rast lan ma mak la bir lik te, bir kaç Os man l› mü el li fi nin ka le me al d› -¤› ‹s tan bul ta ri hiy le il gi li eser ler de, pa di flah la r›n bi nifl yer le ri bel li bir s› ra la ma -ya gö re ak ta r›l mak ta d›r. Ana do lu ya ka s› n›n 7 bu run te me lin de (1. Üs kü dar,Öküz Li ma n›-Kuz gun cuk, Stav ros-Bey ler be yi, Çen gel köy, Ku le li-Ku le Bah çe si;2. Zey tun Bur nu-Va ni köy; 3. Kan dil li, Gök su, Ana do lu Hi sa r›; 4. Kan l› ca-Çu -buk lu, ‹n cir li köy-Sul ta ni ye, Bey koz; 5. Sel vi Bur nu-Hün kâr ‹s ke le si; 6. Ma carBur nu-Yu fla Da ¤›, 7. Yo roz-Yo roz Ka le si-Ka vak) ta rif edil di ¤i bu eser ler de, birek sik ve ya faz lay la bi nifl yer le ri bir den al t› ya ka dar nu ma ra lan m›fl t›r. Bu ra ya gö -re pa di flah la r›n bi rin ci bi nifl ye ri fiem sî Pa fla Sa ra y› (Üs kü dar Sa ra y›), ikin ci Ku -le Bah çe si/Ku le li, üçün cü Bü yük ve Kü çük Gök su, dör dün cü Kan l› ca-Bü yük veKü çük Çu buk lu, be flin ci ‹n cir li Köy-Sul tâ ni ye ve al t›n c› bi nifl ma hal li Ser vi Bur -nu (Hün kâr ‹s ke le si)’dir. Fe ner Bah çe si’ne pa di flah ar zu et ti ¤in de bi nifl-i hü mâ -yûn dü zen len mek te dir.5

Sul tan I. Mah mûd’un Üs kü dar’da ki bi nifl yer le ri, a¤›r l›k l› ola rak Üs kü dar Bah -çe si’de ki Meh med Pa fla Kas r›, bu ra dan gi di len Ye mifl çi ba fl› Ba ¤› ile Bey ler be yi

Pad›flahlar›n u¤rak mekân›Küçüksu Kasr›

83

Sâ hil sa ra y› ve bu ra da ki Ha vuz ba fl› ve Ba¤ Köfl kü idi.6 ‹lk ve k› sa sü re li din len -me yer le ri, Üs kü dar Sa ra y› da hi lin de ki Lâ le lik, Li mon luk vs. isim li bah çe le rinmak sû re le ri idi. Pa di fla h›n en az ay da bir kez söz ko nu su yer ler de bu lun du ¤u,k›fl ay la r›n da Üs kü dar ya ka s› bi nifl le ri nin çok da ha az ya p›l d› ¤› gö rül mek te dir.Üs kü dar Bah çe si’nin sa ray d› fl›n da çe flit li köflk ler den ve di ¤er ya p› lar dan olu flange nifl bir ala n› kap sa d› ¤›, di ¤er ad› Ka vak olan Üs kü dar Sa ra y› ifa de siy le ço ¤ukez Üs kü dar Bah çe si’ne ifla ret edil di ¤i an la fl›l mak ta d›r. Üs kü dar ve Bey ler be yisa ray la r› ve çev re sin de ki di ¤er ya p› lar, sa de ce ha rem üye le ri nin ka t› l› m›y la ya -p› lan hal vet-i hü mâ yûn lar için de kul la n›l mak tay d›. Gök su ve bu ra da ki ka s›r lar,ya k›n çev re de ki Sâ d›k A¤a Ya l› s›, I. Mah mûd’un Üs kü dar’da göç te bu lun du ¤ugün ler de s›k ca git ti ¤i din len me yer le ri dir. Pa di fla h›n at›fl e¤i tim le ri ne ka t› la rakbiz zat tes ti le re kur flun at t› ¤› Gök su’da de niz de tu tu lan ba l›k lar ye ni li yor, der vifl -le rin “devr ve raks”la r› ve ya “ye ni ge len cân bâz Fi renk”in hü ner le ri iz le ni yor, fiî -ve li-o¤ lu’ndan “Türk mâ nî ve flar k›” din le ni yor, a¤a la r›n ve ya on la r›n ço cuk la r› -n›n kar fl› lafl t› ¤› sat ranç oyu nu na ba k› l› yor du.7

Gök su 12 fiev vâl 1167 Per flen be (2 A¤us tos 1754) gün lü ve Os man l› ta ri hi ba k› -m›n dan ol duk ça önem li bir ge lifl me ye de sah ne ol mufl tu. ‹lk de fa bu ra da ak ta r› -lan rûz nâ me ka y›t la r› na gö re, ad› bil di ril me yen Ce be hâ ne tü feng ci ba fl› s›, “ha vâka ¤›d” uçur ma y› da ha ön ce id dia et mifl an cak “ha vâ s› na mü sâ di fe” ede me mifl ti.Fa kat söz ko nu su ta rih de ha va uy gun ol du ¤un dan, Sul tan I. Mah mûd Gök su’da -ki kas ra (“fevk_nî”) gel mifl, kar fl› s›n da ki da¤ ta ra f›n da ka ¤›d ba lo nun 400 ku laç(1 ku laç= 1, 895 met re) ha va ya yük sel di ¤i ni “te mâ flâ” et mifl ti.8

I. Mah mûd da ha az s›k l›k ta ol mak üze re, fiem sî Pa fla/fie re fâ bâd Kas r›, Çen gel -köy’de ki Ha tî ce Sul tan Ya l› s›/Sa ra y› ve Ku le li/Kul le bah çe si’nde bu lun mak tay -d›.9 fie re fâ bâd Kas r› bi nifl le rin de, de niz de ki fie ker ka ya s›’na ko nu lan tes ti le re tü -fek at›fl la r› ya p›l mak tay d›. Bey koz ve bu ra da ki Güm rük Emî ni ‹s hak A¤a’n›n Ya -l› s›, Çu buk lu, Vâ nî köy, F›s t›k l›’da ki ‹vaz Meh med Pa fla-zâ de ‹b ra him Be ye fen -di’nin Köfl kü, Fe ner bah çe si ve ‹b ra him A¤a Ça y› r›, Kan dil li, To kat Bah çe si vebu ra da ki kasr na di ren gi di len di ¤er bi nifl yer le ri dir. Pa di flah Sur re-i hü mâ -yûn’un Üs kü dar’a nak li ni bu ma hal ler den bi ri ne ge çe rek iz le mek tey di.10 I. Mah -mûd, Yû flâ’da To kat Köfl kü’nü ih yâ et ti rip Hü mâ yû nâ bâd ad› n› ver mifl, Kan l› -ca’da Mih râ bâd Kas r›’n› yap t›r m›fl, Ne vâ bâd is miy le Kan dil li’yi imar ve ‹s tav rozSa ra y›’n› ta mir et tir mifl ti.11 1162/1748’de kâ gir den ye ni den yap t›r d› ¤› Di vid ci-zâ de fieyh Meh med Tâ lib Efen di Câ mii Üs kü dar’da Men zil hâ ne/Gün do ¤u muCad de si’nde idi ve Sul tan Mah mûd Câ mii ad›y la an›l mak tay d›.12

Sul tan I. Mah mûd he men he men her yaz Üs kü dar’da ika met et mek tey di. Pa di -flah la r›n k›fl l›k sa ray dan yaz l›k sa ray la ra ve yaz l›k sa ray lar dan k›fl l›k sa ray la ra,fleh zâ de ler ve ha rem üye le riy le be ra ber ha re ket et me le ri nin ad› göç-i hü mâ yûnve ya nakl-i hü mâ yûn’dur. I. Mah mûd’un mev cut ka y›t la ra gö re Üs kü dar’a ilknak li Bey ler be yi Sa ra y›’na ve 27 Mu har rem-23 Sa fer 1148 (19 Ha zi ran-15 Tem -muz 1735) ta rih le rin de dir. Yir mi al t› gün lük bu ika met ten son ra, 24 Mu har rem-5 Sa fer 1150 (24 Ma y›s-4 Ha zi ran 1737)’de muh ta sar ca göç-i hü mâ yûn la Üs kü -dar Sa ra y›’nda, 1153/1740’da befl gün di ¤er ad› Ka vak Sa ra y› olan ay n› yer de


