UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË … · pËrdorimi i kËmbesave nË operacionet e mbulimit dhe vlerËsimi i rrezikut tË tregut nËpËrmjet metodologjisË sË vlerËs

PËRDORIMI I KËMBESAVE NË OPERACIONET E MBULIMIT DHE VLERËSIMI I RREZIKUT TË TREGUT NËPËRMJETMETODOLOGJISË SË VLERËS NË RREZIK

1

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI I FINANCËS

PËRDORIMI I KËMBESAVE NË OPERACIONET E MBULIMIT DHE VLERËSIMI IRREZIKUT të TREGUT NËPËRMJET METODOLOGJISË SË VLERËS NË RREZIK

(VaR)

DOKTORANT DREJTUES SHKENCORPetër Saraçi, MBF Prof. Dr. Halit Xhafa


2

Dedikuar falimjes sime


3

Falenderim

Falenderoj përzemërshit Prof.Dr. Halit Xhafa, gjithmonë disponibël dhe i papërtueshëm për

të ndihmuar në realizimin e këtij punimi.


4

Abtrakti

Ky pynim synon të shpjegojë çështjet që lidhen me rrezikun e normës së interesit me një fokus të

veçantë në vlerësimin korrekt të kontratave të këmbesave me përmbajtje opsionale.

Këto kontrata nënshkruhen nga banka, operator publikë (lokal dhe qëndror) si dhe kompani financiare

private, me qëllim menaxhimin e rrezikut ndaj normës së interesit por në disa raste mosvlerësimi si

duhet i elementëve prezente në kontratë sjell një sipërmarrje të lartë të rrezikut jo në përputhje me

qëllimin e nëshkrimit të saj.

Kompleksiteti i këtyre kontratave është i lartë për shkak të aplikimit të inxhinierisë financiare gjë që

e bën shumë të vështirë vlerësimin korrekt të tyre. Për të realizuar vlerësimin korrekt të rrezikut është

aplikuar teoria e Vlerës në Rrezik (VaR) në bashkërëndim me strest testet, gjë e cila na lejon analizën

dhe kuantifikimin e rreziqeve të ndërmarra nga kontratat e këmbesave me përbërje opsionale.


5

Abstract

This thesis, aims at particularly explaining the issues related to interest-rate risk with a special focus

on the correct evaluation of the offered products not only through a pricing strategy, but also by going

a step ahead, thus by applying a VAR (Value at Risk) methodology, which enables the analysis and

quantification of the taken risks. The necessary material for the evaluation of the contractual

relationships, which are traded by banks, public authorities, private companies, with regard to the

covering of the interest-rate risk.

Some of the most used mathematical models for the evaluation of obligations and all interest-based

derivatives are presented in this work in order to comprehend the strategies that are used to evaluate

these contracts aiming at the protection by the non-favourable variations of the interest-rate.

Three different models – which by their composition lead to diverse evaluations though they remain

coherent concerning the risk evaluations – have been used in the evaluation of contracts.

The final objective is to analyse a particular type of derivatives on the interest-rate, with the finality

of covering from the interest-rate. The complexity of this type of financial instrument and the high

level of financial engineering inherent in these instruments render difficult to evaluate this type of

contracts. After the pricing analysis a successive step is taken in which it is observed that by applying

the Value-at-Risk methodology, it can be seen that the contract brings considerable loss in case of a

non-favourable variation of the interest-rate, thus bringing significant losses.


6

Tabela e Përmbajtjes

Hyrje................................................................................................................................................. 141. Qëllimi .................................................................................................................................... 15

1.1. Objektivat e studimit.................................................................................................... 151.2. Hipoteza ....................................................................................................................... 161.3. Pyetje kërkimore .......................................................................................................... 161.4. Metodologjia ................................................................................................................ 161.5. Rëndësia e punimit....................................................................................................... 181.6. Kufizimet ..................................................................................................................... 181.7. Struktura e punimit....................................................................................................... 19

Kapitulli 2 ....................................................................................................................................... 202. Rishikim Literature ................................................................................................................. 20

2.1. Vlera në Rrezik (VaR) ................................................................................................. 202.1.1. Llogaritja e Vlerës në Rrezik ................................................................................... 232.1.2. Vlera në Rrezik (VaR) për shpërndarje të përgjithshme.......................................... 242.1.3. Vlera në Rrezik (VaR) për shpërndarjet parametrike .............................................. 252.1.4. Qasja variancë - kovariancë ..................................................................................... 262.1.5. Vlera në rrezik sipas qasjes së aktiveve normale ..................................................... 292.1.6. Portofoli Normal ...................................................................................................... 302.1.7. Qasja Delta Normale ................................................................................................ 302.1.8. Qasja Delta Gama .................................................................................................... 322.1.9. Qasja Delta Gamma e Wilson.................................................................................. 332.1.10. Metoda e Simulimit Historik.................................................................................... 362.1.11. Simulimi Monte Karlo ............................................................................................. 392.1.12. VaR Marzhinal ......................................................................................................... 412.1.13. Vlera në Rrezik Rritëse ............................................................................................ 422.1.14. Vlera në Rrezik e strukturuar ................................................................................... 432.2. Vlera në Rrezik për instrumentat mbi normat e interesit ............................................. 432.2.1. Modelimi i opsioneve mbi normën e interesit me modelet evolutive...................... 482.2.2. Modelet e Ekuilibrit ................................................................................................. 492.2.3. Modeli i Vasiçek ...................................................................................................... 512.2.4. Modeli i Cox, Ingersoll dhe Ross............................................................................. 532.2.5. Model i Black........................................................................................................... 56

Kapitulli 3 ........................................................................................................................................ 583. Bankat dhe kriteret e kapitalizimit .......................................................................................... 58

3.1. Akordi i Basel .............................................................................................................. 583.2. Akordi Basel 2 ............................................................................................................. 613.3. Akordi i ri i Baselit: Basel 3......................................................................................... 683.4. Veprimtaria Bankare dhe rreziku ne sektorin bankar .................................................. 733.4.1. Menaxhimi i rrezikut................................................................................................ 763.5. Grupi i menaxhimit të rrezikut..................................................................................... 773.5.1. Grupi i menaxhimit të Aktiveve dhe Pasiveve......................................................... 783.5.2. Filozofia e rrezikut ................................................................................................... 793.6. Parimet udhëzuese........................................................................................................ 793.7. Përkufizimet e rrezikut................................................................................................. 813.7.1. Rreziku i Kredisë ..................................................................................................... 813.7.2. Rreziku Ligjor .......................................................................................................... 823.7.3. Rreziku i Likuiditetit ................................................................................................ 823.7.4. Rreziku i Tregut ....................................................................................................... 833.7.5. Rreziku Operacional ................................................................................................ 83


7

3.7.6. Rreziku i Reputacionit ............................................................................................. 833.7.7. Rreziku Strategjik/Biznesit ...................................................................................... 83

KAPITULLI 4.................................................................................................................................. 844. Tipologjitë kryesore të këmbesave për menaxhimin e rrezikut .............................................. 84

4.1. Këmbesat mbi kursin të këmbimit ............................................................................... 884.2. Këmbesat në monedha vëndase ................................................................................... 884.3. Strategjitë për mbulimin nga rreziku i normës së interesit .......................................... 894.4. Këmbesat mbi normat e interesit (IRS)........................................................................ 90

KAPITULLI 5.................................................................................................................................. 945. Modeli i përfituar mbi vlerësimin këmbesave me opsione mbi normat e interesit ................. 94

5.1. Vlerësimi i përbërësve opsionalë të kontratave ........................................................... 995.1.1. Zbatimi i modelit të Black ..................................................................................... 1015.1.2. Zbatimi i modelit të Cox Ingersoll Ross ................................................................ 1035.1.3. Zbatimi i modelit Hull White................................................................................. 1065.2. Vlerësimi i instrumentit të këmbesës plain vanilla .................................................... 1095.3. Simulimi i Vlerës në Rrezik....................................................................................... 1115.3.1. Politika VaR në menaxhimin e rrezikut të tregut................................................... 1135.3.2. Rregullorja përkatëse për funksionimin e modelit të brendshëm VaR .................. 1175.3.3. Faktorët e rrezikut dhe rreziku i përqëndrimit ....................................................... 1195.3.4. Roli i zyres së Analizës sasiore të rrezikut ............................................................ 1215.3.5. Raportimi i funksionimit të Modelit VaR dhe Rezultatet ...................................... 1225.3.6. Transparenca dhe analiza e perfitimit nga modeli ................................................. 1225.3.7. Raportimi i i rezultateve......................................................................................... 1235.4. Vlefshmëria dhe rishikimi i Modelit VaR të përdorur ............................................... 1245.4.1. Vlerësimi i modelit në mënyrë të pavarur.............................................................. 1245.5. Analiza e të dhënave të pyetësorit.............................................................................. 1285.5.1. Analiza e pyetje kërkimore .................................................................................... 131

PËRFUNDIME .............................................................................................................................. 133REKOMANDIME ......................................................................................................................... 135REFERENCA ................................................................................................................................ 136Apendiks: Pyetësor ........................................................................................................................ 139


8

Lista e Tabelave

Tabela 1: Koeficientët e ponderimit në rregulloren e Basel 1 ...........................................................60Tabela 2: Indikatoret e Vleresimit ne Basel 2....................................................................................64Tabela 3: Pasuria Bazë dhe shtesë .....................................................................................................71Tabela 4: Përmbledhje e detyrave dhe organeve të kontrollit në menaxhimin e rrezikut te tregut ...76Tabela 10: Ecuria e normave te interesit dhe normave te kembesave ...............................................85Tabela 11: Analiza e këmbesave me përbërje opsionale ...................................................................97Tabela 12: Analiza e kurbës forward e përfituar nga Bloomberg......................................................99Tabela 13: Zbatimi i metodës Bootstrap............................................................................................99Tabela 14: Analiza e kontratave sipas modelit të Black ..................................................................101Tabela 15: Simulimi i normës së interesit sipas modelit CIR..........................................................105Tabela 16: Krahasimi i vlerës së tregut të opsioneve dhe vlera e përfituar nga simulimet .............107Tabela 17: Të dhënat e përfituara nga simulimi Monte Carlo .........................................................112Tabela 5: Përshkrimi i modelit të brendshëm ..................................................................................114Tabela 6: Përparësitë dhe dobësitë e metodologjive VaR................................................................116Tabela 7: Rreziku i tregut dhe kërkesat për kapital rregullator........................................................118Tabela 8: Modeli Standard i VaR ....................................................................................................120Tabela 9: Rolet dhe Përgjegjësitë.....................................................................................................126Tabela 18: Analiza e Regresionit Multinomial Logistic ..................................................................128Tabela 19: Tabela e kryqëzuar: Institucionet dhe rreziku i opsioneve të fshehta ............................131Tabela 20: Tabela e kryqëzuar: Institucionet dhe shkalla e pajtueshmërisë me përdorimin e kontratave..........................................................................................................................................................131Tabela 21: Tabela e kryqëzuar: Cila nga metodologjitë është më e përshtatshme në llogaritjen e Vlerësnë Rrezik? ........................................................................................................................................131Tabela 22: Tabela e kryqëzuar: Tipologjia e kontratave dhe mbrojtja efektive ..............................132Tabela 23: Tabela e kryqëzuar: Efektiviteti i përdorimit të metodës se stres testit për përceptimin evlerës në rrezik? ...............................................................................................................................132


9

Lista e figurave

Figurë 1: Trajtim i rrezikut të kredisë me metodën standarde dhe me indiktorë të brëndshëm.........63Figurë 2: Vlerësim i rrezikut të kredisë në Basel 2...........................................................................65Figurë 3: Marrëdhëniet shkakësore ndërmjet kategorive të ndryshme të rrezikut.............................75Figurë 4: Diagrama e funksionimit të menaxhimit të rrezikut...........................................................77


10

Lista e Ekuacioneve

Ekuacioni 1 ........................................................................................................................................20Ekuacioni 2 ........................................................................................................................................21Ekuacioni 3 ........................................................................................................................................24Ekuacioni 4 ........................................................................................................................................24Ekuacioni 5 ........................................................................................................................................24Ekuacioni 6 ........................................................................................................................................24Ekuacioni 7 ........................................................................................................................................24Ekuacioni 8 ........................................................................................................................................25Ekuacioni 9 ........................................................................................................................................25Ekuacioni 10 ......................................................................................................................................25Ekuacioni 11 ......................................................................................................................................25Ekuacioni 12 ......................................................................................................................................25Ekuacioni 13 ......................................................................................................................................27Ekuacioni 14 ......................................................................................................................................27Ekuacioni 15 ......................................................................................................................................27Ekuacioni 16 ......................................................................................................................................27Ekuacioni 17 ......................................................................................................................................27Ekuacioni 18 ......................................................................................................................................27Ekuacioni 19 ......................................................................................................................................27Ekuacioni 20 ......................................................................................................................................28Ekuacioni 21 ......................................................................................................................................28Ekuacioni 22 ......................................................................................................................................28Ekuacioni 23 ......................................................................................................................................28Ekuacioni 24 ......................................................................................................................................29Ekuacioni 25 ......................................................................................................................................30Ekuacioni 26 ......................................................................................................................................31Ekuacioni 27 ......................................................................................................................................31Ekuacioni 28 ......................................................................................................................................32Ekuacioni 29 ......................................................................................................................................32Ekuacioni 30 ......................................................................................................................................32Ekuacioni 31 ......................................................................................................................................33Ekuacioni 32 ......................................................................................................................................33Ekuacioni 33 ......................................................................................................................................33Ekuacioni 34 ......................................................................................................................................34Ekuacioni 35 ......................................................................................................................................34Ekuacioni 36 ......................................................................................................................................34Ekuacioni 37 ......................................................................................................................................34Ekuacioni 38 ......................................................................................................................................35Ekuacioni 39 ......................................................................................................................................37Ekuacioni 40 ......................................................................................................................................39Ekuacioni 41 ......................................................................................................................................40Ekuacioni 42 ......................................................................................................................................40Ekuacioni 43 ......................................................................................................................................40


