UNIVERSITETI I TIRANES FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE ... · Njohja, mbrojtja dhe promovimi i të drejtave të njeriut si domosdoshmëri e realitetit (Pjesëmarrja dhe roli i gruas

Njohja, mbrojtja dhe promovimi i të drejtave të njeriut si domosdoshmëri e realitetit

(Pjesëmarrja dhe roli i gruas në politikën shqiptare: 2008-2018 një studim mbi prirjet e kuotës gjinore)

1

UNIVERSITETI I TIRANES

FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMETI I SHKENCAVE POLITIKE

NJOHJA, MBROJTJA DHE PROMOVIMI I TË DREJTAVE TË

NJERIUT SI DOMOSDOSHMËRI E REALITETIT (Pjesëmarrja dhe roli igruas në politikën shqiptare)

Punim për gradën shkencore: "DOKTOR I SHKENCAVE NË SHKENCAT SOCIALE"

Msc: Udhëheqës: Jonida Drogu Prof. Dr. Artan HOXHA

Tiranë, 2018



2

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE DEPARTAMETI I SHKENCAVE POLITIKE _____________________________________________________

NJOHJA, MBROJTJA DHE PROMOVIMI I TË DREJTAVE TË NJERIUT SI DOMOSDOSHMËRI E REALITETIT

(Pjesëmarrja dhe roli igruas në politikën shqiptare)

Paraqitur në hulumtim të gradës shkencore “Doktor” nga M.Sc. Jonida Drogu

Udhëhequr nga: Prof. Dr. Artan Hoxha

Juria e vlerësimit : 2. 3. 4. 5.

TIRANË, 2018



3

DEKLARATË Deklaroj se,

Me përjashtim të rasteve kur tregohet ndryshe, kjo tezë është tërësisht puna ime dhe se

asnjë pjesë e saj nuk është paraqitur në ndonjë shkallë ose kualifikim tjetër!

FALENDERIMET Ky punim është produkti i një pune disa vjeçare studimore, realizuar me përkushtim dhe mbështetjen e pakursyer të disa personave të veçantë, nga të cilët kërkoj përulësisht të pranojnë mirënjohjen time! Një falënderim i veçantë shkon për Prof. Dr. Artan Hoxha, udhëheqësit të temës, i cili, ka mbështetur dhe motivuar vazhdimisht këtë proces - sa sfidues aq edhe frymëzues. Gjithashtu, dua të falënderoj Shefen e Departamentit të Shkencave Politike, Prof. Dr. Orinda Malltezi, e cila po ashtu gjatë periudhës së zhvillimit të disertacionit është treguar tepër e gatëshme, duke ofruar alternativa për literaturën e nevojshme lidhur me perzgjedhjen e metodologjisë së disertacionit. Një falënderim i ngrohtë shkon edhe për Prof. Dr. Ylli Pango, referuar si një burim literature vëndas me vlerë të shtuar përgjatë procesit të hulumtimeve të këtij disertacioni. Jam e sigurt që po ashtu pa konsultat metodike e kërkimore të kolegut A. Kocani, ky punim nuk do të kishte rezultatet e duhura në përzgjedhjen e metodologjisë. Gjej rastin ta falënderoj për gjithçka më mundësoi në këtë drejtim! Falenderoj po ashtu, të gjithë kolegët e Departamentit të Shkencave Politike të Universitetit të Tiranës, të cilët kanë ofruar mbështetje të madhe, gjatë gjithë periudhës time – mbi dhjetëvjeçare - si pedagoge në këtë fakultet, por, edhe shtysën e motivimin për përfundimin e këtij misioni kërkimor. Nuk mund të mos përmend gjithashtu duke i dedikuar një falënderim të sinqertë profesorëve të mirënjohur ndërkombëtarë, veçanërisht Profesoreshës Nicola Macho, Dekane e Universitetit të "Schillerit" në Heidenberg të Gjermanisë, e cila ka mbëtur këtë studim për rritjen e përfaqësimit; po ashtu Dr. Prof. Fahad Al Saud, Profesor në "King Saud University" dhe "Imam Uni” në Mbretërinë e Arabisë Saudite; po ashtu Prof. Dr. Paul Freedman nga Universiteti i Jail-it në SHBA; bashkëpunimi me personalitet akademike, ndërkombëtarisht të mirënjohur ka kontribuar në grumbullimin e qasjeve më të avancuara ndërkombëtare duke mundësuar drejtimin e duhur të studimit. Një tjetër falënderim, shkon për familjen time, veçanërisht për mbështetjen dhe mirëkuptimin që kanë treguar përgjatë zhvillimit të këtij disertacioni! Së fundmi, falënderoj gjithë lexuesit, studiuesit, profesoratin dhe studentët që do të bazohen në interpretimet dhe të dhënat e paraqitura në këtë punim, duke ofruar të gjithë së bashku, nëpërmjet kontributeve tona, një dimension të ri për rolin dhe fuqizimin e vajzës/gruas Shqiptare, nëpërmjet risive shkencore, drejt kuadrit të lëmisë së shkencave `sociale !



4

Abstrakt

Ky studim, shqyrton veprimtarinë e një sistemi përfaqësimi parlamentar të balancuar

gjinor ende të pazgjidhur plotësisht gjatë fillimit të shekullit XXI. Në literaturën për

përfshirjen e grave në politikë, kryesisht në deklaratat ndërkombëtare thuhet gjerësisht

se, përfshirja proporcionale e grave në vendimmarrjen politike nuk është thjesht një

standard i barazisë së grave, por siguron gjithashtu një garanci për të. Si pasojë, mund të

theksojmë se, qëllimi kryesor i këtij disertacioni është të përcaktojë se si faktorët e

jashtëm të kontekstit - karakteristikat individuale, edukimi dhe familja - ndikojnë në

formimin e qëllimit të përfshirjes së grave në politikë, përmes pararendësve shoqërorë e

socialë, siç janë: qëndrimi, normat subjektive dhe mendësia.

FJALËT KYÇE: Kuotat gjinore; lidership politik; lidershipi partiak; barazia gjinore, karrierat politike; reformat elektorale; ligji elektoral, gratë dhe politika; fuqizimi i gruas; "klubi i burrave".

Abstract

This study examines the activity of a balanced gender parliamentary representation in a

democratic system, still unresolved in this decade of the 21st century. In the literature of

the women's involvement into politics and international declarations, it is widely

emphasized that the proportional inclusion of women in political decision-making

process is not simply a standard of women's equality, but also a guarantee for it.

Consequently, we can conclude that the main purpose of this dissertation is to determine

how external context factors as- individual characteristics, education, and family -

influence the formation in achieving the goal of women's involvement into politics

through social precursors, such as are: attitude, subjective norms and mentality.

KEY WORDS: Gender Quotes; political leadership; party leadership; gender equality,

political career; electoral reform; electoral law, women and politics; women empowerment, the

men's club".



5

TABELA E PËRMBAJTJES Deklarata statutore, falenderime 3 Abstract 4 Parathënie 7 Lista e shkurtesave dhe akronimeve 11 Përmbledhje e kapitujve 12

KAPITULLI I HYRJE

I. 1 Motivimi dhe formulimi i problemit 13 I. 2 Fuqizimi dhe roli i gruas sot në proceset politike 15 I. 3 Konteksti i fushës së studimit 18 I. 4 Etika e shoqërisë politike shqiptare 19 I. 5 Ndërthurja mes sferës politike dhe sferës familjare 20 I. 6 Qëllimi i studimit 23 I. 7 Rëndësia e studimit 25 I. 8 Objektivat dhe pyetjet kërkimore 25 I. 9 Objektivat kryesore për të arritur qëllimin kërkimor 26 I. 9. 1 Metodologjia 26 I. 10 Krahasimi i dy teorive ekzistuese, përzgjedhja për rastin shqiptar 28 I Tabela I. 1 Objektivat e Studimit, Pyetje Kërkimore 29 I Tabela I. 2 Konceptet ndarëse midis kornizës teorike dhe kornizës konceptuale 29 I Tabela I. 3 Pika treguese për 5 kategoritë 29 I. 11 Treguesit gjinorë 30 I. 1. 12 Klima e barazisë gjinore në Shqipëri dhe reformat e ndërmarra 32

KAPITULLI II: KUOTAT GJINORE, KUADRI TEORIK

II. 1 Hyrje - Kotat gjinore/Fuqizimi i gruas dhe modelet e implementuar 35 II. 2 Linja e teorive kryesore të fuqizimit të gruas në politikë 36 II. 2. 1 Krahasimi midis minoriteteve dhe kuotave 39 II. 2. 2 Përcaktimi teorik i fuqizimit të gruas & paradigmat kryesore 37 II. 2. 3 Linja teorike e koncepteve gjinore/Konvergjenca e paradigmave

të përfaqësimit politik të gruas 40 II. 2. 3. 1 Qasjet e ndryshme të kërkimit shkencor në barazinë gjinore 43 II. 2. 3. 1 Debati lidhur me çështjet gjinore. 45 II. 2. 3. 1. 1 Tri shkollat e mendimit inkuadruar në çështjet gjinore 46 II. 2. 3. 1. 2 Shkolla Socio-Ekonomike 46 II. 2. 3. 1. 3 Shkolla Kulturore dhe Ideologjike 48 II. 2. 3. 1. 4 Shkolla Politike 50 II. 2. 4 Modeli i Teorisë Feministe 53 II. 2. 4. 1 Metafora e Antigonës 54



6

II. 2. 5 Modeli i Perspektivës Feministe - Modeli Marksist 56 II. 2. 5. 1 Perspektiva e Feminizmit Neo-liberal 57 II. 2. 6 Pozicioni i kërkuesit, analizëe modeleve (modeli i përzgjedhur) 57 II. 2. 7 Kuotat, Paradigma e procesit: Një ndërthurje paradigmash 59 II. 2. 7. 1 Vendet e rezervuara/Vështirësia në konkurrim 64 II. 2. 7. 1. 2 Zhvillimi i barazisë gjinore 64 II Tabela.1 E drejta e votës, zhvillimi i këtij procesi ndër vite 65 II. 2. 7. 1. 3 Krahasime në nivelit mikro në BallkaninPerëndimor 66 II. 2. 7. 4 Mitet që ekzistojnë në preferencë të burrave në pozicionet drejtues 68 II. 2. 7. 2 Paradokset e kuotave sipas perspektivës gjinore 70 II. 2. 7. 7 Kontribuese-modele- gra tësuksesshme 72 II 2. 7. 7.1 "Seksizimi" në politikën shqiptare 74 KAPITULLI III: PERSPEKTIVA NDËRKOMBËTARE, TEORITË E MN.

III. 3. 1 Konventat dhe Deklaratat Ndërkombëtare 75 III 3. 2 Përfaqësimi i barabartë i gjinive 76 III 3. 2. 1 Të dhënat e para statistikore për 188 vendet e botës (2013), IPU 77 III Tabela. 1 Gratë në parlamentet kombëtare sipas rajoneve 79 III 3. 2. 4 Pro barazisë së mundësive ose barazisë së rezultateve, Suedi 80 III 3. 3. 0 Institucionet Ndërkombëtare dhe Sanksionet 82 III. 3. 3. 1 OKB dhe instrumentet detyruese 83 III. 3. 3. 2 Bashkimi Europian dhe politikat gjinore 85 III. 3. 3. 2. 1 BE në promovimin dhe nxitjen e barazisë 87 III. 3. 4 Harta e indexit të pabarazisë së vendeve europiane 88 III. 3. 5 Mitet që ekzistojne dhe pengojnë përfshirjen e grave në politikë 89 III. 3. 6 Fuqizimi i gruas si një variabël e domosdoshme e zhvillimit N. 90 III. 3. 6. 1 Përzgjedhja e temës; Teoritë e Marrëdhënieve Ndërkombëtare 92 III. 3. 6. 2 Pikëpamje Sociologjike 94 III. 3. 7. 1, 2, 3 Hobs, Ruso, Makiavel, Oliver Cromwell, Cox 96 III. 3. 8 Konkluzion i kapitullit, analizë teorike 101

KAPITULLI IV: KUADRI METODOLOGJIK

IV 4. 1 Hyrje 102 IV 4. 2 Indikatorët për të matur ndryshimin. Miksimi i metodave 103 IV 4. 3 Metoda e Kërkimit Psikologjik Cilësorë(fenomenologjike)/Sasiore 104 IV 4. 4 Modeli i Studimit /Pyetja Kërkimore 105 IV 4. 5 Skema teorike metodologjike e studimit 108 IV 4. 5. 1 Implikimet e deduktuara nga hipoteza 109 IV 4. 5. 2 Qëllimi Metodologjik 111 IV 4. 5. 3 Procedimet praktike metodologjike 113 IV Tabela 4. 3. 4 Narayan mbi çështjet e matjes 115 IV 4. 6. Kampionimi dhe udhëzuesi për intervistat 136



7

IV 4. 6. 1 Përpunimi statistikor i disertacionit 137 IV 4. 6.1. 2 Analiza e të dhënave 138 IV 4. 6. 2 Rezultatet e të dhënave të kryqëzuara 142 IV 4. 7 Përfundimet e kapitullit 143

KAPITULLI V: RASTI I SHQIPËRISË/ANALIZË

V 5. 1 Rasti i Shqipërisë, historiku 144 V 5. 1. 1 Roli i gruas shqiptare ndër vite 140 V Tabela 5. 1: Përbërja e parlamentit shqiptar gjatë viteve/ viti 1920-2018 141 V Tabela 5. 2: Statistikat për zgjedhjet nënivel lokal nërang kombëtar 2017 143 V Tabela 5. 3 Rolet diplomatike gjatë vitit 2016-2017 144 V 5. 2 Ndryshimet e sistemit pas viteve '90, rezultatet eliteraturës 147 V 5. 2. 1 Modeli i përzgjedhur 144 V 5. 2. 2 Pjesëmarrja, Partitë Politike 149 V 5. 2. 3 Sistemi elektoral në përfaqësimin politik të grave 157 V 5. 2. 4 Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë 157 V 5. 4. 1 Rregullat në përdorim:(funksionimi, organizimi i partive politike) 158 V 5. 4. 2 Shoqëria Civile dhe Media në Shqipëri 167 V Tabela 5. 4. 3 Ndarja e numrit te mandateve, Viti 2017 167 V Tabela 5. 5, 6, 7 Partia Socialiste, Partia Demokratike, LSI 168 V.5. 2. 5 Si funksionon përfaqësimi i grave në strukturat e partive politike? 169 V 5. 5. 3 Historiku i zhvillimit të partive politike në Shqipëri. Pluralizmi 169 V 5. 3. Lista e Kryetarëve të PD, PS, LSI ndër vite pas pluralizmit 170 V 5. 3.1 Krahasimi i statuteve i dy partive politike; PS, PD. Historik 171 V 5. 3. 2 Niveli meso-sociologjik 173 V 5. 3. 3 Niveli mikro-sociologjik 175 V 5. 3. 4 Niveli makro-sociologjik 166 V 5. 3. 5 Përfaqësueshmëria e mostrës 177 V Tabela 5. 8. 1, 2, 3, 4 Situata ekonomike e sociale, përvoja politike, familjare 182 V 5. 4 Analiza SWOT: (kosto-përfitim) 185 V 5. 5 Konkluzionet e kapitullit 186

KAPITULLI VI

V 6. 1 Përmbledhje dhe konkluzione 188 V 6. 2 Referencat 192 V 6. 3 Limitet e kërkimit 197

Index Portreti i të intervistuarve 197 Statutet e partive 199 Pyetësorë 204/215



8

PARATHËNIE

Disertacioni shqyrton procesin e formimit të një realiteti të ri shqiptar, gjatë

një faze ku zhvillimet më të fundit priren të masin nivelin e fuqizimit në

rolin dhe pjesëmarrjen e gruas shqiptare në proceset vendimmarrëse, në

interes të së mirës publike, duke përdorur "Teorinë e Zhvillimit" dhe

Modelin e Bankës Botërore mbi "Burimet e Fuqizimit". Në këtë mënyrë do

të kuptojmë se, si ndikojnë faktorët personalë dhe kontekstualë në qëllimin e

angazhimit politik të gjysmës (po aq të rëndësishme), të popullsisë. Qëllimi

kryesor i studimit është të përshkruajë, identifikojë dhe parashikojë, fazën

më të rëndësishme në implementimin e procesit të kuotave, qëllimin dhe

ndikimin e tyre në përfaqësimin e fuqizimin e vajzës/gruas shqiptare. Po

ashtu, do të shqyrtohen në disa nivele, çështjet kyçe që duhet të adresohen

empirikisht, drejt matjes së procesit të fuqizimit për të mbërritur në një

paraqitje analitike të tipologjisë së karakteristikave simbiotike të

vajzës/gruas shqiptare dhe adoptimit të saj drejt një roli më të lartë

përfshirës.

Për të arritur këtë qëllim, u shqyrtuan themelet më të forta teorike mbi

fuqizimin si një "zgjerim i aftësive të njerëzve për të bërë zgjedhje

strategjike të jetës, në një kontekst ku kjo aftësi u ishte mohuar atyre"1 më

parë, duke vendosur theksin kryesisht në Teorinë e Zhvillimit, e cila ka

rezultuar e përshtatshme për bazën teorike të programeve të studimit gjinor.

Konfigurimi i modelit “koncept” është fokusuar po ashtu, në analizën e

marrëdhënieve të shumëfishta të faktorëve të jashtëm dhe të brendshëm, me

synimin e qartë për të siguruar prova empirike, se cili nga këta faktorë

rezulton përcaktues në formimin e qëllimit të përfshirjes së grave shqiptare

1BB (Banka Boterore) publikim i vitit 2008, mbi fuqizimin e gruas dhe indekset e vendeve.



9

në kontekstin politik, si një bazë e rëndësishme për zhvillimin top-down

(nga lart poshtë) në proceset sociale dhe integruese të vendit.

Një nga objektivat kryesorë të këtij kërkimi është shqyrtimi i influencës së

karakteristikave personale dhe analizës mbi tipologjinë e grave dhe burrave,

si "Homus Politikus"2, ashtu edhe qëndrimet e tyre për t'u adresuar në këtë

mënyrë si pjesë përbërëse e rëndësishme në proceset vendimmarrëse

politike të Republikës së Shqipërisë. Në funksion të këtij synimi u zhvilluan

2 hipoteza në koherencë të plotë me modelet e procesit për fuqizimin e

gruas, të shqyrtuara në literaturë. Në këtë studim, u intervistuan një total

prej 15 deputetësh dhe 10 diplomatësh: (a) anëtarë të Parlamentit të

Shqipërisë nga ku 10 gra dhe 5 burra, (b) diplomatë të Ministrisë së

Europës dhe Punëve të Jashtme.

Në funksion të qëllimit kryesor të studimit, u zhvillua një analizë krahasuese

midis dy grupeve – (grupi politikëbërës dhe grupi i administrativ) - për të

kuptuar më me hollësi se, cili është ndikimi i politikave të kuotave në

formimin dhe perceptimin e qëllimit personal të përfshirjes së grave në rolet

drejtuese të administratës shtetërore, ashtu edhe të organit më të lartë

vendimmarrës, siç është Parlamenti i Republikës së Shqipërisë.

Më tej, ky model “koncept” iu nënshtrua një testi specifik (bazuar në

modelin e ekuacioneve strukturale - SPSS), rezultatet e të cilit përbëjnë risi

në këtë fushë kërkimi. Nga analiza e dy qasjeve (metoda e kërkimit cilësore

dhe më pas sasiore), del në pah se, gratë e përfshira në proceset politike të

ekspozuara ndaj zhvillimeve politike, kishin perceptim më të lartë në

qëndrimet, normat subjektive, vet efikasitetin dhe qëllimin e procesit të

fuqizimit, krahasuar me gratë diplomate, të cilat rezultuan se përballeshin 2 Qenie politike, nga latinishtja



10

me një eksperiencë më të kufizuar në procesin dominant të pushtetit në

misionet ose karrierën e tyre diplomatike. Ky është një argument tepër i

rëndësishëm në favor të studimit, nga ku u arrit në përfundimin se, në njërën

anë, sistemi i kuotës nuk është një faktor i vetëm përcaktues në formimin e

qëllimit egalitar (barazimtar), të perceptimit dhe rolit të gjinive në shoqërinë

shqiptare; por ky faktor ndikon në krijimin e një perspektive të re, si në

organet ligjformuese, ashtu edhe në nivelet e larta administrative.



11

LISTA E SHKURTESAVE DHE AKRONIMEVE BE Bashkimi Europian BB Banka Botërore BPA Platforma e Pekinit për Veprim CPA Marrëveshja Gjithëpërfshirëse e Paqes EP Parlamenti Europian OKB Organizata e Kombeve tëBashkuara KZ Kolegji Zgjedhor INSTAT Insituti i Statistikave KQZ Komisioni Qendror i Zgjedhjeve ECOWS Komuniteti Ekonomik i Shteteve Perëndimore PS Partia Socialiste e Republikës sëShqipërisë PD Partia Demokratikë e Republikës së Shqipërisë LSI Partia Socialiste për Integrim HDI Indeksi i Zhvillimit Njerëzor PP Përfaqësimi proporcional UN (OKB) Organizata e Kombeve të Bashkuara UNIFEM Fondi i Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara për Gratë UNSCR Rezoluta e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara INSTAT Instituti i Statistikave MN Marrëdhënie Ndërkombëtare



12

Përmbledhje e kapitujve 1. Ky punim, fillon me prezantimin e trajtesave studimore dhe prezantimin e

terminologjisë konceptuale mbi procesin e fuqizimit të gruas, nocionin e kuotave dhe

çështjeve gjinore, duke marrë në konsideratë disa studime dhe rezultatet e tyre në

këtë fushë.

2. Kapitulli i dytë diskuton sistemin e kuotave dhe shpërndarjen e tyre në botë, duke u

fokusuar jo vetëm në modelet e suksesit por dhe vendet më pak të zhvilluara, si

pasojë e sistemeve më të brishta demokratike.

3. Kapitulli i tretë, fokusohet në konventat dhe institucionet ndërkombëtare, që bëjnë të

mundur nxitjen dhe zhvillimin e procesit në vende të ndryshme të botës, po ashtu

edhe Shqipërisë, e cila, është palë e tyre. Gjithashtu, në këtë kapitull trajtohet një

koncept i ri i Marrëdhënieve Ndërkombëtare lidhur me domosdoshmërinë e

përfshirjes së gruas në procese të ndryshme vendimmarrëse, si dhe proceset

negociuese për të ruajtur paqen dhe prosperitetin botëror.

4. Metodologjia, së bashku me analizën dhe testimet empirike, do të orientojnë

problematikën dhe rezultatet e tyre hap pas hapi pas analizave statistikore, si pasojë e

vlerësimit të rezultateve.

5. Së pesti, paraqitet realiteti shqiptar me historikun, statistikat, sfidat dhe evidencat

empirike, të cilat, kanë ndikuar axhendën e ndryshimeve sociale, politike dhe

kulturore, duke ekzaminuar procesin e fuqizimit të grave në vetvete, duke sjellë

rezultate evidente në lidhje me tipologjinë e karakteristikave të një politikëbërësi -

qoftë grua ose burrë. Këto përfundime do të vihen në dispozicion gjatë këtij kapitulli

e në vijim, së bashku me strukturën e pyetësorit dhe disa limite të punimit.

6. Përmbledhja, konkluzionet, referencat dhe Anexi, paraqiten në fund të punimit.



13

KAPITULLI I

HYRJE

"Në politikë, nëse do që diçka të thuhet, kërkojua burrave!

Nëse do që diçka të bëhet, kërkojua grave!"

Margaret Thaçer

I . 1 Motivimi dhe formulimi i problemit

Duke u nisur nga statistikat zyrtare të pjesëmarrjes së grave në jetën politike dhe

proceseve vendimmarrëse në Shqipëri, dëshmohet se, brenda një harku kohor gati 10-

vjeçar, me vendosjen e ndryshimeve ligjore të reja në kuadrin ligjor të Republikës së

Shqipërisë, është pothuaj dyfishuar numri i pjesëmarrjes së grave në Kuvendin e

Shqipërisë, krahasuar me periudhën para vitit 2008. Në shënimet statistikore zyrtare të

siguruara nga INSTAT (Instituti i Statistikave), vërehet se, në vitet e fundit, treguesit

variojnë nga vlera 6-7% para vitit 2008, në 22-23% gjatë vitit 2016. Këto të dhëna

dëshmojnë një tendencë numerikisht në rritje të numrit të përfaqësimit të grave në

legjislaturat e fundit në Parlamentin e Republikës së Shqipërisë.

Një përmirësim paralel progresiv është evidentuar edhe në postet ministeriale, por ky

ndryshim nuk është shoqëruar me të njëjtin ritëm në nivelin e përfaqësimit të qeverisjes

lokale dhe nivelet e larta të hierarkisë administrative (kryesisht në profilin diplomatik).

Për më tepër, treguesit pozitivë që paraqiten gjatë 10-vjeçarit të fundit, me rritjen e

pjesëmarrjes së numrit të grave deputete, gjejnë vend në mënyrë të pjesshme edhe në

nivel lokal, pasi këta tregues realizojnë në mënyrë të kufizuar synimet e arritjes së

përfshirjes së 30 për qind të grave në strukturat e lidershipit lokal, po kështu edhe në

nivelin diplomatik.

Në këto kushte, shtrohet nevoja e nxitjes së realizimit të kuotave nga partitë politike në

Shqipëri, si një rrugë shumë e rëndësishme për të promovuar më shumë barazi, inovacion

dhe funksionim më të ekuilibruar të sistemit politik. Zhvillimet në nivelet e larta, mund



14

të transformohen gradualisht, pasi nevojitet të zhvillohet një kulturë ndërgjegjësimi, të

inkurajohet pjesëmarrja e grave në proceset politike dhe të nxitet një kulturë më

miqësore ndaj angazhimit dhe kontributit të tyre në nivelin publik kombëtar. Përvoja

mbarë botërore tregon se, qeveri të ndryshme në Europë e me gjerë, kanë filluar të

zhvillojnë politika mbështetëse për zhvillimin e qëllimit të fuqizimit të gruas, në mënyrë

që të lehtësojnë procesin e përfshirjes së tyre në zhvillimet politike të vendeve.

Shqipëria, bazuar rekomandimeve nga partnerët ndërkombëtarë, ka implementuar

politika e reforma për të përmirësuar procesin e përfshirjes së grave në jetën publike

gjatë viteve të fundit. Vendosja e ligjit të kuotave, ka qenë një element kyç në

legjislacionin kombëtar, si dhe, ka gëzuar mbështetjen e iniciativave të zbatimit për

partitë politike që veprojnë në Shqipëri. Numri i studimeve dhe informacioneve në

fushën e MN, ka rritur ndjeshmërinë për studime të kësaj fushe në nivel kombëtar, si një

domosdoshmëri për vlerësime periodike. Ndërkohë, rasti shqiptar paraqitet ndryshe pasi

studime të këtij lloji janë kryer kryesisht vetëm nga institucionet ndërkombëtare, duke

krijuar hapësira vakumi nga studiuesit (jo të shpeshtë) vendas.

Megjithatë, mbetet ende e panjohur për studiuesit e fushës, nëse zbatimi i kuotave

ndikon pozitivisht në formimin e sjelljes së elektoratit drejt fuqizimit të gruas dhe

se, cilët janë faktorët përcaktues të qëllimit të tyre në shoqërinë tonë, në tërësi. Kjo

përbën qëllimin kryesor të pyetjes kërkimore që shtjellohet në detaje specifike (pas

evidentimit të rëndësisë aktuale të prodhuar nga politika e kuotave gjinore), në seksionet

vijuese. Rezultatet tona, duke u bazuar në analizën e grumbulluar të kohës nga viti 1992

deri në vitin 2016, marrin në shqyrtim se si janë zbatuar kuotat dhe nëse ky zbatim ka

rezultuar efikas ose jo, duke qenë se ky proces paraqitet si një risi e viteve të fundit në

shoqërinë shqiptare. Afati kohor nga viti 1992 deri në vitin 2016, na lejon të

përcaktojmë po ashtu, llojin e metodës kryesore të ndjekur ndërmjet metodologjise te

ashtuquajtur proces tracking,3 QCA ose studimeve gjatësore. Duke mos anashkaluar

çështjen e endogjenitetit në ekzaminimin e kuotës gjinore, imponuar nga KQZ-ja për

partitë politike, synohet që të dhënat tona të mbulojnë një periudhë 15-vjeçare në

ndryshimet e nivelit të përfaqësimit dhe 10 vitet në vijim, pas prezantimit të kuotës: Kjo

na jep një periudhë jashtëzakonisht të gjatë, përgjatë të cilës ofrohet mundësia për të

3Raporti i Progresit për Arritjen e Objektivave të Mijëvjeçarit të Dytë, 2010.



15

studiuar si një proces të shkurtër, ashtu edhe të gjatë me ndikime në zbatueshmërinë e

reformës. Për secilin grup, kemi arritur të identifikojmë karakteristikat e sfondit socio-

ekonomik (d.m.th. moshë, seks, arsim, të ardhura e profesion), për një numër të lartë

anëtaresh në Parlamentin Shqiptarë.

Si përfundim, kuotat gjinore po njihen dhe zbatohen gjithnjë e më shumë në kontekstin e

partive politike, por rezultatet e tyre mbeten të ndryshueshme kur suksesi nuk është

gjithmonë i garantuar. Llogaritë ekzistuese nuk arrijnë të zgjidhin kontradiktën midis

politikave të kuotave të ngjashme që prodhojnë rezultate të ndryshme dhe masave të

ndryshme të kuotave që prodhojnë rezultate të ngjashme. Kështu, shumica e studimeve të

kuotave kanë treguar vazhdimisht mospërputhje midis dispozitave të kuotës dhe

përfaqësimit aktual, pa analizuar sistematikisht proceset dhe praktikat e zbatimit.

Ndërkohë ka një shqetësim në rritje se, suksesi i kuotave është i kufizuar nga

institucionet joformale, normat në përdorim, si dhe normat informale. Megjithatë,

dëshmitë për këtë shqetësim nuk janë bindëse, pasi, ka pak studime në themel për

efektivitetin deskriptiv ose substantiv (përshkrues ose përmbajtjesor), të miratimit dhe

zbatimit të kuotave në nivel kombëtar.

I . 2 Fuqizimi dhe roli i gruas sot

Përfaqësimi i grave në një sistem politik është një provë e pretendimeve të një vendi ndaj

demokracisë. Pabarazia gjinore4 që evidentohet në të gjitha aspektet e jetës shoqërore në

Shqipëri, nëse nuk do të vihet në qendër të politikave sociale ashtu edhe politike, do të

dëmtojë përpjekjet e vëndit për të arritur një zhvillim të qëndrueshëm pasi nuk do të

shfrytëzohej potenciali i plotë njerëzor i vendit.

Kështu, kërkuesit e disiplinës së Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Shkencat Shoqërore,

kanë arritur në përfundimin se, përfshirja e gruas në nivelet vendimmarrëse përbën një

ndër mekanizmat kryesorë të mirëfunksionimit, përfaqësimit dhe zhvillimit politik të një

vendi. Kapitali human, sjellja njerëzore dhe liria, do të klasifikohen gjithashtu si

indikatorë të rëndësishëm në proceset e zhvillimit botëror (UNIFEM, 2009).

Vepra pioniere e Esther Boserupit (1970), hapi rrugën për një analizë të rolit dhe vendit

4UNIFEM 2009. Mid-Term Evaluation of theUN Joint Programme on GE in Albania (July 2008-June 2011) http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2011/PDF-2011/127-2011.pdf



16

të gruas në procesin e zhvillimeve ndërkombëtare. Zhvillimet e fundit kanë krijuar

premisa të studimeve mbi rolin dhe vendin e grave në nivelet kombëtare dhe

ndërkombëtare. Që nga themelimi i shtetit shqiptar deri më sot, sistemi politik i vendit ka

qenë objekt i studimeve të shumta që kanë për qëllim të kuptuarit e funksionimit të tij

dhe aktorëve që e përbëjnë atë. Po ashtu, analiza të shumta janë përqendruar në

identifikimin dhe paraqitjen e karakteristikave dhe funksioneve të aktorëve individualë,

veçanërisht që nga periudha që shënon kthimin e sistemit një partiak në atë të politikës

shumëpartiake, pra fillimi i viteve nëntëdhjetë. Lista e aktorëve si individuale ose

kolektive, të vjetër ose të rinj, që veprojnë në shoqërinë politike të vendit, është rritur

ndjeshëm që nga ajo kohë, për shkak të liberalizimit të hapësirës politike (shihni

shtojcëni 1 për një listë të aktorëve të përfshirë).

Megjithatë, një nga mangësitë e shumicës së studimeve të përkushtuara ndaj sistemit

politik të Shqipërisë, qëndron në mungesën e identifikimit të grave si "aktore politike" në

të drejtën e tyre5. Shumë rrallë është shqyrtuar ndikimi dhe kontributi që mund të kenë

gratë në funksionimin e sistemit politik. Megjithatë, ato kanë qenë atje (në sistemin

politik), që shumë kohë përpara kthimit të pluralizmit politik të vendit. Legjislacioni i

vitit 1946, do të përfshinte gratë në asamblenë ligjvënëse, mes të cilave mund të

përmendim Liri Belishovën, Nexhmije Hoxhën etj., por sigurisht që nuk mund të themi se

ky përfaqësim gjinor në këto raste ishte thelbësor. Gratë në regjimet jo demokratike

shpesh kanë nivele të larta të përfaqësimit legjislativ por pak fuqi reale politike. Kur

ndodh demokratizimi, përfaqësimi i grave fillimisht bie, por me rritjen e lirive

demokratike dhe zgjedhjeve shtesë, ai duket të rritet përsëri.

Në mënyrë të ngjashme, gjatë demonstratave dhe protestave për themelimin e

demokracisë, me Lëvizjen e Dhjetorit, shumë studente u identifikuan, siç përmenden:

Alma Bendo, Mimoza Zhamo, Arta Sakja, Erenestina Halili, etj., të cilat, morën pjesë

aktive në hapat e ndryshimit për ndërrimin e sistemit politik të vendit. Në të gjitha

aspektet e saj, : “Lëvizja Studentore” solli një revolucion për shoqërinë shqiptare pasi, së

pari, ishte paqësore dhe liberale në një shtet të deformuar; së dyti, ishte elitare në një

mbretëri të mediokritetit ku aspiratat për barazi dhe liri u ngritën si kryefjalë e saj. Por,

5 disa nga studimet do te ishin: -‐ 1. Un WOmen, “Progres of the Worlds women 2011/2012” Executive Summary, fq 8 2. UNIFEM, “Progres of the Worlds women 2008/2009” fq iii



17

nga ana tjetër, energjia e Lëvizjes nuk u shoqërua me të njëjtin ritëm në trajektoren e

barazisë gjatë zhvillimeve të mëtejshme në statusin e rolit gjinor.

Megjithatë, pavarësisht nga kjo, gratë shqiptare shpesh herë duket sikur vetë

nënvlerësohen thjesht nga prania mashkullore, me përdorimin e "figurës së forcës së

përjetshme", që maskon aq shumë praninë e femrës në politikë. Shumë autorë, përmes

tyre, Krooker dhe Fridman, studiuan ndryshimet gjinore pa iu referuar ndikimit që gratë

mund të kenë dhe mënyrën se si punojnë në sisteme politike të veçanta. Nga ana tjetër,

pjesëmarrja aktive politike e gjysmës së shoqërisë në aksionet politike, zor se është

prekur nga qarqet akademike shqiptare në mënyrë shteruese.

Kështu, në analizat e ndryshme që kanë të bëjnë me elemente te transformimit Par

Excellence të sistemeve politike, si pjesë të elitave moderne, në rastin shqiptar nuk hasim

mjaftueshëm "gra të politikës" të cilat kanë evoluar dhe si pasojë krijuar "mite" referimi

në sistemin politik të vendit. Kjo rëndësi që u jepet vetëm burrave, përbën, sipas

mendimit tonë, një kufi në kuptimin e ekzaminimit të sistemit politik shqiptar, i cili

mund të pasurohet me studimin e aktorëve të caktuar shoqëror, siç është rasti i këtij

punimi për "gratë e politikës6". Çështja se si këto gra janë bërë pjesë e konfigurimit

eventual (të ri), pas miratimit të kuotave dhe sa mirë e përmbushin këtë rol në sistemin

politik të vendit, na duket të jetë relevante për këtë studim.

Përmes konceptualizmit "gratë e politikës dhe fuqizimi i gruas në shoqërinë/politikën

shqiptare", planifikojmë të kuptojmë se, problemi i identifikuar do të trajtohet në

kuptimin e një analize të jetës politike shqiptare, karakterizuar jo vetëm nga një

etikë"mashkullore, maturi, vjetërsi", por duke përfshirë këtu edhe etikën "femërore,

bashkëpunuese, atipike". Si pasojë, shqyrtimi i këtyre cilësive në oborrin e çështjes së

këtij zhanri, ofron një dritë të re që do të pasuronte praktikat strategjike të strukturimit në

sistemin politik shqiptar.

Ndërtimi i një problemi të tillë kërkon së pari, një kuptim të kushteve kyçe të studimit.

Në të vërtetë, nuk mund të flasim për gratë politikane në shoqërinë politike të vendit, pa

6 Togfjalësh i përdorur që cilëson gratë që mbajnë pozicione aktive në formacionet e politikës dhe zyrat e ligjvënies, duke lënë mënjanë gratë që kontribuojnë në mënyrë të limituar nga resurset e kufizuara më të cilat përballen, që do të cilësohen veçmas në disertacion.



18

përcaktuar më parë atë që nënkuptojmë në kontekstin e këtij hulumtimi nga shoqëria jonë

politike. Sapo të bëhen këto delineacione konceptuale, së bashku me kuadrin e analizës

së implantuar, do përqendrohemi në problematikën e trupin e hipotezave, duke

përfunduar me konsideratat metodologjike e planin e hartimit të studimit.

I . 3 Konteksti i fushës së studimit

Nocioni "gratë e politikës" në zemër të analizës sonë, i referohet kontekstit socio-politik

të Shqipërisë, në një numër përfaqësimesh shoqërore dhe politike që duhen paraqitur.

Këto sqarime në lidhje me nocionin, qëllimi i të cilit është të na lejohet të kufizojmë

konceptet që qëndrojnë në bazë të këtij studimi, do të shkojnë krah për krah me

paraqitjen e kontekstit socio-politik të organeve themelore ligjvënëse së bashku me

mjedisin shkencor (pjesë e literaturës) në të cilën ato trajtohen. Kodi Zgjedhor i miratuar

në nëntor 2008, 7 sanksionoi përfundimisht zbatimin e kuotave mbi përfaqësimin gjinor

në listat shumëemërore të partive politike për zgjedhjet e përgjithshme, si dhe ato për

organet e qeverisjes vendore. Partitë politike shqiptare shprehën angazhimin e tyre

politik, për të aplikuar kuotat e pjesëmarrjes së grave dhe vajzave në strukturat e tyre

drejtuese e vendimmarrëse. Po ashtu, gjatë zgjedhjeve të vitit 2009, 2013 dhe 2017, u vu

re një tendencë për më shumë vëmendje ndaj problemeve gjinore në platformat

zgjedhore dhe daljet publike të përfaqësuesve të partive politike, sidomos në periudhat

elektorale, por rezultatet nuk përmbushën plotësisht pritshmëritë. Kështu, pas

përcaktimit të kuotave të pjesëmarrjes së grave, jo vetëm në politikë, por edhe në

administratën publike, u krijua premisa për përfshirjen e këtij detyrimi edhe në Kodin e ri

Zgjedhor të po këtij viti. Si rrjedhojë, përfaqësimi i grave në Kuvend, u dyfishua. Kështu,

në Legjislaturën 18-të të dalë nga zgjedhjet e vitit 2009, do të kishim 23 përfaqësuese gra

ose 16. 4% krahasuar me 10 gra deputete ose 7. 1% në Legjislaturën e 17-të, të dalë nga

zgjedhjet e vitit 2005.

Vihet re po ashtu se, në sistemin politik shqiptar, lideri politik shfaqet si një figurë

udhëheqëse në një sistem neopatrimonial. Përkufizimi i këtij koncepti siç e kuptojmë në

këtë studim, është në përputhje me atë të dhënë nga J. P. Lacam për një politikan, e

gjithashtu bashkohemi me të se, një politikan është një ndërmarrës në masën ku ai (ajo)

ndërton një kapital të burimeve të dobishme për karrierën e tij/saj dhe i menaxhon ato me

7 Ky informacion është hasur në “Fletoren zyrtare” të vitit 2010, 2012, 2014, 2016, Kodi Zgjedhor.



19

qëllim të prodhimit dhe ruajtjes së fuqisë. Sipas tij, "zotërimi i burimeve nga

sipërmarrësi politik i lejon atij të zvogëlojë kufizimet me qëllim të vendosjes më të mirë

të tyre". Do të preferojmë këtë shprehje të fundit në fushën politike, përderisa na lejon të

shqyrtojmë variablet e ndryshëm strukturorë që përbëjnë hapësirën politike, duke

theksuar marrëdhëniet e dominimit që ushtrohen atje.

Nocioni i një shoqërie politike, mundëson relativizimin e autonomisë dhe thekson

ndikimin që disa vlera sociale dhe fusha të tjera të veprimit, kanë në funksionimin e saj.

Sigurisht, shoqëria politike paraqet një logjikë të vetën. Megjithatë, nuk mund të

injorohet fakti se, në kontekste të caktuara dhe veçanti atë shqiptar, mund të përfshihet

relativizimi i autonomisë ashtu si edhe nga fusha të tjera, veçanërisht në fushën sociale.

Sipas nesh, koncepti i një shoqërie politike shkon përtej kornizës institucionale dhe është

më tepër për balancën e pushtetit në ndërveprimin ndërmjet aktorëve, "përfaqësimeve,

vlerave, strategjive"8 e kështu me radhë. Si rezultat, një perspektivë e tillë na fton të

qartësojmë fokusin e vëzhgimit e veçanërisht atë që nënkuptojmë me fuqizimin e grave

në politikë në nivel të përgjithshëm, duke u ndalur në realitetin shqiptar, në veçanti.

Hulumtimi ynë, fokusohet te gratë e përfshira në shoqërinë politike shqiptare.

Megjithatë, disa nocione mbeten shumë të gjera dhe kërkojnë të specifikojmë

"tipologjinë e grave të politikës"9 - që diskutohet më tej. Në të kuptuarit tonë, studimi

mbi gratë e politikës shqiptare, si një vlerësim tipik/atipik në bazë të kërkimeve

kryesore për shoqërinë politike shqiptare, nuk rezulton të jetë kryer në nivele doktorale

më parë. Kështu, ky studim mund të arrijë në një kuptim më të qartë dhe të thellë

për ata që e bëjnë politikën, duke krijuar një risi në studimet e kryera në sferën e

shkencave sociale.

I. 4 Etika e shoqërisë politike shqiptare

Kuptimi i trajektoreve të fuqizimit të grave në politikë, na fton të kuptojmë më parë

mjedisin në të cilin veprojnë ato dhe praktikat që ndodhin aty. Në të vërtetë, nuk mund të

kuptohet një trajektore pa shqyrtuar etikën që e rrethon. Sipas Bourdieus10, nocioni i

8 Oxford Dictianory, term i definuar sipas OD. 9 Nocion kryesor që do të haset shpesh gjatë studimit . 10 Pierre Felix Bourdieu, The Field of Cultural Production (1993).



20

trajektores kuptohet si një seri pozicionesh të pushtuara në mënyrë të suksesshme nga i

njëjti agjent në një hapësirë që po vetbëhet, e i nënshtrohet transformimeve të

pandërprera. Me fjalë të tjera, kuptimi i një trajektoreje është i mundur vetëm nëse

përcaktojmë fushën në të cilën u zhvillua11 etika e saj.

Në sociologjinë klasike, nocioni i fundit përdoret për të kuptuar dhe kualifikuar

racionalitetin shoqëror dhe etik të sjelljes shoqërore. Wellman shpreh

ndërkombëtarizimin e një parimi që organizon praktika, duke nxjerrë një matricë globale

të sjelljeve12. Një nga karakteristikat e kontekstit socio-politik të Shqipërisë, i theksuar në

këtë studim, është korrelacioni njëkohësisht konfuzioni i kuptimeve që mbarten midis

dy kategorive, "grave të politikës" dhe "burrave të politikës". Kjo veçori e kontekstit në

nivelin e përfaqësimit, synohet të ekspozohet duke hedhur dritë mbi dinamika të tjera që

shqyrtohen e që gjithashtu hedhin dritë mbi funksionimin e sistemit politik dhe ndërtimin

e trajektoreve të reja, sipër "gratë" ashtu dhe "burrat e politikës". Faktorët e trashëgimisë

historike nuk dëshmojnë të shfaqen si faktorë të rëndësishëm shpjegues, për cilindo

aspekt të barazisë gjinore të vendit pasi, për një kohë të konsiderueshme, pozita e grave

paraqitet favorizuese krahasuar kjo me hapësirat sociale jashtë vendit, kryesisht gjatë

periudhës së sistemit komunist. Si pasojë, masa jonë e modernitetit kulturor paraqet

kufizimet e saj në shpjegimet e rëndësishme në disa aspekte të gjinisë, barazisë, po ashtu

edhe faktorët socio-ekonomikë ose dizajnit ekzistues, institucionet, si dhe ndikimin e një

ose dy aspekteve cilësuar gjatë punimit.

I. 5 Ndërthurja mes sferës politike dhe sferës familjare (Një dikotomi në nocionet e etikës së politikës shqiptare)

Në një perspektivë veberiane, termi "ethos"shpjegon racionalitetin shoqëror dhe moral të

sjelljeve, në një sferë të caktuar veprimtarie. Për të qenë i interesuar në ethos, është pra e

rëndësishme të merret parasysh artikulimi midis grupeve shoqërore dhe shoqërive

(ndërvarësive dhe ndërveprimeve), kulturore (kuptimet kolektive, simbolike) dhe

afektive (ndjenjat dhe dëshirat) në angazhimin praktik. Ethosi nuk supozon një

paracaktim të praktikave, por një prirje për të krijuar një lloj praktikash, sepse përbën një

modalitet me të cilin "mundësitë objektive janë ose nuk transportohen në pritjet 11 Pierre Felix Bourdieu, The Rules of Art (1996) 12 Wellman, Jerry, “Leadership behaviors in matrix environments”; Project Management Journal



21

subjektive"13.

Sa i takon Shqipërisë, sistemi politik funksionon kryesisht në bazë të një etike të

diferencimit të dobët midis strukturave, po ashtu edhe roleve. Si rezultat, është e mundur

të vërehet ekzistenca e ndërveprimeve të përhershme midis sektorëve të ndryshëm të

veprimtarisë dhe ndërmjet sektorit politik në veçanti. Në një kontekst të tillë, gratë kanë

po aq të ngjarë të bëhen pjesë e politikës nga një preferencë personale e lidershipit të një

partie politike, po ashtu edhe e kundërta. Duket se një mungesë e strukturimit real (me

fuqi vendimmarrëse), në sistemin e partive politike, në anën tjetër gjeneron një

rrjedhshmëri shumë të madhe të trajektoreve të individëve midis pozicioneve politike

dhe pozicioneve private, në mënyrë të vazhdueshme, duke krijuar divergjenca të

organizimit.

Përzierja e këtyre dy sferave të aktivitetit e bën sistemin politik elektoral një bazë

primitive të akumulimit. Në të vërtetë, organizimi retikular i shoqërisë në rrjetet e

klientelistëve, nuk është i vërtetë vetëm në ngritjen e lidhjeve politike, por gjithashtu

mbulon gjithë aktivitetet shoqërore dhe në mënyrë mbizotëruese strukturimin e

marrëdhënieve politike dhe shoqërore.

Nëpërmjet këtij hulumtimi, duke vënë në dyshim efektet politike të trajektoreve të grave

të politikës, për funksionimin e sistemit politik të Shqipërisë, kërkohen kërkime në

shkencat politike, filozofi dhe sociologjinë politike. Për këtë qëllimin, kjo tezë vë në

dyshim marrëdhëniet e pushtetit dhe na fton të marrim parasysh marrëdhëniet

ekzistuese të dominimit në shoqëri, veçanërisht ndikimin e tyre në shoqërinë politike.

Analiza e kurrikulës së "grave të politikës" dhe "burrave të politikës", si një element i

kuptimit të një konfigurimi (të ri) të mundshëm të shoqërisë politike shqiptare, është

rrënjosur në shumë dinamika duke na lejuar të kuptojmë më mirë qëllimin e hulumtimit

tonë. Ky do të ishte një proces tepër i rëndësishëm për rinovimin e elitës shqiptare.

Ndërkohë që, prodhimi jo i mjaftueshëm shkencor përkushtuar analizës së sistemit

politik shqiptar, në synimin e të dhënave të rëndësishme për tezën dhënë nga disa

13 Joshua L. Cherniss, Georgetown University “An Ethos of Politics between Realism and Idealism: Max Weber’s Enigmatic Political Ethics” 2016



22

studiues, (si Pine)14, duke përfshirë edhe atë të kontrastit me rolin relativisht margjinal

dhënë për gratë në përgjithësi ose gratë e politikës në veçanti, jepen si elemente në

kuptimin e këtij sistemi, në kontekstin e riprodhimit të elitave politike.

Dinamika e parë themelore e këtij studimi, qëndron në nevojën që konsultojmë në

procesin e rinovimit të elitave, ku tejkalohet aspekti gjinor nga strategjitë hegjemoniste të

fiksuara në trajektoren e politikës. Shqetësimi ynë pra, ka për qëllim t'i përgjigjet një

problematike në logjikën e rinovimit dhe rekrutimit të elitave. Shuma e balancuar e

kategorive gjinore të politikës në këtë rast, mund të ndikojë në përbërjen e një stili të ri

udhëheqës, në të mirën e përbashkët, në mirëfunksionimin e sistemit politik të vendit. Po

kështu, duke shqyrtuar etikën e jetës politike në Shqipëri, gjatë viteve të fundit, Tushi

(2015), paraqet një dinamikë të ripërtëritjes së elitës, siç e parashikojmë këtu, që na lejon

të marrim në pyetje këtë pohim: A mundet procesi i rinovimit të elitave15 në Shqipëri, në

madhësinë e tij si cilësore dhe sasiore, të shqyrtohet edhe përmes prizmit të trajektores së

dy kategorive së bashku; "gra apo vajza të politikës" dhe "burra dhe djem të politikës"?

Gjithashtu, për studimin tonë vjen i rëndësishëm edhe fakti i përcaktimit, nëse prania e

grave përshtatet në mënyrë të efektshme në skemën e politikë bërjes shqiptare - duke

marrë në konsideratë ndryshimet pas vitit 200816? A do të konsiderohej një analizë e tillë

kritike e pjesëshme e sistemit politik shqiptar drejt mekanizëmit të njohjes, monitorimit

në procesin e asimilimit reciprok në zbatimin e kuotave, si një konstante reale e jo

numerike gjatë viteve të fundit?

I. 6 Qëllimi i studimit

Ky studim shqyrton veprimtarinë e një sistemi përfaqësimi parlamentar të balancuar

gjinor, ende të pazgjidhur plotësisht në fillim të shekullit XXI. Në literaturën për

përfshirjen e grave në politikë dhe në deklaratat ndërkombëtare, thuhet gjerësisht se,

përfshirja proporcionale e grave në vendimmarrjen politike nuk është thjesht një standard

i barazisë së grave, por është gjithashtu një garanci për të. Si pasojë, mund të

përmbledhim se, qëllimi kryesor i këtij disertacioni është të përcaktojë se si faktorët e

14 Xhensila Pine, Qendra e Studimeve Albanologjike shqiptare

15 Gëzim Tushi, “Për elitat e dukshme dhe ato të fshehura pas politikës”, 2016 16 ACER& ASET (2010). Study on the situation of Albanian women liders at the local level, -A baseline analysis, Tirana, supported by UN Women, po ashtu Ligji për kuotat (ligji i plotë në Kapitullin V)



23

jashtëm të kontekstit - karakteristikat individuale, edukimi dhe familja -ndikojnë në

formimin e qëllimit të përfshirjes së grave në politike, përmes pararendësve shoqërorë e

socialë, siç janë: qëndrimi, normat subjektive dhe mendësia.

Po ashtu, synim i këtij studimi është edhe evidentimi i diferencave në vullnetin e

përfshirjes, midis grave të cilat kanë ndjekur një rrugë aktive dhe atyre që nuk kanë një

eksperiencë të tillë në jetën publike/politike. Për këtë arsye, pyetësori i realizuar në

funksion të analizës është ndarë në dy grupe respektive. Objektivi kryesor është të

kuptohen me saktë dhe më në thellësi prirjet, qëllimet dhe orientimi i grave shqiptare,

pasi në këtë formë do të mund të kuptojmë nëse: a) Kapja e normës së kërkuar në

formë ligjore, është mungesë vullneti e drejtuesve të partive politike shqiptare

(meshkuj) apo b) Mungesë interesi i kategorisë femër.

Në mënyrë paradoksale, gratë shqiptare së fundmi, kanë rritur tendencën e niveleve të

larta në arsimim krahasuar me burrat, por në mjedisin aktual të punës - si sektorin privat,

ashtu edhe atë publik - ato janë dytësore dhe dinamika drejtuese kryesohet nën hijen e

burrave. Siç argumentohet në seksionet vijuese, duke shpresuar që ky studim do të shtojë

njohuritë aktuale në terren, për të arritur këtë qëllim janë zgjedhur modelet teorike që

rezultuan më të përshtatshme e më të përdorura në fushën e studimeve ndërkombëtare

dhe sociologjike. Ato paraqiten në modelin psikologjik të Teorisë së Zhvillimit, për të

kuptuar lëvizjen nga habitati tradicional konvencional, drejt habitatit natyral të mjedisit

politik, dhe modelin e "Burimit të Fuqizimit" të Bankës Botërore, mbi ndikimin dhe

burimet për një përfaqësim substancial të gruas në gjithë sferat e jetës. Veçanërisht për

këtë disertacion, shqyrtimi kufizohet në atë politik.

I . 7 Rëndësia

Duke përshkruar rëndësinë e faktorëve që lidhen me arritjet e këtij eksplorimi, kjo temë

është e rëndësishme në kuadrin e studimeve gjinore, sociale, shkencave politike (si pjesë

e fushës tonë të ekspertizës), duke u kujdesur të interpretojë dukurinë dhe duke shtuar në

këtë mënyrë vlerën e mundshme të studimeve të kësaj dukurie. Kjo metodologji mëton të

përcaktojë risi në trupin e punës dhe njohurive ekzistuese në këtë fushë studimi. Nga ana

tjetër, do të ishte e volitshme të kuptonim, përse duam më shumë gra në politikë?A janë



24

gratë e zgjedhura në arenën politike, më specifike në përfaqësimin e përgjithshëm të

interesave të grave dhe shoqërisë në tërësi? Këto pyetje janë të pandashme gjatë

zhvillimit të tezës. Dy kategori teorike duket se hedhin dritë mbi to, veçanërisht

përfaqësimi përshkrues dhe përfaqësimi substancial17. Rasti i parë parashtron idenë

se, përbërja e një organi të lartë vendimmarrës duhet të pasqyrojë diversitetin e

popullsisë që përfaqëson, ndërsa i dyti paraqet paraprakisht idenë që, një asamble e tillë

duhet të mbrojë realisht idetë e grupeve të ndryshme shoqërore. Pas diskutimit të çështjes

së interesave të përbashkëta për gratë dhe vajzat e politikës dhe gratë e vajzat e

diplomacisë, çështjet kryesore që lidhen me përfaqësimin dhe tipologjinë e tyre politike,

adresohen më qartë.

I. 8 Objektivat dhe pyetja kërkimore

Studiuesit në fushën e studimeve politike, bien dakord se, modelet për matjen e fuqizimit

të grave, parashikojnë efektivisht vullnetin e një individi - po edhe shoqërisë - për t'u

transformuar në pjesëmarrës me kontribut të dukshëm aktiv në shoqëri. Ndërmjet tyre

duket se shtrihet një konsensus i gjerë, sipas të cilit, përfshirja e grave në jetën

publike/politike është një ndër faktorët kryesorë që kontribuon në zhvillimin politik dhe

ekonomik të një vendi.

Në anën tjetër, duket se, vetë politikë bërësit nuk janë të interesuar të dinë sesi mund t'i

japin impuls këtij dimensioni, pasi dyshojnë se ai do të prodhojë më shumë vota gjatë

sistemeve elektorale. Pra, si rezultat, dimensioni "pushtet ose fasadë" po sjell risi të

kufizuara në planin e rinovimit të elitave elektorale. Po ashtu në këtë kontekst, pyetja

kryesore që shtrohet, lidhet me qasjet e reja për mënyrën sesi duhet të zhvillohet ky

proces. Ajo paraqitet duke u bazuar në këndvështrimin e "agjencisë" për fuqizimin e

gruas në këtë sudim. Por, një shqetësim kryesor gjatë këtyre iniciativave, lidhet edhe me

dyshimin se:A është Shqipëria një nga ato vende që e përdor adoptimin e kuotave me

qëllim fitimin e kredos politike, por që nuk e ka si qëllim në vetvete ndryshimin e

qëndrimit ndaj grave? A e përmbushin detyrimin kuotor partitë politike shqiptare në

17 Karen CelisSarah Childs, Introduction: The Descriptive and Substantive Representation of Women: New Directions Parliamentary Affairs, Volume 61, Issue 3, 1 July 2008, Pages 419–425,Published:01 March 2008



25

mënyrë të pjesshme, duke e përdorur atë thjesht si instrument përfitimi në fushata apo

zgjedhje elektorale? Kjo pyetje shtron në vetvete një seri objektivash, të cilat na servirin

drejtimin e duhur kërkimor.

I. 9 Objektivat kryesore për të arritur qëllimin kërkimor

1. Të zhvillohet një model konceptual, duke konsideruar qasjet teorike të fushës me

qëllim që të kuptohet më së miri, ndikimi që ushtrojnë karakteristikat personale, si dhe

edukimi i shoqërisë në formimin e qëllimit përfshirës të grave në jetën publike/politike.

Në mënyrë të ngjashme, Sarter (2005, fq. 494) ka adresuar sugjerimet mbi "dobinë e

identifikimit të qartë dhe përfshirjen e një kornize teorike, si një domosdoshmëri për një

hulumtim të shëndoshë" të cilat janë vlerësuar.

2. Të investigohet ndikimi i edukimit, shoqërisë, demografisë, në formimin e qëllimit të

përfshirjes së grave dhe vajzave në jetën politike të vendit. Ky objektiv do të realizohet

duke krahasuar dy kategori nivelesh: Grupi i grave/vajzave të ekspozuara ndaj përfshirjes

politike/diplomatike; grupi i grave/vajzave të paekspozuara në përfshirjen politike dhe

diplomatike.

3. Të identifikohet roli që ka mbështetja e familjes, shoqërisë ose kolegëve në formimin

e qëllimit për t'u përfshirë në mënyre aktive në jetën politike.

4. Të përcaktohet niveli i ndikimit që ushtron vet efikasiteti i perceptuar në dëshirën dhe

qëllimin për t'u përfshirë në mënyrë aktive në arenën politike.

I 1. 9. 1 Metodologjia

Puna për përgatitjen e këtij punimi kërkimor, ka konsistuar në mbledhjen e materialeve

dhe të dhënave nëpërmjet studimeve18, analizave dokumentare, revistave shkencore,

monografive, punimeve të ndryshme të paraqitura si disertacione, artikuj gazetash,

raporte të institucioneve ndërkombëtare dhe qeverisë shqiptare, materiale të marra

online, arkiva dhe së fundmi, intervistat për një qasje të gjerë analitike shkencore

institucionale. Literatura e shfrytëzuar ka qenë në pjesën më të madhe në gjuhën angleze,

italiane, gjermane, spanjolle dhe franceze. Analiza empirike është shtrirë në treguesit 18 Shiko UN Women 2008/2009; UNIFEM 2008/2009; ACER&ASET 2010; INSIZ 2011; Resolution of Council of Europe, no.1898 of 2012



26

kryesorë të matjes së shkallës së përfaqësimit, që përfshin të dhënat institucionale të

Republikës së Shqipërisë 19 . Në ndërtimin e variableve është tentuar të ruhet

njëtrajtshmëria, duke përdorur qasjen krahasuese të përfaqësimit dhe rolit të gruas ndër

vite, duke e bërë ilustrimin teorik të punimit sa më të qartë.

Punë intensive është kryer për afro një vit - nga maj 2017deri në maj 2018 - duke

përfshirë diskutime formale dhe informime mbi elitat e qeverisjes politike dhe

funksioneve të larta drejtuese, duke u nisur së pari me ekspertët e profilit të punëve të

jashtme, zhvillimit, jurisprudencës, ligjvënies, duke përfunduar me akademistë të shquar.

Në të gjitha aspektet e hulumtimeve, duke përfshirë por pa u kufizuar vetëm në kërkimin

e një modeli të duhur për matjen, gjatë grumbullimit të të dhënave strategjike analitike

jemi fokusuar në një kombinim të metodave cilësore (interpretuese), duke vënë

theksin në dimensionet gjinore - si në institucionet politike, ashtu edhe ato diplomatike.

Ndërkohë që, në anën tjetër, duhet mbajtur parasysh se, kriteret e përfaqësimit

deskriptiv dhe substancial marrin një bashkim cilësor me metodat sasiore në këtë

hulumtim. Fakti që, karakteristikat femërore mund të përcaktohen në mënyrë

domethënëse kundrejt karakteristikave mashkullore (ose një mesatare e pavarur nga

gjinia), bën të domosdoshëm një krahasim mbi të dhëna të vazhdueshme në lidhje me dy

kategoritë e lartpërmendura.

Megjithëse, subjekti i përzgjedhur kërkon një theks mbi idiosinkracitë ose karakteristikat

e përfaqësuesve, të dhënat e mbledhura sigurojnë një informacion të vlefshëm për target

grupin e anëtarëve të parlamentit, si dhe për mirëfunksionimin e organeve ligjformuese.

Qëllimi i këtij hulumtimi - sidomos sa i takon përfaqësimit substancial - është të hetojë

periudhat 1992-2000 dhe 2010-2017. Ndonëse pjesëmarrja e grave ka ndryshuar

ndjeshëm gjatë këtyre periudhave, përsëri mbeten dilema, nëse arritjet janë

kryesisht numerike apo substantive? Gjatë viteve 2010-2018, partitë politike janë

ndikuar nga disa faktorë jogjinorë që ndryshojnë përfaqësimin dhe pretendohet që do të

ndikojnë në rezultatet e hulumtimit në një masë të vogël.

Përderisa nuk ekziston një metodologji ose pozicion epistemologjik feminist i ndarë, na

është dukur e rastit të përdorim qasje të shumta të cilat krijojnë mundësinë për një

angazhim më të gjerë në analizën politike të këtij disertacioni (Flyvbjerg 2006, në

19 Kodi Elektoral i Replublikës së Shqipërisë nr 74, 2012



27

Vromen 2010), që u përgjigjet dilemave të mëdha mbi perceptimin e kuotave gjinore dhe

tiplogjisë së grave të kuotave ose përfaqësimit të grave në lidershipin shqiptar.

Kjo metodë është bazuar në supozime të krahasueshme për atë që do të përbëjë njohuri

dhe dëshmi rigoroze shkencore (Devine 2002). Të vetëdijshëm se, ky hulumtim ka nisur

me pyetje në lidhje me ndryshimin e raportit gjinor të përfaqësimit, "fasadë ose

realitet", u përballëm me arsyet e rezultateve pozitive në disa kontekste, por pak ose

aspak ndryshime në të tjerë. Duke u nisur nga fakti i evidentimit të raportit të

përfaqësimit burrë-grua në politikë dhe dallimit që kanë (Lovenduski 2005: f. 145),

vendosëm që qasjen e këtij disertacioni ta bazojmë kryesisht mbi metodat cilësore,

interpretuese, duke tentuar të kapet niveli i qasjes cilësore-sasiore, orientuar në mënyrë

institucionale (sipas Krook dhe Mackay 2011: fq. 8), duke synuar rritjen e rigorozitetit

shkencor të punimit.

Një pjesë e madhe e punës lidhet me interesin për ndikimin e kuotave për rritjen e

pranisë së grave në legjislaturat e viteve të fundit në botë (Krook 2009; Matland 2006,

Schwindt-Bayer 2009; Paxton, Tripp dhe Kang 2008; Hughes dhe Piktor 2010). Një

qasje do t'i mëshojnë pikëpamjeve që dokumentojnë ndikimin e kuotave në përfaqësimin

e grave (Chattopadhyay dhe Duflo 2004, Devlin dhe Elgie 2008; Beaman et al. 2009), në

proceset vendimmarrëse. Ende të tjerët do të shqyrtojnë (Beaman et al. 2012), në këtë

pjesëmarrje dhe angazhim politik (Barnes dhe Burchard 2013, Kittilson dhe Schwindt-

Bayer 2012), "besimet rreth aftësisë së grave për të qeverisur"(Alexander 2012).