84

Padiflahlar›n biniflmekanlar›ndan biri olanKuleli’nin günümüzden

bir görünümü

85

86

idi13. Yi ne muh ta sar nakl-i hü mâ yûn la 11-21 Ce mâ zi ye lev vel 1154 (25 Tem -muz-4 A¤us tos 1741) ta rih le rin de Bey ler be yi Sa ra y›’nda bu lu nul mufl tu. 6 Re bî -ülâ h›r-6 Ce mâ zi ye lev vel 1155 (10 Ha zi ran-9 Tem muz 1742)’de ki göç de, Üs kü -dar Sa ra y›’nda ki ika met 15 Re bî ülâ h›r (19 Ha zi ran)’den iti ba ren Bey ler be yi Sa -ra y›’nda de vam et ti ril mifl tir. 3-10 Ce mâ zi ye lâ h› re 1157 (14-21 Tem muz 1744),13-27 Ce mâ zi yev vel 1158 (13-27 Ha zi ran 1745) ve 25 Ce mâ zi ye lâ h› re-23 Re ceb1159 (15 Tem muz-11 A¤us tos 1746) ta rih le rin de ki muh ta sar ca/ya r› (“nîm”) göç -ler de me kan yi ne Bey ler be yi Sa ra y› idi14. Pa di fla h›n di ¤er nakl-i hü mâ yûn la r› 27Re ceb-18 fia ban 1165 (10 Ha zi ran-1 Tem muz 1752) ve 11 fiev vâl-7 Zil ka de 1167(1-26 A¤us tos 1754) ta rih le rin de dir ve sa ray de ¤ifl me mifl tir.15

Or ta la ma 15-25 gün sü ren Üs kü dar ve ya Bey ler be yi sa ray la r›n da ki göç-i hü mâ -yûn gün le ri do ¤al ola rak Ha zi ran, Tem muz ve A¤us tos ay la r›n da d›r. I. Mah mûdve ha rem üye le ri 1735’de yir mi al t›, 1737’de on bir, 1741’de on, 1742’de yir mi do -kuz, 1744’de ye di, 1745’de on dört, 1746’da yir mi ye di, 1752’de yir mi bir ve1754’de yir mi befl gün Üs kü dar’da kal m›fl lar d›. Söz ko nu su say fi ye gün le rin debi nifl le re ve di ¤er gün lük prog ram la r›n uy gu lan ma s› na de vam edil mek te dir. Pa -di flah Dî vân-› hü mâ yûn top lan t› s›, me vâ cib da ¤› t› m› ve ya ç› kan yan g›n se be biy -le ‹s tan bul’a gi di yor, Üs kü dar’a ge len sad ra zam ve fley hü lis lâm la ola ¤an ka bul -ler ger çek lefl ti ri li yor du. Göç gün le rin de Üs kü dar ve ya Bey ler be yi sa ray la r›n danha re ket le fie re fâ bâd Kas r›’na, Gök su’ya ve bu ra da ki Âsa fâ bâd Kas r›’na, Çu buk luMe sî re si’ne, Bey ler be yi’nde ki F›s t›k l› bah çe’ye, Be bek Bah çe si’ne ve di ¤er yer le -re bi nifl ler dü zen len mifl ti. Bu bi nifl yer le rin de, he men her za man tes ti le rin ni flanal›n d› ¤› tü fek at›fl la r›, ke mân kefl le rin ok at ma mü sa ba ka la r›, yüz me ya r›fl la r› veko flu lar (“pi yâ de ko flu”) ile men zil/sü va rî/pi yâ de ci rî di ve to mak oyu nu gi bi ge -le nek sel spor tif fa ali yet ler ya p› l› yor, e¤ len ce amaç l› ola rak cü ce ve dil siz le ringös te ri le ri, peh li van la r›n gü refl le ri iz le ni yor, kö pek-ay› dö ¤üfl le ri ve ya bun la rayap t› r› lan ha re ket ler ta kip edi li yor du. Ba zen bi nifl ma hal li yo lu üze rin de ki“mek teb” ço cuk la r› na pa ra da ¤› t› l› yor, ha va yî fi flek gös te ri le ri sey re di li yor vek›s sa hân la r›n men k› be le ri din le ni li yor du. Bü tün bu fa ali yet ler çe flit li mü zis yen


Bir zamanlarpadiflahlar›n ‹stanbul’u

temafla ettikleri Yufla Tepesi’nden

Bo¤az’›n görünümü

87

ve mü zik ler (“Na sûh-zâ de’den mû siki fas l›” gi bi) efl li ¤in de ger çek lefl ti ril mek tey -di.Cu ma se lâm l›k la r› n›n sal ta na t›n mefl rû iyet te mel le rin den bi ri ni olufl tur du ¤u vetüm hal ka aç›k olan en bü yük me ra sim ol du ¤u bi lin mek te dir.16 Hem Se lâm l›khem de bu nun ön ce sin de ki pa di fla h›n ge çe ce ¤i gü zer gâ h›n gös te ril di ¤i Sa r›kalay la r› n›n, Üs kü dar aha li si ta ra f›n dan ya k›n bir il giy le ta kip edil di ¤i flüp he siz -dir. Sul tan I. Mah mûd’un Üs kü dar’da Cu ma Se lâm l› ¤› ter tib et tir di ¤i iki câ miöne ç›k mak ta d›r: Bu gün ki Bey ler be yi Câ mii ma hal lin de olan ve ken di si nin ye nibir hün kâr mah fi li yap t›r d› ¤› ‹s tav roz Câ mii ile Ana do lu Hi sâ r› Sa la cak’da ki Fâ -tih Sul tan Meh med Câ mii. Üs kü dar’da ki ilk câ mi ola rak ka bul edi len Fâ tih Câ -mii’ne özel lik le Bey ler be yi’nde ki göç gün ler de gi den pa di flah, da ha son ra bu câ -mi yi ye ni den in fla et tir mifl ti. I. Mah mûd da ha az sa y› da ol mak üze re Sul tan III.Mu rad’›n vâ li de si Nûr bâ nû Vâ li de Sul tan ad› na yap t› r› lan Atîk Vâ li de Câ -mii/Top ta fl› Câ mii ile Ye ni Vâ li de Câ mii’nde Cu ma se lâm l›k la r› na ç›k m›fl t›.17

28 Sa fer 1168 (14 Ara l›k 1754)’de tah t› dev ra lan Sul tan III. Os man (1754-1757)’›n bafl l› ca bi nifl ma hal li Üs kü dar Sa ra y› ve da hi lin de ki fie re fâ bâd Kas r› ile‹s tav roz Sa ra y› ve bu ra da ki Bey ler be yi Ya l› s› idi. Pa di fla h›n 18 Ce mâ zi ye lâ h›r1168 (1 Ni san 1755)’de ki Bey ler be yi Ya l› s›’n› ilk zi ya re tin den iti ba ren be lir li za -man ara l›k la r›y la Üs kü dar’da bu lun du ¤u gö rül mek te dir. Da ha fark l› ola rak III.Os man, rûz nâ me sin de ki bir kay da gö re sa de ce ça vufl lar la be ra ber ay n› ya l› ya ge -ce ge lip gün do¤ ma dan tek rar ‹s tan bul’a dön müfl tü18. XVI II. yüz y› l›n di ¤er pa di -flah la r› gi bi III. Os man da Gök su bi nifl le ri ni ve bu ra da ki sa ray da ya p› lan hal vet-i hü mâ yûn la r› ken di an la y› fl› na uy gun ha z›r l›k lar la be ra ber sür dür müfl tü. Mün -ha s› ran göç gün le rin de ya p› lan bu ra da ki hal vet ler ve bafl ka d› n›n “göç lü a¤a la -ra” gön der di ¤i ih san lar rûz nâ me de yer bul mufl tur. Ay r› ca Gök su’da pa di flah,Kur ban bay ra m› n›n ikin ci gü nün de (11 Zil hic ce 1170/27 A¤us tos 1757) sad ra za -m›n da ka t›l d› ¤› ve Meh ter hâ ne’nin, ci rîd ci le rin, peh li van la r›n yer al d› ¤› çe flit lie¤ len ce ler ter tip et tir mifl ti.19 Aç›k bir ifa de bu lun ma mak la bir lik te, bu kut la ma -la r› k›s men hal k›n da iz le mifl ol ma s› muh te mel dir.Sul tan III. Os man’›n Be flik tafl Sâ hil sa ra y›’ndan Bey ler be yi Sa ra y›’na ilk göç-i hü -mâ yû nu 12-19 Zil ka de 1169 (7-14 Ey lül 1756) ve ikin ci si 3 Zil ka de-28 Zil hic ce1170 (20 Tem muz-13 Ey lül 1757) ta rih le rin de dir. Göç ler do la y› s›y la 1756’da ye -di, 1757’de el li befl gün Üs kü dar’da kal m›fl t›.20 Bu bil gi ler ve ola ¤an flart lar öl çüal›n d› ¤›n da Üs kü dar’da en uzun sü rey le ika met eden pa di fla h›n III. Os man ol -du ¤u an la fl›l mak ta d›r. Göç te bu lu nu lan gün ler de Gök su d› fl›n da, Ku le li ve bu ra -da ki Bos tan c› ba fl› Köfl kü’ne, Ba hâ yî Kör fe zi’nde ki Sâ d›k A¤a, Bey koz’da ki Güm -rük cü ‹s hak A¤a ve Vâ nî köy’de ki Ha yâ tî Efen di’nin ya l› la r› na gi di li yor du. Pa di -fla h›n yaz l›k gün ler de “fasl-› mû s› kî ve me nâ k›b” din le ye rek va kit ge çir di ¤i rûz -nâ me de tek rar la n›r. III. Os man’›n bu gün ler de Cu ma Se lâm l› ¤› ye ri ise ‹s tav rozCâ mii idi ve bir kez de Kan dil li Câ mii’ne Cu ma Se lâm l› ¤› Ala y› dü zen len mifl ti.21