11

Ekuacioni 44 ......................................................................................................................................41Ekuacioni 45 ......................................................................................................................................41Ekuacioni 46 ......................................................................................................................................41Ekuacioni 47 ......................................................................................................................................42Ekuacioni 48 ......................................................................................................................................42Ekuacioni 49 ......................................................................................................................................42Ekuacioni 50 ......................................................................................................................................42Ekuacioni 51 ......................................................................................................................................42Ekuacioni 52 ......................................................................................................................................42Ekuacioni 53 ......................................................................................................................................43Ekuacioni 54 ......................................................................................................................................45Ekuacioni 55 ......................................................................................................................................45Ekuacioni 56 ......................................................................................................................................45Ekuacioni 57 ......................................................................................................................................45Ekuacioni 58 ......................................................................................................................................45Ekuacioni 59 ......................................................................................................................................45Ekuacioni 60 ......................................................................................................................................45Ekuacioni 61 ......................................................................................................................................46Ekuacioni 62 ......................................................................................................................................46Ekuacioni 63 ......................................................................................................................................46Ekuacioni 64 ......................................................................................................................................47Ekuacioni 65 ......................................................................................................................................47Ekuacioni 66 ......................................................................................................................................48Ekuacioni 67 ......................................................................................................................................48Ekuacioni 68 ......................................................................................................................................48Ekuacioni 69 ......................................................................................................................................48Ekuacioni 70 ......................................................................................................................................48Ekuacioni 71 ......................................................................................................................................48Ekuacioni 72 ......................................................................................................................................49Ekuacioni 73 ......................................................................................................................................49Ekuacioni 74 ......................................................................................................................................50Ekuacioni 75 ......................................................................................................................................50Ekuacioni 76 ......................................................................................................................................50Ekuacioni 77 ......................................................................................................................................51Ekuacioni 78 ......................................................................................................................................51Ekuacioni 79 ......................................................................................................................................51Ekuacioni 80 ......................................................................................................................................52Ekuacioni 81 ......................................................................................................................................52Ekuacioni 82 ......................................................................................................................................52Ekuacioni 83 ......................................................................................................................................52Ekuacioni 84 ......................................................................................................................................52Ekuacioni 85 ......................................................................................................................................53Ekuacioni 86 ......................................................................................................................................53Ekuacioni 87 ......................................................................................................................................54Ekuacioni 88 ......................................................................................................................................54


12

Ekuacioni 89 ......................................................................................................................................54Ekuacioni 90 ......................................................................................................................................55Ekuacioni 91 ......................................................................................................................................55Ekuacioni 92 ......................................................................................................................................55Ekuacioni 93 ......................................................................................................................................57Ekuacioni 94 ......................................................................................................................................57Ekuacioni 95 ......................................................................................................................................57Ekuacioni 96 ......................................................................................................................................57Ekuacioni 97 ......................................................................................................................................59Ekuacioni 98 ......................................................................................................................................62Ekuacioni 99 ......................................................................................................................................92Ekuacioni 100 ....................................................................................................................................92Ekuacioni 101 ..................................................................................................................................106


13

Lista e shkurtimeve VaR – Vlera në Rrezik BCBS - Basel Committee on Banking Supervision BIS – Bank for international settlement OSCE - Organization for Security and Co-operation in Europe ARCH - AutoRegressive Conditional Heteroskedasticity GARCH - Generalized AutoRegressive Conditional Heteroskedasticity GMR - Grupi i menaxhimit të rrezikut


14

HYRJE

Nga momenti i parë i fillimit të këtij punimi, në vendet Europiane filluan të shfaqen edhe rastet e

institucioneve publike vendore të cilat filluan të kenë humbje të larta nga kontratat e nënshkruara si

dhe nga operatorë ekonomik privatë që kaluan në falimentin financiar për shkak të ecurisë së

dëmshme të kontratave të nënshkruara.

Në vitin 2010, bashkia e Milanos humbi një shumë mbi 108,000,000 € nga nënshkrimi i kontratava

të këmbesave me përmbajtje opsionale. Përdorimi i kritereve opsionale në këto kontrata, të cilat me

ndryshimin e normës së interesit, kalojnë nga produkte spekulluese, bëjnë që subjektet nënshkruese

të jenë të ekspozuar ndaj rrezikut të interesit.

Në bazë të legjislacionit në momentin e nënshkrimit kontrata duhet të jetë në ekuilibër financiar për

palët.

Në veçanti kontratat e këmbesave më përbërës opsionale ofrojnë avantazhe momentale për

nënshkruesit e sepse në shumë raste kontrata që nga momenti i nënshkrimit është në disfavor të

subjektit nënshkrues. Për këtë arsye banka i ofron nënshkruesit një shumë monetare në varësi të

disekuilibrit financiar të kontratës si dhe në varësi të rrezikut të sipërmarrë. Sa më i lartë të jetë rreziku

aq më i lartë është edhe shuma monetare që përfiton subjekti nënshkrues i rrezikut.

Ky element i diskutueshëm përkthehet si një paradhënie monetare për subjektet nënshkruese të cilat

marrin rrezik të lartë përsipër që në të ardhmen, nëse kemi një ecuri jo të përshtatshme të normave të

interesit, subjekti do të rezultojë i zbuluar nga kontrata e nënshkruar gjë që do e çojnë në humbje të

larta për shkak të ecurisë së padëshirueshme të normës së interesit.

Nga studimi i tregut u zbulua se bankat e nivelit të dytë në vendin tonë nuk përdorin këmbesat në

menaxhimin e rrezikut, biles në një bankë të studiuar mungonin edhe programet e kontabilizimit dhe

vlerësimit të ketyre instrumentave financiare pasi kostoja ishte tepër e lartë dhe mungesa e

operacioneve kishte sjellë mospërdorimin e këtyre operacioneve.


15

1. QËLLIMI

Qëllimi i punimit është përcaktimi i një metode sasiore të nevojshme për të bërë vlerësimin e rrezikut

ndaj të cilit ekspozohet subjekti nënshkrues i kontratës në rastet e përdorimit të produkteve të

këmbesave me përbërës opsionale. Situata në të cilën këto produke i ofrohen çdo subjekti ekonomik,

financiar dhe administratë publike përbën një element të rëndësishëm për analizën e rrezikut të

humbjes potenciale nga nënshkrimi i këtyre kontratave. Shqetësimi fillestar ishte se sa të aplikueshme

janë modelet e rrezikut dhe duke pasur parasysh rregulloret strikte të bankës së Shqipërisë. Sidoqoftë

u vendos se aplikimi i një modeli të tillë duke parë avantazhet që ai jep në përcaktimin sa më korrekt

të rrezikut të ndërmarrë mund të jetë një ide e mirë për të modifikuar rregulloret për menaxhimin e

rrezikut në të ardhmen për të evituar që sektori bankar dhe operatorëve financiarë të jetë i ekspozuar

kundrejt humbjeve potenciale.

Bindja jonë është që e ardhmja e këtij tregu është në rritje, shkalla e efiçiencës së tij po ashtu. Impakti

i tij në efiçencën e bizneseve dhe në përfitueshmërinë e bankave do të zgjerohet në të ardhmen.

Ekonomia e vendit tonë është e hapur mbi 50% që do të thotë se shumica e bizneseve tona të mëdha

ndikohen nga luhatja e Euros, Dollarit, Lirës Turke ose të Huanit Kinez.

Pra, ku studim mund të bëhet i aplikueshëm për t’i ofruar operatoreve ekonomik, ndërmjetesve

financiare dhe administratës lokale, mjetet e duhura për të bërë menaxhimin efektiv të rrezikut të

tregut.

1.1. OBJEKTIVAT E STUDIMIT

Në analizë është bërë një pasqyrë e qartë e produkteve financiare, ku vëmendje kryesore i është dhënë

rreziqeve që lidhen me këto produkte, duke bërë një diferencim të produkteve në bazë të mbulimit që

ofrojnë. Objektivat e punimit janë:

Përcaktimi i operacioneve të këmbesave në mbulimin e rrezikut të normës së interesit;

Bashkërëndimi i metodave sasiore për menaxhimin e rrezikut;

Aplikimi i teorive evolutive të strukturave të normave të interesit;

Vlerësimi korrekt i instrumenteve të këmbesave me përbërje opsionale të cilat shërbejnë si

kontrata mbrojtëse por në shumë raste kthehen në kontrata spekullimi;

Përmirësimi i metodologjisë së llogaritjes së VaR për institucionin financiar për kapjen e

efekteve të dëshiruara;

Përcaktimi i indikatorit të humbjes maksimale që mund të rrjedhin nga një investim në

alternativë me vendim marrjen e bazuar në kthime;

Përmirësimi i rregulloreve nga ana e Bankës së Shqipërisë.


16

1.2. HIPOTEZA

H0: Zbatimi i metodës së Vlerës në Rrezik lejon institucionet financiare të llogarisin humbjen

maksimale ndaj së cilës është e ekspozuar në kontratat e këmbesave opsionale

H1: Zbatimi i metodës së Vlerës në Rrezik nuk lejon institucionet financiare të llogarisin

humbjen maksimale ndaj së cilës është e ekspozuar në kontratat e këmbesave opsionale

H0: Zbatimi i metodave VaR së bashku me stres testet është i domosdoshem për matjen e

rrezikut të kontratave të këmbesave opsionale për të kapur ekspozimin ndaj rrezikut të tregut.

H1: Zbatimi i metodave VaR së bashku me stres testet nuk është i domosdoshëm për matjen e

rrezikut të kontratave të këmbesave opsionale për të kapur ekspozimin ndaj rrezikut të tregut.

1.3. PYETJE KËRKIMORE

1. A jeni në dijeni për rrezikun e fshehur në kontratat e këmbesave me përmbajtje opsionale?

2. Nesë kontratat nuk janë në përputhje me profilin e rrezikut, a do t’i nënshkruanit gjithsesi këto

kontrata?

3. Cila nga metodologjitë është më e përshtatshme në llogaritjen e Vlerës në Rrezik??

4. A përputhet profili i rrezikut të ndërmarrë me tipologjinë e kontratës së nënshkruar?

5. A është i përshatshëm aplikimi i stres testeve për vlerësimin e humbjes maksimale?

1.4. METODOLOGJIA

Metodologjia e përdorur është anketimi, ndërsa metodologjia e mbledhjes së të dhënave është bërë

nëpërmjet pyetësorit me pyetje të mbyllyra.

Në punim janë përdorur burime primare dhe sekondare. Burimet primare janë përfituar nga analiza e

një pyetësori të shpërndarë në banka, institucione financiare private dhe operator publik lokal. Të

dhënat sekondare janë marrë nga punime shkencore, Banka Qendrore Europiane, Banka për

rregullime ndërkombëtare, Komiteti i Bazelit për rregullimin bankar si dhe punime të menaxhimit të

rrezikut të përfituara nga 2 banka ndërkombëtare.

Në mbështetje të hipotezës kemi përdorur matje faktike të kontratave të këmbesave opsionale. Në

vendin tonë nuk kemi hasur ende përdorimin e këtyre kontratave dhe për këtë arsye kemi vendosur

të marrim propozimet kontraktuale për këmbesa me përmbajtje opsionale mbi normat e interesit, të


17

bëra nga disa Banka me rëndësi sistemi në Itali dhe Gjermani, ndaj ndërmjetesve financiare,

subjekteve ekonomike private, si dhe njësi të sektorit publik1.

Analiza empirike është kryer duke përdorur të dhëna reale për tregjet që rezultojnë nga ofruesi i

informacionit financiar, Bloomberg dhe Reuters, gjithashtu është përdorur funksioni i Visual Basic

në Excel për të automatizuar vlerësimet.

Pastaj është vazhduar me vlerësimin e dy parametrave bazë në luhatshmërinë e vlerave të tregut për

opsionet tavan ose dysheme mbi normën e interesit.

Në vijim është bërë krahasimi ndërmjet modelit te Black, me modelin Cox-Ingersoll-Ross, nëpërmjet

të cilave do të përfitohet vlera e supozuar e kontratës, dhe duke aplikuar modelin e simulimit Monte

Carlo për llogaritjen e vlerës në rrezik do të përfitohet një model sasior për llogaritjen e vlerës në

rrezik, i cili është qëllimi kryesor i punimit.

Pastaj kemi shpërndarë pyetësorin në subjektet e interesuara per mbrojtjen nga norma e interesi, te

cilat kane ekspozime me kohëzgjatje të lartë ndaj rrezikut të tregut.

Pyetësori është shpërndarë me qualtriks me link ndërsa analiza është bërë me programin Stat.

Avantazhi është se lejon të përfitohen rezultate përgjithësuese me kusht që kampioni të jetë

probabilitar. Ky i fundit është një limit i studimit pasi teknika e kampionimit është “ortek”. Pyetësori

nuk është shpërndare i printuar. Edhe pse kemi nisur mbi 200 link duke përdorur kontakte personale,

kemi marrë përgjigje nga 116 persona, të cilët kanë kompletuar pyetësorin. Horizonti kohor i

shpërndarjes së pyetësorëve është nga shkurti 2016 deri në nëntor 2016.

Nga aplikimi sasior është matur ekspozimi i subjekteve nënshkruese të këtyre kontratave duke

analizuar nëse përbërësit opsionale në kontratat e këmbesave sjellin një sipërmarrje të lartë të ndaj

rrezikut. Aplikimi i matjes së Vlerës në rrezik, se bashku me stres testet dhe analizat e skenarëve jep

një panoramë të qartë për investitorin, duke i mundësuar edhe kuptimin e rrezikut që do të ndërmarrin

nga nënshkrimi i tyre.