Në Shqipëri, nga rastet e shqyrtuara është përzgjedhur vrojtimi i kryer para zgjedhjeve të

vitit 2009, iniciuar dhe mbështetur nga UNIFEM (tashmë UN Women)20, sipas të cilit

rezultoi një rritje në ndërgjegjësimin e shoqërisë në lidhje me pjesëmarrjen e grave dhe

vajzave në politikë dhe rastittë dytë në të cilin rezultoi se, politika shqiptare vijon të

dominohet nga një pjesëmarrje e lartë e meshkujve(ACER &ASET:2011). Po ashtu sipas

këtij studimi, faktorët që ndikojnë negativisht vendimet e grave për të hyrë në politikë,

janë përgjegjësitë familjare, detyrimet në punësimin aktual, si dhe kontaktet e

pamjaftueshme me strukturat politike lokale. Këto raste janë përzgjedhur pikërisht, pasi

paraqesin vërtetësi më të lartë metodologjike në interpretimet e parashikimeve të tyre.

20 Organizata e Kombeve të Bashkuara (EU WOMEN), 2009. Shiko Kodin Elektoral të amenduar gjatë 2012-‐s.



28

Ndërkohë që vakuumi në literaturën ekzistuese (si teorik & empirik), lidhet me

përcaktimin e tipologjisë së gruas shqiptare në institucionet e larta ligjvënëse, na lejon të

sfidojmë me risi evidentimin dhe parashikimin e karakteristikave të tipologjisë së saj. Ky

synim do të krijojë njëkohësisht, mundësi për të rrëzuar stereotipin dhe paragjykimin mbi

paaftësinë e gruas shqiptare për të qenë një vendimmarrëse e denjë, e barabartë ose e

domosdoshme, ashtu si dhe "drejtuesi politik burrë". *Testimi i hipotezave do të

zhvillohet nëpërmjet intervistave dhe formularëve të përgatitur për gratë e Parlamentit

Shqiptar në vitin 2017, po ashtu si dhe gratë diplomate të akredituara në misionet

diplomatike, si jashtë ashtu edhe brenda vendit.

I. 10 Krahasimi i dy teorive ekzistuese, përzgjedhja për rastin shqiptar

Mënyrat e vlerësimit të literaturës ndryshojnë në vende të ndryshme të botës. Në mënyrë

të ngjashme, thuhet se, nuk ka një teori perfekte ose të drejtë për një disertacion, por në

këtë punim jemi bazuar në disa teori që janë më të njohura në disiplinën e shkencave

sociale - siç janë brenda çdo disipline. Si një arkitekt në ndërtimin e shtëpisë, në këtë rast

është synuar të zgjidhet një teori me synimin e strukturimit të disertacionit nga një sërë

teorish të servirura dhe konsultuara për kuadrin e hulumtimit doktoral si më poshtë:

1. Teoria e Gjinisë;

2. Teoria Feministe;

3. Teoria e Transformimit Gjinor dhe Zhvillimit.

Në bazë të këtyre teorive janë përzgjedhur dy teori ekzistuese - si Teoria e Gjinisë dhe

Teoria Feministe - të cilat janë krahasuar duke sjellë shpjegime të vlefshme edhe për

rastin shqiptar, e parë në mënyrë diakronike. Kjo strukturë do të gjendet në pjesën e

rishikimit të literaturës, duke na lejuar të përzgjedhim një të tretë për ta trajtuar në pjesën

e argumentit, nëpërmjet optikës së saj. Më konkretisht, në vijim të krahasimit të dy

teorive është përzgjedhur qasja e Teorisë së "Gjinisë dhe Zhvillimit"(GED), pasi

pikërisht kjo qasje, ka hedhur më shumë dritë në të kuptuarite pjesëmarrjessë grave në

zhvillim. Në vitet e fundit, studimet statistikore dhe studimet e rasteve kanë arritur

gjithnjë e më shumë gjetje kontradiktore në aspektin e faktorëve që shpjegojnë

variacionet kombëtare për përqindjen e grave të zgjedhura në parlamentet e tyre. Këtu

qëndron forca e qasjes së "zhvillimit gjinorë", e cila fokusohet në tërësinë ekonomike



29

dhe politike dhe synon kuptimin më të mirë të transformimeve21, pasi që gratë janë

përfshirë jo vetëm si aktorë por dhe faktorë në zhvillim. Së fundmi, lidhur me këtë qasje,

duket se ajo është përdorur nga shumë studiues për shkak të gjithëpërfshirjes së saj si

"gjinore dhe zhvillimore", dy dukuri këto të pranishme në realitetin e shekullit XXI.

Kështu do të përmblidhnim që në lëmin e Shkencave Sociale, gjetjet e studimeve të

ndryshme kanë treguar se si qëllimi i një personi për të kryer ose jo një sjellje, është

përcaktuesi më i rëndësishëm i veprimit (Ajzen, 2005). Tabela në vijim paraqet një

përmbledhje të objektivave të studimit dhe pyetjeve kërkimore, të cilat na kanë drejtuar

rreth identifikimit të dukurisë dhe shqyrtimit të ideve.

Tabela I. 1 Objektivat e studimit; pyetjet kërkimore

Objektivat e Studimit Pyetja kërkimore

Zhvillimi i një modeli konceptual duke marrë

parasysh qasje të fundit bashkëkohorore teorike

në fushën e fuqizimit të gruas

PK1 Cili është modeli me i përshtatshëm konceptual

për të evidentuar ndikimin e faktorëve ekzogjen (siç

janë karakteristikat personale, edukimi dhe familja)?

Investigimi i ndikimit të edukimit, qeverisjes e

familjes në vullnetin e përfshirjes aktive të grave.

PK2. A luan rol të rëndësishëm edukimi në fuqizimin

e gruas në Shqipëri?

Përcaktimi i ndikimit që kanë gratë për fuqizimin

dhe përfshirjen e tyre në politikë.

PK3 Sa ndikon qëndrimi, perceptimi dhe formimi për

përfshirjen e gruas në politikë?

Identifikimi i rolit që ka mbështetja e shoqërisë,

kolegëve, për tu bërë deputet në Parlamentin e

Shqipërisë?

PK4 Sa ndikon roli dhe aprovimi i partisë22, familjes

e shoqërisë ose të ngjashmëve, në qëllimin e

angazhimit politik?

Përcaktimi i nivelit të ndikimit që ka vetefikasiteti

i perceptuar në dëshirën e të qenit pjesë e

proceseve politike shqiptare?

PK5 Cili është niveli i vetëbesimit dhe besimi i dy

palëve, që gruajatë ketë paritetnë trajtim në politikën

Tabela I. 2. Konceptet ndarëse midis kornizës teorike dhe kornizës konceptuale

KORNIZA TEORIKE KORNIZA KONCEPTUALE

Teoria : Teorisë "Gjinia dhe Zhvillimi"(GED) Praktikat më të mira

Konceptet kryesore:

a) procesi, miratimi (përcaktuar në ligjin

2008 për barazinë gjinore), monitorimi,

21 Dawisha Karen and Parrott Bruce (editor) “Politics, Power, and the Struggle for Democracy in South- East Europe”, Cambridge University press, second edition, 1999. 22 Shiko Nenin 175 të amenduar me ligjin numër 74, në vitin 2012.



30

implementimi ose zbatueshmëria) dhe

amenduar në 2012-n23

b) parimet kryesore teorike të përdorura:

barazi, kuota, diskriminim pozitiv, akses në

drejtësi sociale, pjesëmarrje

Teoritë kryesore sipas: Krooker & Fridman

Shqyrtimi i literaturës zbulon se ka disa modele të cilat shpjegojnë natyrën, prejardhjen

dhe efektet e qëllimit te përfshirjes së grave në jetën publike. Shpesh, studimet lidhur me

procesin dhe agjencinë për fuqizimin e gruas, janë bazuar në modelet e zhvillimit - siç

është edhe modeli i Bankës Botërore për Burimin e Fuqizimit, por edhe modeli i

rishikuar nga Krueger (2000). Në këtë studim, përmes të dhënave dytësore, shqyrtohen

këto modele dhe më pas zhvillohet një model konceptual ku përfshihet variabli i

perceptimit (Johanninson 1991), për të kuptuar më së miri se si formohet qëllimi dhe

perceptimi i përfshirjes së gruas shqiptare në kontekstin politik aktual. Por së dyti, janë

huazuar nocione dhe terma nga teoritë psiko-sociale, si një ndërlidhje e domosdoshme

me modelet e mësipërme, të cilat tentojnë të parashikojnë lidhjen midis karakteristikave

personale të individit dhe qëllimet pasuese (Ajzen, 1987; Shapero, 1982; Bird, 1988;

Krueger & Brazeal, 1994; Boyd & Vozikis, 1994).

Megjithatë, fuqizimi i grave është një "akt i qëllimtë dhe i vetëdijshëm" (Bird, 1988) që

ndikohet nga dy nivele: a) aspekti personal dhe b) mbështetja shtetërore.

Nga kjo perspektivë, qëllimi i përfshirjes dhe fuqizimit të gruas shërben si një çelës për

të kuptuar procesin e realizimit, pasi ajo udhëhiqet nga veprime motivuese dhe pasuese,

për të krijuar një hapësirë të re, më barazuese në politikë.

I. 11 Treguesit gjinorë

Si një masë e ndryshimit të kushteve gjatë kohës, siç do të ishin treguesit me ndjeshmëri

gjinore, mund të kapin ato që konsiderohen dallimet ekzistuese midis gjinive. Bazuar në

kodifikimin e këtyre dallimeve, përpjekjet për fuqizimin e grave - p. sh., krijimi i qasjes

së barabartë në burime dhe përmirësimi i mundësive në shoqëri- mund të maten

sipas autorëve e ndryshëm (Jafer 2009).

23 Shiko përsëri Nenin 175 të amenduar me ligjin numër 74, në vitin 2012.



31

Më konkretisht, treguesit lejojnë përshkrime cilësore dhe dallime ndërmjet gjinive, duke

siguruar kështu bazën për ndërhyrjet progresive në kontekstin e fuqizimit të grave. Duke

matur progresin dhe përdorur standardet, treguesit mund të nxjerrin në pah fushat që

përfitojnë nga alokimi i përmirësuar i burimeve për gjysmën e popullsisë. Këta tregues,

gjithashtu lejojnë vlerësim efikas, empirik të politikave ekzistuese që mbajnë

institucionet dhe vendet përgjegjëse, duke ilustruar boshllëqet ndërmjet angazhimeve

dhe rezultateve aktuale të normës ligjore.

Tabela I. 3 Pika treguese për 5 kategoritë

Dimensioni Kategoria Numri i treguesve

Kontributi ekonomik 1. Pjesëmarrja në treg 2. Burimi i tëardhurave

Arsim 1. Karakteristikat e popullsisë 2. Sistemi arsimor 3. Të tjera

Qeverisje 1. Përfaqësim 2. Sistemi dhe Proceset Zgjedhore 3. Drejtësia

2 16 19

Media 1. Trajtimi i Barabartë i Punonjësve të Medias 2. Mbulimi i barabartë në raportimin e lajmeve 3. Shprehja e barabartë e lirisë së fjalës

Kontribut shëndetësor 1. Mbulimi i barabartë 2. Sistemi i Sigurimit Shëndetësor (mëmësia) 3. Periudha post partum

Duke u bazuar në analizën e thjeshtë për të matur 5 dimensionet e fuqizimit të gruas në

edukim, qeverisje dhe media, tre treguesit e parë do të mbajnë peshën kryesore të

analizës, pasi treguesit e katërt dhe të pestë- megjithëse komponentë e tepër të

rëndësishëm - do të jenë thuajse fare pak të trajtuar dhe zhvilluar gjatë këtij studimi. Kjo

duke u nisur nga zgjerimi i fokusit, po ashtu mundësia e kufizuar që kuptuam se do të

përballnim në gjetjen e burimeve zyrtare të sakta për këto dy kategori. Këto dy

komponentë do të lihen për një studim të ardhshëm doktoral, në mënyrë që kjo pjesë

kuadri të plotësohet nga studiues të tjerë në studime periodike ose gjatësore mbi

fuqizimin e gruas në politikë, kryesisht për realitetin shqiptar.

Si përfundim, pyetjes nëse do të ishte e dobishme të përshkruajmë të gjitha veprimet e

ndërmarra nga qeveria shqiptare drejt këtij qëllimi - siç është "fuqizimi" i gruas në rastin

shqiptar - do të sugjeronim përgjigjen e thjeshtë se nuk është plotësisht e dobishme. Ka

shumë shembuj në literaturë që tregojnë se, "qasja ose afrimi i grave në burime nuk

çon domosdoshmërisht në kontroll më të madh të burimeve prej tyre" (Katz &



32

Gartner, 1988; Boyd & Vozikis, 1994), se ndryshimet në statutet ligjore kanë pak ndikim

në praktikë dhe se udhëheqësit politikë nuk punojnë domosdoshmërisht për të promovuar

interesat e grave. Kështu, burimet ekonomike, sociale dhe politike, shpesh janë kritike

për të siguruar që gratë të fuqizohen, pasi ka jo pak raste që ato nuk kanë rezultuar

gjithmonë të mjaftueshme. Pra, mund të themi së fundmi se, pa aftësinë individuale

ose kolektive të grave, për të njohur dhe shfrytëzuar burimet në interesat e tyre,

burimet nuk mund të sjellin/sigurojnë fuqizim.

I. 12 Klima e barazisë gjinore në Shqipëri dhe reformat e

ndërmarra

Fokusi i këtij disertacioni është të kuptohet se sa të prirura janë gratë shqiptare për të

ndërmarrë nisma konkrete të përfshirjes në nivelin e vendimmarrjes dhe nga ana tjetër sa

pozitive paraqitet klima sociale, politike, shoqërore dhe familjare për të ndihmuar në këtë

ndërmarrje. Është e qartë se, fillimi i angazhimit në jetën politike paraqet vështirësi të

shumta për të dyja gjinitë dhe, përveçse bazohet në qëllimin e angazhimit të individëve,

ndikohet edhe nga faktorë të mjedisit të jashtëm.

Kështu, një faktor shumë i rëndësishëm është klima politike në vend. Nëse i referohemi

Shqipërisë të pas viteve '90, gjendja politike e vendit paraqitet sa kaotike aq edhe

tranzicionale. Kalimi nga një sistem monopartiak në një sistem multipartiak - megjithëse

i domosdoshëm - nuk erdhi pa sfida. Pas viteve '90-të filluan të shfaqeshin nismat e para

të lirisë së mendimit, liria për të vendosur, liria për tubim e kështu me radhë, por roli i

gruas në planin publik pësoi një tkurrje (tradicionale) për një periudhë të konsiderueshme

në nivelin psiko-social. Gjatë viteve në vazhdim e deri më sot, të bërit politik në Shqipëri

duket sa një sport kombëtar atraktiv, (ku edhe kafenetë në thonjëza, më të largëta të

zonave rurale japin mendime), aq edhe kompleks agresiv në një plan më të afërt.

Karakteristikat e variableve të përfshirjes paraqiten jo rrallë si konsolidime vlerësimesh

nga gjinia dominuese në arenë. Gjithsesi, numri i përfaqësimit të gruas në skenën politike

duket të jetë rritur ndjeshëm gjatë viteve të fundit. Kjo, si pasojë e drejtpërdrejtë e ligjit

të vendosur më 2008, ku propozohej futja e sistemit të kuotave në partitë politike.

Si rezultante e faktorëve historikë, mendojmë se klima e politikës në Shqipëri nuk duhet

anashkaluar, pasi fuqizimi dhe përfshirja e gruas në proceset vendimmarrëse kërkon një



33

mjedis të favorshëm dhe miqësor, për të mbështetur/nxitur nismën potenciale të këtij

angazhimi në hapësirën publike (po ashtu edhe nga meshkujt). Ndërkohë, rolin qendror

të klimës së barazisë në rolet gjinore, do ta ndanim në dy nivele kryesore nga ku: së pari,

roli që luan shteti me reformat e ndërmarra ndaj dukurisë në nivel nxitës ose frenues (si

nënkategori edhe partitë politike) dhe së dyti interesi dhe angazhimi i vetë individit. Për

këtë arsye një nga qasjet teorike që do të përfshihet ndër të tjerash në literaturën e

klasifikuar, do të ishte edhe Teoria e Vetefikasitetit.

Nga një këndvështrim i ndryshëm, disa autorë do të paraqesin "stigmën gjinore" si një

nga pengesat kryesore në rrugën drejt karrierës politike. Legjislacioni i miratuar që nga

viti 2008 në Shqipëri dhe i referuar në kapitullin e fletores zyrtare të po këtij viti, nuk ka

çuar në një barazi të përsosur të përfaqësimit, vendosur me kuotë (30%), në organet

kandiduese të zgjedhur të partive politike. Për më tepër, siç hasëm edhe më sipër, duket

se sistemi i kuotave në vetvete nuk ka çuar në shfuqizimin e plotë të kësaj stigme.

Arsyet për nënpërfaqësimin e grave në politikë zënë një vend të konsiderueshëm në

literaturën shkencore dhe së dyti, veçanërisht, studimet mbi gjininë dhe politikën në

realitetin shqiptar24. Gjatë këtij punimi do të paraqitet një pasqyrë e shkurtër, pa

pretenduar të jetë gjithëpërfshirëse bazuar në zbulimin e tipologjisë së krijuar nga M.

Tremblay25 për gratë e politikës26. Sipas këtij studiuesi, "aftësia për të zënë një funksion

parlamentar të zgjedhur, varet nga:

a) faktorët mikrosociologjikë (domethënë, të qenësishme për personin si

vendim për të kandiduar për politike),

b) meso-sociologjik (ndërmjetës midis shtetit dhe shoqërisë civile si partitë

politike) dhe

c) makro-sociologjike (si regjimi politik)".

Në një rishikim të literaturës teorike, metodologjike dhe empirike, mbi fuqizimin ose

rishikimin e performancës për gjininë femërore nga fushat sociologjike, antropologjike,

24 UN Women 2008/2009; UNIFEM 2008/2009; ACER&ASET 2010; INSIZ 2011; Resolution of Council of Europe, no.1898 of 2012 -po ashtu shiko, Ligjin nr 10019, dt 29.12.2008 “Kodi Elektoral në Republikën e Shqipërisë” po ashtu ligjin 67/5 të Kodit Elektoral , të aprovuar mr ligj nr. 10019, dt 29.12.2008, te abroguar. 25 Galligan, Y. and Tremblay, M. 2005. 26 Term që do të përdoret dhe shpjegohet në vijim të punimit.



34

demografike dhe ekonomike, ky punim përshkruan dhe përpiqet të qartësojë çështjet

themelore definitive dhe konceptuale, që dalin nga literatura dhe identifikojë temat e

përbashkëta në përkufizimet e përdorura. Më pas, diskutohen disa nga çështjet kyçe për

t'u adresuar në matjen e fuqizimit të grave (në mënyrë empirike), por edhe kjo kategori

ka atributet e duhura për t'u përfshirë dhe angazhuar njëherazi në "publiken-politike",

ashtu si kategoria e burrave, duke theksuar pikat mbi të cilat është bërë përparim i

rëndësishëm, si dhe identifikimi i sfidave që mbeten për t'u adresuar.

Fundi i Kapitullit I



35

KAPITULLI II

II. HYRJE

Ky kapitull hapet me një diskutim të shkurtër rreth tendencave kryesore të literaturës,

nga ku do të huazojmë konceptet dhe teoritë që do të përdoren në kuadrin e hulumtimit

doktoral.

Konceptet si kuotat gjinore, fuqizimi i gruas, barazi gjinore (agjenci ose proces, BB

2015), do të trajtohen duke u fokusuar në gjetjet kryesore në lidhje me kuotat gjinore dhe

përfaqësimin politik të grave në hapësira të ndryshme, si dhe një pasqyrë të studimeve,

kërkimeve ose botimeve më të veçanta që kanë analizuar me strategjitë e tyre kërkimore,

gjetje empirike ose teorike me vlerë. Vend të veçantë do të zërë edhe trajtimi i

implikimeve mbi këto studime që sugjerojnë se, përdorimi i kuotave gjinore në

përgjithësi mundëson krijimin e axhendave të reja kërkimore, në leximin e sjelljes

së përfaqësimit politik në vende të ndryshme të botës.

Zgjedhjet e para pas implementimit të ligjit të kuotave, u kthyen me një përqindje më të

lartë të parlamentareve (deri më 25 për qind), kryesisht si rezultat i dispozitave të këtyre

kuotave gjinore. Në këtë rast, proceset e ristrukturimit politik dhe "inxhinierive"

kushtetuese mund të paraqesin mundësi të shtuara mbi çështjet e përfaqësimit politik të

grave, të cilat duhet të institucionalizohen më tej përmes normave dhe efikasitetit të tyre.

Megjithatë, hendeku midis ligjeve formale dhe zbatimit të tyre në praktikë, ofrojnë

rezultate të pabarabarta, veçanërisht në kontekstin e mbizotërimit të rregullave

joformale dhe marrëdhënieve shoqërore të thella patriarkale. Për më tepër, ndërsa

literatura krahasuese nënvizon rëndësinë e faktorëve si mjedisi institucional,

"mirëdashja e përshtatjes" dhe sanksionet për mospërputhshmërinë për të

shpjeguar këto rezultate, në studimet shqiptare, elemente të tillë mungojnë në

mënyrë rutinore.

Të dhënat paraqiten të qarta edhe me pjesëmarrjen e grave në administratën publike.

Megjithëse prania e grave në administratën publike është inkurajuese, janë burrat

ata që dominojnë në pozicionet drejtuese. Analiza e punësimit sipas grup profesioneve



36

(bazuar në klasifikimin ndërkombëtar të profesioneve (ISCO, 88) dhe gjinisë, tregon se

për disa grup profesione ka diferenca të dukshme në punësimin e meshkujve dhe të

femrave. Në grupin e ligjvënësve, nëpunësve të lartë dhe drejtuesve, 23. 7% e të

punësuarve janë femra dhe 76. 3% janë meshkuj27.

II . 1 Fuqizimi i gruas dhe modelet e sistemeve të kuotave në botë, sot

Kuotat gjinore elektorale janë shfaqur si një nga reformat më kritike politike të dy

dekadave të fundit, duke u futur në më shumë se 130 vende të botës28. Ndërsa shumica e

këtyre dispozitave janë miratuar individualisht nga partitë politike, një pjesë e

rëndësishme në rritje ka përfshirë ndryshime në kushtetutat ose ligjet zgjedhore që

kërkojnë palët të zgjedhin një përqindje minimum, të caktuar të kandidatëve nga të dy

gjinitë. Natyra e fundit globale e këtyre zhvillimeve ka nxitur interesin e shkencëtarëve

dhe studiuesve në hartimin, identifikimin dhe monitorimin e efekteve që krijohen nga

kuotat gjinore29. Rezultati mbi konsolidimin e gjerë të njohurive mbi origjinën dhe

aspektet teknike të zbatimit të kuotave duke theksuar aktorët që mobilizohen për

reformën e kuotave në vende të ndryshme, paraqet po ashtu në vetvete, një sferë

larmishmërisht të forta (Anderson dhe Swiss 2014 Anderson 2014)30.

Kështu, studime të ndryshme si :

Ø "Kuotat për Gratë në Politikë": Reforma për Zgjedhjen e Gjinive dhe

Kandidatëve në të gjithë botën31,

Ø "Rritja në përfaqësimin politik të grave": Një eksplorim gjatësor i demokracisë,

sistemit zgjedhor dhe kuotave gjinore,

Ø Revista Europiane e Kërkimeve Politike, “Krijimi i kuotave: Efekti i ligjeve të

kuotës gjinore në zgjedhjen e grave”,

Ø Studimet Legjislative Tremujore, “Ndikimi global i kuotave në rrugën e shpejtë

për rritjen e përfaqësimit legjislativ femëror”.

27 INSTAT 2010. “Femra dhe Meshkuj 2008.” 28 (lisa e azhornuar) shihni http://www.quotaproject.org. 29 (Dahlerup 2006 Dahlerup, Drude (ed.) 2006. 30 Marrëveshjet e Paqes dhe miratimi i kuotave elektorale për gratë në botën në zhvillim, 1990-2006 31 Nju Jork: Oxford University Press. Paxton et al. 2010 Paxton, Pamela, Melanie M. Hughes dhe Matthew A. Painter 2010



37

ose studime politike krahasuese, kanë evidentuar njohjen e gjerë të aktorëve

ndërkombëtarë në nxitjen e rolit të kuotave gjinore të zhvilluara, dëshmuar gjatë viteve të

fundit32, në aspektin e proporcioneve të grave të zgjedhura në parlamentet kombëtare

anembanë globit dhe nëse të gjitha vendet në krye të kësaj liste përpiqen të zbatojnë ose

jo, politikat zyrtare të kuotave.

Sipas tyre, një valë e re e kërkimit të kuotave realizohet duke vëzhguar se, kuotat nuk

kanë të bëjnë thjesht me rritjen e numrit të grave të zgjedhura në proceset

vendimmarrëse. Frymëzuar nga pretendimet konkurruese të parashtruara gjatë debateve

të ndryshme teorike dhe praktike lidhur me adoptimin e kuotave, "gjenerata e dytë" e

hulumtimeve të kuotave kryesisht përqendrohet në implikimet e kuotave për një larmi të

proceseve përfaqësuese.

Ndërsa sa i takon përfaqësimit përshkrues, studiuesit kanë arritur të shqyrtojnë se,

shpesh - herë, gratë që zgjidhen në nivele të larta të përfaqësimit si rezultat i politikave të

kuotave, duke arritur rezultate të tilla të kategorizuara si "gratë e kuotave"33, mund të

jenë shpesh /ndonjëherë edhe më të kualifikuara se homologët e tyre jokuotore, si

meshkuj ashtu dhe femra, duke ndikuar në këtë mënyrë në diversitetin e sfondit të

ligjvënësve. Por nga ana tjetër, duke qenë se normat gjinore të rekrutimit vazhdojnë të

kufizojnë karrierat politike të disa grave për sa i yakon përfaqësimit substantiv, në

studime të ndryshme shtrohet pyetja, nëse një rritje në numrin e grave të zgjedhura si

rezultat i kuotave gjinore, çon në vëmendje më të lartë për çështjet e gravenë procesin e

krijimit të politikave?

Dëshmitë nga një sërë vendesh, paraqesin konkluzione të ndryshme, nga ku përgjigjet

janë të çdollojshme, duke filluar nga një sërë avantazhesh deri edhe një sërë

s'kualifikimesh për arsyen e implementimit të këtyre politikave që, më së shumti, sipas

mendimit tonë, janë avantazhuese. Disa studime gjejnë një ndikim të qartë në diskutimet

32 Politika ndërkombëtare dhe përhapja e kuotave për gratë në legjislaturë Organizata Ndërkombëtare 65 (1): 103-37 doi: 10.1017/ dhe faktorëve që e formësojnë efektivitetin e kuotave në rritjen e numrit të grave të zgjedhura (Jones 20 09 Jones, Mark P. 2009. Kuotat gjinore, ligjet zgjedhore dhe zgjedhja e grave:dëshmi nga pararoja e Amerikës Latine. Studimet Politike Krahasuese 42 (1): 56-81. Krook 2009 Krook, Mona Lena 2009. 33 Shprehje që krijonë sipas mendimit tonë, një “stigmë” joadekuate, pasi këto përfaqësuese mund të jenë përzgjedhur si profesioniste në fushate tyre.



38

dhe rezultatet e politikave. Në vijim, kontributet34 për këtë çështje të veçantë kërkojnë të

zgjerojnë më tej këto axhenda kërkimore, duke marrë literaturën e kuotave në një sërë

drejtimesh të reja e duke paraqitur qasje po ashtu të reja në studimet e përfaqësimit

politik. Përkufizues kur përfaqësuesi qëndron për një grup në saj të ndarjes së

karakteristikave të ngjashme - siç është vendbanimi gjinor - por simbolik kur lideri

qëndron mbi idetë kombëtare dhe substantivë. Nuk janë të rralla ato raste kur

përfaqësuesi kërkon të avancojë politikën, preferencat dhe interesat e grupit, dhe për këtë

arsye jemi të interesuar të shfrytëzojmë qasjen e grave në institucionet politike dhe

efektin pozitiv që ato sjellin në përfaqësim.

Nëpërmjet qasjes në politikë do të hetonim përfaqësimin përshkrues dhe substantiv të

grave si koncepte që na mundësojnë të krahasojmë masën në të cilën procesi i politikave

në regjimet demokratike është gjithëpërfshirës. Përfaqësitë politike mbështesin

legjitimitetin e shteteve demokratike, idetë në përfaqësimet politike formojnë rregullimet

institucionale dhe përkufizimet e shtetësisë35. Kërkesat mbi përfaqësimet politike janë

çështje e negociatave dhe si pasojë subjekt i ndryshimeve. Prandaj, debatet mbi

përfaqësimet politike janë pjesë e procesit me të cilin demokracitë evoluojnë.

Temat e përfshira nëpër debate ndërkombëtare përfshijnë shtigje shtesë si për miratimin

e kuotave, ashtu edhe - pas futjes së kuotave - ndryshimet (ose jo) në dinamikën

ekzistuese të përzgjedhjes së kandidatëve, ashtu sikundër edhe statusin ose rolin e

kandidateve fituese në institucionet legjislative pas marrjes së mandatit. Po kështu është

me interes të zbulohet se si perceptohen kuotat në planin personal, ashtu edhe në planin

social- ekonomik dhe shoqëror.

34 A) Kuotat gjinore, demokracia dhe përfaqësimi i grave në Afrikë: Disa njohuri nga Botsvana demokratike dhe Ruanda autokratike. Forumi Ndërkombëtar i Studimeve të Grave paraqet një studim të detajuar mbi "Gratë ndryshojnë rezultatet e politikave: të mësuarit nga legjislacioni pro-gra në Parlamentin e Ugandës". B) Ftesa për më shumë gra në parti: kuota gjinore dhe përfaqësimi substancial i grave në Gjermani. Gazeta Ndërkombëtare e Sociologjisë gjermane publikon se - ndërsa të tjerë vërejnë se kuotat nuk duket se i eliminojnë të gjitha pengesat për artikulimin e shqetësimeve të grave ndërkohë. C) Kuota e grave në konflikte të shtrirë në Sudan: betejat ideologjike pro dhe kundër barazisë gjinore. Studimet e grave, Forumi Ndërkombëtar 41 (2): 122-31.: Meksikë, "Dobësitë e kuotave gjinore?" Kufizimet institucionale për gratë në legjislaturat e shtetit meksikan. 35 Kuotat gjinore dhe përfaqësimi substancial i grave: mësime nga Argjentina. Politikat dhe gjinia argumentojnë se këto modele të dallueshme mund të jenë pjesërisht për shkak të presioneve kontradiktore për gratë e zgjedhura përmes kuotave, duke kërkuar që ata të lundrojnë midis një "efekti mandati", një ndjenjë detyrimi për të vepruar në emër të grave dhe një "efekt të etiketës", një ndjenjë e stigmës së lidhur me mënyrën e zgjedhjes së tyre, duke i bërë ata të shqetësohen për evokimin për të drejtat e grave, Mona Lena Krook 2012.



39

Zgjerimi i fushëveprimit të studimeve të kuotave, artikujt e ndryshëm, duket gjithashtu t'i

adresojnë tendencat midis partive të ndryshme politike e nivele qeverisëse, si dhe

efektivitetin e tyre në mjediset si demokratike, pak demokratike ose jodemokratike.

Diskurset e fundit në funksion të mendimit kritik, ngrenë gjithashtu pyetjen, nëse mund

të ketë mekanizma jokuotore që mund të ndiqen së bashku ose në vend të kuotave

gjinore për të rritur përfaqësimin politik të grave, si dhe tipologjinë që paraqesin gratë e

kuotave sot, në realitetin shqiptar? A janë ato në gjendje të konkurrojnë "burrat e

politikës"36?

II. 2 Literatura mbi kuotat

Kërkimet e para që adresojnë futjen e kuotave gjinore, duke zgjeruar fokusin në

kontekste të reja, lidhen me grupe shoqërore por edhe ligjore, të cilat kanë shtyrë

procesin dhe axhendën politike në këtë drejtim. Ndërkohë që, në kontributin studimor,

Kerryn Bakere konsideron të realizueshëm zbatimin e ligjeve të barazisë në

kolektivitetin francez, me ligjëratat e vendosura për adoptimin e kuotave. Duke vënë në

pikëpyetje supozimet se, kuotat sipas përkufizimit përfaqësojnë një "goditje ekzogjene"

ndaj sistemit politik, disa autorë propozojnë një dallim teorik midis gjurmëve endogjene

dhe ekzogjene për futjen e kuotave. Bakeri sinjalizon se si ligji i barazisë franceze

shtrihet përtej kufijve të Francës kontinentale, dhe në këtë mënyrë imponohet nga jashtë,

në vend që të zhvillohet vetëm brenda vetë sistemit politik lokal. Për këtë arsye,

megjithatë, këto ishuj përbëjnë si "outliers" brenda rajonit të Paqësorit, i cili ka nivelin

mesatar më të ulët të përfaqësimit femëror politik në botë. 37

Disa studiues të tjerë, marrin ne shqyrtim çështjen e miratimit të kuotave, por ata

përqendrohen në shtetet ku ekzistojnë kuota si për gratë ashtu edhe grupet minoritare,

duke krahasuar ngjashmëritë dhe dallimet midis këtyre politikave, duke sjellë një lloj

paralelizmi që trajtohet më poshtë.

II 2. 1 Krahasimi midis minoriteteve dhe kuotave

36 Termat “gratë e politikës” dhe “burrat e politikës” do të jenë dy terma të përdorur gjatë gjithë punimit, terma origjinal të autorit, konotacioni nuk është për t’ju referuar kategorive ose grupeve që përfaqësojnë kryesisht në institucionet e larta vendimmarrëse. 37 OKB, Informatizim i Statistikave, ndryshuar gjatë 2016-s.



40

(Politika e përfaqësimit në grup: kuota për gratë dhe pakicat në mbarë botën).

Politikat Krahasuese 42 (3), kualifikojnë konceptin e "llojeve të kuotave", duke u

përqendruar nëse "kuota" nënkupton krijimin e një zone të veçantë zgjedhore. Analiza e

tyre zbulon dallime thelbësore në filozofinë prapa kuotave për këto dy grupe. Minoritetet

kanë tendencë të përfaqësohen me anë të krijimit të zonave të posaçme, ndërsa kuotat

gjinore më së shumti nënkuptojnë integrimin në zonat ekzistuese38 (shih Bird 2014 Bird,

Karen 2014).

Autorët konkludojnë mbi këtë bazë se, kuotat gjinore dhe kuotat për pakicat duket se

mbështesin motivet e ndryshme normative që janë disi të afërta. Pra, në hartimin e

kufijve të rinj për kërkimin e kuotave gjinore, kërkimet në numër të veçantë kontribuojnë

në krijimin e konceptit, duke rishqyrtuar se, çfarë janë kuotat dhe çfarë bëjnë ato për

shoqërinë; zhvillimi i teorive duke nuancuar se sa mund të shkojnë kuotat në drejtim

të rimarrjes së sferës politike; sofistikimit metodologjik duke analizuar efektet e

"kuotave" kundrejt atyre që i atribuohen "seksit" ose "gjinisë" në kuptim të ndikimit të

kuotave; dhe analizën krahasuese duke zgjeruar fushëveprimin e studimit për të përfshirë

kuotat për grupet e tjera dhe strategjitë jokuotore për fuqizimin e grave në politikë. Për

çështjen e kuotave gjinore dhe krahasimin, shih çështjet speciale mbi "Kuotat Zgjedhore

dhe Përfaqësimin Politik: Perspektivat Krahasuese", në Shqyrtimin e Shkencave Politike

Ndërkombëtare 35 (1): 3-118.

Edhe në një literaturë tashmë të vendosur, e cila ka filluar të përfshihet në punën e

studiuesve jogjinorë (shih Krook & M. Mathie 2013), "Kuotat gjinore dhe politikat

krahasuese: të kaluarën, të tashmen dhe axhendat e hulumtimit të ardhshëm", sinjalizojnë

se ende ka shumë pyetje të rëndësishme kërkimore që duhet të drejtojmë dhe të marrim

përgjigje, në lidhje me kuotat gjinore dhe dinamikën e përfaqësimit të tyre politik.

II. 3 Linja teorike e koncepteve gjinore

(Konvergjenca e paradigmave të përfaqësimit politik të gruas)

Ky studim përdor përkufizimin e termit "barazi gjinore", përdorur më parë nga UN-ja,

38Shih Bird 2014 Bird, Karen 2014. “Kuotat etnike dhe përfaqësimi etnik në mbarë botën”.



41

për të përfaqësuar një gamë të gjerë konceptesh dhe për të përshkruar një përhapje të

rezultateve në këtë drejtim. Si pasojë, mund t'i referohemi studiuesve të cilët pohojnë se,

ky term është përdorur më shpesh për të evokuar lloje të caktuara të politikave dhe

strategjive të ndërhyrjes, sesa për t'i analizuar ato, siç është demonstruar nga një numër

dokumentesh të Kombeve të Bashkuara (UNDAW 2001), Shoqata për Gratë në Zhvillim

(Everet 1991), dhe organizata të tjera.

Kështu, sipas fjalorit, barazia gjinore është "gjendja në të cilën qasja ndaj të drejtave ose

mundësive nuk ndikohet nga gjinia39". Po ashtu, ILO40 e formulon barazinë gjinore si

barazia midis burrave dhe grave, duke nënkuptuar konceptin se të gjitha qeniet njerëzore,

si burrat ashtu edhe gratë, janë të lira të zhvillojnë aftësitë e tyre personale dhe të bëjnë

zgjedhje pa kufizimet e vendosura nga:

a) Stereotipat,

b) Tole të ngurta gjinore,

c) Paragjykimet.

Kështu barazia gjinore nënkupton që, sjelljet, aspiratat dhe nevojat e grave ose burrave

konsiderohen, vlerësohen dhe favorizohen njëlloj. Kjo nuk do të thotë që gratë dhe burrat

duhet të jenë të njëjtë, por që të drejtat, përgjegjësitë dhe mundësitë e tyre nuk do të

varen nëse lind mashkull ose femër. Barazia gjinore41 nënkupton sipas ILO, "drejtësinë e

trajtimit"si për gratë ashtu edhe burrat, sipas nevojave të tyre përkatëse. Kjo mund të

përfshijë trajtim të barabartë ose trajtim që është i ndryshëm, por që konsiderohet

ekuivalent në aspektin e të drejtave, përfitimeve, detyrimeve dhe mundësive. (ABC e të

Drejtave të Punëtorëve, të Grave dhe Barazisë Gjinore, ILO, 2000. fq. 48).

Ndërkohë që, "fuqizimi i gruas" sipas Kaber (2001), ofron një përkufizim të dobishëm që

është trajtuar edhe nga shumë përkufizime të tjera dhe mund të shtrihet në shumë

kontekste të ndryshme, ku kërkohet asistencë për zhvillim, që lidhet me: "Zgjerimi në

aftësinë e njerëzve për të bërë zgjedhje strategjike të jetës, në një kontekst ku kjo aftësi

39 International Dictionary, definicione 40 ILO, Organizata Ndërkombetare e Punësimit 41 Dawisha Karen and Parrott Bruce (editor) “Politics, Power, and the Struggle for Democracy in South- East Europe”, Cambridge University press, second edition, 1999.



42

më parë u ishte mohuar. 42" Sigurisht ky studiues priret të vendosë theksin në atë çka

kishte munguar për të krijuar optikën e ndryshimit midis gjendjes së mëparshme dhe

gjendjes aktuale, ku rolet gjinore trajtohen në një pozitë më favorizuese drejt mundësive.

Studime të mëparshme në mënyrë të ngjashme, do të ndajnë konceptet si "fuqizim i

grave", "barazi gjinore" dhe "njëtrajtshmëri e gjinive". Por BB43 (2001a), me termin

"barazi para ligjit", do të nënkuptojë barazinë në mundësi - si në trajtim, punë, ashtu edhe

në zë (që shprehet si mundësi për të influencuar dhe kontribuar në proceset e zhvillimit).

Në njërën anë, për kapitalizmin dhe vendet në zhvillim, duket se qasja strategjike nga

"lart-poshtë" ose vetë varfëria44shihen si burime të cilat duhet të sfidohen, duke përfshirë

kategoritë e margjinalizuara në menaxhimin e proceseve të zhvillimit të komunitetit

(Friedmann 1992). Ndërkohë që, një linjë tjetër mendimi nxit përfshirjen sociale të

institucioneve si shteg kyç për fuqizimin e individëve dhe herë pas here ka tendencën të

përforcojë fuqizimin dhe pjesëmarrjen më aktive të tyre.

Zakonisht, rritja e metodave të zhvillimit të shoqërisë civile dhe pjesëmarrjes në të dy

nivelet makro dhe meso të shoqërisë, gjithashtu propozohen si mekanizma të cilët mund

të ndikojnë për pjesëmarrje më të lartë të këtyre kategorive (Friedmann 1992) që, sipas

mendimit tonë është qasja zhvillimore e metodologjike më adekuate për të arritur në

norma dhe rezultate më të qarta. Benet (2002), po ashtu ka zhvilluar një kuadër në të

cilin "fuqizimi" dhe "përfshirja sociale" janë të lidhura ngushtë, por njëkohësisht

koncepte të ndara.

42 Termi “agjencia” – paraqitet si element sinjifikativ që do të ishte me fjalë të tjera, momenti kur vetë gratë do të jenë aktorë të rëndësishëm në procesin e ndryshimit që përshkruhet ose matet. Kështu, në mënyrë hipotetike mund të ketë një përmirësim të barazisë gjinore me masa të ndryshme, por nëse proceset ndërhyrëse nuk përfshinin vetë gratë si agjentë të këtyre ndryshimeve dhe jo thjesht si përfituese ose marrëse te tyre, atëherë nuk do të kishte kuptim të konsideronim rezultate fuqizimi. Pra, angazhimi i tyre në përmirësimin e rezultateve nga një pikë në tjetrën në një periudhë kohore të matshme, do të krijonte premisa reale në matjen dhe vijueshmërinë e rritjes së kontributit të tyre. 43 Akronim- Banka Botërore. 44 Sipas Smith, në bazë të rritjes së mirëqenies (bazuar në veprën “Pasuria e Kombeve”) do të fokusohej në dy faktorë të ndërsjellë siç janë, puna dhe bashkëpunimi. Tendenca që nënkupton bashkëpunimin është tendenca e shkëmbimit. Konsiderohet se mirëkuptimi i veprave të Smith do të ofrojë një zgjidhje për vendet e varfra dhe prandaj kontribuon për zvogëlimin e popullsisë së varfër në botë. Për zgjidhjen e varfërisë dhe problemeve në lidhje me mirëqenien (varfëria, uria, etj.) sipas mendimit tonë, do të ishte e volitshme përfshirja më domethënëse e gruas në ekonomi dhe politikë. Sigurisht që, punimet e Smithit kanë nevojë për një ekzaminim më historik. Po përshtatja jonë synon të kontribuojë në ekzaminimin e dhënë lidhur me komponentin e varfërisë dhe ndikimi qe mund të krijojë kapitali “grua” në çdo nivel për të plotësuar kuadrin e Pasurisë së Kombeve.



43

Studime të tjera kanë nxjerrë në pah se, qëllimi është faktori më i rëndësishëm i sjelljes

dhe ata sugjeruan se, qëndrimi shpjegon mbi 50% të mospërputhjeve në qëllimet dhe se

qëllimet shpjegojnë mbi 30% të ndryshimit në sjellje (Ajzen, 1991, 2005; Krueger &

Carsrud, 1993). Duke u bazuar në vijim të studimit të mëparshëm, Benet do të thellohet

duke përshkruar fuqizimin si "zgjerimin e pasurive dhe aftësive të individëve dhe

grupeve të ndryshme për të angazhuar, ndikuar me përgjegjësi ndaj institucioneve që i

prekin ato". Përfshirja sociale është përkufizuar si"heqja e barrierave institucionale dhe

rritja e stimujve në aksesin e individëve dhe grupeve të ndryshëm në asetet dhe

mundësitë e zhvillimit". Benet vëren se, dy përkufizimet kanë për qëllim kryesisht të

jenë funksionalë dhe përshkruajnë proceset, më tepër sesa pikat përfundimtare.

Procesi i fuqizimit, siç e karakterizon Benet, vepron "nga poshtë" dhe përfshin agjenci,

të ushtruara nga individë dhe grupe. Përfshirja sociale, në të kundërt, kërkon ndryshime

sistemore që mund të iniciohen "nga lart". Në përgjithësi, duket se gratë nuk marrin një

vend qendror në pjesën më të madhe të literaturës mbi përfshirjen sociale ose fuqizimin.

Referimi i gjerë i artikuluar në Librin e Burimeve të Bankës Botërore, i vendos gratë në

grupet e pa favorizuara ose të përjashtuara nga shoqëria. Në këtë kontekst do të ishte e

rëndësishme të theksohet se, fuqizimi i grave përfshin disa elemente shtesë, unik për

dallim nga të tjerët.

Së pari, sipas BB45, gratë nuk janë vetëm një grup në mesin e disa nën sektorëve të

pafuqishëm të shoqërisë (të varfrit, pakicat etnike, etj. , ); ato janë gjithashtu kategori

ndër sektorialë individësh që përputhen me të gjithë këta grupet e tjerë. Fraza e njohur e

Simone de Beauvoir"grua nuk lind po bëhesh", hap një reflektim i cili do të vazhdojë të

zhvillohet për aq kohë sa do të këtë zhvillime në përkohshmëri të ndryshme në botë.

Është çështje e marrjes në pyetje të provave se gjinia i përket natyrës. Sfida është që të

sjellim gjinitë nga natyra, pa menduar, para shoqëroren, e t'i projektojmë në histori,

shoqëri dhe politikë, në një rol më përfaqësues.

Së dyti, marrëdhëniet familjare dhe ndër familjare konsiderohen të zënë po ashtu një

vend qendror në procesin e mos fuqizimit të grave, në një mënyrë që nuk është e vërtetë

për grupet e tjera të pa favorizuara. Kjo do të thotë se, përpjekjet për fuqizimin e grave

45 Sen dhe Grown bazohen në ndarjen e tyre në bazë të përcaktimeve që janë ndërmarrë nga Banka Botërore, (statistika dhe tregues ndër vite).



44

duhet të jenë veçanërisht të njohura për implikimet e veprimeve të politikave në nivel të

ekonomive familjare.

Së treti, disa nga autorët punën e të cilëve e shqyrtojmë në këtë punim, argumentojnë se

fuqizimi i grave kërkon transformim sistematik në shumicën e institucioneve, por në

thelb në strukturat mbështetëse patriarkale (Sen dhe Grown 1987).

Ndërkohë, pasi paraqiten barrierat e përfaqësimit në nivele të larta sipas autorëve, mes

kufizimit për avancimin e grave gjendet edhe një faktor i quajtur "tavani i qelqit". Dy

gazetarët e Wall Street Journal përmendin gjithashtu termin në shumë perspektiva teorike

(Hymo-witz & Schellhardt, 1986), të njohura si metafora e tavanit të qelqit që

përfaqëson pamjen, barrierat, e një organizate në dukje aspak diskriminuese, por që

pengon gratë duke siguruar që rolet kryesore të lidershipit të kryen vetëm ose kryesisht

nga burrat. Këto barriera qartazi pengojnë që gratë të përparojnë në rolet e lidershipit ose

pozitat dominuese në shoqëri.

Një tjetër metaforë më e fundit që përshkruan pengesat me të cilat përballen gratë, është

ofruar nga Eagly dhe Carli (2007), të cilët paraqitën"imazhin e një labirinti", duke

përcjellë impresionon e një udhëtimi të mbushur me sfida gjatë gjithë rrugës. Edhe pse të

dyja këto paraqitje janë ofruar në mënyrë metaforike për të përshkruar sfidat me të cilat

përballen gratë në kërkimin e tyre të lidershipit, pa dyshim ato do të paraqiten edhe për

anëtarë të grupeve të tjera shoqërore, të tilla si ato krahinore ose pakicat kombëtare, etj.

Tavanet e qelqit, labirintet dhe paragjykimet (Livingston & Pearce, 2009), përbëjnë një

literaturë të gjerë konceptuale në lidhje me pengesat e ndryshme mbi fuqinë e krijuar për

dy gjinitë. Edhe pse shpesh shoqërojmë tiparet mashkullore si- agresiviteti, dominimi me

drejtimin efektiv46 në të vërtetë nga shumë studiues, është kërkuar një "kombinim

androgjeni"mbi tiparet femërore dhe mashkullore, duke përfshirë (por jo kufizuar në)

inteligjencën, inteligjencën emocionale, marrjen e rrezikut, ndjeshmërinë, paanësisë,

hapjes ndaj përvojës, ekstraversionit, ndërgjeshmërisë, integritetit dhe besueshmërisë

(Ilies, &Gerhardt, 2002). Po ashtu, hulumtimet tregojnë disa dallime të vogla mes tyre

46 Gjinia dhe lidershipit 485, Psikologjia Sociale dhe Personaliteti 4/7 (2010): 484-498, 10.1111 / j.1751- 9004.2010. 00274.xª2010 Blackwell Publishing Ltd, po ashtu shiko UN Women 2008/2009; UNIFEM 2008/2009; ACER&ASET 2010; INSIZ 2011; Resolution of Council of Europe, no.1898 of 2012.



45

mbi tiparet që lidhen mes lidershipit efektiv, siç janë burrat që tregojnë pak më shumë

siguri se gratë dhe gratë që tregojnë nivele disi më të larta integriteti; megjithatë, në

përgjithësi dallimet favorizojnë sa gratë aq sa burrat (Eagly & Carli, 2007; Feingold,

1994; Franke, Crown, & Spake, 1997).

Për më tepër, argumenti se ndoshta vlerat e grave ndryshojnë nga ato të burrave, sepse

ato kanë më pak dëshirë për të udhëhequr (Kellerman - 2003), nuk mbështetet nga

hulumtimet që tregojnë se gratë dhe burrat në vende të ngjashme të punës, janë të

angazhuar në mënyrë të ngjashme në punën e tyre, e në mënyrë të barabartë dëshirojnë

udhëheqjen (Aven, Parker, & McEvoy, 1993; Catalyst, 2004; Eagly & Carli, 2007).

Megjithatë, kjo dilemë trajtohet si synim i matjes në nivel kombëtari raportit të

pjesëmarrjes që do të përbëjë edhe kornizën konceptuale të këtij studimi në lidhje me

karrierën dhe ambiciet e grave për drejtim dhe lidership. Kështu mund të

konkludojnë se, fuqizimi i gruas është pranuar gjerësisht si një objektiv i rëndësishëm në

zhvillimin ndërkombëtar, por kuptimet dhe terminologjitë që lidhen me këtë koncept

ndryshojnë, po ashtu metodat për matjen dhe ndjekjen sistematike të ndryshimeve në

nivel fuqizimi, shpesh kanë patur mungesa në përcaktim. Si pasojë, kohët e fundit ka

dalë një literaturë më e larmishme në lidhje me konceptimin dhe matjen e fuqizimit të

grave dhe marrëdhëniet e variableve të interesit në studimet e profilizuara të zhvillimit

ndërkombëtar.

II. 3. 1 Debati lidhur me çështjet gjinore

Lidhur me debate të ndryshme të shtruara për diskutime dhe zgjidhje ne vende të botës,

ka fare pak mundësi që këto debate të gjejnë vend kryesisht në realitetin shqiptar, pasi ne

nuk kemi pasur dhe akoma nuk kemi forca aktive të rrjetit të grave aktiviste rreth

çështjeve gjinore. Kështu, debati i parë hapet në funksion të realitetit tonë e do lidhet

me përzgjedhjen e shqetësimeve të grave mbi aksesin e pozitat e tyre në qeveri, zyrat

qendrore të shtetit duke u emëruar në dikastere të "dorës së parë"- pra, zyra të

rëndësishme strategjike ose drejtimin e ministrive të linjës. Debati i dytë përqendrohet

në ligjin e vitit 2005, mbi trajtimin e barabartë të burrave dhe grave në shërbimin civil.

Debati i tretë trajton subvencionet e partive politike si një instrument për të rritur në

mënyrë të drejtpërdrejtë përfaqësimin e grave.



46

Tre debatet përfaqësojnë një cikël të jetës së përfaqësimit, nga debati i parë në debatin

më të madh. Ato gjithashtu përfaqësojnë aspekte të ndryshme të përfaqësimit politik. Të

tre debatet plotësuese plotësojnë kriterin e rëndësisë vendimmarrëse, pasi debatet

rezultojnë një zë efikas ose i shtuar në vendimet e marra, sinë: arenën e brendshme të

partisë, në negociatat paraparlamentare, në kabinete, në organizatat e partnerëve socialë

dhe në parlament. Në vijim për të plotësuar kuadrin e debateve do paraqesim pikëpamjet

e shkollave të mendimit lidhur me çështjet gjinore.

II 3. 1. 1 Tri shkollat e mendimit të inkuadruara në çështjet gjinore

Duke u bazuar në literaturën e dekadave të fundit, mund të evidentojmë ekzistencën e tri

shkollave kryesore të mendimit për të shpjeguar dallimet në përfaqësimin e grave në

legjislaturat kombëtare: Së pari, shkolla socio-ekonomike, së dyti ajo ideologjike dhe e

mendimit kulturorë, e se treti, shkolla e mendimit politik.

Duke u bazuar në qasjen e dy shkollave të para do të gjenim një shpjegim adekuat për

ndryshimin e përqindjes së grave në legjislaturën shqiptare kohët e fundit. Kështu nisim

nga argumentet e qasjes socio-ekonomike ku paraqitet pretendimi se, "në vendet e

zhvilluara grave ju ofrohen përmasa më të mëdha në hapësirën e niveleve të larta" na

shtyn të shqyrtojmë dhe vlerësojmë këtë qasje. Megjithatë, nga çka argumentohet nga

shkolla socio-ekonomike të dhënat tregojnë se mund të mos jetë edhe kështu. Po ashtu

duke marrë në konsideratë se ideologjia dhe kultura kanë padyshim ndikim në

përfaqësimin e grave në vende të caktuara, është e vështirë të gjejmë një shpjegim të

përgjithshëm universal për dallimet dhe rezultatet e përfshirjes në mes të vendeve.

Edhe në vendete zhvilluara ku kultura dhe ideologjia paraqiten pararelisht më të

zhvilluara megjithëse parashikohet të mbështet më shumë përfshirja e grave në

institucionet vendimmarrëse/politike, ato mbeten ende prapa në aspektin e përfaqësimit

në nivelet e larta të politikës. Nga ana tjetër, megjithëse nuk ka një konsensus të caktuar,

duket se shkolla e mendimit politik ka fituar më së shumti mbështetje dhe referim gjatë

këtij punimi.

II. 3. 1. 2 Shkolla socio-ekonomike



47

Duke u nisur nga shqyrtimi socio-ekonomik pohohet se, kushtet ekonomike dhe sociale

të shteteve, duke përfshirë:

a) pjesëmarrjen e gruas në forcën e punës, b) produktin e brendshëm bruto dhe c) nivelin

e arsimimit, ndikojnë në rritjen e numrittë grave që marrin pjesë në mënyrë aktive

nëhapësirat e vendimmarrjes.

Por duket se, vetë ky model, jo rrallë herë ka prodhuar rezultate të përziera. Ndërsa disa

studime ofrojnë një korrelacion midis përfaqësimit socio-ekonomik dhe atij legjislativ,

disa të tjerë kanë vlerësuar se nuk ka marrëdhënie midis tyre. Në këto kushte, studimi i të

dhënave të përfaqësimit legjislativ të grave nga thuajse 140 vende, sugjeron se një

përqindje më e lartë e grave të përfshira në arsimin e mesëm dhe atë të lartë në zhvillimin

ekonomik47 të një vendi, përbën ndër arsyet kryesore të përfaqësimit të rritur të grave në

legjislaturat kombëtare (Adams 2011). Megjithëse, ky studim është konsideruar si një

kontribut tepër i rëndësishëm dhe nga më të plotët deri në vitin 2016, mund të ishte

përmirësuar duke përfshirë të dhënat për më shumë se 50 shtetet që mungonin në të. Po

ashtu, një studim tjetër i përfaqësimit legjislativ kombëtar ka gjetur se, nga viti 1955 deri

në vitin 2012, përqindja e grave në pozita drejtuese që përfshijnë drejtuesit ekzekutivë,

bordet drejtuese, menaxherët e specializuar dhe drejtues të lartë të administratës, po

ashtu kanë ndikuar në përqindjen e rritur të grave në legjislaturat kombëtare. Si

përfundim, duket se, me rritjen e statusit të grave në nivelet profesionale, kontributi edhe

shanset e tyre janë edhe më të larta për t'u zgjedhur (Stockemer 2007).

Megjithatë, edhe ky studim i veçantë përmban në vetvete një gabim gjatë shqyrtimit të

tij, pasi janë marrë në shqyrtim vetëm 27 vendete Bashkimit Europian, si pasojë

rezultatet ose vlefshmëria e tij do të vihej në dyshim, nëse ai do të gjente të njëjtën

përputhje, nëse aplikohet në vende të tjera ose edhe në nivelin kombëtar të një vendi, siç

do të mund të na vinte në ndihmë në rastin e Shqipërisë.

Në anën tjetër, në një studim të veçantë tregohet se, asnjë nga variablet shoqërore dhe

ekonomike të ekzaminuara siç janë- pjesëmarrja në fuqinë punëtore dhe gjendja

ekonomike48, kishin ndikim të rëndësishëm statistikor mbi përfaqësimin e grave.

47 Sher Verick, International Labour Organization, India, and IZA, Germany. 48 Sipas Smail Kucukaksoy, puna e vitit 1776 mbi "Pasurinë së Kombeve" të Adam Smith, ka formuar dimensionin ekonomik të Revolucionit Industrial dhe gjithashtu ka transformuar ekonominë në identitetin



48

Argumenti socio-ekonomik (Eric A. Hanushek &Ludger Wößmann) nuk duket se ngrihet

kur merret parasysh që, një numër i vendeve në zhvillim kanë përqindje të lartë të

përfaqësimit të grave. Në fakt, sipas disa studimeve, "shumë vende në zhvillim. . . kanë

norma shumë herë më të larta të përfaqësimit të dy gjinive në parlament, se sa disa nga

vendet më të zhvilluara" (Yoon 2004, 456).

II. 3. 1. 3 Shkolla e mendimit kulturore dhe ideologjike

Në këtë shkollë mendimi sugjerohet se, nga kultura dhe ideologjia e një vendi,

veçanërisht faktorët e tillë si, perceptimi i roleve gjinore, religjioni ose feja, opinioni

publik po ashtu edhe trashëgimia kulturore ose edhe dallimet e brezave ndikojnë në

raportin që një vend pritet të ketë në raportet e përfaqësimit. Në bazë të studimeve që

analizojnë shkaqet socio-ekonomike, 49 gjithashtu argumentohet se, vendet që kanë

implementuar sistemin e kuotave rezultojnë me përqindjet më të larta të grave në

legjislaturat kombëtare, ndërsa ato vende që nuk i kanë përfshirë rezultojnë statistikisht

në përqindje më të ulët. Disa studime të tjera kanë gjetur se, religjionet gjithashtu

ndikojnë që disa vende të kenë tendencë më të ulët të përfaqësimit të grave në proceset

vendimmarrëse dhe qeveri (Adams, 2011).

Siç shohim, hulumtimet e qasjes përqendrohen në pozicionet kombëtare ndaj barazisë

gjinore dhe qëndrimet e tyre si arsye për përfshirjen e gruas në legjislaturat kombëtare.

Këto studime duket të kapin një marrëdhënie pozitive midis këtyre dy variableve, ku

"qëndrimet e barabarta ndaj drejtueseve gra, ndikojnë në përqindjen e grave të

zgjedhura në zyra ose funksione të larta"- sipas Norris. Por literatura po ashtu, nënvizon

se me çdo ndryshim të brezave, qëndrimet e shoqërive po lëvizin drejt pikëpamjeve më

tepër egalitare, gjë që sugjeron se do të vazhdojmë të shohim një progresivitet sa i takon

nivelit të pjesëmarrjes së grave në legjislaturat kombëtare (Inglehart dhe Norris 2001).

e një shkence shoqërore. Pasuria e kombeve, përkatësisht rritja e mirëqenies, u bë qëllimi kryesor i dy gjysmë shekujve të mëparshëm dhe ky është qëllimi kryesor sot dhe në të ardhmen gjithashtu”. Pra, të kuptuarit e veprave të Smithit mbart rëndësi në luftën kundër varfërisë në botë. 49 Eric A. Hanushek & Ludger Wößmann, “Education Quality and Economic Growth”, The World Bank, Washington DC, 2009.



49

Një studim i hershëm i kryer gjatë vitit 2003, në mënyrë të ngjashme, përdor të dhënat

për qëndrime gjinore në rreth 40 shtete, duke krijuar një lidhje midis qëndrimeve të

popullatës dhe përfaqësimit legjislativ. Ajo që u evidentua në këtë rast është se,

ideologjia negative synon të zvogëlojë nivelin e pjesëmarrjes së kësaj kategorie në

nivelet e larta vendimmarrëse, duke ndikuar si në ofertën dhe kërkesën për përfaqësueset

gra (Paxton dhe Kunovich 2003).

Megjithëse këto dy studime paraqesin rezultate të rëndësishme, ato njëkohësisht ofrojnë

shpjegime që duken të mos përputhen me qëndrimet gjinore. Kështu për shembull, në

SHBA, ka përgjithësisht qëndrime pozitive ndaj grave dhe të drejtave të grave, por

gjithsesi Shtetet e Bashkuara vazhdojnë të mbeten edhe gjatë këtyre viteve, me një

përqindje të ulët përfaqësimi sa i takon aspektit të prezencës femërore dhe numrit të

përfaqësimit në Kongresin Amerikan. Duke u mbështetur në shembuj të tillë, mund të

kujtojmë se, qëndrimet kombëtare nuk janë shkaku kryesor i dallimeve në përfaqësimin

legjislativ. Po ashtu, vërejmë nga këto studime se, ato nuk kanë arritur të përcaktojnë në

mënyrë të qartë shkakun e dallimeve, gjë që thekson dyshimet në retorikën, nëse

qëndrimet pozitive mund të ndikojnë ose të sjellin një përfaqësim më progresiv në

procesin e përfaqësimit ose anasjelltas.

Studiues të tjerë kanë paraqitur argumente të ngjashme se qëndrimet liberale ndaj rolit të

grave duhet të rrisin përqindjen e grave në legjislaturat kombëtare. Një studim i veçantë

ka ekzaminuar shkakun e njëanshëm të orientimit, duke përdorur nëntë raste të

përzgjedhura –Danimarkë, Luksemburg, UK, Francë, Belgjikë, Itali, SHBA dhe Irlandë,

(Bergh 2009). Rezultatet për vendet europiane, sollën rezultate të përziera. Në disa raste,

rezultatet ishin të ngjashme me Shtetet e Bashkuara, ndërsa për të tjerët duket se efekti

shkakësor ndodh në drejtim të kundërt (Ibid.). Për SHBA, ky studim arriti në

përfundimin se qëndrimet e publikut ndikojnë në nivelet e përfshirjes dhe përfaqësimit

në nivelin legjislativ, por ato nuk kanë evidentuar efekte të kundërta shkakore.

Në një qasje kritike, është arritur në njohjen se, ky studim është me të meta, pasi nuk

konfirmon argumentin e tij se, perceptimi pozitiv i grave do të rrisë numrin e grave në

legjislaturë. Por, nga ana tjetër, duket se në të njëjtën kohë as nuk ofron një shpjegim

alternativ. Përveç kësaj, ashtu si edhe shumë studime të tjera mbi këtë temë, rastet e

përzgjedhura janë të kufizuara, kryesisht në vendet perëndimore. ëto rezultate nuk mund

të zbatohen domosdoshmërisht për vendet joperëndimore ose brenda vendeve kombëtare.



50

Megjithatë, duke parë në mënyrë specifike disa raste konkrete, studiuesit 50 kanë

argumentuar se, stereotipat dhe normat kulturore mbi rolet e grave ndikojnë në zgjedhjen

dhe drejtimin e grave në nivele drejtuese edhe nivele të larta legjislative. Më konkretisht,

kultura patriarkale është paraqitur si një pengesë për përfaqësimin politik të gruas. Sipas

këtyre hulumtimeve, kultura patriarkale e matur nga përhapja e gjymtimit gjenital të

femrave, pengon përfaqësimin e grave në legjislaturat kombëtare: "Sa favorizuese apo

jofavorizuese e sheh shoqëria përfshirjen e grave në politikë, varet se ku qëndron kultura

e saj në spektrin kulturor hierarkik e egalitar" Yoon 2004, fq. 459). Kështu, një studimi

tillë do të ndeshte në rastin tonë, së pari një mungesë të të dhënave socio-ekonomike që

do të kishim në dispozicion;por, në anën tjetër, ai do jepte një konfiguracion të kufizuar

përsëri vetë për një vend të botës, gjë që kufizon përgjithësimin ose thithjen e tij në raste

të tjera në nivele supranacionale, ndoshta si modele të tjera të ngjashme për vende që do

të trajtohen shkurtimisht në disertacion.

II. 3. 1. 4 Shkolla e mendimit politik

Kategoria e tretë paraqitet me shkollën politike të mendimit, e cila përfshin teoritë që

lidhen me praninë e konfliktit të brendshëm, llojin e sistemit zgjedhor, partitë politike,

qarkullimin e elitës dhe zbatimin e kuotave gjinore, si synim i një shpjegimi më të

zakonshëm dhe në dukje më të popullarizuar për nivelet e ndryshme të përfaqësimit

legjislativ të gruas ndër shtete, por edhe në nivelet kombëtare.