Yak la fl›k üç y›l l›k k› sa sal ta na t› na ra¤ men bir çok ha y›r ese ri nin sa hi bi olan III.Os man, 1169/1755-1756’da Üs kü dar Bah çe si ve Sa ra y› s› n›r la r› için de ev vedük kân la r›y la bir lik te ye ni bir bir ma hal le in fla et tir mifl (‹h sâ ni ye), bu ra da ‹h sâ -


88

ni ye Câ mi ve mes cid le ri ni yap t›r m›fl t›.22 Böl ge ye olan âfli nâ l›k ve ya k›n l›k III.Os man’›n teb dîl ge zi le rin den de ö¤ re ni le bil mek te dir. Pa di flah teb dîl-i k› ya fet leÇi çek çi Bah çe si’ne u¤ ru yor ve muh te me len do¤ du ¤u ve ço cuk lu ¤u nun ilk y›l la -r› n› ge çir di ¤i fle hir ol ma s›n dan ha re ket le Edir ne li Os man A¤a ad›y la ken di si nita n› t› yor du.23 Sul tan III. Os man’›n ken di si ni giz le yen k› ya fet ler le s›k ca git ti ¤i birdi ¤er me kan da Hal ve tiy ye’nin Ra ma zâ niy ye fiu be si’nde ken di ad› na bir ko luolu flan, mün ze vî li ¤iy le mefl hûr fieyh Sey yid Ah med Ra ûfî’nin Do ¤an c› lar’da kitek ke si idi. III. Os man’›n, “mef tûn-› ke mâ lâ t›” ol du ¤u fieyh Ra ûfî’yi “mü ker re -ren” zi ya ret et ti ¤i be lir til mek te24 ve mün te si bi bu lun du ¤u an la fl›l mak ta d›r. 16 Sa fer 1171 (30 Ekim 1757)’de cü lûs eden Sul tan III. Mus ta fa (1757-1774) dev -rin de ki 12 Zil hic ce 1179 (22 Ma y›s 1766) dep re mi ge nifl imar fa ali yet le ri ni zo -run lu k›l m›fl, bir çok ya p› n›n ta mi riy le bir lik te K›z ku le si’ni ye ni den in fla et ti renpa di flah, Ka d› köy, Ayaz ma ve Pa fla bah çe’de câ mi ler yap t›r m›fl t›.25 III. Mus ta -fa’n›n Üs kü dar’da ki bafl l› ca bi nifl yer le ri ne dü zen li ara l›k lar la git ti ¤i, Ka vak Sa -ra y›’nda ki fie re fâ bâd Kas r›’nda da ha çok bu lun du ¤u gö rül mek te dir.26 Yi ne buma hal lin dâ hi li ve çev re sin de ki Meh med Pa fla Köfl kü ve Ye mifl çi ba fl› Ba ¤›, Bey -ler be yi Sâ hil sa ra y›’nda ki Ha vuz ba fl›, Gök su, To kat Bah çe si, Fe ner Bah çe si vebu ra da ki Ha vuz ba fl› mu tad ve teb dîl bi nifl le riy le zi ya ret edi len di ¤er yer ler dir27.“Vifl ne ve ki raz mev si min de” göç edi len Çen gel kö yü ve ‹s tav roz kö yü ara s›n da -ki Bey ler be yi Ya l› s›’n› pa di flah, ara zi siy le il gi li an lafl maz l›k lar se be biy le ve bu -ra y› iti bar dan dü flür mek dü flün ce siy le y›k t›r m›fl t›.28 Ge zi alan la r›n da özel lik le


Yufla Hazretleri’nin kabri olarak bilinen meçhul kabir

89

En de rûn men sub la r› n›n fa al ol du ¤u çe flit li oyun lar yi ne mü zik ler efl li ¤in de ser -gi le ni yor du. III. Mus ta fa’n›n he men her za man bi nifl yer le rin de tü fek at›fl la r›yap t›r ma s› ay r› ca dik kat çek mek te dir ve onun as ke rî alan da ki bi li nen ›s lâ hat gi -ri flim le ri ne uy gun düfl mek te dir.III. Mus ta fa’n›n vâ li de si Emi ne ve bü yük kar de fli fieh zâ de Sü ley man ad› na fiem -sî Pa fla’da in flâ et tir di ¤i Ayaz ma Câ mii’nin te me li, Hü dâî Mah mûd Efen di fley hidu âs›y la 21 Mu har rem 1172 (24 Ey lül 1758)’de at›l m›fl ve 1 fia ban 1174 (8 Mart1761)’de in fla s› ta mam lan m›fl t›. Bi na emî ni Sey yid ‹s hak A¤a olan câ mi nin ya -p›m afla ma la r› n› biz zat ta kip eden pa di flah, ilk Cu ma’da na ma za bafl lan ma s› n›is te di ¤in den sad ra zam ve fley hü lis lâm bu ra da ha z›r bu lun mufl lar d›.29 III. Mus ta -fa’n›n Üs kü dar’da Cu ma Se lâm l› ¤› dü zen le di ¤i se lâ tîn câ mi si ise Ye ni Vâ li -de’dir. Yan g›n ma hal li ne biz zat ula flan pa di flah la r›n, ya nan ye re ya k›n bir ha ne -ye yer le flip ken di si nin bu lun du ¤u ye re ate flin s›ç ra ma ma s› için sön dür me ifliy leu¤ ra flan la r› ola ¤a nüs tü gay ret sar fet me ye sev ke den ge le nek sel dav ra n›fl la r› n› III.Mus ta fa da bir çok kez uy gu la m›fl t›. Me se la Üs kü dar’da ki 22 Sa fer 1177 (1 Ey lül1763) ta rih li yan g›n da pa di flah, gü nefl do¤ duk tan son ra Ba la ban ‹s ke le si’ndenç› ka rak at la yan g›n ma hal li ne ulafl m›fl, bu ra da kont rol al t› na al› na ma yan yan g›nse be biy le al t› hâ ne de ¤ifl tir mifl ve yan g› n›n sön dü rül dü ¤ü ne dâ ir it fâ/in ti fâk_ime si ni, iki kez ge lip git ti ¤i fie re fâ bâd Köfl kü’nde ala rak ö¤ le vak tin de ‹s tan -bul’a dön müfl tü.30


K›z Kulesi’ni yeniden infla ettirenSultan III. Mustafa

Üsküdar müdavimlerinden Sultan III. Osman

90

8 Zil ka de 1187 (21 Ocak 1774)’de tah ta ç› kan Sul tan I. Ab dül ha mid (1774-1789), an ne si Râ bia fier mî Ka d›n ad› na Bey ler be yi’nde 21 Re ceb 1192 (15 A¤us -tos 1778)’de res mî aç› l› fl› ya p› lan câ mii ve ya n›n da s›b yân mek te bi, mu vak kit ha -ne, çefl me ler, ço cuk la r› için tür be gi bi ya p› lar in fla et tir mifl ti.31