1 (Bank of Albania, Rregullore Nr 48 Per Raportin e Mjaftueshmerise se Kapitalit, 2013) Neni 2, pika 11.


18

1.5. RËNDËSIA E PUNIMIT

Në fillimet e këtij studimit bankat e analizuara, aplikonin menaxhimin e rrezikut te tregut me metodën

VaR, por nuk aplikonte stres teste të bashkangjitura në metodën e vlerësimit, gjë e cila të çon në një

situatë të nënvlerësimit sistematik ndaj rrezikut. Në bazë të legjislacionit2 Shqiptar bankat duhet të

aplikojnë të paktën një herë në vit stres testet për të llogaritur rrezikun qe rrjedh nga kontrata e

këmbesave, por anashkalohet instrumenti i vlerës në rrezik si mjet për të llogaritur rrezikun e ketyre

kontratave. Pra, me anë të këtij punimi do të përfitohet:

Metodë sasiore për vlerësimin e rrezikut të humbjes potenciale nga përdorimi i kontratave të

të këmbesave me përbërje opsionale;

Bashkërëndimi ndërmjet modeleve sasiore dhe stres testit me analiza të skenarëve për të

kuptuar zhvillimin e ekspozimit kundrejt rrezikut të tregut;

Do të analizohet se cilat janë instrumentat kryesore që mund të përdoren në varësi të profileve

të rrezikut të dëshiruar.

1.6. KUFIZIMET

Limiti kryesor vjen nga përdorimi i një pyetësori jo standard që do të kishim në rastet e një kërkimi

primar i cili fonde të larta, kohë të gjatë dhe kontakte. Edhe pse është tentuar rritja e numrit të

kampionit për t’u përafruar popullatës, një pjesë e mirë e të anketuarve nuk janë përgjigjur deri në

fund, gjë që na ka cuar në eleminimin e tyre nga database i përpunimit të të dhënave. Kjo është arsyeja

se pse kampinomi nuk është standard e cila është edhe një situatë e shpeshtë në studime të ngjashme.

Në të ardhmen ky problem mund të eleminohet duke shpërndarë një pyetësor tek një grup kërkimor

me kolegë në këto vende.

Kufizimet e punimit rrjedhin nga evoluimi i shpejtë i instrumentave financiare, si dhe vështirësi në

aspektin e gjetjes së kontratave për të bërë vlerësimin.

Në punim janë analizuar 50 kontrata këmbesash të cilat janë nënshkruar në bazë të profilit të rrezikut

si kontrata për mbrojtje nga ndryshimi i normës së interesit.

Një nga kufizimet kryesore të kësaj metode është fakti se qëndron në varësi të plotë të rezultateve të

modelit të përdorur, dhe nga proçesi bazë. Ky model kërkon investime të mëdha financiare, dhe

rezulton të jetë një mjet financiar jo i thjeshtë për t’u shpjeguar.

2 (Bank of Albania, Vendim nr.33 mbi administrimin e rrezikut të normës së interesit në librin e bankës, 2013)


19

1.7. STRUKTURA E PUNIMIT

Në kapitullin e 1-rë është bërë hyrja e punimit duke shpjeguar aspektet kryesore të rrugës mbi të cilën

është zhvilluar punimi.

Në kapitullin e 2-të është bërë rishikimi i gjërë i literaturës duke bërë një analizë të detajuar të

modeleve kryesore të aplikuara në menaxhimin e rrezikut duke aplikuar teorinë e Vlerës në Rrezik.

Kjo temë është e trajtuar shumë pak në studimet në vendin tonë dhe për këtë arsye është vendosur

trajtimi rigoroz i të gjithë modeleve kryesore. Në vazhdimësi janë trajtuar të gjithë modelet e reja për

të përfituar strukturën në afat të normave të interesit sipas modeleve evolutive të cilat lejojnë trajtimin

e strukturës së normave të interesit.

Në kapitullin e 3-të është trajtuar rregullorja ndërkombëtare e kapitalit për sektorin bankar duke

analizuar në detaje procedurat sasiore të Vlerës në Rrezik si dhe duke analizuar cdo fazë që shërben

për të kuptuar mosfunksionimin e procedurës së menaxhimit të rrezikut të tregut.

Në kapitullin 4 janë trajtuar në detaje të gjitha operacionet e këmbesave, nga ato me të thjeshtat të

cilët mund të analizohen më thjeshtë, si dhe ato me përbërës opsional, të fshehur ose jo.

Në kapitullin e 5-të është trajtuar metoda sasiore në vlerësimin e rrezikut në kontratat me përbërës

opsional, të cilat në teori shfaqen si kontrata të thjeshta mbrojtje ndaj rrezikut të normës së interesit.

Aplikimi i metodës së simulimit Monte-Carlo si dhe aplikimi i 3 teorive mbi normën e interesit sjell

disa rezultate interesante për të bërë studimin e humbjes maksimale që mund të ketë subjekti

nënshkrues i këtyre kontratave.

Nga analiza e pyetësorëve janë përfituar disa të dhëna interesante rreth studimit përsa i përket

nënshkrimit për qëllime mbrojtjeje të këtyre kontratave.

Në fund jepen edhe konkluzione dhe rekomandimet e përfituara nga analiza e bërë.


20

KAPITULLI 2

Në këtë kapitull do të trajtohet në mënyrë të gjërë metodologjia e Vlerës në Rrezik (VaR) duke

specifikuar rastet kur mund të aplikohet një metodologji e caktuar dhe avantazhet/disavantazhet e

secilit model.

2. RISHIKIM LITERATURE

2.1. VLERA NË RREZIK (VAR)

Jorion (1997) përcakton se Vlera në Rrezik (VaR) është një përbërës i domosdoshëm për llogaritjen

e rrezikut sepse është një instrument sasior ku objektivi i tij është parashikimi i duhur i rrezikut me

një kosto të arsyeshme. Ky arsyetim implikon një përzgjedhje ndërmjet metodave të ndryshme të cilat

i përshtaten sa më mirë portofolit që zoteron individi ose institucioni financiar.

Dokumenti teknik i matjes së VaR, është bërë për herë të parë nga RiskMetrics (1994) ku llogaritet

Vlera ne Rrezik si humbja maksimale që mund të pësojë portofoli, për shkak të ecurisë negative të

çmimeve të tregut, në një hark të caktuar kohor, për një nivel besimi të caktuar. Në bazë të ndërtimit

të modeleve VaR qëndron teoria e portofolit, e cila përdor parashikimin e luhatshmërisë dhe

korrelacionit ndërmjet kthimeve të intrumentave të ndryshme të konsideruar.

Sipas Jorion (2001), VaR është i dobishëm sepse mund t’i aplikohet rrezikut të tregut, të cilit mund

t’i përkasin tipologji të ndryshme të instrumentave financiarë. Parametra të domosdoshëm për

llogaritjen e Vlerës në Rrezik (VaR) janë vlerësimi i luhatshmërive të ardhshme dhe korrelacioni

ndërmjet instrumenteve financiare që përbëjnë portofolin.

Masa e përdorur për të përfaqësuar luhatshmërinë është devijimi standard, i cili mat shpërndarjen e

vlerës së kthimeve rreth vlerës së tyre të pritur. Nëse konsiderojmë një sëri n, të kthimeve Ri, atëherë

devijimi standard është:

T

t

RtRT 1

2))((1

1

Ekuacioni 1

Ku:

R(t) tregon kthimin e aktivit në periudhën t;

R është vlera mesatare e kthimeve të vërejtura;

T dhe numri i vëzhgimeve.

Nëse merret një periudhë vëzhgimi e lartë, atëherë është e arsyeshme të supozohet së R është

e barabartë më 0.

Dowd, (1999) paraqet një metodologji gjithëpërfshirëse të VaR ku mund te analizohen metodologji

të ndryshme në varësi të cilësisë së aseteve të portofolit sidomos në rastin e instrumenteve derivative.


21

Sipas autorit parashikimi i rreziku për instrumentet derivative dhe vendim-marrja e bazuar mbi VaR

i duhet lënë një shkallë lirie menaxheriale, për te arritur nje zbatimi efektiv.

Sipas Hull J. W., (1998) ka metoda të shumta të cilat përdoren për të parashikuar luhatshmërinë në

një periudhë të ardhshme, dhe më i përdoruri është modeli i cili bazohet mbi parashikimin e

luhatshmërive të kaluara. Kjo metodë është e papërshtatshme në kapjen e veçantive të serive historike

të aktiveve financiare.

Në fakt, supozimi i nënkuptuar në llogaritjen e luhatshmërisë historike, si metodë për të parashikuar

luhatshmërinë në të ardhmen, është që variabli i cili shërben për të matur luhatshmërinë duhet të ketë

një shpërndarje normale stacionare, me mesatare dhe variancë konstante, hipotezë e cila

përgënjeshtrohet nga sjellja reale e variablave financiarë.

Danielsson, J Shin, H Zigrand, J, (2011) shqyrtojnë kufizimet e modeleve të menaxhimit të rrezikut,

duke konstatuar se modelet GARCH dhe RiskMetrics në nivelin 95% të besueshmërisë, arrijnë të

përceptojnë rrezikun, por performanca e tyre zvogëlohet nëse kalojmë në nivelet më të larta besimi.

Për të parashikuar luhatshmërinë mund të përdoren modelet ARCH-GARCH, të cilat bazohen mbi

supozimin së varianca ndryshon më kalimin e kohës më fenomenin e heteroskedasticitet. Nivelet e

kaluara të luhatshmërisë ndikojnë në nivelet e ardhshme dhe parashikimet e përfituara janë të varura

nga informacioni disponibël në periudhën e kaluar (të kushtëzuar). Janë modele të cilat lejojnë

parashikimin e luhatshmërisë në të ardhmen duke përdorur një regresion i cili bazohet në vlerat e

kaluara të luhatshmërisë.

Korrelacioni mat tendencën e dy variblave për të lëvizur njëkohsisht në të njëjtin drejtim dhe shprehet

më formulën e mëposhtme:

yx

yxyx

,

, Ekuacioni 2

Korrelacioni është një faktor i përfshirë ndërmjet -1 dhe 1, dhe përfitohet nga matrica variancë-

kovariancë e aseteve ose faktorëve të rrezikut të portofolit dhe përfitohet duke bërë një planifikim3 të

aseteve.

3 Mapping Asset


22

Sipas Danielsson (2001), nëse përdoret metoda VaR si mjet për të matur kapitalin e përshtatshëm, të

dhënat e përfituara do të ishin arbitrare dhe jo efektive sepse institucionet në periudha krize do të

manipulojnë metodat e matjes për të anashkaluar humbjet. Luhatshmëria dhe korrelacioni janë dy

parametra bazë për llogaritjen e Vlerës në Rrezik (VaR) dhe përfaqësojnë parametrat bazë të modelit.

Sipas autorit nëse përdoret metoda VaR si mjet për të matur kapitalin e përshtatshëm, të dhënat e

përfituara do të ishin arbitrare dhe jo efektive sepse institucionet në periudha krize do të manipulojnë

metodat e matjes për të anashkaluar humbjet.

Daníelsson, J, Jònsson, A, (2004), arrijnë në përfundimin se me këtë metoologji kemi nje nënvleresim

të rrezikut, i cili është shumë i vogël për periudha 10-ditore (kërkesa e rregullores për kapitalin e

përshtatshëm), por me rritjen e horizontit kohor nënvlerësimi rritet më shumë. Sipas autorëve secila

nga metodologjitë ka hipotezat e veta për funksionimin e tyre, të cilat shpesh herë janë kritike në për

llogaritjen e rrezikut.

Tarrant, W, Guegan, D, (2012) propozojnë caktimn e nivelit të besimit në 95% dhe 99% të VaR i cili

duhet të kombinohet me humbjen maksimale. Autorët sugjerojnë se bankat duhet të bëjnë disa matje

ndaj faktorëve të rrezikut ndaj enteve monitoruese.

Michael, M, Jimenez, M, Amaral, T, (2011) analizojnë metoda të ndryshme për llogaritjen e VaR dhe

supozojnë se nuk ka një model që është më i miri, por secili model funksionon për periudha të

caktuara kohore (fazat e ciklit ekonomik).

Ekzistojnë qasje të ndryshme të llogaritjes, ku secili model paraqet avantazhe dhe disavantazhe, të

cilat mund të përmblidhen në thjeshtësinë ose kompleksitetin e implementimit, dhe në supozimet e

modelit të cilat mund ti përshtaten ose jo portofolit.

Metodologjia e Vlerës në Rrezik është bërë një përbërës thelbësor në drejtimin e rrezikut për shkak

së siguron një instrument sasior për matjen e tij. Në thelb, qëllimi i kësaj metodologjie është vlerësimi

sa më i saktë i rrezikut financiar dhe më një kosto të arsyeshme. Kjo nënkupton së duhet bërë një

zgjedhje ndërmjet disa metodave të cilat i përshtaten më mirë portofolit që mban institucioni ose

individi.

Tobias, A. Shin H, (2008) sugjerojnë se përdorimi i modeleve të vlerës në rrezik ka për qëllim

parandalimin e marrjes së rrezikut të tepërt nga ana e sektorit bankar.

Theodore, B. William, M, (2002) shqyrtojnë vlerën e një portofoli të riskueshëm me të ardhura, të

cilat janë në funksion të ndryshimeve në normën e interesit pa rrezik, kursin e këmbimit, si dhe

cilësinë e kredisë së emetuesit të obligacioneve. Ata zhvilluan një metodologji simulim për

vlerësimin e Vlerës në Rrezik për vlerën e portofolit dhe rreziqeve që i përkasin.

(Estrella, 2001) trajton problemin e ecurisë pro cilklike të kapitalit të përshatshëm.


23

Metodat e përdorura në llogaritjen e Vlerës në Rrezik (VaR) mund të klasifikohen në modele

parametrike dhe jo-parametrike Dowd, (1999). Metodat më të përdorura janë:

1) Qasja variancë / kovariancë (i quajtur edhe qasja parametrike)

2) Simulimi historik;

3) Simulimi Monte Karlo.