Një argument i qasjes politike është se, konflikti i armatosur i brendshëm mund të rrisë

përfaqësimin e grave në legjislaturë (Hughes 2009). Pas konfliktit, gratë mund t'i

tejkalojnë njerëzit, të bashkohen në koalicione, të jenë më të pranishme në sferën

publike, të duken më të besueshme, të kenë më shumë organizata që mbështesin

pjesëmarrjen e tyre dhe të gjejnë hapje politike ku qeveritë janë rrëzuar ose politikanët

janë larguar nga detyra.

Kështu, rezultatet do të tregojnë se, çdo vit të një konflikti të brendshëm, masa e grave në

pozicionet legjislative rritet, veçanërisht kur ky konflikt është mbi autoritetin e qeverisë

(Hughes 2009). Por duhet të kemi parasysh gjithashtu se, jo në pak raste ka rezultuar që

përqindja e grave në legjislaturë kthehet (pas konfliktit) në nivelin e para konfliktit. Pak a

50 Dawisha Karen and Parrott Bruce (editor) “Politics, Power and the Struggle for Democracy in South- East Europe”, Cambridge University press, second edition, 1999.



51

shumë, një dukurie ngjashme është shfaqur edhe në Shqipërinë e pas viteve '90, ku

konfliktet në vetvete kthyen shumë vite pas gjithë hapat galopant progresiv të ndërmarrë

në këtë drejtim gjatë sistemit komunist. Gjatë këtij sistemi u ndërmorën mjaft iniciativa

drejt unifikimit dhe një avancimi të qartë të rolit të gruas, si në shoqëri edhe në familje.

Një nga argumentet më të zakonshme për variacionin e përfaqësimin e grave është lloji

edhe sistemi elektoral ose zgjedhor i një vendi. Mjaft studiues kanë gjetur e mbështetur

pohimin se, sistemet e përfaqësimit ashtu si edhe në rastin tonë, ai proporcionali shumë

partive, shpjegohet me numrin e vendeve ose kandidatëve që fiton një parti në zgjedhje.

Pra, sistemi është proporcional me sasinë e mbështetjes në mesin e votuesve. Kryesisht,

ky konfiguracion priret të jetë më i favorshëm për gratë sesa për shumicën e sistemeve të

njëanshme, në të cilën fituesi i merr të gjitha. Analiza e me tepër se 20 shteteve

subsahariane, na tregon se përfaqësimi i grave është 4, 31% herë më i lartë në sistemet e

përfaqësimit proporcional, sesa në sistemet e shumicës pluralizmit (Yoon 2004). Analiza

shtesë e 130 vendeve e konfirmon këtë gjetje edhe nga studime të tjera (Adams 2011).

Sipas provave empirike paraqitet edhe një argument i lidhur me identifikimin e lëvizjes

elitare ose legjislative që jepet si një shkak ndryshimi. Qarkullimi i shpeshtë i elitës ofron

mundësi më të mira për gratë që të fitojnë përfaqësim duke rritur numrin e mundësive që

ato kanë për të hyrë në politikë (Hughes 2007). Shkalla e qarkullimit të elitës ndikohet

nga lloji i sistemit zgjedhor, nga ku sistemet proporcionale të përfaqësimit kanë norma

më të larta të përfshirjes, se sistemet e shumicës pluraliste. Një studim që përdorte

analizën e ngjarjeve historike për 150 vende, kryesisht midis viteve 1950 dhe 2000, gjeti

se ndërsa qarkullimi i elitës përmes zgjedhjeve po ashtu dhe të ndërprerjeve legjislative,

mund të rrisë përfaqësimin e grave në legjislatura, nga ku rrugët demokratike paraqiten si

më efektive për arritjen e niveleve të larta të përfshirjes së femrave në politikë (Ibid.

2013). Por gjatë problematikës së ngritur në këtë studim, ofron argumentin se qarkullimi

i elitave gjatë një referimi kohor afatshkurtër krijon identifikimin për një ndikim më

afatgjatë të përfaqësimit të grave në mënyrë të lartë në nivelet e larta politike.

Një tjetër argument pohon se, studiuesit duhet të marrin në konsideratë edhe zhvillimin e

sistemeve partiake në një vend. Duke e shprehur ndryshe, nëse identifikimi i sistemit

partiak është i përqendruar në parti ose në qendër të kandidatëve? Sipas këtij argumenti,

sistemet e përqendruara në parti, duhet të përkthehen në nivele më të larta të përfaqësimit

të grave, sepse "në sistemet ku zgjedhjet bazohen në karakteristikat personale të



52

kandidatëve, gratë mund të paraqiten si kandidatë më pak tërheqës" (Thames dhe

Williams 2010, 1581). Kjo hipotezë u testua duke përdorur një grup të dhënash të

kryqëzuara seksionale prej 57 shtetesh, midis viteve 1980 - 2005, dhe u gjet mbështetje

kryesisht me sistemet e përqendruar në parti, duke rritur përfaqësimin e grave me 4. 5%

(Ibid). Megjithatë, kjo teori mund të përmirësohet, duke e aplikuar atë në një kampion51

më të madh të rretheve ose vendeve, veçanërisht në ato që përfshijnë më shumë rastet

nga Europa Juglindore, të cilat, janë të nënpërfaqësuara në studim.

Po ashtu, duket se një argument i fundit në shkollën politike të mendimit është edhe vetë

përdorimi i kuotave gjinore. Kuotat e partive vullnetare përdoren zakonisht me sistemet e

përfaqësimit proporcional, ndërsa vendet e rezervuara ose të veçanta përdoren në

sistemet pluraliste/shumicë. Të dyja këto variante në përdorimin e kuotave, janë bërë më

se të zakonshme gjatë viteve të fundit (Bauer 2012). Shumë studime mbi kuotat

gjinore tregojnë se ekziston një marrëdhënie pozitive ndërmjet përdorimit të

kuotave dhe pranisë së grave në legjislaturat kombëtare. Nga ana tjetër, disa studiues

kanë identifikuar kuotat si faktorin më të rëndësishëm për përfaqësimin e grave në disa

vende. Analiza për shtatë vendet europiane tregon suksesin e kuotave në rritjen e

përqindjes së grave që nga zbatimi i tyre në vitet 1990. Por vlerësime lidhur me kuotat e

suksesshme janë edhe në pjesë të tjera të botës (Bauer 2012).

Ndërsa, hulumtimet e mëparshme ofrojnë një shumëllojshmëri të teorive që shpjegojnë

shkakun e ndryshimit në përfaqësimin e grave/vajzave, gjithsesi, mbeten boshllëqe në

zbatimin tyre që i bëjnë ato të papërshtatshme për një model që shpjegon dukurinë në

tërësi. Me faktorë të tjerë që do konsiderohen nga Shkolla Politike e Mendimit mund të

paraqitet një modelim me deri diku më i saktë këtë shkak -mister. Në kuadër të Shkollës

Politike, aftësia dhe gatishmëria e institucioneve politike të një vendi për të angazhuar

gratë/vajzat, duket se ofron shpjegimet më logjike për dallimet në përfaqësimin

legjislativ të grave/vajzave midis vendeve. Duke qëne se, literatura ekzistuese nuk ka

akoma një aplikim të gjerë dhe gjithëpërfshirës të gjithë teorive, ky studim do të përpiqet

ta ofrojë këtë platformë të re për të shqyrtuar shkaqet e variacionit në nivelet e pengesave

të hasura në përfaqësimin e gruas, në politikën shqiptare.

51 Studime të referuara gjatë studimit do të jenë - UNWomen 2008/2009; UNIFEM 2008/2009; ACER&ASET 2010; INSIZ 2011; Resolution of Council of Europe, no.1898 of 2012



53

Në përfundim mund të themi se, duke u bazuar në SHMP52, panorama e pozitës së

grave në politikë karakterizohet sipas një vizioni të dyfishtë, a) atë vertikal dhe b)

atë horizontal. Në pozicionin e drejtë, sa më të larta janë strukturat ose politikat, aq

më pak gra janë të pranishme dhe nga ana tjetër, duket se në nivel horizontal ato

zënë pozicione dominuese (në nivel sasiorë), pasi kryesisht në këtë nivel detyrat e

tyre lidhen me zhvillimet tradicionale të prirura më tepër drejt arsimit,

shëndetësisë dhe sektorit të mirëqenies sociale.

Megjithëse duke shtuar se kuotat gjinore kryesisht janë projektuar në mënyrë të posaçme

për të rritur përfaqësimin e grave në politikë, shumë dijetarë kanë argumentuar se ato

mund të kenë pasoja mjaft më të gjera. Kështu, kuotat mund të formësojnë llojet"e grave

të zgjedhura" (Murray 2010), në detyrë dhe ndikimin e tyre në politikë, duke rritur

legjitimitetin e qeverisë si në nivel ndërkombëtar ashtu edhe në atë kombëtar (Dahlerup

2006, Krook 2009), duke përmirësuar imazhin që kanë qytetarët e qeverisë (Kittilson

2005, Vincent 2004), në përgjithësi dhe për gratë që shërbejnë për të promovuar barazinë

e grave në shoqëri. Sidoqoftë, ende ekzistojnë prova të vogla empirike për të mbështetur

ose hedhur poshtë këto pretendime. Në këtë punim, përveçse përqendrohemi në

shqyrtimin se deri në ç"masë kuotat punojnë për të ulur margjinalizimin e pjesëmarrjes

në nivel më të lartë politik të gjysmës së popullsisë, ashtu dhe si paraqitet gruaja e

kuotave në një plan më afatgjatë për të afektuar në zhvillimin e mëtejshëm të

promovimit, për t'i dhënë asaj përgjegjësi më të mëdha në rolin politik.

II. 4 Modeli i teorisë feministe

Feminizmi, post feminizmi

"Feminism isn't about making women strong. Women are already strong. It's about changing the

way the world perceives that strength. " G. D. Anderson

Ashtu si do të paraqitet në debatet feministe, ka një lidhje intime dhe të pazgjidhshme

ndërmjet luftës politike dhe prodhimit të njohurive. Së pari, sepse të gjitha njohuritë janë

thellësisht të shënuara nga konfliktet dhe marrëdhëniet e pushtetit, që karakterizojnë

kontekstin nga i cili rrjedh. Së dyti, sepse veprimi politik dhe lufta për pushtet janë vende

52 Shkollën e Mendimit Politik (SHMP, akronimi)



54

të mëdha të prodhimit të njohurive. Njohja e ndërvarësisë midis njohurive dhe politikës,

është në qendër të debateve shkencore mbi transformimet epistemologjike, përtej

studimeve feministe, mbi gjininë ose mbi gratë. Por në Feminizmin Bashkëkohor53, sfida

e njohurive legjitime është historikisht e lidhur me një gjest politik: për të rimarrë zërat

dhe përvojat (e grave) të heshtura më parë, (Jakui 1997).

II. 4. 1 Antigona

Nëse do të sjellim ndërmend nga antikiteti historinë e heroinës greke, Antigonës, do të

kujtojmë se gruaja ka luajtur një rol të fortë për polisin grek, ku ajo vendoset mes

dilemës të varrosë apo jo vëllanë tradhtar, referuar apologjisë greke. Në polemikat që

kundërshtojnë patriarkun, paraqitet figura e Antigonës që përfshin një ndërgjegje (tjetër)

etike dhe njohuri (të tjera), të nxjerra nga përvoja e shtypur, nga një fuqi politike

hegjemoniste. Kështu, Antigona është një figurë që sfidon autoritetin patriarkal të

shtetit, refuzon t'i nënshtrohet ligjit të qytetit, sunduesit dhe kreut të familjes. Nuk është

për t'u habitur pra, që kjo figurë e antikitetit ka një kontroll të fortë ndaj imagjinatës

feministe (Irigaray 1974, 1984, Steiner 1984).

-Teoria e Pozicionimit Feminist, në të njëjtën kohë, themi se ka hapur dyert për një nga

zhvillimet e para dhe më me ndikim në këtë drejtim që u zhvillua nga shkencëtarja

sociale, Nancy Hartsock54 që sipas Dorothy Smithit "krijon një ndërprerje me disiplinat

ekzistuese, duke gjetur ose hetuar" pozicionimin ose përvojën e grave "(Smith 1987

392). Në këtë kuptim, vlerësimi kritik i teorisë feministe lidhur me pohimin Marksist se,

"njohurit e bazuara në jetën e njerëzve të nënshtruar (i referohen operacioneve të klasës

punëtore), e bëjnë atë ndryshe dhe që dija bazuar në jetën e dominantëve (pra

borgjezisë), e bën këtë të fundit të përfitojë nga produktet e punës. Por ai nuk merr pjesë

në proceset dhe zhvillimin e ndërmjetësimit. Kështu që, në procesin e dijes dhe

njohurive, ai paraqitet tepër i kufizuar në pozicion politik, por që në bazë të disa

përvojave krijon njohuri (në rangun e dijes) më të besueshme dhe më të vërteta se sa

kategoria e dytë. 53Alexander Jacqui, Mohanty Chandra Talpade (eds) (1997). Feminist Genealogies, Colonial Legacies, Democratic Futures. New York, Routledge.

54 N. H. "Pikëpamja feministe: Zhvillimi i terrenit për një materializëm historik materialist feminist" (1987[1983]).



55

Nëse do t'i referohemi kësaj teorie në një version të rishikuar, feminizmi mbështetet në

qasjen pozitiviste se, "jeta ofrohet në mënyrë shumë herë më të privilegjuar për gruan"

(parë epistemologjikisht Dorlin, 2008), pasi kështu ajo është në pozita për të vëzhguar

funksionimin e supermacisë mashkullore dhe ndërveprimin e tij me marrëdhëniet sociale

të kapitalizmit. Një botëkuptim i tillë mungonte në masë të madhe nga teoritë dhe

lëvizjet shoqërore dhe politike. Për shembull, qasja feministe bën një konstatim kryesisht

të punës së zhvleftësuar të kryer nga gratë në të gjithë botën, punë e konsideruar dhe e

vlerësuar si riprodhuese dhe njëkohësisht emocionale, siç janë: edukimi dhe kujdesi për

fëmijët, të moshuarit dhe të sëmurët, lindja që feministët e gjykojnë si (bazuar në

pozicion marksist socialist), si verbëri të shoqërisë që rezulton nga injoranca, pasi gjithë

ky kapacitet i siguruar i grave, përveç se ka sjellë mbarëvajtje dhe harmoni në botë

(Dorlin - 2008), ka fuqizuar në të njëjtën kohë vetëdijen dhe solidaritetin e vetë subjektit

të studimit.

Duke vijuar në këtë perspektivë, bashkëgjejmë edhe nocionin e rëndësishëm të "vetëdijes

së dyfishtë" përshkruar nga W. E. B. Dubois (1995), si "aftësinë për të parë gjërat nga

perspektiva e dominantit dhe të shtypurit" si një aftësi më të pasuruar pasi, në këtë rast,

duket se i shtypuri përfshihet më pak në vorbullën politike; por, nga ana tjetër, mund të

gjykojë me paanësi zhvillimet që ndodhin nga elitat dominate si të këqija ose të mira.

Së treti, ripërcaktimi kritik i njohurive feministe në vitet '80, krijoi mundësi për

akademikët në të gjitha disiplinat të njohin vetëdijen akute të tyre, në transmetimin e

paragjykimeve gjinore në disiplinat e tyre. Harding55, duke qenë se luajti një rol të

rëndësishëm në bërjen e kësaj ndërgjegjeje një mjet epistemik, është pjesë e preludit të

referentëve në dijen feministe të këtij punimi.

Ndërkohë për të përfunduar, nocioni i pozicionimit lindur si pasojë e "përvojave të

përjashtuara", është thelbësor për përpunimin e konceptit të "objektivitetit të fortë" të

Hardingut, që nënkupton "duke marrë parasysh pozitën e atyre që nuk janë në shtëpi".

Ata në pozitat dominuese, duhet të vlerësojnë pozicionin e Tjetrit "në mënyrë që të

55 Epistemologjia e pozicionimit mund të shërbejë si një strategji që justifikon përhapjen e kërkimit të vendosur, duke u dhënë atyre një vend krejtësisht të pashpjegueshëm sipas standardeve epistemologjike në fuqi: Ky "hulumtim i politizuar" ishte në gjendje të përmirësonte "objektivitetin e hulumtimit", duke u mbështetur në fakte dhe teori më të besueshme (Harding 1986, 24)



56

vëzhgojnë situatat tona më shumë, në mënyrë konstruktive dhe kritike"(Harding 1991,

fq. 151). Donna Haraway përforcoi idenë se, "Objektiviteti i rrymës feministe thjesht do

të ofrojë njohuritë e vendosura, si një proces "teknologjik semiotik" (Haraway 1991

[1988]). Me fjalë të tjera, objektiviteti dhe njohuritë "më të besueshme" lidhen me

përfshirjen e përgjegjshme të subjektiviteteve të vendosura dhe ndërgjegjes së opozitës

(Sandoval 2000), në vend që t'i përjashtojnë ato në emër të padobisë së tyre të supozuar.

Kjo kategori teorike, siç është edhe qasja feminist dhe ajo post feministë, të lidhura me

një logjikë specifike episememike, luajnë një rol thelbësor në ndërtimin e një diskutimi

shumënivelësh mbi vlerën e njohurisë së shtypur dhe mbi karakterin politik, për të

vendosur gurë të rinj themeli në ndërtimin të njohurive.

II. 5 Modeli i perspektivës feministe

Për të përmbledhur perspektivat feministe duhet sipas mendimit tonë, të jenë pozita të

hapura për përfshirjen dhe ndërlidhjen e njohurive të krijuara në kontekste të ndryshme

të raportit midis shtypjes dhe dominimit. Një interpretim i tillë i vendosur, është në

vetvete kulmi i një pune politike dhe teorike, të kryer përmes debateve të përfshira në

ripërpunimin e pozicioneve dhe të ashtuquajturave aleanca feministe. Me fjalë të tjera,

ekziston çështja e marrëdhënieve strukturore të pushtetit midis grave. Kur ato injorohen,

"jeta e grave"ka çdo mundësi të riprodhojë një pozitë dominuese të bardhë, të klasës së

mesme dhe heteroseksuale, pasi kritikët e zhvilluar brenda feminizmit të pakicave, duket

i kanë gjërat më të qarta. Në këtë kuptim, të menduarit nga jeta e grave përfshin

vazhdimisht riformulimin e çështjes së famshme të Sojourner Truthit56: "A nuk jam unë

një grua?57

Cili është nocioni i "përvojës së grave"?Është një temë që debatohet dhe nuk ka të bëjë

vetëm me teoritë pozicionuese, por më gjerësisht "gratë si një kategori analizash". Sipas

fjalëve të Chandra Talpade Mohanty (1988), ka të bëjë me"supozimin qendror që i

përkasim të njëjtit lloj, përtej klasës sonë kulturore dhe shoqërore". Një hamendësim që

nuk bazohet vetëm në "karakteristikat primare biologjike", por në ato universale

sociologjike dhe antropologjike, duke lënë të kuptohet se ne do të pësojmë të njëjtën

shtypje.

56 http://sojournertruthmemorial.org/sojourner-truth/her-words/ 57 https://www.nolo.com/legal-encyclopedia/content/truth-woman-speech.html



57

Nëse më parë mjetet dhe mundësitë ishin tepër te limituara, sot, ne kemi mundësi të kemi

në dispozicion mjete më të sofistikuara për të diskutuar pozitat e grupit, jo vetëm në

aspektin e klasës shoqërore siç propozohej nga Marksi e as për parësinë siç propozohej

nga feministët, por në kuptimin e pozitave të pozicioneve në strukturat sociale në vend të

grave individuale.

Kujtojmë në këtë drejtim, Collin (1987: 110) i cili vë në dukje se, "për të demonstruar

fuqinë e grave se, ka qenë një ditë në shoqëri që ka vepruar në "parimin e matriarkatit"

dhe nëse do të vinte një ditë e tillë, do të kishte qenë "më mirë" se sa ajo që ofrohet nga

shoqëritë patriarkale, [bashkëkohore] nëse jo ideale. Dominique Brunet (1982: 14)për

shembull, thotë se, "në mes kohës së paraqitjes së njeriut të neandertalit nga 100. 000

deri në 30. 000 vjet para Krishtit, deri në fund të periudhës neolitike, ka rreth pesë mijë

vjet që gruaja paraqitet si seksi dominues, sepse ajo ka një pozicion social mbizotërues".

Pra, si përfundim, me modele të ndryshme (studimi i evolucionit të shoqërive), si

antropologët dhe marksistët kanë kërkuar të gjejnë për të demonstruar ekzistencën e

shoqërive ose shoqërisë, si asaj prepatriarkale ashtu dhe matriarkale, duke shpjeguar se

kanë ekzistuar periudha të gjata historike në të cilat pushteti është ushtruar nga gratë ose

të paktën në të cilat ato kishin një pozitë të privilegjuar politike.

II. 5. 1 Perspektiva e feminizmit neoliberal

Ndërkohë që feminizmi neoliberal shfaqet për të sinjalizuar rivitalizimin e studimit të

ideologjive feministe që nga mesi i viteve 1980. Megjithatë, është argumentuar këtu që

dijetarët tentojnë të konceptualizojnë qasjet e feminizmin neoliberal, në një mënyrë që

pengon analizën ideologjike, siç ilustrohet në fatin e feminizmit të Nancy Fraserit. Ata

marrin klasifikime të ideologjive politike feministe nga vitet '80, si përfaqësues të vetëm

të feminizmit të vërtetë dhe kështu pamja neoliberale e feminizmin paraqitet si një

deformim dhe jo rezultati feminizmit më parë. Kjo na shtyn të mendojmë se, shfaqja e

feminizmit neoliberal është historikisht e pasaktë dhe politikisht problematike, pasi

pozicionimi i gruas aty paraqitet si pasiv, me fytyrën e një agjencie neoliberale, por që

ndërkohë kufizon kapacitetin feministë për të imagjinuar veten si agjente të ndryshimeve

politike dhe ideologjike.

II. 6 Pozicioni i kërkuesit, analizë e modeleve (modeli i përzgjedhur)



58

Megjithëse a) qasja feministe paraqet një identifikim pozitivist, ajo nuk do të përbëjë

strukturën e metodologjisë tonë konceptuale të matjes dhe verifikimit të komponentëve

të punimit, pasi perspektiva e kësaj qasje injoron faktin se, në disa nivele deatashimi

është i nevojshëm për të kuptuar mbi vetidentifikimin e një grupi ose personi, duke lejuar

kështu që të kemi një personalitet ose opinion tonin, pjesë të këtij konteksti duke

vlerësuar në mënyrë kritike nuancat dhe variablet për një qasje më neutrale58, nga ku

deatashimi do të ishte një ideal absolut. Por, nga ana tjetër, kjo formë do të lejonte të

konsideronim në mënyrë më eksplicite limitet personale dhe sociale të kërkimit tonë dhe

të lejonte një konceptualizim dhe përzgjedhje në mënyrë më kritike të shkallës dhe

metodologjisë së kërkimit. Nga njëra anë, ne njohim plotësisht rëndësinë strategjike të

metodologjisë feministe, e cila reflekton mënyrat më të plota për të identifikuar dhe

nxitur kontekstin më patriarkalist të një shoqërie, mjedisi ose rajoni.

Po kështu, nëse do përpiqemi të realizojmë në mënyrë objektive njëfarë qasje që do të

përshtatej me realitetin tonë, do të kolaudonim se këto mundësi teorike dhe politike që

kemi paraqitur e zhvendosin debatin rreth legjitimitetit të "përvojës së grave" për të

gjetur njohuritë se sa ndikojnë atë në mundësitë e tyre për të kontribuar e për t'u paraqitur

si të tilla në mënyrë të drejtpërdrejtë në proceset e përditshmërisë vendimmarrëse të

vendit. Ndërkohë, ne besojmë se përpjekja e ndërtimit të pozitave, nuk ka të bëjë më me

konsolidimin e një qasje të tillë sesa me një proces të përvojës që transformon, ashtu siç

do të shprehej edhe Bellacasas59.

Nuk duket e rastit që, historia e vazhdueshme e (ri)ndërtimit të asaj që konsiderohet

pozicionimi feminist, po ashtu edhe ai post feminist, na mëson se asnjë themel i një

strukture nuk mund të konceptohet si definitiv, se çdo fondacion është "kontingjent"

(Butler 1992). Prandaj, hapja ndaj pozicioneve të reja dhe solidariteteve të mundshme

ndërlidhëse mes grave, nuk është diçka e dhënë; kjo është një përpjekje politike.

Nëse nuk ka lëvizje feministe në një shoqëri, atëherë është e kot të analizosh faktorët e

pabarazisë së saj, duke u nisur nga një qasje feministe (Sow 1999, fq 431)

Duhet të kujtojmë që ishte pikërisht kjo qasje që lejoi eksplorimin e bazës së studimit

femëror dhe çështjeve sociale lidhur me gratë, të padiskutuara thellë deri atëherë. 58 Dawisha Karen and Parrott Bruce (editor) “Politics, Power, and the Struggle for Democracy in South- East Europe”, Cambridge University press, second edition, 1999. 59 për më tepër; Puig de la Bellacasa 2004



59

Ndërkohë për realitetin shqiptar ku gruaja megjithëse, kontribuuese duket më pak e

prirur për të kërkuar të drejtat e saj, e kjo na lejon të kufizohemi në këtë drejtim. Kjo

pozitë e mbjellë, justifikon orientimin që zgjedhja teorike në zhanrin për realizimin e

këtij punimi, të synojë disa hulumtime më aktuale. Pa dashur të vëmë aspak në

pikëpyetje të gjithë qasjen feministe që mund të themi, padyshim është gur i fortë

themeli për shumë trajtesa të këtij niveli, ajo shtohet më së shumti si një domosdoshmëri

përdorimi kryesisht në vende ku lëvizjet feministe ekzistojnë në masë në shoqëri.

Nga ana tjetër, kufiri i vetëm i b) qasjes gjinore qëndron në faktin që kjo qasje përshtatet

në perspektiven e marrëdhënieve si atyre sociale por edhe seksuale dhe qartazi

hulumtimi ynë shkon përtej kësaj konsiderate. Përveç kërkimit të promovimit të gjysmës

së popullsisë dhe emancipimit të shoqërisë në tërësi, qasja e fuqizimit të grave, i

konsideron ato gjithashtu si aktorë në zhvillimin ekonomik dhe social të vendit. Prandaj,

nevoja për të lidhur në këtë nivel gjininë me zhvillimin duket si një variabël e

domosdoshme për të arritur në një perspektivë e re.

Sa i takon qasjes c) "gjinia dhe zhvillimi"(GED), është pikërisht kjo qasje që ka hedhur

më shumë drite për të kuptuar pjesëmarrjen e grave në zhvillim. Në vitet e fundit,

studimet statistikore dhe studimet e rasteve kanë arritur gjithnjë e më shumë gjetje

kontradiktore në aspektin e disa faktorëve që shpjegojnë variacionet kombëtare për

përqindjen e grave të zgjedhura në parlamentet e tyre. Këtu qëndron forca e qasjes se

"zhvillimit gjinore", e cila fokusohet në tërësinë ekonomike dhe politike dhe që synon

në kuptimin më të mirë të transformimeve pasi që gratë janë përfshirë si aktore dhe

faktorë në zhvillim. Dhe së fundmi lidhur me këtë qasje, duket se ajo është përdorur nga

shumë studiues për shkak të gjithëpërfshirës së saj si "gjinore dhe zhvillimore".

Megjithatë, duke u nisur nga teoritë e ndryshimeve ekonomike dhe kulturore dhe duke

ndjekur rezultate të forta në kërkimin mbi determinantët e fuqizimit parlamentar të grave,

ne gjithashtu synojmë te supozojmë se faktorët e veçantë në mjedisin politik, duke matur

dizajnin institucional, do të marrin rëndësi qendrore gjatë vlerësimit të determinantëve të

grave në përfaqësim parlamentar por nuk duhet lënë pa përmendur edhe vetëvlerësimi

ose predispozicioni i tyre për tu bërë pjesë aktive në proceset vendimmarrëse të vendit.

II. 7 Kuotat



60

{Fokusi i parë: shpërndarja e kuotave; i dyti: efikasiteti i tyre}

Vëmendje e konsiderueshme i është kushtuar dokumentimit të llojeve të kuotave gjinore

që kanë dalë në mbarë botën (p. sh., Dahlerup, 2006, Baza e të Dhënave Botërore të

Kuotave Gjinore, 2013) dhe për të shpjeguar pse ato u miratuan (p. sh. Caul, 2001,

Krook, 2006, 2009), megjithatë në hulumtimet më të fundit, fokusi ka ndryshuar për të

shqyrtuar proceset dhe efikasitetin e kuotave në zbatimin e tyre (Franceschet, Krook, &

Piscopo, 2012). Është theksuar se shumica e diskutimeve pro ose kundër kuotave

gjinore mbështetet në parashikimet se çfarë do të ndodhë nëse ato miratohen në vende të

ndryshme të botës .

-Në këtë nivel të analizës është e rëndësishme të shqyrtohet miratimi dhe zbatimi i

dispozitave të kuotave gjinore në tre zgjedhjet e fundit parlamentare shqiptare, 2009,

2012 dhe 2016, pas miratimit të parë të kuotave gjinore gjate vitit 2008. Pavarësisht

efektshmërisë në sjelljen e një numri të konsiderueshëm të grave në parlament, është

me vend të drejtohet pyetja, a munden kuotat gjinore të çojnë në një përfaqësim politikë

qëndrueshëm për gratë? Duke prezantuar konceptin e përfaqësimit të qëndrueshëm, të

përcaktuar si një përfaqësim të qëndrueshëm dhe substancial politik të grave, kjo analize

krahasuese për periudha të ndryshme kohore mund të tregojë gjithashtu për rëndësinë e

studimit, se si kuotat gjinore mund ose nuk mund të ndryshojnë disa prej pengesave, të

cilat, paralizojnë pjesëmarrjen dhe përfaqësimin e barabartë të grave në parlamente.

Ky studim i nominimit dhe zgjedhja e grave nëpërmjet tre zgjedhjeve të mëvonshme në

Shqipëri që nga miratimi i kuotave gjinore, gjurmon evoluimin e sistemit e vendeve të

rezervuara ne procesin elektoral nga një sistem i diskutueshëm dhe i brishtë, i vendosur

nga një marrëveshje anësore (thuajse verbale, lidhur kjo me rekomandimet e dhëna dhe

te vendosura nga bashkimi Europian por edhe OKB) për një sistem më në fund, më të

zgjeruar dhe të legalizuar.

Gjatë dhe pas viteve '90, trazirat politike në Shqipëri dhe vendet fqinje, krijuan një

atmosferë politike kalimtare për reformën e kushtetutës shqiptare. Të gjitha këto

siguruan një mundësi të pjesshme për institucionalizimin e parimit të barazisë gjinore në

kushtetutën e viteve pas '90-ës. Në hulumtimin e lidhjes midis sistemit të rezervuar të

vendeve dhe mbajtjes së grave të zgjedhura në vendet përgjithshme në zgjedhjet e

përgjithshme, në këtë pjesë shqyrtohet të hulumtohet mbi supozimin e përhapur në



61

literaturën e kuotave, nëse kuotat e vendeve të rezervuara më shumë tentojnë të bllokojnë

pjesëmarrjen e gjerë të grave duke krijuar një tavan qelqi, (metaforë e përdorur në

literaturë) nga ku shihen mundësitë, por nuk arrihen lehtë.

Dokumentimi i llojeve të kuotave gjinore paraqet një të dhënë shumë të rëndësishme për

të verifikuar apo kuptuar hartën e funksionimit të tyre në mbarë botën (p. sh. Baza e të

Dhënave Botërore të Kuotave Gjinore, 2012) dhe për të shpjeguar se pse janë miratuar.

Megjithatë duket se në hulumtimet më të fundit fokusi për të shqyrtuar proceset dhe

efikasitetin e zbatimit të kuotave ka ndryshuar sipas disa shkollave të trajtimit.

Është vënë re se në shumicën e diskutimeve pro ose kundër kuotave gjinore, ato

mbështeten në parashikimet se çfarë do të ndodhë nëse hiqen kuotat gjinore. Megjithatë,

është e rëndësishme të kalojmë nga parashikimet e qarta për të shqyrtuar rezultatet

aktuale. Shqipëria nuk është një rast i izoluar në miratimin e kuotave gjinore,

por duket të jetë një rast interesant për tu studiuar mbi të cilin mund të hedhim më shumë

dritë me këtë studim mbi atë se si punojnë kuotat në formën e vendeve të rezervuara për

partitë politike shqiptare - në të mirë ose në të keq, të sistemit të përfaqësimit?Që nga viti

2008 që partitë politike kanë një numër relativisht më të lartë të vendeve për gratë në

listat shumëemërore, përcaktuar si 30- përqindëshi i kandidatëve për dy gjinitë,

pritshmëritë duket se nuk janë përmbushur plotësisht.

Megjithatë, rezulton se nga përdorimi i kuotave gjinore në përfaqësimin politik të grave,

ka patur një rritje te dukshme kryesisht në planin makro gjatë viteve të fundit në

disa rajone, nga ku në planin ndërkombëtar, vendet e BE-së lënë mbrapa rajonin e

Paqësorit të radhitur sipas statistikave në fund të rendit botëror, po sigurisht edhe rajonin

e Lindjes së Mesme (Bashkimi ndërparlamentar, 2013). Sipas kërkimeve modeli i

kuotave prek rëndësinë e mjedisit institucional, rregullat dhe normat për rekrutimin e

kandidatëve. Po kështu vëzhgimet tregojnë se këto rregulla (Goetz 2010; Kenny 2009;

Lovenduski 2005; Murray 2010) të vendosura për partitë politike në përfshirjen e

minimumit të 30-përqindëshit të kandidatëve zgjedhorë(gra/burra), anashkalohen shpesh

nga zgjedhësit e partive.

Këto rregulla mund të parashikojnë 1/3 e kandidatëve të listave elektorale që ngjasojnë

apo përafrohen me metaforën e "udhëzimit të zebrave", duke drejtuar burrat dhe gratë për

t'u alternuar në listë. Megjithatë, nëse meshkujt vendosen në mënyrë rutinore në



62

pozicionet e para dhe gratë në pozitën e dytë apo tretë, atëherë në rastet kur një parti

fiton vetëm një apo dy vende, rezultati do të shtrembërohet (Dahlerup dhe Freidenvall

2010). Renditja e përsëritur e meshkujve në pozitat e para dhe gratë në pozicione të dyta

mund të vazhdojë të normalizojë përjashtimin e grave në politikë dhe të dëmtojë

zbatimin e kuotave. Ndërkohë që në realitetin shqiptar është ndjekur një praktikë disi më

e ndryshme, pasi kryesisht në vendet e para të listave të kandidatëve zgjedhorë mund të

kryesojnë gratë(si për të justifikuar më pas numrin jo plotë të tyre në vijim të listës),

duke mos përmbushur detyrimin për raportin e paracaktuar.

Procesi i renditjes e përzgjedhjes mund të ndikohet nga informalitetet e rregullave të

ngulitura në politikën e patronazhit. Kështu, jo rrallëherë mjediset e praktikat

institucionale "mohojnë" të drejtat e qytetarisë për gratë, dobësojnë nismat për ngritjen e

kapaciteteve dhe i dekurajojnë ato që të vijnë/vendosen përpara për emërime politike.

Analiza gati eksperimentale mund të identifikojë një lidhje shkakore midis kuotës gjinore

dhe udhëheqjes politike të grave. Si pasojë, rezultatet do të ishin: Ndikimet e kuotës mbi

përzgjedhjen dhe mbijetesën e drejtueseve femra që do të paraqiten në vijim,

përshkruhen nga dy variable të varura që bëhen edhe me të dallueshme me kalimin e

kohës, mes viteve të ndikuara nga sistemi i kuotës. Ajo do të paraqitet në vijim dhe mund

të themi se linja e ngurtë e zezë do të përfaqësojë linjën ku kuota ka ndikuar më shumë

në përqindjen e grave të zgjedhura (mbi mesatare). Linja e thyer do të përfaqësojë vitet

në të cilat kuota kishte një ndikim më të vogël (nën mesataren).

Shënim: Proporcioni i grave parlamentare ndër vite paraqitet në kapitujt në vijim.

II. 7. 1 Vendet e rezervuara

Vendet e rezervuara, historikisht, për një kohë relativisht të gjatë tashmë, janë

përdorur për të garantuar një përfaqësim të caktuar të pakicave kombëtare; megjithatë,

duket se kohët e fundit, sistemi është aplikuar për gratë si grup që ka nevojë për

përfaqësim. Midis më shumë se gjashtëdhjetë vendeve60 që deri në fund të vitit 2014

kishin miratuar kuota gjinore për zgjedhjet e tyre parlamentare me ligj ose në kushtetutën

e tyre, pothuajse njëzet e kanë bërë këtë në formën e vendeve të rezervuara. P.sh.

dispozita elektorale që garantojnë një numër të caktuar vendesh për gratë. 60 OKB, Reporti i 2014 mbi barazinë gjinore.



63

Gjithnjë e më shumë, kuotat e rezervuara gjinore janë të bazuara në zgjedhjet

konkurruese midis grave, jo siç ishte e zakonshme më parë gjatë emërimit. Kështu

spikasim një fenomen të ri elektoral në të gjithë botën, si për shembull, në Bangladesh

ose Indi (në nivel lokal) dhe në Ruanda ose Marok (në nivel lokal dhe kombëtar), në

formë të zgjedhjeve të veçanta publike të bazuara në konkurrencën vetëm midis grave

kandidate, me ndryshime në shkallën e lidhjes me partitë politike (Dalrup, 2008).

Shqyrtimi i literaturës zbulon se ka disa modele të cilat shpjegojnë natyrën, prejardhjen

dhe efektet e qëllimit të futjes së kuotave. Duke u nisur nga këto njohuri lind pyetja nëse

mund të arrihet kufiri i përcaktuar i 30-përqindëshit të përfaqësimit të prezencës

ominente të grave deputete në Parlamentin e Shqipërisë apo jo gjatë dy mandateve, pra

10-vjeçarit të ardhshëm? Po nëse në mënyrë eksperimentale do të hidhnim hipotezën se,

qëllimet normative për një përfaqësim më të lartë të grave mund të kenë arritur një

gjendje të ngopjes në saje të agresivitet në zhvillimet politike (rasti Brisida Shehaj, ish-

Drejtoreshës së Përgjithshme të Tatimeve, e cila u vu në shënjestër jo vetëm nga partitë

politike, por edhe edicionet humoristike. Kështu agresiviteti dhe paragjykimet ndaj

emërimit të saj në krye të një institucioni kaq delikat nuk dukej të ndalej deri pas lëvizjes

paralele në një dikaster tjetër për t'u zëvendësuar nga një drejtues i gjinisë tjetër). Ish-

drejtoresha e Tatimeve është ndër emrat më të lakuar dhe si rezultat, prej kohësh ajo

është larguar nga funksionet e saj politike61.

Komentet dhe artikujt62e këtij rasti mediatik u drejtuan te paraqitja e ish-Drejtoreshës së

Tatimeve, Briseida Shehaj, në jug të vendit, pasi sipas disa mediave, "dukej tepër

kompromentues fakti se kishte dal me rroba banje në një plazh publik", si pasojë kishte

kryer një akt të pahijshëm. Paragjykime të tilla, duket të mos jenë kaq paragjykuese për

gjininë e dytë, pasi si z. Berisha ashtu edhe KM aktual z. E. Rama, kanë pasur paraqitje

të tilla në plazhet publike, në jug të vendit, por për ta nuk ka patur etiketime të tilla, të

cilat vështirësojnë seriozitetin pozicionin e një gruaje.

Na duhet të pranojmë se, realiteti shqiptar paraqet një udhë progresive, rritje graduale të

përfaqësimit politik të grave ndër vite, por edhe një udhë të ngopur, ku agresiviteti ndaj

më të pafuqishmeve ose kategorisë më të butë shprehet me të njëjtat ritme si më parë.

61 Gazeta Shekulli, editoriale 62 Opinion, Drejtoresha e Tatimeve, Briseida Shehaj, editoriale “Shkel Ligjin”, Korrik 30, 2016.



64

Kjo mund të ishte një sfidë historike e re, e cila do të përbënte një interes të caktuar në

formën e vrojtimit dhe analizës për studiuesit gjinor shqiptare dhe në të ardhmen.

II 7. 2 Zhvillimi i barazisë gjinore

Bazuar ne dy autorët e Universitetit të Havardit, Pande dhe Ford, me gjithë përparimet

e rëndësishme në arsim dhe pjesëmarrjen politike, gratë mbeten të nën përfaqësuara në

pozita udhëheqëse në politikë dhe biznes në të gjithë globin. Në shumë vende,

politikëbërësit janë përgjigjur duke futur kuota gjinore në politikë dhe gjithnjë e më

shumë, kanë shprehur interes në kërkimin e kuotave gjinore për këshillat në drejtimin e

korporatave. Raporti i dy studiuesve shqyrton prova mbi efektet e barazisë dhe

efikasitetit të kuotave gjinore për pozitat politike dhe anëtarësimin e bordit të

korporatave.

Kështu, miratimi i kuotave sipas vendeve është i lidhur ngushtë me qëndrimet e asaj

shoqërie rreth grave/vajzave brenda atij vendi. Megjithatë, alokimi i rastësishëm i

kuotave politike në disa vende (siç është edhe rasti i Shqipërisë63), por edhe rasti i "futjes

së paparashikuar të kuotave në bordet drejtuese të korporatave në Vendet e Ulëta" sipas

Deanna F, kanë lejuar studiues dhe hulumtues të paraqesin një analizë shkakore trajtimi

që reflekton kryesisht dëshmitë e hulumtuara nga këto dy parametra. Duke u kthyer në

kontekstin më të gjerë ndërshtetëror, gjejmë dëshmi në shumë mjedise të ndryshme që

njësitë ekonomike dhe politike shpesh veprojnë në mënyrë strategjike për të anashkaluar

ndikimin e parashikuar të kuotave. Në përputhje me këtë, do të raportohen gjatë këtij

kapitulli dëshmi sugjestive se, dizajni i kuotave dhe sistemeve të përzgjedhjes kanë

rëndësi për rritjen e përfaqësimit femëror.

Duke iu kthyer historisë, ndërsa e drejta e votës për gratë ishte thuajse inekzistente kudo

në 1890, rreth 100 vjet më pas më 199464, gratë kishin fituar të drejtën e votës në 96% të

vendeve të botës65. Ato vende të mbetura jashtë këtij zhvillimi kanë lëvizur drejt njohjes

së votës për gratë vitet e fundit. Nëse do të krahasonim retrospektivisht disa nga vendet

63 Ligji nr. 10019 dt 29.12.2008 “Kodi Elektorali Republikës së Shqipërisë”. Pas tij Ligji nr 74/2012 dt 19.07.2012 “ mbi disa ndryshime dhe amendime në Ligjin nr 10019 dt 29.12.2008 po të Kodit Elektoral Shqiptarë. 64 Shiko lidhur me këtë ndryshim Nenin 14 në Ligjin e barazisë gjinore në shoqërinë Shqiptare 65 OKB (Organizata e Kombeve të Bashkuara).



65

e Rajonit të Lindjes së Mesme, edhe në to tashmë gratë kanë fituar të drejtën e votës si në

Oman në vitin 2003, në Kuvajt në 2005, Katar dhe Emiratet e Bashkuara Arabe në 2006.

Tabela II. 2

viti 1890 96% viti 1994

<________________________________________>

E drejta e votës, ndryshimi

a) Po të ndjekim me vëmendje, këto ndryshime janë pasuar edhe nga një rritje e përgjithshme e

përqindjes së votuesve të regjistruar në të gjithë globin. Në Egjipt, për shembull, pjesëmarrja

e grave ne votime u rrit nga 16% në 1975 në 37% deri në 2004. Po ashtu në vende të

ndryshme si Maltë, Barbados, Porto Riko, Kili, Ekuador, Suedi, po edhe Shtetet e Bashkuara,

tani tregojnë vazhdimisht pjesëmarrje më të lartë të votuesve femra se meshkujt66.

b) Megjithatë, sipas Ford, përmirësimet në arsim, zhvillimin profesional dhe pjesëmarrjen

politike, nuk janë përkthyer në rritje të konsiderueshme sa i takon rritjes së përqindjes se

grave në pozicionet drejtuese si politikë ashtu edhe biznes. Ndërsa disa gra janë rritur në

majën e fuqisë politike - si Kancelaria Gjermane Angela Merkel dhe Dilma Rousseff, e

sapozgjedhur si Presidente e Brazilit, (vendit më të madh dhe më të populluar të Amerikës

Latine) – më pak se 19% e ligjvënësve sot në botë, janë gra.

Pak a shumë, diçka e përafërt paraqitet edhe në sferat private dhe shtetërore në raport

global nga ku, sipas Deanna Ford, vërehet përgjithësisht se, "përfaqësimi i grave vijon

të paraqitet në nivel dytësor". Nëse do të fokusoheshim në organizmin e

Bashkimit Europian67, nga ku thuajse gjysma e popullsisë si në gjithë botën përbëhet nga

gratë, po ashtu rezulton se për drejtimin e kompanive ose bordeve drejtuese, (bazuar të

dhënave statistikore zyrtare), disekuilibri paraqitet i lartë dhe ato zënë vetëm 12 për qind

të totalit. Ndërsa rajone të tjera paraqiten me përqindje edhe më të ulët, deri në thuajse 10

66 http://www.cawp.rutgers.edu/fast_facts/voters/documents/genderdiff.pdf. 67 Revista the Economist, “The old-girls’ network, ten years on from Norway’s quota, for women on corporate boards”, 17 shkurt 2018. Po ashtu, Behemoths përfshirë BlackRock, J.P. Morgan dhe Standard Life janë bashkuar dhe po votojnë kundër bordeve që nuk arrijnë të emërojnë më shumë gra. Në shumicën e Europës Perëndimore, përpjekje të tilla shtyhen prej dhjetë vjetësh nga qeveritë. Kështu, sipas artikullit në 2008, Norvegjia detyroi kompanitë e listuara që të rezervonin së paku 40% të vendeve të drejtuesve të tyre për gratë, për shkak të shpërbërjes. Në pesë vitet e ardhshme më shumë se një duzinë vendesh, kanë caktuar kuota të ngjashme me 30% në 40%. Edhe në Belgjikë, Francë dhe Itali, firmat që nuk përmbushin detyrimin mund të gjobiten, shpërbëhen ose ndalohen nga pagimi i drejtorëve ekzistues. Gjermania, Spanja dhe Holanda preferojnë kuotat ligjore të buta, pa sanksione. Britania zgjodhi udhëzimet.



66

për qind, krahasimisht me Europën, SHBA-të, siç janë Azia dhe Paqësori më pak se 6.

5 për qind ose Lindja e Mesme në nivelet më të ulëta në botë, me 3. 2 për qind68.

II 7. 2. 1 Krahasime në nivel mikro për Ballkanin Perëndimor

Përvojat e rajonit të Ballkanit Perëndimor kanë treguar se, kuotat ndikohen nga rritja e

numrit të grave në skenën politike dhe vetëm kështu ato mund të ndikojnë në rezultatet e

politikave. Përveç kësaj, në vend të prodhimit të kritikave dhe reagimeve të ndryshme

kundër grave, kuotat mund të zvogëlojnë diskriminimin gjinor në afat të gjatë. Prova e

kuotave në disa vende paraqitet edhe më e përzier. Përkundër futjes së një votimi

universal në vitin 1948, i cili sheh se gratë tani përbëjnë pak më shumë se gjysmën e

elektoratit, numri i përfaqësuesve gra në politikën e Ballkanit mbetet ende i kufizuar.

Evolucioni i numrit dhe përqindjes së grave në parlamentet kombëtare për disa vende, do

të paraqitet në tabelën e mëposhtme.

Nga ana tjetër, duke marrë në konsideratë analizën e Fondacionit Klinton për bordet

drejtuese të kompanive ndërkombëtare nga ku lidhja e përqindjes së grave do të paraqitej

me ndryshimin e praktikave të menaxhimit, atëherë sipas FC-së, një ndryshim i tillë do

ndikonte negativisht në fitimet afatshkurtra69 të korporatës. Nëse kjo analizë do të

vendosej në planin makro të një vendi në zhvillim, siç është edhe Shqipëria, atëherë

perceptimet negative përzgjedhje të menaxhuara nga gratë, nxisnin pyetje të hapura sipas

të cilave përftohet përgjigjja për pjesëmarrjen e ulët të grave në fushatat elektorale

vendore dhe të përgjithshme.

II. Tabela. 2. 1

68 The Economist, “Inefficient equilibrium” The profession’s problem with women could be a problem with economics itself, Women and economics, 2017 69 https://www.clintonfoundation.org/our-work/by-topic/girls-and-women

Ministrat sipas ndarjes

gjinore Serbia Mali i ZI Kosov Maqedoni Shqipëri B&H

Series1 35 22 22 19 16 8

Series2 65 78 78 81 84 92

0

35 22 22 19 16 8 0

65 78 78 81 84 92

Ballk

ani

Axis Title

%



67

Grafiku i parë paraqet në mënyrë të përgjithshme ndryshimin, ndërsa grafiku i dytë

paraqet raportin maksimal të arritur pas implementimit të kuotave në Ballkan.

II Tabela. 2. 2* Diferenca e pjesëmarrjes në parlamentet kombëtare sipas gjinive

*Burimi: UNDP mbi barazinë gjinore 2016, vendet e Ballkanit Perëndimor

Çfarë ndikon në realitetet sociale të vendeve të ndryshme, në përfshirjen e përfaqësimit

të grave si në politikat publike sektorialë si ato makro; si politikat e gjera në sfera, por

edhe ato në sfera më të ngushta, të cilat krijojnë një impakt direkt, por edhe indirekt

në trajtimin e njëanshëm të jetës sociale, si në rang kombëtar ashtu edhe rajonal në

kuptimin antropologjik të një hapësirë të përbashkët?

Siç është shprehur edhe me lart, synimi i punimit orientohet së pari të kuptojmë

implementimin e kuotave me disa shembuj historikë dhe së dyti, të gjejmë disa evidenca

suksesi nga vende të cilat demonstrojnë arritje pas implikimeve të përftuara nga sistemi i

kuotave. Por një shqetësim kryesor gjatë këtyre iniciativave lidhet edhe me dyshimin se,

a është Shqipëria një nga ato vende që përdor adoptimin e kuotave me qëllim

fitimin e kredos politike, por që nuk e ka qëllim në vetvete ndryshimin e qëndrimit

ndaj grave? A e përmbushin pjesërisht detyrimin kuotor partitë politike shqiptare,

duke e përdorur atë thjesht si instrument përfitimi në fushata apo zgjedhje

elektorale?

Nëse do të ishte kështu, atëherë ndërlidhja midis rritjes së numrit të "grave të kuotave" të

përfshira në proceset e ndërtimit të politikave dhe rezultatet e tyre, nuk do të reflektonin

në vetvete një ndikim shkakor në ndryshimin e këtyre politikave në favor të kategorisë së

grave (si pasojë, politikat shëndetësore, uljen e varfërisë, politikat e punësimit për gratë

etj). Por, duke u fokusuar në të dhënat empirike të studimeve të bëra nga vende të

0

20

40

60

80

100

Anetaret e Parlamenjt

Serbia Mali I ZI Kosov Maqedoni Shqipëri B&H

% midis burrave dhe grave e përfaqësimit



68

ndryshme, brenda një vendi do të gjenim përgjigje të ndryshme dhe indikatorë që na

lejojnë ta identifikojmë problemin dhe rezultatet në formë më të përgjithshmeii.

II. 7. 3 Vështirësia në konkurrim (a)

Mjediset jo konkurruese kanë qenë referencat e grave për mundësinë e tyre në kufizimin

e përpjekjeve për konkurrime në garat elektorale ose në proceset konkurruese të

avancimit në nivele të larta të karrierës. Kështu, disa studiues70 tregojnë se gratë

preferojnë angazhimet konkurruese, më pak se gjysma e burrave që shfaqin aftësi të

ngjashme. Disa autorë përdorën për këtë arsye një sërë eksperimentesh laboratorike71

nga ku përcaktohet se, mes meshkujve dhe femrave në mjedise jo konkurruese, gratë

mund të jenë më pak të suksesshme se meshkujt. Ky efekt duket të jetë më i fuqishëm

kur gratë konkurrojnë kundër meshkujve dhe jo kundër grave.

II 7. 4 Mitet në preferencë të burrave në pozicionet drejtuese (b)

Argumenti i mëposhtëm mund të paraqesë një sfidë shtesë për gratë që garojnë

kryesisht me meshkuj fitues, që dominojnë në të gjitha mjediset. Shpesh herë, të gjitha

këto kanë të bëjnë edhe me mentalitetin ose preferencën se një mashkull drejtues ose

lider ka më shumë të drejta natyrore për të qenë i tillë. Një mit i dytë është edhe fakti që

në rrënjët e shumë shoqërive, normat sociale nuk i shohin femrat drejtuese siç shohin

meshkujt drejtues në aktivitetin e tyre; pra, në një rol që ju takon. Po njëkohësisht janë

shfaqur nga shumë studime edhe një serë statistikash që tregojnë ose paraqesin

diskriminimin sa i takon zhvillimeve gjatë proceseve elektorale, pasi fshihet paragjykimi

që burrat kandidatë kanë më shumë shanse se sa gratë kandidate. Për këtë arsye,

Vesterlund (2007), tregon se pas studimit të tij, rezultoi se "gratë preferojnë angazhime

konkurruese më pak se gjysma e burrave me aftësi të ngjashme".

Ndërsa siç u përmend edhe më lart, Rustichini (2003), ka përdorur një seri

eksperimentesh laboratorike për të përcaktuar se, mes meshkujve dhe grave që kryejnë

konkurse të ngjashme në mjedise jo konkurruese, rezultatet e grave janë pak më të ulëta

se sa ato të meshkujve në po këto mjedise. Ky efekt është më i fuqishëm kur gratë

konkurrojnë kundër meshkujve, dhe jo kundër grave. Kjo, sipas Rustichinit mund të 70 Dawisha Karen and Parrott Bruce (editor) “Politics, Power, and the Struggle for Democracy in South- East Europe”, Cambridge University press, second edition, 1999. 71 Janiak 2003, Fairfax 2006, Lordi Davies 2011



69

paraqiste një sfidë shtesë për gratë që garojnë kryesisht me meshkujt që janë fitues të

rregullt, a) pjesërisht dhe b) të gjitha mjediset.

Kështu për rrjedhojë, një arsye e përmendur zakonisht për nivelin e ulët të drejtueseve

gra në funksionet politike, është mungesa e qasjes së kandidatëve potencialë gra në

mundësitë e rrjetëzimit joformal, krahasimisht me meshkujt72. Parë në këtë këndvështrim

meqenëse partitë politike shqiptare, janë duke u mbështetur në rrjetet e tyre ekzistuese,

komitetet e përzgjedhjes duket se shpesh mund të kufizohen/ limitohen në gjetjen e grave

të kualifikuara për t'u zgjedhur në nivelet e larta vendimmarrëse. Mirëpo duke qenë se në

shumë drejtime brenda partive, gratë kanë qenë një pjesë e vogël me role jo dominuese

(kryesisht rol lehtësues ose organizativ), për këtë arsye, ato nuk gjenden në memorien

institucionale (joformale) ose rrjetet historike të organigramave të tyre. E kështu shumë

nga funksionarët e organizmave politikë kur i referohen rrjeteve të drejtuesve73 të partisë

ose partive simotra të suksesshme, ato nuk arrijnë të krijojnë një reagim pozitiv në

perceptimin e grave në këto nivele.

Ky plan në vetvete krijon një lloj regjistri kufizues për të pasur inisiativa të reja suksesi

me gra liderë (siç do të ishte rasti i Gjermanisë, i Kancelares Merkel). Këto raste

domethënëse me sa duket nuk japin provat e mjaftueshme në konfirmimin se gratë mund

të marrin frerët e politikës në dorë74. Para se të kthehemi në dëshmitë historike mbi

ndikimin e kuotave në vendin tonë, duhet të përshkruajmë fillimisht se si mund

vlerësohen kuotat nga perspektiva e barazisë dhe efikasitetit gjinor. Nga analizat e

përgjithshme në rajone të ndryshme të botës ndikimi më i madh i kuotave rezulton në

Indi, nga ku sistemi i rezervimit të vendeve lejon një analizë shkakore. Një amendament

më 1999, ka bërë të detyrueshëm për shtetin indian të decentralizoje një sasi të

72 Vesterlund, Janiak 2003, Fairfax 2006, Lordi Davies 2011 73 Dawisha Karen and Parrott Bruce (editor) “Politics, Power, and the Struggle for Democracy in South- East Europe”, Cambridge University press, second edition, 1999. 74 Zbatimi i kuotave: Përvojat e Amerikës Latine. Zbatimi i kuotave: Eksperienca afrikane.Instituti Ndërkombëtar për Demokraci dhe Asistencë Zgjedhore.Zbatimi i kuotave: Eksperienca aziatike. Instituti Ndërkombëtar për Demokraci dhe p.sh. në Izrael, ndihma zgjedhore në mbledhjet e vitit 2002, në dhomën e ulët të parlamentit janë të rezervuara për gratë, ku partitë përdorin kuota vullnetare. Kuotat e gjinisë janë zbatuar gjerësisht, nga niveli kombëtar deri në atë lokal dhe në dhomat e sipërme dhe të poshtme të parlamenteve të ndryshme. Kuotat e kandidatëve ose vendet e rezervuara mund të rregullohen me ligjin zgjedhor ose të shkruhen në kushtetutë, të cilat zakonisht janë më të vështira për t'u modifikuar. 3.2 Kuotat e Bordeve të Korporatave. shih tabelën 2; për llojet e kuotave sipas vendit, duke përfshirë nivelin e synuar dhe përqindjen aktuale të ligjvënësve femra në nivel kombëtar për kuotat e ligjshme.



70

konsiderueshme të ndikimit politik në tre kapilaret e sistemit të qeverisë lokale, që është

konsideruar në formë të shkurtuar si rast studimor paraqitur në aneksin e disertacionit.

II. 7. 5 Paradokset e kuotave sipas prespektivës gjinore

Në referimin e literaturës së efikasitetit gjinor vërehet se, "kuotat kanë për qëllim rritjen

e drejtpërdrejtë të përfaqësimit të grave në pozita drejtuese" - Pandë (2003). Ato mund

të anashkalojnë diskriminimin duke mandatuar drejtpërsëdrejti në hapësira të caktuara,

vende të rezervuara për gratë. Në mënyrë të ngjashme, kur një strukturë e tregut të punës

pengon avancimin e një gruaje (për shembull, duke paralizuar ndërprerjet në karrierë, siç

mund të ishte periudha e pjellorisë), atëherë procesi i vendosjes së kuotave mund të

krijojë një mundësi që pengon pabarazinë e përfaqësimit në pozitat drejtuese.

Po ashtu, duket se rritja e përfaqësimit në mënyrë substanciale është një nga provat që ka

treguar se burrat dhe gratë ndryshojnë në preferencat e politikave. Për shembull, Miller

(2008), tregon se një rritje e numrit të votave të grave në Shtetet e Bashkuara ka çuar

drejtpërdrejti në një rritjen e shpenzimeve për politikat e kujdesit shëndetësor.

Besley dhe Coate (1997), përdorin një model teorik për të demonstruar se si politikat e

zbatuara shpesh pasqyrojnë preferencat e bërësve të politikave, ndërsa Pande (2003),

paraqet dëshmi shkakore të politikave të mandatuara nga ku, përfaqësimi i grupeve të

ndryshme të margjinalizuara rezulton në rritjen e avantazheve për kërkesat e këtyre

grupeve në Italinë e Jugut. Përgjatë këtyre linjave, mungesa e lidershipit femëror

përkthehet direkt në një nën përfaqësim të interesave të grave në vendimet e politikave.

Rritja e përqindjes së drejtuesve gra përmes kuotave mund të përmirësojë përfaqësimin e

interesave të politikave të gjysmës së shoqërisë dhe politikave në shërbimet sociale siç

janë: kopshte më të mira, sisteme shëndetësore më të mira, parqe, mjedise të përbashkëta

dhe më shumë gjelbërim. Sa demokratike do të ishte shoqëria e një vendi që lë jashtë

proceseve vendimmarrëse gjysmën e popullsisë (debat i thellë, mbushur me paradokse,

mund të shqyrtohet në studime ku fokusi është matja e niveleve të demokracisë).

Ndërkohë ka argumente se nënpërfshirja e grupeve etnike (ose socio-ekonomikë të

margjinalizuar)mund të preken në mënyrë të drejtpërdrejtë nga kuotat gjinore. Sipas



71

kësaj premise duke rezervuar vendet, pozicionet e caktuara për gratë ndikohen pozitat e

kandidatëve të grupeve të tjera që janë gjithashtu po aq/me shumë të nën përfaqësuar.

Paradoksalisht në këtë rast, do të na vinte në ndihmë argumenti se nëse do të kufizonim

më tej zërin e grave në përfaqësim dhe fushat e përfaqësimit, atëherë edhe burrat mund të

prekeshin në mënyrë të drejtpërdrejtë negativisht në planin e përgjithshëm të politikave

sociale/familjare.

Megjithëse ka aktorë që lobojnë kundër të drejtave të njeriut, ata kanë pasur një ndikim

jo thelbësor në kuadrin e analizave gjatë interpretimit progresiv të standardeve të DNJ75,

veçanërisht për të drejtat që kanë të bëjnë me gjininë ose seksualitetin. Në një plan të

përgjithshëm kur është fjala për ndikimin që grupet konservatore kanë pasur në hapësirat

e politikës ndërkombëtare, pamja e përgjithshme sot është ajo e regresioneve ose

pezullimit. Në këtë këndvështrim, ne jemi dëshmitarë të forcimit të marrëveshjeve

ekzistuese dhe angazhimit për zhbllokime negociatash dhe jo minimin e strukturave të

OKB-së për një sukses të qëndrueshëm në çmontimin e gjuhës regresive, në dokumentet

ndërkombëtare ashtu edhe kombëtarë për të DNJ veçanërisht DG76.

II. 7. 6 Dinamikat e kuotave

Rezultatet e kuotave mund të krijojnë tre dinamika të rezultateve si më poshtë:

Së pari kuotat mund të ndikojnë ne përfshirjen më të madhe të grave në sferat publike

dhe lidership dhe kjo na bën të kuptojmë dhe hedhim poshtë teorinë se, gratë nuk janë

shumë të interesuara për të patur pozicione të larta, të ashtuquajturat evidencat "Prima

Facie77".

Drejtimi femëror influencon dhe prodhon të ardhura reale në politikat sociale politike

ekonomike që i krijon më shumë shoqërisë, duke u bazuar në përqindjen që ato zënë në

shoqëri, pra zëri i tyre i fortë dhe i balancuar krijon ndikim real në mjedisin e përbashkët.

Evidencat për ketë mund të qartësojnë arenën politike, ku reflektohen diferenca gjinore si

në statusin ekonomik, por edhe përgjegjësinë e punës. Kjo në nivelin e përfaqësimit të

balancuar në vendimet politike ose bashkëqeverisje, është kërkuar dhe dëshiruar. Për

këtë arsye mund të pohojmë se kuotat janë masa politike të mira për të arritur qëllimin e 75 Të drejtat e Njeriut (DUDNJ Deklarata Universale e te Drejtave të Njeriut). 76 DG eshte akronim i perdorur nga autori per “te drejtat e grave dhe vajzave” 77 https://www.law.cornell.edu/wex/prima_facie



72

sipërpërmendur (Besley dhe Coate, 1997).

Në politikat e një vendi nuk ka rezultuar që ky përfaqësim ka krijuar kosto negative për

evidencat e politikave. Pra, evidencat në borde e ndërmarrjeve ose të përfaqësimit politik

në atë vende që kanë marrë masa për të induktuar kuotat si masa të uljes se hendeku

gjinor, nuk kanë sjellë ndikim jo pozitiv në proceset afatshkurtra ose afatmesme, e kështu

në vijim te rezultatet e përgjithshme. Gjithsesi, sa i takon influencës afatgjatë, akoma nuk

ka një analizë të qartë dhe shpesh herë ajo krijon një re paqartësie. Kjo nuk nënkupton të

kundërtën, por mund të themi se akoma nga kërkimet e bëra në bazë të studimeve të

kryera, nuk ka rezultuar të ketë përfundime statistikore të qarta.

Paradoksalisht duket se kuotat gjinore nuk krijojnë një reagim të qëndrueshëm në mesin

e qytetarëve-përkundrazi, dëshmitë nga kuotat politike sugjerojnë se votuesit përdorin

informacion të ri rreth asaj se si drejtueset gra kryejnë përditësimin e besimeve të tyre

për shoqërinë. Thënë kjo, ne gjejmë dëshmi se grupe të prekur nga këto politika si për

shembull- nëpunësit meshkuj, drejtues të partive dhe pronarë të firmave ose kompanive-

janë përgjigjur jo rrallë në mënyrë strategjike për zvogëlimin e ndikimin të kuotave në

rezultatet e drejtimit.