I. Ab dül ha mid’in mu tad ve teb dîl bi nifl yer le ri, Bey ler be yi’nde Ha vuz ba fl›, Üs -kü dar Sa ra y›’nda fiem sî Pa fla ve Meh med Pa fla ka s›r la r›, Ku le li ve ya Kul le bah çe -si, Def ter dâr Ba ¤›, Fe ner bah çe si, Sul tâ ni ye, Çu buk lu ve Bü yük Çam l› ca idi.32

Me se la, Bü yük Çam l› ca’ya ç› k› lan 15 Ce mâ zi ye lâ h›r 1188 (23 A¤us tos 1774) ta -ri hin de ki bir ge zi de, Top ka p›’da ki sâ hil sa ray dan san dal la “yir mi dak_ka da” Üs -kü dar’a va r›l m›fl, Meh med Pa fla Kas r›’nda ki k› sa bir mo la dan son ra bey gir ler leKa ra ca ah med’den Har man ba fl›’ndan ve ba¤ lar ara s›n dan Kü çük Çam l› ca’ya “sâ -de nek kâ re” efl li ¤in de gi dil mifl ve bu ra da “sa bâh ta‘âm›” ye nil mifl ti. Yi ne ha re -ket edi le rek Bul gur lu Kö yü’nden ya r›m sa at de Bü yük Çam l› ca’da ku ru lan sâ ye -bâ na otu rul mufl, ça k›r c› ve fla hin ci ba fl› la r›n sun du ¤u av la ra ba k›l m›fl, kü çükeflek le ko nu fla rak ve eliy le tafl k› ra ra rak gös te ri ya pan bi ri iz len mifl ve ikin di vak -tin den son ra Çi ni li Ma hal le si’nden, Üs kü dar ‹s ke le si’nden ‹s tan bul’a dö nül müfl -tü.33

fiem sî Pa fla Kas r› ay n› za man da hal vet-i hü mâ yûn la r›n ya p›l d› ¤› ve do nan ma n›n


Sultan I. Abdülhamid Cuma Selaml›¤›nda

91

Ak de niz’e ç› k› fl› n›n teb dî len iz len di ¤i bir yer di. Pa di flah 11 fia ban 1199 (19 Ha -zi ran 1785)’da ge ce nin ilk sa at le ri ne ka dar (“ley lî sâ‘at üç bu çu ¤a dek”) K›z kul -le si’nde meh tâb seyr edi yor, 20 Re ceb 1200 (19 Ma y›s 1786)’de Hay dar pa fla ‹s -ke le si üze rin den ulafl t› ¤› Çi çek çi ba fl› Ba ¤› ci va r›n da ki çi men lik ler de ha z›r la nanyer de din le ni yor du. Gök su ve özel lik le Bü yük Gök su, pa di fla h›n fleh zâ de le riy lebir lik te ve ba zen teb dî len git ti ¤i bafl l› ca din len me ve e¤ len me ye ri idi.34

I. Ab dül ha mid al› fl› la gel di ¤i üze re yan g›n ç›k t› ¤›n da Üs kü dar’a geç mek te dir.Me se la, 2 Zil ka de 1188 (4 Ocak 1775) ta ri hin de Çi ni li Câ mii Ma hal le si’nde ç› -kan ve 5 hâ ne nin yan d› ¤› ve 2 hâ ne nin y› k›l d› ¤› yan g› n› fiem sî Pa fla Kas r›’ndan,26 fiev vâl 1199 (1 Ey lül 1785)’de Öküz Li ma n›’nda “mer hûm” fiey hü lis lâmArab-zâ de Ya l› s›’nda bafl la yan ve Si lah dar Ab dur rah mân A¤a Câ mii’ne ka darya y› lan yan g› n› ye rin de ta kip et mifl ti. Ay r› ca Sul tan I. Ab dül ha mid, Sur re’ninç› ka r› l› fl› ar d›n dan Re ceb ay› son gün le rin de Hi câz’a ha re ket eden sa ka ba fl› la r›nAy r›k Çefl me/Ay r› Çefl me’de ki u¤ur la n› fl› du âs›n da, ki mi za man ken di si ni giz le -yen k› ya fet ler le he men her y›l ha z›r bu lun mak tay d›. Bu me ra si min ba zen Mi‘râcge ce si nin ol du ¤u gün de ic ra edil di ¤i gö rül mek te dir.35

Bu dö nem de Ana do lu ya ka s›n da ki Cu ma Se lâm l› ¤› alay la r› n›n da ha çok Bey ler -be yi Câ mii’ne dü zen len di ¤i gö rül mek te dir. Pa di flah Üs kü dar’da sul tan la r›n yap -t›r d› ¤› di ¤er câ mi le re de ay n› me ra sim se be biy le gel mek tey di. Ra kam lar la ör nek -le ne cek olur sa, 1198-1201/1783-1787 y›l la r› n› kap sa yan dört y›l l›k sü re de, Bey -ler be yi Câ mii’nde üç, Ye ni Vâ li de Câ mii’nde üç, Atîk Vâ li de Câ mii’nde iki veAyaz ma Câ mii’nde bir de fa Cu ma se lâm l› ¤› dü zen len di ¤i gö rül mek te dir. Dörty›l da top lam do kuz de fa Üs kü dar’da Cu ma Se lâm l› ¤› Ala y› ya p›l m›fl t›. Ay n› y›l -lar da üç kez de Te râ vîh na ma z› için Bey ler be yi Câ mii’nde bu lun mufl tu. Pa di flahözel lik le Cu ma se lâm l›k la r› na, bi nifl le re ve te râ vîh le re bü yük fleh zâ de le ri be ra -be rin de ge tir mek tey di.36 Sul tan III. Mus ta fa’n›n yap t›r d› ¤› an cak ha va mu ha le -fe ti se be biy le gi de me di ¤i Ayaz ma Câ mii’ne ilk Cu ma Se lâm l› ¤›, 7 fiev vâl 1199(12 A¤us tos 1785) ta ri hin de I. Ab dül ha mid ta ra f›n dan ger çek lefl ti ril mifl ti.37

Sul tan I. Ab dül ha mid Üs kü dar’› teb dîl-i k› ya fet le de gez mek tey di. Mu tad ve teb -dîl bi nifl le ri, yan g›n lar ve Cu ma se lâm l›k la r› do la y› s›y la Üs kü dar’›n çe flit li semt -le rin de bu lu nan Ab dül ha mid’in y›l da en az bir kez bu fle kil de hal k›n ara s› na ka -r›fl t› ¤› an la fl›l mak ta d›r. Cu ma d› fl›n da ki haf ta n›n di ¤er gün le rin de ger çek lefl tir di -¤i teb dîl-i k› ya fet ge zi ler için Ra ma zan ay› ön ce si ve ya son ra s›n da ki bir kaç gü -nü seç mifl ti.38

11 Re ceb 1203 (7 Ni san 1789)’de tah ta ç› kan ve son de re ce ener jik bir pa di flahol du ¤u bi li nen Sul tan III. Se lim (1789-1807)’in, in fla et tir di ¤i as ke rî, si vil ve di -nî ya p› lar do la y› s›y la Üs kü dar’a özel bir önem ver di ¤i ve k› sa ara l›k lar la he menher sem ti ne gel di ¤i gö rül mek te dir.Dev le tin as ke rî alan da ki za fi ye ti ni te la fi ede bil mek u¤ run da bafl lat t› ¤› gi ri flim lerve bu yön de ki ge lifl me ler ge zi le ri ara c› l› ¤›y la da iz le ne bil mek te dir. Pa di flahÇam l› ca lar’a dü zen le nen bi nifl ler de Te ra zi ba fl›’nda ku ru lan ota¤-› hü mâ yûn -dan/sâ ye bân dan, Bo ¤az ka le le ri ve ye ni in fla edi len tab ya lar dan ya p› lan sek dir -