Qasja variancë/kovariancë është e preferuar dhe përdoret kur kemi të bëjmë më portofole asetesh, të

cilat karakterizohen nga varësia lineare, ndërsa simulimi Monte Karlo është i preferuar në rastin e

portofoleve të cilat karakterizohen nga kthime jo-lineare, si në rastin e një portofoli të përbërë nga

opsionet. Simulim historik është i vendosur në një situatë të ndërmjetme. Simulimi historik dhe

Monte Karlo klasifikohen si metoda të cilat përfshihen në mesin e metodave joparametrike.

Qasjet e ndryshme në llogaritjen e Vlerës në Rrezik (VaR) mund të klasifikohen si:

Modelet parametrike

Qasje variancë/kovariancës

Portofoli normal

Aktive normale

Delta normal

Delta-gamma normal

Modelet jo parametrike

Qasja e Simulimit

Monte Karlo

Simulimi historik

2.1.1. LLOGARITJA E VLERËS NË RREZIK

Nga Riskmetrics (1999), për të llogaritur Vlerën në Rrezik (VaR) të një portofoli për një nivel besimi

të caktuar dhe për një periudhë të caktuar kohore, nevojiten të dhënat e mëposhtme:

1) vlera e tregut e portofolit që do të analizohet,

2) një vlerësim i ndryshueshmërisë së faktorëve të rrezikut,

3) zgjedhja e horizontit kohor ose periudhën e mbajtjes së titullit

4) zgjedhja e nivelit të besimit

5) llogaritja e humbjes maksimale të mundshme duke përdorur informacionet e mësipërme.


24

2.1.2. VLERA NË RREZIK (VAR) PËR SHPËRNDARJE TË PËRGJITHSHME

Llogaritja e Vlerës në Rrezik (VaR) mund të thjeshtohet nëse supozojmë së shpërndarja e kthimeve i

përket shpërndarjes parametrike siç është shpërndarja normale. Në këtë rast Vlera në Rrezik (VaR)

mund të përfitohet menjëherë nga devijimi standard i portofolit, duke e shumëzuar më një faktor i cili

varet nga niveli i besimit të zgjedhur.

Kjo qasje quhet parametrike sepse ajo përfshin parashikimin e parametrave të tillë si devijimi

standard, duke gjendur kuantilin e shpërndarjes.

Kjo metodë është e thjeshtë dhe prodhon një Vlerësim të saktë të Vlerës në Rrezik (VaR) kur kemi të

bëjmë më shpërndarje normale. Nëse supozojmë së W0 është investimi fillestar dhe R kthimi i

investimit, atëherë vlera e portofolit në përfundim të periudhës së mbajtjes do të jetë:

W1 = W0 (1 + R*) Ekuacioni 3

Vlera në Rrezik (VaR) mund të përcaktohet në terma relative si dhe në terma absolutë. Vlera në

Rrezik (VaR) relative mund të përkufizohet si humbja relative kundrejt mesatares:

VaR (mesatar) = E (W) - W *= -W0 (R* -μ) Ekuacioni 4

Vlera në Rrezik (VaR) i shprehur në terma absolutë është humbja relative ndaj 0, pa pasur nevojë për

të përcaktuar vlerën e pritshme:

VaR(zero) = W0-W* Ekuacioni 5

Në të dyja rastet për të gjetur VaR-in duhet të identifikojmë vlerën minimale W* ose

kthimin R*. Vlera në Rrezik (VaR) mund të gjëndet, duke përdorur shpërndarjen e probabilitetit të

vlerës së ardhshme të portofolit f(w). Për një nivel të caktuar besimi c, mund të llogarisim vlerën e

realizimit W*, në mënyrë të tillë që probabiliteti të mos tejkalojë këtë vlerë në c:

*

)(W

dwwfcEkuacioni 6

ose si probabiliteti, që një vlerë më e vogël së W*, p = P (w ≤ W*,) të jetë 1-c:

pWwPdwwfcW

*)()(1*

Ekuacioni 7

Në këtë rast W* është kuantili i shpërndarjes, i cili është i barabartë më një vlerë e cila me një

probabilitet të caktuar nuk do të tejkalohet. Ky model është i vlefshëm për çdo shpërndarje, dhe në

këtë rast nuk nevojitet përdorimi i devijimi standard. Në këtë rast, për të llogaritur Vlerën në Rrezik

(VaR) duhet supozuar së kthimet ditore janë identike dhe të shpërndara në mënyrë të pavaur.

Vlera në Rrezik (VaR) më një nivel besimi 95% mund të llogaritet si 5% i bishtit të histogramit.


25

2.1.3. VLERA NË RREZIK (VAR) PËR SHPËRNDARJET PARAMETRIKE

Sipas Jorion (2001), llogaritja e VaR mund të thjeshtohet nëse supozojmë së shpërndarja e të dhënave

është normale, duke lehtësuar përdorimin, sepse ajo paraqet disa shpërndarje empirike.

Supozimi është i vlefshëm për portofolet e diversifikuara, por jo për ato portofole në përbërjë të të

cilave kemi edhe opsione. Kjo metodë është e thjeshtë dhe prodhon një matje të saktë të VaR, por

kërkon që supozimi i normalitetit të jetë realist. Në këtë rast VaR-i mund të llogaritet nëpërmjet

shumëzimit të devijimit standard të portofolit më një faktor i cili varet nga niveli i besimit të

zgjedhur. Kjo qasje futet në kategorinë e modeleve parametrike sepse nënkupton parashikimin e

parametrave si devijimi standard, i cili mund të llogaritet duke përdorur kuantilin e shpërndarjes

empirike.

Hapi i parë që duhet ndërmarrë është transformimi i shpërndarjes së përgjithshme në një shpërndarje

standarde normale më mesatare Φ(ε), ku ε ka mesatare zero dhe devijim standard unitar. Fiksojmë

W* në mënyrë që t’i përgjigjet ketij raporti:

W * = W0*(1 + R*) Ekuacioni 8

Duke pasur parasysh së në përgjithësi R* është negative mund të shkruhet si -|R*|. Pastaj mund t’i

bashkangjitet R* një parametër normal i standardizuar α > 0,duke fiksuar:

*R

Ekuacioni 9

Pasi përcaktohet vlera e α, ateherë mund të caktojmë edhe:

**

)()(*)()(1RW

ddrrfpWwPdwwfc

Ekuacioni 10

Për të llogaritur VaR mjafton të gjëndet α në mënyrë të tillë që zona në të majtë të shpërndarjes të

jetë e barabartë më 1-c. Pra, për të gjetur VaR e një variabli normal të standardizuar, mjafton të

zgjedhim nivelin e besimit, 5%, i cili i korrespondon një α = 1,65.

Nga formula e gjetur ku kthimi është i dhënë nga ekuacioni vijues:

W* = W0 (1 + R*) Ekuacioni 11

Mund të gjëndet VaR-i mesatar si:

tWRWVaR 00 )*(mesatar)( Ekuacioni 12

Në këtë rast Vlera në Rrezik (VaR) përfitohet nga shumëzimi i devijimit standard të shpërndarjes,

nivelit të besimit dhe horizonti kohor të mbajtjes.


26

2.1.4. QASJA VARIANCË - KOVARIANCË

Qasja bazohet në supozimin themelor se kthimet janë të shpërndara në mënyrë normale dhe se rreziqet

janë normale. Në bazë të këtij supozimi, rreziku i portofolit të mbajtur është një funksion linear i

këtyre rreziqeve. Në këtë rast Vlera në Rrezik (VaR) është një shumëfish i devijimit standard të

portofolit dhe devijimi standard është një funksion linear i luhatshmërisë individuale dhe kovariancës

Wilmot (2000).

Pra, për të llogaritur Vlerën në Rrezik (VaR) duhet përdorur matrica e variancës dhe kovariancës, nga

ku mund të gjendet vlera e pozicionit individual të portofolit për të përcaktuar deviacionin standard

të secilit pozicion të portofolit.

Pasi përfitohet kjo e dhënë, mjafton të shumëzohet devijimi standard më nivelin e besimit të zgjedhur

dhe me vlerën që reflekton pozicionin e portofolit, pastaj llogaritet Vlera në Rrezik nga llogaritja e

matricës së kovariancës. Disavantazhi i kësaj metode është i dhënë nga supozimi se kthimet janë

normale, sepse në disa raste kthimet mund të jenë funksione jo-lineare të variablave të rrezikut, si në

rastin e opsioneve.

Sipas Hull J. , (2003) përparësitë kryesore të metodës variancë-kovariancë janë:

Formulat për llogaritjen e VaR janë të lehta;

Është ideal për pozicionet lineare të faktorëve të rrezikut;

Duke përdorur qasjen delta-gama mund të kapen devijime të vogla nga supozimi i linearitetit

të variablave të rrezikut;

Është i thjeshtë për t'u përdorur kur gjejmë një VaR Rritës (Incremental VaR)

Kufizimet e kësaj qasjeje mund të përmblidhen si më poshtë:

Modeli është i varur nga supozimi i normalitetit, dhe nxjerr në pah se kthimet nuk janë

normale;

Nëse faktorët e rrezikut nuk janë normale kjo metodë mund të jetë jo e mirë sepse mund të

çojë në një nënvlerësim të VaR-it të portofolit;

Është një metodë e papërshtatshme në prani të opsioneve ose në rastet e jo-linearitetit;

Mund të ketë probleme në llogaritjen e matricës së variancë – kovariancës;

Qasja delta-gamma është e vështirë për t’u implementuar, por është më e mirë së metoda

delta-normal;

Ka probleme në rastin e ngjarjeve ekstreme.


27

A. Llogaritja e VaR në rastin e një portofoli me aktiv të vetëm:

Në këtë rast supozohet se kthimet kanë një funksion densiteti f (R), me një nivel besimi 1-

c. Probabiliteti që kthimi të jetë më i vogël se R, është i barabartë me:

*R

100%

cf(R)dR*RRProbEkuacioni 13

Nëse supozojmë së funksioni i dendurisë ka një shpërndarje normale, atëherë kjo sjell disa përparësi,

pasi e bën llogaritjen e VaR shumë më të thjeshtë (edhe pse jo gjithmonë supozimi i normalitet është

i vlefshëm). Nëse R ka një shpërndarje normale më mesatare dhe devijim standard, atëherë niveli i

besimit mund të shprehet si një parametër i vetëm , i cili tregon se sa larg nga mesatarja , janë

vlerat e zbritjes të dy bishtave të histogramit. Për të gjetur vlerën e saktë të x, llogaritet probabiliteti

për të përfituar një kthim më të ulët se R, i cili është i dhënë nga zona e bishtit të majtë të shpërndarjes,

duke supozuar një nivel të besimit të 5%:

05.0*RRProb Ekuacioni 14

Më pas transformohet kthimi R në një variabël normal të standardizuar me mesatare 0 dhe devijim

standard 1, R ~ N (0,1). Në këtë mënyrë:

05.0]/)*RProb[Z*RRProb Ekuacioni 15

Nga formula e mësipërme mund të llogaritet vlera e (R*-)/, duke përdorur tabelat e shpërndarjes

së një variabli normal të standardizuar i barabartë më 1.65 dhe pastaj nga formula e mëposhtme:

65.1*R Ekuacioni 16

Më në përgjithësi, formula mund të rishkruhet si:

C ]/)*RProb[Z*RRProb Ekuacioni 17

ku c paraqet probabilitetin e një ngjarje në bishtin e majtë të shpërndarjes, dhe formula 2.5 mund të

rishkruhet si:

*R Ekuacioni 18

Ku:

përfaqëson më nivelin e besimit të zgjedhur4.

Meqënëse u supozua se = 0 atëherë VaR i portofolit jepet nga formula e mëposhtme:

WVaR Ekuacioni 19

Ku W është vlera e pozicionit i cili është subjekt i rrezikut.

Në qasjen parametrike VaR është më i thjeshtë për t’u llogaritur për shkak se nuk kërkon që të njihet

mesatarja e kthimit të pritur.

4 Në rastin e mësiperm është i barabartë më 1.65


28

B. LLOGARITJA E VLERËS NË RREZIK (VAR) PËR NJË PORTOFOL TË PËRBËRË NGA

DISA ASETE

Në rastin kur në portofol kemi një portofol të përbërë nga n asete, dhe wi që paraqet shumën e

investuar në secilën aset i. Varianca e portofolit, në këtë rast, është dhënë nga matrica e mëposhtme:

nnnn

n

n

n

nP

....

......0

............

......0

.........

1...

............

...1

...1

......0

............

......0

.........

.... 2

1

2

1

2,1,

.21.2

.12.1

2

1

212

Ekuacioni 20

Ku:

i është devijimi standard i asetit i,

i, j është korrelacioni ndërmjet aseteve i,j,

W është vektori 1xn i peshave w1,w2,..,wi,

është matrica n x n e devijimit standard,

C është matrica nxn e korrelacioneve dhe wT është matrica e traspozuar e w.

Nëpërmjet këtyre përcaktimeve mund të rishkruajmë formulën e mëparshme si:

TTP C2

Ekuacioni 21

Vlera në Rrezik (VaR) e portofolit është:

CVaRVaRWWVaR TTPP 2/1][

Ekuacioni 22

Ku:

VaR është vektori VaR i letrave më vlerë në portofol.

Në specifikë, VaR e asetit i është i barabartë me:

WWVaR IIIIP Ekuacioni 23

Ku:

Wi është i dhënë në terma absolutë, sepse kërkohet një vlerësim pozitiv i rrezikut ndërsa pesha

mund të jetë pozitive ose negative, e cila varet nga operacioni që realizohet.