II 7. 7 Kontribuese, modele, gra të suksesshme

Shembulli i parë është ai i Malala Yousafzait78, një nga kontribuueset më të mëdha të

shekullit tonë në lidhje me ndërgjegjësimin dhe forcën e pamohueshme drejt padrejtësisë

njerëzore - siç është e drejta e vajzave për tu arsimuar. Në të vërtetë, Malala ka

mbështetur arsimin në vendin e saj të lindjes, Pakistanin, ku talebanët kishin ndaluar

shkollimin për vajzat. Por ajo u bë shpejt një model frymëzimi për gjithë botën, pasi

krijoi një rrjet virtual(nën një pseudonim) që shprehte bindjet e saj për domosdoshmërinë

e arsimit dhe fuqizimin e vajzave dhe grave. Ajo u bë e njohur me shpejtësi, pasi pasioni

dhe perceptimet e saj filluan të preknin mendjet e njerëzve rreth saj, po aq shumë sa edhe

kundërshtarët e saj. Kështu, pasi ndikimi i saj filloi të përhapej, forcat talebane vendosën

t'i japin fund këtij ndikim, i duke e qëlluar në kokë dhe qafë gjatë lëvizjes së saj nga një

shkollë në tjetrën.

78 Malala Yousafzai është një vajzë me guxim të madh. Malala ka thëne, "Nëse duam edukimin e vajzave, ne duhet të jemi të bashkuar. Nuk duhet të presim! Duhet ta bëjmë tani! "



73

Malala Yousafzai mbijetoi. Përpjekjet e saj kanë hedhur themelet e guximit për gratë e

tjera në zonën e saj dhe në të gjithë globin. Ajo është një nga shumë shembujt e grave që

frymëzojnë gratë - me anë të mendimit, bindjes, veprimit. Kjo është rruga e ndryshimit të

madh. Agjencia Ndërkombëtare e Diskriminimit njeh faktin se paragjykimet gjinore dhe

diskriminimi ndaj grave, janë ende një forcë e fuqishme negative në përqindjet

domethënëse të popullsisë botërore. Kështu, si në Shtetet e Bashkuara ashtu edhe

Europë, bashkë me shumë vende të tjera kanë bërë përparime të konsiderueshme në

drejtim të barazinë gjinore, por beteja për fuqizimin e grave është më e madhe,

veçanërisht në vendet ku dhuna dhe shtypja ndaj grave, janë ngjarje të përditshme. Kjo,

përkundër faktit se ndikimi, puna e vështirë dhe këmbëngulja e grave, sigurojnë shtresat

e strukturës dhe sukseseve të një familjeje dhe shoqërisë. Iniciativa për "Fuqizimin e

Grave" është një përpjekje globale për të promovuar fuqizimin ekonomik dhe social të

gruas, përmes formimit të grupeve të vetëqeverisura dhe vetqëndrueshme.

Historia e Yousafzait krijoi një ndikim rezonant në lajmet kryesore botërore për javë të

tëra, disa kohë më parë. Njërin prej tyre e gjeta përsëri së fundmi në Associated Press,

nga një shkrimtar me emrin Asif Shahzad. Ai shkruante se, "Pakistani, është ai vend ku

kanceri i gjirit vret më shumë gra sesa sulmet terroriste, ku nuk mund të thuash as fjalën

"gji", ndërsa lekton në universitete pikërisht rreth mamografive dhe kontrolleve kundër

sëmundjes së shekullit, pra përdorimi "për eufemizëm, " i termave ndaj sëmundjes së

kancerit të grave, kufizohej për tu trajtuar. Siç konstatohet nga të dhënat mbi diskutimet

e sëmundjes që shpesh është e mbuluar me stigmë shoqërore, ka rezultuar se "gati shtatë

në dhjetë gra në Pakistan nuk kishin dijeni për sëmundjen", rezultat ky thuajse shokues.

Paradoksalisht është po aq shokues në rastin e zonave të thella rurale të Shqipërisë ose

vendeve të rajonit ku gjejmë në masë të konsiderueshme gra dhe vajza, të cilat s'kanë

informacion si mund të parandalohet ose mbrohen nga sëmundja e kancerit të gjirit.

Pas sondazhit semi struktural të realizuar në 3 fshatra të Lushnjës (zonë e Myzeqesë), në

pjesën qendrore të vendit ku informacioni arrin më shpejt se në zona të tjera rurale, siç

janë zonat më të thella veriore, rezulton se tetë nga dhjetë gra nuk kishin dijeni për vete-

ekzaminimin e gjirit. Për pasojë, nëse do të kishte statistika më të sakta, ndoshta do të

vërenim se gratë shqiptare vdesin pothuajse sa dyfishi i shkallës së grave amerikane prej

sëmundjes. Në nivel të ndryshëm ky vrojtim do të ishte me interes të shtjellohej më tej

mbi krahasimin e grave që jetojnë në qytetet e zhvilluara dhe grave që jetojnë në zona



74

rurale në vend dhe lehtësitë për diagnostikim për pasojë, parandalimin në masë të

sëmundjes së shekullit. 79 Përfaqësues të Lartë80, ZIDDNJ81, deklaruan se, Shqipëria ka

nevojë të ngutshme për përfshirjen e më shumë grave në jetën politike, për dy arsye

kryesore:Së pari për të mbrojtur vetveten dhe së dyti, për të rregulluar çështjene

shtresave në nevojë, për të cilat burrat nuk kanë ndjeshmëri.

II 7. 7. 1 Seksizimi në politikën shqiptare

Historia tjetër, lidhet me profesionin e gazetarit në nivel kombëtar frymëzuar nga

artikulli iConor Friedersdorf i Atlantikut "Përse gratë nuk janë të mirëseardhura në

botën misogjeniste të dominuar nga meshkujt, dhe në përgjithësi të keqe të

internetit, mediave dhe politikës"? Informacione të mbledhura për dilemën, a është më

lehtë të jesh gazetar femër apo mashkull në Shqipëri, spikatim shtjellime të lidhura

me dëmin e bërë çdo ditë nga kultura dhe lidershipi te gratë që bëhet e qartë në nivele të

ndryshme. Jo rrallë herë, paragjykimet dhe terma jo adekuate(siç përmendëm edhe më

lart), janë përdorur ndaj politikaneve ose gazetareve në Shqipëri. Me kalimin e viteve që

kur edhe përfshirja e grave filloi të ishte më intensive, ndonëse ende jo e plotë në politikë

ose institucione, filloi të ndihej seksizimi në politikën shqiptare. Pavarësisht përkufizimit

të kësaj fjalë, në thelb ajo mbetet diskriminuese, ofenduese dhe e dënueshme për ata që i

aplikojnë, pasi deklarata seksiste nuk janë vetëm ato që kanë një sfond seksual. Kështu

çdo deklaratë që synon intimidimin e grave me fraza të cilat nuk kanë lidhje me

profesionalizmin e tyre, bëhet pjesë e seksizmit në politikë.

Në Shqipëri, niveli më i lartë drejtues i një gruaje pas viteve '90, është ai i ish-Kryetares

së Kuvendit, Jozefina Topalli, ose i ish-Kryeprokurores, Ina Rama (Opinion, 2017). Në

mënyrë të ngjashme kujtojmë fjalimin e Hillary Klintonit në "Konferencën e Grave në

Pekin" gjatë 1995, ku ajo deklaroi se "të drejtat e grave janë të drejta të njeriut". Të

drejtat e grave morën një konotacion të lartë në forcimin e përpjekjeve edhe gjatë

Forumit Ekonomik të Davosit në 2018-s, ku liderët botërorë morën përsipër promovimin

përpara të pjesëmarrjes së grave si një domosdoshmëri në përpjekjet e shoqërive dhe

qeverive për të siguruar mundësi të barabarta për gjithë shtetasit e tyre.

79 Emrat e fshatrave-Ngurrës, Divjak, Bishtqethëm, Qyteti Lushnjë, sondazh me pesë pyetje dhe përgjigje. 80 Zyrës për Institucionet Demokratike dhe të Drejta Njerëzore, Tiranë 2013 81 Materiale të siguruara nga zyra e ODIHR e OSBE mbi përfshirjen e grave ne jetën politike, ODIHR e OSBE 2016-17



75

KAPITULLI III HYRJE

III 3. 1 Konventat dhe deklaratat ndërkombëtare Koncepti i barazisë gjinore është ndërkombëtarisht i njohur si kriter thelbësor jo vetëm

për: a) qeverisje transparente dhe të përgjegjshme, por edhe për

b) zhvillimin e qëndrueshëm si dhe

c) kohezionin social.

Pra ky kapitull do të shqyrtojë një parim që ka qenë pjesë përbërëse në një seri (normash)

konventash dhe deklaratash ndërkombëtare, duke filluar me Konventën për Eliminimin e

të Gjitha Formave të Diskriminimit ndaj Grave (CEDAW), të miratuar nga Asambleja e

Përgjithshme e OKB-së në vitin 197982.

Në vitin 1995, Deklarata dhe Platforma për Veprim në Pekin miratuar nga OKB-ja,

përfshiu një objektiv tepër të veçantë në lidhje me "Gratë në pushtet dhe vendimmarrje".

Gjithashtu në vitin 2000, në një seancë të posaçme të Asamblesë së Përgjithshme të

njohur si “Pekin+”, pesë qeveritë riafirmuan angazhimin e tyre për qëllimet e

Konferencës së Katërt Botërore për Gratë.

Po ashtu në vitet 2000, KSOKB83 miratoi rezolutën për Gratë, Paqen dhe Sigurinë ku,

gjatë debatit SP i OKB-së, Kofi Anan, deklaroi se "paqja është e lidhur

pazgjidhshmërisht me barazinë ndërmjet grave dhe burrave..., për ruajtjen dhe

promovimin e paqes dhe sigurisë e kjo kërkon pjesëmarrjen të barabartë në

vendimmarrje"84

Së treti, në përcaktimin e objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit të OKB-së,

Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i grave, të miratuara në vitin 2010, vuri në

dukje se "gratë janë duke u përfshirë ngadalë në pushtetin politik dhe kjo kryesisht e

nxitur nga kuotat dhe masa të tjera të veçanta". Sipas Sekretarit të Përgjithshëm të IPU,

"kuotat gjithsesi mbeten të diskutueshme në disa pjesë të botës, por ato mbeten 82 OKB (faqa në net) 83 Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara,”Mbi projektin e Mijëvjecarit”. 84 Kofi Anan, në deklaratën e Pekinit plus, të vitit 2000.



76

vendimtare për progresin si komponent themelor të demokracisë – pra, përfshirjen e

barabartë gjinore në përfaqësimin politik". Pra, nuk mund të ketë asnjë pretendim të

demokracisë, pa këtë të dhënë.

III 3. 2 Përfaqësimi i barabartë

Një shoqëri gjithëpërfshirëse shoqërore konsiderohet si një parim themelor i qeverisjes

demokratike, e cila i mundëson grave të "kenë një zë" në vendimmarrje që ndikojnë në

jetën e tyre. Kjo ka të bëjë me një argument gjithnjë e më popullor se gratë kanë të drejtë

për shtetësi të barabartë dhe se "pjesëmarrja politike është e drejtë njerëzore".

Promovimi i udhëheqjes politike të femrave, u rrit dhe kjo e vendos barazinë gjinore si

një çështje të domosdoshme zhvillimi, që përveçse një çështje e të drejtave të njeriut

është gjithashtu edhe një detyrim moral.

III. 3. 2. 1 Rëndësia

Rëndësia e Përfshirjes: së pari, parlamentet si institucione përfshirëse, kanë kapacitetet

për të forcuar angazhimin qytetar dhe pjesëmarrjen demokratike në mesin e qytetarëve të

tyre. Pra, një sistem politik ku gjysma e popullsisë nuk merr pjesë plotësisht, kufizon

mundësinë për burrat dhe gratë për të ndikuar dhe për të përfituar nga vendimet politike

dhe ekonomike në mënyrë të barabartë.

Duke u përpjekur të nënkuptojmë këtë pikëpamje, legjislatura duhet të jetë

gjithëpërfshirëse, duke reflektuar diversitetet e shoqërisë që shërbejnë në shfrytëzimin e

burimeve dhe aftësitë e të gjithë komunitetit. Hulumtimet ndërkombëtare sugjerojnë se

gratë ligjvënëse kanë tendencë për të sjellë perspektiva të ndryshme mbi çështjet

politike. Prandaj, është e mundshme që të ketë "pasoja të rëndësishme për axhendën e

politikës publike, si dhe për ligjshmërinë e organeve demokratike".

3. 2. 2 Rezultat/përfitimet

Një nga përfitimet e barazisë gjinore në vendimmarrje, është demonstruar grafikisht85 në

një analizë të fundit nga Thomson Reuters, e cila tregoi se kompanitë me anëtarët e

85 Thomas Router, analiza e tij (shprehur në grafik në vijim)



77

bordit gratë, kishin rezultate më të mira nga kompanitë që s'kishin gra në bordet e tyre.

III 3.2.3 Kontradikta midis gjetjeve sasiore dhe cilësore

Rritja e kontradiktave midis gjetjeve sasiore dhe cilësore - dhe, në përgjithësi, midis

kërkimit dhe "botës reale" - sugjerojnë nevojën për të rishikuar atë që mund të

shpjegojnë nivelet e ndryshme të përfaqësimit politik femëror. Një vështrim më i afërt në

literaturën ekzistuese siguron disa të dhëna se si të hartohet një qasje alternative.

Pavarësisht nga universalizimi i tyre, pohohet se shumë studime të mëdha nuk analizojnë

në të vërtetë tendencat rajonale, por përgjithësohen në bazë të mostrave specifike të

vendeve (Caul, 1999; Rosenbluth et al., 2006; Yoon, 2004). Në mënyrë të ngjashme,

shumica e studimeve të vogla86 ofrojnë njohuri të hollësishme për rastet individuale, por

pothuajse gjithmonë i vendosin gjetjet e tyre në lidhje me analizat e kryera në rajone të

caktuara të botës (Bruhn, 2003, Dahlerup dhe Freidenvall, 2005).

Këto tendenca sinjalizojnë potencialin e analizës krahasuese cilësore (QCA) për të

shpjeguar variacionet ndërkombëtare në përfaqësimin e grave. Kjo qasje synon të

kapërcejë metoda sasiore dhe cilësore duke zhvilluar akte të teknikave për të studiuar

popullatat e mesme, të cilat përfshijnë formalizmin e krahasuar si një mjet për të

përfshirë informacionin nga një mostër më e madhe, duke ruajtur integritetin e rasteve

individuale. Analitikisht, kjo qasje mbështetet në dy ide kryesore: (1) kombinim shkakor,

në kuptimin që efektet e kushteve individuale mund të varen nga prania ose mungesa e

kushteve të tjera; dhe (2) barazimi, ose nocioni se mund të ketë rrugë të shumta

shkakësore për të njëjtin rezultat (Ragin, 1987, 2000). Lidhur me këtë qasje alternative

mund të sigurojmë së pari një hartë të tendencave rajonale të mesatares botërore të

përfshirjes së grave ne parlamentet kombëtare.

III 3. 2. 3. 1 Të dhënat e para statistikore për 188 vendet e botës

për vitin 2013, nga IPU.

Të dhënat e mbledhura nga IPU që nga viti 1997 tregon se ndërsa ka një tendencë

përgjithësisht lart, progresi në rritjen e numrit të grave në parlamentet kombëtare ka qenë

i ngadalshëm. Në janar 1997, mesatarja botërore për gratë në parlament ishte 11. 7 për

86 Studimet politike: 2010 VOL 58, 886-908 © 2010 Autori. Studimet Politike © 2010 Shoqatat Studimeve Politike 10.1111 / j. 1467-9248.2010. 00833. x



78

qind. Deri në korrik 2013, rreth 15 vjet më vonë, ajo është rritur në 20. 9 për qind, por

është ende shumë më e vogël se e ashtuquajtura e "pakicës kritike" prej 30 për qind e

nevojshme për gratë për të ndikuar vendimmarrjen. Në normën aktuale, Objektivi i

Zhvillimit të Mijëvjeçarit të OKB-së i barazisë gjinore, ka të ngjarë të marrë një tjetër

gjysmëshekulli për të arritur. Tabela 1 tregon mesataret rajonale për gratë në parlamentet

kombëtare në bazë të anketës Ndër parlamentare të Bashkimit të 188 vendeve.

III Tabela. 3. 1 Ndarja rajonale e mesatares së përfshirjes së grave në parlamentet kombëtare (Tetor 2013)

Rajoni Dhoma e ulët %

Dhoma e lartë %

Të dyja bashkë %

Amerika 24. 8 25 24. 9

Vendet Nordike 42. 0 ____ 42. 0

Europa (OSCE) 24. 5 22. 6

Europa (OSCE pa vendet nordike) 22. 8 22. 6

Afrika subsahariane 21. 1 18. 8

Azia 19. 1 13. 8

Shtetet Arabe 17. 8 7. 6

Pacifiku (me Australinë) 13. 1 39. 8

Burim: IPU - Gratë në parlamentet kombëtare sipas rajoneve

Shpjegim: Të trajtuara në grafik, këto të dhëna na tregojnë se vendet nordike janë shtetet me përfshirjen

më të madhe të grave në proceset vendimmarrëse, e më pas do mundohemi të trajtojmë nëse ky raport

është si pasojë e procesit të demokratizimit të këtyre vendeve ose ky fenomen i parapriu këtij procesi. Sipas

analizave ndërkombëtare përfaqësimi më i madh i grave në nivelin parlamentar, shihet të këtë ndodhur në

ato vende në të cilat kuotat janë te ligjëruara87. Nëntë nga 10 vendet me rritjen më të madhe të grave

deputete (në dhomat e ulëta), kishte miratuar një kuotë zgjedhore, ndërsa shtatë nga nëntë shtëpive të

ulëta, ku numri i grave deputete është ulur, nuk kishte sistem të kuotave. Nga 48 vendet ku u mbajtën

zgjedhjet, gratë fituan 24 për qind të vendeve në parlament në vende me kuotat ligjëruar dhe 12 për qind të

vendeve ku janë përdorur ka kuota.

Si rrjedhim, po ti hedhin një vështrim, Konventës për Eliminimin e të gjitha formave të

Diskriminimit ndaj Grave (CEDAW), do të shohim se në Nenin 4, thuhet se "masat e

përkohshme të veçanta të tilla si kuotat, janë të nevojshme për "të filluar"

përfaqësimin politik të grave", veçanërisht në vendet ku gratë kanë qenë tradicionalisht

87 Insituti i Studimeve Gjinore, 2015



79

të nën përfaqësuara në legjislatura kombëtare.

Kjo konventë vë në dukje se, masat e tilla kanë për qëllim të jenë të përkohshme, duke i

dhënë fund "kur objektivat e barazisë së mundësive dhe trajtimit janë arritur". Në

praktikë, kjo do të thotë se, gratë marrin mbështetje fillestare për të hyrë në jetën

politike, deri sa ato kanë fituar mundësinë e mjaftueshme për tu njohur e për tu thyer

mitet se burrat mund të na përfaqësojnë më mirë se gratë.

III 3. 2. 4 Pro barazisë së mundësive ose barazisë së rezultateve

Avokatët e kuotave gjinore tregojnë për faktin se, femrat në shumicën e vendeve

përfaqësojnë 50 për qind të popullsisë dhe duhet, pra, të jenë përfaqësuara në mënyrë të

barabartë në vendimmarrje dhe rolet udhëheqëse. Ata përmendin përparimin e

ngadalshëm në arritjen e këtij objektivi, dhe argumentojnë se ndërhyrje e tillë është e

nevojshme për të kapërcyer ligjet dhe praktikat diskriminuese. Kritikët pyesin nëse duke

përdorur kuotat gjinore të përfaqësimit parlamentar i grave "fast-track" është e drejtë,

dhe nëse strategjitë e tjera mund të jenë më efektive dhe më pak përçarëse.

Ekspertja e kuotave, Drude Dahlerup, bën dallimin midis qasjes "së përshpejtuar" duke

përdorur - kuotat ligjore - për të rritur drejtpërdrejt numrin e grave në parlament, dhe

"udhë në rritje" që përfshin një gamë të strategjive të tilla si trajnimi dhe programe te

këshillimit për gratë kandidate, si dhe nevoja për ndryshime më të gjera shoqërore dhe

kulturore që adresojnë pabarazinë gjinore.

Teoricienët e demokracive liberale, kundërshtojnë kuotat gjinore pasi thonë se ato

minojnë parimin e meritës. Parimi i meritës është një koncept i rëndësishëm teorik e

natyrshme në ligjet e mundësive të barabarta dhe të dizajnuara për të shmangur

diskriminimin. Ajo mbështet praktikat e punësimit në shërbimet publike në demokracitë

liberale të tilla si Shtetet e Bashkuara dhe Australi, dhe do të thotë se vendimet që kanë

të bëjnë me punësimin duhet të "bazohen vetëm në aftësinë relative, njohurive dhe

aftësive pas konkurrimit të drejtë dhe të hapur, i cili siguron që të gjithë të marrin

mundësi të barabarta". Në zemër të këtij, debati është nëse parlamentet duhet të synojë

për barazinë e mundësive ose barazinë e rezultateve. Dahlerup përshkruan se si kuotat

gjinore të kërkuara për të zgjeruar nocionin klasik liberal të mundësive të barabarta, në



80

të cilën pengesat formale për barazinë janë hequr, për të përfshirë "barazinë e rezultatit",

e cila merr parasysh faktorë të tjerë që pengojnë gratë kandidate:

* Cilët janë faktorët?

¥ Kufizimet morale (mendësia)

¥ Kultura politike,

¥ Ekonomia,

¥ Faktorët tradicionalë.

Argumenti është se, praktikisht, mundësitë reale të barabarta nuk ekzistojnë

megjithëse barrierat formale janë hequr88. Diskriminimi i drejtpërdrejtë dhe një

model kompleks i barrierave që janë të fshehura, të cilat parandalojnë gratë nga të qenit

të zgjedhura si kandidate, duke hequr në këtë mënyrë edhe pjesën e tyre të ndikimit

politik. Pra, me pak fjalë, ashtu siç mundohemi t'i mëshojmë idesë se përdorimit të

masave konkrete-kuotat dhe format e tjera të masave pozitive siç janë të gjitha pjesë të

diskriminimit pozitiv, janë kështu një mjet drejt barazisë së rezultatit. Pra, midis dy

trajtimeve të përmendura me sipër mund të paraqiten dy qasje kryesore a) pikëpamja e

barazimit të mundësive dhe b) pikëpamja e barazisë së rezultatit. Duke u nisur në

trajtimin që i kemi dhënë të parës në indikatorët siç janë: mentaliteti, kultura politike,

ekonomia, faktorët tradicional dhe mite të shumta..., të cilët pengojnë natyralitetin e

arsyeshëm të pikëpamjes së parë, atëherë ngelet të synojmë në të dytën.

III 3. 2. 5 Vështrim mbi vendet skandinave

Ka disa faktorë që shpjegojnë zhvillimin e përfaqësimit të grave në vendet skandinave

dhe më kryesisht në Suedi.

Së pari, faktorë institucionalë do të konsiderohen: sistemet elektorale, madhësitë e

qarkut, karakteristikat e listave të partive politike, ideologjitë e partive, rregullave e tyre,

pjesëmarrja e grave parlamentare, ndikimin e tyre në politikë e jetën e vendit.

Së dyti, faktorët socio-ekonomike të tillë si pjesëmarrja e grave në fuqinë punëtore,

niveli arsimor i grave, si dhe zhvillimi i sistemit të mirëqenies, mund të kenë një efekt

88Johan P. Olsen, “The Many faces of Europeanization” fq. 8 (on line version)



81

pozitiv mbi pjesëmarrjen e grave parlamentare.

Së treti, faktorët kulturorë si feja dhe qëndrimet ndaj barazisë gjinore, janë theksuar

gjithashtu gjatë disertacionit. Sistemi i përfaqësimit proporcional (sistem listë parti) e

shoqëruar me zhvillimin e hershëm si në rastin e sistemit të mirëqenies suedeze, që jep

mundësi për gratë jo vetëm për të studiuar dhe për të fituar punësim, por krijon edhe

nivele më të ulëta të fertilitetit dhe përkatësitë laike/fetare, janë komponentë të

rëndësishëm për të shpjeguar nivelin e lartë të grave në parlamentin suedez. Megjithatë,

komuniteti hulumtues ende e ka të vështirë për të dhënë shpjegimet për ndryshim në

përfaqësimin e grave në të gjithë vendet me kalimin e kohës. Pse, për shembull,

përfaqësimi i grave në Suedi rritet në vitet 1970, në një kohë kur sistemi zgjedhor ka

qenë i paprekur për më shumë se 50 vjet?

III 3. 2. 6 Zhvillime empirike në Suedi dhe gjetkë89

Në krahasim me parlamentet kombëtare në mbarë botën, Suedia gëzon përqindjen më të

lartë të grave deputete. Në zgjedhjet e fundit të përgjithshme në Suedi në vitin 2002,

parlamenti i përbërë nga 45 për qind gra, shifër kjo jashtëzakonisht e lartë në krahasim

me mesataren ndërkombëtare prej 15 për qind90 në gjithë botën. Për shkak të këtij

përfaqësimi të lartë të grave në politikë, studiues dhe gratë aktiviste kanë ngritur pyetjen:

Si ka ardhur kjo? Pse Suedia (dhe 3 vendet skandinave) të kenë një përfaqësim të tillë të

lartë politik të grave?

Besoj se është shumë e rëndësishme të theksohet, megjithatë, se përqindja e grave në

parlamentet suedeze dhe skandinave, u rritën shumë ngadalë në fillim. Në vitin 1971, 50

vjet më vonë pas mundësisë së votimit të grave në vendet Skandinave, përfaqësimi i

grave në parlamentin suedez ishte vetëm 14 për qind. Vetëm gjatë viteve 1970,

përfaqësimi i grave filloi të rritet. Në vitin 1988 ajo ishte rritur në 38 për qind. Në

zgjedhjet e përgjithshme të vitit 1991, u ul për herë të parë në nivele të dukshme, për t'u

rritur përsëri gjatë viteve 1994, 1998 dhe 2002.

89Ndër të tjera shohin Duverger 1955, Hoecker 1998, Inglehart dhe Norris 2003, Kaiser 2001, Kenworty dhe Malami 1999, Lovenduski dhe Norris 1993, Matland dhe Studlar 1996, Matland 1998, Nelson dhe Chowdhury 1994, Norris 1987, Reynolds 1999, Rregulla 1981, 1987, Rregulla dhe Zimmerman 1994. 90 (www.ipu.org).



82

Ndërkohë që, disa studiues skandinavë siç është edhe Kjaer, kanë ngritur një pyetje nëse

ky kufi mund të ndryshojë, ku qëllimet normative për gratë janë edhe më të larta dhe se

përfaqësimi mund të ketë arritur në një gjendje të ngopjes (KJAER 2000, 2001, 2003

Freidenvall). Sipas KJAER, kjo shifër është domethënëse në momentin kur ajo s'ka

ardhur si pasojë e incidenteve në procesin e përzgjedhjes zgjedhore, por për shkak të

faktit se potenciali për rritjen e numrit të grave në parlament, është parë si kapital.

Kështu, përparimi për gratë në politikat skandinave është një fenomen i 30 viteve të

fundit, nisur që nga 1970, vit ky i konsideruar si faza fillestare. Prandaj, vendet

skandinave paraqesin një udhë rritje, pushimi në një rritje graduale në përfaqësimin

politik të grave (Dahlerup & Freidenvall 2003) që mund të na nxisin në përftimin analitik

të modeleve të suksesit.

Por ndërkohë, çka do të na shërbente më së shumti, është nëse vendet skandinave kanë

pasur një përfaqësim gradual të natyrshëm nga faktorët ekonomiko-social-kulturor apo

nëse kanë përdorur parimin e kuotave për të krijuar mundësi dhe akses më të lartë në

zhvillimin e "agjencisë" të përmendur më sipër), për kategorinë që përbën gjysmën e

popullsisë të vendeve në veçanti, po dhe botës në tërësi.

Ø Lista e kryetareve të shteteve femra nga 1990-2014

Gjatë kësaj liste, ajo çka do të bjerë në sy është që vendet nordike kanë qenë më të

orientuara për të zgjedhur kryetar shtetesh gra dhe më së shumti këto janë vendet që

kanë një orientim më të theksuar demokratik.

Vende si San Marino, Kanada, Haiti, Irlanda, Finlanda, Zelanda e Re, Norvegjia, Zvicra

përgjithësisht kanë një valencë më të ekuilibruar në lidhje me barazinë gjinore, e,

ndërkohë këto vende janë vende me zhvillim të lartë, indeksuar në ekonominë botërore si

vende të pasura. Po të shohim indikatorët ndërlidhës do të kuptojmë që, në disa nga këto

vende, janë përdorur kuota ligjore e disa të tjera kuota vullnetare.

III 3. 3 Institucionet Ndërkombëtare dhe sanksionet (studim rasti)



83

Një nga organizatat që do të trajtohet gjatë procesit të hulumtimit është edhe OBT91, një

organizatë me një vend një votë e drejtuar nga anëtarët. Në praktikë, megjithatë, ekziston

një zakon i gjatë i qëndrimit të vendimmarrjes "me konsensus" dhe shtetet e pasura

ushtrojnë ndikime jo proporcionalë brenda organizatës.

Ndërkohë që, disa nga vendet më pak të zhvilluara nuk përfaqësohen as në Gjenevë dhe

nuk kanë kapacitet minimal për të marrë pjesë në seancat negociuese, vendet më të

pasura kanë shtabet e mëdha të specialistëve të tregtisë, avokatëve dhe ekipeve të

ekspertëve negociues. Për më tepër, korporatat e fuqishme transnacionale kanë qenë të

suksesshme në lëkundjen e politikës tregtare për t'iu përshtatur interesave të tyre.

Në këtë organizatë ndërkombëtare të vendosur në Gjenevë, për të mbikëqyrur serinë e

marrëveshjeve tregtare që kishin dalë nga "Raundi i Uruguait", u negociua mbi një

marrëveshje të tregtisë ndërkombëtare të quajtur Marrëveshja e Përgjithshme mbi

Tregtisë dhe Tarifave ("GATT") e cila ndërmorri të zbatojë një proces të zgjidhjes së

mosmarrëveshjeve në lidhje me të drejtat dhe detyrimet e anëtarëve, sipas këtyre

marrëveshjeve. Kështu, që nga janari i vitit 2002, 144 vende janë anëtare të OBT-së.

Përfaqësuesit qeveritarë të këtyre vendeve drejtojnë aktivitetet e organizatës duke ju

përmbajtur paketës së të drejtave që është burim i kërkimit tonë.

Në fokusin e studimit jo më kot, do të vendoset teoria kryesore ekonomike, që sugjeron

se, tregtia ndërkombëtare është e dobishme për të gjitha vendet dhe qytetarët e tyre. Ky

besim bazohet në idenë e "përparësisë krahasuese92, nga ku “secili vend duhet të

përqendrohet në atë që bën më mirë, pra të tregtisë për produkte të tjera në mënyrë që të

arrijë më së shumti të ashtuquajturën, shpërndarje efikase të burimeve në ekonominë

globale dhe nivelet më të larta të prodhimit dhe rritjes në të gjitha vendet”.

Supozohet se tregtia çon në rritje, e cila nga ana e saj nxit zhvillimin kombëtar dhe

zvogëlon varfërinë. Ndërsa, është e njohur se tregtia prodhon dy anët e medaljes si

"Fitues" dhe "humbës" në çdo ekonomi. Por po kjo teori shpjegon se megjithëse

"humbësit" mund të kompensohen nga fitimet neto, gjithësesi, provat nuk i mbështesin

tërësisht këto supozime të thjeshta. Për më tepër, "avantazhi krahasues" në disa vendeve

është paga e tyre e ulët, rregullat e dobëta mjedisore dhe standardet e ulëta të punës.

91Organizata Botërore e Tregtisë, GATT 92 WTO (World Trade Organization); Organizata e Tregtisë Botërore, OBT



84

Bazuar politikave dhe misionit të OBT, avantazhi krahasues i bazuar në shfrytëzimin e

grave dhe mjedisit është i papajtueshëm me të drejtat e njeriut dhe qasjen e zhvillimit

njerëzor, pavarësisht nga përfitimi i perceptuar ekonomik ose efikasitetit për vendin.

Koha, puna, seksualiteti dhe shëndeti, rezultojnë nga studimet e rasteve (ofruar nga zyra

e OBT-së Gjenevë, 2016) të janë shfrytëzuar, në ndjekjen e fitimeve nga tregtia, në

vende të ndryshme të botës. Disa qeveri në fakt, kanë protestuar hapur ndaj seksizmit për

të rritur të ardhurat tregtare të vendit të tyre, për shembull, duke përdorur “paga të ulëta

të grave si bazë për të konkurruar ndërkombëtarisht në industritë e eksportit” ose

“përmes fushatave për të inkurajuar gratë e martuara për të bërë punë në shtëpi”93.

Për më tepër, burrat dhe gratë përjetojnë varfëri ndryshe, psh: gratë nuk kanë mundësi të

barabartë me burrat apo kontroll të njëjtë mbi burimet, po ashtu ato nuk gëzojnë mbrojtje

të barabartë të të drejtave të njeriut, dhe rolet e tyre janë të dallueshme në terma të

prodhimit dhe riprodhimit. Për këto arsye, gratë dhe burrat mund të përfitojnë ose të

dëmtohen nga tregtia e politikave në mënyra të ndryshme. Po ashtu, ata mund të

përgjigjen ndryshe nga stimujt ekonomikë të ngritur në kuadrin e strategjivë të zgjedhura

nga qeveritë. Megjithatë, politika e tregtisë, ka tendencë të jetë inspektor i verbër dhe i

heshtur në ndikimin gjinor.

III. 3. 3. 2 Bashkimi Europian dhe politikat gjinore.

Politika e barazisë mes burrave dhe grave është një proces i gjatë në organizmin e

Bashkimit Europian. Megjithatë, duhet të na shtojë interesin fakti se, shumë zhvillime

pozitive në këtë fushë po vihen në provë. Ndërkohë në kontekstin e pabarazisë së

vazhdueshme ekonomike dhe rritjes së intolerancës, si në rrjetet sociale po ashtu edhe në

sferën publike, është thelbësore të theksohet që BE vijon të ripohojë në mënyrë të

vazhdueshme angazhimin e fortë 94 ndaj barazisë gjinore, vendosur në traktate të

ndryshme që nga fillimi, menjëherë pas Traktatit të Romës, ku u përfshi qartazi dispozita

mbi pagën e barabartë.

93 OBT, Raport 2017 94 Johan P. Olsen, “The Many faces of Europeanization” fq.8, burimi online: http://www.ceses.cuni.cz/CESES-141 version1 Olsen The many faces of Europeanization 2001.pd



85

Historikisht, parimi i barazisë midis burrave dhe grave është vendosur në traktatet e BE-

së, që nga viti 195795. Që atëherë e deri më sot, është bërë përparim i pamohueshëm në

këtë drejtim, pasi dukshëm gratë kanë përfituar nga arsimi dhe si pasojë kanë rritur

ndjeshëm praninë e tyre në tregun e punës. Në vijim, Raporti i Bashkimit Europian96 na

tregon se iniciativa të reja janë shfaqur në të gjithë kontinentin Europian, në drejtim të

fushave të ndryshme siç janë:

¥ punësimi,

¥ lufta kundër dhunës me bazë gjinore,

¥ transparenca në lidhje me pagën, arsimin,

¥ vendimmarrja (shih raportin e BE 2017).

Në këtë raport janë identifikuar dhe përcaktuar gjithashtu në nivel sasiorë, edhe

pabarazitë e mbartura, por edhe ato të krijuara rishtazi. Për shembull, nëse BE-ja në

tërësi ka përparuar në disa mënyra gjatë viteve të fundit, ka po ashtu shenja mjaft

shqetësuese që në disa raste shtetet anëtare kanë lëvizur në drejtime ndonjëherë të

kundërta dhe se në disa raste janë evidentuar edhe shfaqje regresi. Shembuj të tillë, për të

kuptuar edhe më mirë këtë analizë do trajtohen në vijim. Qeveritë, janë produkte të

shoqërive te cilat drejtojnë, por, ndoshta nuk do të ishte e tepërt të cilësonim se në

Ballkanin Perëndimor, janë kryesisht shoqëritë ashtu si dhe qeveritë, që qëndrojnë në

rrugën drejt progresit.

Raporti i Bashkimit Europian, 2017, mund të shërbejë si një mjet i dobishëm

diagnostikimi dhe llogaridhënie, po ashtu si mund të na ndihmojë të përshtatim dhe të

orientojmë politikattona për të vazhduar këtë kërkim në mënyrën më efektive, për të

identifikuar disa nga problematikat me të cilat përballemi vazhdimisht në shoqëritë tona.

Një tipar tepër i rëndësishëm, për sa i takon iniciativave të kahershme gjinore është të

kuptohet se rritja e vetëdijes që barazia ende nuk mund të jetë një veprim “Marshall” ose

politik, pasi ajo nuk është arritur plotësisht në të gjitha shtetet, shoqërinë civile dhe

partnerët socialë brenda vetë BE-së. Mirëpo kjo retorikë, nuk duhet të pengojë ose

zmbraps përpjekjen për konvergjencë në drejtim e duhur të synimit fundor.

95 Human Rights Report, EU @2016. 96 https://ec.europa.eu/sustainable development goals/2017 annual colloquium fundamental rights 2017



86

"Ne mund të arrijmë barazinë, por vetëm nëse të gjithë e kuptojmë se asgjë nuk është e

pakthyeshme dhe në të njëjtën kohë, që asgjë nuk është e pashmangshme, përderisa

flasim dhe ngrihemi lart. Kjo është arsyeja pse të gjithë aktorët duhet të bashkojnë forcat

për të përmbushur këtë premtim. Shpresojmë që ky raport do të frymëzojë dhe motivojë

të gjithë ju që të vazhdoni të zbatoni synimin e barazisë gjinore"97.

Angazhimi i vazhdueshëm i BE98 ndaj hendekut gjinor, (sipas analizave 2016-2018) po

zhvillohet në një kontekst të pasigurisë në terma ndërkombëtarë. Nuk ka dyshim që në

planin makroekonomik, duhet patur parasysh se Europa po del nga një periudhë

recesioni; megjithatë sipas ekonomistëve, prodhimi po tejkalon nivelet e para krizës dhe

rezultatet e tregut të punës janë përmirësuar, por paralelisht performanca e punësimit po

vijon të ndryshojë pak midis shteteve anëtare.

Së fundmi edhe me rritjen e flukseve migratore, ky proces, në vetvete ka përforcuar

nevojën për politika me efektive për integrimin e shtetasve të vendeve të treta në

komunitetin Europian. Duke u fokusuar në frontin socio-politik, BE-ja po përballet me

shqetësimet jo të vogla si jo tolerancës ose rritje të pabarazive sociale dhe varfërisë.

Në këtë kontekst, BE-ja vazhdon të ndjekë detyrimin e Traktatit për të promovuar

barazinë gjinore dhe angazhimin strategjik afatmesëm me synimet më afatgjata të

akorduara bashkë me partnerët globalë, në kuadër të Objektivave të Zhvillimit të

Qëndrueshëm të OKB-së99 për strategjinë e 2030-s.

Ky raport,100 merr në konsideratë progresin në zbatimin e angazhimit strategjik për

barazi gjinore, duke paraqitur numër të madh provash për tendencat kryesore të

përcaktuar:

¥ për të siguruar llogaridhënien, në të shqyrtohen veprimet e BE-së dhe shpjegohen

arritjet për vitin 2016, si nga ana e Komisionit ashtu edhe shteteve anëtare;

¥ si një burim potencial frymëzimi, ku theksohen edhe praktikat më të mira të

shteteve anëtare dhe projektet inovative të mbështetura nga vetë B.Europian.

97 Commissioner Vĕra Jourová, 2017 98 Angazhimi Strategjik i vitit 2016-19 për Barazi Gjinore 99 Johan P. Olsen, “The Many faces of Europeanization” fq.8, burimi online: http://www.ceses.cuni.cz/CESES-141-version Olsen The many faces of Europeanization 2001. pdf 100 Europan Union, Raporti 2017 mbi Barazinë Gjinore.



87

Në këtë raport çdo vit analizohen zhvillimet, si ato afatshkurtra për 12 muajt e fundit,

ndryshimet afatmesme duke filluar që nga viti 2010, por njëkohësisht si kontribut i

veçantë është konsideruar edhe monitorimi në zhvillimin e Axhendës së Kombeve të

Bashkuara deri në vitin 2030-të e disa SDG të tjera, të cilat, përfshijnë disa tregues të

rëndësishëm në lëmin e perspektivës gjinore.

Kështu nga pika "e" "g" dhe "i" në raport kërkohet:

e) sigurimi i plotë i pjesëmarrjes së grave dhe mundësive të barabarta për udhëheqje në

të gjitha nivelet e vendimmarrjes në jetën politike, ekonomike dhe publike.

g) të ndërmerren reforma për t'i dhënë grave të drejta të barabarta për burimet

ekonomike, si dhe aksesin ndaj pronësisë dhe kontrollit mbi tokën dhe forma të tjera të

pronës, shërbimeve financiare, trashëgimisë dhe burimeve natyrore, në përputhje me

ligjet kombëtare.

i) miratimi e forcimi i politikave të shëndosha për legjislacionin e zbatueshëm për

promovimin e barazisë gjinore, fuqizimin e të gjitha grave e vajzave në të gjitha nivelet.

III. 3. 3. 2. 1 BE në promovimin dhe nxitjen e barazisë

Arritjet e Bashkimit Europian në nxitjen e barazisë midis grave dhe burrave, kanë

ndihmuar për të ndryshuar për të mirë jetën e shumë qytetarëve europianë.

Ndonëse ende ekzistojnë pabarazitë, BE-ja ka bërë përparim të rëndësishëm gjatë

dekadave të fundit. Kjo kryesisht vihet në dukje ne dokumentin e vitit 2015-2018 të

Bashkimit Europian, falë të cilit paraqitet:

¥ Legjislacioni për trajtim të barabartë

¥ Integrimit gjinor (integrimi i perspektivës gjinore në të gjitha politikat e tjera);

¥ Masat specifike për avancimin e grave.

Megjithatë, konkludojmë se boshllëqe gjinore gjenden në mënyrë të dukshme në tregun e

punës, pasi gratë ende janë të mbi përfaqësuara në sektorët me paga më të ulëta, por nga

ana tjetër të nën përfaqësuara në pozitat vendimmarrëse. Nga ana tjetër disa tendenca



88

inkurajuese do të përfshinin rritjen e numrit të grave në tregun e punës dhe nxitjen për

përparimin e tyre në sigurimin e arsimit dhe trajnimit në vazhdimësi.

Duhet pasur parasysh se, pabarazia gjinore në BE është zvogëluar gjatë gjithë historisë së

krijimit te saj dhe përparime të rëndësishme drejt barazisë janë bërë duke filluar kryesisht

nga krijimi e në vijim, duke veçuar së fundmi edhe përfaqësuesen e lartë, Frederika

Mogerini, si niveli më i lartë i përfaqësimit sa i takon politikave të jashtme në BE.

Megjithatë, pavarësisht këtij progresi, pabarazia gjinore në Bashkimin Europian vijon të

shfaqet në shumë forma të tjera, të pêrmëndura më sipër, siç do të përmblidhnim:

1. pabarazinë në përfaqësimin dhe pjesëmarrjen politike të grave,

2. ndarjen profesionale,

3. boshllëkun e pagave gjinore dhe shpërndarjen e pabarabartë të fuqisë punëtore

shtëpiake.

Kështu vetëm në 20 vitet e fundit, ka pasur çështje të reja për djemtë/burrat, që shprehen

me arritje dhe boshllëqe në arsim, temë kjo e diskutuar në disa panele, studime apo

publikime shkencore të. Këshillit Europian101. Zbutja e pabarazisë gjinore ka qenë

qëllimi i disa pjesëve kryesore të legjislacionit, trajtuar nga insitucionet europiane,

referuar. Kështu që nga viti 2000, Forumi Ekonomik Botëror rendit Bashkimin Europian

si një nga rajonet më të mira në aspektin e barazisë gjinore nga 135 vende të përfshira

gjithësej. Në vijim paraqiten pesë fusha prioritare me arritje në këtë drejtim në shumicën

e vendeve anëtare të Bashkimit102 :

§ Rritja e pjesëmarrjes së femrave në tregun e punës; pavarësia e barabartë

ekonomike;

§ Zvogëlimi i pagës gjinore, i të ardhurave dhe i boshllëqeve të pensioneve, duke

luftuar kështu varfërinë midis grave;

§ Promovimi i barazisë midis grave dhe burrave në vendimmarrje;

§ Luftimi i dhunës me bazë gjinore, mbrojtja dhe mbështetja e viktimave;

§ Promovimi i barazisë gjinore dhe të drejtave të grave në të gjithë botën.

101 European Council, 2016 (www.europeancouncil) 102 Progress is reported every year and presented in a Report on Equality between women and men.



89

Ky angazhim strategjik i Bashkimit Europian, ka përcaktuar qartë objektivat në fushat

prioritare dhe identifikon më shumë se 30 veprime konkrete. Kështu, riafirmohet një

angazhim serioz i institucioneve europiane për integrimin gjinor: Një perspektivë e

barazisë gjinore ëshë integruar në të gjitha politikat si dhe programet e financimit të BE-

së. Angazhimi strategjik gjithashtu, mbështet zbatimin e dimensionit të barazisë gjinore

në strategjinë europiane që përfundon në vitin 2020.

Në anën tjetër, Shqipëria si vënd aspirant i BE-së, vendosur qartë ndaj direktivave të

udhëzuara drejt përafrimit të lgjistlacionit vëndas me atë të BE-së, kryesisht Acquis

Comunitaire, ka vendosur si prioritet edhe çështjen e barazisë gjinore si një objektivë

drejt përmbushjes pas ratifikimit të një sërë Konventash lidhur me mbrojtjen dhe

eleminimin e të gjitha formave të diskriminimit të grave dhe vajzave103. Kështu një sërë

amendimesh janë ndërmarrë gjatë 2012-s në Kodin Elektoral Shqiptarë, që do të

paraqiten në kapitujt vijues.

Ndërkohë që disa nga faktorët ndarës në BE, duket të jenë konsideruar nga Instituti

Europian për Barazi Gjinore, i cili, ka arritur në vlera Indeksore të Barazisë Gjinore, që

ofrojnë me kalimin e kohës një masë krahasimore për shtetet anëtare, në një sërë fushash

të rëndësishme për hartimin e politikave Europiane. Përparësia e përdorimit të një

indeksi të tillë ka krijuar mundësinë e përdorimit të një mase të vetme për të monitoruar

dhe ndjekur ecurinë e përgjithëshme midis vendeve të ndryshme. Po ashtu, kombinimi i

treguesve të ndryshëm i jep përparësi kësaj sfidë për të arritur ndryshime reale të të

menduarit në këtë aspekt.

Në një studim më të fundit104, BE-28 (akoma jo 27) arriti përmirësime në rezultatin e

përgjithshëm prej 52.9 me me tregues të ngadaltë por të vazhdueshëm, krahasuar me

lëshimet e mëparshme të Indeksit të 2005-s dhe 2010-s. Ky indeks kombinon fushat e

punës, parave, njohurive, kohës, fuqinë dhe shëndetin, gjithashtu merr në konsideratë

pabarazitë dhe dhunën ndërsektoriale në disa aspekte për kategorine e vajzave dhe grave.

Sipas një profesorit të mirënjohur Henin të Universitetit të Oksfordit, "karakteri i

popullsisë tregon së vendet me përparim më të lartë në këtë fushë janë ato me popullsi

relativisht të vogël". Suedia aktualisht është nje vend me një rezultat të përgjithshëm

103 EU Stretegy for Equality between women and men (2010-‐2015). 104 Bashkimi Europian, Komijoni dhe ceshtjet gjinore.



90

prej 74. 2 (pak poshtë nga rezultati i saj 74. 4 në vitin 2010). Hartografia e paraqitur në

studimin e tij, gjithashtu tregon se ekzistojnë modele gjeografike të dallueshme për

barazinë gjinore në të gjithë BE-në, me vendet e jugut dhe lindjes që aktualisht po

shënojnë statistika më të ulëta.

Rumania është një nga vendet që ka shënuar një përmirësim të dallueshëm gjatë këtyre

viteve të fundit me një rezultat prej 33. 7 (poshtë nga 35. 0), duke treguar se si këto

modele që po dalin në hartë janë mjaft të vazhdueshme dhe kërkojnë përpjekje të

konsiderueshme politike për të ndryshuar. 105

III. Tabela 3. 2 Harta sipas indeksit të pabarazisë

*Burimi: Harta në indekset e materialeve të Bashkimin Europian (indeksi pabarazisë i ndarë sipas shteteve)

Gjendja e progresit që është bërë nga 28 shtetet anëtare të BE-së krahasimisht me

popullsinë e tyre. Një rezultat zero tregon pabarazinë totale në të gjitha fushat, ndërsa një

vlerë indeksi prej 100, qëndron për barazi të plotë.

Studime lidhur me besimet "egalitarë apo/por tradicionalë"

105 Benjamin Hennig (@geoviews) eshte Profesor i Nderit të Shkencave në Shkollën e Gjeografisë dhe Mjedisit në Universitetin e Oksfordit dhe Profesor i Gjeografisë në Universitetin e Islandës. Ai është i përfshirë në projektin Worldmapper dhe është autori i viewsoftheworld.net



91

Disa nga faktorët ndarës në aspektet e lartpërmendura trajtohen në mënyra të ndryshme

edhe nga hulumtuesit. Nga një studim në Universitetin e Miçiganit është zbuluar se nga

viti 1970 deri në vitin 1985, përqindja e burrave dhe grave që mbështesin rolet

tradicionale/sociale për gratë është e lartë dhe se ata besonin se punësimi i nënës dëmton

marrëdhëniet nënë-fëmijë ose ndikonte në zhvillimin e fëmijëve në mënyrë të

drejtpërdrejte.

Në mënyrë të ngjashme, disa hulumtues te tjerë zbulojnë se burrat mbështesin idenë se

meshkujt duhet të jenë burimi i vetëm i të ardhurave në një çift të martuar, me kalimin e

kohës filluan te bien nga 32 në 21 për qind, në 1990 - 2001; kështu rezultoi se në

praktikë vetëm 15 përqind e familjeve mbështeteshin vetëm nga të ardhurat e

bashkëshortit meshkuj në kohën e studimit.

Sidoqoftë, hulumtimi më i fundit kryer në vitin 2011, ka gjetur se, qëndrimet ndaj rolit

gjinor dhe shoqëror kanë ndryshuar shumë pak që nga mesi i viteve 1990, pasi shumë

nga këto qëndrime mbizotërojnë në rreth gjashtëdhjetë e shtatëdhjetë përqind të

popullsisë e janë thuajse të barabarta edhe gjatë viteve të fundit.

Kuadri gjinor "egalitar por tradicional", ka dalë në kulturën popullore gjatë asaj periudhe,

e cila mbështet çdo gjini duke marrë rolet e tyre tradicionale pa u shfaqur seksiste ose

diskriminuese dhe është përgjegjës për këtë reagim. Stephanie Coontzi, një profesor i

Familjares në Kolegjin Shtetëror te Manchester106, vuri në dukje se një nga faktorët që

kontribuojnë në pabarazinë gjinore në disa vende, është se shumica e meshkujve ende

presin që gratë dhe burrat të marrin rolet tradicionale gjinore në familje dhe që gratë të

mbajnë një pjesë më të madhe të punëve të shtëpisë. Kjo edhe pse në dukje e largët, vijon

në shoqëritë europiane këto ditë, duke u konfirmuar nga një numër studimesh të tjera; për

shembull, nga Universiteti i Kalifornisë, nga ku Irvine vuri në dukje se , ndërsa ka pasur

lëvizje drejt barazisë më të madhe. Në vitin 2001, "gratë perëndimore shpenzonin kohën

në punët e shtëpisë pothuajse dy herë më shumë, sesa burrat" dhe gjithashtu ka një

ndarje të përcaktuar të detyrave shtëpiake, sipas rezultateve të saj.

106Ferree, Myra M. (1 June 1991). "The gender division of labor in two-earner marriages: dimensions of variability and change". Journal of Family Issues. 12 (2): 158–180.



92

Këto ndarje gjinore të punës në familje, krijojnë ose ndikojnë në atë që njihet si

"zhvendosja e dytë ose barra e dyfishtë"107, ku gratë që punojnë si një çift heteroseksual

me një partner, shpenzojnë shumë më tepër kohë për kujdesin ndaj fëmijëve dhe punët e

shtëpisë. Disa studiues nga Universiteti i Marylandit, kanë zbuluar ndërkohë se, ndërsa

burrat kanë filluar të kryejnë më shumë punë shtëpiake qysh nga 1999, gjithsesi shumica

e detyrave thelbësore dhe tradicionalisht femërore, vazhdojnë të kryhen nga gratë;

"Meshkujt në përgjithësi kryejnë më shumë detyra jothelbësore ose të rralla, të tilla si, nxjerrja e

plehrave ose prerja e mishit ose së fundmi edhe bërja e disa pazareve ushqimorë"

Ndërsa të dyja gjinitë kanë tendencë të kenë sasi të barabarta të kohës së lirë, burrat kanë

kohë më të pandërprerë të kohës së lirë kur krahasohen me gratë. Nënat që punojnë

gjithashtu, kanë më pak gjumë kur krahasohen me burrat e tyre.

III 3. 4 Përzgjedhja e temës Teoritë e Marrëdhënieve Ndërkombëtare dhe kuadri teorik. Barazia gjinore dhe apartiti (ndarja) midis dy gjinive është një temë mbi të cilën më është

dashur të reflektoj gjatë, që nga koha kur isha duke studiuar në Universitetin e Schillerit

Zvicër e deri tek emërimi gjatë vitit 2007, në funksionet diplomatike në Ministrinë e

Punëve të Jashtme, e deri së fundmi, në rolin diplomatik që jam duke kryer jashtë

vendit108. Por, megjithatë, ideja konkrete për tu fokusuar në një kauzë me përmasë të tillë

u motivua veçanërisht nga, dhe gjatë bisedave me bashkëpunëtore të ngushta. Gjatë

sfidave të mëdha në rolet e tyre ato shpreheshin se përballeshin asokohe me një synim të

përbashkët për tu aktivizuar si pjesë përbërëse dhe me aktive në proceset

vendimmarrëse/politike në zhvillimet e vëndit. Por, në të njëjtën kohë ato përjetonin

thuajse në mënyrë dramatike, përballjen me forma të ndryshme të diskriminimit dhe

stigmatizimit që sipas tyre ishte shprehur historikisht në pozitat e gruas në shoqërinë

shqiptare.

Po ashtu këtij frymëzimi ju bashkëlidh nga pikëpamja botëkuptimore edhe veçantia e

zhvillimeve gjatë dekadave të fundit në disa vënde të batës, po ashtu edhe trajtimet e

107Ferree, Myra M. (1 June 1991). "The gender division of labor in two-earner marriages: dimensions of variability and change". Journal of Family Issues. 12 (2): 158–180. 108 Shërben aktualisht në Misionit Diplomatik në Rajonin e Lindjes së Mesme, specifikisht në Ambasadën e Shqipërisë në Mbretërinë e Arabisë Saudite.



93

Marrëdhënieve Ndërkombëtare, pas vendosjes së pa ekuivok, në mënyrë të qartë në

dilemat e zhvillimit botëror, lidhur me disa çështje ku barazia gjinore zë një vënd të

rëndësishëm. Lidhur me këtë qasje fokusi mbi rrethanat reale dhe dramatike të shoqërive

në zhvillim (rasti i Shqipërisë) vë në lëvizje dëshirën time për të kuptuar dhe studjuar në

mënyrë shkencore aryet, barrierat dhe si përfundim përfshirjen e ulët të grave në jetën

politike.

Duke u nisur nga roli i grave në Teoritë e Marrëdhënieve Ndërkombëtare dhe Politikës

Globale (fokusuar në perspektivat e tyre), duket të ketë shprehje të qartë vëmëndje në dy

aspekte kryesore që përmënden më tej. Po ashtu studiuesit dhe politikanët meshkuj kanë

anashkaluar çështje të ndryshme në axhendat e tyre, duke lënë pas një hapësirë të

konsiderueshme të shqetësimeve globale të pambikëqyrura, që kanë kërkuar po ashtu

vëmendje të menjëhershme. Kështu, gratë janë parë në adresimin e këtyre shqetësimeve

të anashkaluara duke u bërë faktorë të të rëndësishëm gjatë studimeve të Marrëdhënieve

Ndërkombëtare dhe Politikat Globale. Gjatë momenteve të ndryshme historike është

nënvizuar pohimi se “gratë dhe burrat janë thellësisht të ndryshëm nga njëri-tjetri". Por

jo rrallë herë, ky nocion është përdorur për të mbështetur pretendimin se gratë apo

çështjet e grave janë më të pak të vlefshme në nivelet e azhendave politike se meshkujt.

Vënia në mendime për inferioritetin e grave, na paralajmëron për çështjet më të thella të

pushtetit që hasen domosdoshmërisht kur fillojmë të pyesim për kuptimin e gjinisë.

Sigurisht që trajtimi i teorive që jemi munduar të prekim, do të paraqesë kufizimet e veta,

por si pjesë përbërëse e diplomacisë dhe si studiuese e MN, jam kujdesur të reflektoj një

drejtpeshim mes teorive të analizës shkencore dhe qëndrimeve politike ndërkombëtare,

për t'i retushuar ato në politikat të deduktueshme kombëtare. Metodologjia e përdorur

(shih kapitullin I dhe IV) do të jetë pjesë e strategjisë nga “top up-top down".

Kështu nisur nga të dhënat historike por duke u mbështetur edhe në pikëpamjet e babait

të filozofisë greke, Aristotelit, konstatohet se janë përdorur jo rrallë shprehje përshkruese

të tipit, “meshkujt ishin një forcë aktive dhe krijuese, ndërsa gratë ishte pasive në

shoqëri gjatë periudhës së antikitetit" (Stens, 2013). Jo më kot, ky punim vendoset në

dilemën e inkuadrimit mbi rolin e grave/vajzave që nga themelimi i iniciativave të para

të barazisë duke lejuar të kujtoj lindjen e të drejtat civile e më pas edhe politike duke u

vendosur me arritjen e fitores së të drejtes së votës më herët në shekuj deri në momentin

e rritjes së pranisë së tyre në arenat politike kombëtare dhe ndërkombëtare.



94

Por, megjithëse çështjet gjinore kanë qenë në axhendën kërkimore të historisë, ligjit dhe

filozofisë që nga v. 70-të, kjo çështje është vendosur në qendër të Marrëdhënieve

Ndërkombëtare vetëm dy dekada më parë, kur teoricienët feministë hynë në fushën e

studimit. Për më tepër, duhet të theksojmë se angazhimi feminist lidhur me konceptin e

përfaqësimit daton më shumë se një dhjetëvjeçar. Vend fillestar për pjesën më të madhe

të këtij diskutimi paraqitet në artikullin e Hanna Pitkinit, mbi konceptin e përfaqësimit.

Sipas Pitkinit109, linja kryesore e ndarjes në format e përfaqësimit, është dallimi midis

"qëndrimit për" dhe "veprimit për" të përfaqësuar.

E famshme për këtë ndarje, ajo thekson se "theksimi i tepërt mbi përbërjen e organeve

politike, ndalon përqendrimin e duhur në veprimtarinë e përfaqësimit" - ku, sipas

mendimit të saj, është më e rëndësishme të përqendrohemi në atë që përfaqësuesit bëjnë,

sesa në atë se kush janë ata. Kështu, Pitkin do të thoshte se (ashtu si shumë dijetarë

konkurrent të përfaqësimit politik), përfaqësimi politik duhet të konceptohet në një

mënyrë substanciale, duke e përcaktuar atë si interesin e vetëm të të përfaqësuarve. Ajo

më tej shpjegon domethënien e përfaqësimit duke propozuar katër pikëpamje të

ndryshme të përfaqësimit që janë: përfaqësimi formal, përshkrues, përfaqësimi simbolik

dhe atë substancial110.

III. 3. 5 Pikëpamja sociologji-filozofike Përkatësia gjinore brenda sociologjisë, ka një kuptim që është më shumë se vetë dallimet

biologjike mes gjinisë mashkullore dhe femërore. "Në këtë pikëpamje alternative, gjinia

shihet si një fushë nga ku retorika dhe zgjidhja e saj luajnë një rol të madh në zhvillimin

e saj si në kuptimin e strukturës shoqërore ashtu edhe në interpretimin kulturor të saj.

Kështu nga ky informacion -gjinia mund të përkufizohet si modelimi i dallimit dhe

dominimit përmes dallimeve jo biologjike midis femrave dhe meshkujve(përdoret për të

nënvizuar natyrën shoqërore dhe relacionale të këtyre dallimeve përtej kontekstit

biologjik (Sko t t , 1997 ) . Në mënyrë që ta vendosim këtë në një formë më të thjeshtë

109 Hanna Pitkin's, seminal “The Concept of Representation”, Oxford. Sipas Ludwig Wittgenstein, Teoria e zakonshme e gjuhës në shqyrtimin e Pitkin orinetohet drejt peizazhin semantik dhe etimologjisë së konceptit të përfaqësimit. Në veçanti, ajo shpjegon domethënien e përfaqësimit duke propozuar katër pikëpamje të ndryshme të përfaqësimit: përfaqësimi formal, përfaqësimi përshkrues, përfaqësimi simbolik dhe përfaqësimi substancial. 110 The Oxford Handbook of Classics in Contemporary Political Theory,Published online December 2015 | e-ISBN: 9780191785894



95

të trajtuari, atëherë, a mund ta konsiderojmë gjininë si ushqim, ndërsa seksin si natyrë?

Sipas sociologjisë, një ndarje e tillë është e pranueshme pasi kështu, nëse seksi

përfaqësonte dallimet fizike thelbësore dhe të pandryshueshme në riprodhimin njerëzor,

gjinia përfaqësonte ndërtimin shoqëror të identiteteve dhe roleve që e ndajnë shoqërinë

në burra dhe gra (Ake r , 1992 ).

Ka zanafilla dhe argumente të ndryshme që mbështesin nocionin e Marrëdhënieve

Ndërkombëtare, duke e konsideruar atë si një disiplinë gjinore. Është e vërtetë se gratë

kanë dalë si aktorë në peizazhin politik gjatë viteve, por shumë prej tyre janë kthyer në

"gjeneralë", 111 ambasadorë, zyrtarë të lartë madje edhe drejtues ministror apo drejtues

shtetesh. Në rastin tonë, spikaten disa gra të cilat kanë mbajtur pozicione drejtuese, siç

do të përmendnim znj. Jozefina Topalli, e cila kryesoi për disa vite si Kryetare e

Parlamentit në RSH ose znj. Ahtifete Jahjaga në Kosovë ku, për herë të parë, një grua

mbajti pozicionin e Kryetares së Shtetit, në vendin patriarkal më të ri te pavarur në

Europë. Jo pak paragjykime dhe stigmatizim do të hidheshin mbi figurat e tyre, jo vetëm

gjatë përzgjedhjes, por edhe gjatë kryerjes së detyrës.

Mendojmë se një rëndësi të madhe do të përbënte fakti i rritjes së pranisë të studiueseve

gra në fushën e Marrëdhënieve Ndërkombëtare, për më tepër, rritja e pjesëmarrjes së tyre

në politikën globale do të ofronte një variant të tyre të zgjidhjeve të besueshme për

problemet globale që kryesisht anashkalohen nga homologët e tyre meshkuj. Veçanërisht

ato çështje që kanë të bëjnë me vetë gratë si arsimi, mbrojtja sociale ose kujdesi

shëndetësor. Besohet se këto çështje mund të shqyrtohen më drejt nga politikanet gra, të

cilat kuptojnë më mirë e më shumë problemet me të cilat përballen simotrat e tyre në

lagjet, familjet, fshatrat ose qytetet e tyre, duke përcjellë zërin e alternativave zgjidhëse

në organet e larta vendimmarrëse.

Por nga ana tjetër, duke u fokusuar në rrjetin diplomatik të vendit (ku bëj pjesë dhe vetë)

mund të pohoj se megjithëse një përqindje e madhe e diplomacisë së karrierës përbëhet

nga gratë, përqindja sa i takon titullarëve ose drejtueseve të misioneve diplomatike

brenda apo jashtë vendit, është e dominuar ose e përbërë kryesisht nga burrat112. Fusha e

111 (term i përdorur kryesisht për burrat dhe djemtë) 112Artikull i botuar nga J. Drogu në Gazetën Panorama dhe Gazetën Shqiptare, Politika, mbretëria private e meshkujve - Gazeta Panoramaë www.panorama.com.al/politika-mbreteria-private-e-meshkujve/



96

Marrëdhënieve Ndërkombëtare ashtu si politika globale, është ngulitur thellë në traditën

e jashtme të bërjes së njeriut si aktor politik. Kjo tregon se MN113 mund të jenë në të

vërtetë njëanshmëria gjinore ose edhe ajo androcentrike. Duke kërkuar në perspektiva të

tjera, mund të ndeshemi me sugjerime se, ky term është bërë qëllimisht universal si për

meshkujt ashtu edhe femrat.

III. 3. 6 Hobs

Gjithsesi, theksohet se meshkujt shihen jo vetëm si qytetarë, por edhe si aktorë politikë.