92

me top at›fl la r› n›, de niz de ki tat bi kat tü rü gös te ri le ri ta kip edi yor du. Ka vak Ka le -si’ne de biz zat ç›k m›fl t›. Hün kâr ‹s ke le si bi nifl le ri ad›y la ay n› böl ge ye, To katBah çe si çev re si ne ya p› lan ge zi ler de pa di flah, Yû flâ’da ki “kabr-i mec hû lü” zi ya retedi yor, Ak ba ba ve De re se ki gi bi ci var da ki köy le re de u¤ ru yor du.39

III. Se lim’in Üs kü dar’da ki bafl l› ca bi nifl ma hal li Ka vak/Üs kü dar Sa ra y›’d›r. Bu ra -da ki fiem sî Pa fla/fie re fâ bâd ve Meh med Pa fla ka s›r la r› na ol duk ça s›k bir za man -la may la gel mek tey di. Bi nifl ma hal le rin de ço ¤u kez “des ti”ler he def al› na rak tü -fek at›fl la r› ya p› l› yor ve ba zan III. Se lim de ni flan ta li mi ne ka t› l› yor du. Gü refl tu -tan peh li van la r›n, ok atan ke mân kefl le rin, men zil ve ya pi ya de ci ri di oy na yana¤a la r›n iz len di ¤i ay n› yer ler de pa di flah, if tar aç mak ve ya yan g› n›n sön dü rül dü -¤ü ne dâ ir ha be ri/bel ge yi bek le mek için de bu lun mak tay d›.40 III. Se lim 17 fia ban1203 (13 Ma y›s 1789) ta ri hin de ki bi nifl te, Ka vak Sa ra y›’ndan Ley lâk Bah çe si’negeç mifl ve ha rab du rum da olan Meh med Pa fla Köfl kü’nün ye ni den in fla s› n› em -ret mifl ti.41 Üs kü dar Sa ra y›’n›n kul la n› la maz du rum da ol du ¤u nu ve ta mi ri ni kim -se nin dü flün me di ¤i ni be lir ten To sun yan/d’Ohs son, bu nu pa di flah lar da k›r ha ya -t› zev ki nin azal d› ¤› dü flün ce si ne ba¤ la m›fl t›.42

Bey ler be yi Sâ hil sa ra y› ve Ha vuz ba fl›, Sul tâ ni ye, Gök su Kas r› ve bu ra dan gi di lenNak kafl Pa fla Ya l› s›, Kan dil li ve Kü çük su, Çu buk lu, Kan l› ca ‹s ke le si’nden ula fl› -lan Mih râ bâd, Hay dar pa fla, Fe ner bah çe ve Vâ li de Ket hu dâ s› Yu suf A¤a ba ¤› III.Se lim’in di ¤er bi nifl yer le ri ara s›n da d›r.43 Ku le li Bah çe si bi nifl le rin de al› fl›l m›flbir fle kil de ay› ve kö pek le rin dö ¤üfl le ri ta kip edi li yor, çe flit li oyun lar ser gi le ni -


Sultan III. Selim

93

yor, tü fek at›fl la r› ya p› l› yor ve bu tür den bü tün fa ali yet ler yi ne mü zik fa s›l la r› efl -li ¤in de ic ra edi li yor du. Ay r› ca pa di fla h›n Çam l› ca’da ket hu dâ s› n›n hâ ne sin deotur mak ta olan Ha dî ce Sul tan’› zi ya ret et ti ¤i, ay n› yer de ki Me lek Meh med Pa fla-zâ de Sâ lih Bey’in köfl kün de bir den faz la bu lun du ¤u ö¤ re nil mek te dir.44

Üs kü dar’da bay ram ala y› ve hal ka aç›k bay ram e¤ len ce le ri, mev cut bil gi le re gö -re ilk kez Sul tan III. Se lim dev rin de ger çek lefl ti ril mifl tir. Üs kü dar ta ri hi ba k› m› -n›n dan ol duk ça önem li olan bu kut la ma la r›n ta ri hi 13 Zil ka de 1210 (20 Ma y›s1796) ve Kur ban bay ra m› n›n dör dün cü gü nü idi. Pa di flah bay ram bi ni fli (“îd-i fle -rîf bi ni fli”) ile Hay dar pa fla üze rin den Dâ rüs sa âde Ba ¤› Köfl kü önün de ki mey da nagel mifl, bu ra da meh ter hâ ne ça lar ken peh li van lar gü refl mifl, cam baz lar hü ner le -ri ni gös ter mifl, çen gî ler oy na m›fl ve da ha bafl ka bay ra ma öz gü oyun lar, sey re ge -len ka la ba l›k bir halk top lu lu ¤u ta ra f›n dan iz len mifl ti. Alay la fleh rin için den ge -çi le rek Bü yük ‹s ke le’den tek rar ‹s tan bul’a dö nül müfl tü. Bir y›l son ra 13 Zil ka de1211 (10 Ma y›s 1797)’de yi ne Kur ban bay ra m› n›n dör dün cü gü nü Üs kü dar’dabay ram ala y› ve ay n› mey dan da e¤ len ce ler ger çek lefl ti ril mifl ti.45

III. Se lim in flâ sü re ci ni teb dil ge zi le riy le iz le di ¤i Se li mi ye K›fl la s› ve bu ra da kikas ra, çev re sin de ki ya p› lar la bir lik te Se li mi ye Câ mii’ne dü zen li bir fle kil de gel -mek tey di. K›fl la ya u¤ ra d› ¤›n da ne fer le rin e¤i tim le ri ni, ta lim li sü va rî ve pi yâ de -le rin “ye ni ter tîb üz re id mân ve iz hâr-› hü ner le ri ni” ta kip edi yor du. Yi ne Ta limMey da n›’na gel di ¤i 13 Re bî ülâ h›r 1219 (22 Tem muz 1804) ta ri hin de, in fla s› sür -mek te olan ya p› la r› do lafl t›k tan son ra Ka ra ca Ah med Tür be si’ni ve Azîz Mah -mûd Hü dâ yî’yi zi ya ret et mifl ti.46

25 Zil ka de 1216 (29 Mart 1802)’da te me li at› lan Se li mi ye Câ mii, En de rûn ve Bî -rûn ta k› m› n›n ha z›r bu lun du ¤u ve bi nâ emî ni Hü se yin Efen di bafl ta ol mak üze -re bir çok ki fli ye hi lat ler giy di ril di ¤i bü yük bir tö ren le 10 Sa fer 1220 (10 Ma y›s1805)’de ki Cu ma Se lâm l› ¤› ile res men aç›l m›fl t›.47 Pa di flah bu ra da va kit na maz -la r› için de bu lu nu yor ve ba z› ko mu tan lar la gö rüfl me ler ya p› yor du. Di ¤er pa di -flah lar gi bi III. Se lim de yan g›n lar se be biy le Üs kü dar’a geç mek tey di. Me se la, 7Zil ka de 1205 (8 Tem muz 1791)’de ki Do ¤an c› lar’da ki yan g› n› “mer hûm” Sey yidHa lîl Efen di hâ ne sin de ve 23 fia ban 1206 (16 Ni san 1792)’da ki Ayaz ma Ka p› -s›’nda ki yan g› n›, Ni flan c› Hak k› Bey’in ko na ¤›n da ta kip et mifl ti. Hay dar pa fla bi -ni fliy le Ay r› l›k Çefl me si’nden Ku yu ba fl›’na gi de rek Hi caz yol cu su olan sa ka ba fl› -la r›n u¤ur la n› fl› du âs›n da teb dî len ha z›r bu lu nan pa di flah, 27 Re ceb 1220 (21Ekim 1805) ta ri hin de Hün kâr ‹s ke le si üze rin den ulafl t› ¤› ka ¤›d kâr hâ ne si ni de -net li yor du.48

III. Se lim’in Üs kü dar’da ki Cu ma Se lâm l› ¤› Ca mii a¤›r l›k l› ola rak ba ba s› III. Mus -ta fa’n›n in fla et tir di ¤i Ayaz ma Câ mii’dir. Her y›l en az bir kez bu ra ya Cu ma Se -lâm l› ¤› Ala y› dü zen len mifl ti. Ye ni ve Atîk Vâ li de, Bey ler be yi câ mi le rin de de ay -n› me ra sim ger çek lefl ti ril mifl tir.Ön ce lik le çar fl› pa za r› kont rol ve hal k›n ne ler ko nufl tu ¤u nu ö¤ ren mek amaç l›olan teb dîl-i k› ya fet ge zi ler ara s›n da Üs kü dar’a at›f ya p› lan bir kaç ka y›t da gün -lük ler de mev cut tur. Bafl ka d› n›n ve fa t› ve def ni son ra s›n da pa di fla h›n ay n› gün