Në këtë rast, duhet konsideruar korrelacioni ndërmjet titujve të ndryshëm, sepse në prezencë të një

portofoli jo të diversifikuar, jemi në prani të një korrelacioni të përsosur dhe të barabartë më 1, kështu

që VaR është i dhënë nga shuma e VaR-it të secilit titull të portofolit.

Në përgjithësi, për shkak të diversifikimit VaR i portofolit do të jetë më i vogël se shuma e VaR-it

individual të secilit titull të portofolit.


29

2.1.5. VLERA NË RREZIK SIPAS QASJES SË AKTIVEVE NORMALE

Sipas Jorion (1997) qasja “aktive normale” llogarit devijimin standard të portofolit mbi bazën e

peshave individuale të secilit aktiv të portofolit dhe korrelacionit ekzistues ndërmjet kthimeve të

aseteve që përbëjnë portofolin. VaR mund të shprehet më formulën e mëposhtme:

tVaR P Ekuacioni 24

Ku:

'P

w është matrica Nx1 e VaR-it të portofolit jo të diversifikuar dhe

Г është matrica e korrelacioneve ndërmjet kthimeve të ndryshme.

Në këtë qasje, kthimi i secilit aktiv supozohet i shpërndarë si një variabël normal më mesatere 0, e

cila varet nga normaliteti i kthimit të çdo pozicioni. Në këtë qasje, për të llogaritur VaR, duhet marrë

parasysh si luhatshmëria e secilit aktiv, ashtu edhe korrelacioni ndërmjet kthimeve të

ndryshme. Kufizimet e kësaj metodë janë:

Përdorimi i saj bën të domosdoshëm llogaritjen e një numri të lartë të korrelacioneve, duke

konsideruar numrin e lartë të aktiviteteve të portofolit, gjë e cila e bën të vështirë

zbatueshmërinë e metodës;

Ajo është e bazuar vetëm në normalitetin e kthimeve duke injoruar indeksin leptokurtik5;

Është një metodë lineare dhe nuk përfshin përafrime të rendit të dytë për asetet me kthime

jolineare;

Sipas Betti (2001) për të kapërcyer kufizimin e parë mund të përdoret proçedura e hartimit nëpërmjet

së cilës çdo pozicion i portofolit ndahet në pjesë të ndryshme në bazë të faktorëve të rrezikut të cilave

i përket. Përmes kësaj proçedure rreziku i tregut mund të përfaqësohet nga një numër i kufizuar i

faktorëve të rrezikut të cilat janë të njëjta për shumicën e instrumentëve financiarë dhe kovariancat

që nevojiten për të llogaritur VaR-in e portofolit janë ato të cilat i përkasin faktorëve të rrezikut.

5 Në këtë shpërndarje verifikohet një zgjatim më i madh sesa shpërndarja normale


30

2.1.6. PORTOFOLI NORMAL

Kjo metodologji është e bazuar në supozimin se kthimet e portofolit janë të shpërndarë në mënyrë

normale me mesatare dhe variancë konstante, pra Rp

~ N (μp, σ

f). Në bazë të hipotezës së dytë përbërja

e portofolit duhet mbajtur konstante, në mënyrë që mesatarja dhe luhatshmëria të mund të

konsiderohen të qëndrueshme me kalimin e kohës, hipotezë e cila nuk pranohet nga rezultatet

empirike. Në këtë rast Vlera në Rrezik (VaR) mund të gjëndet si:

tVaR P Ekuacioni 25

Ku:

σp përfaqëson devijimin standard të portofolit dhe α tregon nivelin e besimit të zgjedhur.

Kjo qasje konsideron në mënyrë të drëjtpërdrejtë luhatshmërinë e kthimit të portofolit pa e zbërthyer

atë në përbërësit e tij. Kjo qasje është e dobishme kur:

1. Portofoli është i përbërë nga një numër i kufizuar asetesh, kthimet e të cilave janë të

shpërndara në mënyrë normale;

2. Portofoli është i përbërë nga një numër i konsiderueshëm pozicionesh, shpërndarja limit e të

cilave është një shpërndarje normale.

Kjo metodë është e përshtatshme në rastet kur jemi në prani të portofoleve të mirë-diversifikuar, me

shpërndarje normale, dhe kur dëshirohet implementimi i një qasjeje të shpejtë për të matur alokimin

e kapitalit ndërmjet njësive të ndryshme të biznesit. Kjo metodë rezulton të jetë e thjeshtë, sepse

bazohet në llogaritjen e devijimit standard dhe nuk nevojitet përdorimi i matricave të mëdha të

variancave. Kufizimi i kësaj metode është se ajo injoron problematikat si lakueshmëria6 dhe

leptukortika në shpërndarjen e kthimeve.

2.1.7. QASJA DELTA NORMALE

Kur kemi të bëjmë me pozicione jo-lineare të variablave të rrezikut, si në rastin e opsioneve, apo edhe

të instrumentave të tjerë me përbërje opsionale, atëherë mund të përdoren disa proçedura alternative

për llogaritjen e Vlerës në Rrezik (VaR). Qasja “delta-normal” thjeshtëzon proçesin e llogaritjes së

VaR sepse:

1. Përcakton një listë të faktorëve të rrezikut;

6 Skewness


31

2. Duke ndërtuar një hartë të ekspozimit linear të instrumentave të portofolit kundrejt këtyre

faktorëve të rrezikut;

3. Grupohen këto ekspozime nëpërmjet instrumenteve;

4. Vlerësohet matrica e kovariancës së faktorëve të rrezikut;

5. Llogaritet rreziku i përgjithshëm i portofolit.

Qasja delta-normal bazohet në supozimin se jo-lineariteti i pozicionit të portofolit është aq i ulët, sa

mund të injorohet, duke arritur në një llogaritje të saktë të VaR.

Kjo metodë konsideron një përafrim linear, në mënyrë që pozicioni i vërtetë i aseteve zëvendësohet

me përafrimin linear, i cili mund të trajtohet në të njëjtën mënyrë si posicionet e tjera lineare.

Të supozojmë sikur kemi një opsion thirrje, vlera e të cilit është c (e cila varet nga një numër faktorësh

të tillë si çmimi i ushtrimit, luhatshmëria, çmimi aksionit bazë). Qasja delta normal konsideron vetëm

çmimin e instrumentit bazë dhe konsideron një përafrim të rendit të parë të serisë së Taylor-it ndaj

ndryshimit në vlerës së opsionit.

Sc Ekuacioni 26

Ku:

δ është delta e opsionit.

Në këtë rast VaR mund të llogaritet si VaR i një opsioni nëpërmjet formulës së mëposhtme:

VaR opsionit = δ VaRs = δασS Ekuacioni 27

Ku:

S është çmimi i aksionit bazë të kontratës.

Përparësitë e kësaj qasjeje janë:

konsideron linearitetin e portofolit pa shtuar faktorë të tjerë të rrezikut;

parametri δ është i lehtë për t’u llogaritur për secilin opsion;

mbetet supozimi i shpërndarjes normale;

është ideale për një horizont shumë të shkurtër kohor të mbajtjes së portofolit.

Problemet e kësaj metodë janë se:

nuk arrin të vlerësojë josimetrinë në shpërndarjen e opsioneve;

kur opsioni paraqet një shkallë të lartë të konveksitetit mund të kemi vlerësime jo të sakta.


32

2.1.8. QASJA DELTA GAMA

Kjo qasje nuk ndalet vetëm në derivatin e parë të çmimit bazë të instrumentit kundrejt faktorëve të

rrezikut, por konsideron edhe konveksitetin e mundshëm të raportit. Ky model konsideron përafrimin

e dytë të serisë së Taylor-it, përafrim i njohur si delta-gama. Në këtë model konsiderohet derivati i

dytë i vlerës së opsionit kundrejt vlerës së instrumentit bazë (gama), të cilën metoda delta normal nuk

e konsideronte. Ekzistojnë qasje të tjera të cilat konsiderojnë derivatin e parë ndaj luhatshmërisë

(Vega), derivatin e parë ndaj normës së interesit (rho) dhe derivatin e parë ndaj periudhës së

maturimit (theta).

Përafrimi i dytë i serisë së Taylor-it i njohur edhe si përafrimi delta-gamma, konsideron një opsion

thirrje me vlerë c, e cila mund të shkruhet si:

2)(2/1 SSc Ekuacioni 28

Problemi i vetëm në këtë qasje është se vlerësimi i VaR nuk mund të realizohet me thjeshtësi.

Brenda metodologjisë delta-gama ekzistojnë 2 qasje:

1. Qasja delta-gamma normale;

2. Qasja delta-gamma e Wilson.

Qasja delta-gamma normal mund të përdoret për llogaritjen e jo-linearitetit që i përket faktorit të

rrezikut ΔS2, duke e konsideruar si ekuivalent të një variabli tjeter të shpërndarë në mënyrë normale

dhe të pavaur nga ΔS. Ndryshimi në vlerën e opsionit mund të përshkruhet nga dy faktorë të

rrezikut ΔS dhe ΔU :

∆c ≈ δ ∆S + 1/2γ∆U Ekuacioni 29

Ku:

ΔU = (ΔS) 2.

Për të llogaritur VaR-in, opsioni trajtohet si ekuivalenti i një portofoli me një sasi δ të investuar në

titullin bazë dhe një sasi γ/2 e investuar në një instrument financiar me çmim U e cila përshkruhet

nga formula e mëposhtme:

c ≈ k + δS + (γ/2)U Ekuacioni 30

Ku:

k = c – δS – (γ/2) U.


33

Pozicioni i opsionit trajtohet si një përafrim linear i një faktori rreziku i cili është i shpërndarë si një

variabël normal, dhe pastaj për të llogaritur vlerën e VaR, mund të përdoret modeli delta-normal.

Në këtë rast VaR i opsionit përfitohet nga shumëzimi ndërmjet α dhe devijimit standard të portofolit

σ, i cili përshkruhet nga relacioni i mëposhtëm:

42222222 )2/1()2/( UC Ekuacioni 31

Ku:

σ është luhatshmëria e instrumentit bazë;

σc është devijimi standard i opsionit thirrje, dhe

σu është luhatshmëria e instrumentit U .

Në këtë rast Vlera në Rrezik (VaR) në terma absolute jepet nga ekuacioni i mëposhtëm:

opzionenormaldeltac

opzione VaRSSSSVaR 2224222 2/12/1

Ekuacioni 32

Qasja delta gamma normal konsideron ΔS dhe ΔS2 si normale, në mënyrë që të mund të aplikohet

qasja “delta-normal”. Nga ky arsyetim rrjedh një defekt sepse ΔS dhe ΔS2 nuk mund të jenë të dyja

normale. Nëse ΔS është normale, atëherë ΔS2 është e shpërndarë si një ki-katror.

Për më tepër, shuma e variablit ki-katror me një variabël normal rezulton në një tjetër ki-katror.

Ky defekt mund të çojë në një vlerësim të VaR të shtrembëruar. Qasja delta gamma çon në një

vlerësim më të madh të VaR se ajo e bërë me metodën delta normale, dhe për këtë arsye, metodologjia

delta-gama çon në rezultate edhe më të larta seç kërkohet.

2.1.9. QASJA DELTA GAMMA E WILSON

Një qasje alternative është propozuar nga Tom Wilson, i cili rikonsideron përkufizimin e Vlerës në

Rrezik (VaR) si humbjen maksimale të mundshme që mund të ndodhë me një nivel të caktuar

probabiliteti. Wilson vuri në dukje se përkufizimi i VaR është zgjidhja në korrespondecë të zgjidhjes

së një problemi, i cili bazohet në idenë se për të gjetur VaR mjafton të zgjidhet një problem.

Në rastin e një opsioni të vetëm thirrje, Vlera në Rrezik (VaR) mund të përkufizohet si zgjidhja e

ekuacionit të mëposhtëm:

,MaxVaRS

c Ekuacioni 33

Ku: 222)( SS


34

Sipas kësaj qasje, VaR-i është humbja maksimale që mund të verifikohet kur ndryshimet në çmimin

e instrumentit bazë janë brenda një intervali besimi. Sa më i lartë të jetë zgjedhja e nivelit të besimit,

aq më i lartë do të jetë edhe ndryshimi i çmimit ΔS.

Në këtë rast supozohet së ndryshimet në çmimin e opsionit mund të zgjidhen duke përdorur

përafrimin delta-gama:

∆c ≈ δ ∆S + γ(∆S) 2/2 Ekuacioni 34

Në përgjithësi kjo qasje trajton humbjen maksimale të mundshme duke konsideruar së vlera e

(ΔS)2 mund të përcaktohet brënda intervalit:

0 ≤ (∆S)2 ≤ α2σS2 Ekuacioni 35

E cila nënkupton se:

α σs ≤ ∆S ≤ -ασ S Ekuacioni 36

Humbja maksimale e mundshme ndodh kur ΔS merr vlerën e njërit prej ekstremeve të saj.

Nëse ΔS = ασs, atëherë nga formula e mësipërme, mund të përcaktohet Vlera në Rrezik (VaR) në

vlera absolute:

VaR = ασs [δ - γασs/2]S < ασsδS = VaR delta-normal Ekuacioni 37

Në këtë rast mund të verifikohet së Vlera në Rrezik (VaR) është më e ulet së ajo që do të kemi duket

përdorur qasjen delta-normal. Meqënëse llogaritja me qasjen delta-normal është më e lartë, mund të

themi së qasja e Wilson rezulton të jetë një vlerësues më i mirë.


35

Kjo qasje gjithashtu mund të aplikohet në rastin e një portofoli të përbërë nga disa asete, por ky është

një kërcënim serioz ndaj thjeshtësisë së modelit. Megjithë thjeshtësinë në llogaritje, kur zgjidhet

përdorimi i qasjes delta gama, duhet të konsiderohet fakti së përfshirja e faktorit gama për të shpjeguar

ndryshimin në vlerën e instrumentit të interesit, implikon faktin së shpërndarja e probabilitetit të këtij

instrumenti të jetë josimetrik, duke shkelur në këtë mënyrë supozimin themelor të normalitetit të

shpërndarjes së të dhënave.