Kjo pikëpamje është prezent, siç mund të spikasim te klasikët e Mendimit Politik siç do

të ishte Thomas Hobbes ose vepra të tjera. Për të përpunuar më tej, Hobbesi përpiqet të

nënkuptojë në veprën e tij për gjithë lexuesit se, vetëm shoqëria sipas tij, "një shoqëri e

aktorëve meshkuj", përbën cilësitë e ligjit, ligjin, rendin e kështu me radhë në

marrëdhëniet njerëzore. Ky koncept duket të jetë adoptuar në Teoritë e MN-së pa

pranuar faktin se roli i vetëm gjinor në këtë funksion, është ai mashkullor. Gratë janë

bërë të padukshme dhe nuk kanë asnjë rol në formimin e ligjeve në shoqëri që

zëvendësojnë gjendjen anarkike të natyrës. Miratimi i punës së detyrave në MN, ka bërë

që, më në fund, ky paragjykim gjinor të shtrihet në teorinë e lidhjeve ndërkombëtare, por

edhe në marrëdhëniet midis shteteve, të cilat deri kohë më parë kanë qenë të ndikuar të

përzgjedhin meshkuj si "gjenerator lider", pasi ndryshe ata do të"humbasin" imazhin e

forcës në sytë e aktorëve të tjerë ndërkombëtare.

III. 3. 6. 1 Zhan Zhak Ruso

Rusoi sjell një formë më të pranishme dhe më të butë të trajtimit të gruas, duke së paku e

përmendur nënshkrimet e tij e duke e konsideruar qenien e saj. "Mbretërimi i gruas është

një mbretërim i butësisë, taktit dhe mirësisë" e kështu sipas tij, ajo duhet të mbretërojë në

shtëpi si një ministër që e sundon shtetin, duke u përpjekur të urdhërohet të bëjë atë që

dëshiron. Kjo situatë e fuqisë për gratë duket e qartë, por ajo që nuk duket shumë e

kthjellët lidhet me pretendimin e mëtejshëm të Rusoit që, megjithëse gratë kanë fuqi në

këtë mjedis, ato nuk kanë njohuri të cilat mund të arrihen vetëm dhe vetëm nga burrat.

Apr 1, 2015 113Disiplina e Marrëdhënieve Ndërkombëtare, fq. 283



97

Pra, sipas këtij filozofi, "imazhi i njeriut është burri", i cili është një nga shumë themelet

e teorisë së lidhjeve ndërkombëtare.

III. 3. 6. 2 Makiaveli, Nikolo

Ndërkohë që Princi i Makiavelit, botim i kryer kur vetë Makiaveli ishte në ekzil politik,

shkruar si këshilla ndaj princit për të pasur ose ruajtur pushtetin e tij, duket se në

shkrimin e veprës së tij, të shpërfillë plotësisht rolin e grave. Sigurisht që, nuk duket më

tej e rastit që edhe disiplina e MN të këtë vijuar me këto mostra, pa hetuar paragjykimet

gjinore të paraqitura në to, duke dublikuar kështu një model të cenueshëm të anshmërisë

gjinore114. Ky përdorim arketipi mashkullor për individin, mund të ketë lindur nga vepra

e Aristotelit115, pasi ai konsideronte gratë si fizikisht më të dobëta, prandaj intelektualisht

inferiore ndaj meshkujve. Të gjithë këta autorë na dëshmojnë se, gratë kanë qenë disi të

përjashtuara në shoqërinë politike dhe kështu nuk janë përfshirë në Teorinë e

Marrëdhënieve Ndërkombëtare, duke u kufizuar në një rol që ndalon kontributin e tyre

në drejtim të zhvillimit të një shoqërie të përfaqësuar nga njeriu burrë.

III. 3. 6. 3 Oliver Cromwell Cox

Për trajtuar Marrëdhëniet Ndërkombëtare si një disiplinë gjinore, mund të sjellim

ndërmend edhe një argument tjetër që mbështet ato çka u përmenden edhe më lart, siç

mund të jetë edhe pre e valencave të maskulinitetit hegjemonik116, Kromuelli do të

shkruante lidhur me dominimin e burrave mbi gratë dhe në këtë mënyrë, ai krijoi ato që u

quajtën paragjykimet gjinore në themelet e teorisë së Marrëdhënieve Ndërkombëtare, të

cilat mund të kenë kontribuar në hegjemonizmin e maskulinitetit në MN. Zanafilla e

idesë të tij kishte të bënte me krijimin e një koncepti mashkullor, që ka qenë i lidhur

kulturalisht me burrat dhe gjithashtu i lidhur me fuqinë.

Sipas Realizmit dhe Teorisë së Lojës, po ashtu edhe Teorisë se Bashkëpunimit, autorë të

tjerë117 argumentojnë se, vetëm një shtet tjetër, me fjalë të tjera, njeriu mashkullor mund

114(Zaliani 116 ;2004) 115 Veprat e Arisotelit, The whole is more than the sum of its part 116 (Koncepti i mashkullivitetit hegjemonik u fut fillimisht nga sociologu i mirënjohur Kromwell) 117 Morgenthau dhe Robert Jervis, 2001



98

të nënshtrojë një shtet tjetër për të kundërshtuar anarkinë. Kjo qasje duket të ketë qenë e

pranishme që nga koha e rekrutimit të Thukididit. Ky koncept i dominimit ose i kontrollit

të njeriut mbi njeriun, përshtatet në mënyrë të përkryer me përkufizimin e Morgenthaut

mbi fuqinë. Po kështu, edhe në kohët moderne, disa nga këto koncepte kanë qenë të

lidhura ngushtë me njëri-tjetrin, ashtu siç janë edhe mashkulloriteti, fuqia ose pushteti

dhe ushtria (pra, shpesh duket se dominon ajo që është ende e konsideruar si ndryshimi

fizik, siç është edhe forca fizike). E njërën anë historikisht, ushtarakët luftojnë në luftë

për të rritur forcën e tyre ose për të marrë kontrollin mbi një anarki, për t'u çliruar nga

zgjedha e një shteti tjetër që është po synim i rritjes së forcës dhe pushtetit kryesisht

mashkullor. Historikisht, ky ka qene habitat i dominuar nga meshkujt.

Herë-herë duket se dhe shoqatat e luftës ushtarake të orientuara drejt me

mashkulloritetin, mund të kenë dalë nga ideologjia e dallimeve gjinore nga ku

"mashkulli ta merr jetën, ndërsa femra të jep jetën" (Segal, 1989).

Kjo ideologji ka qenë thelbësore për luftën moderne dhe për forcën e maskulinitetit te

ushtrisë dhe përjashtimit historik të grave nga lufta. Kjo shpjegon pse në shumë kultura,

politika dhe si rrjedhim Marrëdhëniet Ndërkombëtare janë konsideruar si një sferë

mashkullore e jetës, kështu që kjo perspektivë mashkullore në MN kontribuon në

argumentin e propozuar për të qenë një disiplinë gjinore. (Enole, 1990). Kështu, nga

njëra anë duket se këto argumente përforcojnë idenë se, shumë kultura politike

(gjithashtu MN) janë konsideruar si sfera ku, historikisht, gruaja ka qenë e përjashtuar

dhe se konfirmohet fakti se kjo është një disipline gjinore. Nga ana tjetër, përfshirja se

fundmi e grave në MN dhe disiplina të tjera të jetës shoqërore, do të sillte një fokus të ri

në Marrëdhëniet Ndërkombëtare, duke e zhvendosur paragjykimin e kësaj disipline si një

disiplinë përkatësisht gjinore të vendosur kryesisht për të luajtur një rol të njëanshëm.

Por duke u bazuar fakteve historike, gratë fillimisht u lejuan të votonin vetëm në vitin

1919 dhe kjo në të vërtetë ka nxitur asokohe një debat të gjerë, lidhur me faktin se si

duhet të integrohen gratë në arenën e punëve të jashtme nëpërmjet shërbimit diplomatik

të ashtuquajtur Lidhja e Kombeve dhe sot Organizata e Kombeve të Bashkuara118. Deri

në ditët që flasim, janë ratifikuar dokumente ndërkombëtare që detyrojnë shtetet të

mbështesin çështjen, por mbetet akoma shumë punë për t'u bërë në këtë drejtim, në 118 Neni 7, në Lidhjen e Kombeve ratifikuar më pas nga OKB, ku stimulohej që pozicjonet të ishin të hapura për të dyja gjinitë, si për burrat ashtu edhe për gratë.



99

mënyrë që roli i grave në çështjet ndërkombëtare të rritet. Nëse do drejtonim pyetje që

lidhen me shkakun e supozimeve ekzistuese , se rolet gjinore janë të ndryshme për shkak

të eksperiencës, mund të argumentojnë se ishte në të vërtetë mungesa e përvojës së grave

në skenën ndërkombëtare, që u shfaq si shqetësim në ketë drejtim.

Nëse do të kemi parasysh se mungesa e përvojës ishte në të vërtetë për shkak të faktit se

grave nuk u është dhënë mundësia për të ndërtuar një përvojë e tillë në vendin e parë në

arenën ndërkombëtare, bazuar kjo në shkrimet e zhvillimet historike, ku dominanca

qendërsynuese binte kryesisht mbi burrat- pavarësisht performancës së tyre. Për më

tepër, në momentet kur gratë filluan të kenë mundësi për të marrë pjesë në politikë, u bë

e nevojshme që ato të adoptonin atribute të tilla mashkullore për të fituar pranim në

botën politike dhe të shiheshin si të fuqishme. Në këtë qasje, mund të përmendim disa

nga figurat politike shqiptare gra, që krijuan epërsi në thyerje të stigmave në arenën

politike të vendit, si p.sh.:

1. Jozefina Topallit - Kryetare e Parlamentit të Shqipërisë më 2005- 2013

2. Arta Dade - ish-Ministre e Jashtme e Republikës së Shqipërisë

3. Valentina Leskaj - Kryetare e grupit opozitar për PS gjatë një mandati

Por këto shembuj mund të vihen në diskutim, pasi siç do të argumentohej edhe nga

Peterson119në analogimin e tyre, qasja e paraqitjes së politikaneve gra të emëruara në

pozicione të larta politike (qeverisje ashtu edhe opozitë), ka vijuar në mbështetjen e një

statusi të qëndrueshëm të axhendave mashkullore. E kështu argumenti i dytë paraqitet me

akuzat e status quosë mbi qasjen e tyre, nuk sjellin një alternativë të re duke vepruar në

mënyrë të butë për çështjet delikate politike, por reagojnë shpesh herë me agresivitetin

ose retorikën e fortë mashkullore (karakteristikë e burrave). Pa dashur të implikojmë

emra të përveçëm sqarojmë se, shembujt e marrë për të shpjeguar analizën, janë tërësisht

neutralë sa i takon këtyre personaliteteve, por qëllimi është që t'i shërbejmë studimit në

mënyrë që qartësia e argumenteve të derivojë nga rastet konkrete. Po kështu, duke iu

referuar edhe disa mediave shqiptare ose diskutimeve në panelet televizive, si emisioni i

përjavshëm "Opinion", është diskutuar gjerësisht, por jo në mënyrë të shterueshme për

gratë politikane në Shqipëri, nga ku vërehet kjo tendencë në përkthimin e qasjes me

karakteristika të shquara jo feminile në mënyrën e shërbimit të tyre. 119Jordan Peterson, https://heartiste.wordpress.com/2017/07/10/jordan-peterson-on-female-hypergamy/



100

Për më tej, është trajtuar jo pak herë rasti i kryesisë së Parlamentit shqiptar nga znj.

Topalli, e cila jo pak herë ka kryesuar (edhe në momente të vështira politike) me një lloj

trajtshmërie dhe retorike thuajse spektakolare për nga ngjashmëria me sjelljet kryesisht

mashkullore. Forcë verbale, arrogancë, kërcënime, demaskime etj., kundrejt opozitës.

Këtu përballemi ashtu si dhe në shembujt e mëposhtëm, me dy perspektiva: nga njëra anë

kemi mungesë të një modeli real me karakteristika femërore, ashtu edhe përballjen me

një forcë vepruese, e cila siguron qëndrueshmërinë e rolit dhe karakteristikat e liderit

mbizotërues dhe të domosdoshme për realitetin që jetojmë.

Kështu edhe një herë pa dashur të zbehim aspak figurën e ish-Kryetares se Parlamentit,

sjellim edhe shembullin e znj. Arta Dade në periudhën e Drejtimit të Ministrisë së

Punëve të Jashtme të RSH. Këtu do të shohim një tjetër aspekt (forcë, fuqi,

mosnënshtrim) ku, pas etiketimeve e kritikave të shumta për mënyrën e saj të drejtimit të

dikasterit, ajo spikati për mosintimidim nga mënyrat e format e atakimit të cilat përkonin

drejtpërsëdrejti me figurën e femrës (dhe ishin denigruese o seksiste). Këto kritika është

dashur të dëmtojnë mënyrën e drejtimit e ndryshojnë kahun e politikave të sjelljes së

krye diplomates, kredove të saj politike, por që me sa duket format e ashpra (shpesh

mashkullore), kanë arritur të krijojnë pa përthyeshmërinë dhe stoicizmin e figurës së saj

në qëndrueshmërinë e gjatë politike, rezistencë kjo e shtrirë kufizueshëm për disa gra të

politikës, pjesëmarrëse në nivele të larta të vendit. Kështu, ka jo pak raste në historinë e

pluralizmit shqiptar ku aktiviste të shquara politike, janë larguar nga kjo skenë për shkak

të sfidave seksiste të përballuara gjatë karrierës së tyre.

Pra, që nga 2005, kryetare e Kuvendit të Shqipërisë është një grua. Që nga 2007, vendet

e Kryetares së Gjykatës së Lartë dhe të Prokurores së Përgjithshme, i mbajnë dy gra. Në

vitin 2010, ka vetëm një grua ministre në kabinetin qeveritar prej 14 ministrash. Janë tetë

gra zëvendësministre (22.8%) dhe vetëm pesë gra ambasadore (10.2%). Këto prurje vijnë

nga bota akademike, politike, shoqërisë civile dhe përbëjnë një hop cilësor në

përfaqësimin e grave në instancat e larta qeverisëse. Por në nivel lokal, përfaqësimi i

grave mbetet ende i ulët. Në zgjedhjet e fundit për organet e qeverisjes vendore,

kandidimi i grave për kryetare bashkie/komune ishte më pak se 3%. Nga 33 gra të

kandiduara, vetëm 9 prej tyre fituan. Duke u nisur nga këta shembuj, duhet patur

parasysh që këto raste jo rrallë herë janë akuzuar për nxitje të përforcimit të stereotipave



101

gjinorë, më shumë sesa sfidimin e politikës së gjinisë. Pikërisht këtu dhe për arsyet e

parashtruara me lart, lind edhe pyetja: A është e nevojshme që gratë të sillen në mënyrë

mashkullore për të rezistuar në politikë? Po, a mund të themi gjithashtu se është e

vështirë të mos e konsiderosh disiplinën e MN si një disiplinë të prirur drejt nocioneve

gjinore?

Atëherë, duke marrë shkas nga argumentet dhe provat që mbështesin faktin se

marrëdhëniet ndërkombëtare janë konceptuar nga burrat dhe kanë rrënjë të thella

filozofike, ose luftës që kërkon sjellje mashkullore për të patur sukses në këtë fushë,

mund të arrihet në përfundimin se marrëdhëniet ndërkombëtare janë, nga një

këndvështrim feminist, në fakt një disiplinë gjinore; kështu prezumojmë se e njëjta gjë

shfaqet edhe për politikën globale. Shembull domethënës në këtë rast, na vjen në ndihmë

të argumentit me modelin e Angela Merkelit ose Frederika Mogerinin. Të dy rastet

përforcojnë (njëra si Kancelares për një periudhë të gjatë në Federatën e Bashkuar të

Gjermanisë dhe tjetra si Kryesuese e Dikasterit të Punëve të Jashtme të Unionit

Europian), dhe i qëndrojnë më së miri tezës së sjelljes së tyre duke u bazuar që nga

veshjet e më pas format e gjestet, me kurimin e kompostimit të dukshëm që burojnë dhe

njihen si karakteristika të sjelljeve mashkullore. Duket se romanca e familjes në

marrëdhëniet ndërkombëtare midis njeriut, shtetit dhe luftës, nuk mund të

shkatërrohet kurrë. Gjithsesi, nëse do t'i referohemi teorisë së feminizmit 120 në

Marrëdhëniet Ndërkombëtare, na lejon të shohim përtej indikatorëve dhe të

përqendrohemi në valencën gjinore për të çuar më tej fokusin kryesor në marrëdhëniet

ndërkombëtare në lidhje me çështjen e luftës, paqes dhe politikës globale.

III. 3. 6. 4 Konkluzionet e kapitullit

Në arenën ndërkombëtare në bazë të analizës së bërë në këtë kapitull dhe statistikave

ndërkombëtare, rezulton se më pak se një në pesë anëtarë të parlamenteve në të gjithë

botën janë gra. Kuotat gjinore mund të jenë zgjedhore ligjore ose kuota gjinore zgjedhore

vullnetare. Këto dy variante janë përdorur në më shumë se gjysmën e vendeve të botës, si

mekanizmat më efektivë për rritjen e përfaqësimit të grave në politikë. Bazuar në

mbështetjen ndërkombëtare mbi kuotat zgjedhore, është provuar që ato të jenë efektive

120 Libri i Marrdhënieve Ndërkombëtare në shqip



102

në "ndjekjen e shpejtë" të përfaqësimit politik të grave për të prodhuar të ashtuquajturën

barazinë e rezultateve, jo vetëm barazinë e mundësive.

Ka patur diskutime të shumta dhe debate që vazhdojnë në lidhje me rolin e tyre,

veçanërisht në vendet me demokraci liberale ku mendohet se futja e tyre është kritikuar,

pasi ato krijojnë vetvetiu diskriminim kundër meshkujve e shpesh herë minojnë

përzgjedhjen e kandidatëve ose deputetëve në bazë të meritës e sistemit të meritokracisë.

Sistemet kryesore në përdorim janë vendet e rezervuara, kuotat kandidate ligjore, si dhe

kuotat vullnetare të partive politike. Sistemet e kuotave gjinore ndryshojnë në llojin dhe

aplikimin e tyre në vende të ndryshme. Suksesi i kuotave gjinore është i ndikuar nga

faktorë të ndryshëm duke përfshirë natyrën e sistemit politik, lloji i sistemit zgjedhor e

votimit, llojin e sistemit të kuotave të miratuar, qëndrimet kulturore në drejtim të rolit të

gruas në shoqëri, dhe natyrën e mjedisit parlamentarë në vetvete. Rezulton në bazë të

statistikave ndërkombëtare të shprehura edhe në grafikët e mëparshëm se rajoni Paqësor,

ka përqindjen më të ulët në botë të grave deputete. Kjo, për arsye të mbështetura në

iniciativa të shumta dhjetëra vjeçare për të" fuqizuar gratë dhe për të promovuar barazinë

gjinore në këtë rajon.

KAPITULLI IV: METODOLOGJIA

HYRJE

IV 4. 1 Zhvillimi Metodologjik

Ky kapitull paraqet çështjet metodologjike të përfshira në hulumtimin e fenomenit

kompleks të proceseve të miratimit dhe zbatimit të kuotave gjinore dhe rregullat e para

në përdorim në zgjedhjet e 2009-s, pas ndryshimit të legjistlacionit shqiptar, deri në

2018-n dhe percetiminmbi rolin e "grave të politikës" dhe lidershipit. Dëshmitë e fundit

sugjerojnë se qasjet e reja, mjetet dhe metodat konceptuale janë të nevojshme për të

eksploruar dhe kuptuar dinamikën gjinore të institucioneve të rekrutimit politik

(Mackay2004). Meqë nuk ka metodologji të dallueshme feministe ose thjeshtë të vetme

(Krook dhe Mackay 2011; Krook dhe Childs 2010), kemi synuar të aplikojmë një qasje



103

të orientuar nga problemet dhe jo një metodë, duke përdorur një gamë të gjerë të

kornizave teorike dhe metodologjike. Duke kombinuar lloje të ndryshme të metodave, si

dhe përvojën time personale në terren, për t'iu përgjigjur pyetjeve në lidhje mesuksesin e

dukshëm të kuotave në realitetin shqiptar, kam përdorur nga njëra anë, metodat e qasjes

psikologjike cilësore dhe pjesërisht sasiore në anën tjetër.

Analiza interpretuese fenomenologjike (AIF) është një metodë e një përqasje ndaj

hulumtimeve e kërkimeve cilësore me të ashtuquajturin përqendrim idiografik, që

nënkupton se synimi është të ofrojë, se si persona të caktuar në kontekste të dhëna i japin

kuptim problematikës së dukurisë, në rastin tonë përqindjes së ulët të përfaqësimit të

grave në politikën shqiptare. Husserl, Heidegger ose edhe më pas Merlo, janë shpesh të

cituar në qasjen AIF e cila është fenomenologjike dhe cilësore. Përbërësit e saj siç janë

ata idiografikë shpjegues dhe psikologjikë, e dallojnë nga përqasjet e tjera për shkak të

kombinimeve të tyre, dhe ato bazohen në një numër të vogël njerëzish (6–15

pjesëmarrësve). Mostra e qëllimshme në rastin tonë ka përmbushur këtë detyrim dhe

pjesëmarrësit që marrin pjesë e kanë përjetuar përvoja në caktuara në ngjashmëri me

njëri-tjetrin.

Teza ndjek një konfiguracion të studimit të rastit, me analizë të thellë përimplmentimin

dhe zbatimine kuotave gjinore pas zgjedhjeve të vitit 2009, duke përdorur përvojat e të

intervistuarve në kontekstin të jetës së tyre reale parlamentare. Duke kuptuar që, jo të

gjitha informacionet e nevojshme për studimin mund të kapen nga një metodë, mbledhja

e të dhënavetë mia kërkimore u orientua kryesisht nga tri burime kryesore: analiza nga

organizatat ndërkombëtare, intervistat dhe vëzhgimet.

IV 4. 2 Indikatorët për të matur ndryshimin Metoda Cilësore ose Sasiore

Referuar informacioneve dhe të dhënave të literaturave ndërkombëtare, ndahen e

ndërmerren modele metodologjike që ofrojnë metoda për diagnostifikimin e

problematikës për fenomenet e ndryshme per studimetshkencore, siç është metoda

cilësore dhe ajo sasiore121.

121 1.1 Metoda Sasiore



104

Kështu, një kombinim i metodave sasiore dhe cilësore mundëson krahasimin e të

dhënave në mënyrë që të kryqëzohen ose "triangulohen" rezultatet. Interpretimi cilësor i

të dhënave sasiore mund të sigurojë një analizë të nuancuar, e cila rrit mundësinë e

gjetjeve dhe konkluzioneve. Më të rëndësishme, paraqiten nëkëtë fazë të disertacionit, të

dhënat nga analiza cilësore, pasi ato na mundësojnë të pyesim pse janë shfaqur dhe janë

në këtë nivel disa paragjykime lidhur me perceptimet rreth përfshirejs së grave në

politikën shqiptare.

IV 4. 3 Miksimi i metodave (cilësore -sasiore)

Historia - Fillimisht ishte metoda sasiore. Disa vite më pas erdhi metoda cilësore. Po

ashtu metoda mikse lindi si një femijë nga dy prindrit që ndanjë dy besime të ndryshme

(sipas përcaktimeve të ndryshme të literatuës). Kështu ontologjia dhe epistemologjia janë

të përfshira e kryesisht po ashtu edhe pëshkrimi i metodave cilësore, trajtohen si

domethënëse në mbledhjen e mostrave të cilat ofrojnë këndvështrime të shumta të një

metodë që njihet si vrojtimi homogjen i mostrës122, p.sh., në rastin tonë "burrat dhe

gratë", në një periudhë kohore për të zhvilluar një analizë gjatësore.

Pashë kombinimin e metodave të ndryshme si të përshtatshme (Krook dhe Childs 2010)

për nevojat e këtij studimi kërkimor, sepse kjo ndërthurje duket të ofrojë një mënyrë për

të kapur kontekstualitetin dhe vazhdimësinë (Bryman2008);Pas një rishikimi paraprak të

literaturës, kuptova se rasti shqiptar, megjithëse një vend që aspiron të bëjë pjesë në

Bashkimin Europian ka dokumentacion dhe studime të kufizuara për zhvillimin e Metodat sasiore të grumbullimit të të dhënave prodhojnë rezultate të matshme, kështu që ato përqendrohen në çështjet që mund të numërohen, siç janë përqindjet e grave dhe burrave në parlament, normat e pagave të meshkujve dhe vajzave apo shkallët e regjistrimit të shkollës për vajzat dhe djemtë. Të dhënat sasiore mund të tregojnë ndryshime në barazinë gjinore me kalimin e kohës - për shembull, një tregues sasior i përdorur është numri i vajzave në shkollë në krahasim me djemtë. 1.2 Metoda Cilësore Metodologjitë cilësore kapin përvojat, mendimet, qëndrimet e ndjenjat e njerëzve, p.sh. përvojat e grave për kufizimet ose avantazhet e punës në sektorin informal, pikëpamjet e burrave dhe grave për shkaqet dhe pasojat e dhunës në familje. Shpesh metodologjitë pjesëmarrëse siç janë diskutimet e fokus grupeve dhe mjetet e hartës shoqërore shqiptare përdoren në këtë rast për të mbledhur të dhëna për treguesit cilësorë. Të dhënat cilësore gjithashtu mund të mblidhen përmes vrojtimeve që matin perceptimet dhe opinionet. Një shembull është C-Ndrysho Shqipërinë: 09 / 2007-09 / 2010, program i Usaid121 kishte për qëllim të rrisë përdorimin e metodave moderne të planifikimit familjar midis të rinjve dhe grave në Shqipëri. 121 122 Gallup, Balkan Monitor, Insights and Perceptions, Voices of the Balkans, 2008 Summary of Findings. Gallup, Balkan Monitor, Insights and Perceptions, Voices of the Balkans, 2009Summary of Findings. Gallup, Balkan Monitor, Insights and Perceptions, Voices of the Balkans, 2010Summary of Findings.



105

kuotave gjinore dhe perceptimin mbi angazhimin e grave për tu bërë pjesë aktive e

lidershipite politikës. Kështu, shpresoj se gjetjet e këtij studimitë bazohen në një

vlerësim të informacionit të vendosur në dispozicion, të cilin uroj të mund të përdoret si

një pikë nisjeje për hetime të mëtejshme në këtë fushë.

Në AIF, kërkuesit përdorin teknikat të caktuara duke ndatë në kategori dhe vecuar

mbledhjen e të dhënave siç janë intervistat, ditarët e fokus grupeve apo informacione të

tjera.

IV. 4. 4 Qëllimi metodologjik

Qëllimi i këtij kapitulli, është të shpjegojë modelin e kërkimit që përdoret për të kuptuar

miratimin dhe zbatimin e kuotave gjinore në Shqipëri, si dhe a mund të jetë gruaja

shqiptare "Homos Politicos". Vendimi mbi këtë temë është arritur si pasojë e një

diskutimi të gjatë me kolegë, ku evidentohej se disa ndanin mendimin se gratë nuk mund

të kryejnë funksionet politike ashtu si burrat, (në bazë të percepimeve, stigmatizimit,

mungesës së përvojës); për këtë arsye, perspektiva metodologjike e tezës priret të marrë

përgjigjet mbi mangësitë r mundësitë që paraqiten para gruas shqiptare për një rol të tillë,

siç janë në rastin në fjalë "gratë e Parlamentit"shqiptar dhe paragjykimeve mbi to - se ato

janë veç "gra të kuotave".

Në pjesën e dytë, përshkruhet projekti i kërkimit, qasjet, metodat dhe burimet e

informacionit të përdorur për mbledhjen e të dhënave. Unë gjithashtu tregoj se si metodat

dhe qasjet e përzgjedhura, më kanë ndihmuar për të përmbushur objektivat e hulumtimit

mbi zbatimin e kuotave gjinore, marrëdhëniet gjinore të pushtetit dhe rregullat në

përdorim për të arritur në vërtetimin, nëse gruaja shqiptare mund të jetë "qenie politike".

Në pjesën e fundit, i drejtohem konsideratave etike, vlefshmërisë, besueshmërisë,

refleksivitetit dhe aftësisë së përgjithshme të studimit. Në të do të argumentohen se

metodat cilësore dhe metoda sasiore(institucionalisht), kanë ndihmuar që qasja të

përqendrohet në përmirësim të analizës dhe të sigurojnë shpjegim efektiv të

marrëdhënieve gjinore të pushtetit dhe proceset që i mbështesin dhe i pengojnë ato, duke

sjellë rezultate midis diferencave dhe të përbashkëtave midis grave të politikës dhe

burrave të politikës.



106

IV 4. 5 Matrica e SDC

Duke u nisur nga fakti se ky punim do të këtë një

ndërthurje metodologjike, atëherëështë gjetur më me

efikasitet të përdoret matrica e SDC për vlerësimin e të

dhënave tëndikimitcilësor123. Në këtë kontekst, nesë do t'i

bazohemi Narayan (2000a), do të fokusohemi në tre organe

kryesore për rastin shqiptar, si:

a) Parlameti Shqipërisë, institucioni më i lartë ligjëvënës

b)Ministria e Punëve të Jashtme & Misionet Diplomatike

c) Inistucioniet e nivelin lokal të përfshirjes (komunat/ bashkitë).

Megjithëse disa autorë sugjerojnë përfshirjene institucioneve joformale, siç janë lidhjet

familjare, farefisnore për arritjene grumbullimit të sa më shumë të dhënave, duke njohur

faktin se institucionet në nivel mikro, siç janë ato të martesës dhe familjes, nuk do të

konsiderohen në këtë rast si pjesë e shtetit ose e shoqërisë civile. Kështu që, dinamika

ndërpersonale gjinore brenda familjes, do të konsiderohet si pjesë e ekuacionit të

përjashtimit social, pasi ne besojmë se ky fokus mund të ishte më i volitshëm për

përpjekje të drejtuara në studimetënjë lloj tjetër të analizës.

IV 4. 5. 1 Metodologjia e zgjedhur

Metodologjia e përorur në këtë studim, është ajo që lidhet me çështjet e matjes së

kategorivetë caktuara; për shembull, kategoritë që dallojnë në bazë të gjinisë, statusit

socio-ekonomike nivelit të shkrim-leximit për të kuptuar parashikimet tona se burrat dhe

gratë nuk ndryshojnë si qenie politike "Humus Politikus". Gjithashtu metodologjia e

perdorur përmatjen në hartimin e planeve, na ndihmon për të studiuar se sa ndryshime

dramatike përjetohen në kontekstin ekonomik, shoqëror, mjedisor, fizik e politiknë

realitetinshqiptar, që ndikojnë në perceptimin lidhur me tipologjinë e karakteristikave të

"gruassë politikës". Në të gjitha aspektet e hulumtimeve duke përfshirë, por pa u kufizuar

në kërkimin emodelit të duhur për matjen, grumbullimin e të dhënave dhe strategjitë

123 Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC) ka zhvilluar një matricë për të ndihmuar në interpretimin cilësor të të dhënave sasiore. Për shembull, një statistikë mbi proporcionin e grave dhe burrave në parlament mund të merret në pyetje më tej duke pyetur "A ka lidhje mes përqindjes së kandidatëve femra që ishin në parlament dhe numrit të grave që në fakt hynë? Si e krahason kjo me gjendjen e njerëzve? "(SDC 2006: 31).

Metodologjia

Përkufizimi i punës së Metodës Sasiore

Përkufizimi i punës së/Metodës Cilësore



107

analitike, jemi fokusuar në një kombinim të metodave cilësore dhe interpretuese, por

duke vënë theksin në dimensionet gjinore te institucionetpolitike/diplomatike.

Përderisa nuk ekziston një metodologji e pozicion epistemologjik feminist i ndarë, siç

është theksuar më herët, na është dukur erastit të përdorim qasje të shumta, që krijojnë

mundësinë për një angazhim më të gjerë në analizën politike të këtij disertacioni

(Flyvbjerg 2006, në Vromen 2010), dhe që u përgjigjen dilemave të mëdha mbi

perceptimin mbi kuotat gjinore dhe tiplogjisë së grave të kuotave e grave përfaqësuese të

lidershipit (rregullat në përdorim).

Kjo metodë është bazuar në supozime të krahasueshme për atë që legjitimisht përbën

njohuri dhe dëshmi (Devine 2002). Të vetëdijshëm se ky hulumtim ka nisur me pyetjen

në lidhje me "ndryshimin e raportit të gjinisë në institucione", u përballëm me arsyet për

rezultate pozitive në disa kontekste, por pak ose aspak ndryshim në të tjerët. Duke u

nisur nga fakti i evidentimit të raportit, veçanërisht midis raportit të përfaqësueseve gra-

burra në politikë dhe dallimi që ato bëjnë (Lovenduski 2005: f. 145), u vendos që qasja e

këtij disertacioni të jetëcilësore, interpretuese dhe e orientuar në mënyrë

institucionale (Krook dhe Mackay 2011: fq. 8), lidhur me metoda matëse sasiore.

Një pyetësor semistruktural për të evidentuar njohjen dhe rrezultatet e implemetimit të ligjit dhe karakteristikat e gruas së politikës.

Ø Megjithëse shumë gra dhe vajza në Shqipëri nga intervistat semistrukturale të kryera

duket se nuk janë në dijeni të ndryshimeve ligjore dhe për më teper shumica e tyre

janë shprehur se ato nuk kanë ndjerë ndonjë ndryshim në jetën e tyre (për ato që kanë

dijeni) pas miratimit apo hyrjes në fuqi të ligjit për kuotat duket se besimi për

zbatimin rigoroz të ketij legjistlacioni në fuqi (kryesisht për përfshirjen e 30 % të

grave në listat e partive politike) ështëi ulët e për pasojëato nuk presin ndonjë

përmirësim të dukshëm në barazinë e mundësiveapo oportuniteteve që u krijohen.

IV Tabela 4.1 Shembuj të çështjeve të matjes sipas Narayan (2000, f 64, pika a) përfshijnë, por nuk kufizohen vetëm në:

a) Zhvillimi dhe përsosja e masave/instrumenteve/vrojtimeve të përdorura në hulumtimin e

sjelljes së shkencave shoqërore, që mbushin një boshllëk në nevojat e hulumtimit, me një

sy për zhvillimin dhe vlefshmërinë e grupeve kryesore të artikujve, dikutimeve debateve

për të reduktuar tepricën përtej masave.



108

b) Projektimi, kalibrimi dhe përsosja e instrumenteve; çështjet e modelit të instrumenteve

duke studiuar moshën, gjininë dhe kulturën, duke përfshirë metodat e studimit të kulturës

dhe vetidentifikimi i përkatësisë etnike, si dhe vetitë psikometriketë instrumenteve bazë të

mbledhjes së të dhënave.

c) Çështjet e matjes në përdorimin e teknologjisë, siç janë të dhënat kompjuterike të

asistuara në mbledhjen dhe teknologjinë e bazuar në web.

d) Matja direkte dhe indirekte e qëndrimeve, vlerave, vetëvlerësimit dhe të tjera variabla

psikologjike. Kjo përfshin shqyrtimin e vlerave social-shoqërore.

e) Zhvillimi i instrumenteve që vlerësojnë jo vetëm shkallën e ndryshimit, por gjithashtu

normat dhe drejtimin e ndryshimit.

IV 4. 6 Skema teorike metodologjike e studimit

I. Identifikimi i problemit kërkimor të studimit Nga vëzhgimet e zakonshme (ç'flitet e dëgjohet në emisione televizive, bisedat e

ndryshme dhe çfarë shkruhet në media), del se ka një problem me përfaqësimin e gruas

në politikën shqiptare. Përfaqësimi i gruas shqiptare në institucionet dhe veprimtarinë

politike, përbën problemin e identifikuar në kuadrin e kësaj teze doktorature.

II. Pyetja kërkimore e studimit

Nga problemi kërkimor i identifikuar mund të formulohen pyetje kërkimore të dy tipeve.

Njëri tip kërkon raportet e marrëdhëniet midis komponentëve të dukurisë që përbën

problemin kërkimor dhe merr përgjigje në formën e një gjykimi konstatimi (fakti) që

përbën një supozim bazë. Kurse tjetri kërkon disa arsye, përse kemi këtë raport e

marrëdhënie midis komponentëve të dukurisë në fjalë. Ky tip pyetjesh kërkimore merr

përgjigje nga një thënie të tipit të gjykimit konstatues (fakti), e cilapërbën një strukturë

shpjeguese që quhet hipotezë. Në rastin e këtij punimi doktorature, është zgjedhur si

pyetje kërkimore:

"Cilët janë faktorët që ndikojnë në rritjen e pjesëmarrjes dhe angazhimit të femrës në

politikën shqiptare, perceptimi dhe roli grave në këtë angazhim?"

III. Hipoteza (supozimi) i studimit Përgjigjja ndaj pyetjes kërkimore në formë hipoteze:

"Duke krahasuar pjesëmarrjen dhe angazhimin e femrës shqiptare në politikën



109

shqiptare të mbas viteve '90, shkalla e kësaj pjesëmarrjeje dhe angazhimi është në

përpjestim të drejtë me shkallën e zbatimit të kritereve detyruese të tipit "kuotë". "

Hipoteza (supozimi) është formuluar sipas rregullave të një formulimi korrekt në mënyrë

që të lehtësojë procesin e testimit jo të drejtpërdrejtë empirik të saj124. Ky formulim

paraqet një gjykim konstatimi (fakti); pra, nuk përbënte një thënie që teorikisht jep një

parashikim, prandaj dhe nuk mund të testohej empirikisht në mënyrë të drejtpërdrejtë125.

Mbetej që testimi i saj të bëhej nëpërmjet testimit të disa implikimeve-parashikim, që

deduktoheshin nga thënia hipotezë (supozimi). Për këtë arsye nga hipoteza (supozimi) u

deduktuan thëniet implikim-parashikim. Me qenë se hipoteza përbën një gjykim të tipit

konstatues, ajo nuk përfaqëson një parashikim të mirëfilltë (të tillë si ai që jepet nga një

gjykim kushtor i tipit: "Nëse plotësohen disa kushte K, atëherë do të ndodhë një ngjarje

N"). Për këtë arsye, hipoteza nuk mund t'i nënshtrohet një procesi testimi empirik të

drejtpërdrejtë, i cili nuk bën tjetër gjë, veçse ballafaqon parashikimin teorik me

konstatimin empirik. Prandaj, për testimin empirik të hipotezave (ashtu si dhe të

supozimeve bazë), ndiqet rruga e testimit empirik jo të drejtpërdrejtë, me anën e testimit

të drejtpërdrejtë të disa implikimeve të deduktuara nga hipoteza.

Me që nga çdo thënie mund të deduktohen parimisht një pafundësi implikimesh, ne

zgjedhim midis tyre vetëm implikime të tipit të gjykimit kushtor, domethënë që përbëjnë

parashikime të mirëfillta. Për këto të fundit është e mundur të bëhet testimi empirik i

drejtpërdrejtë, që do të thotë se ne mund të konkludojmë nëse parashikimi që ato

përmbajnë, po provohet ose po hidhet poshtë. Bazuar në rezultatin e një ballafaqimi të

tillë për secilin implikim të deduktuar nga hipoteza me vëzhgimin, ne mund të

propozojmë si një përfundim të arsyeshëm pranimin ose jo të hipotezës si një zgjidhje të

pjesshme të problemit kërkimor të identifikuar në këtë punim.

IV 4. 6. 1 Implikimet e deduktuara nga hipoteza

Implikim I. 1:

124 Kocani A., (2013), Një qasje plotësuese epistemplogjike në metodologjinë e kërkimit të shkencave sociale, AU Press, f.14. Po aty në f.19: “Mbas formulimit të përgjigjeve adekuate ndaj pyetjes kërkimore, lypset të sqarohet përse është e pamundur që të testohen empirikisht në mënyrë të drejtpërdrejtë ato. Me një fjalë, përse duhen, sipas Popper [Botues D.Miller, POPPER Pjesë të zgjedhura, Soros&Afërdita, f.35] që ato të testohen jo drejtpërdrejtë me anën e rrjedhimeve të nxjerra prej tyre?” 125 Në thelb, testimi empirik përbën një ballafaqim të një thënie parashikim teorik me një thënie konstatim empirik të ndodhjes ose jo të ngjarjes së parashikuar teorikisht.



110

"Nëse kriteri i kuotës përdoret rigorozisht nga institucionet politike, atëherë është e

pritshme të rritet shkalla e pjesëmarrjes e angazhimit të femrës në politikën shqiptare"

Implikim I. 1. 1:

"Nëse kriteri i kuotës përdoret rigorozisht nga KQZ, atëherë është e pritshme që të rritet

shkalla e pjesëmarrjes dhe angazhimit të femrës në organet e zgjedhura të pushtetit

vendor"

Implikim I. 1. 2:

"Nëse kriteri i kuotës përdoret rigorozisht nga KQZ, atëherë është e pritshme që të rritet

shkalla e pjesëmarrjes dhe angazhimit të femrës në organet e zgjedhura të pushtetit

qëndror"

Implikim I. 2:

"Nëse kriteri i kuotës përdoret rigorozisht nga partitë politike, atëherë është e pritshme

që të rritet shkalla e pjesëmarrjes dhe angazhimit të femrës në politikën shqiptare"

Implikim I. 2. 1:

"Nëse kriteri i kuotës përdoret rigorozisht nga Partia Socialiste, atëherë është e pritshme

që të rritet shkalla e pjesëmarrjes dhe angazhimit të femrës në politikën shqiptare"

Implikim I. 2. 1. 1:


që të rritet shkalla e pjesëmarrjes dhe angazhimit të femrës në organet e zgjedhura të

kësaj partie"




pushtetit vendor"






111

pushtetit qendror"

Implikim I. 2. 2:

"Nëse kriteri i kuotës përdoret rigorozisht nga Partia Demokratike, atëherë është e

pritshme që të rritet shkalla e pjesëmarrjes dhe angazhimit të femrës në politikën

shqiptare"



pritshme që të rritet shkalla e pjesëmarrjes dhe angazhimit të femrës në organet e

zgjedhura të kësaj partie"




zgjedhura të pushtetit vendor"




zgjedhura të pushtetit qendror"

Implikim I. 2. 3:

"Nëse kriteri i kuotës përdoret rigorozisht nga Lëvizja Socialiste për Integrim, atëherë

është e pritshme që të rritet shkalla e pjesëmarrjes dhe angazhimit të femrës në politikën

shqiptare"



është e pritshme që të rritet shkalla e pjesëmarrjes dhe angazhimit të femrës në organet e

zgjedhura të kësaj partie"





112


zgjedhura të pushtetit vendor"




zgjedhura të pushtetit qendror"

Për të testuar empirikisht implikimet e deduktuara nga hipoteza, është e nevojshme që

për secilin implikim të përcaktojmë indikatorët që orientojnë kërkimin tonë drejt

informacionit empirik të nevojshëm, për ta ballafaquar me parashikimin teorik që

përfshin secili nga këto implikime.

Për testimin empirik të secilit prej implikimeve-parashikim të sipërpërmendura, ishte e

nevojshme që të skicoheshin indikatorët e informacionit mbi bazën e të cilit do të

formuloheshin thëniet-konstatim të parashikimit teorik të përfshirë në implikimet e

ndryshme. Formulimi i këtyre thënieve konstatim do të lejonte që të bëhej ballafaqimi i

tyre me thëniet parashikim që ofronin teorikisht implikimet. Prandaj, për secilin prej

implikimeve-parashikim u skicuan indikatorët në fjalë dhe kemi:

Indikatorët126 e Implikimit I. 1: Të dhëna lidhur me kriteret ligjore që vendos normë përfshirje (kuotë) të femrave në

listat e kandidatëve për zgjedhjet vendore dhe ato të përgjithshme. Të dhëna për zbatimin

e masave ndëshkuese nga KQZ, ndaj partive që nuk kanë respektuar këtë kriter ligjor si

për zgjedhjet vendore, ashtu edhe për ato të përgjithshme. (*si është zbatuar, pse nuk

është zbatuar te partitë, pra nuk është zbatuar rekomandimi i KQZ). Roli i grave të

zgjedhura e forcon apo dobëson percetimin për të vlerësuar gratë si "qenie politike"?

Indikatorët e Implikimit I. 2. 1:

Të dhëna nga PS-ja, lidhur me përfshirjen në statutin e partisë së kriterit kuotë të

përfshirjes së femrave në organet e zgjedhura të partisë dhe në listat e kandidatëve që

126 Indikator do të quanim një tregues që është një figurë e vetme që përmbledh një sasi të madhe informacioni, duke siguruar një tregues të ndryshimit me kalimin e kohës, shpesh shuma e progresit drejt një qëllimi specifik



113

propozon partia për zgjedhjet vendore dhe ato të përgjithshme. QKZ


Të dhëna nga PD-ja, lidhur me përfshirjen në statutin e partisë së kriterit kuotë të


propozon partia për zgjedhjet vendore dhe ato të përgjithshme.


Të dhëna nga LSI-ja, lidhur me përfshirjen në statutin e partisë së kriterit kuotë të


propozon partia për zgjedhjet vendore dhe ato të përgjithshme.

Në këtë rast, treguesit sasiorë janë përdorur për të matur rezultate të matshme, siç janë:

a) përqindjet e regjistrimit në shkollë ose

b) përqindja e grave në parlament

c) përqindja e grave nëpozicione drejtuese në diplomaci

Së dyti, modeli i hulumtimit të përzgjedhur lidhet me metodat e kërkuara të triangulimit

dhe refleksivitetit për të përmirësuar vlefshmërinë dhe besueshmërinë e informacionit të

mbledhur nga të intervistuarit (Blaikie 2000, Henry 1990). Së treti, studimi i rastit

identifikon aktorët kryesorë, trashëgiminë dhe rregullat - përdorimi, dinamika gjinore

dhe kandidatët femra.

Po ashtu përvojat, të cilat përbëjnë suksesin relativ të miratimit dhe zbatimit të politikës

së kuotave prej 23-25 përqind të anëtarëve të parlamentit, gjatë kësaj legjistlature.

Kështu përvoja nga diku tjetër tregon se të kuptuarit e perceptimeve të grave, kuptimet

dhe përvojat e procesit zgjedhor dhe marrëdhëniet e pushtetit mund të kapen mirë përmes

intervistave në diskutim dhe diskutimeve në grupe (Krook 2008 & Mackay 2004). Së

fundmi, në analizën institucionale, hulumtimi, pyetjet kërkojnë një kornizë të analizave

që kapin më shumë sesa seksin/gjininë si një kategori, duke e konsideruar gjininë si një

grup marrëdhëniesh gjinore të pushtetit mbështetur nga ideologjitë që krijojnë mundësi,

sisteme të shpërblimeve dhe burimeve (Duerst-Lahti dhe Kelly 1995).

IV 4. 6. 2 Procedimet Praktike Metodologjike



114

Siç është shpjeguar edhe me parëtë dhënat e përdorura127 në mbledhjen e materialeve

kryesisht janë siguruar nëpërmjet studimeve, analizave dokumentare, revistave

shkencore, monografive, punimeve të ndryshmetë paraqitura si disertacione, artikuj

gazetash, raporte të institucioneve ndërkombëtare dhe qeverisë shqiptare apo materiale të

marra online.Po ashtu edhe arkivatpor veçmas intervistat na kanë mundësuarrealizimin e

një qasje të gjerë analitike shkencore me portofol institucionalist. Literatura e shfrytëzuar

duhet theksuar se ka qenë në pjesën më të madhe në gjuhën gjermane, angleze, italiane,

spanjolle dhe franceze128.

Përdorimi i të dhënave nga intervistat (cilësorë)

Intervistat gjysmë të strukturuara, të cilatjanë një version më fleksibël i intervistëssë

strukturuar, pasi "lejon të arrihet në thellësiduke ofruar mundësinë e intervistuesit për të

hetuar dhe zgjeruar përgjigjet e të intervistuarit" (Rubin & Rubin, 2005: 88). Kur

ndërmorëm një intervistë të tillë, hulumtuesit rekomandojnë përdorimin e një liste bazë

të kontrollit (shih Berg, 2007) që do të ndihmonte në mbulimin e të gjitha fushave

përkatëse (p. sh. pyetjet e hulumtimit). Përparësia e një liste të tillë, siç e konsideron

Berg, është se ajo "mundëson thellësi, duke e lejuar intervistuesin të mbajë intervistën

brenda parametrave të përcjellë nga qëllimi i studimit "(ibid, fq. 39).

Justifikimi i përdorimit të të dhënave empirike (sasiorë)

Përdorimi i të dhënave qoftë nga burimet mediatike, botimet, ose edhe nga intervistat me

studiues dhe persona "kyç", ka të bëjë me pritshmërinë që kemi ndeshur në këto burime

që konsiderohen si "dhënie informacioni", ku konstatohet ndodhja e atyre ngjarjeve që

parashikohen në implikimet e deduktuara nga hipoteza (apo supozimi) për këtë

punimdoktoral. Kjo, sepse një rast i përputhjes së thënieve që japin një parashikim

teorik, me thënie që japin një konstatim empirik të ndodhjes së këtij parashikimi, do të

përbënte një konfirmim empirik të implikimeve-parashikim dhe do të lejonte që të

gjykohej mbi lejueshmërinë e propozimit për bashkësinë shkencore përkatëse, që të

konsiderohet si e pranueshme129 hipoteza (supozimi) e doktoraturës, nga ku janë

127 Përdorimi i të dhënave nga burimet mediatike dhe botimet e Instat 128 Autori ka njohje të mire gjuhës angleze, franceze, italiane, spanjolle; për sa i përket gjuhës gjermane është ndihmuar nga kolege të Univeristetit Schiller në Engelberg të Gjermanisë. 129 Përmendur më lartë, me që, idea rrjedh si pasojë e metodologjistit K. Popper se në shkencat empirike nuk mund të vërtetohen në mënyrë të plotë hipotezat.



115

deduktuar implikimet-parashikim në fjalë. Në këtë rast, të dhënat në fjalë përbëjnë ato që

quhen "të dhëna domethënëse"130dhe roli që ato luajnë në procesin e testimit empirik të

hipotezës (supozimit) në studim është, sipas C. Hempel, përforcimi ose mbështetja "nga

poshtë"131e saj, në dallim nga e ashtuquajtura "mbështetje nga lartë" që do t'i vinte asaj

nga hipoteza të tjera tashmë të konfirmuara nga testet empirike.

IV 4. 6. 2 .1 Modeli i studimit/ Pyetja Kërkimore

Subjektet e të dhënave të eksploruara në këtë punim, përkatësisht pjesëmarrja politike e

grave në Shqipëri dhe përqindja e tyre në Parmlamet, bashkitë, komunat, po ashtu edhe

sferën diplomatike, rrjedhin nga një projekt kërkimor më i gjerë, shumëdimensional, që

lidhet me autonominësociale, ekonomike dhe politike, në procesin e fuqizimit të grave.

A do të kontribuojë ky studim për fuqizimin e grave dhe rritjen e mirëqenies në familjen

shqiptare, duke identifikuar tipin e gruas së përfshirë në politikë sot?

Në lidhje me autonominë politike të grave, një dimension unik, por i ndërlidhur i

studimit më gjerë është teorizuar si në a) përfaqësimin e qeverisjes vendore, b) "grand"

politikës (vendet nëparlament) dhe c) përfaqësimit diplomatikqë përfaqëson një nga

rrugët drejt fuqizimit. Zhvilluar midis këtyre tri shkallëve, ky grup të dhënash u

grumbullua nëpërmjet një bashkëpunimi pjesëmarrës dhe përpjekjeje në nivel kombëtar

që përfshiu një gamë të gjerë të grupeve të interesit si burra dhe gra diplomatë, po ashtu

edhe vendimmarrës vendor e kombëtarë. Ky hulumtim angazhon anëtarë të elitave

politike me qëllim të kuptimit se si një grua ndikon në qasjen në detyrë përvojën e

saj, procedurat e negociatave dhe vendimet e marra nga ajo në zyrën publike.

IV 4. 6. 3 Analiza e të dhënave132

Rezultatet e testimit empirik të implikimeve. Roli dhe pjesëmarrja e gruas në proceset integruese të vendit. Për H1 - Implikimi 1. 1

130 Në kuptimin që parashtrimi apo formulimi i këtyre të dhënave mund të deduktohet nga hipoteza dhe, në këtë mënyrë, ato lujanë rolin e kontrollit empirik të saj. [Kocani A., (2005), “Hyrje në Epistemologji”, Shblu, p.55-56.] 131 Hempel C., (1972), “Eléments d'Epistémologie”, A. Colin, p.58-60. 132 Studim në bashkëpunim me dr. A. Kocani (ky studim është kryer nga studentët për metodat saisore metodologjike)



116

Nëse roli tradicional gjinor i femrës në shoqërinë tonë, është faktor ndikues në

pjesëmarjen e saj aktuale në politikë, është e pritshme që elektorati të konstatojë

përqindje relativisht më të ulët të tyre, sesa të meshkujve në drejtimin e partive politike.

Për testimin empirik të këtij implikimi, do të kryqëzohen variablat që përfshihen në

përgjigjet e pyetjeve: "Në një shkallë me 10 ndarje, ju lutemi vlerësoni shkallën e

ndikimit që ka luajtur pozita tradicionale inferiore e gruas shqiptare në pjesëmarrjen e saj

aktuale në politikë". Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në drejtimin e

partive politike shqiptare".

Parashikimi teorik është konstatimi empirik i shoqërimit statistikor domethënës midis

variablave të mësipërme.

IV Tabela 4. 2 Nga kryqëzimi i këtyre variablave kemi të dhënat e paraqitura si vijon:

MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig. Nominal nga Nominale Phi .509 .171 Cramer's V .228 .171 Nr. i rasteve të vlefshme 250

Vlera e indikatorit Cramer's V, .228 (22. 8%), flet për forcë modeste statistikore.

Vlera e indikatorit Approx. Sig., . 171 (17. 1%), flet për domethënie statistikore të ulët.

Rezultati i implikimit: Në total, nuk kemi shoqërim statistikor domethënës midis

variableve të kryqëzuar. Tabela e kryqëzuar jep rezultat negativ të testimit empirik të

implikimit 1.1.

Për H1 - Implikimi 1. 2

Nëse roli tradicional gjinor i femrës në shoqërinë shqiptare, është një faktor ndikues në

pjesëmarrjen e saj aktuale në politikë, atëherë është e pritshme që elektorati shqiptar të

konstatojë një përqindje të pjesëmarrjes së tyre në parlament relativisht më të ulët se sa

të meshkujve..

Për testimin empirik të këtij implikimi, do të kryqëzohen variablet që përfshihen në



aktuale në politikë: "me" Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në



117

Parlamentin shqiptar në krahasim me burrat".


variableve të mësipërme.

IV Tabela 4. 3 Nga kryqëzimi i këtyre variableve kemi të dhënat e paraqitura si vijon:

MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig. Nominal nga Nominale Phi .509 .476 Cramer's V .210 .476 Nr. i rasteve të vlefshme

250

Vlera e indikatorit Cramer's V, .210 (21. 0%), flet për forcë modeste të shoqërimi

statistikore.

Vlera e indikatorit Approx. Sig., .476 (47. 6%), flet për domethënie statistikore shumë

të ulët.

Rezultati i implikimit: Në total nuk kemi shoqërim statistikor domethënës midis

variableve të kryqëzuar. Pra kjo tabelë e kryqëzuar jep rezultat negativ të testimit

empirik të implikimit 1.2.

Për H1 - Implikimi 1. 3

Në se roli tradicional gjinor i femrës në shoqërinë shqiptare, është një faktor ndikues në


konstatojë një përqindje të pjesëmarrjes së tyre në qeveri relativisht më të ulët të tyre, se

sa të meshkujve.




aktuale në politikë"; me "Në një shkallë me 10 ndarje, ju lutemi vlerësoni shkallën e

pjesëmarrjes së grave kundrejt burrave në qeveri".

Parashikimi teorik është konstatimi empirik i shoqërimit statistikë domethënës, midis





118

MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig. Nominal nga Nominale Phi 1.187 .000 Cramer's V .358 .000 Nr. i rasteve të vlefshme

250

Vlera e indikatorit Cramer's V, . 358 (35. 8%), flet për forcë të lartë shoqërimi

statistikore.

Vlera e indikatorit Approx. Sig., . 000, flet për domethënie statistikore shumë të lartë.

Rezultati i implikimit: Në total kemi shoqërim statistikor domethënës midis variableve të

kryqëzuar. Tabela e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimit 1.3.

Për H1 - Implikimi 1.4

Nëse roli tradicional gjinor i femrës në shoqërinë shqiptare është një faktor ndikues në

pjesëmarjen e saj aktuale në politikë, atëherë është e pritshme që elektorati shqiptar të

konstatojë një përqindje të pjesëmarrjes së tyre në pushtetin vendor relativisht më të ulët,

se sa të meshkujve.




aktuale në politikë"; me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në

pushtetin vendor shqiptar në krahasim me burrat".

Parashikimi teorik është konstatimi empirik i shoqërimit statistikë domethënës midis



MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig. Nominal nga Nominale Phi .580 .857 Cramer's V .193 .857 Nr. i rasteve të vlefshme

250

Vlera e indikatorit Cramer's V, . 193 (19. 3%), flet për forcë të ulët të shoqërimi



119

statistikore.

Vlera e indikatorit Approx. Sig., . 857 (85. 7%), flet për domethënie statistikore tepër të

ulët.


variableve të kryqëzuar. Pra, kjo tabelë e kryqëzuar jep rezultat negativ të testimit

empirik të implikimit 1.4.




konstatojë një përqindje të pjesëmarrjes së tyre në pushtetin gjyqësor relativisht më të

ulët të tyre, se sa të meshkujve.





pjesëmarrjes së grave kundrejt burrave në pushtetin gjyqësor".




MASAT SIMETRIKE


250

Vlera e indikatorit Cramer's V, . 382 (38. 2%), flet për forcë shumë të lartë shoqërimi

statistikore.



kryqëzuar. Ttabela e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimit 1. 5.



120




konstatojë një përqindje të pjesëmarrjes së tyre në postet drejtuese akademike shqiptare,

në krahasim me burrat.





pjesëmarrjes së grave kundrejt burrave në postet drejtuese akademike shqiptare në

krahasim me burrat".

Parashikimi teorik është konstatimi empirik i shoqërimit statistikore domethënës midis



MASAT SIMETRIKE


250

Vlera e indikatorit Cramer's V, . 243 (24. 3%), flet për forcë modeste të shoqërimi

statistikore.



kryqëzuar. Tabela e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimit 1. 6.




konstatojë një përqindje të pjesëmarrjes së tyre në politikë, krahasuar me burrat.




121




pjesëmarrjes së grave kundrejt burrave në politikë në krahasim me burrat"




MASAT SIMETRIKE


250

Vlera e indikatorit Cramer's V, . 256 (25. 6%), flet për forcë mbi modeste të shoqërimi

statistikore.

Vlera e indikatorit Approx. Sig., . 004, flet për domethënie statistikore shumë të lartë. Rezultati i implikimit: Në total kemi shoqërim statistikor domethënës midis variableve të

kryqëzuar. Tabela e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimit 1.8.1.

Për H2 - Implikimi 2. 1:

Nëse promovimi i politikave sociale pro familjes në shoqërinë shqiptare është një faktor

ndikues në pjesëmarrjen e grave në politikë, atëherë është e pritshme që elektorati

shqiptar të konstatojë një rritje të pjesëmarrjes së grave në drejtimin e partive politike

shqiptare.


përgjigjet e pyetjeve: "A mendoni se shteti shqiptar aktualisht ndjek politika sociale që e

ndihmojnë familjen shqiptare"; me "Nëse PO, sa mendoni se këto politika sociale që e

ndihmojnë familjen shqiptare ndikojnë në rritjen e pjesëmarrjes së grave në drejtimin e

partive politike shqiptare".




122



MASAT SIMETRIKE


250


statistikore.



kryqëzuar. Kjo tabelë e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimit

2.1.


Nëse promovimi i politikave sociale pro familjes në shoqërinë shqiptare, është një faktor

ndikues në pjesëmarrjen e grave në politikë, atëherë është e pritshme që elektorati ynë të

konstatojë një rritje numrit të grave të zgjedhura deputete në Parlamentin shqiptar.




ndihmojnë familjen shqiptare ndikojnë në rritjen e numrit të grave të zgjedhura deputete

në parlamentin shqiptar"




MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig. Nominal nga Nominale Phi 1.194 .000 Cramer's V .451 .000



123

Nr. i rasteve të vlefshme

250


statistikore.



kryqëzuar. Tabela e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimit 2.2.


Nëse promovimi i politikave sociale pro familjes në shoqërinë shqiptare, është një faktor

ndikues në pjesëmarrjen e grave në politikë, atëherë është e pritshme që elektorati

shqiptar të konstatojë një rritje numrit të grave, që janë rezultate në konkurrimet që

bëhen në institucionet publike shqiptare.

Për testimin empirik të këtij implikimi, do të kryqëzohen variabla që përfshihen në



ndihmojnë familjen shqiptare ndikojnë në rritjen e numrit të grave që janë rezultateve në

konkurrimet që bëhen në institucionet publike shqiptare".




MASAT SIMETRIKE


250


statistikore.




124


kryqëzuar. Kjo tabelë e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimit

2.6.


Nëse sistemet zgjedhore në shoqërinë shqiptare në tranzicion, janë një faktor ndikues në

angazhimin e grave në politikë, atëherë është e pritshme që elektorati shqiptar të

konstatojë një ulje të pjesëmarrjes së grave në veprimtaritë kryesore politike të vendit.

Për H3 - Implikimi 3.1.1

Nëse sistemet zgjedhore në shoqërinë tonë në tranzicion, janë faktor ndikues në

angazhimin e grave në politikë, është e pritshme që elektorati shqiptar të konstatojë një

ulje të pjesëmarrjes së grave në Parlamentin shqiptar krahasuar me burrat.


përgjigjet e pyetjeve: "Në përgjithësi, si do ta vlerësonit ndikimin që ka patur sistemi

zgjedhor gjatë tranzicionit në angazhimin e grave shqiptare në politikë"; me "Sipas jush,

si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në Parlamentin shqiptar në krahasim me

burrat". Parashikimi teorik është konstatimi empirik i shoqërimit statistikë domethënës

midis variableve të mësipërme.


MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.

Nominal nga Nominale Phi .849 .000

Cramer's V .300 .000

Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.



kryqëzuar. Taabela e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimit 3.1.1.



125

Për H3 - Implikimi 3. 1. 2



konstatojë një ulje të pjesëmarrjes së grave në pushtetin vendor shqiptar, në krahasim

me burrat.



zgjedhor gjatë tranzicionit në angazhimin e grave shqiptare në politikë"; me "Sipas jush,

si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në pushtetin vendor shqiptar në krahasim me

burrat"; Parashikimi teorik është konstatimi empirik i shoqërimit statistikë domethënës

midis variableve të mësipërme.


MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250

Vlera e indikatorit Cramer's V, . 240 (24. 0%), flet për forcë modeste të shoqërimi

statistikore.



kryqëzuar. Tabela e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimit 3. 1. 2.

Për H3 - Implikimi 3. 1. 3:



konstatojë një ulje të pjesëmarrjes së grave në qeveri, në krahasim me burrat.



126



zgjedhor gjatë tranzicionit në angazhimin e grave shqiptare në politikë"; me "Në një

shkallë me 10 ndarje, ju lutemi vlerësoni shkallën e pjesëmarrjes së grave kundrejt

burrave në qeveri".




MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.





Nëse ligji i kuotave në shoqërinë shqiptare në tranzicion, është një faktor ndikues në


konstatojë një ulje të pjesëmarrjes së grave në veprimtaritë kryesore politike të vendit.

Për H3 - Implikimi 3.2.1

Nëse ligji i kuotave në KQZ, është një faktor ndikues në angazhimin e grave në politikë,

atëherë është e pritshme që elektorati shqiptar të konstatojë një ulje të pjesëmarrjes së

grave në pushtetin qendror shqiptar në krahasim me burrat.




127

përgjigjet e pyetjeve: "A mendoni se kriteri i kuotës gjinore [përqindja minimale e

detyruar gjinore në parlament, qeveri, pushtetin vendor etj.] është zbatuar rigorozisht nga

KQZ"; me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në pushtetin qendror

shqiptar në krahasim me burrat"




MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.





Nëse ligji i kuotave në KQZ, është një faktor ndikues në angazhimin e grave në politikë,


grave në pushtetin vendor shqiptar në krahasim me burrat.




KQZ"; me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në pushtetin vendor

shqiptar në krahasim me burrat".




128



MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.





Nëse ligji i kuotave në PS është një faktor ndikues në angazhimin e grave në politikë,





detyruar gjinore në parlament, qeveri, pushtetin vendor etj. ] është zbatuar rigorozisht

nga PS"; me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në pushtetin qendror

shqiptar në krahasim me burrat:"




MASAT SIMETRIKE



129

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.







grave në pushtetin vendor shqiptar në krahasim me burrat.




nga PS" me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në pushtetin vendor





MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250



130


statistikore.







grave në organet e zgjedhura të PS në krahasim me burrat.




nga PS"; me "Nëse kriteri i kuotës gjinore është zbatuar rigorozisht nga institucionet

politike në vend, a mendoni se kjo ka sjellë një rritje në angazhimin e grave shqiptare në

organet e zgjedhura të PS".




MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.





131



Nëse ligji i kuotave në PD është një faktor ndikues në angazhimin e grave në politikë,






PD"; me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në pushtetin qendror





MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.