94


Ayazma Cami

95

teb dîl-i k› ya fet le Üs kü dar’› gez di ¤i ne da ir bil gi ler, her hal de III. Se lim’in Üs kü -dar’› s› ¤› nak ve ya hü zün le rin da ¤› t›l d› ¤› bir me kan gi bi gör dü ¤ü ne ifla ret et mek -te dir.49

So nuç ta XVI II. yüz y›l Os man l› pa di flah la r› n›n al› fl›l m›fl bir za man la may la ve da -ha ge nel de ken di ya p› ve ba k›fl la r› do¤ rul tu sun da Üs kü dar’a göç ler, bi nifl ler vese lâm l›k lar dü zen le di ¤i gö rül mek te dir. Cu ma se lâm l› ¤› ve sa r›k alay la r›, topflen lik le ri ve tat bi kat tü rü gös te ri ler, Gök su ve Kan dil li gi bi yer le re, has bah çe le -re ya p› lan bi nifl ler, Üs kü dar fleh ri ve çev re sin de ki pa di flah mer kez li bafl l› ca et -kin lik ler di. Ek sik siz uy gu lan ma s› na özen gös te ri len pro to kol le riy le bir lik te pa -di flah l› ¤›n aha li üze rin de ki te si ri ni ve inan c› n› de vam et ti ren çe flit li me ra sim ler,do ¤al ola rak pa yi taht s› n›r la r› içe ri sin de ki Üs kü dar’da da ic ra edil mifl ti. 1730’daYe ni Va li de Câ mii’nde ki Mev lîd Ala y› ve Mev lîd Kan di li me ra si mi, en az›n danbu yüz y›l da Üs kü dar’da dü zen le nen en ih ti flam l› tö ren di. Sul tan III. Os manmev cut bil gi le re gö re, Üs kü dar’da ki yaz l›k sa ray lar da ika met eden en son pa di -flah t›r. Din len me ve e¤ len me a¤›r l›k l› ola rak ya p› lan Üs kü dar ge zi le ri, gi de rekma hal le ve ifl yer le ri gi bi si vil, k›fl la lar gi bi as ke rî amaç l› ya p› in fla la r› n›n kont roledi lip iz len di ¤i ge zi le re dö nüfl müfl tü. XVI II. yüz y›l hü küm dar la r› ara s›n da Üs -kü dar’la he men her ba k›m dan çok da ha il gi li olan pa di flah Sul tan III. Se lim’dir.Di nî ve si vil mi ma rî eser ler ya n›n da Üs kü dar’da ilk de fa bü yük öl çek li as ke rî ya -p› lar in fla et ti ren III. Se lim’i, yi ne bu ra da ilk kez ter tib et tir di ¤i hal ka aç›k bay -ram kut la ma la r› do la y› s›y la, fle hir le en çok bü tün le flen ve ya bir an lam da Üs kü -dar l› bir pa di flah ola rak an mak müm kün dür.

D‹PNOTLAR

1 Sad red dîn-zâ de Tel hî sî Mus ta fa, Ce rî de, Bafl ba kan l›k Os man l› Ar fli vi, K. Ke pe ci-Mü te fer rik Def ter ler, nr.7500, s. 14.2 S›r kâ ti bi H›f zî, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, Top ka p› Sa ra y› Mü ze si Ktp. [=TSMK], Re van Ko lek si yo nu,nr. 1977/III, vr. 37b; Va ka nü vîs Sub hî Meh med, Tâ rîh (neflr. Bey lik çi Râ flid-Va ka nü vîs Vâ s›f), ‹s tan bul 1198,s. 5a-6b; fiem‘dâ nî-zâ de F›n d›k l› l› Sü ley man Efen di, Mür’i’t-te vâ rîh (haz. M. Mü nir Ak te pe), ‹s tan bul 1976, I,2-11; M. Mü nir Ak te pe, Pat ro na ‹s ya n› (1730), ‹s tan bul 1958, s. 33-35.3 S›r kâ ti bi H›f zî, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 56a, 62b, 66a.4 Ab dül ka dir Öz can, “Bi nifl”, D‹A, IV, 184-185. Pa di flah la r›n Üs kü dar’da ki göç, se lâm l›k ve ya bi nifl yer le ri olansa ray lar/sâ hil sa ray lar, câ mi ler, ka s›r lar/köflk ler, bah çe ler ve ben ze ri mi ma rî eser ve ma hal ler le il gi li ol duk çazen gin arafl t›r ma ve in ce le me ler bu lun mak ta d›r. Ki tap (me se lâ, Se dat Hak k› El dem, Köflk ler ve Ka s›r lar A Sur -vey of Tur kish Ki osks and Pa vi li ons, I (‹s tan bul 1968), II, (‹s tan bul 1974); Nur han Ata soy, Os man l› Bah çe le rive Has bah çe ler, ‹s tan bul 2005) ve ya mad de (ör ne ¤in, Se ma vi Eyi ce, “Ayaz ma Ca mii”, D‹A, IV, 230-231) ha lin -de ki ko nuy la il gi li çok sa y› da ki ça l›fl ma y› bu ra da s› ra la mak tan sar f› na zar edil mifl tir. Sa ray lar ve çev re sin de kikasr, köflk, dî vân hâ ne, oda, ha vuz ve ben ze ri ya p› lar la il gi li çe flit li def ter ve bel ge le rin mev cut ol du ¤u bi lin -mek te dir. Bo ¤a zi çi Ana do lu ya ka s› n›n ta ri hî co¤ raf ya s›y la il gi li son iki Os man l› tas vi ri için bk. P. ⁄. ‹n cic yan,XVI II. As›r da ‹s tan bul, ter cü me ve not lar Hrand D. And re as yan, ‹s tan bul 19762, s. 124-138; Meh med Râ if,Mir’ât-› ‹s tan bul (dü zelt me ve not lar la ya y› ma haz. Gü nay Kut-Ha ti ce Ay nur), I (As ya Ya ka s›), ‹s tan bul 1996,tür. yer.5 ‹n cic yan, XVI II. As›r da ‹s tan bul, s. 126, 128, 130-131, 133, 137; G. V. ‹n ci ci yan, Bo ¤a zi çi Say fi ye le ri (çev. Kan -dil li Er me ni Ki li se si Pa pa z›, not lar Or han Du ru), ‹s tan bul 2000, s. 145, 147, 158, 165, 170-171; Sar kis Sar raf-Hov han nes yan, Pa yi taht ‹s tan bul’un Ta rih çe si (çev. El mon Han çer), ‹s tan bul 1996, s. 58, 60, 65, 68. 6 S›r kâ ti bi H›f zî, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 67b, 68b; S›r kâ ti bi H›f zî-Sa lâ hî, Rûz nâ me-i Sul tân Mah -