Përfshirja e faktorit gama do të thotë së shpërndarja e fitimeve dhe e humbjeve të jetë josimetrike në

të djathtë (në rastin kur pozicioni në opsion është i shkurtër), ose në të majtë (nëse pozicioni është i

gjatë). Nëse kemi parasysh rastin e parë, VaR-i në kuartil do të jetë i zhvendosur në të djathtë, gjë që

nënkupton së Vlera në Rrezik e vërtetë do të jetë më i ulët se ajo që do të kemi duke përdorur një

shpërndarje normale. Kur shpërndarja nuk është normale edhe vlerësimi normal i VaR nuk është

korrekt.

Për të kapërcyer këtë problem Zangaria ofron dy metoda: Qasjen e korrigjimit të momenteve dhe

Qasjen e përshtatjes ndaj momenteve.

Sipas (Zangaria, A VaR methodology for Portofolios thant include Option, 1996) ne metodën e

korrigjimit të momenteve, parametri α i cili i përket nivelit të besimit, i përshtatet efektit të josimetrisë

dhe të devijimit nga normaliteti i krijuar nga prania e faktorit gama. Mund të përdoret formula e

njohur si zgjerimi i Cornish-Fisher i cili bazohet në parimin statistikor sipas të cilit një shpërndarje

mund të përshkruhet në termat e një parametri tjetër.

Këto parametra janë:

)(Xq : kuantili α i shpërndarjes së kthimit të portofolit, dhe

z : kuantili α i shpërndarjes normale.

Shpërndarja e Cornish-Fisher është e dhënë nga:

23

34

33

2 )52(36/1)3(24/1)1(6/1)( kzzkzzkzzXq aaaaa Ekuacioni 38

Ku k3 dhe k4 janë treguesit e josimetrisë dhe efektit të kurtosës7 së shpërndarjes së kthimive të

portofolit. Kjo qasje rezulton të jetë e thjeshtë për t’u aplikuar edhe ndaj portofolit të përbërë nga disa

instrumente financiarë, por varet nga vlerësimet e parametrave të ndryshëm të cilat mund të përfshijnë

gabime.

7 Efekti i kurtosës është nje largim nga shpërndarja normale ku mund të verifikohet një shpërndarje me zgjatim më të lartë senormalja (shpërndarje leptokurtike) ose një shpërndarje më e rrafshët se normalja (shpërndarje platikurtike).


36

Sipas Zangaria (1996) në qasjen e përshtatjes ndaj momenteve, katër momentet e para të shpërndarjes

së fitimeve dhe të humbjeve, vlerësohen dhe më pas i caktohen një shpërndarjeje të njohur si

shpërndarja e Johnson. Shpërndarja në fjalë do të ketë të njëjtat momente të një shpërndarjeje të

panjohur, por ndryshe nga kjo e fundit do të këtë një formë të njohur. Së fundmi, në qoftë së llogaritet

VaR-i i shpërndarjes së njohur, do të kemi një vlerësim të VaR-it të vërtetë.

Qasja e Wilson është koherente nga një pikëpamje teorike por rezulton e vështirë për t’u zbatuar në

realitet, gjë e cila mund të çojë në një vlerësim të pasaktë të rrezikut. Qasjet e tjera janë më të

preferuara sepse janë më të thjeshta dhe më të sakta në rezultatet që ofrojnë.

Kufizimet e qasjeve delta gama vijnë nga fakti së këto qasje bazohen në përafrimin deri në rendin e

dytë, të cilat mund të jetë të kufizuara për disa portofole të cilat kanë në përbërje instrumentat

financiarë më komplekse.

2.1.10. METODA E SIMULIMIT HISTORIK

Një studim interesant është ai i Pritsker (2001) i cili trajton rrezikun e përdorimit të modeleve të

simulimit historik, pasi ky model sjell një saktësi të ulët në vlerësimin e rrezikut kur jemi në prezencë

të përbërësve opsionalë.

Ndryshe nga qasja variancë kovariancë, simulimi historik nuk kërkon supozime në lidhje më

shpërndarjen e probabilitetit të kthimeve. Brënda metodës së simulimit historik ekzistojnë dy metoda:

Vlera në Rrezik (VaR) parametrike dhe

Vlera në Rrezik (VaR) joparametrike.

Në të dy rastet e llogaritjes së Vlerës në Rrezik (VaR) ka disa hapa që duhet detyrimisht të kryhen,

përkatësisht:

a) zgjedhja e periudhës së mbajtjes;

b) llogaritja statistikore e ndryshimit të vlerës brënda periudhës së mbajtjes, llogaritje e cila

bëhet duke përdorur një bazë historike të përbërë nga n kthime të kaluara;

c) Zbatimi i këtyre ndryshimeve historike ndaj vlerës aktuale të portofolit, duke përfituar në

këtë mënyrë n ndryshime hipotetike në vlerë;

d) zgjedhja e nivelit të besimit;


37

Në rastin e VaR parametrik, duhet të zhvillohen edhe hapat e mëposhtëm:

e) llogaritja e mesatares dhe devijimit standard të ndryshimeve historike në vlerën e portofolit

të marrë në pikën c;

f) zbritet nga mesatarja numri i devijimeve standarde të nevojshme për të marrë intervalin e

besimit të zgjedhur;

Në rastin e VaR jo-parametrik, duhet të zhvillohen hapat e mëtejshëm:

g) urdhërohen ndryshimet hipotetike të portofolit të llogaritura në pikën c) nga rezultati më i

mirë në rezultatin më të keq;

h) vlerësohet humbja maksimale e mundshme.

Simulimi historik përdor shpërndarjen historike të kthimeve të asetit të një portofoli për të simuluar

VaR-in e portofolit, duke u mbështetur në supozimin hipotetik së ky portofol do të mbahet përtej

periudhës së mbuluar nga të dhënat historike në dispozicion. Për të aplikuar këtë model, së pari duhet

të identifikojmë instrumentet e ndryshme të portofolit tonë dhe të përfitojmë të dhëna historike të

kthimeve në një periudhë të dhënë vëzhgimi.

Në vazhdim duhet të përdoren pesha specifike që çdo aset mban në portofolin aktual, për të simuluar

kthimet hipotetike që do të kemi në qoftë se do të mbahet portofoli gjatë periudhës së vëzhgimit. Në

këtë qasje, supozimi bazë është së shpërndarja historike e kthimeve është një përafrim i mirë për

shpërndarjet e kthimeve në periudhat e ardhshme të vëzhgimit. Pastaj aplikohet kuartili i shpërndarjes

së kthimeve historike duke përfituar VaR e pritur të portofolit (Gallati, 2003).

Supozojmë sikur kemi një seri vëzhgimesh nga periudha 0 në T, dhe përcaktojmë me Ri,t kthimin e

aktivit i në periudhën t, ωi është pesha relative e asetit i të portofolit, dhe kemi n asete në portofol,

atëherë kthimi i portofolit Rtp në periudhën t është i dhënë nga:

n

ii

pt RR

1

,Tt ,...,0 Ekuacioni 39

Çdo vëzhgimi t na jep një veçanti të portofolit Rtp , dhe nga secili prej tyre duhet të llogaritet fitimi

ose humbja përkatëse. Këto të dhëna renditen në sensin rritës dhe merret kuartili i dëshiruar për

llogaritjen e VaR.


38

Përparësitë e simulimit historik janë:

1. thjeshtësia e tij, sepse të dhënat mund të gjënden shumë lehtë, dhe

2. nuk varet nga supozimi mbi shpërndarjen e kthimeve.

Sipas Gallo, M. Pacini, B., 2002; Pichler S., Selitsch, (1999) në këtë model nuk duhet të supozojmë

se kthimet janë të shpërndara në mënyrë normale, t – student apo ndonjë shpërndarje

tjetër. Gjithashtu, nuk duhet supozuar se kthimet janë të pavarura me kalimin e kohës. Kjo na lejon

të kapërcejmë problemin e modelimit të shpërndarjes leptokurtike8, e cila është një nga problemet

kryesore të metodave normale në llogaritjen e VaR-it.

Simulim historik jo-parametrik lejon kapërcimin e problemit të vlerësimit të variancës, korrelacionit

dhe kovariancës, apo në llogaritjen e matricës variancë-kovariancë.

Nje studim intersant është ai i Pritsker (1997) i cili flet për kufizim të përdorimit të modeleve të

simulimit historik, dhe për saktësi të ulët në vleresim kur jemi në prezencë të përbërësve opsionalë.

Në simulimin historik, korrelacioni reflektohet në të dhënat historike, dhe ajo që duhet për të llogaritur

janë kthimet aktuale. Vlerësimi VaR që do të përfitohet do të jetë i pavaur nga modeli i rrezikut,

problem i cili verifikohej në qasjen normale. Gjithashtu, mund të aplikohet ndaj çdo lloj rreziku të

tregut. Megjithatë kufizimet që rezultojnë nga përdorimi i qasjes historike është varësia e plotë ndaj

një grupi të caktuar të të dhënave historike.

Në problematikat e këtij modelit mund të përmbledhim 2 arsye:

1. Mund të përcaktohet një vit i gabuar i cili përfshin ngjarje të pazakonta që ndodhin shumë

rrallë,

2. Bazohet në arsyetimin se luhatshmëria e kaluar mund të përdoret për të vlerësuar të ardhmen.

Një kufizim tjetër është se për të pasur rezultate të besueshme ështe e nevojshme të kemi periudhe të

gjatë vëzhgimi. Ndërsa, për të kapur rreziqet të cilat nuk janë të përfaqësuara mirë në të dhënat e

konsideruara, mund të përdoren analiza e stress-testit ose analiza e skenarëve.

8 Në këtë shpërndarje verifikohet një zgjatim më i madh sesa shpërndarja normale


39

2.1.11. SIMULIMI MONTE KARLO

Metoda e tretë e llogaritjes së vlerës në rrezik është e bazuar në konceptin e hedhjes së një

monedhe. Ky model arrin të kapë efektet jolineare të variblave të rrezikut, që ishte një nga aspektet

negative të qasjes variancë-kovariancë. Karakteristikë e simulimit Monte Karlo është se kjo qasje

simulon disa herë vlerën e asetit të portofolit, duke lejuar përdorimin e shpërndarjeve të probabilitetit

empirik. Sipas (Aragones, 2000), kjo metodë prodhon disa variabla në mënyrë rastësore, të cilat i

transformon në skenare tregu dhe i aplikon në rivlerësimin e portofolit duke prodhuar një shpërndarje

të fitimeve dhe humbjeve.

Për të llogaritur VaR-in e një portofoli, proçedura është si më poshtë:

1. llogaritet vlera e portofolit duke përdorur vlerat e tregut të variblave të referencës;

2. simulohet variacioni i të gjithë parametrave kryesor të tregut;

3. përcaktohet vlera e çdo variabli duke përdorur vlerën e gjetur në pikën 2;

4. llogariten variacionet e vlerës së portofolit për secilin nga skenarët e simuluar;

5. rivlerësohet vlera e portofolit nëpërmjet të njëjtës proçedurë;

6. i zbritet vlerës së llogaritur në pikën 1, vlera e llogaritur në pikën 5 për të përcaktuar

ndryshimin e vlerës së portofolit;

7. duhet të përsëritet proçedura nga pika 2 në pikën 7 disa herë, në mënyrë që të marrim një

shpërndarje të ndryshimeve në vlerën e portofolit;

8. renditen rezultatet e përfituara në hapin e mëparshëm dhe përcaktohet VaR-i duke marrë

kuartilin që përfaqëson vlerën në rrezik.

Supozojmë sikur dëshirojmë të përcaktojmë VaR të një pozicioni mbi një aksion të caktuar.

Hapi i parë është zgjidhja e modelit që përshkruan çmimin e aksioneve me kalimin e kohës.

Për lehtësi supozojmë se çmimi i aksionit është i dhënë nga proçesi i mëposhtëm:

dpt = σdWt Ekuacioni 40


40

Ky ekuacion është funksion i një parametri të luhatshmërisë dhe të një variabli normal të

standardizuar Wt.. Duke përdorur lidhjen e mëposhtme dhe duke marrë një interval të vogël kohor,

mund të rishkruajmë ekuacionin në këtë mënyrë:

ttttt WptWpp 11 Ekuacioni 41

Tani duke përdorur shprehjen e mësipërme, mund të stimulohen ecuria e trendit të çmimeve në

intervalin kohor nga t për T duke zhvendosur përpara me një periudhë dhe duke përcaktuar rezultatin

për pt+1. Kjo shprehje mund të rishkruhet si:

)( 1111 tttttt WWpWpp Ekuacioni 42

Duke rishkruar këtë formulë mund të gjejmë ekuacionin për pt :

T

iitt Wpp

11

Ekuacioni 43

Duke simuluar numra rastësor, mund të futen në formulën e mësipërme një sërë vlerash për Wa , duke

arritur në përcaktimin e një vlere të mundshme për pt . Duke përsëritur këtë proçes disa herë, mund të

përfitohet një gamë të mundshme e çmimeve pt, shpërndarja e të cilave do të përputhet me

shpërndarjen e vërtetë të probabilitetit të vlerës së portofolit.

Në vijim llogaritja e Vlerës në Rrezik (VaR) dhe e menjëhershme.

Metoda Monte Karlo është metoda që ofron më shumë saktësi në përceptimin e rrezikut. Në këtë

punim përcakohet se shembujt janë tepër të vegjël për t’u konsideruar si shpërndarje normale dhe se

në rastet e shpërndarjeve leptokurtike, kemi nje impakt të lartë në saktësinë e parashikimit. Simulimi

Monte Karlo paraqet shumë përparësi, sepse është një instrument sasior fleksibël i cili lejon të

trajtojmë çdo pozicion financiar. Ky model nuk paraqet probleme me pozicionet jo-lineare, jo-

normale, dhe është modeli ideal për opsione ekzotike të cilat janë veçanërisht komplekse.