Rezultatet e implikimit: Në total kemi shoqërim statistikor domethënës midis variableve

të kryqëzuar. Pra, kjo tabelë e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të

implikimit 3. 2. 6.




132

Nëse ligji i kuotave në PD, është një faktor ndikues në angazhimin e grave në politikë,


grave në pushtetin vendor shqiptar, në krahasim me burrat.



detyruar gjinore në Parlament, qeveri, pushtetin vendor etj. ] është zbatuar rigorozisht

nga PD"; me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në pushtetin vendor


Parashikimi teorik është konstatimi empirik i shoqërimit statistikor domethënës, midis



MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të vlefshme 250


statistikore.


Rezultatet e implikimit: Në total kemi shoqërim statistikor domethënës midis variablave

të kryqëzuar. Pra, kjo tabelë e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të

implikimit 3. 2. 7.


Nëse ligji i kuotave në PS, është një faktor ndikues në angazhimin e grave në politikë,


grave në organet e zgjedhura të PD-së, në krahasim me burrat.



133



detyruar gjinore në parlament, qeveri, pushtetin vendor etj. ] është zbatuar me rigorozitet

nga PD"; me "Nëse kriteri i kuotës gjinore është zbatuar me rigorozitet nga institucionet


organet e zgjedhura të PD".




MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.


Rezultati i implikimit: Në total kemi shoqërim statistikor domethënës midis variablave të

kryqëzuar. Pra, kjo tabelë e kryqëzuar jep rezultat pozitiv të testimit empirik të implikimit

3. 2. 8.


Nëse ligji i kuotave në LSI, është një faktor ndikues në angazhimin e grave në politikë,


grave në pushtetin qendror shqiptar, në krahasim me burrat.





134


nga LSI"; me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në pushtetin qendror





MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.





Nëse ligji i kuotave në LSI, është një faktor ndikues në angazhimin e grave në politikë,


grave në pushtetin vendor shqiptar, në krahasim me burrat.




LSI-ja"; me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në pushtetin vendor

shqiptar, në krahasim me burrat".





135


MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.





Nëse ligji i kuotave në PS, është një faktor ndikues në angazhimin e grave në politikë,


grave në organet e zgjedhura të LSI-së, në krahasim me burrat.




LSI-ja"; me "Nëse kriteri i kuotës gjinore është zbatuar rigorozisht nga institucionet


organet e zgjedhura të LSI-së".




MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



136



Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.




H3 - Implikimi 3. 3

Nëse organizimi kryesisht patriarkal brenda partive në shoqërinë shqiptare në

tranzicion, është një faktor ndikues në angazhimin e grave në politikë, atëherë është e

pritshme që elektorati shqiptar të konstatojë një ulje të pjesëmarrjes së grave në

veprimtaritë kryesore politiko-sociale të vendit.





parlamentin e vendit.


përgjigjet e pyetjeve: "Në përgjithësi, si do ta vlerësonit ndikimin që ka patur organizimi

kryesisht patriarkal brenda partive në shoqërinë shqiptare në tranzicion në angazhimin e

grave në politikë"; me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në

Parlamentin shqiptar në krahasim me burrat".

Parashikimi teorik është konstatimi empirik i shoqërimit statistik domethënës midis



MASAT SIMETRIKE



137

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250


statistikore.







pritshme që elektorati shqiptar të konstatojë një ulje të pjesëmarrjes së grave në qeverinë

e vendit.




grave në politikë"; me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në qeveri

në krahasim me burrat".




MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.


Cramer's V .169 1.000

Nr. i rasteve të 250



138

vlefshme

Vlera e indikatorit Cramer's V, . 169 (16. 9%), flet për forcë shumë të ulët shoqërimi

statistikore.

Vlera e indikatorit Përaf. Sig (Approx. Sig), . 000, flet për domethënie statistikore shumë

të ulët.


variablave të kryqëzuar. Pra, kjo tabelë e kryqëzuar jep rezultat negativ të testimit

empirik të implikimit 3. 3. 2.





pushtetin vendor.




grave në politikë"; me "Sipas jush, si mund të vlerësohet pjesëmarrja e grave në

pushtetin vendor në krahasim me burrat".




MASAT SIMETRIKE

Vlera Përaf. Sig.



Nr. i rasteve të

vlefshme

250




139

statistikore.




IV: 4. 7 Përfundimi për hipotezat 1, 2, 3 Si përfundim, nga shqyrtimi i tabelave të kryqëzuara të mësipërme, del se:

Për Hipotezën 1

Kishim gjithsej 8 implikime, nga të cilët 5 patën rezultat pozitiv nga testimi empirik,

kurse 3 patën rezultat negativ nga testimi empirik. Rezultati është 60% pozitiv, kundrejt

40% negativ. Kështu që, në përgjithësi, mund të thuhet se implikimet e Hipotezës 1 patën

rezultat pozitiv nga testimi empirik i tyre.

Për Hipotezën 2


kurse 0 patën rezultat negativ nga testimi empirik. Rezultati është 100% pozitiv, kështu

që, në përgjithësi, mund të thuhet se implikimet e Hipotezës 2 patën rezultat pozitiv nga

testimi empirik i tyre.

Për Hipotezën 3:


kurse 1 pati rezultat negativ nga testimi empirik. Rezultati është 94% pozitiv dhe 6%

negativ. Kështu që, në përgjithësi, mund të thuhet se implikimet e Hipotezës 3 patën

rezultat pozitiv nga testimi empirik i tyre.

Në total mund të thuhet se implikimet e deduktuara nga të tri hipotezat e thjeshta u

konfirmuan empirikisht, kështu që ka vend që t'i propozohet bashkësisë së studiuesve të



140

shkencave politike që të konsiderojnë si serioze zgjidhjen e dhënë për problemin

kërkimor të identifikuar në këtë studim. Pra, edhe ta pranojnë atë (hipotezën dhe 3

derivatet e thjeshta të saj).

Së dyti, pasqyrimi i analizës së pyetësorit për vlerësimin cilësor fillon te mbledhja dhe

pasqyrimi i të dhënave, ku është reflektuar rreth paragjykimeve tona. Sa i takon të

dhënave, fokusi parësor ka kaluar në kuptimin e përvojës bazuar në përjetimet e

pjesëmarrësit në intervistën e kryer. Por nëse në pjesën e parë, ne sugjeruam analizën nga

lart-poshtë, gjatë procesit metodologjik ne arritëm të evidentojmë se, në këtë rast, është

me evidente dhe efektive metodologjia nga poshtë-lart, pranga eksperiencat individuale

te teoria, duke nxjerrë kodet ose përfundimet nga të dhënat. Kështu, edhe qëndrimi

hermeneutik i AIF-së i jep analizës tonë mundësinë e kuptimit për përpjekjet e

pjesëmarrësit për t'i dhënë kuptim përvojës së saj/tij, duke krijuar një hermeneutikë të

dyfishtë (fenomenologji-interpretim).

Pas përkthimit të të dhënave, synimi për përshkrimin adekuat të tyre u paraqitën

vendimtare në vlerësimin e besueshmërisë dhe transferueshmërisë në studimin e AIF-së.

Të dhënat e studimit janë parësore dhe dytësore.

IV: 4. 7. 1 Analiza dhe diskutimi i rezultateve të kërkimit

IV. 4.7.2 Ballafaqimi i parashikimeve teorike me konstatimet empirike

përkatëse

Me që në thelb, një testim empirik përbën procesin e ballafaqimit midis thënieve

parashikim që jepen nga teoria, me thëniet konstatim që dalin nga vëzhgimi shkencor,

atëherë për të testuar empirikisht implikimet-parashikim që janë deduktuar nga hipoteza

(supozimi) i doktoraturës, me synim testimin empirik jo të drejtpërdrejtë të kësaj

hipoteze, u procedua si vijon. Për testimin empirik të secilit prej implikimeve-parashikim

të sipërpërmendura, ishte e nevojshme që të skicoheshin indikatorët e informacionit, nga

i cili do të formuloheshin thëniet konstatim të parashikimit teorik të përfshirë në

implikimet e ndryshme. Formulimi i këtyre thënieve konstatim do të lejonte që të bëhej

ballafaqimi i tyre me thëniet parashikim, që ofronin teorikisht implikimet.

Konstatimi i këtyre pritshmërive të dhëna nga implikimet-parashikim do të përbënte vetë



141

procesin e testimit empirik të tyre. Kjo, për arsye se është ndjekur një qasje e tipit

kryesisht cilësor, e cila thjesht mëton që të konstatojë ndodhjen ose jo të këtyre

pritshmërive. Nëse qasja metodologjike e doktoraturës, do të ishte e tipit kryesisht sasior,

atëherë do të synohej jo thjesht një konstatim i dukurive të parashikuara nga implikimet,

por edhe një vlerësim i lidhjes statistikore (forcës dhe domethënies së saj), të variablave

që përfshihen në përshkrimin e tyre.

Pikërisht, qasja e tipit kryesisht cilësor, e cila synon të sjellë sa më shumë "dëshmi"

empirike nga burime të ndryshme të ndodhjes së parashikimeve teorike të dhëna nga

implikimet e deduktuara nga hipoteza (apo supozimi) i doktoraturës, e bën këtë që të

rrisë shkallën e përforcimit që i bëjnë ato kësaj hipoteze133 (apo supozimi). Kjo është

arsyeja përse në këtë punim doktoral, në kuadrin e një qasjeje metodologjike kryesisht

cilësore, u tentua që jo vetëm të kishte sa më shumë referime nga burime empirike që do

të testonin empirikisht në nivel cilësor (ndodhi apo nuk ndodhi parashikimi i dhënë nga

implikimet), por edhe që këto referime të ofronin lloje ("zëra") të ndryshme të dhënash

"domethënëse", në mënyrë që të rritej ndjeshëm shkalla e "përforcimit nga poshtë" që i

bënin ato hipotezës (apo supozimit) të punimit doktoral.

Për më tepër, e shumta që mund të bëhej në kuadrin e një qasjeje kryesisht cilësore, ishte

që krahas konstatimit të ndodhjes së ngjarjeve që parashikonin implikimet e deduktuara

nga hipoteza (apo supozimi) i doktoraturës, të bëhej një zbërthim me komentet përkatëse

të informacionit që mbartin thëniet konstatim empirik të ngjarjeve të dhëna si parashikim

nga thëniet implikim në fjalë. Sigurisht që, këto komente në thelb përbëjnë ose struktura

përshkruese, ose struktura shpjeguese, të cilat janë përkatësisht thënie supozim dhe

thënie hipotezë. Si të tilla, ato lypset të kalojnë sprovat empirike, që do të thotë se, mund

të shërbejnë për ndjekjen e "pistave" të reja hulumtimi nga kërkimi shkencor social.

Në vijim kemi ballafaqimin e thënieve parashikim të dhëna nga implikimet e deduktuara

nga hipoteza (ose supozimi) e studimit doktoral me thëniet konstatim që dalin nga të

dhënat e mbledhura nga burime të ndryshme (botime në trajtë monografie, eseje, artikuj

revistash e gazetash, intervista me studiues dhe "persona kyç").

133 Sipas A. Kocanit, shtimi i të dhënave empirike domethënëse të të njëjtit lloj e rrit shkallën e

mbështetjes që i japin ato hipotezës nën testim empirik. Por, në se sillen të dhëna domethënëse që i përkasin llojeve të ndryshme, atëherë ky ndryshim cilësor sjell një përforcim të ndjeshëm të kësaj hipoteze, duke e bërë atë akoma më të besueshme se sa kur kemi vetëm shtim sasior të të dhënave domethënëse të të njëjtit lloj. [Kocani A., (2005), “Hyrje në Epistemologji”, Shblu, f. 89-91.



142

VLERËSIMI CILËSORË

IV 4. 7. 2 Përzgjedhja e kampionit e të intervistuarve

Mostra është përcaktuar për anëtare të Kuvendit të Shqipërisë (15 veta), një numër të

caktuar diplomatësh (10 veta) dhe një grup në nivel lokal (6 veta). Siç është detajuar në

tabelën e parë, gjashtë anëtarë nga qeveria lokale u identifikuan nga persona të kontaktit

të komunitetit si pjesëmarrës të mundshëm, sipas implikimit të tyre në aktivitetet

politike. Gjithashtu, u intervistuan pesë punonjës të tjerë. Janë përzgjedhur pjesëmarrës

si femra dhe meshkuj për të përcaktuar dallimet gjinore në zgjedhje, pozita, detyrat e

pushtetit vendimmarrës. Ekstremet u kërkuan për të kryer krahasimet në drejtim të tyre,

për mënyrë aktive ose pasive të përfshirjes në detyrat e tyre politike.

IV 4. 7. 3 Udhëzuesi për intervistat

Instrumentet e hulumtimit u hartuan në gjuhën shqipe, nëpërmjet shkëmbimeve

elektronike midis anëtareve të tri kategorive. Një sërë analizash u kryen për përkthimin

semantik dhe konceptual të pyetjeve të propozuara. Takimet për zhvillimin e pyetjeve të

intervistave, përfshinin konsulencë të vazhdueshme me Profesor Dr. A. Hoxha, Dr. Prof

G. Shairaj; si dhe angazhimit që morëm nga përfaqësueset e Parlamentit. Në mesin e tyre

ishin dhe koordinues e asistues si ZH. L, që u angazhua për të ndihmuar në shpërndarjen

e pyetësorëve, ndërmjet asistencës së sekretariatit të Parlamentit, për grupin e fokusit për

intervistat e shpërndara me formularët përkatës. Të intervistuarit gjithashtu, ndihmuan në

sigurimin e mirëkuptimit reciprok të koncepteve si dhe të përputhshmërisë kulturore, një

aspekt me rëndësi të madhe në kërkimet ndërkulturore (Basu, 1990; Evans, 1992;

Vissandjée et al., 2000 & 2002).

IV 4. 7. 4 Analiza e të dhënave cilësore

Analiza e të dhënave cilësore ka të bëjë me reduktimin e të dhënave134. Por si i kemi

trajtuar të dhënat pa humbur kuptimin? Në këtë rast, softweri që kemi përdorur lidhur me

procesin e kodimit që kemi përdorur. Çfarë strategjish kodimi mund të përdorni? Si

siguroheni që kategoritë ose temat të adresojnë pyetjet tuaja të kërkimit? Si e prezantoni

cilësinë tuaj?

134Saldana 2013, Trocim 2016



143

IV 4. 7. 5 Përfudime të kapitullit

Si përfundim, së pari, modeli i hulumtimit të përzgjedhur lidhet me metodat e kërkuara

të triangulimit dhe refleksivitetit për të përmirësuar vlefshmërinë dhe besueshmërinë e

informacionit të mbledhur nga të intervistuarit (Blaikie 2000, Henry 1990). Së dyti,

studimi i rastit identifikon aktorët kryesorë, trashëgiminë dhe rregullat - përdorimi,

dinamika gjinore dhe kandidatët femra. Po ashtu përvojat, të cilat përbëjnë suksesin

relativ të miratimit dhe zbatimit të politikës së kuotave prej 23-25 për qind të anëtarëve

të parlamentit gjatë kësaj legjislature. Kështu, përvoja nga diku tjetër tregon se, të

kuptuarit e perceptimeve të grave, kuptimet dhe përvojat e procesit zgjedhor dhe

marrëdhëniet e pushtetit, mund të kapen mirë përmes intervistave në diskutim dhe

diskutimeve në grupe (Krook 2008 & Mackay 2004). Së fundmi, në analizën

institucionale, hulumtimimin, pyetjet kryesisht kërkojnë një kornizë të analizave që

kapin më shumë sesa seksin/gjininë si një kategori, duke e konsideruar gjininë si një grup

marrëdhëniesh gjinore të pushtetit, mbështetur nga ideologjitë që krijojnë mundësi,

sisteme të shpërblimeve dhe burimeve (Duerst-Lahti dhe Kelly 1995).

*Portreti i të intervistuaraveiii do të paraqitet i plotë në fund të studimit.



144

KAPITULLI V: RASTI I SHQIPERISË

HISTORIK

HYRJE

V 5. 1 Roli i gruas shqiptare ndër vite

Në fillimet e shtetit shqiptar nuk ka ekzistuar e drejta e grave për të zgjedhur e as për

t`u zgjedhur. Në dhjetor të 1920-s, në nenin 6 të ligjit për "Zgjedhjen e deputetëve" do të

theksohej se: "Gjithë ata burra që kanë moshën 20 vjeç e përpjetë, paguejnë a

s'paguejnë vergji, kanë të drejtë vote në çdo zyrë zgjedhjeje për zgjedhje të dytë". Edhe

më pas me ligjin e ri të miratuar nga Parlamenti më 1923, nuk do të vinin ndryshime në

diferencimin e thellë gjinor, siç do të ishte terminologjia e përdorur nga ku "çdo shtetas

shqiptar mashkull që gjendet i rregjistruem"; e kështu vihet në dukje në mënyrë të qartë

se, gratë nuk kishin aspak hapësirë në proceset politike qofshin këto proceset për të

zgjedhur ashtu edhe ato për tu zgjedhur.

Duke u bazuar në të dhënat historike duket se e drejta e votës për gratë është njohur për

herë të parë në Shqipëri gjatë vitit 1945. Në vijim gjatë 1946 në kapitullin "Të drejtat dhe

Detyrat e Shtetasve", në nenin 14 do të theksohet se: "Të gjithë shtetasit pa ndryshim

seksi, kombësie, race, besimi shkalle kulturore ose banimi dhe që kanë mbushur

moshën 18 vjet, kanë të drejtë të zgjedhin dhe të zgjidhen në të gjitha organet e

pushtetit shtetëror", në nenin 17 theksohet se "Gruaja është njësoj me burrin në çdo

fushë të jetës private, politike dhe shoqërore".

Gjatë sistemit diktatorial në Shqipëri, gruaja shqiptare ka përfituar pasi ky sistem u ka

dhënë atyre të drejtën e votës (siç përmendëm më sipër), por edhe u ka mundësuar

marrjen dhe gëzimin e roleve tradicionalisht mashkullore. Ato u përfshinë si në shkencë,

inxhinieri, mjekësi dhe fusha të tjera, në mënyrë më egalitare se kurrë më parë. Në të

vërtetë, hierarkitë konvencionale u rikonfirmuan shpejt pas viteve '90.

Duke u përqendruar kryesisht në periudhën e pas viteve '90, gratë shqiptare e gjetën

veten të margjinalizuara përsëri, e siç do të shprehet në literaturën sekondare, "një botë



145

me të ndryshme historike". Kështu evidentohet se qëndrimet që gratë përjetuan dhe puna

që ndërmorën në fillimin e pas viteve '90-të, u kufizuan aq sa këto efekte dhe

paragjykime do të ndihen ende edhe sot. Para viteve '90, ndryshimi më i rëndësishëm

gjatë diskutimeve të shumta nga debatet e kohës, vërejmë me admirim miratimin e ligjit

të vitit 1946, ku për herë të parë gratë u zgjodhën deputete të Kuvendit Popullor të

Shqipërisë. Tabela 5.1, na tregon këtë realitet në evolucionin e numrit dhe përqindjes së

grave në Parlamentin Kombëtar Popullor Shqiptar, nga vitet 1920 deri në 2016.

V Tabela 5. 1 Përbërja e Parlamentit shqiptar gjatë viteve/ viti 1920-2018

VITI BURRA GRA BURRA % GRA % 1920 37 0 100 0 1921 78 0 100 0 1925 75 0 100 0 1928 57 0 100 0 1945 76 6 93 7 1950 104 17 86 14 1958 171 17 91 9 1970 192 72 73 27 1974 167 83 67 33 1982 174 76 70 30 1990 169 81 68 32 1991 199 51 80 20 1997 144 11 93 7 2001 131 9 94 6 2005 130 10 93 7 2009 117 23 84 16 2013 115 25 82 18 2014 111 29 79 21 2015 108 32 77 23 2016 107 33 76 24

Burimi: Kuvendi i Shqipërisë135 & baza e të dhënave statistikore dhe INSTAT

Duke u bazuar në të dhënat e paraqitura në punim dhe së fundmi në tabelën

përmbledhëse statistikore, do të vërejmë se nga viti 1990-2001, numri total i grave

parlamentare ka rënë nga 32% në 6%, duke pësuar më pas një ngritje të lehtë thuajse të

papërfillshme deri në vitet 2005. Vetëm gjatë vitit 2009, pas miratimit të ligjit për futjen

e kuotave, do të shohim një dyfishim të numrit të grave deputete në Parlamentin

Shqiptar, gjë që na shtyn në konkluzionin fillestar se si kuotat krijuan një rezultat pozitiv

në procesin politik dhe elektoral shqiptar.

135 Me ngjyrë të kuqe janë vendosur vitet ku spikatet numri më i lartë i pjesëmarrjes së grave si parlamentare në përqindje



146

Njëkohësisht deri në vitin 2015, 2016, të dhënat paraqesin 107 burra deputetë dhe 33 gra

deputete, e përkthyer kjo vlerë në përqindje, rezulton një raport me 76/24% (burra/gra

deputete) por, ajo që mund të spikasë edhe më tepër, është përfshirja e grave në qeveri si

drejtuese të institucioneve të larta. Bazuar në këto të dhëna rezulton se, ka një numër më

të lartë grash në poste ministrore, kryesisht me një tendencë të drejtuar nga dikasteret e

arsimit, çështjeve sociale dhe integrimit(lidhur me këto raporte do të ketë gjithashtu

konfigurime të paraqitura me tabela ndihmëse dhe grafik në vijim).

Si përfundim, përqindjen më të lartë të përfaqësimit në parlament gjatë

gjithë legjislaturave, gratë e kanë arritur në vitin 1974 me 33%, konfiguruar kjo me një

normë prej 3% më të lartë se norma e kuotës së vendosur gjatë vitit 2008. Duket se në

këtë drejtim, procesi i politikë bërjes ka hedhur hapa të ngadaltë për të arritur atë nivel

përfaqësimi të shfaqur në arenën politike shqiptare, 50 vjet më parë.

V Tabela 5. 2 Statistikat për zgjedhjet e fundit elektorale në nivel lokal në rang kombëtar

POSTI BURRA GRA BURRA % GRA %

Kandidatë për kryetar bashkie 142 16 90 10

Fitues kryetar bashkie 52 9 85 15

Fitues këshilltar bashkiak 1019 576 64 36 Tabela 5. 2 tregon këtë realitet të përqindjes së grave në nivelin lokal gjatë 2016-s, ku

mund të vërejmë se edhe në këtë nivel, përqindja nga viti 2015-2016 ka pësuar një rritje

të lehtë në nivel fitues për kandidatë bashkie, nga ku dëshmohet se ndryshimet në këtë

nivel kanë një tendencë edhe më të ulët krahasimisht përqindjes së zgjedhjeve të

përgjithshme.

V Tabela 5. 3 Rolet diplomatike gjatë vitit 2016-2017

POSTI BURRA GRA BURRA % GRA % Ambasador 33 10 77 23 Ministër Fuqiplotë 24 4 86 14 Këshilltar 26 20 57 43 Sekretar i Parë 9 21 30 70 Sekretar i Dytë 6 9 40 60 Sekretar i Tretë 5 3 63 38 Atashe 4 3 57 43

Burimi: Ministria e Punëve të Jashtme (të dhënat përpunuar nga doktoranti)



147

Sidoqoftë, nga të dhënat e paraqitura në tabelë vërejmë një kapërcim tepër të ulët për

gratë që janë pjesë e sistemit të karrierës diplomatike, si në misionet diplomatike të

përfaqësuara jashtë, ashtu edhe në dikasterin ministror në vend. Kështu, pozicionet

drejtuese kryesisht mbahen nga burrat me 77% në nivelet më të larta diplomatike, të

shprehura me gradën "Ambasador" shoqëruar me 23% të grave në këto nivele. Ndërkohë

që duket paradoksale kalimi i rregullt (një nga një) i shkallëve të karrierës diplomatike

dhe korrelacionit të zhdrejtë lidhur me depërtimin në mënyrë të konsiderueshme në dy

nivelet më të larta të paraqitura me gradën "Ministër Fuqiplotë" dhe "Ambasador".

Nga sa më sipër në bazë të detyrimit të përfaqësimit të grave në Misionet Diplomatike

përmes kuotave gjinore, do ndikonte në rritjen e përfaqësimit - siç vërehet ato përbëjnë

përqindjet më të larta në nivelet "Sekretar i Parë" dhe "Këshilltare" duke krijuar shumicë,

në bazë të vlerësimeve të marra, kontributeve dhe performancës në detyrë ndër vite.

V 5. 2 Ndryshimet e sistemit pas viteve '90-të

(Rezultatet nga revizioni i literaturës)

Humbja e vendeve të punës për shumicën e grave në sektorin industrial gjatë viteve '90,

po ashtu edhe gjendja jo e qëndrueshme e ekonomisë dhe politikës shqiptare, nuk u

kompensua plotësisht për këtë kategori nga sektori i shërbimeve. Megjithëse bujqësia

dhe sektori informal vepruan si kanale për të shkarkuar presionin e tregut të punës,

përsëri përfshirja e grave në tregun aktiv të punës, mbeti thuajse dytësore. Niveli i lartë i

papunësisë dhe edukimit për vajzat dhe gratë gjatë këtij 10-vjeçari, u ndoq edhe me

pjesëmarrje të ulët të fuqisë punëtore dhe nivele të ulëta të punësimit që karakterizojnë

tregun e punës për vite me radhë. Nga ana tjetër, vendi po përballej edhe me vështirësitë

e veta të gjetjes së një modeli ekonomik dinamik, gjë që lejoi thellimin e problemit.

Në këto kushte, si detyrë e parë shtrohej nevoja e nxitjes së edukimit (si për vajzat ashtu

edhe djemtë) në institucionet e arsimit të lartë në Shqipëri, si një rrugë shumë e

rëndësishme për të promovuar kreativitet, inovacion, përfshirje dhe punësim. Përvoja

mbarëbotërore tregon se, qeveri të ndryshme si në Europë edhe më gjerë, kanë filluar të

zhvillojnë politika mbështetëse kryesisht për vendet e dala nga sisteme me regjime të



148

forta izoluese, pasi ato kaluan në një transformim rrënjësor nga sisteme të centralizuara

në sisteme të lira tregu.

Shqipëria ka bërë përparime duke zbatuar politika e reforma për të përmirësuar këtë

proces gjatë 20 viteve të fundit, nga ku rezulton se një përqindje më e lartë e të rinjve

ndjekin arsimin e mesëm dhe një % e tyre, e konsiderueshme por më e ulët, ndjekin

arsimin e lartë. Edukimi ka qenë një element kyç në politikat publike në vend dhe si i

tillë ka gëzuar mbështetjen e iniciativave të mëdha të shumë politikave qeveritare, por

edhe institucioneve ndërkombëtare që veprojnë ose kanë vepruar në Shqipëri.

Megjithatë, ende mbetet e panjohur për studiuesit shqiptarë në këtë fushë, nëse këto

njohuri ndikojnë në formimin e sjelljes gjinore dhe cilët janë faktorët përcaktues të

qëllimit për angazhim më të madh të grave shqiptare në politikë dhe proceset

vendimmarrëse në tërësi. Ky përbën qëllimin kryesor të disertacionit, i cili shtjellohet në

detaje specifike (mbas evidentimit të rëndësisë aktuale të edukimit dhe korrelacionit jo të

drejtë, midis përqindjes së tyre të edukimit dhe përqindjes së grave në rolet përfaqësuese)

në seksionet vijuese.

Me gjithë progresin e arritur në legjislacionin shqiptar, kryesisht, me ndryshimet e kryera

në legjislacionin e vitit 2008, së bashku me dispozitat e ndryshme në ligjet më të

specializuara dhe kodet ligjore, të cilat mund të konsiderohen si një bazë solide për

barazinë gjinore dhe mungesën e diskriminimit në Shqipëri, duket se vijon të ekzistojë

një "pajtueshmëri"universale se ekzistojnë barriera serioze që pengojnë këto ligje të

arrijnë ndikimin e dëshiruar136, që burojnë nga:

¥ mungesa e ligjeve dytësore dhe zbatimi konkret,

¥ mungesa e burimeve buxhetore,

¥ ndryshimi i shpeshtë i stafit në zyrat kryesore të qeverisë shqiptare,

¥ mungesa e monitorimit.

Sipas studimeve ndërkombëtare, shoqata të ashtuquajtura "lëvizje të gruas", të shprehura

përmes aksioneve kolektive, nxisin supozimet të cilat gjejnë pak vend në shpjegimet e

këtij punimi, pasi dhe roli i shoqatave ose lëvizjeve të gruas në Shqipëri, ka qenë i

136 UNIFEM 2009. Mid-Term Evaluation of the UN Joint Programme on GE in Albania (July 2008-June 2011)



149

munguar. Pritshmëritë e teorive dominante teorike dhe formulimi i paradigmave në

debatet feministe, janë të drejtuara kryesisht nga eksperiencat eurocentrike

ndërkombëtare që jo domosdoshmërisht përputhen me realitetet e gjinisë në pjesë të tjera

të botës, ashtu siç paraqitet ky proces në realitetin shqiptar. Ndërkohë që, shumica e

lëvizjeve të grave 137 kërkojnë të promovojnë barazinë gjinore në mënyrë që jo

domosdoshmërisht të çon në transformimin e thellë social të sistemit, në pabarazinë dhe

hierarkinë e ngulitur. Në këtë trajektore, gratë mund të zëvendësojnë burrat në pozicionet

e tyre ekonomike dhe politike, pa transformuar pabarazinë strukturore të ngulitur në

shoqëri; gjithsesi, kjo literaturë e MN gjen një rol dytësor në realitetin e vendit.

Por, kjo mënyre e të arsyetuarit është e bazuar fillimisht në përqasjen që ndërlidhet me

modelet dikotomike dhe polarizuese kryesisht për të shpjeguar diferencat gjinore.

Simone de Beauvoir, në studimin klasik, "The Second Sex", do të ishte një nga kritiket

e para të qasjes kulturale që do të nxirrte në pah se si formacionet gjinore dikotomike,

punojnë në disavatazhin gjinor për gratë. Më vonë, këtij problemi ju dha "vëmendje

antropologjike në antologji". 138

Në këtë antologji, shqetësimi rreth asimetrisë seksuale ka çuar në teoritë rreth dikotomisë

publike-private. Ajo mund të atribuohet jo vetëm në sferën e respektuar publike të

meshkujve, por dhe në sferën publike të zhvlerësuar të grave. Për më tej, kjo kategori

rixhide nuk përkthehet si e vërtetë për të gjitha shoqëritë dhe është kontestuar si e metë

ose mangësi për të paraqitur një lidhje, e cila përkon në mënyrë të pjesshme (pjesërisht)

në artikulimin nëpërmjet këtyre sferave, po ashtu edhe transformimin potencial social.

Për shembull: Gratë shqiptare, historikisht, kanë operuar në mënyrë të kufizuar në

sferën publike si drejtuese dhe pozicionet e larta politike si pasojë e sistemit shoqëror

patriarkal. Ndryshe nga realiteti shqiptar, shoqatat ndërkombëtare operojnë në sferën

publike kur nuk pranojnë ose duan të kundërshtojnë shtetin, duan të formulojnë politika

që kërkojnë ndryshime ose duan të lobojnë për përfaqësim më të madh në pozicionet e

vendimmarrjes. Si pasojë, "barazia më e madhe gjinore në sferën politike mund të çojë

137With Equal Rights, Empowerment, Women Can Be ‘Agents of Change’ for Sustained Socio-economic Development, Security around World, Third Committee Told Sixty-sixth General Assembly, Third Committee 138Women Culture dhe Society, 2007



150

në investime më të larta në bashkëpunimin zhvillimor"(Krook 2006).

Në vendin e dytë, skepticizmi rreth teorisë dhe teorizimi bën të pamundur për të gjetur

një shpjegim të vetëm që mund të na orientojë. Por, është më e përshtatshme për të dhënë

një shpjegim të shumëfishtë, në shpjegimin e manifestimit divergjent për mobilizimin e

grave, mjedisit të përshtatshëm për axhendat, tejkalimin e kufijve, ndërtimin e aleancave

dhe fuqizimin në nivel ndërkombëtar. Insistimi i Morganëve për "Lidhje globale të afërt

të motrave", (Global Sisterhood, 25), mbetet një vizion ideal, që krijon jo pak paqartësi

në optikat divergjente për gratë, në hendekun global139.

Hendeku gjinor në njohjen politike haset vazhdimisht në literaturën e shkencave sociale.

Si pasojë, argumenti kryesor i këtij disertacioni përqendrohet kryesisht, nëse hendeku

gjinor në njohurinë ose dijen politike është produkt i lidhur me një sërë faktorësh të

ndërlikuar, siç janë ata politikë, socialë dhe psikologjikë.

Gjinia, edhe pse e lehtë në dukje për të matur, si për meshkujt ashtu edhe për femrat,

përfaqëson më shumë se sa thjesht një aspekt anatomik. Nëpërmjet trajtimeve gjinore

duket se, studiuesit e Marrëdhënieve Ndërkombëtare mund të vlerësojnë dhe matin

predispozitat e përfshirjeve po ashtu edhe prirjet politike, sociale dhe psikologjike, te

popullsisë në vende të caktuara.

Katër hipotezat rreth hendekut gjinor të njohura në dijen politike të testuar. Të

dhënat e përdorura për të testuar këto hipoteza, vijnë nga gjashtë anketat kombëtare dhe

lokale, duke tërhequr shumë nga anketat e viteve 2000 dhe 2004, të Anketave

Zgjedhore të Annenbergut. Dëshmitë e tyre tregojnë se, hendeku gjinor në rezultatet e

dijes politike ka prirje më të madhe në vlerësimin e meshkujve, dhe ky rezultat fillestar

të shtyn të drejtosh pyetjet se, në cilën kategori gjenden ndryshimet më të mëdha:

1. të ardhura më të larta,

2. nivelet e larta të interesit politik,

3. nivelet e larta të efikasitetit politik dhe të mësuarit e perceptuar,

4. nivelet e larta të ndjekjes se arsimit.

139Edituar nga Celia R. Daileader, Rhoda Johnson and Amilcar Shabazz... “Writing Race across the Atlantic World: Medieval to Modern”, riedituar nga Phillip D. Beidler.



151

Për më tej, lind pyeta lidhur me çështjen nëse: A krijon kultura e një shteti një diferencë

në mundësitë që ndikojnë si burrat ashtu edhe gratë në nivelet e njohurive, dhe si

përkthehet e gjitha kjo në lehtësinë e përfshirjes në nivelet e larta drejtuese? Sipas

Fridman, gratë që jetojnë në shtete me përmasa të larta të përfaqësimit të tyre në

legjislaturat shtetërore, kanë më shumë gjasa për të mbajtur lidhje dhe kontakte të afërta

me kandidatët presidencialë, se sa ato që jetojnë në shtetet me më pak përfaqësues të

shtetit femra. Duket se të gjitha këto efekte, nuk janë aq të forta për burrat. Kompleksiteti

i hendekut gjinor në dijen politike është i rëndësishëm, për shkak se ai tregon një qasje të

qartë të diferencave në shumë aspekte, dhe kjo është e nevojshme për të trajtuar

angazhimin e diferencuar të grave, kryesisht në procesin politik.

Rezultatet e këtij kërkimi synojnë të nënvizojnë se, "efektet e socializimit struktural"

(Levanon, 2009), janë të përhapura/ngulitura dhe shpesh të vështira për t'u shkelur nga

shoqëritë. Ndërkohë që, fizikania e njohur, Hertha Ayrton, do të shprehej për realitetin

britanik se, "Unë nuk pajtohem fare me seksin që sillet në shkencë ose politikë". Ideja e

"gruas së politikës ose shkencës" është tërësisht e parëndësishme. Një grua, ose është një

shkencëtare ose politikane e mirë, ose nuk është. "Megjithatë, edhe 100 vjet më vonë,

relativisht pak gra arrijnë në nivelet e sipërme të strukturave të karrierës. Si pasojë,

ndryshimet në strukturën politike janë të ngadalta dhe nuk ndodhin menjëherë.

Si përfundim, themi se gratë janë të nën përfaqësuara në të dy fushat, si në nivelin

administrativ (funksionet e larta) ashtu dhe politike (organet legjislative), dhe kjo paraqet

një situatë me parametra më alarmantë në nivelet e larta të administratës. Është joshëse të

shikosh përjashtime të dukshme në arenën ndërkombëtare, kur ka lidere të shquara si

Angela Merkel në Gjermani, Theresa May në Britani ose Aung San Suu Kyi, në

Mianmar. Edhe në sipërmarrjet e biznesit ndërkombëtar, ekzistojnë modele të tilla si

Ursula Burns, Kryetare e Xerox dhe CEO e Korporatës nga viti 2009 deri në vitin 2016.

Kjo pasqyrë sugjeron që gratë tani janë të përfaqësuara mirë në pozita të larta në botë.

Megjithatë, ky nuk është rasti i përgjithshëm. Ndërkohë, kjo është një arsye e veçantë pse

Kombet e Bashkuara përfshijnë përfaqësimin e grave në vendin e punës si një

komponent kyç për barazinë gjinore. "Ndërkohë, në një studim mbi të dhënat për forcat e punës të ShBA-ve, për një periudhë 50-vjeçare, u arrit në përfundimin që, kur gratë fillojnë të marrin pjesë në profesione që më parë kishin qenë të dominuara nga burrat, pagat mesatare të këtyre



152

profesioneve ulen" (Levanon, 2009).

Duket se përmirësimet në këtë fushë, mund të arrihen vetëm duke pasur:

a) vullnet politik;

b) një dispozitë të veçantë ligjore (që përfshin edhe organigramat e institucioneve);

c) veçanërisht mund të arrihen përmirësime nën nxitjen e organizatave ndërkombëtare.

Për shembull, në vitin 1975 Kombet e Bashkuara140 organizuan të parën e një serie

konferencash botërore të përkushtuara për të drejtat e grave në Mexico City, që rezultoi

tepër e suksesshme. Gjithnjë e më shumë, institucionet ndërkombëtare dhe europiane po

nxisin një përkufizim të ri të barazisë gjinore, bazuar në parimin e mundësive të

barabarta, duke lejuar masa pozitive të diskriminimit. Shprehja "demokracia e barazisë"

shfaqet në Këshillin e Europës vetëm gjatë vitit 1989.

V 5. 3 (Pjesëmarrja) Partitë politike shqiptare

Përtej faktit të thjeshtë për të votuar, e cila është në vetvete një formë e pjesëmarrjes

politike, shprehja "bërja e politikës" mund t'i referohet një angazhimi që kuptohet si

militantizëm brenda një partie politike. Aderimi në një parti politike ose pjesëmarrja në

një ngjarje, janë të gjitha mënyrat për të marrë pjesë në jetën politike. Përveç angazhimit

partizan, një formë e re e angazhimit ka dalë kohët e fundit, përkatësisht angazhimi

asociativ. Kjo e fundit u ofron shumë grave mundësinë për t'u përfshirë në jetën publike.

Së fundmi, një mënyrë tjetër e pjesëmarrjes politike i referohet qasjes dhe ushtrimit të

mandateve zgjedhore dhe fuqisë politike. Për shembull, duke qenë një anëtar i një zyre

politike ose një seksioni qendror në një parti politike, pavarësisht nga madhësia, është një

formë e pjesëmarrjes politike. Në të njëjtën mënyrë, të jesh kandidat për zgjedhje ose të

jesh elitë në pushtet, është sikur të luash/bësh politikë. Duke pasur parasysh sa më sipër,

gratë e politikës, të përzgjedhura për këtë studim, janë ato që përshtaten në kategoritë e

fundit: gratë aktiviste, përfaqësues politikë dhe pjesë përbërëse e elitave qeverisëse.

Nga ana tjetër, grumbullimi i statistikave tona nga partitë politike, kanë pasur kufizimet e

tyre po, gjithsesi, informacionet e siguruara tregojnë se, formacionet e ndryshme

regjistrojnë shkallë të ndryshme të përfaqësimit të gruas, në varësi të faktit nëse

konsiderojmë organet legjislative ose ekzekutive. Në të parën, gratë kanë qenë kryesisht

140 Faqja kryesore online e OKB-së 2016



153

më të pranishme në bankat e të dhënave të partive me ideologji më të hapura ose liberale.

Në këtë të fundit, siç paraqitet rasti i Partisë Demokratike, i pari në historinë e

pluralizmit shqiptar, në të cilën një grua mbajti postin e Kryetarit të Kuvendit ose gra të

tjera të cilat mbajtën veçanërisht portofola të lartë ministrore. Kujtojmë rastet e KKSH,

znj. Jozefina Topalli, ministren e Integrimit, Arenca Trashani, ose Majlinda Bregu etj.

Ekziston një rritje e përgjithshme e përqindjes së grave në organet më të larta të partive

për të cilat një krahasim është i mundur dhe relevant. Partitë e vogla janë ato që shënojnë

përparimin më të vogël (shumëzimi me 1. 6). Nga ana tjetër, përqindja e grave

parlamentare u dyfishua për partitë kryesore, siç janë PD, PS dhe LSI gjatë dekadës së

fundit. Sot, përqindja e grave parlamentare është shumë e ngjashme midis dy partive

kryesore të vendit - nga ku Partia Demokratike ka 11 gra përfaqësuese në Parlament dhe

PS ka rreth19 gra përfaqësuese në Parlament dhe LSI-ja, 5 gra përfaqësuese.

Në aspektin e evolucionit, në mesin e partive, asnjë parti nuk ka arritur të kapë ose

tejkalojë 30% të numrit në përbërjen e tyre parlamentare në Shqipëri, që pas fillimit të

pluralizmit deri në vitet e fundit.

Sa i takon familjes politike, këtë herë duke marrë parasysh palët e tri ndarjeve

ideologjike të vendit, renditja e mëposhtme paraqitej në situatën fillestare nga ku: Partia

Socialiste nën 20% Partia Demokratike nën 20%. Po ashtu, partitë e vogla të majta dhe

partitë e vogla të djathta, nën 20%. Në situatën e fundit, rendi është dukshëm i

ndryshëm: Partia Demokratike ka fituar një terren me 28%, ajo ndiqet LSI-ja me po

përafërsisht 28% dhe kjo e fundit pasohet nga partia Socialiste me24% . Përparimet

përbëhen përkatësisht në një shumëzim prej 2.3 për partitë më liberale dhe për partitë më

konservatore, siç do të ishte dhe Partia Socialiste, dhe 1.8 për LSI.

Nëse do të ndaleshim në hipotezën se, përfaqësimi politik i grave varet nëse partitë

politike kanë një nxitje strategjike për të promovuar gratë, kjo hipotezë gjen vend të

rëndësishëm në rastin shqiptar. Si pjesë e rritjes së konkurrencës së partisë, do të ishte e

natyrshme që partitë të rekrutojnë dhe promovojnë gratë, në mënyrë që t'i përmbahen

kërkesave të organizimit transparent dhe demokratik e po ashtu edhe përbërjes së

elektoratit, shprehimisht elektoratit femëror.



154

Duket se janë miratuar fare pak masa të posaçme për emërimin e kandidateve femra, siç

janë numrat e rekomanduar të grave në listat e partive ose sistemet e detyrueshme të

zinxhirit që alternojnë çdo vend tjetër në listë midis tre grave ose dhe tre burrave.

Rrjedhimisht, megjithëse faktorët institucionalë, socio-ekonomikë dhe kulturorë të

përmendur janë të rëndësishëm, në të vërtetë, duhet të shqyrtojmë përpjekjet e bëra nga

partitë politike në rritjen e përfaqësimit numerik të grave në legjislaturën kombëtare.

V 5. 4 Teoria e kontaminimit të partive politike në Shqipëri

Teoria mbi konkurrencën e partisë, përhapjen dhe përfshirjen paraqitet si faktor i

rëndësishëm dhe me ndikim në zhvillimin politik të një vendi. Në problematizimin sipas

analizës së këtij punimi, niveli i konkurrencës së partive shqiptare, duke u bazuar në

vështrimet teorike mund përmirësohet duke u bazuar në teorinë e infektimit. Sipas kësaj

teorie, sugjerohet që partitë politike tradicionale do të ndjehen të detyruara të emërojnë

më shumë gra, nëse një nga konkurrentët e tyre politikë, zakonisht një parti më e vogël

(në të majtë), fillon të promovojë gra në numër. (Duverger në Matland dhe Studlar

1996).

Duvergeri sugjeron gjithashtu se një "ngjitës nga e majta" do të ndodhë midis rivalëve të

partive politike, nëse partitë më konservatore dhe ato të grupeve liberale u nënshtrohen

presionit për të ndjekur partitë socialiste, duke zhvilluar në partitë e tyre anëtarësim

masiv të grave që nuk rrezikon fitimet zgjedhore (Duverger, Matland dhe Studlar 1996).

Matland dhe Studlar (1996) po ashtu, do të sugjeronin që nëse partitë më të vogla rivale,

zakonisht në periferinë politike, fillojnë të promovojnë gratë në mënyrë aktive, atëherë

partitë më të mëdha do të ndjekin shembullin. Duke nominuar gratë, partitë e vogla do të

tregonin se nuk ka ulje mbi perceptimin për gratë, e në vijim gratë që promovojnë gratë.

Në vijim po ashtu partitë më të mëdha do të ndjehen të prirura t'u përgjigjen këtyre

presioneve, duke ndërmarrë veprime të drejtpërdrejta në mbështetjen e grave. Kjo do të

mbajë shprehimisht partitë fqinjë ideologjike për palët e angazhuara të iniciojnë

përfshirjen më të lartë të kandidateve gra. Ndërkohë, siç përmendim, edhe LSI-ja që

tashmë është një parti e drejtuar nga një grua, z. Monika Kryemadhi (megjithëse qëndron

dyshimi mbi drejtin të de fakto të kësaj partie pasi znj. Kryemardhi është bashkëshortja e

ish Kryetarit të partisë, tanimë në pozicionin e Presidentit të Republikës së Shqipërisë).

Megjithatë, kjo parti tanimë drejtohet nga një grua por përsëri përqindja e grave



155

pjesëmarrëse të kësaj partie në parlament vazhdon të jetë e ulët duke mos kapur normën

e kërkuar nga Kodi Elektoral Zgjedhor.

Nga ana tjetër është paradoksale që këto parti të frikësohen më shumë nga humbja e

votuesve, se sa nga futja e risive ose ideve inovative. Por me kalimin e kohës, nëse secila

palë reagon ndaj një “kërcënimi” të ndjerë nga konkurrentët e ngushtë politikë për

çështjen e përzgjedhjes të më shumë grave në parlament, atëherë nevoja e perceptuar për

të emëruar gratë do të nxite përafërsisht të gjitha partitë në spektrin politik, të jenë në

përputhje me normat e reja. Partitë rivale, rrjedhimisht, do të ndjekin shembullin në një

reaksion zinxhir. Kjo formë pritet të krijojë një strategji që, partitë kryesore (PD, PS,

LSI) t'i japin fund hendekut ose diferencimit të përzgjedhjes në bazë të gjinisë dhe të

fillojnë promovimin e një proporcioni më të madh të grave politikane për të demonstruar

angazhimin e tyre për të drejta të barabarta si një ideologji ngjitëse në promovimin e të

drejtave të njeriut.

Sipas Duverger në Matland dhe Studlar paraqiten dy koncepte të etiketuara si

"kontaminimi makro" dhe "kontaminimi mikro" (infektim), ku si fillim ky proces ndodh

në nivel kombëtar /qendror, dhe i dyti në nivel qarku lokal /zgjedhor. Përhapja makro, së

pari, përkufizohet si një proces ku një palë i përgjigjet presioneve të përgjithshme

politike nga partitë rivale, nga mediat dhe nga kodi zgjedhor, për çështjen e pjesëmarrjes

politike të grave, duke rritur promovimin e grave në të gjitha zonat zgjedhore, por jo

domosdoshmërisht në të njëjtat rrethe ku partitë e tjera emërojnë gra ose vajza.

Mjafton që një parti të jetë në gjendje të tregojë pëlqimin për idenë e rritjes së

përfaqësimit të grave/vajzave në politikë, duke nominuar një numër më të madh të tyre

në lidershipin e partisë. Efektet e kontaminimit makro mundësojnë po ashtu një rritje në

nivelin e përfaqësimit të grave të aktivizuara në të gjitha zonat zgjedhore. Pak a shumë,

të gjitha partitë vlerësohen të ndikohen nga ky fenomen, megjithëse me intensitet të

ndryshëm. Mirëpo, Shqipëria ndonëse në dukje indiferente ndaj këtij kontaminimi të

përgjithshëm, duket se në rrjetin e komunave dhe bashkive gjatë zgjedhjeve të fundit, ka

një ndikim të zbehtë të këtij efekti në përzgjedhjen e kandidateve. Kështu për shembull,

nga sa rezulton në qarkun Shkodër, partia që ka predispozitën numerike të elektoratit

(bastion i së djathtës) siç rezulton nga të dhënat, menjëherë pas vendosjes së

kandidaturës për Kryetar Bashkie të znj. Voltana Ademi, u ndoq si shembull edhe nga



156

Partia Socialiste. Po ashtu kjo e fundit, duke vendosur në krye një kandidate grua (znj.

Keti Grazhdari), na shtyn të kuptojmë se dy partitë e mëdha u paraqitën të ndikuara nga

njëra tjetra për të kandiduar një grua në drejtimin e bashkisë së qarkut. Me gjithë nivelet

e ulëta të transparencës gjatë takimeve për përzgjedhjen e kandidatëve si për komunat

dhe bashkitë, na lejon të abstragojmë se, liderët e dy partive kryesore kanë një tendencë

për të rritur vitet e fundit numrin e grave (kryesisht në vende të sigurta), si përgjigje edhe

ndaj emërimeve të grave në pozita të larta, shtyrë edhe nga rivalët politike siç mund të

shihet edhe në rastin e sapo trajtuar.

V 5. 4. 1 Si funksionon përfaqësimi i grave në strukturat e partive

politike shqiptare?

Ekziston një lidhje mes sistemit të partisë së institucionalizuar dhe përfaqësimit të grave

në politikat e pas tranzicionit. Partitë politike thuhet se janë institucionalizuar kur

vendosin dhe respektojnë rregullat për përzgjedhjen e kandidatëve dhe janë në përputhje

me rregullat formale (Waylen2007; Lovenduski 2010). Anasjelltas, partitë dhe strukturat

e partive të institucionalizuara me dobësi, kanë kapacitete më të kufizuara teknike, janë

më pak të strukturuar në sjelljen politike, e kanë më pak respekt për rregullat dhe më

shumë persona (Goetz dhe Hassim 2003). Disa aktorë mbajnë dominimin duke përdorur

rregulla informale dhe norma që favorizojnë grupe të caktuara mbi të tjerët. Në kontekste

të tilla, modeli deri diku i suksesshëm i zbatimit të kuotave, mund të dëmtohet nëpërmjet

rekrutimit të besnikëve ose të afërmeve gra. Shumica e partive, veçanërisht në vendet pas

tranzicionit drejt demokracisë, janë institucionalizuar në mënyrë të dobët dhe përqafojnë

siç do ta quante Cranenburgh politikën e patronazhit. Nuk mund të gjejmë

mjaftueshëm raste për të kundërshtuar tezën se si të gjitha gratë/vajzat aspirante

mund të depërtojnë në strukturat e larta të një partie pa mbështetjen e "mbrojtësve

informal", siç mund të jetë fare qartë Kryetari i Partisë.

Rrjetet e klientëve e kanë të vështirë të krijojnë përkrahje ose qasje në burime dhe

energji. Sistemi i patronazhit nën strukturën burokratike të shtetit tenton të favorizojë dhe

shpërndajë fuqinë dhe burimet për ata kandidatë që janë të lidhur ngushtë me elitat

politike kryesore (shih kapitullin e dytë). Elitat politike të tilla vendosin standarde,

ndryshojnë rregullat e miratuara zyrtarisht dhe të marrin vendime se cilët kandidatë

duhet të zgjidhen dhe të mbështeten në fushatë. Kështu, duket qartë se institucionet dhe



157

mjedisi minon në mënyrë të pjesshme sistemin e kuotave, sepse interesat e aktorëve,

praktikat dhe normat që ndërveprojnë formojnë vendime për përzgjedhjen e kandidateve

dhe zbatimit të kuotave.

V 5. 4. 2 Sistemi elektoral në përfaqësimin politik të grave

Sa i takon përfaqësimit të grave në parlamentet kombëtare, sipas një modeli plotësisht

përfshirës mbulohen vetëm 27 raste të kandidateve fituese. Në vijim të modelit të

përdorur konstatojmë vetëm një efekt në një madhësi më të madhe e qarkut, që arrin

domethënie (pra në nivelin .05). Natyrisht, modeli plotësisht përfshirës shpjegon shumë

pak raste me shumë variabla, duke prodhuar rezultate të paqëndrueshme. Prandaj, pamja

ndryshon në mënyrë të konsiderueshme në procedurën e shkallëzuar, e cila heq të gjithë

efektet, përveç vlerave të vetë shprehjes, madhësisë së rrethit dhe përfaqësimit

proporcional (Bandura 1989). Ky konstatim konfirmon hipotezën tonë se, kur bëhet fjalë

për aspektin specifik të përfaqësimit politik femëror, institucioni specifik dhe faktorët e

projektimit duken më të mëdha. Rrethet me përmasa më të mëdha dhe regjimet

zgjedhore të bazuara në përfaqësimin proporcional mazhoritar kontribuojnë dukshëm në

përfaqësimin më të lartë të gruas në organet drejtuese. Më interes për këtë studim

vazhdojnë të paraqiten edhe vlerat e vet interesit që ndajnë vajzat dhe gratë, duke

dëshmuar efektet më të rëndësishëme pozitive apo neutrale, lidhur me forcën shtytëse për

kuptimin e barazisë reale gjinore.

Kështu, nën të njëjtat rregulla elektorale, theksi më i fortë mbi vlerat e vet interesit duket

se mund të ndikojë në përfshirjen e më shumë grave në parlament. Pavarësisht nga lloji i

sistemit zgjedhor ose implementimi i sistemit të kuotave, nëse gratë vazhdojnë të kryejnë

mesatarisht mirë punën në arritjet parlamentare, atëherë shoqëria do të rris shkallët për të

ulur shqetësimin masiv për autonominë dhe zgjedhjet e njeriut (Bandura 1989). Ndër

aspektet e barazisë gjinore, siç është në këtë rast pjesëmarrja e gruas/vajzës në veprimet

qytetare, ne kemi edhe dëshmi të nivelit individual, që na lejon të shqyrtojmë më

hollësisht mekanizmat që çojnë drejt barazisë gjinore më të madhe. Në nivel shoqëror,

kemi gjetur se në vendet ku njerëzit vendosin mesatarisht më shumë theks në vlerat e

vetë shprehjes, norma e pjesëmarrjes mashkullore rezulton të jetë edhe më e lartë.

Por, a do të thotë kjo se, gratë me vlera më të forta, siç është edhe ajo e lirisë se shprehjes

janë më të motivuara për të marrë pjesë në veprime qytetare siç janë peticionet,



158

demonstrimet dhe bojkotet? Dhe si mundet zhvillimi ekonomik dhe liria civile në këtë

rast të veprojë me një efekt motivues në se kjo liri ekziston vërtet në dimensione të larta.

V 5. 4. 3 Rregullat në përdorim (funksionimi/ organizimi i partive politike shqiptare)

Siç është evidentuar edhe më parë, ekzistojnë një sërë rregullash që mundësojnë dhe

kufizojnë kuotën. Gjatë implementimit të normativës së re, rregullat e kuotave shpesh

janë zbatuar në mënyrë të paplotë, duke iu nënshtruar ndryshimeve të rastësishme apo

duke u dëmtuar nga rregullat e vjetra joformale të funksionimit dhe organizimit të partive

politike. Perceptimet rreth paaftësisë së grave për politikë dhe çështje publike, kanë

vazhduar të paragjykojnë dhe përjashtojnë disa aspirantë; gjithashtu kanë inkurajuar

rekrutimin e grave "po", në disa raste, kandidate besnike dhe të pakualifikuara brenda

organizimeve partiake, të cilat janë të lidhura me burra të fuqishëm141 (shih kapitullin 2).

Gra të tilla nuk tentojnë të sfidojnë status quonë ose normat gjinore. Në kontekstin e

rregullave dhe normave informale, institucione të reja politike janë organizuar si klube të

"djemve në moshë/ose të rinj" që favorizojnë miqtë e afërt ose anëtarët e familjes po të të

njëjtës gjini, duke vazhduar të diskriminojnë gratë. Për shembull, formalisht, nominimi i

kandidatëve me normat e përcaktuara gjinore duhej të fillonte që në nivelin bazë. Në

praktikë, zgjedhjet parësore brenda partive janë hequr me kohë dhe një vendimmarrje për

kandidatët e zgjedhjeve të fundit, u krijua pa një komunikim më të gjerë. Është e paqartë

se si u rekrutuan anëtarët kandidatë të partive politike, por ajo që është e sigurt na

pasqyron se ata nuk u përgjodhen në bazë të normave nga organet e partive politike.

Kështu, mungesa e transparencës në organet e partive politike shqiptare, tentojnë në këtë

formë mundësojnë liderëve të këtyre partive një fuqi të tepruar. Kaështu këta kryetarë

duke vendosur vetë kandidatët e tyre të preferuar po ashtu tentojnë të eliminojnë disa

kandidatë në kandidimin për vende gjeografike, të cilët janë pjesë të strukturave të

partive. Në këto mënyra krijohen edhe ato që do ti konsideronim si deformimet e një

organizimi të drejtë përzgjedhës elektoral. Si përfundim, mund të themi se rregullat në

përdorim ndonjëherë vërehen më qartë në thyerjen e tyre.

V 5. 5 Lista e deputeteve të Kuvendit të Shqipërisë /vitet 2017- 2021

141 Lidhje fisnore, familjare, bashkëshorte, kolege, bashkëpunëtor etj..



159

Kuvendi i ri i Shqipërisë, doli nga zgjedhjet e 25 qershorit 2017 me 140 deputetë të rinj,

të cilët u përkasin pesë forcave politike: PS, PD, LSI, PDIU dhe Partisë Socialdemokrate.

KQZ-ja certifikoi rezultatin e zgjedhjeve të 2017-s, me ndarjen e mandateve të forcave

politike në renditjen e mëposhtme, nga ku lista kryesohet nga dy partitë kryesore:

1. PS 74 mandate;

2. PD 43 mandate.

Për të vijuar me tre partitë më të vogla:

3. LSI19 mandate;

4. PDIU3 mandate;

5. PSD 1 mandat.

Tabela 4. 2 Ndarja e numrit të mandateve, viti 2017142

_____________________________

Burim: grafiku i përgatitur nga autori, të dhenat paraqitura në footnotes

Pas ndarjes së mandateve, ajo që do të ishte kryesisht e rëndësishme për këtë disertacion,

do të paraqitet me një ndarje të mandateve relativisht në mandate të fituara për gra

deputete dhe për burrat deputetë; si ndahen këto numra në përqindjet respektive për të

kuptuar më tej, nëse partitë kanë arritur të kapin përqindjen e përcaktuar nga Komisioni

Qendror Zgjedhor ose jo.

Tabela 5. 3

1. Partia Socialiste

142 KQZ, publikuar në mediat e shkruara, Gazeta Shiptare: Gazeta Shekulli, Gazeta Panorama, etj...

74

43

19

3 1 0

20

40

60

80

PS: PD: LSI: PDIU: PSD:

numri i arritu

r nga 100

%

%

Ndarja e mandateve



160

F (Grua) M (Burrë)

Tiranë 6 12 Durrës 3 5

Elbasan 1 6 Korçë 2 4 Fier 1 3 Vlorë 1 7 Gjirokastër 1 2 Berat 1 3 Dibër 1 2 Kukës Lezhë 1 2 Shkodër 1 3 Total 19 46 (24 %) ________________________________________________________________ Viti 2015-2017 *Burimi, të dhënat nga INSTAT (konfigurimi i autorit)

Tabela 5. 4

2. Partia Demokratike

F (grua) M (burrë)


Elbasan 0 3 Korçë 1 3 Fier 0 3 Vlorë 1 2 Gjirokastër 0 1 Berat 0 1 Dibër 1 1 Kukës lezhë 1 4 Shkodër 1 4 Total 11 31 28% _________________________________________________________________ Viti 2015-2017 *Burimi, të dhënat nga INSTAT (konfigurimi i autorit)

Tabela 5. 5

3. LSI

F (grua) M (burrë)


Elbasan 1 1 Korçë 0 1 Fier 0 2 Vlorë 0 1 Gjirokastër 0 1



161

Berat 0 2 Dibër 0 1 Kukës lezhë 0 1 Shkodër 0 0 Total 5 14 28% _________________________________________________________________________ Viti 2015-2017 *Burimi, të dhënat nga INSTAT (konfigurimi i autorit)

Po kështu, ndryshimet në kodin elektoral të ndodhura gjatë 2 prillit të 2015-s, u

ndërmorën hapa të rëndësishëm sasiorë të përfaqësimit të grave dhe vajzave në nivelet

vendore të vendimmarrjes. Ndryshimet në kodin elektoral bënë të mundur që, përbërja e

listave me kandidatë/te në zgjedhjet për organet e qeverisjes vendore në vitin 2015, të

ishte 10% gra dhe 90% burra. Kandidatët/et fitues për kryetar bashkie gjatë këtij viti

sipas statistikave nga INSTAT, rezultojnë të ishin përreth 15% gra dhe 85% burra.

Edhe sipas vlerësimit në dhjetor të 2016, 15% e kryetarëve të bashkive ishin gra dhe

85% e tyre ishin burra. Ndryshimet e vendosura në kodin elektoral kanë përmirësuar në

mënyrë të dukshme përfaqësimin gjinor të ndodhur që pas ndryshimeve të zgjedhjeve

parlamentare të vitit 2009, ku pjesëmarrja e grave u rrit në parlament me më shumë se sa

dyfishi - nga 7% me 16%. Kjo tendencë në rritje vijoi të vihej re edhe gjatë viteve 2013

deri në 2016. Por gjatë këtyre viteve, në bazë të raportimeve mediatike, kjo rritje ka

vazhduar si pasojë e lënies së mandateve dhe efektit të zëvendësimit të burrave deputetë

me gratë deputete, sipas raportimeve të Monitor. Ndërkohë që, në planin vendor duket se

gjatë viteve të fundit, pjesëmarrja e grave dhe vajzave në këshillat bashkiakë u rrit nga

12% në 35% në vitin 2015, pra, me gati tri herë më shumë. Dhe sipas vlerësimit të bërë

gjatë dhjetorit të 2016, thuajse 36% e këshilltarëve të bashkive ishin gra dhe vajza dhe 64

% ishin burra. Gjë që dëshmon një rritje të dukshme në këtë nivel, duke krahasuar nga

12% ne 35% në vitin 2015, pra rezulton që ky numër të jetë ngritur thuajse tri herë më

shumë gjatë 2015, dhe një për qind më lart gjatë 2016-s.

V 5. 5. 1 Ndryshimet në statutin e PD

Partia Demokratike shkon në Kuvendin e saj Kombëtar pas 5 vitesh, duke sanksionuar në

statut parimin një anëtar një votë, i cili u zbatua për herë të parë në 2013-ën, kur

anëtarëve të kësaj force politike iu desh të zgjidhnin kryetarin e ri, pas humbjes së

zgjedhjeve parlamentare dhe dorëheqjes së menjëhershme të kryetarit, S. Berisha143. Aty

143Statuti i PD, viti 2013, http://botasot.info/shqiperia/329606/statuti i ri i pd me parimin një anëtar një votë



162

sanksionohen përsëri mandatet katërvjeçare të drejtuesve të PD-së dhe forumeve të larta.

Për rrjedhojë, "Kuvendi do të zgjedhë jo më pak se 100 anëtarët e këshillit të ri kombëtar

- ku 30% duhet të jenë gra"144dhe për herë të parë shkruhet se, të rinjtë deri në moshën

30-vjeçare duhet të zënë 15 për qind të këtij forumi të lartë drejtues.

V 5. 5. 2 Partia Socialiste

Kjo parti bazuar statutit të saj, është një bashkim i lirë i personave, ku një ndër qëllimet

është të marrë pjesë në menaxhimin e çështjeve publike, përfshirë dhe prezantimin e

kandidatëve, përmes zgjedhjeve të lira dhe demokratike145. Rrjedhimisht, ekzistenca

dhe përfshirja në një parti politike është një domosdoshmëri dhe detyrë e një shteti me

baza demokratike – kësisoj, nevojitet dhe parashikimi i saj në aktet themelore të shtetit.

Ky parashikim është njëkohësisht dhe zbatim i detyrimit që shteti vetë ka marrë përsipër,

për të respektuar deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut. Në statutin e Partisë

Socialiste do të vërejmë përdorimin e termave më të përgjithshëm në respektimin e

DUDNJ146.

V 5. 5. 3 Historiku i zhvillimit të partive politike në Shqipëri Pluralizmi.

Lidhur me sa më sipër, një nga mënyrat kryesore të trajtimit të misionit dhe statuteve

kryesore të partive politike në një vend të caktuar, është konteksti historik dhe social. Në

rend alfabetik do paraqitet e më pas interpretohet zhvillimi i historikut të partive politike

për të kuptuar si lindën, si e zhvilluan dhe sa hapësirë dhe rëndësi I kanë dhënë ato

barazisë gjinore dhe përfshirjes së gruas në politikën shqiptare. Sa të përfaqësuara

ndihen gratë e si mund të përdoren mekanizma të ndryshëm, nëse nuk është realizuar një

përfaqësim i barabartë në lidhje me përqindjen që duhet të zënë ato në hapësirën

shoqërore, publike shqiptare.