96

mûd Hân, ‹s tan bul Üni ver si te si Na dir Eser ler Ktp. Türk çe Yaz ma lar, nr. 2518, vr. 80b, 88b, 122b, 123b, 125a;S›r kâ ti bi Ömer, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, Mil let Yaz ma Eser Ktp., Ali Emî rî Ko lek si yo nu, Ta rih, nr.423, vr. 2b-3a, 21a-22b, 51a-52a, 54b, 71a, 89a, 90a, 91a, 93b, 108a, 109b, 111a, 194a, 195b, 210a, 212a, 214b-215a, 217a-b; S›r kâ ti bi Ye ni fle hir li Meh med ve Meh med, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, Dâ ru’l-Kü tü bi’l-M›s r›y ye, Tâ rî hu Tür kî-M., nr. 41, vr. 1b, 3b, 5a, 6b, 14a-15b, 18a, 26b-28b, 32a.7 S›r kâ ti bi H›f zî, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 62b, 64a; S›r kâ ti bi Ömer, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûdHân, vr. 24b, 25b-26a, 52b, 53b-54a, 69b, 90a, 110a, 111a, 216a; S›r kâ ti bi Ye ni fle hir li Meh med ve Meh med,Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 1b, 3b, 7b-8a, 15b, 17b-18a, 28b, 30b-31a.8 S›r kâ ti bi Ye ni fle hir li Meh med ve Meh med, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 30b. Mev cut bil gi le re gö reda ha son ra ki ka ¤›d ba lon uçur ma de ne me si 17 Ey lül 1786’da, ‹n gi liz/Camp bell Mus ta fa ta ra f›n dan Bü yük de -re’de ya p›l m›fl t›: F. Sa r› ca o¤ lu, Ken di Ka le min den Bir Pa di fla h›n Port re si Sul tan I. Ab dül ha mid (1774-1789), ‹s -tan bul 2001, s. 199-200.9 S›r kâ ti bi H›f zî, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 64b; S›r kâ ti bi H›f zî-Sa lâ hî, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûdHân, vr. 90b, 93b, 123b, 124b, 195a, 198a, 215a; S›r kâ ti bi Ömer, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 4b, 26a,52b, 90a, 111a, 149a, 200a-b; S›r kâ ti bi Ye ni fle hir li Meh med ve Meh med, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr.4a, 30b-31a.10 S›r kâ ti bi H›f zî-Sa lâ hî, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 6b, 8b-9a, 124a, 127b, 129a; S›r kâ ti bi Ömer,Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 51b-52b, 70b, 90a, 91a, 111a, 199b-200a; S›r kâ ti bi Ye ni fle hir li Meh medve Meh med, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 8a, 18a, 28b, 31a-b; Va ka nü vîs Sü ley man ‹z zî, Tâ rîh, I (neflr.Bey lik çi Râ flid-Va ka nü vîs Vâ s›f), ‹s tan bul 1199, s. 63b-64a; Va ka nü vîs Sub hî, Tâ rîh, s. 59b, 61b-62a, 177a;fiem‘dâ nî-zâ de, Mür’i’t-te vâ rîh, I, 97, 176. 11 M. Mü nir Ak te pe, “Mah mud I”, ‹A, VII, 164-165; Ab dül ka dir Öz can, “Mah mud I”, D‹A, XXVII, 352.12 Meh met Ner mi Has kan, Yüz y›l lar Bo yun ca Üs kü dar, I, 171-175.13 S›r kâ ti bi H›f zî-Sa lâ hî, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 7a-14a, 123b-125a; Va ka nü vîs Sub hî, Tâ rîh, s.176b.14 S›r kâ ti bi Ömer, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 26a-b, 51a-53a, 90a-b, 111a-112b, 200a-b; Va ka nü vîs‹z zî, Tâ rîh, I, 65a.15 S›r kâ ti bi Ye ni fle hir li Meh med ve Meh med, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 3b-4b, 30b-31b; Va ka nü vîsVâ s›f Ah med, Tâ rîh (nflr. Mü der ris Ab dur rah mân), ‹s tan bul 1219, I, 36.16 bk. Meh met ‹p flir li, “Os man l› lar da Cu mâ Se lâm l› ¤› (Halk-Hü küm dar Mü nâ se bet le ri Aç› s›n dan Öne mi)”,Prof. Dr. Be kir Kü tü ko¤ lu’na Ar ma ¤an, ‹s tan bul 1991, s. 459-471. 17 S›r kâ ti bi H›f zî-Sa lâ hî, Rûz nâ me-i Sul tân Mah mûd Hân, vr. 9a, 10b, 124b; S›r kâ ti bi Ömer, Rûz nâ me-i Sul -tân Mah mûd Hân, vr. 26a, 52b-53a, 90a, 111a, 200a; S›r kâ ti bi Ye ni fle hir li Meh med ve Meh med, Rûz nâ me-iSul tân Mah mûd Hân, vr. 4a, 30b-31a.18 S›r kâ ti bi Meh med, Bur ga zî Ha lîl ve d¤r., Rûz nâ me-i Sul tân Os mân Hân-› Sâ lis, Dâ ru’l-Kü tü bi’l-M›s r›y ye,Tâ rî hu Tür kî-M., nr. 41, vr. 54a, 55b-56a, 57a, 67a-b, 75a; S›r kâ ti bi Kah ve ci ba fl› Ah med v.d¤r., Rûz nâ me-i Sul -tân Os mân Hân-› Sâ lis, Top ka p› Sa ra y› Mü ze si Ar fli vi [=TSMA], nr. E. 12358, s. 1.19 S›r kâ ti bi Meh med, Bur ga zî Ha lîl ve d¤r., Rûz nâ me-i Sul tân Os mân Hân-› Sâ lis, vr. 56b, 65b, 76a.20 S›r kâ ti bi Meh med, Bur ga zî Ha lîl ve d¤r., Rûz nâ me-i Sul tân Os mân Hân-› Sâ lis, vr. 67b, 75a-76a: Rûz mer -re, Ar ke olo ji Mü ze le ri Ktp., Na dir Eser ler, nr. 397, vr. 26b, 28a.21 S›r kâ ti bi Meh med, Bur ga zî Ha lîl ve d¤r., Rûz nâ me-i Sul tân Os mân Hân-› Sâ lis, vr. 67b, 75a.22 Has kan, Yüz y›l lar Bo yun ca Üs kü dar, I, 218-220; F. Sa r› ca o¤ lu, “Os man III”, D‹A, XXXI II, 459.23 ‹s mâ îl Zi yâî, Me tâ li‘u’l-âli ye fî gur re’i’l-g_li ye, ‹s tan bul Ü. Na dir Eser ler Ktp., Türk çe Yaz ma lar, nr. 2486, vr.259a-b.24 Hü se yin Vas sâf, Se fî ne-i ev li yâ-y› eb râr fî flerh-i Es mâr-› es râr, Sü ley ma ni ye Yaz ma Eser Ktp., Yaz ma Ba ¤›fl -lar, V, nr. 2309, 62. 25 Ke mal Bey dil li, “Mus ta fa III”, D‹A, XXXI, 283.26 S›r kâ ti bi Ab dul lâh v.d¤r., Rûz nâ me-i Sul tân Mus ta fa Hân-› Sâ lis, TSMA, nr. E 12359 [III. Mus ta fa Rûz nâ -me si (H. 1171-1177/M. 1757-1763), haz. Yu nus Ir mak, Mar ma ra Ünivr si te si Sos yal Bi lim ler Ens ti tü sü, yük sekli sans te zi, 1991], vr. 8b, 15b, 16b-17a, 23a.