Gjithashtu, ky model mund të thjeshtohet duke rritur shpejtësinë dhe efikasitetin e llogaritjeve.

Kufizimet kryesore të kësaj metodë janë:

varësia e plotë e rezultateve nga modeli, dhe nga proçesi stokastik i përdorur.

kërkon investime të mëdha njerëzore dhe financiare,

rezulton të jetë një metodë jo-intuitive dhe vështirë e për t'u shpjeguar palëve të interesit.


41

Në fillim, Vlera në Rrezik (VaR) është zhvilluar si një metodologji që lejon matjen e rrezikut të

portofolit. Me kalimin e kohës, u bë e qartë se proçesi i VaR mund të përdoret jo vetëm për qëllime

të raportimit por edhe për menaxhimin e rrezikut. Një pyetje tipike e cila mund të lindë në rastin e

vlerësimit të qasjeve të ndryshme të VaR është: "Ç’farë pozicioni brenda portofolit duhet të ndryshojë

në mënyrë që Vlera në Rrezik (VaR) të ndryshojë në mënyrën më efektive të mundur"?

Ky është edhe qëllimi i instrumenteve VaR, të cilat janë:

1. VaR marzhinal,

2. VaR rritës

3. VaR i strukturuar.

2.1.12. VAR MARZHINAL

Kjo metodë përcakton ndjeshmërinë e VaR-it të portofolit ndaj rritjes së një njësie shtesë të një aktivi

të ri. Kjo njësi është e dobishme për investitorët për të drejtuar vendimet e tyre operative.

Le të supozojmë për shembull që investitori dëshiron një VaR të ulët në portofol dhe ka zgjedhur të

reduktojë të gjitha pozicionet me një shumë fikse prej 100 mijë euro. Investitori do të duhet të listojë

të gjitha numrat që korrespondojnë ndaj VaR marzhinal dhe të zgjedhin aktivin në korrespondencë të

të cilit ΔVaR është më i lartë. Supozojmë sikur kemi një portofol të përbërë nga n asete, të

numëruar nga 1 , ... j , n dhe të shtojme një njësi të aktivit i. Për të matur ndikimin në rrezikun e

portofolit mund të llogaritet derivati i variancës së portofolit ndaj peshës së investuar në asetin i , në

mënyrë që të jepet kontributi "marxhinal" në rrezik.

Nëse diferencohet formula 2.13, atëherë kemi:

ijj

n

i

n

jii

n

iiijj

n

i

n

jii

n

ii

1 1

2

1

2

1 1

2

1

22 2Ekuacioni 44

Dhe duke derivuar ekuacionin e mëposhtëm në lidhje me ωi përfitojmë:

),cov(2,cov22211,1

22

pij

n

ijiii

n

ijijjii

i

p RRRRR

Ekuacioni 45

për të llogaritur VaR është e nevojshme për të gjetur devijimin standard mesatar:

i

pp

i

p

2

2

Ekuacioni 46


42

Dhe duke zëvendesuar në këtë relacion, kemi:

P

Pi

i

P RR

),cov(

Ekuacioni 47

nga e cila është e mundur të nxjerrim një shprehje për të vlerësuar VaR-in marzhinal:

P

Pi

i

p

ii

RR

W

VaRVaR

),cov(

Ekuacioni 48

Formula e mësipërme ngjan me betën, e cila llogaritet në teorinë e CAPM e cila është e përcaktuar

në këtë mënyrë:

P

iip

P

Piip

P

ip

P

Pii

RR

222

),cov(Ekuacioni 49

Nëse përdoret një simbol matrice, duke përdorur formulën e variancës së portofolit (formula 2.9),mund të rishkruhet formula e mësipërme si:

Ti Ekuacioni 50

Dhe nga ajo mund të përfitohet një relacion ndërmjet betës dhe VaR-it marzhinal:

ipii W

VaRVaR )( Ekuacioni 51

2.1.13. VLERA NË RREZIK RRITËSE

Kjo metodë jep ndryshimin në VaR që kemi në rastin kur shtohet një aset i ri në portofol. Ndryshon

nga VaR-i marzhinal sepse ofron informacione mbi atë që ndodh me rrezikun, nga një rritje më e

madhe, në krahasim me atë që ndodh me VaR-in marzhinal. Supozojmë se duam të llogarisim VaR-

in e portofolit, ku VaRp është VaR-i i pozicionit fillestar i portofolit, dhe VaRp+a është ajo që kemi

duke shtuar një aset në portofolin tonë. VaR rritës në këtë rast është e dhënë nga:

IVaR = VaRp+a - VaRp Ekuacioni 52

Vlera në Rrezik (VaR) rritëse do të jetë:

a) pozitive nëse aseti kontribuon ndjeshëm ndaj rrezikut të portofolit,

b) negative kur kemi mbulim rreziku dhe

c) zero nëse rreziku është jo i rëndësishem.


43

2.1.14. VLERA NË RREZIK E STRUKTURUAR

Për një menaxhim më të saktë të rrezikut do të ishte e dobishme që të bëhej një destrukturim i rrezikut

të portofolit. Kjo nuk është e drejtpërdrejtë sepse luhatshmëria e portofolit është një funksion jolinear

i përbërësve të tij. VaR-i i strukturuar tregon së cili është ndryshimi i VaR-it të portofolit nëse

përbërësi i,i portofolit do të dis-investohej. Ajo është e përcaktuar si vijon:

iiiii VaRWVaRComVaR )( Ekuacioni 53

VaR i strukturuar është një njësi shtesë që merr parasysh edhe korrelacionet. Nëse matja është

negative9, ajo përbën një mbrojtje për pjesën tjetër të portofolit, anasjelltas, rrit rrezikun e portofolit.

2.2. VLERA NË RREZIK PËR INSTRUMENTAT MBI NORMAT E INTERESIT

Vlerësimi i normës së interesit presupozon një trajtim të diferencuar mbi bazat e klasave të

kohëzgjatjes së pozicioneve të portofolit, nëpërmjet peshimit të koefiçientëve të rrezikut, të cilët

duhen përcaktuar në mënyrë të përshtatshme.

Rreziku i përgjithshëm i portofolit, në pikëpamjen e vlerësimit të rrezikut të tregut, është kuptuar si

shuma e llogaritjes individuale të VaR, duke mos konsideruar efektin e korrelacionit midis

ekspozimeve të ndjeshme në pika të ndryshme të strukturës së maturimit të normave të tregut.

Analiza e këtyre aspekteve mund të trajtohet nga dy teknika:

1. Përfaqësimi i plotë i parametrave10;

2. Përfaqësimi i referencës11.

Për të kryer një vlerësim të rrezikut duhet që rreziku i normave të interesit të përfaqësohet në terma

të standartizuar. Nëse deshirojmë të aplikojme një analizë të tipit VaR, e cila konsideron

luhatshmërinë, është e nevojshme që secili vlerësim kohor të korrespondojë me statistikat e çmimeve

dhe të ndryshimeve të studiuara.

9 (Dowd, 1999)10 full parameters representation11 benchmarking representation


44

Amplituda e klasave në të cilat grumbullohen flukset financiare duhet të jenë të tilla që të replikojnë

në mënyrë të përshtatshme profilin e rrezikut të portofolit. Është e domosdoshme përcaktimi i afateve

kohore sipas segmentimit të flukseve të portofolit, duke përcaktuar klasat kohore në mënyrë që të

minimizohet niveli i përafrimit, ku flukset e arkës të replikojnë ekspozimin ndaj rrezikut të normës

së interesit.

Në rastin e përdorimit të instrumenteve derivative apo të aktiveve të indeksuar me parametra jo

standarde12 të normave të interesit, struktura e maturimit të flukseve të arkës është e ndryshme nga

ajo e aktiveve të portofolit. Në këtë rast duhet bërë një procedurë hartuese e cila duhet të përfshijë:

1. Llogaritjen e ndjeshmërisë së flukseve të arkës të çdo aktivi duke marrë parasysh ndryshimet

në vlerën e pozicioneve të kurbës së normave të interesit në maturim;

2. Vlerësimin kohor të saktë të indikatorëve të ndjeshmërisë në bazë të karakteristikave të

rrezikut;

3. Llogaritja e flukseve të arkës në skadencë të indikatorëve të ndjeshmërisë me qëllim që të

replikojnë në mënyrë perfekte rrezikun e aseteve.

1. Përfaqësimi i plotë i parametrave;

Llogaritja e VaR-it nëpërmjet kësaj metodologjie bëhet nëpërmjet përdorimit të koefiçientëve të

korrelacionit ndërmjet normave në korrespondencë të skadencave, që implikon nevojën për të

përfaqësuar çdo pozicion brenda intervaleve të caktuara kohore, të cilat më vonë do të replikohen

përmes flukseve të caktuara në afatet kohore të përafërta.

Në përcaktimin e pozicioneve duhet bërë një analizë për të siguruar që proçedura e hartimit të mbajë

karakteristikat në termat financiare dhe të rrezikut të pozicioneve:

a) Rreziku i pozicionit prezent në intervalin kohor, duhet të jetë i barabartë me atë të gjeneruar

nga transferimi i pozicionit në afatet e reja;

b) Vlera e tregut e flukseve të arkës referuar intervaleve kohore duhet të jetë e barabartë me atë

të flukseve të arkës të dhëna nga skadencat.

12 Këmbesë me maturim konstant, këmbesë e indeksuar


45

Duke marrë dy afate të përcaktuara dhe duket dashur të llogarisim pozicionin në maturim ti+k ,

luhatshmërinë e kthimeve dhe normat e tregut në skadencën ti dhe tj, sipas luhatshmërisë së

skadencave të çmimeve dhe pozicioneve, do të kemi:

iiii rDMv Ekuacioni 54

jjji rDMv Ekuacioni 55

Ku:

DM i dhe DMJ janë kohëzgjatja e modifikuar e flukseve ti dhe tj.

Kusht i barazisë midis rreziqeve kërkon që:

]t)1(t[)rreziku(t iiki rreziku Ekuacioni 56

Ku:

dhe )1( janë kuotat e pozicionit fillestar që kërkohet të adoptohet.

Kufiri i barazisë ndërmjet rreziqeve mund të shprehet sipas marrëdhënies së mëposhtme:

j,iki DD MM Ekuacioni 57

Ku:

termi i dytë është kohëzgjatja e modifikuar e i dhe j.

Pozicioni i ndërmjetëm është llogaritur duke konsideruar ponderimin e kohëzgjatjes relative:

kii PvMM

MMPv

ij

iki

DD

DD

Ekuacioni 58

kij

PvMM

MMPvj

ij

ki

DD

DD

Ekuacioni 59

Pasi të përcaktohet ekspozimi i normave të interesit në bazë të maturimit të portofolit mund të

vazhdohet në llogaritjen e VaR duke përdorur formulën e mëposhtme:

hkiMPvVaR ttttt D Ekuacioni 60

ku:

k = intervali i besueshmërisë

h = periudha e mbajtjes


46

Për të analizuar efektet e korrelacionit midis lëvizjeve të normave të interesit ndërmjet skadencave të

ndryshme, mund të ndërtohet një matricë variancë-kovariancë ndërmjet normave të interesit ndaj

skadencës dhe të llogaritetet VaR sipas formulës:

hkTTVaRt ' Ekuacioni 61

Në rastin kur analiza konsideron edhe pozicionin mbi normat e interesit për valuta të ndryshme,

metoda e përfaqësimit të plotë kërkon përcaktimin e një matrice mxn, ku:

m është numri i monedhave, dhe

n është numri i afateve.

2. Përfaqësimi i referencës.

Në analizën e mëparshme një aspekt i rëndësishëm është i dhënë nga vështirësia në ndërtimin e

matricave me dimensione të mëdha, problem i cili mund të zgjidhet duke përdorur përfaqësimin e

krahasimit. në këtë teknikë maturitetet e ndryshme transformohen në pozicione ekuivalente me atë

që i përket skadencës së aktivit të zgjedhur si referencë në tregun të cilit i përket, përmes marrëdhënies

së mëposhtme:

tB

tBt P

D

DP ,

Ekuacioni 62

ku:

është pozicioni i ndjeshmërisë së referencës në skadencën t;

tP është pozicioni relativ në skadencën t;

është kohëzgjatja e modifikuar;

BD është kohëzgjatja e titullit të referencës;

Për të gjëndur ekspozimin e referencës, pozicionet duhet të shumëzohen për koefiçientët e

korrelacionit ndërmjet lëvizjeve në normat e interesit të afateve të ndryshme të skadencës dhe të

ndryshimit relativ ndaj kësaj pike referencë:

BtBtBtE PP ,,,

Ekuacioni 63

ku:

është pozicioni referencë ekuivalent;

është pozicioni i ndjeshëm referencë;

është koefiçienti i korrelacionit midis normës së referuar ndaj skadencës t dhe asaj

relative ndaj skadencës së referencës.

BtP ,

tD

BtEP ,

BtP ,

Bt ,


47

Duke zëvendësuar 8.24, kemi:

BttB

tBt

E PD

DP ,,

Ekuacioni 64

Ky relacion na lejon të llogarisim pozicionet referencë ekuivalente në bazë të koefiçientave të

kohëzgjatjes së modifikuar të pozicionit t, të referencës dhe të koefiçientit të korrelacionit.

Llogaritja e VaR-it në këtë rast mund të bëhet nëpërmjet formulës së përgjithshme:

hkrDPVaR BBB

n

t

EBt

0

,

Ekuacioni 65

është pozicioni standard ekuivalent;

është kohëzgjatja e modifikuar e titullit referencë;

është koefiçienti i intervalit të besueshmërisë;

është periudha e mbajtjes;

është norma referencë;

është luhatshmëria e normës referencë.