Duke filluar me Partinë Demokratike, krijimi i saj në dhjetor të 1990 si një lëvizje

studentore, në përbërjen e së cilës nuk mungonin vajzat dhe djemtë intelektuale, synimi i

respektimit të të drejtave të njeriut, pluralizmi politik, liria e fjalës, besimit si dhe

144Përcaktimet në statut për barazinë gjinore 145Kushtetuta e Shqiperise 146Deklaratës Universale të të Drejtave Të Njeriut



163

zhvillimi i vendit. Krijimi dhe zhvillimi i dhanë shtysë më pas edhe krijimit të partive të

tjera të reja politike dhe krijimit të pluralizmit politik në Shqipërinë postkomuniste, siç

ishin: Partia Republikane, Partia Social Demokratike, Partia e Ballit Kombëtare etj. Me

fitoren e pluralizmit dhe krijimin e mundësive për liri dhe shanse të barabarta, lulëzuan

ide dhe alternativa të ndryshme dhe në këto ide, një vend të rëndësishëm do të zinte dhe

përfshirja e gruas.

Ajo tashmë nuk do të shihej vetëm si një krah i lirë pune, me ato portretet muskuloze me

kazmë e pushkë të realizmit socialist. Gruaja si e gjithë shoqëria, po e shihte jetën në një

këndvështrim të ri, fokusuar në drejtimin që ndjente veten më të aftë, pa barriera

kufizuese. Megjithëse të ardhura nga një varfëri e tejskajshme, gratë, u përfshinë në

sipërmarrje artizanale, arsim, menaxhim të shtëpive, art, biznes, modë ose zgjedhjen e

emigracionit etj. Në antitezë me zhvillimin dhe përfshirjen e gruas në hapësirat e krijuara

demokratike, më e vështirë paraqitet përfshirja e saj në politikën drejtuese të vendit,

krahasuar me vitet para tranzicionit.

V. 5. 6 Listat e kryetarëve të partive ndër vite a) Lista e Kryetarëve të Partisë Demokratikeiv

Në vijimësi, në listën e kryetarëve të P. Demokratike147 që prej krijimit të saj, 12

dhjetorit të 1990-s, po ashtu në listën e kryetareve të P. Socialiste (nga fillimi i

pluralizmit politik e deri në 2015), nuk hasim gjatë historikut të secilës ndonjë ekuilibër

gjinor: Kjo do të thotë se nga shtatë kryetarë partie (PD) po ashtu si (PS) nuk ka pasur

asnjë grua kryetare. Pra, na rezulton se sistemi politik i Republikës së Shqipërisë ka një

dominancë të theksuar patriarkale.

Tabela nr 5. Kryetaret ndër vite për PD

Nr. EMRI PERIUDHA

1 Sali Berisha 1991-‐1992 2 Eduard Selami 1992-‐1995 3 Tritan Shehu 1995 (pozicion i përkohshëm) 4 Tritan Shehu 1996-‐1997 5 Genc Pollo 1997 (provizor) 6 Sali Berisha 1997-‐2013 7 Lulzim Basha 3013 vijim

147Lista e kryetarëve të Partisë Demokratike



164

*Burimi:148 faqja zyrtare, Partia Demokratike e Shqipërisë

b) Lista e Kryetarëve të Partisë Socialiste

Tabela nr 5. Kryetarët nder vite për PS

Nr. EMRI PERIUDHA

1 Fatos Nano 1992-‐2005 2 Edi Rama 2005-‐2013 3 Edi Rama 2013 (vijim)

*Burimi i të dhënave: Partia Socialiste e Shqipërisë

Në vijim lista e kryetarëve të partisë Socialiste149 që prej ndryshimit të emërtimit të saj e

në vijim, po ashtu si edhe lista e kryetarëve të Partisë Demokratike, nuk rezulton gjatë

historikut të partisë pas ndryshimeve të emërimit nga pluralizmi politik e në vijim, (deri

në 2018) të ketë ekuilibër gjinor, çka do të thotë se sistemi politik i Republikës së

Shqipërisë është një sistem akoma disi agresiv, i ashpër dhe që treguesit e formacioneve

politike duhen të ndryshohen gradualisht, për të arritur në përfaqësim më të lartë të grave

për të krijuar një ekuilibër përfaqësimi gjinor në nivelet më të larta politike drejtuese.

Gjithsesi, kujtojmë që të dy partitë politike kryesore në vend, si PS-ja ashtu dhe PD-ja

kanë patur gra përfaqësuese të larta në nivel institucional në Kuvendin e Shqipërisë, duke

filluar nga znj. Makbule Çeço, Nënkryetare e Kuvendit; Jozefina Topalli, Kryetare e

Kuvendit për dy legjislacione dhe znj. Valentina Leskaj si ish-Kryetare e Grupit

Parlamentare të PS-së, gjatë viteve që kjo parti ishte në opozitë.

c) Lista e Kryetarëve të Partisë Socialiste për Integrim

Tabela nr 6. Kryetarët nder vite për PS

Nr. EMRI PERIUDHA

1 Ilir Meta 2007-‐2016 2 Petrit Vasili 2016-‐2017

3 Monika Kryemadhi 2017 vijim

* Burimi, editoriale mediatike

LSI- është tashmë një parti e drejtuar nga një grua, z. Monika Kryemadhi, si rast “Sui

Generis” ne historikun e polikës shqiptare, megjithëse siç përmendim edhe me lart,

qëndron një dyshim bindës se drejtimi de fakto i saj, vazhdon të mbahet nga ish Kryetari 148 Statuti, Partia Demokratike e Shqiperise 149Lista e kryetarëve të Partisë Demokratike



165

i LSI-së, tanimë në pozicionin e Presidetit të Republikës së Shqiprisë, z. Ilir Meta.

Megjithë nën drejtimin e një gruaje, rezulton se përqindja e grave pjesëmarrëse të kësaj

partie të paraqitet përsëri nën normën e kërkuar dhe përcaktuar nga Kodi Elektoral

Zgjedhor. Gjithësesi ky lidership i ri krijon ( megjithëse artificial) krijon një risi pozitive

për tu përshatur dhe lejuar në mentalitetin shqiptar idenë se gratë mund të jenë drejtuese

të partive politike ( jo vetëm gjatë një artifice momentale kohore, por dhe të një periudhë

të ndryshme me pushtet real drejtues).

150

V. 5. 7 KUADRI LIGJOR

*KODI ZGJEDHOR I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË151

Dikur, barazia e shtetasve si parim themelor i kushtetutës, i afirmuar që nga epoka e

deklaratave l iberal e ës htë̈ shndërruar so t në një̈ pari m kl as ik t ë pranishëm në

legjislacionet bashkëkohore. Kështu, Kushtetuta e Shqipërisë sanksionon zyrtarisht

barazinë ndërmjet burrave dhe grave, por në praktikë shpesh gratë nuk i gëzojnë njësoj të

drejtat e tyre si burrat. Kjo pabarazi është e prekshme në shumë fusha të jetës. Një pjesë

e pabarazive mund të adresohen duke i parë me lente gjinore ndërhyrjet në fusha

sektoriale si arsimi, shëndetësia ose mbrojtja sociale.

Ndërkohë, parimi i barazisë dhe mos diskriminimit për shkak të gjinisë, riafirmuar me

ligjin shqiptar nr 9970, "Për barazinë gjinore ne shoqëri" miratuar me ligjin nr. 10019,

150 http://www.panorama.com.al/emrat-‐grate-‐ne-‐krye-‐te-‐partive-‐politike-‐kryemadhi-‐e-‐5-‐ta-‐ne-‐historine-‐ 100-‐vjecare/ 151 Kushtetuta e Shqipërisë



166

datë 29. 12. 2008 dhe ndryshuar me ligjin nr. 74/2012, datë 19. 07. 2012, konceptuar si

një barazi formale para ligjit, duket se nuk ka qenë plotësisht i aftë të sigurojë garancinë

e nevojshme për gëzimin e barabartë të të drejtave dhe lirive kushtetuese, si për burrat

dhe për gratë. Po nga ana tjetër, perceptimi i parimit të barazisë në lidhje të ngushtë me

mos diskriminimin për shkak të gjinisë, bën të mundur një kuptim të mirë të garancive

për shndërrimin e barazisë gjinore në barazi reale.

Sidoqoftë, në kuptimin sa më të qartë të termit (trajtuar në Kapitullin II), na ka ndihmuar

doktrina bashkëkohore dhe veçanërisht jurisprudenca e institucioneve ndërkombëtare.

Kështu, në nenin 67 të cituar në vijim, do të shohim përcaktimin e raportit jo vetëm në

kuptimin e një barazie formale, por edhe në atë thelbësore materiale.

Neni 67

6. Për çdo zonë zgjedhore, të paktën tridhjetë për qind e listës shumë emëror e dhe nj ë̈ në tr e emrat e parë të listës shumë emërore duhet t'i përkasë secilës gjini. Subjekti paraqitës i listës deklaron vendet, sipas kuotës gjinore, me qëllim zbatimin e përjashtimit, sipas pikës 2 të nenit 164 të këtij Kodi.

7. Në rast mos përmbushjeje të njërit prej kushteve të parashikuara në këtë nen, në lidhje me përbërjen e listës shumë emërore, KQZ-ja zbaton sanksionet e parashikuara në nenin 175 të këtij Kodi152.

Pra, ligji evidenton jo vetëm garancinë për mundësi me afër balancave gjinore, por edhe

si një garanci për një pjesëmarrje e gëzim te balancuar për pjesëmarrje e gëzim të

barabartë të përfitimeve në shoqëri. Për të siguruar arritje në zhvillimin e tij,

parashikohen edhe sanksione në rastin e mosrealizimit të raportit të përcaktuar kuotorë,

që do të citojmë ne vijim.

Neni 176: Sanks ionet në l idhje me barazinë̈ gjinore 153

152 Neni 164* Ndërprerja e mandatit dhe zëvendësimi i vakancës1521. Mandati i deputetit, i fituar sipas neneve 162 dhe 163 të këtij Kodi, ndërpritetvetëmpër shkaqet e parashikuara në nenin 71 të Kushtetutës. Nuk përbejnë̈ shkak përndërprerje të mandatit marrëveshjet apo deklaratat paraprake individuale apo kolektive për heqje dorë nga mandati. Në rastin e shkronjave “a” dhe “b” të pikës 2 të nenit 71 të Kushtetutës, deputeti deklaron në mënyr ë̈ publike përpara komisionit përkatës të Kuvendit refuzimin për të berë betimin ose heqjen dorë nga mandati. Në ket ë̈ rast Kuvendi, jo më vonë se 30 ditë, njofton KQZ-në për krijimin e vakantes. 2. Mandati i ndërprerë i kalon kandidatit vijues të listës së të njëjtës parti politike në zonën zgjedhore përkatëse. Në përjashtim nga ky rregull, kur vakanca i përket një mandati të fituar sipas pikës 6 të nenit 67, ajo plotësohet nga kandidati i parë në listë i gjinisë ̈ përkatëse, pavarësisht renditjes në listë. Emrat e tjerë të asaj gjinie ngjiten në listë duke marrë renditjen e kandidatit paraardhës të së njëjtës gjini. Ky rregull nuk aplikohet kur emrat e gjinisë ̈ përkatëse kanë shteruar. (Kushtetuta e Shiperise) 3. KQZ-ja merr vendim për dhënien e mandatit kandidatit të radhës në listën e kandidatëve të regjistruar sipas nenit 67 të këtij Kodi. Vendimi i njoftohet kandidatit dhe botohet në Fletoren Zyrtare. Nëse kandidati i radhës nuk paraqitet në Kuvend brenda 30 ditëve nga njoftimi, pa shkaqe të përligjura, mandati i kalon kandidatit vijues të listës, sipas procedurës së parashikuar në pikën 1 ose 2 të këtij neni. E njëjta procedurë vazhdon deri në shterimin e listës së kandidatëve të së njëjtës parti politike.



167

1. Mospërmbushja nga ana e subjektit zgjedhor e detyrimeve të parashikuara në pikën 6 të nenit 67 të këtij Kodi, në lidhje me përbërjen e listës, dënohet nga KQZ-ja me gjobë 1, 000, 000 lekë në rastin e zgjedhjeve për Kuvendin dhe 50, 000 lekë në rastin e zgjedhjeve për organet e pushtetit vendor, si dhe sanksionin plotësues, sipas pikës 2 të këtij neni.

2. Kur ndaj një subjekti zgjedhor është konstatuar shkelja, KQZ-ja zbaton si sanksion plotësues zëvendësimin e çdo vakance në listën e subjektit, në zonën ku është konstatuar shkelja, me kandidatët vijues në listë nga gjinia më pak e përfaqësuar deri në plotësimin e kuotës gjinore. Në rast se KQZ-ja vendos aplikimin e këtij sanksioni, përjashtimi i pikës 2 të nenit 164 nuk zbatohet dhe vakanca plotësohet sipas kësaj pike.

3. Sanksionet e përcaktuara në këtë nen vendosen për çdo zonë zgjedhore ku konstatohet shkelja.

Kështu në Nenin 176, përcaktohet ekzekutimi i sanksioneve administrative (Kushtetuta e

Shqipërisë) nga ku, gjoba e vendosur nga KQZ-ja, sipas kësaj pjese, përbën titull

ekzekutiv dhe ekzekutohet sipas procedurave të parashikuara në nenin 510 të Kodit të

Procedurës Civile (ndryshuar me ligjin nr. 74/2012, datë 19. 07. 2012).

Ligji për Barazinë Gjinore në Shqipëri i miratuar në vitin 2008, duket se krijuar masa

themelore dhe të veçanta për sigurimin e mundësive të barabarta për gratë dhe burrat në

sferat e punësimit, arsimimit dhe vendimmarrjes (ndër të tjera) dhe ka përcaktuar

përgjegjësitë e shtetit dhe të autoritetet vendore në lidhje me sigurimin e barazisë gjinore

në shoqëri. Ligji përcakton gjithashtu dënime për rastet e diskriminimit. Është e

rëndësishme për tu theksuar në këtë disertacion, fakti se ligji krijoi një masë të

përkohshme të ndërtuar për të rritur pjesëmarrjen politike të grave duke mandatuar të

paktën 30% të përfaqësimit të dy gjinive në të gjitha institucionet, si ato gjyqësore po

ashtu ato legjislative, ekzekutive dhe të tjera institucione publike154.

V 5. 7. 1 Shoqëria Civile dhe media në Shqipëri

Pavarësisht nevojës dhe faktit që një shtet e garanton të drejtën për tu organizuar dhe për

të marrë pjesë në një parti politike, kuptimi i termit "parti politike"155 dhe limitet e tij,

ndryshojnë nga njeri vend në tjetrin si pasojë e ndikimeve të ndryshme shoqërore,

konsensuale ose historike. Nisur nga ky kriter do të përpiqemi të kuptojmë, analizojmë

dhe krahasojmë ndryshimin e statuteve të partive kryesore në Republikën e Shqipërisë,

pas marrjes në shqyrtim të shoqërisë civile.

153 Kushtetuta e Shqipërisë 154 USAID. (Jan., 2007). The Women’s Legal Rights Initiative: Final Report; Contract No. GEW-I-00-02- 00016-00, Task Order 01. 155 Guidelines on Political Party Regulation, 2011, fq 20.



168

Mund të themi se përfaqësimi i grave në shoqërinë civile dhe Organizatat jofitimprurëse

(OJF), të njohura si pjesa më aktive e shoqërisë civile, kanë qenë aktive në zhvillimet e

vendit edhe pse shpesh u është dashur të operojnë në një shoqëri konservatore dhe me

problematika të zgjatura të tranzicionit. Në dhjetëvjeçarin e fundit është vënë re një

bashkëpunim më i fortë midis OJF-ve dhe shtetit si në lidhje me punën për zbatimin e

strategjive për miratimin dhe zbatimin e shumë ligjeve të rëndësishme, si LBGJSH ose

dhe në përmirësimet e LDHF156. Një bashkëpunim i konsiderueshëm është vënë re edhe

për përfshirjen e kuotave gjinore në Kodin Elektoral dhe miratimin e LMD.

Në Shqipëri janë të regjistruara 614 shoqata157, nga të cilat 112 ose 18. 24% janë të

drejtuara nga gratë. Kjo do të thotë se, në këtë sektor gruaja gjen hapësirë dhe liri për një

angazhim aktiv në dobi të çështjeve të grave dhe fëmijëve në veçanti dhe të komunitetit

në tërësi, krahasuar me sektorë të tjerë. Siç tregojnë vrojtimet, organizatat dhe grupet e

interesit që punojnë në fushën e barazisë gjinore dhe të drejtave të grave, formojnë një

grup të rëndësishëm të shoqërisë civile.

Organizatat e para për të drejtat e njeriut kanë hapur veprimtarinë e tyre në fillim të

viteve '90, gjë që përshtatej me nevojat për adresimin e të drejtave të grave dhe

pabarazive gjinore në kushtet e një shoqërie konservatore dhe patriarkale. Por në vitet

2000 duket se është konsoliduar gjithnjë e më shumë një lëvizje kombëtare për fuqizimin

politik të gruas, e cila arriti të ketë ndikim në klimën politike dhe sociale në vend, në

favor të balancës gjinore.

Nuk duhet të lëmë jashtë vëmendjes edhe roli progresiv i medias që filloi ti japë një

rëndësie të veçantë problemeve të barazisë gjinore, veçanërisht të pjesëmarrjes së gruas

në politikë, e cila duket se ka kulmuar në fushatën zgjedhore të vitit 2009158, me disa

programe e debate në mediat kryesore në vend.

IV. 7. 2 Mësimet e literaturës shkencore

156 Civicus, IDM dhe UNDP Albania, Indeksi i shoqërisë civile për Shqipërinë. Në kërkim të qytetarëve dhe impaktit, 2010. 157 Të dhëna nga MPÇSSHB në SKBGJ-DHF 2007-2010. 158 Civicus, IDM dhe UNDP Albania, Indeksi i shoqërisë civile për Shqipërinë. Në kërkim të qytetarëve dhe impaktit, 2010.



169

Shifrat e paraqitura në këtë kapitull tregojnë se rritja e përqindjes së femrave është një

realitet në të gjitha nivelet e pushtetit, në të gjitha rajonet e vendit dhe pothuajse në të

gjitha partitë politike. Megjithatë, vërejmë se barazia është larg arritjes dhe se përqindja e

grave zvogëlohet ndërsa shkojmë lart në hierarkinë e mandateve. Prandaj, diskriminimi

duket i vazhdueshëm. Ky kapitull bazohet në literaturën shkencore mbi përfaqësimin

politik të grave dhe propozon, nga njëra anë, të analizojë nëse ndryshimet përveçse

numerike janë nxitur nga legjislacioni i kuotave ose barazisë, dhe nga ana tjetër për të

ofruar një studim të përmbledhur të pengesave që ende qëndrojnë në rrugën e karrierës

politike për gratë.

Përveç rritjes së përfaqësimit të grave në politikë, propozuesit e qeverisjes së ligjit kanë

pritur që legjislacioni i miratuar që nga viti 2008 do të shkaktonte një proces më të gjerë

të ndryshimit të normave, qëndrimeve dhe vlerave në fushën politike. Duke marrë

parasysh zërat e preferencës së shprehur dhe literaturës shkencore, kryesisht në botimet

që rrjedhin nga studiuesit gjermane dhe francezë, ne gjejmë konsideratat më interesante

për ndikimin, ndryshe nga numerikisht, të ligjeve që synojnë barazinë.

Brenda literaturës shkencore, kryesisht në botimet që rrjedhin nga studiuesit gjermane

dhe britanikë dhe franceze, gjejmë konsiderata nga më interesantet për ndikimin, ndryshe

nga numerikisht, të ligjeve që synojnë barazinë. Sipas disa autorëve francezë po ashtu,

kushtet e debatit rreth këtyre ligjeve, në një kontekst të krizës së përfaqësimit

demokratik, do të kishin filluar një ndryshim në përfaqësimet shoqërore të grave në

politikë. Nëse argumentet e përhershme të ndryshimeve mbizotëruese, tanimë, në vend

që të përbëjnë një aftësi të kufizuar, ato duket të jenë, në sajë të mbulimit pozitiv të

medias, një burim i dobishëm. Por a krijon kjo në të vërtetë, në imagjinatën kolektive,

një politikë femërore "nga ku cilësitë që i atribuohen gruas janë specifike për gjininë e

saj siç do të përmendte Fridman159

1. afërsia për të dëgjuar njerëzit qytetarët,

2. aftësia për dialog dhe kompromis,

3. më pak konfliktuale se burrat,

4. vetëmohim dhe përkushtim për të mirën publike,

5. aftësia për të zgjidhur çështjet reale dhe të menjëhershme,

159 Fridman, fq 260-267, (lidhur me të dhëna të raportuara nga KQZ).



170

6. ndershmëri dhe integritet, ndjeshmëri dhe intuitë »

Gjinia bëhet kështu një koncept normativ, i cili mund të veprojë si si një burim strategjik

dhe si neutralizues i kritikave gjinore si një denoncim i një sistemi shtypës, si ndryshimi

kryesor i futur nga ligjet mbi barazinë, që do të ishte një ndryshim i rëndësishëm në

normat dhe vlerat e fushës politike. Debati për këtë ndryshim të stigmës ka ndodhur

kryesisht në një pjesë të Europës, në vende të cilat krijuan një literaturë të bollshme në

mes të viteve 2000. Megjithatë, nuk ka konsensus rreth realitetit të këtij ndryshimi. Edhe

pse ky ndryshim do të ekzistonte, disa autorë nxjerrin në pah, si p.sh. J. Freedman para

tyre, anën shumë paradoksale të përdorimit të cilësive femërore si burime politike,

përdorim që është bërë pothuajse i detyrueshëm për gratë politike, si të shumta dhe

prestigjioze si janë burimet e tyre të tjera.

S. Levêque tregon se, pavarësisht diplomave të tyre, aftësitë e tyre dhe zotërimi i tyre

nga makineritë burokratike, burim i grave politikane është stigma e feminitetit. Prandaj

është e vështirë të flitet për një ndryshim të stigmës. Gratë mund të përdorin gjininë për

të hyrë në politikë, ndonjëherë duhet ta përdorin atë për të qëndruar aty, por përfaqësimet

shoqërore që rrjedhin nga ky "burim" tregojnë një legjitimitet të dobët pasi sipas

Leveque, kjo nuk mbështetet në asnjë kompetencë specifike. Duket se në historinë

botërore ka ekzistuar një periudhë jo e shkurtër ku të gjitha arritjet kulturore, sociale,

militante, familjare, ekonomike apo intelektuale të grave ose fshiheshin ose i

atribuoheshin burrave.

Disa autorë kanë paraqitur këtë "stigma gjinore" si pengesa në rrugën drejt karrierës

politike. Legjislacioni i miratuar që nga viti 2008 në Shqipëri dhe i referuar në kapitullin

e fletores zyrtare nuk ka çuar në një barazi të plotë, larg përsosmërisë të përfaqësimit

vendosur me 30-përqindëshin e pjesëmarrjes (sipër burrat dhe grat) në organet drejtuese

të partive politike. Për më tepër, siç pamë më parë, duket se këto kuota në vetvete nuk

kanë çuar në shfuqizimin e stigmës.

Ashtu si kemi evidentuar, arsyet për nën-përfaqësimin e grave në politikë zënë një vend

të konsiderueshëm në literaturën shkencore mbi gjininë dhe politikën. Këtu do të

paraqesim një pasqyrë të shkurtër, pa pretenduar të jetë gjithëpërfshirës bazuar në



171

tipologjinë e krijuar nga M. Tremblay160. Sipas këtij hulumtuesi, "aftësia për të zënë një

funksion parlamentar të zgjedhur varet nga faktorët mikro-sociologjik (domethënë, të

qenësishme për personin si vendim për të kandiduar në politikë), meso-

sociologjik(ndërmjetës midis shtetit dhe shoqërisë civile, si partitë politike) dhe makro-

sociologjike (si regjimi politik) ".

Në Shqipëri, faktorët makro-sociologjike kanë qenë prej kohësh faktorët kryesorë në

përjashtimin e grave nga fusha politike (trashëgimia e Kodit te Kanunit, roli i luajtur nga

fetë para-pas regjimit komunist, etj). Megjithatë, pas betejave dhe reformave të

ndryshme që rezultojnë me kalimin e kohës, këta faktorë të vetëm nuk janë më të

mjaftueshëm për të shpjeguar përjashtimin që ekziston aktualisht pavarësisht ligjeve të

barazisë.

Në nivelin e faktorëve meso-sociologjik dhe megjithëse votimi proporcional

mazhoritar, rasti i kodit zgjedhor shqiptar, është i favorshëm për barazinë, disa

komponentë si madhësia e qarkut (numri i përgjithshëm i vendeve që ndahen në një zonë

elektorale) dhe madhësia e partisë (numri i vendeve që një parti fiton në një zonë

elektorale) të përmendur më lart, janë faktorë të fuqishëm shpjegues për shkallën e ulët të

grave të zgjedhura, do të shpjegonte Fridman161 . Rendi i dobishëm për listën e

kandidatëve dhe votat preferenciale janë dy faktorë të tjerë të rëndësishëm. Por në këtë

nivel zgjedhja e partive mbetet vendimtare. Në zonat më të vogla ku shumë parti

konkurrojnë për vende, vendet e para janë thelbësore. Edhe për zgjedhjet lokale/vendore,

ku votat preferenciale luajnë rolin më të dukshëm të tyre, pozicioni udhëheqës në listë

është me vlerë të madhe, të paktën simbolike dhe kryesisht synohet të përzgjidhet një

figurë publike e njohur dhe me peshë në mënyrë që të krijoj një ndikim të fuqishëm tek

elektorati.

Është një grup i vogël i autorëve dhe udhëheqësve partiakë që zgjedhin personin në krye

të listës ose që emëron atë që do të sigurojnë një pozicion kyç. Prandaj, partitë politike

janë në fund aktorët që kanë në duart e tyre kartat e një evolucioni drejt një barazie më të

madhe. Megjithatë, siç tregohet nga Fridman, partitë politike kanë një opinion negativ në

160 Galligan, Y. and Tremblay, M. 2005 161 Fridman, “Gruaja politike dhe simbolet” i ripunuar.



172

lidhje me aftësinë e grave për të fituar vota dhe për të qenë ligjvënëse të mira. Dy autorët

e përmendur më siper nxjerrin në pah tre argumente në dëm të grave.

Së pari, eminencat gri të partive, kryesisht mashkullore, «hezitojnë të drejtohen nga

gratë në luftën zgjedhore», Së dyti, udhëheqësit e partisë janë të bindur se gratë janë më

të këqija se sa meshkujt e qarqeve në zgjedhje dhe se ato marrin më pak vota. Së treti,

për shkak se disa gra s'kanë përvojë politike, partitë kanë më pak besim në to.

Por nëse partitë janë të njëanshme ndaj grave, kjo është për shkak se ato korrespondojnë

më pak me modelin e "homo politicus", ky "tip ideal" i zhvilluar nga J. Lovenduskui qe

përkufizon "politikanin e mirë" kryesisht me statusin e tij profesional dhe burimet

shoqëruese ekonomike dhe simbolike. Ndërkohë që kandidatët gra paraqiten me më pak

burime ekonomike dhe sociale se homologët e tyre meshkuj, megjithëse ato do të

praktikonin më shumë kujdesin për shoqërinë), nuk do të korrespondonte me imazhin e

ligjvënësit të mirë të palëve.

Një argument i dobishëm drejt themelit të problemit janë edhe vetë gratë, pasi tavani i

ndërtuar le të themi nga vetë gratë, paraqet sjellje stereotipike të gjinisë që krijon një

karakter përcjellës: pra gratë qëvetë përjashtohen nga një fushë/profilpasi ato mendojnë

se nuk kanë vend atje. Në raste të shprehura statistikisht, vetëm së fundmi janë spikatur

luhatje progresive drejt rolit të rritur të grave në sistemin e mbrojtjes. Nga studimet

doktorale gjatë hulumtimeve, mund të veçojmë rastin e politikanëve britanik nga ku,

sipas Doktoratit, A. Casini identifikohen dy pengesa kryesore në angazhim me të lartë të

grave në punët publike:

a) "dita e dyfishtë të punës, e cila inkurajon gratë të përjashtojnë veten nga fusha

profesionale dhe

b) shkalla më e ulët e trajnimit apo arsimit të grave".

Si faktorë të rëndësishëm gjatë përfshirjes së grave në formacionet e politike, janë

evidentuar gjithashtu edhe faktorë të tjerë të cilët paraqiten sa avantazhues aq edhe

pengues gjatë këtij rrugëtimi. Ka ndodhur jo rrallë herë qenë disa zhvillime gjatë

proceseve të qeverisjes gratë e përmendura në vijim janë përballur me paragjykime të

ndryshme lidhur me efektivitetin e kontributit të tyre. Shembujt e drejtueseve në



173

dikasterin e Integrimit gjatë periudhës kohore 2005-2017, na shërbejnë për t'i ardhur në

ndihmë këtij argumenti. Duke nisur me znj. Areca Trashani (Ministre Integrimi gjatë

viteve 2005-2009); znj. Majlinda Bregu, emëruar po ashtu nga Partia Demokratike,

(gjatë mandatit e dytë të qeverisjes); e në vijim me znj. Klajda Gjosha, emëruar nga

Lëvizja Socialiste për Integrim, (gjatë dy mandateve të fundit, deri në 2017), ato krijuan

disa shkëputje nga detyra aktive ministrore gjatë periudhës së mbajtjes së postit

ministror; kjo, si pasojë e shtatëzanisë dhe periudhës së muajve postpartum të mëmësisë.

Për më tepër, kjo ecuri e evidentuar në mënyrë të përsëritur paraqiti argumente

disavantazhues mbi rolin e tyre në nivelet partiake (kryesisht nga rivalët brenda partive,

më veçanërisht nga meshkujt pretendues për këto portofole ministrore). Kështu duke u

përpjekur të ndikojnë në reputacionin e punës së kryer të zonjave, rivalët gjinorë, krijuan

premisa mbi angazhimin jo maksimal për kryerjen e detyrës publike gjatë mungesave të

konsiderueshme në fazat e domosdoshmërisë së prezencës se tyre.

Në vijim paraqiten disa nga variablat shpjeguese të përqindjes së ulët të grave në

përfaqësimet politike të trajtuara gjatë shqyrtimit të literaturës, kombinuar edhe me

teoritë përkatëse do të dëshmohen në vijim në tabelat e mëposhtme të përmbledhura si

për nivelin e arsimit, ditën e dyfishtë të punës dhe faktorë të tjerë.

Tabela 5. 8

Në nivel meso-sociologjik mikro-sociologjik makro - sociologjik mungesa e përvojës politike socio-ekonomike

dhe niveli i tyre i ulët i arsimit barra familjare ndaj tyre

Në këto nivele karakteristikat e supozuara personale të grave duket të jetë

vendimtare. Si rezultat bazuar në literaturën shkencore, u përzgjodhën tre faktorë:

1- përvoja politike

2- situata familjare.

3- burimet ekonomike dhe sociale

*Për secilin prej këtyre faktorëve është krijuar një listë me tregues të rëndësishëm: në tre

nivele të ndara që paraqiten në tabelat e mëposhtme.

Tabela. 5. 8. 1

Situate ekonomike dhe sociale:



174

profesioni i praktikuar para hyrjes në kuvend,

niveli i trajnimit,

llojin e trajnimit;

Tabela 5. 8. 2

Përvoja politike: gjenezën e interesit në menaxhimin e çështjeve publike,

numri i termave të diskutuara takimin tashmë në komisionet apo diskutimet parlamentare,

nivelin e fuqisë së mandatit të parë politik të ushtruar

Tabela. 5. 8. 3

Situata familjare:

statusi civil,

numri i fëmijëve,

mosha e fëmijëve,

profesioni i bashkëshortit.

V 7.3 Përfaqësueshmëria e mostrës Një pyetësor u dërgua me e-mail të gjithë përfaqësuesve të pranishëm gra në kuvendin e

Shqipërisë 2017 në asamblenë parlamentare, të zgjedhur të drejtpërdrejtë të vendit. Kjo

përfaqësonte një total prej 27 gra parlamentare, përkatësisht sipas kriterit të përkatësisë

nga 140. Në e-mailin që shoqëronte pyetësorin, thuhej qartë se mund të plotësoheshin me

ndihmën e sekretarëve ose asistentëve të parlamentit.

Tabela X. Përqindja e deputetëve që iu përgjigjën pyetësorit, sipas përkatësisë gjinore

është e konsiderueshme me gjithë skepticizmin e autorit i cili pas procesit ka

besueshmëri më të lartë në rezultatet metodologjike. Normat e reagimit të

parlamentarëve të ulur si të pavarur ose që i përkasin partive me më pak se dy

përfaqësues u lanë jashtë duke qenë se edhe efekti statistikor është i ulët në kuadrin e

rezultateve të punimit.

V. 7. 3. I Përfaqësimi i Komisioneve

Në tre nivelet e analizës për secilën parti politike u vërejt se, deputete si në Partinë

Socialiste, Partinë Demokratike dhe Lëvizjen Socialiste për Integrim, janë tepër të



175

angazhuara dhe përfaqësuara në Komisionet e Ligjeve dhe Çështjeve Sociale.

Pjesëmarrja e tyre aktive në këto komisione ligjore, është më e lartë se në legjislaturat e

mëparshme ku pjesëmarrja e tyre ishte tepër e ulët. Në komisionet e fundit parlamentare

vihet re se, numri i anëtarëve të komisioneve paraqitet thuajse me kuota të barabarta.

(50-50 % gra/burra, si shembull u studiuan komisionet e Çështjeve Sociale në Raportet

Mediatike).

Ndërkohë është konstatuar një rënie e përfaqësimit të grave e LSI (megjithëse më sipër

kemi trajtuar se, nëse një grua ka një rol kyç në parti, a do të ndikojë ajo në përfshirje më

të madhe të grave në strukturat e saj, e si pasojë edhe në strukturat parlamentare. Prej

këtij pohimi na rezulton se, LSI-ja nuk ka një % më të lartë përfaqësimi krahasuar me

partitë e tjera në numër kandidatësh. Përkundrazi, edhe gjatë pyetësorit ne ishim në

gjendje të merrnim një shkallë të ulët reagimi nga gratë e Partisë Socialiste, si dhe burrat

e LSI-së.

Tabela 5.9 Numri i përgjithshëm i deputetëve ndarë në gjini, në tre rajonet e Shqipërisë

Gjinia Deputetë (m) Deputetë (f) Totali

Shqipëri e Mesme 30 21 51 Shqipëri e Jugut 36 29 65 Shqipëri e Veriut 6 9 15 të pavarur 100

Burimi: Të dhënat janë përftuar nga KSH

V. 5. 7. 3. 2 Të dhënat e kryqëzuara sipas Fridman: Mosha Ndër të dhënat e para transversale për t'u analizuar ndaj treguesve të ndryshëm që kemi

zgjedhur për të studiuar (shih më sipër), është mosha. Është me të vërtetë e nevojshme të

verifikohet paraprakisht, nëse nuk ka hendek gjenerator midis burrave dhe grave; nëse

është kështu, ky boshllëk i gjeneratave do të ishte vërtet i aftë të shpjegonte disa nga

pabarazitë që do të shihnim përfundimisht në pjesën tjetër të studimit tonë statistikor.

Tabela 5.9.1 Numri i përgjithshëm dhe përqindja e deputetëve në Parlamentin e

Shqipërisë sipas përkatësisë rajonale, (Shqipëri e Mesme/ Jugut/Veriut) sipas gjinisë të

partive politike.



176

Shqipëri e Mesme Shqipëria e Jugut Shqipëria e Veriut Gjinia Partitë Politike f/m f/m f/m PD 6/12 2/10 3/9 PS 10/23 7/19 3/7 LSI 5/5 0/7 0/2 Total 21/40 9/36 6/18

Aktualisht, në Parlamentin e Shqipërisë kemi 36 deputete dhe 94 deputetë (m) të tri

partive kryesore, pra nga 130 deputetë. Duke konsideruar këtë fakt mund të mendojmë se

në partitë e tjera të vogla kjo diferencë rezulton që në përqindje të jetë edhe më e lartë.

Ndërkohë, mosha mesatare e ponderuar e parlamentarëve përgjegjës, sipas zonës e

gjinisë, është:

¥ Gratë janë mesatarisht pak më të reja se meshkujt (rreth 6 vjet), por ky boshllëk nuk

është mjaft i rëndësishëm për të folur për pabarazi të thellë në moshë.

¥ Duhet të theksohet, megjithatë, se shumica e grave janë nën moshën 50-vjeçare (67.3%),

ndërsa shumica e meshkujve (60.3%) janë midis parlamentarëve të moshës 40 vjeç e lart.

Nëse ka një grua për 1, 9 meshkuj në grupmoshat 30-39, përqindja është 1 burra në 2, 8

gra midis parlamentarëve të moshës 60 vjeç e lart.

V. 7. 3. 3 Burimet ekonomike dhe sociale

Në lidhje me burimet ekonomike dhe sociale, tre tregues u nënshtruan një pyetjeje

drejtuar të anketuarve: profesionin e praktikuar para se të hyjnë në Kuvend, nivelin e

trajnimit dhe llojin e trajnimit.

Profesioni i praktikuar para hyrjes në Kuvend

Në lidhje me profesionet e ushtruara para se të hyjnë në Asamblenë Parlamentare (ose që

ushtrojnë bashkërisht me mandatin për shumicën e anëtarëve të Parlamentit, profili

mesatar i femrave është i afërt me atë të meshkujve. Pa dyshim, ka ende dallime: burrat

janë më të pranishëm në pozicionet politike dhe në mesin e të vetë punësuarve, bizneseve

dhe gratë kanë më shumë gjasa të jenë nëpunëse civilë ose arsim. Por hendeku është i

vogël në profesionet liberale ose në arsim. Për më tepër, arsimi, ligjet dhe shëndetësia

janë kategoritë e të punësuarve që rezultojnë më të përfaqësuara, si në mesin e grave

ashtu edhe të burrave. Profesioni i praktikuar nga të anketuarit para hyrjes në Parlament,

sipas përkatësisë rajonale dhe gjinisë.



177

Tabela 5.9.2 /Të dhënat e profesioneve para hyrjes në Parlament

Shqipëri e Mesme / e Jugut/ e Veriut Gjinia Profesionet në % f/m f Arsimtar 16% + Mjekësi 12% + Jurist 20% + Polici-ushtarak 7% - Inxhinier 12% + Ekonimi Biznes 27% + Gazetari 2% - Arte 4% + Total 100% 9/36

Tabela 5.9.3

Burimi162: Media, të dhënat nga Parlamenti i Shqiperisë

Kjo tabelë ilustron 3 raste: rasti shqiptar, gjerman dhe austriak.

Kjo e fundit, është paraqitur duke u ballafaquar me përbërjen sociale të popullsisë.

5. 7. 3. 2. Niveli i trajnimit Burrat dhe gratë kanë një nivel shumë të ngjashëm të arsimit. Nëse i shtoni bartësit e

diplomave bachelor/master dhe doktoraturë, ju keni rreth 70% të të diplomuarve

universitarë, si burra ashtu edhe gra. Gratë, megjithatë, janë më shpesh të diplomuar të

arsimit të lartë se sa meshkujt, përveç profilit të mbrojtjes dhe sferës inxhinierike.

Tabela 5.9.4. Niveli i arsimit të të anketuarve, sipas gjuhës dhe gjinisë

Shqipëri e Mesme / e Jugut/ e Veriut Niveli Arsimor % Gjinia f/m

162http://www.oranews.tv/article/profesionet-e-deputeteve



178

Gjimnaz - nuk rezulton Nivel professional 2-vjeçar - të dhënat nuk garantohen Diplome Universitare 70% Master 20% PHD 3% Të tjera 5% Total 100%

5. 7. 3. Niveli i edukimit Në nivelin e llojit e arsimit, pabarazitë kryesore gjenden midis profileve dhe të

diplomuarve në shkencat shoqërore dhe arsim: shumica prej tyre janë gra.

Në të dy kategoritë si burrat dhe gratë, janë kryesisht të diplomuar në një rrugë klasike që

mund të çojë në një karrierë politike (ligj, ekonomi, shkencë politike dhe mjekësi,

shkollë ushtarake). Megjithatë, ekziston një pabarazi midis përfshirjes: rezulton se burrat

kanë 3, 4 herë më shumë gjasa sesa gratë përtë ndjekur këtë lloj rrugë. Ky fenomen

gjendet edhe më i lartë në zonat rurale, ku përkundrazi, gratë parlamentare janë

proporcionalisht shumë herë më të pakta se meshkujt që kanë ndjekur këtë lloj arsimimi.

Por duhet të specifikojmë që, megjithëse ka gra deputetet të cilat vijnë nga bota e

biznesit, gjithsesi dominanca kryesore e përfshirjes nga kjo fushë, dominohet nga

meshkujt biznesmenë

*Gjithsesi gjatë zhvillimit të metodologjisë në këtë disertacion, është siguruar që metoda

e përdorur të jetë efektive në grumbullimin e të dhënave cilësore. Metodat pjesëmarrëse

bazohen në parimet që burrat e gratë duhet të jenë agjentë të zhvillimit, duke kontribuar

në vendimin se çfarë duhet të matet dhe cilët tregues duhet të përdoren. Gjatë zhvillimit

të grumbullimit të informacionit është marrë pjesë nga vetë punuesi në hulumtim, në

ndërtimin dhe zhvillimin e pyetësorit. Përkundër futjes së një votimi universal më 1948, i

cili sheh se gratë tani përbëjnë pak më shumë se gjysmën e elektoratit, numri i

përfaqësuesve politikë femra mbetet shumë i kufizuar në Shqipëri.

Tabela nr 5.9.5

Treguesit për të diplomuarit në arsim nga dy gjinitë në Shqipëri f/m Raporti i regjistrimit, cikli 9-vjeçar 43, 084

Raporti i regjistrimit në arsimin e mesëm 37. 721

Vetëm profesional 4500

Raporti i regjistrimit në arsimin e lartë, sipas gjinisë 31. 540

*Burimi: INSTAT 2014-2016



179

Divergjencat në arsimin e lartë, krahasimi vajza/djem

Megjithëse krahasuar me vitet 2011-2012163 numri i përgjithshëm nga 50 mijë duke

vijuar gjatë 2012-2013 me 47 mijë gjatë viteve të fundit, ka një rënie të ndjekjes së

arsimit fillor nëntëvjeçar me 43 mijë; gjithsesi shkrim, leximi ose edhe regjistrimi në

arsimin fillor dhe të mesëm, janë thuajse në barazi si për vajzat (të cilat me pas janë të

mbi përfaqësuar në arsimin terciar). Sidoqoftë, ekziston një ndarje e ndjeshme gjinore në

zgjedhjen e shkallës, lidhur me të ardhurat më të ulëta për të diplomuarit te njërës gjini

dhe tjetrës, siç janë p.sh., arsimi ose infermieria, dhe të ardhura më të larta për diploma

"mashkullore". Përveç kësaj, burrat kanë një avantazh të rëndësishëm statistikor mbi

gratë kur aplikojnë për universitete pavarësisht faktit se gratë duket se në përgjithësi i

mbijetojnë meshkujve në nivelet e larta arsimore. Numri i vajzave që mbarojnë arsimin e

lartë, kryesisht në disa degë, rezulton të jetë me i lartë krahasuar me numrin e

meshkujve po në arsimin e lartë.

Vlerësuar kjo analizë në Universitetin e Shkencave Sociale në Universitetin e Tiranës,

nga ku përqindja më e lartë e të regjistruarve të cilët mbarojnë studimet në këtë

universitet, vijon te jetë më i lartë në aspektin gjinor, si në hyrje ashtu edhe në dalje nga

vajzat të cilat dominojnë në degët sociale ne vendet e Ballkanit (nga konstatimet e

përgjithshme).

Tabela 5.9.6 Formacioni i të intervistuarve që disponojnë diplomë nga arsimi i lartë,

sipas rajonit e zonave.

Shqipëri e Mesme / e Jugut/ e Veriut Gjinia Të diplomuar f/m Pedagogji 11. 236 Humanitete 17. 095 Shkenca sociale politike juridike, ekonomike 53. 752 Mjeksi, shëndet mirëqënie 23. 700 Inxhinieri 18. 000 Bujqësia 8 000 Shkencat e natyrës 14. 600 Shërbime 000 Gjithsej 146 000

163http://www.instat.gov.al/al/temat/tregu-i-pun%C3%ABs-dhe-arsimi/arsimi/#tab2



180

*Ne konsiderojmë ligjin shqiptar që paraqet kuotat gjinore në zgjedhjet e përgjithshme

dhe lokale të viteve të fundit. Po ashtu, konstatojmë se kuota gjinore shoqërohet me një

rritje në cilësinë e politikanëve të zgjedhur, me efekt që varion nga 0.12 deri në 0.24

vjet të arsimit. Ky efekt nuk vjen vetëm te numri më i lartë i grave të zgjedhura, të cilët

janë mesatarisht më të arsimuara se meshkujt, por edhe te numri më i ulët i njerëzve të

zgjedhur me arsim të ulët. Efekti pozitiv mbi cilësinë konfirmohet kur ne e matim këtë të

fundit me tregues alternativ, ai vazhdon në një afat të gjatë dhe është i fuqishëm për të

kontrolluar për ideologjinë politike dhe konkurrencën politike.

V. 5. 7. 4 Përvoja politike

Sa i takon përvojës politike, janë përzgjedhur tri indikatorë: gjeneza e interesit në

menaxhimin e çështjeve publike, numrin e mandateve të ushtruara tashmë në Kuvendin

aktual dhe nivelin e pushtetit në të cilin u ushtrua mandati i parë politik.

5. Fillesa e interesit për menaxhimin e çështjeve publike

Sipas Anna Melikyan and Irina Ghaplanyan, 164vihet në dukje se shumica e grave

politikane, kane hyrë në karrierën politike nën nxitjen e një politikani. Sot, ende ekziston

një përqindje pak më e madhe e grave sesa meshkujt, që kanë filluar karrierën politike si

rezultat i kërkesës së jashtme; megjithatë, duket të ketë qenë jashtë interesit personal

synimi për menaxhimin e çështjeve publike pasoja që shumica e tyre hynë në politikë.

E vetmja pabarazi e dukshme është që t'u atribuohen grave që flasin (por duhet të kihet

parasysh se ka vetëm tre prej tyre), të cilët vendosën të kërkojnë një mandat politik pas

një kërkese të jashtme. Megjithatë, ato tregojnë se interesi i tyre për punët publike ka

qenë i pranishëm për një kohë të gjatë.

¥ Ndërkohë që, në anën tjetër, gjatë një takimi me zotërinë me inicialet E.

V.(anëtarë i lartë i organizimit të partisë XX), rezulton se në anëtarësimin e

partisë vetëm 33% e anëtarëve janë gra; gjë që paraqet një tregues të rëndësishëm

për hulumtimin pasi kështu evidentohet edhe një herë se nuk kemi vetëm një

proces të ngadaltë të sistemit të kuotave, por nga ana tjetër kemi edhe kapacitete

164Irina Ghaplanyan&Anna Melikyan, Center for Gender and Leadership Studies “Strengthening women’s political participation in the republic of armenia: existing efforts, challenges and opportunities” usaid, 2015



181

të shumta grash të arsimuara të cilat nuk kanë interes të përfshihen aktivisht në

jetën politike.

Tabela 5.9.7 Arsyet e dhëna nga të intervistuarit për të shpjeguar gjenezën e interesit të

tyre në menaxhimin e çështjeve publike, sipas përkatësisë rajonale dhe sipas gjinisë

Interesi për t'u përfshirë në politikë Gjinia f/m Kam pasur interes për CP 4% 1. Nuk kam pasur synim në CP 2% 2. (Jam kontaktuar nga partia) 2% 3. Të tjera 2% Gjithsej

*Sqarim:CP është përdorur si akronim për Çështje Politike V 5. 8 Numri i mandateve të ushtruara deri sot Në nivelin e mandateve të ushtruara deri kohës së formulimit të pyetësorit, profili i grave

parlamentare është me i ulët krahasuar me atë të homologëve të tyre meshkuj. Në të

vërtetë, shumica e të intervistuarve, qoftë burra ose gra, kryejnë mandatin e tyre të parë

në Parlament, si përfaqësues të zgjedhur nga listat shumë emërore të partive politike.

Gratë kanë më shumë gjasa se burrat të jenë mandati i parë ose i dytë. Nga ana tjetër,

tendenca ndryshohet për një mandat të tretë, të katërt ose më shumë.

Tabela 5.9.8.1 Numri i mandateve të ushtruara tashmë nga të intervistuarit në detyrën

aktuale, sipas përkatësisë rajonale (qarkut) dhe gjinisë

Shqipëri e Mesme / e Jugut/ e Veriut Gjinia Interesi i te interv. % f/m Mandati i parë 50% Mandati i dytë 30% Mandati i 3-të 10% Mandati i 4-rt 6% Të tjera 4% Gjithsej 100%

a. Niveli i fuqisë së mandatit të parë politik të ushtruar

Më i rëndësishëm është fakti se, shumica dërrmuese e parlamentarëve si burra dhe gra,

kanë kryer mandatin e tyre të parë politik në nivelet lokale. Por baza lokale është një

faktor i rëndësishëm në zgjedhjen e grave dhe burrave për zgjedhje të nivelit të lartë.

Për shembull, në zgjedhjet e 2014-s, në zgjedhjet e përgjithshme, duket se një përqindje e



182

lartë, pothuajse një të tretat e atyre në vendet e pranueshme në listat e kandidatëve dhe

tre të katërtat e atyre që u zgjodhën, ishin në pozicione drejtuese ose këshilltarë në

institucionet e bashkitë e qyteteve. Kjo ndiqet, si për burrat ashtu edhe për gratë dhe në të

njëjtin rend progresiv, në nivelin rajonal ose në zgjedhjet vijuese. Më së fundi si në

nivelin rural ashtu edhe më në fund në nivel qarku.

Vërehet se vetëm gjatë mandatit të parë pas vendosjes së dispozitës ligjore nga 2018, (si

nivelin e mandatit të parë politik në aspektin e përfaqësimit të grave, i cili u ndoq nga

ligji në fuqi mbi barazinë), u hapën dyert edhe përfaqësuesuesve të rinj të zgjedhur (të dy

gjinive), të cilët jo domosdoshmërish kishin një vend të mëparshëm lokal.

Tabela nr 5.9.8.2 Niveli i fuqisë së termit të parë politik të të intervistuarve, sipas

përkatësisë rajonale dhe sipas gjinisë.

Shqipëri e Mesme / e Jugut/ e Veriut - Total

Influenca ose fuqia e mandatit të parë në % f/m

Komunal 20%

Nivel qarku 50 % Kombëtare 30%

Gjithsej 100%

V 5. 8. 2 Situata familjare Lidhur me gjendjen familjare, u morën parasysh 4 tregues: a) statusi martesor, b) numri i

fëmijëve të varur, c) mosha e këtyre fëmijëve, d) profesioni i bashkëshortit potencial.

5. 3 Gjendja civile Në lidhje me statusin martesor, ka një homogjenitet të konsiderueshëm midis grave dhe

burrave: shumica dërrmuese janë ose të martuara ose në një marrëdhënie (73.8% dhe

79.9% respektivisht). Nga ana tjetër, përqindja e njerëzve me status"vetëm” është një

fenomen veçanërisht i shënuar apo më i lartë te gratë ( për arsye nga më të ndryshmet).

Tabela 5.9.8.3 Gjendja civile raportuar nga të intervistuarit, sipas qarkut dhe gjinisë

Shqipëri e Mesme / e Jugut/ e Veriut - Total Gjinia Gjendja civile në % f/m f/m F/m f/m Beqar 2% 5% 2% 9% Bashkëjetues -- 0 0.1-- 0% Martuar 95% 94% 98% 96%



183

Divorcuar -- 01 -- 01 0- 0% I ve 02 01 0 0 Total 100%

Të dhënat janë relative, pasi të intervistuarit mund të kenë status të ndryshëm nga i paraqitur.

4. 5. 2. Numri i fëmijëve Tabela 5.9.8.4 Numri i fëmijëve raportuar nga të intervistuarit (deputet të të Shqipërisë),

sipas zonës dhe gjinisë.

Shqipëri e Mesme / e Jugut/ e Veriut - Total Gjinia Numri i fëmijëve f/m f/m f/m f/m 1 fëmi 6% 5% 7% 5% 2 fëmijë 60% 68% 62% 65% 3 fëmijë 15% 17% 20% 18% Më shumë se 3 fëmijë 11% 17% 20% 18% Pa fëmijë 0.3 0.6 0.4 - Nuk duan të përgjigjen 0.3 Total 100% 100% 100% 100%

*Rezultat: Më shpesh, të intervistuarit kanë dy ose tre fëmijë. Tabela 5.9.8.5. Numri mesatar i fëmijëve të raportuar nga të intervistuarit që janë prindër, sipas zonës dhe gjinisë

Shqipëri e Mesme / e Jugut/ e Veriut - Total Gjinia Sa fëmijë në % f/m Mesatarisht numri i fëmijëve 2-3

4. 5. 3 Mosha e fëmijëve Gratë nuk kanë më shumë gjasa se meshkujt të kenë fëmijë të vegjël (5 vjeç ose më të

rinj). Nga ana tjetër, duket se kanë më pak fëmijë të moshës (12 vjeç ose më shumë).

Mesatarisht, fëmijët e tyre janë pak më të rinj se homologët e tyre meshkuj. Kjo ndoshta

lidhet me dallimin e moshës që gjendet midis burrave dhe grave.

Tabela 5.9.8.6 Mosha e fëmijëve të raportuar nga të intervistuarit që janë prindër, sipas

gjuhës dhe gjinisë

Shqipëri e Mesme / e Jugut/ e Veriut Gjinia Mosha e fëmijëve në % f/m 0-5 4% 6-10 10% 11-17 46% 18-24 30% 24+ 6% Nuk duan të shprehen Total 100%



184

Tabela 5.9.8.7

Shqipëri e Mesme / e Jugut/ e Veriut Gjinia Mosha mesatare e fëmijëve f/m 16-19 05-11

*Rezultat: Mosha mesatare e fëmijëve raportuar nga të intervistuarit prindër, sipas zonës e gjinisë. V 5. 8. 2.1 Profesioni i/e bashkëshortit Ekzistojnë dallime të thella në profesionin e bashkëshortëve. Pa dyshim, si gratë ashtu

edhe burrat jetojnë kryesisht me dikë në pozicionin e punonjësve. Por gratë kanë

proporcionalisht më shumë gjasa të kenë partnerë politikë, profesionalë ose punonjës të

pavarur, ndërsa burrat kanë më shumë gjasa të jetojnë me dikë në profesionin e

mësimdhënies ose në shtëpi.

Tabela 5.9.8.8 Punësimi i bashkëshortit të plotësuar nga të intervistuarit që janë në çift

ose të martuar, sipas përkatësisë gjuhësore dhe sipas gjinisë.

Shqipëri e Mesme / e Jugut/ e Veriut - Total Gjinia profesioni i bashkëshortit në % f/m Mësues-pedagog 5 Nëpunës administrate 11 Mjek 5 Shtëpiak 2 I papunësuar - Shofer - Shërbime private 21 Tjetër 56 Total 100%

Si përfundim, rezultatet e intervistave lejojnë të vërejmë te profili një shmangie në

lidhje me gruan parlamentare shqiptare në vitin 2017.

a) mosha në të 40-tat, ajo ka një diplomë të arsimit të lartë të tipit (në ligj, ekonomi ose në

shkenca politike), dhe ishte shumë e interesuar në menaxhimin e gjërave politike. Ajo

ushtron mandatin e saj të parë parlamentar; më parë, ajo ishte e punësuar dhe tashmë

kishte përgjegjësi në nivelin vendor. E martuar me një person të punësuar, ajo është

nëna e 2 adoleshentëve. Nga ana e saj, arketipi i njeriut parlamentar shqiptare ka

karakteristika identike, përveç se ajo është në të pesëdhjetat e saj dhe fëmijët, të cilët

tashme pak më të shumtë, kanë hyrë tashmë në moshë madhore.

*Rezultatet nga ky sondazh na tregojnë kështu, se si gratë politikane sot kanë bërë



185

kryesisht "homino politici"165 si të tjerët. Duke i konsideruar, gratë si grup që kanë

nevojë për mekanizma strukturorë, siç janë edhe kuotat, në mënyrë jo koshiente

përcaktohet një përkufizim i "ne", që rrjedhimisht nënkupton ndërtimin e "atyre" – që

krijon përbërësin ndarës, pra "jashtë". Por në fakt na rezulton nga ky studim se, "ata"

kanë përafërsisht (në terma të përgjithshëm) të njëjtat burime ekonomike dhe sociale si

burrat (pak më të ulëta), kanë pasur përafërsisht të njëjtin background politik me ta (pak

më të ri) dhe jetojnë në pothuajse të njëjtat situata familjare si ata. Duket se në nivelin e

profesionit të praktikuar nga bashkëshorti gjejmë kryesisht një nivel më të lartë

pabarazie.

Në fakt, parlamentarët meshkuj janë proporcionalisht më shumë se dymbëdhjetë herë

sesa homologët gra, për të jetuar me dikë që mund të jetë në gjendje të marrë pjesën më

të madhe të punëve shtëpiake dhe kujdes të shtëpisë. Kështu, një mënyrë e caktuar e

inkuadrimit të çështjes së nën-përfaqësimit të grave në politika rezulton një zgjidhje të

caktuar, e cila mund të përjashtojë aspekte të varësisë së grave dhe diversitetin e grave në

lidhje me klasën, përkatësinë gjinore, ose moshën. Ne analizojmë efektet e futjes së

kuotave gjinore në listat e kandidatëve për cilësinë e politikanëve të zgjedhur, të matur

nga numri mesatar i viteve të arsimit.

V 5. 9 Analiza SWOT, dyplanëshe (kosto-‐përfitim dhe dobësitë –pikat e forta).

Për të plotësuar edhe me tej qëllimin e këtij studimi gjejmë të arsyeshëm të përdorim

interpretimin në frymën e "homo politicus", në krahasim me "homo economicus" (letërsia

e zgjeruar është e përkushtuar në mënyrë shteruese ndaj kësaj teme) kur individët

veprojnë jo vetëm duke marrë parasysh përfitimet por edhe humbjet personale. Duke

marrë në konsideratë koston dhe përfitimet publike kolektive në vendimmarrjen e tyre.

Në fund të fundit, është e rëndësishme që një politikëbërës të sigurohet me një treguesit e

duhur në mënyrë edhe statistikor po ashtu edhe analitik para përfshirjes në mënyrë që kjo

përfshirje të jetë e studjuar duke lejuar në këtë mënyrë një ndikim real në proceset e

lidershipit të një vëndi.

165 Adolphus Brachelius, Traktatvs et Codicilli Pvblici ad Historia Thvldeni Partem Qvartam Pertinentes,Volum IV, “Tractatus Historico-Politici”: Qui hic ceu in universali Belli ..., Volume 4 -Johann Balthasar ¬von Wernher, Johannes Peter Gösel, “Dissertatio politico-moralis de summo politici bono”



186

Mund të themi në këtë kontekst se duke qënë se mbajmë disa pritshmëri në lidhje me

sondazhin tonë përfundimtar, që lidhet me marrëdhëniet që ndikojnë në madhësinë e

karakteristikave të analizës kosto-përfitim, në këtë rast kjo mbështetje paraqet vlera të

shtuara për studimin po ashtu edhe për studentet e shkencave politike por edhe për gratë

angazhuara apo institucionet e matjeve. Pra, do të presim që edhe në rastin tonë,

vlerësimi i riskut të lidhet drejtpërdrejt me të ardhurat, ( qëndrueshmërinë ekonomike)

por në anën tjetër edhe vlera si mosha, jeta familjare apo që vlerësimet e tjera të riskut që

lidhen pozitivisht me përmbushjen e mëparshme dhe mundësinë që kanë gratë dhe vajzat

tanimë të jenë të prirura për një përfshirje më të lartë duke konsideruar avantazhet dhe

disavantazhet rreth pjesëmarrjes së tyre në politikë.

Tabela 5.9.9

Avantazhet Disavantazhet Te arsimuara Finanaca të ulta

Solidaritet Mentaliteti

Zgjidhje paqësore (ofrojnë alternative ndryshe) Pak eksperience

Preh me e ulet ndaj aferave korruptive Barrierat familjare

Mundësitë Kërcënimet Ndërgjegjësim Përballja me agresivitet

Alterative e re për politikën ( jo konsumim) Përballja me ushtim dhune

Fuqizim Barriera (mospranim/ paragjykim)

V. Konkluzionet e Kapitullit

Përzgjedhjet e intervistave pjesëmarrëse janë të paraqitura sipas tre aspekteve të

pjesëmarrjes politike, përkatësisht vendimit për të ndjekur vendimet e këshillit, proceset

zgjedhore dhe kontributet vendimmarrëse të bëra nga gratë. Duke vepruar kështu, është

demonstruar forca e faktorëve ndërmjetësues, siç janë dinamika familjare, mosha,

arsimi, etj, veçanërisht pasi pjesëmarrësit femra priren të përqendrojnë përgjigjet e tyre

rreth këtyre çështjeve. Duke përshkruar si përvojat femërore dhe ato mashkullore si

anëtarë te parlamentit, rezultatet tona ilustrojnë ndarjen e konstrukteve gjinore në lidhje

me pjesëmarrjen politike të grave. Ekzistojnë disa faktorë që shtyjnë te shpjegojmë



187

zhvillimin e këtij niveli përfaqësimi të grave në Shqipëri.

Së pari, faktorët institucionalë, siç janë sistemet zgjedhore, shkallët e rretheve,

karakteristikat e listës së partive politike, ideologjitë partiake dhe rregullat partiake. Të

gjithë këta elementë ndikojnë në pjesëmarrjen parlamentare të grave.

Së dyti, faktorët socio-ekonomikë, si pjesëmarrja e grave në fuqinë aktive te punes,

niveli arsimor i grave dhe zhvillimi i sistemit të mirëqenies kanë efekt pozitiv në

pjesëmarrjen parlamentare të grave.

Së treti, faktorë kulturorë siç janë religjioni dhe qëndrimet në drejtim të barazisë gjinore

gjithashtu qe janë theksuar dhe përmendur nga disa autore. Sistemi i përfaqësimit

proporcional (sistemi i listës së partive) së bashku me zhvillimin e hershëm të sistemit të

mirëqenies (pra niveli i ulet ekonomik), mundësia e grave për të studiuar dhe për të fituar

punësim, nivelet e pjellorisë dhe përkatësia religjioze laike e vendit, paraqesin shpesh

rëndësi kontradiktore për të shpjeguar nivelin e pjesëmarrjes ne parlament. Sidoqoftë,

komuniteti hulumtues ende nuk arrin të sigurojë një shpjegim për dallimin qe mund të

ketë profili i gruas dhe burrit politikan në Shqipëri se fundmi. Nëse eksitojnë barriera

strukturale atëherë duhet të ketë masa kompensuese që paraqiten si një mjet për të arritur

barazinë e rezultatit. Në këtë kuptim, strategji të tilla si kuota nuk konsiderohen si

politika diskriminuese që veprojnë ndaj burrave, por si një kompensim për pengesat

strukturore që gratë mund të ballafaqohen në procesin zgjedhor.



188

KAPITULLI VI: KONKLUZIONE DHE DISKUTIME

V. 1 HYRJE "It took me quite a long time to develop a voice, and now that I have it, I am not going to be silent. " Madeleine Albright Ky kapitull do të hapet me thënien e njohur të një prej grave më historike të kohëve

moderne Madeleine Albright "Mu desh mjaft kohë të kisha zërin timdhe tani që e kam,

nuk do të hesht ".

Në këtë kapitull paraqiten konkluzionet e studimit. Më konkretisht, është zhvilluar një

përmbledhje e të gjitha gjetjeve si dhe konkluzioneve të studimit. Më tej, diskutohet mbi

kontributet e studimit (duke përfshirë si kontributin teorik ashtu edhe atë praktik). Së

fundi, janë trajtuar limitet e studimit, duke u shoqëruar me sugjerime respektive dhe

implikimet për hulumtimet e ardhshme. Detajet janë përshkruar në tre seksionet e

mëposhtëm.