97

27 Rûz nâ me-i Sul tân Mus ta fa Hân-› Sâ lis, vr. 6b-7a, 8b-9a, 13a.28 fiem‘dâ nî-zâ de, Mür’i’t-te vâ rîh (haz. M. Mü nir Ak te pe), ‹s tan bul 1978, II. A, 50.29 Tefl rî fâ tî Âkif Meh med, Tâ rîh-i Cü lûs-› Sul tân Mus ta fa Hân-› Sâ lis, Sü ley ma ni ye Yaz ma Eser Ktp., EsadEfen di Ko lek si yo nu, nr. 2108, vr. 268a, 269b; fiem‘dâ nî-zâ de, Mür’i’t-te vâ rîh, II. A, s. 39; Vâ s›f, Tâ rîh, I, 187-188.30 Rûz nâ me-i Sul tân Mus ta fa Hân-› Sâ lis, vr. 23a, 39b-40a.31 M. R. Hâ te mi Ba raz, Bey ler be yi, I, ‹s tan bul 1994, 110-118; Sa r› ca o¤ lu, Sul tan I. Ab dül ha mid, s. 28-29.32 S›r kâ ti bi Mus ta fa, Rûz nâ me-i Sul tân Ab dül ha mîd Hân, ‹s tan bul Be le di ye si Ata türk Ki tap l› ¤›, Mu al lim M.Cev det, nr. O. 121, vr. 2b, 4b-5a; S›r kâ ti bi ‹s mâ il Zih nî-Ebû be kir S›d kî-Bo le vî ‹b râ him, Rûz nâ me-i Sul tân Ab -dül ha mîd Hân, TSMA, nr. E. 12360/1, vr. 4a; nr. E.12360/11, s. 1; nr. E.12360/12, vr. 1a-b; nr. E. 12360/17, vr.2b, 6b-7a, 13b, 16a, 17a, 20b; Meh med Ha sîb, Rûz mer re: Rûz nâ me Os man l›-Rus Har bi Es nâ s›n da Bir fiâ hi dinKa le min den ‹s tan bul (1769-1774) (haz. Sü ley man Gök su), ‹s tan bul 2007, s. 61, 63.33 S›r kâ ti bi Mus ta fa, Rûz nâ me-i Sul tân Ab dül ha mîd Hân, vr. 9b.34 S›r kâ ti bi Mus ta fa, Rûz nâ me-i Sul tân Ab dül ha mîd Hân, vr. 3b; S›r kâ ti bi ‹s mâ il Zih nî-Ebû be kir S›d kî-Bo le vî‹b râ him, Rûz nâ me-i Sul tân Ab dül ha mîd Hân, E.12360/11, s. 1; E. 12360/17, vr. 5b-7a, 12a-13b, 16a, 17a, 20a-b. 35 S›r kâ ti bi Mus ta fa, Rûz nâ me-i Sul tân Ab dül ha mîd Hân, vr. 37b; S›r kâ ti bi ‹s mâ il Zih nî-Ebû be kir S›d kî-Bo le -vî ‹b râ him, Rûz nâ me-i Sul tân Ab dül ha mîd Hân, E. 12360/17, vr. 6a, 11b, 13a, 16a. 36 S›r kâ ti bi ‹s mâ il Zih nî-Ebû be kir S›d kî-Bo le vî ‹b râ him, Rûz nâ me-i Sul tân Ab dül ha mîd Hân, E. 12360/17, vr.6a, 12b-13a, 16b-17a, 20a-b, 24a; Tay le sa nî zâ de Hâ f›z Ab dul lâh Efen di Ta ri hi ‹s tan bul’un Uzun Dört Y› l› (1785-1789) (haz. Fe ri dun M. Eme cen), ‹s tan bul 2003, s. 87, 216.37 S›r kâ ti bi ‹s mâ il Zih nî-Ebû be kir S›d kî-Bo le vî ‹b râ him, Rûz nâ me-i Sul tân Ab dül ha mîd Hân, E. 12360/17, vr.13a; Tay le sa nî zâ de Hâ f›z Ab dul lâh Efen di Ta ri hi, s. 87.38 S›r kâ ti bi ‹s mâ il Zih nî-Ebû be kir S›d kî-Bo le vî ‹b râ him, Rûz nâ me-i Sul tân Ab dül ha mîd Hân, E. 12360/17, vr.7a, 11b, 16b, 20a.39 S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm-i Hân-› Sâ lis, TSMA, nr. D. 10749 [III. Se lim’in S›r kâ ti bi Ah -med Efen di Ta ra f›n dan Tu tu lan Rûz nâ me, haz. V. Se ma Ar› kan, An ka ra 1993], s. 47-48, 53, 77, 97, 99, 127-128, 132, 152-154, 211; S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm Hân-› Sâ lis, Bafl ba kan l›k Os man l› Ar -fli vi, Mil lî Em lâk’dan Dev ra l› nan Def ter ler, nr. 11 [III. Se lim’in Ruz na me si, ha z›r la yan lar Adem Meh me to¤ lu-Se mih Cey lan, Mar ma ra Üni ver si te si Fen-Ede bi yat Fa kül te si Ar fliv ci lik Bö lü mü, li sans te zi, 2000; Def te rin tü -mü Meh met Ali Bey han ta ra f›n dan ya k›n za man da ya y›n lan d›: Sa ray Gün lü ¤ü (1802-1809), ‹s tan bul 2007], s.9, 18, 21, 41; Rûz mer re, TSMA, nr. E. 4819/7: ‹s ma il Hak k› Uzun çar fl› l›, “Top ka p› Sa ra y› Ar fli vi 4819 Üçün cüSul tan Se lîm Za ma n›n da Ya z›l m›fl D›fl Ruz nâ me sin den 1206/1791 ve 1207/1792 Se ne le ri ne Âit Ve ka yi”, TürkTa rih Ku ru mu, Bel le ten, XXXVII /148 (1973), s. 642; Tay le sa nî zâ de Hâ f›z Ab dul lâh Efen di Ta ri hi, s. 403. 40 S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm-i Hân-› Sâ lis, D. 10749, s. 4, 44, 49-50, 52, 74, 80, 94-95, 109,113, 129, 134, 147, 164, 186-187, 199; Rûz mer re, E. 4819/7: Uzun çar fl› l›, a. g. m., s. 644.41 Tay le sa nî zâ de Hâ f›z Ab dul lâh Efen di Ta ri hi, s. 378. 42 I[gna ti us] M[ou rad gea] d’Ohs son, Tab le au gé né ral de l’Em pi re ot ho man di vi sé en de ux par ti es, dont l’unecomp rend la lé gis la ti on ma ho mé ta ne, l’aut re, l’his to ire de l’Em pi re ot ho man (ed. M. C. d’Ohs son), Pa ris 1788,IV, 177-178. Sa ra y›n ye ni den ya p›l mak için y› k› l› fl› n› göz lem le yen gez gin Mor ritt A¤us tos 1794 ta ri hi ni bil di -rir (The Let ters of John B. S. Mor ritt of Ro keby, Desc rip ti ve of Jo ur neys in Eu ro pe and Asia Mi nor in the Ye ars1794-1796, yay. G. E. Ma rin din, Lon don 1914, s. 85’den nak len Or han F. Köp rü lü, “Os man l› Ta ri hi’nin Ya ban -c› Kay nak la r›n dan: ‹n gi liz ce Kay nak lar”, Türk Ta rih Ku ru mu, Bel le ten, L/196, 1986, 269).43 S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm-i Hân-› Sâ lis, TSMA, D. 10749, s. 39, 52, 79, 97, 100, 132,134, 147, 151, 200; S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm Hân-› Sâ lis, nr. 11, s. 6-8, 17, 19-20, 30, 42;Rûz mer re, E. 4819/7: Uzun çar fl› l›, a.g.m., s. 607, 645, 647.44 S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm-i Hân-› Sâ lis, D. 10749, s. 42, 47, 53, 79, 81, 96, 131, 150,212; S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm Hân-› Sâ lis, nr. 11, s. 42; Rûz mer re, E. 4819/7: Uzun çar -fl› l›, a.g.m., s. 643.45 S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm-i Hân-› Sâ lis, D. 10749, s. 128, 148.46 S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm-i Hân-› Sâ lis, D. 10749, s. 199, 203, 209-211; S›r kâ ti bi Ah -


98

med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm Hân-› Sâ lis, nr. 11, s. 9, 19, 21, 30, 41. 47 S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm Hân-› Sâ lis, nr. 11, s. 29. Câ mi in flâ s› 5 Mu har rem/5 Ni san’-da Cu ma gü nü ta mam lan m›fl ve hal k›n iba det et me si için ka p› la r›n aç›l ma s› na izin ve ril mifl ti: Vek_yi‘-nâ me(“1220 Se ne si Vek_yi‘i” Ad l› Ese rin Transk rip si yo nu ve De ¤er len dir me si (haz. Bey han K› ran, Mar ma ra Üni ver -si te si SBE, yük sek li sans te zi, 1993) ‹s tan bul Bü yük fle hir Be le di ye si, Ata türk Ki tap l› ¤› Mu al lim M. Cev det Ko -lek si yo nu, nr. O. 4, vr. 1b-2a. Bu ra da câ mi nin res mî aç› l›fl gü nü 15 Sa fer/15 Ma y›s ola rak be lir ti lir (vr. 6a). So -¤a na ¤a Câ mii ‹mâ m› Meh med, Ce rî de’si ne bu ta ri hi 15 Mu har rem/15 Ni san ola rak kay det mifl ti (Ke mal Bey dil -li, Os man l› Dö ne min de ‹mam lar ve Bir ‹ma m›n Gün lü ¤ü, ‹s tan bul 2001, s. 211); Mü ter cim Ah med Âs›m, Âs›mTâ rî hi, ‹s tan bul ty., I, 360-361.48 S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm-i Hân-› Sâ lis, D. 10749, s. 14-15, 39, 42; S›r kâ ti bi Ah med Fâ -iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm Hân-› Sâ lis, nr. 11, s. 34. 49 S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm-i Hân-› Sâ lis, D. 10749, s. 4, 11, 14, 16, 56, 75, 80, 96, 99-100, 111, 126, 131, 149, 196, 226; S›r kâ ti bi Ah med Fâ iz, Rûz nâ me-i Sul tân Se lîm Hân-› Sâ lis, nr. 11, s. 44.


Documents

Üsküdar’da Osmanlı Padişahları