Në një perspektivë më të shkurtër, kohëzgjatja e përfaqësimit politik të grave mund të

garantohet duke nxitur kërkesa më të forta për pjesëmarrjen e grave në strukturat e

brendshme të partisë, dispozita specifike legjislative për numrin dhe gradën e

kandidateve gra/vajza në listat zgjedhore, në krahasim me listën kombëtare thjesht të

kryesuar por jo ndjekur nga gratë/vajzat(raporti ne vijim të listave shumëemërore). Duhet

marrë në konsideratë se çështja e përfaqësimit të grave/vajzave dhe pjesëmarrja tyre në

politikë e vendimmarrje nuk është më një çështje e panjohur ose e re në realitetin

shqiptarë. Ndërkohë, nuk mund të presim që historia e gjatë e përfshirjes së ulët të

vajzave/grave në institucionet politike të kalojë më tepër se tre raunde të periudhës

legjislative. Nisur nga ky zhvillim, me rezervimin e vendeve për kandidatët në listat

shumë emërore, gratë/vajzat jo vetëm që e mbajnë prezencën e tyre numerike në

politikë, por rezervimi mund të ketë gjithashtu një ndikim të vazhdueshëm në kapacitetet

e tyre për të kontribuar në këtë nivel, pasi politika u jep atyre gjithashtu mundësinë për të

ndjekur një platformë feministe, për të marrë pjesë në debatet publike mbi çështjet e

grave, të cilat më parë nuk kishin qenë pjesë e diskutimit politik e publik. Kjo vetëm

pasi numri i përfaqësimit të tyre shprehej tepër i kufizuar për t'i konsideruar ato si aktore



189

në kuptimin e plotë të fjalës. Bazuar në rezolutën e 2012-s vetë Këshilli i Europës166

sugjeron 40% minimum të anëtareve të parlamentit të jenë pjese e njërës gjini.

Nëse ligji i 2008-s është një hap përpara në aspektin ligjor, megjithatë efektet e tij

paraqiten me nuanca të shumta në praktikë edhe pas amendimit të 2012-s. Sigurisht,

përfaqësimi politik i grave/vajzave po rritet. Si pasojë, përqindja e tyre në Kuvend

shënon tregues pozitive, por barazia e përfaqësimit politik në mes burrave dhe grave në

realitetin shqiptar, është larg pritshmërive.

Së pari, kjo për vetë faktin se gratë janë ende vetëm një pakicë e kandidatëve. Sipas të

dhënave historike në fillimet e shtetit shqiptar, nuk ka ekzistuar e drejta e grave për të

zgjedhur e as për t`u zgjedhur. Në ligjin për "Zgjedhjen e deputetëve" të vitit 1920, do të

theksohej se: "gjithë ata burra që kanë moshën 20 vjeç e përpjetë, paguejnë a

s'paguejnë vergji, kanë të drejtë vote në çdo zyrë zgjedhjeje për zgjedhje të dytë". Ky

ligj ndryshoi pas ardhjes së komunistëve në pushtet periudhë kur e drejta e votës për

gratë, hyri në fuqi për herë të parë në vitin 1945.

Në disa nga fushat si çështjet sociale ose dhe arsimi, duket qartazi se gratë luajnë një rol

tepër të rëndësishëm, ndërsa në fushën e politikës roli kryesor dominohet historikisht nga

burrat. Por në anën tjetër, sipas pikëpamjes së mbështetur nga studimet empirike, një

ndarje e tillë nuk duhet të ekzistojë dhe ndarjet "punë grash"ose "punë burrash" duhet t'i

lihen vetëm të shkuarës.

Një ndër qëllimet e kryerjes së temës së disertacionit ishte të shpjegonte ndryshimet në

përfaqësimin e grave midis legjislaturave kombëtare të disa viteve para dhe disa vitesh

më pas (me implemetimin e kuotave) dhe të analizonte të dhënat për të krijuar një

tipologji si për gratë ashtu edhe për burrat "Humus Politikus". Përderisa, mund të

themi bindshëm se gjatë viteve të fundit hulumtimet në këtë fushë janë bërë të shpeshta,

kryesisht për realitetin shqiptar specifika e këtij punimi dhe rezultatet e derivuara prej tij,

konkludojnë se kemi arritur të gjejmë, rezultate të konsiderueshme. Pra, mund të

nënvizojmë se ky hulumtim ka patur për qëllim të mbushë hendekun në vlerësimin e

vlefshmërisë së teorive ekzistuese duke analizuar një studim të thelluar, specifik mbi

perceptimin mbi rolin e gruas gjatë viteve të fundit. 166 Resolution of Council pf Europe, Nr 1898 i vitit 2012.



190

Rezultatet e studimit gjithashtu, ndihmojnë në identifikimin e disa faktorëve që lejojnë

gratë të kenë sukses në zyrën politike. Ai gjithashtu identifikon disa nga pengesat që

limitojnë suksesin e grave/vajzave në nivel rajonal ose lokal, si pasojë edhe e sanksionit

të vendosur në ndryshimnga ku vlera e 10.000.000 lekë është e ndryshme për nivelin

lokal e cila kap vlerën e 50.000 lekësh. Këshu kujtojmë se një ndyshim substancial i

vendosur me amendament gjatë 2012 solli ndryshime të konsiderueshme deri në

mospranimin e listës nëse nuk bëhej përpjekje për arritjen e kritereve të vendosura.

Këto njohuri i japin politikë- bërësve të interesuar disa mundësi për të rritur perceptimet

pozitive mbi nivelin e përfaqësimit femëror (të munguar). Megjithatë edhe nëse politikë -

bërësit kanë interes në vetvete për të ndikuar në rritjen e përfaqësimit për kategorinë,

publiku dhe mentaliteti shpesh ka influencuar duke i steriotipizuar ato. Kur informacioni

nga ky studim do të vihet në duart e publikut, individët që kërkojnë përfaqësim më të

lartë femëror mund të kërkojnë ndryshime, duke nxitur hartuesit e politikave për të

zbatuar më rigorozisht kuotat në sistemet zgjedhore. Pasi vetëm me përfaqësim më të

lartë femëror, legjislaturat mund të zbatojnë politika që përfaqësojnë më saktë nevojat e

gjithë popullsisë dhe shërbejnë duke krijuar një sistem më demokratik.

Lidershipi femëror është më i kuptueshëm dhe i përgjegjshëm ndaj nevojave të grave,

pasi ai është në gjendje të krijojë dhe zbatojë politika që ndikojnë pozitivisht jetën e

gjysmës së popullsisë e si rezultat gjithë popullsisë, duke ndikuar në optimalizimin e të

mirës së përgjithshme (Bauer 2012). Prandaj, kur rezultati i këtij punimi të njihet dhe

konsiderohet në politikën kombëtare, mund të shohim një rritje të mundësive dhe numrit

të grave në legjislaturat e ardhshme, si dhe rritjen e hapësirave për angazhimin e tyre në

të gjitha aspektet e jetës, si në çështjet gjinore ashtu edhe ato sociale gjatë axhendave

legjislative të vendit.

Në veçanti, ne supozojmë se aspekte specifike të mjedisit politik ashtu si edhe fitimet

ndërmjetësuese në përfaqësimin parlamentar të grave krijojnë premisa më të mëdha për

të mirën e përbashkët. Më fuqishëm, ndërtimi institucional mund të marrë rëndësi

qendrore në rastet kur institucionet rregullatore janë në gjendje të përshpejtojnë ose

kufizojnë përfaqësimin parlamentar të grave, pavarësisht nga kushtet zhvillimore që ato

përballen në mjedisin e madh social.



191

Kështu mosrespektimi i kuotës zgjedhore me një vlerë monetare ne 10 milion lekë të

vjetra që është gjoba e vendosur nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve, nuk ka paraqitur

mjaftueshëm rezultate efektive pasi sipas disa rasteve të përmënduar ato janë këmbyer

për këmbime që rezultojnë me ndikim përfaqësimi për gjininë femerore. Kështu nga

njëra anë ky kusht paraqitet një "KONDICIO SINKUANON" i reformës zgjedhore me

efektshmëri të ulët, nga ana tjetër për aq kohë sa peshorja anon vetëm nga një krah,

mund të argumentonim se nuk mund të vendosësh një vlerë apo çmim për një grua apo

një vajzë.

*Në vijim, rezultatet e përftuara nga intervistat na lejojnë të nxjerrim një profil të

gruas/vajzës parlamentare shqiptare për vitet 2014-2017. Kështu më specifikisht, nga ky

profil evidentojmë se"gruaja e politikës" është rreth 40 vjeç dhe ka një diplomë të arsimit

të lartë (në ligj, ekonomi, ekonomi ose shkenca politike) dhe është shumë e interesuar në

menaxhimin e zhvillimeve politike të vendit. Ajo ushtron mandatin e saj të parë

parlamentar; më parë, ajo ishte e punësuar dhe kishte përgjegjësi në nivelin komunal

ose biznes e tashmë në nivel kombëtar. E martuar me një person të punësuar, ajo është

nëna e dy adoleshentëve. Nga ana e tij, arketipi i njeriut parlamentar shqiptar

(burrë/djalë) ka karakteristika të njëjta, përveç se ai është rreth pesëdhjetë vjeç dhe

fëmijët e tij, të cilët janë pak më të shumtë, tashmë kanë hyrë në moshë madhore.

Ky kërkim, studim na tregon se gratë/vajzat e politikës, sot, janë bërë kryesisht "homino

politici" si të tjerët. Ato, kanë përafërsisht të njëjtat burime ekonomike dhe sociale si

burrat, na rezultoi se ato kanë pasur përafërsisht të njëjtin background politik me ta dhe

jetojnë në pothuajse të njëjtat situata familjare si ata. Në nivelin e profesionit të

praktikuar nga bashkëshortët, gjejmë pabarazitë kryesore. Në fakt, parlamentarët

meshkuj janë të predispozuar për të jetuar me dikë proporcionalisht dymbëdhjetë herë

më shumë sesa homologët e tyre femra, për të jetuar me dikë që mund të jetë në gjendje

të marrë përsipër pjesën më të madhe të punëve shtëpiake dhe menaxhimin e shtëpisë.

*Këto rezultate japin mbështetje për nocionin se, kuotat mund të kenë një efekt të

përshpejtuar në përfaqësimin e grave në postet drejtuese dhe ndihmojnë në largimin e

mitit që kuotat tregtojnë përfitime afatshkurtra në përfaqësimin përshkrues të grave për

përjashtimin afatgjatë nga pushteti politik. Kështu, nëpërmjet zgjerimit të kësaj

analize, tregojmë se kuotat rritin numrin e kandidateve të kualifikuara femra, pa

rritur domosdoshmërish diversitetin midis grave brenda grupit.



192

Por trafiku i votës dhe mandatit kapet nga intervistat tona si një nga problematikat me të

hasura, megjitëse gratë e kanë më të vështirë për t'u bërë pjesë e tij, pasi ato votën nuk e

shohin si një ofertë ose pazar. Por, nëse do ti referohemi rastit të Lezhës dhe Durrësit

(gjatë 2017-s), në të pikërisht dy gra kandidate u tërhoqën për t'i lënë vendin një burri,

dhe në rastin e dytë, 4 gra njëra pas tjetrës, u tërhoqën për të hyrë një kandidat burrë.

Ndërkohë që në saje të studimeve (si u evdientua nga ky studim, ashtu edhe nga studimet

e referuara ndërkombëtare), rezulton se politika me pjesëmarrjen e gruas bëhet më e butë

dhe krijon mundësinë për një shtrat politikash dhe çështjesh sociale që qëndrojnë

drejtpërdrejtë me problematikat e qytetarëve, më pak e korruptuar, më pak konflituale, si

pasojë më paqësore dhe se kjo është kryesisht në këto momente një nevojë e shoqërisë

shqiptare.

VI 6. 1 REKOMANDIME

Përhapja në kohë dhe hapësirë e ideve të reja - siç janë kuotat - është në duart e aktorëve,

të cilët mund të veprojnë në mënyra të ndryshme. Nëse nuk ka aktorë, siç janë

organizatat e grave dhe aktivistët politikë, as nuk do të ketë dërgues e as marrës të ideve.

Në të vërtetë nuk do të ketë transmetim të politikave bashkuar këtu edhe me analizën e

autorit suedez (Dahlerup 2003).

-A i përkthejnë partitë shqiptare idetë për barazinë gjinore dhe përfaqësimin e grave në

brendësimin e konteksteve të tyre ideologjike? Në këtë mënyrë, aktorët mund të

kufizohen nga strukturat ideologjike (gjinore). Sipas teorisë së një institucionalizimi të ri,

argumentojmë në përputhje me Krook (2003) se, aktorët dhe strukturat veprojnë në

nivele të ndryshme dhe të pavarura, por, janë të ndërthurura në mënyrë implicite, pasi

secila përfshin kapacitetin për të promovuar vazhdimësinë dhe ndryshimin e tyre.

Për shembull, Narayanet (2000a) fokusohet në institucionet shtetërore dhe të shoqërisë

civile në nivel kombëtar dhe lokal, duke përfshirë institucione joformale siç janë lidhjet

farefisnore dhe ato të lagjes. Institucionet në nivel mikro, siç janë ato të martesës dhe

familjes, nuk konsiderohen pjesë e shtetit ose e shoqërisë civile, por dinamika ndër

personale gjinore brenda familjes konsiderohet pjesë e ekuacionit të përjashtimit social

dhe që ka nevojë për përpjekje të drejtuara që të ndryshojë. Kështu, kapitalizimi sipas



193

Bankës Botërore Kapitalizmi, bazohet mbi qasjet nga lart poshtë në zhvillim ose vetë

varfëria shihen si burime të çarmatimit që duhet të sfidohen duke arritur uljen dhe

çrrënjosjen e varfërisë (Chambers1997), në menaxhimin e proceseve të komunitetit dhe

të zhvillimit.

-Media është perceptuar se paraqet një rol të lartë në rritjen e përfaqësimit të gruas në

politikë dhe vendimmarrje së bashku me shoqërinë civile dhe partive politike: pra tre

nivelet duhet të krijojnë premisa me përmasa multi dimensionale për të kontribuar në

nivelimin e përfshirjes së gjinive në proceset vendimmarrëse.

*Gjetje të tjera të punimit:

Institucion i ri, por rregullat dhe normat e vjetra:

Pse ekziston hendeku?

Zgjedhjet e vitit 2017, kthyen proporcione të larta të grave parlamentare në asamblenë

kombëtare (shih Tabelën 5. 1). Në legjislacionin kombëtar shqiptar u zgjodhën 23% nga

100% gra në totalin e anëtarëve. Kjo ishte një rritje e përgjithshme prej 8% nga numri i

mëparshëm i grave (16 për qind) në asamblenë e parë të caktuar, kryesisht pas miratimit

të dispozitave të kuotave për sasinë e kandidatëve përcaktuar nga KQZ lidhur me Kodin

Elektoral për vitin 2008. Në mënyrë të ngjashme, në Kuvendin Legjislativ Shtetëror, në

140 deputet që u zgjodhën pas zgjedhjeve të vitit 2009 krahasuar me 16% gra dhe 84%

burra të pas këtyre zgjedhjeve, krahasimisht me vitin 2001 ku nga 140 deputet vetëm 6

% e parlamentarëve u përkisnin gjinisë femërore dhe pjesa tjetër praj 94% i përkiste

gjinisë mashkullore, mund të themi se ky sistem në vetvete, solli një ndryshim të

dukshëm numerik.

Ndërkohë, rritja e përgjithshme prej 8 për qind, (përmendur më sipër) tregohet edhe në

Tabelën 5. 1. Në anën tjetër, ndërsa synimi për përfaqësim më të lartë të grave, është

arritur në Kuvendin e Shqipërisë, gjinia e kuotës mbetet e kontestuar si një normë, duke

tërhequr vëmendjen ndaj marrëdhënieve të pushtetit gjinor dhe mënyrat në të cilat

rregullat dhe normat informale kundërshtojnë rritjen e qasjes së grave në burime,

mundësi dhe prani të tyre në nivelet formale të vendimmarrjes. Është me interes të

shqyrtohet më në themel në një studim të ardhshëm, fakti se ndodhin ndryshime

strukturore në institucione të ndryshme siç do të ishte edhe së fundmi në MEPJ



194

(ndryshimi organigramës); mirëpo këto ndryshime nuk krijojnë përparësi gjinore. Pra,

përqindja e diplomateve (f) në pozicione të caktuara drejtuese vijon të jetë tepër e ulët.

Për shembull, megjithëse parimi i kuotës supozohet të zbatohet"në të gjitha" nivelet, ka

pasur më pak sukses në zbatim (shihni Tabelën 5. 3), me kontestim dhe rezistencë të

vazhdueshme në organet lokale. Kjo, krijon qartazi një shqetësim të madh, duke treguar

edhe hendekun midis politikës dhe praktikës së saj duke tërhequr vëmendjen në

kompleksitetin e reformave të kuotave, reagimet e mundshme dhe erozionin e normave.

Por nëse në njërën anë pohojmë se kuotat gjinore janë të mishëruara në Kushtetutë dhe

Ligjin Zgjedhor, gjejmë gjithësesi dëshmi të mbështetjes së fortë retorike, pjesërisht nën

ndikimet e vazhdueshme të normave ndërkombëtare. Po ashtu, në anën tjetër, strukturat

dhe institucionet e reja qeveritare vazhdojnë të veprojnë sipas rregullave dhe normave të

fshehura (apo pak transparenet) që përjashtojnë konkurrimin real të grave/vajzave për

burime dhe pozita të larta.

VI. 6. 2 Limitet dhe sugjerime për studime të mëtejshme Ky disertacion paraqet edhe disa limite të rëndësishme, të cilat meritojnë një vëmendje të

veçantë.

Së pari, ky studim megjithëse ka qenë i shtrirë në kohë të ndryshme niveli sistematik i

kësaj shtrirje nuk mund të konsiderohet e plotë. Një studim i shtrirë në disa periudha

kohore sekuenciale të plotë, do t'i shtonte vlefshmërinë këtij kërkimi në funksion të

efikasitetit në përcaktimin e përfshirjes së gruas në politike dhe modelit që ajo paraqet.

Rezultatet e kërkimit mbi përfshirjen e grave në politikën shqiptare pas sistemit të

kuotave sugjeruan dallime të rëndësishme për sa i përket avancimit të përqindjes së

përfshirjes, po që për shkak të studimeve të limituara nuk mund të evidentohen të gjitha

arsyet, nëse na rezulton se gruaja është një model tipik apo atipik të individit politikan.

Edhe pse dizenjimi ndër seksional (siç përdoret në këtë studim) është përfshirë gjerësisht

nga shumë studiues të kësaj fushë në funksion të testimit të hipotezave të ndryshme, një

dizenjim kërkimor ky i shtrirë në kohë që nuk plotëson kushtin për evidenca të

konsiderueshme në lidhje me faktorët që do të krijonin një ndryshim të shpejtë ashtu si

krijoi implementimi i sistemit të kuotave.



195

Së dyti, duke iu referuar Babbie (1992), konceptet teorike pothuajse asnjëherë nuk

përfaqësojnë në mënyrë të plotë realitetin. Çdo koncept i dhënë është i përfaqësuar nga

disa variabla të rëndësishme edhe pse teoritë dhe evidencat empirike e bëjnë më të lehtë

identifikimin e këtyre treguesve, përsëri ato nuk ofrojnë ndonjë garanci se këta janë në të

vërtetë më të mirët. Në këtë kuptim, ky hulumtim është kthyer në shtratin e një numri

indikatorësh të shfrytëzuar si përfaqësues të rëndësishëm për matjen e qëndrimeve

normave subjektive, karakteristikave personale, edukimit dhe familjes, etj., por,

pavarësisht kësaj, nuk garantojmë të jenë treguesit e vetëm ose më të përsosur.

Edhe pse rezultatet tona janë përballur me kufizime të mundshme është gjithashtu e

rëndësishme të theksohet se teoria dhe evidencat empirike në këtë fushë janë konsultuar

në thellësi për të mbështetur zgjedhjen e këtyre variablave. Gjithashtu është shumë naive

të themi nëse të gjithë të intervistuarit ju përgjigjën pyetjeve me sinqeritet apo jo. Kështu

siç theksojnë (autore të metodologjisë), në qoftë se të intervistuarit nuk u janë përgjigjur

pyetjeve me ndershmëri, atëherë rezultatet nuk mund të jetë një reflektim i vërtetë për

fuqizimin e rolit që kanë e do të kenë gratë e politikës dhe efektivitetin e kuotave.

Megjithatë, aplikimi i metodave të shumta kërkimore na ndihmoi për të shmangur

paragjykimet e mundshme.

Së treti, pjesëmarrësit e përfshirë në këtë studim kryesisht janë përfaqësues të lartë në

Kuvendin e Republikës të Shqipërisë, ndërkohë të tjerët diplomatë kryesisht në misionet

diplomatike jashtë vendit, por pjesa (tjetër) e administratës nuk është përfshirë në studim.

Gjithashtu, nuk janë përfshirë në këtë studim sistemi akademik dhe profesorati.

Po asthu, gjykohet si limit i mëtejshëm edhe mospërfshirja në studimin e sistemit të

kuotave edhe pjesëmarrja dhe përqindja e grave të përfshira si përfaqësuese të larta në

parlamentet e rajonit. Kjo sepse u konsiderua që mund të këtë diferenca të gjëra si në

perceptimin rreth procesit zgjedhor në vetvete, po ashtu edhe kodit zgjedhor apo kulturës

politike, gjë do në na krijojë premisat për kryerjen e studimeve me një spektër më të

gjerë të një niveli të ri në të ardhmen. Indikatorët e rinj mund të zhvillojnë në mënyrë të

konsiderueshme rezultate të rëndësishme për studime të ardhshme.



196

Së katërti, ky studim është fokusuar në mirëfunksionimin real të sistemit të kuotave dhe

jo në aktin e vendosjes dhe realizimit të tyre. Sistemi i kuotave nga shumë autorë është

konsideruar fillimisht si një iniciativë tepër e guximshme. Bazuar në sa më sipër, shumë

studime të rëndësishme në këtë drejtim janë fokusuar në qëllimet e këtyre studimeve. Për

të vlerësuar efektivitetin e përfshirjes së grave në Kuvendin e Shqipërisë, sugjerohet se

mënyra më efektive do të ishte matja e ndikimin të fuqisë së grave për të ndërmarrë

iniciativa të reja, apo për të propozuar ligje. Thënë kjo, analiza vërtitet edhe në termat e

sjelljes efektive dhe jo vetëm të plotësimit statistikorë (edhe ky jo i përmbushur) në nivel

makijazhi ose për fasade. Kështu, sugjerohet që në të ardhshmen të reflektohet në

studime ky limit, duke zhvilluar matje konkrete mbi efektivitetin e ndikimit të grave në

proceset vendimmarrëse të politikave shqiptare.



197

Bibliografia

1. Adams, R. & Funk, P. (2010). Beyond the Glass Ceiling: Does Gender Matter? European

Corporate Governance Institute, Working Paper 273/2010.

2. Acharya, Meena and Lynn Bennett. 1983. Women and the Subsistence Sector: Economic

3. Participation and Household Decision-making in Nepal. Working Paper Number 526.

Washington DC: World Bank.

4. Agrawal, A. & Chadha, S. (2005). Corporate Governance and Accounting Scandals.

Journal of Law and Economics, 48: 371-406.

5. Ahern, K. & Dittmar, A. (2010). The Changing of the Boards: The Value Effect of a

Massive Exogenous Shock. Mimeo, University of Michigan.

6. Agarwal, Bina. 1997. ""Bargaining" and Gender Relations: Within and Beyond the

Household. " Food Consumption and Nutrition Division Discussion Paper No. 27.

International Food Policy Research Institute.

7. Altonji, J. & Shakotko, R. (1987). Do Wages Rise with Job Seniority? The Review of

Economic Studies, 54(3): 437-459.

8. Alan Bryman, Social Research Methods, 4th Edition Paperback, 2015, Amazon Edition

9. Altonji, J. & Williams, N. (2005). Do Wages Rise with Job Seniority? A Reassessment.

Industrial and Labor Relations Review, 58(3): 370-397.

10. Alan Bryman, Social Research Methods, 4th Edition Paperback, 2015, Amazon Edition.

11. Altonji, J. & Williams, N. (1998). The Effects of Labor Market Experience, Job Senio-

rity and Job Mobility on Wage Growth. Research in Labor Economics, 17: 233-276.

12. Anzia, S. & Berry, C. (2010). The Jackie (and Jill) Robinson Effect: Why Do Congress-

women Outperform Congressmen?American Journal of Political Science, forthcoming.

13. ANAJ, E., Plaku, A., Cavo, Z. & Ekonomi, M. (2008). Unpaid care work: the invisible

burden of women. ASC, Tirana.

14. ANASTASI, A., Mandro, A., Shkurti, E. & Doracaj, B. (2006).

15. FINAL REPORT Working Document on the Amendment of theGender Equality Law

16. prepared for OSCE Presence in Albania and UNDP

17. Ararat, M., Aksu, M., & Cetin, A. (2010). The Impactof Board Diversity on Boards"

Monitoring Intensity and Firm Performance:Evidence from the Istanbul Stock Exchange.

Working Paper.

18. Baldrige, Letitia. Amy Vanderbilt"s Everyday Etiquette. Bantam Books, New York

1981.

19. Ballington, J. and Dahlerup, D. (2006). "Gender quotas in post-conflict states: East

Timor, Afghanistan and Iraq", in Dahlerup, D. (ed.), Women, Quotas and Politics.

London: Routledge, pp. 249–58.



198

20. Batliwala, Srilatha. 1994. "The meaning of women"s empowerment: New concepts from

action. " Pp. 127-138 in Population Policies Reconsidered: Health, Empowerment and

Rights.

21. G. Sen, A. Germain and L. C. Chen, eds. Cambridge: Harvard University Press.

22. Bauer, G. (2004). "The hand that stirs the potcan also run the country: Electing women to

parliament in Namibia", Journal of Modern AfricanStudies, 42 (4), pp. 479–509.

23. Bauer, G. (2012). "Let there be a balance": Women in Africanparliaments", Political

Studies

24. Review, 10, pp. 370–84.

25. Bauer, G. and Britton, H. (2006). Women in African Parliaments. Boulder, CO: Lynne

Rienner.

26. BERENI, Laure (2012). Introduction aux études sur le genre, 2e éd. rév. et augm.,

Bruxelles,

27. De Boeck, 357 p.

28. Berridge, G. R. and A. Jennings, eds., Diplomacy at the United Nations. MacMillan,

London 1985, Bosrock, Mary Munay.

29. Beegle, Kathleen, Elizabeth Frankenberg and Duncan Thomas. 1998. "Bargaining power

within couples and use of prenatal and delivery care in Indonesia. " Studies in Family

Planning 32(2):130.

30. BERENI Laure et Éléonore LÉPINARD (2004). «""Les femmes ne sont pas une

catégorie"" :les stratégies de légitimation de la parité en France», Revue française de

science politique, vol. 54, n°1, p. 71-98.

31. BIBLIOTHÈQUE ET ARCHIVES DU CANADA (Page consultée le 15 juin 2015). «

Celebrating women"s achievements», dans Bibliothèque et Archives du Canada, [en

ligne], http://bit. ly/1MeFVgK

32. Brownlee Jason, "Authoritarianism after 1989; From regime types to transnational

processes", Harvard International Review, Winter 2010

33. C. ACHIN, S. LÉVÊQUE, "Gratë, profesionistë të politikës. Karriera të jashtëzako-

nshme nën detyrim ", Genèses, 2007, n ° 67, f. 24-44;

34. C. GUIONNET, "Hyrja e grave në politikë. Paqëndrueshmëria e gjinisë në kohën e

barazisë", Politix, Vëllimi 15, Nr. 60, 2002, f. 113-146;

35. Devine, Elizabeth and Braganti, Nancy L. European Customs & Manners. Meadowbrook

Press, New York 1992.

36. D. DULONG, S. LÉVÊQUE, "Një burim i kushtëzuar. Kushtet për rikthimin e gjinisë në

një burim politik ", Politix, vëllimi 15, nr. 60, 2002, f. 81-111;

37. Dawisha Karen and Parrott Bruce (editor) "Politics, Power, and the Struggle for

Democracy in South-East Europe", Cambridge University press, second edition, 1999.



199

38. Diplomatic Ceremonial and Protocol: Procedures and Practices. Columbia University

Press, New York.

39. Gallup, Balkan Monitor, Insights and Perceptions, Voices of the Balkans, 2008

Summary of Findings.





42. Human Rights Watch, "Human Rights in Post-Communist Albania", raport, New York,

March 1996 Human Rights in Post-Communist Albania, raport.

43. Instituti për Kërkime dhe Alternativa Zhvillimi, "Korrupsioni në Shqipëri,

Perceptimedhe Përvoja, Sondazhi 2010", Observation Report on the Albanian

Parliamentary Elections of May 26, 1996.

44. EMA "Manuali Informativ mbi Institucionet Shqiptare", European Movement in

Albania, Tiranë, Shkurt 2010.

45. Jacques Ranciere, "Demokracia, Republika, Përfaqësimi", Polis 4.

46. Jason Brownlee, "Authoritarianism after 1989; From regime types to

transnationalprocesses".

47. J. BOUDILLON, "Një grua shumë e djathtë në media. Rasti i Marine Le Pen, "Fjalët.

Gjuhët e politikës, nr 78, 2005, f. 79-89;

48. J. Freedman, Gratë më politikë: Mitet dhe Symbolet, Montreal-Paris, L"Harmattan

(logjika politike), 1997, p. 167.

49. Johan P. Olsen, "The Many faces of Europeanization" fq. 8, burimi online: http://www.

ceses. cuni. cz/CESES-141-version1-2_1_ Olsen The many faces of Europeanization

2001. pdf

50. Popper Karl, "Mendime për historinë dhe politikën: referat dhe punime të përzgjedhura",

Plejad, Tiranë, 2011.

51. Manfred G. Schmidt, "Teoritë e Demokracisë", Botart, Tiranë, 2012, fq. 446 sqarimi:

theksimi me bold dhe italic është bërë nga autori.

52. M. PAOLETTI, "Përdorimi strategjik i gjinisë në fushatën elektorale. Elementët e

Vëzhgimit Pjesëmarrës ", Puna, Gjinia dhe Shoqëria, Nr. 11, 2004, f. 123-141.

53. Pincus, Manlyn. Mastering Business Etiquette and Protocol. National Institute of

Business of Management; Inc., New York, 1989.

54. Put Your Best Foot Forward: Asia. International Education Systems, St. Paul, Minnesota

(January 1997).

a. Put Your Best Foot Forward: Europe. International Education Systems, St. Paul,

Minnesota 1994.



200

b. Put Your Best Foot Forward: Mexico/Canada. International Education Systems,

St. Paul, Minnesota 1995.

55. Roosevelt, Selwa. Keeper of the Gate. Simon & Schuster, New York 1990, Wood, John

Randy Jean Serest.

56. Robert Michels, "Political parties", Free Press Glencoe, 1915, (ribotim 1958), fq. 423

57. S. BONNAFOUS", "Politikan grua": një çështje gjinore? Rrjetet, nr 120, 2003, f. 119-

145; 147-149.

58. S. LÉVÊQUE, "Feminiteti" i vjetëruar" Përdorimet dhe jo-përdorimet e gjinisë në

besimin e profesioneve në Paris, për kandidate në zgjedhjet legjislative në vitin 2002,

"Shqyrtimi Francez i Shkencave Politike, Vëllimi 55, 2005, f. 501-520.

59. W. Jay Wood Paperback, Epistemology: Becoming Intellectually Virtuous (Contours of

Christian Philosophy).

Studime dhe raporte shqiptare

-AIIS, "Forcimi i Demokracisë së Brendshme të Partive në Shqipëri", Tiranë, 2007.

-AIIS, "Njëzet vjet pas rënies së komunizmit: Reflektime për shtetin dhe demokracinë",

Tiranë 2010.

-Gallup, Balkan Monitor, Insights and Perceptions, Voices of the Balkans, 2010,


-Human Rights Watch, "Human Rights in Post-Communist Albania", raport, New York,

March 1996

-Kajsiu Blendi, "Vdekje Politikës, Liri Popullit!-Kriza e Përfaqësimit në Shqipëri",

Revista Polis nr. 5

-Kajsiu Blendi "Demokratizim pa politikë: Baza konceptuale e qasjes ndërkombëtarenë

Shqipëri"

-Lubonja Fatos, "Tranzicion apo Kalbëzim" në "Tranzicione në Pasqyrë", një përqasje e

krahasuar e proceseve të transformimit demokratik të Spanjës dhe Shqipërisë" Ciencias y

humanismo.

A n e x iAktorët e përfshirë

1. Institucione të Qeverisjes Qendrore, 2. Institucione Diplomatike, 3. Institucione të Qeverisjes Lokale, 4. Shoqëria Civile 5. Shoqata jo Qeveritare



201

6. Grupe të ndryshme interesi 7. Përfaqësues të forcave politike në vend 8. Përfaqësues të fushës akademike

a) Fakulteti i Shkencave Sociale b) Fakulteti i Shkencave Juridike

9. KQZ (Komisioni Qendror i Zgjedhjeve) 10. Donatorë e partnerë ndërkombëtarë

iiRast studimor

¥ Pilari më i ulët është fshati dhe këshilli i fshatit nga ku fshatarët përzgjedhin

anëtaret e këshillit të fshatit të quajtur Komitet. Një nga vendimet më të forta për

t'u përmendur, është se po në këtë vit u vendos se 1 nga 3 pozicionet për këshillin

e fshatit duhet të përbëhen nga gratë, ky status kuote duhet të ruhet dhe të krijojë

rotacion po në këtë nivel gjinor në zgjedhjet e ardhshme. Pra, pak a shumë gjinitë

e pozicioneve për këshillin e fshatit, janë të përcaktuara me raportin 2 burra + 1

gruaii.

Por nëse në vende të ndryshme janë të përcaktuara mënyra të ndryshme referimiii mbi

kuotat kështu që si pasojë edhe rezultatet e tyre do të jenë të ndryshme.

Çka do të thotë në kuptimin sociologjik te procesit qe diferenca e rezultateve ndërmjet

vendeve te rezervuara dhe atyre te parezervuara do te jene te ndryshme e ato sigurisht

ndikojnë rezultatet shkakorë të drejtimit gjinor. Ky prodhim i kodit legjislativ lejon në

shumë vende një eksperiment natyral për të mbështetur impaktet shkakorë pra jo

rastësorë të lidereve gra.

Ndërkohë, ky rast nëse do ta krahasonim me atë të Norvegjisë nga ku u vendos që në

vitin 2003 rreth 40 përqind e bordeve drejtuese dhe drejtueseve të kompanive të

përbëhen nga gratë (konsideruar si një politike shoku exogenous)ii, do të përshihet në

rastet e rralla, pasi ky vendim u ndërmor pa marrë në konsideratë politikat e firmave e

kompanive. Por nga ana tjetër, ky proces në këtë nivel implementimi ka lejuar të krijohet

edhe një eksperiment tjetër natyral, që ka krijuar një respekt të veçantë empirik së

fundmi, nga shumë grupe në kërkimet e tyre.

I iii Portreti i të intervistuarve Portret i grave të intervistuara (6 intervista të regjistruara, 4 të paregjistruara, dhe 5 të



202

marra me komunikimi elektronik)

Inicialet janë ndryshuar për efekt privatësie, kërkuar nga të intervistuarit

1. Portreti nr 1: (PS)

Para përfshirjes në Institucionin përkatës të Kuvendit të Shqipërisë, znj. me X. Z (1), ka

punuar në disa zona të komunitetit në qarkun e Lushnjës, duke qenë një sipërmarrëse

private: ajo pohon se ka qenë e angazhuar edhe në projekte ndërkombëtare duke

përfshirë ndihma për shëndetin, punësimin dhe arsimin në qarkun Fier-Lushnjë.

Duke ndjekur këshillën e të afërmve dhe miqve, ajo paraqitet si kandidate në Këshillit të

grupit të Partisë Socialiste, në të njëjtin komunitet paraqitur për herë të parë në vitin

2014-2015. Për habinë e saj, ajo zgjidhet! Emëruar, gjatë mandatit të saj të parë, aspiratat

për t'u bërë deputete aktive në Kuvendit e Shqipërisë, janë rritur gjatë vitit 2014. Ajo

bëhet pjesë e politikes për herë të parë pas viteve 2010 e në vijim. Synimi i saj është të

kontribuojë aktivisht për të përmirësuar kushtet e jetesës, punësimit për komunitetin që

përfaqëson, me politikat e ndërmarra në Kuvendin e Shqipërisë.

Profili familjar

E martuar, nëna e dy fëmijëve (deputete e Kuvendit të Shqipërisë) beson fuqishëm se,

marrëdhëniet midis grave dhe burrave janë të përcaktuara ndryshe në mesin e qyteteve

më të vogla, ku barazia dhe harmonia midis grave dhe burrave janë nocione më të pak të

përdorura sesa qytetet më të medha. Ajo ishte e përfshirë në drejtimin e një biznesi të

rëndësishëm në qytetin e Lushnjës dhe ndihet shumë pranë komunitetit të saj.

*Bashkëshorti me inicialet V.ZH., i punësuar në kompani private (me edukim të lartë),

pozicioni inxhinier.

E ka mbështetur në rrugëtimin e saj politik.

Portreti ekonomik

E vetëpunësuar; Sipërmarrëse private dhe pronare e Restorant Hotel Blerim - Lushnje.

2. Portreti nr 2: (PD) X.Y (2)

Para përfshirjes në institucionin përkatës (PSH), znj. X.Y, ka punuar profesoreshë në

Universitetin e Shkencave Sociale për një periudhë relativisht të gjatë kohore e më pas



203

ajo është përfshirë në qeverisjen e PD-së të viteve 2009, si zv/ministre në MI nga ku ka

vijuar me një përfshirje të lartë mediatike për çështje të ndryshme, që kanë të bëjnë me

politikat dhe iniciativat qeverisëse të vendit.

Vjen nga komunitetit i qarkut Durrës, duke qenë kandidate për kryetare bashkie në këtë

qark. Ajo pohon se është angazhuar edhe në projekte ndërkombëtare, duke u përfshirë në

çështje me interes të përbashkët, siç është sfera e arsimit në rang kombëtar.

Duke ndjekur ftesën për angazhim në politikat integruese, ajo paraqitet si zv/ministre

Integrimi pas spikatjes në diskurset televizive dhe angazhimet mediatike. Ajo zgjidhet

dhe ftohet të bëhet pjesë e qeverisë gjatë 2 mandateve të mëparshme. Emëruar, gjatë

mandatit të saj të parë, aspiratat e saj për t'u bërë pjesë në Kuvendin e Shqipërisë janë

rritur gjatë shërbimit në Ministrinë e Integrimit. Ajo bëhet politikane për herë të parë e

në vijim, synimi i saj është të kontribuojë aktivisht për të përmirësuar kushtet e jetesës,

punësimit dhe politikat e edukimit dhe integrimit të ndërmarra në Kuvendin e Shqipërisë,

si pjesë e anëtarëve në opozitë.

Profili familjar

E martuar, nëna e një djali, (po ashtu deputete e Kuvendit të Shqipërisë),beson fuqishëm

se marrëdhëniet midis grave dhe burrave janë të përcaktuara ndryshe në mesin e

institucioneve, nga ku barazia dhe harmonia më e lartë midis grave dhe burrave gjenden

si nocione më të përdorura në nivelet e ulëta dhe të mesme, duke krijuar zhvillim më të

ngadalshëm egalitar në nivelet më të larta. Ajo gjithashtu ka qenë drejtuar dhe investuar

në një Institucion të Arsimit të Lartë privat në kryeqytet, duke mbajtur role të

rëndësishme në profilin sociologjik.

*Bashkëshorti me inicialet Z.V.SH., i punësuar në MEPJ, pozicioni Diplomat

E ka mbështetur në rrugëtimin e saj politik.

Portreti ekonomik i mëparshëm

E punësuar; profeshoresh në Universitetin e Tiranës/UET

Zv/ministre në Ministrinë e Integrimit

3. Portreti nr 3: X. V (3)



204

Para përfshirjes në institucionin përkatës bashkisë së Qarkut të Shkodrës, znj. Voltana

Ademi, ka ndërmarrë funksione të shumta në bashkinë Shkodër, ku më parë ka kryer

funksionin e zv/kryetares së bashkisë, duke kontribuar në disa zona të komunitetit duke

qenë jo vetëm një person aktiv, por duke u spikatur nga funksionarët e Partisë

Demokratike në këtë qark. Ajo pohon për këtë studim se, ka qenë e angazhuar edhe në

projekte ndërkombëtare duke përfshirë ndihma për shëndetin, punësimin dhe arsimin në

qarkun Shkodër-Lezhë. 3.1 Duke ndjekur këshillën e bashkëpunëtorëve të partisë, pjesë e së cilës ishte, ajo paraqitet si

kandidate e këshillit të grupit të kësaj partie në të njëjtin komunitet, për herë të parë në vitin 2010.

Për habinë e saj, ajo zgjidhet! Emëruar, gjatë mandatit të saj të parë në këtë nivel, aspiratat për të

kontribuar aktivisht nga pozicioni i deputetit në Kuvendin e Shqipërisë, janë të larta për të

ardhmen, për të ndikuar pozitivisht në disa sfera të jetës, njëherazi edhe në barazinë gjinore.

3.2 Profili familjar

E martuar, beson fuqishëm se marrëdhëniet midis grave dhe burrave janë të përcaktuara

ndryshe në mesin e institucioneve, nga ku barazia dhe harmonia më e lartë midis grave

dhe burrave gjenden si nocione më të përdorura në nivelet e ulëta dhe të mesme, duke

krijuar zhvillim më të ngadalshëm egalitar në nivelet më të larta. Ajo gjithashtu ka qenë

e përfshirë në biznesin e saj privat dhe projekte ndërkombëtare.

*Bashkëshorti me inicialet XX. i punësuar (e ka mbështetur në rrugëtimin e saj politik).

4. Portreti ekonomik i mëparshëm

5. E punësuar; biznes privat

6. Nënkryetare bashkie

Si rezultat: Tendenca

¥ Nëna me pak fëmijë, arsimi i lartë, bashkëshortët të punësuar, mosha

mbi 40 nën 60, punësuar më parë.

Statuti i ri i PD me parimin, një anëtar një votëiv Forume të zgjeruara, nuk kufizohet numri i nënkryetarëve

Statuti i ndryshuar i Partisë Demokratikive sanksionon parimin një anëtar një votë. Prej tij

burojnë të gjitha strukturat deri te kryetari dhe forumet drejtuese janë zgjeruar. Këshilli

Kombëtar nuk zgjedh më kryesi, por ai zgjedh sekretarët funksionaë që do të jenë pjesë e



205

saj. Kryesia ka në përbërje drejtues të strukturave të partisë në qendër dhe Parlament.

Statuti ka pësuar dhe ndryshime të tjera, të cilat do t’i nënshtrohen votës së Kuvendit

Kombëtar.

Statuti me parimin një anëtar një votë, zbatuar për herë të parë në 2013-ën, kur anëtarëve

të kësaj force politike iu desh të zgjidhnin kryetarin e ri. Kuvendi do të zgjedhë jo më

pak se 100 anëtarët e këshillit të ri komëbtar. 30% duhet të jenë gra dhe për herë të parë

shkruhet se të rinjtë deri në moshën 30-vjeçare duhet të zënë 15 për qind të këtij forumi

të lartë drejtues.

Në radhët e Këshillit përfshihen dhe deputetët. Tashmë nuk do të ketë më një kryesi

partie 25 anëtarët e së cilës zgjidhen nga Këshilli Kombëtar. Por Këshilli Kombëtar

zgjedh një pjesë të saj, Sekretarin e Përgjithshëm, drejtuesit e departamenteve dhe

sekretarët funksionalë të zgjedhur nga Këshilli Kombëtar. Përveç funksionarëve të saj

partiakë në krye të të cilëve kryetari dhe nënkryetarët në kryesi përfshihen edhe kryesia e

grupit parlamentar, kryetarët dhe nënkryeyar demokrat të komisionve, si dhe drejtuesit e

organizatev partnereNdonëse më parë pas kryetarit emëroheshin dy nënkryetarë, tani

numri i tyre është i pacaktuar në statut. Sërish, njëri prej nënkryetarëve të partisë është

kryetar i grupit parlamentar.

*Vërehet, se për nënkryetarët e partisë po ashtu nuk ndiqen një raport i drejtë gjinor.

PYETËSOR 1iv SHTOJCAT Shtojca 1: Pyetësori i kërkimit Ky pyetësor është strukturuar duke patur si synim realizimin e një studimi të detajuar mbi përfshirjen e grave në politikën shqiptare dhe sistemin e kuotave. Studimi do të ndihmojë në mbledhjen e të dhënave mbi tendencat, përfshirjen dhe rolin e grave në Parlamentin shqiptar dhe nivelet e larta të diplomacisë shqiptare. Dy institucionet kryesore të përfshira në këtë studim: 1. Parlamenti i Republikës së Shqipërisë 2. Ministria e Europës dhe Punëve të Jashtme Të dhënat e mbledhura do të ndihmojnë për krijimin e një baze të dhënash, që synon të kontribuojë në transformimin e njohurive të identifikuara -‐ si në nivelin e fuqizimit ashtu edhe përfshirjes së gruas në proceset e larta vendimmarrëse gjatë viteve të fundit -‐ pas implementimit të ligjit të kuotave.



206

Plotësimi i pyetësorit zgjat rreth 7-‐10 minuta. Objektivi i kërkimit është mbledhja e të dhënave statistikore në formë të përmbledhur, prandaj do të ruhet anonimati i plotë. Ju lutemi, lexoni me kujdes përmbajtjen e pyetjeve dhe jepni përgjigje të sinqerta! Ju faleminderit për kontributin tuaj! Dt: 03,04, 2018

Të dhëna demografike 1. Emri Mbiemri : 2. Mosha : 3. Gjinia: 4. Qyteti, prejardhja: 5. Keni ushtruar profesion më parë po jo 6. Nëse po specifiko sektorin: ______________________________________________________ 7. Keni familjar të angazhuar në politikë? po jo 8. Keni mbaruar arsimin e lartë? po jo 9. Keni mbaruar studimet master? po jo 10. Keni mbaruar studime më të larta? po jo 11. Jeni i martuar? Nëse po, a keni fëmijë? po jo 12. Sa fëmijë keni? 1, 2, 3,+ 13. Numri i mandateve të ushtruar deri me sot? 1, 2, 3,+

I. Qëndrimi politik 1.1 Sa e interesuar keni qenë të përfshiheni në politikë?

a) Plotësisht kundër b) Nuk e di c) Mjaftueshëm d) Dakord e) Plotësisht dakord

1.2 Nëse keni qene të interesuar, sa të vendosur keni qene për tu përfshirë në strukturat e partisë?

b) Plotësisht kundër b) Nuk e di c) Mjaftueshëm d) Dakord e) Plotësisht dakord

1.3 Të ardhurat në familjen tuaj janë mesatarisht të qëndrueshme (mujore/ vjetore)? (rrethoni alternativën në pyetje dhe më pas shkallën)

c) Jo të qëndrueshme b) Nuk e di c) Mjaftueshëm d) të qëndrueshme e) Plotësisht të qëndrueshme

II. Sa nga pohimet e mëposhtme përshkruajnë më mirë personalitetin tuaj?

2.1 Unë konsiderohem një person: partiak

d) Kundër b) Nuk e di c) Mjaftueshëm d) Dakord e) Plotësisht Dakord

2.2 Unë konsiderohem një person: a politik

e) Kundër b) Nuk e di c) Mjaftueshëm d) Dakord e) Plotësisht Dakord



207

Shkalla e vlerësimit ndryshon gjatë pyetësorit

III. Socializimi politik

1. Në cilën periudhë të jetës suaj, filluat të interesoheni për politikë? a) fëmijëri b) adoleshencë c) pas një ngjarjeje d) Nuk jam përfshirë

2. Cili ka ndikuar më shumë si shoqërues apo nxitës, për t’ju përfshirë në politikë? a) nëna b) babai c) familja e zgjeruar d) miqtë e) shkolla

2.1 (vazhdim i 2) ... dhe a ekzistojnë modele të roleve femërore apo mashkullore, që ju kanë frymëzuar në sferën politike?

a) model mediatik b) arsimorë c) familjarë d) profesionalë e) nuk kam patur model

3. Cila ngjarje ishte shkas për të zgjuar interesin tuaj, për përfshirjen në politikë? a) ndërgjegjësimi mbi një/disa çështje të përbashkëta b) ndjenja për kontribute d) pjesëmarrja në një kauzë të rëndësishme e) përfshirja në një parti politike c) të tjera

3.1 A mendoni se kjo përfshirje do të zhvillojë angazhim më të lartë qytetar te ju?

a) po b) jo c) ndoshta

4. Para se të hynit në politikë, a keni qenë në një grup të caktuar (shoqatë, akademi administratë, NGO etj.)? ____________________ 5. Si ka ndikuar gjinia në përzgjedhjen tuaj, për tu përfaqësuar në një nivel politik? (rrethoni ndjesitë që keni përjetuar më shumë)

a) inkurajuese b) ka qenë më e vështirë



208

c) më mobilizuese për të pajtuar jetën politike dhe familjare d) gjinia nuk patur ndonjë rol të ndjeshëm

6. A është përzgjedhja dhe procesi i rekrutimit i njëjtë si për burrat dhe gratë në partinë tuaj?

a) ndryshon b) proces i njëjtë c) i përafërt d) më pozitiv pas implementimit të ligjit të kuotave e) nuk kam dijeni

IV. Zgjedhjet

1. Pas zgjedhjes, a keni ndjerë ndonjë ndryshim në organizimin e jetës suaj personale dhe profesionale, krahasimisht me më parë: a) përfshirje më e madhe e familjarëve për të lehtësuar punën time b) rritje profesionale në nivele të reja c) vetë ndërgjegjësim për disa çështje që lidhen me politika sociale d) nuk kam ndjerë ndryshime në organizimin e jetës

2. Cilët faktorë keni hasur më së shumti, pas angazhimit si parlamentarë?

¥ faktorë lehtësues: a) mjedisi pozitiv b) burimet në dispozicion c) angazhimi në vendimmarrje d) rritja e mbështetjes për çështje specifike e) të tjera ¥ faktor‘ shtr‘ngues: a) mungesa e burimeve b) mungesa e mbështetjes për disa iniciativa c) mungesa për më shumë hapësirë në procesin e vendimmarrjes

4.2 A konsideroni të përfaqësoni veten si person i zgjedhur përsëri në të ardhmen? a) në të njëjtën parti b) varet nga rrethanat c) do largohem nga politika dhe do kthehem ne profesionin e mëparshëm d) nuk e kam menduar

4.2.1 Bazuar në përvojën tuaj, a ka ndonjë gjë që do të bënit ndryshe gjatë fushatës tuaj zgjedhore?




209

4.3 A keni projekte afatshkurtra (profesionale, familjare)? a) po c) jo b) ndoshta

Keni projekte afatgjata (profesionale, familjare)? a) po b) jo c) ndoshta

Sipas mendimit tuaj, cilët nga faktorët e mëposhtëm do të kishin më shumë ndikim nëse nuk do të përzgjidheshit në të ardhmen, në politikë?

a) paragjykimet e elektoratit b) dhe /ose partisë ndaj grave c) këmbëngulja mbi stereotipat d) grupimi i deputetëve burra e) të tjera

V. Vështirësitë

(shënoni me x alternativat që keni përjetuar)

5.1 Cilat janë pengesat kryesore që keni hasur gjatë udhëtimit tuaj politik? o Artikulimi i punës dhe familjes; o Media (shpesh here nuk pasqyron drejt zhvillimet politike) o Raportet e pabarabarta gjinore o Jeta brenda partisë (gratë ose të rinjtë që nuk merren seriozisht) o Dominimi i modelit të "hegjemonisë mashkullore në politikë" (men politicus) o Të tjera

PENGESAT NË PARTI Nëse ka të tilla, në cilën pikë të karrierës suaj politike i keni hasur këto pengesa?

a) gjatë rekrutimit b) në përzgjedhje c) gjatë fushatës zgjedhore d) gjatë ndarjes së mandateve

Nëse ka patur të tilla, si i keni përjetuar pengesat e përzgjedhjes tuaj? a) strategji të zhvilluara për ta kapërcyer b) përkundrazi, lënë/larguar jetën politike (ish-‐deputet) c) kontaktuar lidershipin e partisë d) reagime të tjera e) nuk ka pasur të tilla



210

A janë pengesat kryesore që keni hasur në jetën tuaj politike, të ngjashme me ato që hasen gratë e tjera në politikë? Përndryshe, cilat janë pengesat kryesore që hasen gratë e tjera sipas mendimit tuaj?

a) socializmi i diferencuar b) sistemi i përzgjedhjes dhe mentalitetit shoqëror (më pak përkrahës) c) praktikat e partive që favorizojnë burrat d) etiketimi si “gra të kuotave” e) të tjera

Cilat janë pengesat kryesore që hasin meshkujt, sipas jush, nga përfshirja në politike?

a) kërkimi i balancës midis familjes dhe punësimit b) mjedisi politik që përshkruhet si i vështirë c) kredibiliteti për të ruajtur besimin e elektoratit d) ruajtja e pozicionit mashkullor e) të tjera

Çfarë i shtyn gratë jashtë politikës, a largohen burrat për të njëjtat arsye? e) po f) jo g) ndoshta h) nuk besoj

Si e perceptoni pajtimin e jetës familjare dhe jetës profesionale midis zyrtarëve të zgjedhur? a) e lehtë për t'u arritur

i) e përballueshme j) aspak e lehtë për t'u arritur k) e vështirë

5.1 Çfarë mendoni se mund të ndihmojë më shumë jetën tuaj profesionale?

a) zhvillimi i politikave publike dhe programeve b) vetëdija c) ndarja e roleve në jetën familjare d) të tjera

Me fjalë të tjera, çfarë do të rriste numrin e grave në politikën shqiptare? a) arsimi b) pavarësia ekonomike c) mbështetja e partisë d) mbështetja e familjes e) dëshira për t'u përfshirë në politikë

5.2 A mendoni se marrëdhëniet mashkull-femër midis zyrtarëve të zgjedhur në

politikën shqiptare, janë egalitarë (të barabarta)?



211

a) po b) jo c) ndryshe d) të ngjashme

¥ ‚far‘ mendoni se do t‘ ndihmonte numrin e grave t‘ p‘rfshira n‘ politik‘n shqiptare?

a) ndërgjegjësimi b) ndarja e roleve në jetën familjare c) zhvillimi i politikave mbështetëse për rol me aktiv të gruas d) shoqatat për promovimin e gruas (OJF) e) rekomandimet nga Bashkimi Europian f) respektimi rigoroz i ligjit të kuotave

Ju falënderojmë për kontributin tuaj në ndihmë të identifikimit të faktorëve për përfshirjen e grave në jetën politike shqiptare! N‘se doni t‘ informoheni mbi rezultatet e k‘rkimit, lutemi shkruani adres‘n tuaj t‘ e-mail-it ______________________________. PYETËSOR IIiv. SHTOJCAT Shtojca 1: Pyetësori i kërkimit Ky pyetësor është strukturuar duke patur si synim realizimin e një studimi të detajuar mbi përfshirjen e grave ne politiken shqiptare dhe sistemin e kuotave. Studimi do të ndihmojë në mbledhjen e të dhënave mbi tendencat, përfshirjen dhe rolin e grave në Parlamentin Shqiptarë dhe nivelet e larta të diplomacisë shqiptare: Dy institucionet kryesore të përfshira në këtë studim: 1. Parlamenti i Republikës së Shqipërisë 2. Ministria e Europës dhe Punëve të Jashtme. Të dhënat e mbledhura do të ndihmojnë për krijimin e një baze të dhënash që synon të kontribuojë në transformimin e njohurive të identifikuara si në nivelin e fuqizimit ashtu edhe përfshirjes së gruas në proceset e larta vendimmarrëse vitet e fundit, pas implementimit të ligjit të kuotave për partitë politike. Plotësimi i pyetësorit zgjat rreth 7-‐10 minuta. Objektivi i kërkimit është mbledhja e të dhënave statistikore në formë të përmbledhur, prandaj do të ruhet anonimati i plotë. Ju lutemi, lexoni me kujdes përmbajtjen e pyetjeve dhe jepni përgjigje të sinqerta! Ju faleminderit për kontributin tuaj! Dt: _06__,_04_, 2018 Të dhëna demografike 1. Emri Mbiemri :_______________ _______________ 2. Mosha : ___



212

3. Gjinia: ___ 4. Qyteti, prejardhja: ______________________________________________________ 5. Keni ushtruar profesion më parë po jo 6. Nëse po specifiko sektorin: ______________________________________________________ 7. Keni familjar të angazhuar në diplomaci? po jo 8. Keni mbaruar arsimin e lartë? po jo 9. Keni mbaruar studimet master? po jo 10. Keni mbaruar studimet më të larta? po jo 11. Jeni i martuar, nëse po, a keni fëmijë? po jo 12. Sa fëmijë keni? 1, 2, 3,+ 13. Vitet deri me sot në diplomaci, cikle 4 vjeçare? 1, 2, 3,+

VI. Qëndrimi për politikat ndërkombëtare

1.1 Sa e interesuar keni qenë të përfshiheni në diplomaci? f) Plotësisht Kundër b) Nuk e di c) Mjaftueshëm d) Dakord e) Plotësisht Dakord

1.2 Sa të vendosur keni qene për tu përfshirë në diplomaci?

g) Plotësisht Kundër b) Nuk e di c) Mjaftueshëm d) Dakord e) Plotësisht Dakord 1.3 Të ardhurat në familjen tuaj janë mesatarisht të qëndrueshme (mujore/ vjetore)? (rrethoni alternativën në pyetje dhe më pas shkallën)

h) Jo të qëndrueshme b) Nuk e di c) Mjaftueshëm d) Të qëndrueshme e) Plotësisht të qëndrueshme

Shkalla e vlerësimit ndryshon gjatë pyetësorit

VII. Socializimi diplomatik 1. Në cilën periudhë të jetës suaj filluat të interesoheni për politikat me jashtë? e) fëmijëri f) adoleshencë g) pas studimeve universitare h) pas një ngjarje i) pasi u bëra pjesë e administratës

2. Cili ka ndikuar më shumë si shoqërues apo nxitës për t’u përfshirë në diplomaci? a) nëna b) babai c) familja e zgjeruar d) miqtë e) shkolla d) të tjerë 3. vazhdim i 2) ...dhe a ekzistojnë modele të roleve femërore apo mashkullore që ju kanë

frymëzuar në sferën e marrëdhënieve me jashtë p.sh.: f) model mediatikë g) arsimorë h) familjarë i) profesionalë j) nuk kam patur model



213

4. Cila ngjarje ishte shkas për të zgjuar interesin tuaj për përfshirje në MEPJ a) ndërgjegjësimi mbi një/disa çështje në nivel makro b) ndjenja për kontribute në politikat ndërkombëtare d) pjesëmarrja në një kauzë të rëndësishme e) përfshirja në administratë c) interesi për të qenë më afër sistemeve ndërkombëtare c) të tjera

5. A mendoni se kjo përfshirje do të zhvillojë një angazhim më të lartë qytetar te ju? d) po e) ndoshta f) mjaftueshëm g) nuk besoj

6. Para se të hynit në diplomaci, a keni qenë të përfshirë në një grup të caktuar (shoqatë, akademi, administratë, NGO, parti politike, etj.)? ______________ 7. Si ka ndikuar gjinia në përzgjedhjen tuaj për tu bërë pjesë e Ministrisë së Europës dhe Punëve të Jashtme: (rrethoni ndjesitë që keni përjetuar më shumë) e) inkurajuese f) ka qene më e vështirë g) gjinia nuk patur ndonjë rol të ndjeshëm h) sfiduese i) nuk ka ndikuar në përzgjedhjen fillestare, por kufizon për promovim

8. A është përzgjedhja dhe procesi i rekrutimit i njëjtë si për meshkujt dhe femrat në Sistemin e Marrëdhënieve me Jashtë në Republikën e Shqipërisë? f) ndryshon g) proces i njëjtë h) i përafërt i) më pozitiv gjatë viteve të fundit j) nuk kam dijeni

VIII. Angazhimi në diplomaci

a. A keni ndier ndonjë ndryshim në organizimin e jetës suaj personale dhe profesionale, pasi jeni bërë pjesë e MEPJ krahasuar me më parë:

e) përfshirje më e madhe e familjarëve për të lehtësuar punën time f) rritje profesionale në nivele të reja g) vetë ndërgjegjësim për disa çështje që lidhen me politika ndërkombëtare h) nuk kam ndier ndryshime në organizimin e jetës

b. Cilët faktorë keni hasur më së shumti pas angazhimit në sistemin diplomatik:

faktorë lehtësues: a) mjedisi pozitiv, përkrahës b) burimet në dispozicion c) angazhimi në vendimmarrje d) rritja e mbështetjes për çështje specifike e) të tjera



214

faktorë shtrëngues: d) mungesa e burimeve e) mungesa e mbështetjes për disa iniciativa f) mungesa për më shumë hapësirë në procesin e vendimmarrjes g) paragjykimi gjinorë për të marrë pozicion drejtues

c. A konsideroni të vijoni karrierën tuaj diplomatike përsëri në të ardhmen?

e) po f) varet nga rrethanat g) do largohem nga diplomacia dhe do kthehem ne profesionin e mëparshëm h) nuk e kam menduar

d. A keni projekte afatshkurtra (profesionale, familjare)?

a) po c) jo b) ndoshta

Keni projekte afatgjata (profesionale, familjare)?


Sipas mendimit tuaj, cilët nga faktorët e mëposhtëm do të kishin më shumë ndikim nëse nuk do të vijoni në profilin diplomatik në të ardhmen?

f) paragjykimet gjinore për pozicionet drejtuese g) këmbëngulja mbi stereotipat h) grupimi i drejtuesve burra i) mungesa e mundësive për lidership femëror j) të tjera

III. Vështirësitë e hasura

(shënoni me x alternativat që keni përjetuar)

3.1 Cilat janë pengesat kryesore që keni hasur gjatë udhëtimit tuaj në diplomaci: ¥ Artikulimi i balancuar midis punës dhe familjes; • Raportet e pabarabarta gjinore • Dominimi i modelit të "hegjemonisë mashkullore në rolet drejtuese" (MEN POLITICUS) • Të tjera • Nuk kam hasur pengesa

PENGESAT NË RRUGËTIM

Û N‘se ka t‘ tilla, n‘ cil‘n pik‘ t‘ karrier‘s suaj diplomatike i keni hasur k‘to pengesa? f) gjatë rekrutimit, g) në përzgjedhje, h) gjatë funksionit, i) gjatë ndarjes së pozicioneve

N‘se ka patur t‘ tilla, si i keni përjetuar ato?



215

f) strategji të zhvilluara për ta kapërcyer g) përkundrazi, lënë/larguar jetën diplomatike h) kontaktuar drejtuesit e institucionit i) përpjekje për të komunikuar me drejtuesit e institucionit (pa rezultat) j) reagime të tjera k) nuk ka pasur të tilla

A janë pengesat kryesore që keni hasur në jetën tuaj diplomatike të ngjashme me ato që hasen gratë e tjera në sistemin diplomatik? Përndryshe, cilat janë pengesat kryesore që hasen gratë e tjera sipas mendimit tuaj?

f) socializmi i diferencuar g) sistemi i përzgjedhjes dhe mentalitetit shoqëror (më pak përkrahës) h) praktikat që favorizojnë burrat i) etiketimi gjinor j) të tjera

Cilat janë pengesat kryesore që hasen meshkujt sipas jush në sistemin diplomatik?

l) kërkimi i balancës midis familjes dhe punësimit m) mjedisi diplomatik që përshkruhet si i vështirë n) ruajtja e pozicionit mashkullor j) të tjera

Çfarë i shtyn gratë jashtë diplomacisë, a largohen burrat për të njëjtat arsye?

o) po p) jo q) ndoshta r) nuk besoj

A mendoni se ligji i kuotave ka sjellë ndryshime të larta në jetën parlamentare dhe a do të kishte të njëjtin efekt një shtrirje e këtij ligji edhe në administratën shtetërore?

s) po t) jo u) ndoshta v) nuk besoj

Si e perceptoni pajtimin e jetës familjare dhe jetës profesionale midis zyrtarëve të zgjedhur në misionet diplomatike jashtë vendit? a) e lehtë për të arritur

w) e përballueshme x) aspak e lehte për tu arritur y) e vështirë

3.2 Çfarë mendoni se mund të ndihmoj me shumë jetën tuaj profesionale. e) zhvillimi i politikave dhe programeve të reja integruese, f) vetëdija g) ndarja e roleve në jetën diplomatike h) mos ndarja e roleve ne jetën diplomatike i) të tjera

Me fjalë të tjera, çfarë do të rriste numrin e grave në pozicione më të larta në diplomacinë shqiptare?



216

j) arsimi k) pavarësia ekonomike l) mbështetja e partisë m) mbështetja e familjes n) dëshira për tu përfshirë në politikë

a. A mendoni se marrëdhëniet mashkull-‐femër midis zyrtarëve të zgjedhur në diplomacinë

shqiptare janë egalitarë (të barabarta)? a) po b) jo c) ndryshe d) të ngjashme

3.4 Çfarë mendoni se do të ndihmonte numrin e grave të përfshira në diplomacinë Shqiptare? g) ndërgjegjësimi, h) zhvillimi i politikave mbështetëse për rol me aktiv të gruas i) shoqatat për promovimin e gruas ( OJF) j) rekomandimet nga Bashkimi Evropian k) një implementim i ligjit të kuotave edhe në administratë

Ju falënderojmë për kontributin tuaj në ndihmë të identifikimit të faktorëve për përfshirjen e grave në jetën diplomatike shqiptare; Nëse doni të informoheni mbi rezultatet e kërkimit, lutemi shkruani adresën tuaj të e-‐mail-‐it ______________________________.

FUND

Documents

UNIVERSITETI I TIRANES FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE ... · Njohja, mbrojtja dhe promovimi i të drejtave të njeriut si domosdoshmëri e realitetit (Pjesëmarrja dhe roli i gruas