BtEP ,

BD

k

h

Br

B


48

2.2.1. MODELIMI I OPSIONEVE MBI NORMËN E INTERESIT ME MODELET

EVOLUTIVE

Modelet bazë të përdorura për vlerësimin e opsioneve (Tavan, Opsione dysheme, Papijon) kanë disa

kufizime sepse ato supozojnë së shpërndarja e çmimit të obligacioneve, normës së interesit ose të një

variabli tjetër në të ardhmen është lognormale.

Sipas Heath, D., Jarrow R., Morton, A., (1992) këto modele nuk ofrojnë vlerësime për mënyrën së si

normat e interesit luhaten me kalimin e kohës, kështu që nuk mund të përdoren për vlerësimin e duhur

të derivateve të ndryshme mbi normat e interesit, siç mund të jetë rasti i këmbesave me amortizim të

indeksuar, ose të një opsioni amerikan mbi normat e interesit.

Për të kapërcyer këto probleme përdoren disa modele që përshkruajnë sjelljen probabiliste të të gjitha

normave të interesit, pra për të gjithë strukturën në afat.

Nëse struktura me afat e çmimeve të obligacioneve ka formën e mëposhtme:

)(),(),());(,(),( trTtBTtAeTtrtFTtp Ekuacioni 66

ku A (.) dhe B (.) janë funksione përcaktuese, atëherë modeli ka një strukturë me afat dhe mbetet për

të gjetur së ç’farë forme kanë A (.) dhe B (.) në varësi të supozimeve të modeleve të ndryshme, të

cilat varen nga zgjedhja e dhe e në dinamikat për llogaritjen e normës së interesit r. Nëse

supozojmë së vlera e parametrave e është e dhënë nga ekuacionet e mëposhtme:

)()(),( trtrt Ekuacioni 67

)()(),(2 trtrt Ekuacioni 68

Përfitojmë zgjidhjen e ekuacionit të çmimit në afat, ku A(.) dhe B(.) plotësojnë kriterin e mëposhtëm:

0),(

1),()(2

1),(),(),( 2

TTB

TtBtTtBTtTtBt Ekuacioni 69

0),(

),()(2

1),()(),( 2

TTA

TtBtTtBtBTtAt Ekuacioni 70

Ekuacioni i parë i sistemit jep vlerën e B (.) dhe nëpërmjet zgjidhjes së ekuacionit dhe duke marrë

integralin e funksionit për të përfituar A, arrijmë në:

duTuBuduTuBuBTtAT

t

T

t

),()(2

1),()(),( 2

Ekuacioni 71

Në vijim, do të paraqesim një përmbledhje e modeleve afinë me një faktor, të cilat janë modele që

bëjnë supozime rreth normën së interesit, nga e cila mund të përfitohet struktura në skadencë e


49

normave të interesit. Modelet kryesore ndryshojnë nëse konsiderojmë modelet e ekuilibrit ose

modelet e jo-arbitrazhit:

1. Modelet e Ekuilibrit:

1.1 Vasiçek;

1.2 Cox-Ingersoll-Ross;

2. Modelet e jo-arbitrazhit:

2.1 Ho-Lee;

2.2 Hull-White.

2.2.2. MODELET E EKUILIBRIT

Modelet e ekuilibrit bazohen në supozime mbi variablat ekonomikë, duke derivuar në këtë mënyrë

proçeset për normat e interesit afatshkurtër. Nëpërmjet këtyre modeleve mund të analizojmë efektet

që normat e interesit kanë mbi çmimet e opsioneve dhe të obligacioneve.

Norma e interesit afatshkurter “r”, shumë herë konsiderohet si kthimi i menjëhershëm, dhe i referohet

proçesit që kjo normë ndjek në një vend neutral ndaj rrezikut. Sipas këtij supozimi, në një periudhë

të shkurtër kohore në mes t dhe t + δt, kthimet e investitorëve janë rreth mesatares dhe për këtë arsye

vlera e normës së interesit në kohën t sjell një fitim të pritshëm në kohën t, e cila është e barabartë

me:

)(ˆ )(~T

tTr feE Ekuacioni 72

Ku:

r~ është mesatare e kthimeve në një interval kohor ndërmjet t dhe T, ndërsa;

E tregon vlerën e pritur në një kontekts në të cilin jemi neutral ndaj rrezikut.

Pas këtyre konsideratave, nëse marrim një obligacion zero kupon me një fitim të caktuar në periudhën

e fundit, atëherë çmimi i saj do të jepet nga funksioni i mëposhtëm:

)(ˆ),( )(~ tTreETtP Ekuacioni 73


50

Duke konsideruar një përbërje të vazhdueshme të normës së interesit në kohën t, atëherë kemi:

),(ln1

),( TtPtT

TtR

Ekuacioni 74

)(ˆln1

),( )(~ tTreEtT

TtR

Ekuacioni 75

Ekuacioni na lejon që të përfitojmë strukturën e normave të interesit në çdo kohë nga vlera e r, dhe

nën supozimet e neutralitetit ndaj rrezikut, mund të përfitohet proçesi bazë i strukturës.

Pasi të përcaktohet proçesi sipas të cilit r luhatet, atëherë jemi në gjëndje të përcaktojmë edhe kurbën

e obligacionit zero-kupon dhe luhatjet me kalimin e kohes. Në një model të ekuilibrit me një faktor,

në konsiderojmë vetëm një faktor pasigurie për të përcaktuar proçesin e normës afatshkurtër (short):

dWrdtrmdr )()( Ekuacioni 76

Ku:

Drift i menjëhershëm m dhe devijimi standard, s, supozohen se janë në funksion të r, por të

pavarur nga koha.

Një supozim i tillë me një faktor të vetëm të rrezikut nuk është kufizues, dhe nënkupton se për një

periudhë të shkurtër kohore kthimet lëvizin në të njëjtin drejtim, por nuk lëvizin me të njëjtën sasi.

Kurba e interesave zero-kupon mund të ndryshojë me kalimin e kohës.


51

2.2.3. MODELI I VASIÇEK

Sipas (Vasicek, 1977) dinamika e normës së interesit me kalimin e kohës është dhënë nga formula e

mëposhtme:

dWdtrbadr )( Ekuacioni 77

Ku a, b dhe σ janë konstante.

Përbërësi i parë prezanton konceptin e kthimit të mesatares, që do të thotë së norma afatshkurtër, do

të shkojë drejt periudhës afatgjatë me një shpejtësi a. Ky proçes mund të shpjegohet nëpërmjet

formulës:

dWradr )( Ekuacioni 78

Ku:

= b/a dhe "a" është shpejtësia e kthimit të mesatares, është mesatarja afatgjatë, është

luhatshmëria e kthimeve të kaluara dhe dWt, është përbërësi rastësor.

Parametrat e mësipërme janë konstante, dhe sapo të përcaktohet vlera e tyre, modeli arrin të gjenerojë

strukturën me afat të normave të interesit dhe luhatshmërinë e tyre. Në mënyrë të veçantë, ka dy raste:

nëse r > atëherë kemi difuzion13 negativ i cili është i dhënë nga ndryshim ndërmjet r- , ku

r ka tendence të bjerë;

nëse r < atëherë difuzioni është pozitiv dhe r ka tendencë të rritet;

Proçesi i kthimit të mesatares përreth b mund të përfundojë në vlera negative, si pasojë e drejtpërdrejtë

e zgjedhjes së difuzionit në ekuacionin e evolucionit të r(t).

Këto fenomene bëjnë që evolucioni i proçesit të mos jetë determinist. Nga modeli i Vasiçek

përfitojmë shprehjen për çmimin në afat të një obligacioni zero kupon që paguan zero në kohën T si

më poshtë:

)(),(),(),( trTtBTtAeTtp Ekuacioni 79

Ky relacion implikon se norma e interesit afatshkurtër përcakton kurbën e kthimeve në kohën t, ku

ekuacioni i normës së interesit r(t) është vlera e r në kohën t, e tillë që:

13 Procesi i difuzionit është zgjidhja e një ekuacioni diferencial stokastik


52

)(11

),( tTaea

TtB

a

TtB

a

abtTTtBTtA

4

),()(),(exp),(

22

22

2

Ekuacioni 80

duke përdorur ekuacionin 3.2 në kemi:

)(),(1

),(ln1

),( trTtBtT

TtAtT

TtR

Ekuacioni 81

që do të thotë se sapo të caktohen a, b, dhe , struktura në afat R(t) është një funksion linear i cili

është i varur nga norma e interesit afatshkurtër r(t).

Grafiku 1: Ecuria e çmimit të obligacionit me norma të ndryshme interesi sipas modelit të Vasiçek.

Burimi: (Vasicek, 1977)

Procesi mund të thjeshtëzohet në studimin e momenteve të proçesit të vlerësimit të ecurisë së

ardhshme të normave të interesit. Në fakt, në qoftë së caktojmë:

btrX t )(

Atëherë kemi:

dWdtaXdr t

Dhe zgjidhja e proçesit jepet nga:

t

statatata dWeeeberr

00 1

Ekuacioni 82

Ku dy kushtet e para përfaqësojnë proçesin me:

tata eberrE 1][ 0 Ekuacioni 83

ndërsa ndryshimi është i dhënë nga:

a

erVar

ta

2

1][ 2 Ekuacioni 84

0

0.09

00,250,5

0,751

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Maturiteti

Modeli i Vasicek (Çmimi i Obligacionit)0,75-10,5-0,750,25-0,50-0,25

Norma e Interesit


53

2.2.4. MODELI I COX, INGERSOLL DHE ROSS

Sipas Cox, Ingersoll dhe Ross, (1985) mund të përfitojmë çmimin e një obligacioni për ta krahasuar

atë me çmimin e tregut, duke perfituar te gjithë ato raste kur çmimi i titullit nuk është në vlerën e

duhur. Ky model futet në kategorinë e modeleve të ekuilibrit ekonomik të përgjithshëm të

çmimeve. Modeli njëfaktorial CIR supozon se:

1. Dinamika e proçesit të kthimi të menjëhershëm r ndjek një proçes i cili përshkruhet nga

ekuacioni diferencial stokastik i mëposhtëm:

dWrdtrr )(d Ekuacioni 85

Ku:

, σ >0 e r(t)>= 0,

është shpejtësia e rregullimit të normës së interesit r (t) e cila ka tendencë drejt

vlerës së saj të pritshme në periudhë afatgjatë ,

r është koefiçienti difuzionit të proçesit stokastik,

dW është një proçes i Wiener me mesatare zero dhe variancë të barabartë me dt.

2. Kthimi i menjëhershëm i pritur nga obligacioni për çdo maturim është i barabartë me normën

e interesit r, plus një prim ndaj rrezikut14, ku:

B

Brr r

B

dBE

Ekuacioni 86

Ku është çmimi i tregut i rrezikut dhe e rB/B është elasticiteti i çmimit të

obligacionit ndaj r.

Nëse atëherë modeli merr parasysh faktin se kur kthimi i menjëhershëm (norma afatshkurtër)

ka tendencë drejt një vlere të caktuar afatgjatë (kthimi i mesatares).

14 Hipoteza mbi pritshmërinë locale (Local Expectations Hypothesis)

0


54

Në këtë rast kemi të bëjmë me model njëfaktorial ku struktura në afat është e shpjeguar nga një

variabël i vetëm i përfaqësuar nga norma afatshkurtër r, e cila është heteroscedastike, sepse

luhatshmëria e "r" ndryshon me variacionin e nivelit të kthimit të menjëhershëm r.

Avantazhi i këtij modeli mund të shpjegohet edhe nga numri i kufizuar i parametrave që duhen

vlerësuar, dhe nga fakti së normat e interesit në këtë model nuk janë asnjëherë

negative. Disavantazhet e modelit mund të përmbledhen në kufizimet e supozimeve bazë, dhe në

korrelacion e përsosur ndërmjet normave të interesit.

Grafiku 2: Ecuria i normës së interesit sipas modelit CIR me një faktor

Burimi: përpunim i autorit

Nën supozimin e funksionimit të përsosur të tregut, në modelin e CIR çmimi i obligacionit është i

barabartë me atë të modelit Vasiçek, duke treguar se struktura në afat e normave të interesit është

dhënë nga funksioni në vijim:

rTtBeTtATtP ),(),(),( Ekuacioni 87

Megjithatë, funksioni A(t,T) dhe B(t,T) është i ndryshëm:

2/2

)(

]2/))[((

02)1)((

2)(

ab

tT

tTa

ea

etTA

Ekuacioni 88

2)1)((

2),(

)(

]2/))[((

tT

tTa

ea

eTtB

Ekuacioni 89

Ku:22 2 a .


55

Duhet konsideruar fakti nëse marrim një periudhë s, ku (s>t), atëherë shpërndarja e kthimeve të

r(s) është një shpërndarje ki-katror e cila nuk është e përqendruar në vlerën e pritshme dhe në

variancën e dhënë nga ekuacioni i mëposhtëm:

)()()( tskt ersrE

2)(2

)(2)(2

12

)()( tsktsktsk

t ek

eek

trsrVar

Ekuacioni 90

Vlera e pritshme e r(s) është e barabartë me atë që kemi në modelin Vasiçek, ndërsa shprehja e

variancës është më komplekse. Rreziku bazë i një titulli i cili parashikon pagesën e një kuponi, mund

të shprehet si mesatare e ponderuar e rreziqeve bazë të obligacioneve të skontuara në afate maturimi

në data të ndryshme, duke marrë si pesha, vlerat aktuale të pagesave:

cP

cPG

cP

cP

B

B rr)(

Ekuacioni 91

Kjo masë e rrezikut për obligacionet që paguajnë kupon mund të shprehet në njësi kohore, dhe në

këtë rast quhet “kohëzgjatje stokastike” dhe është e barabartë me maturimin e obligacionit të skontuar

me të njëjtën normë rreziku:

2

1

/1

/1ln

[

1

BB

BB

r

r

Ekuacioni 92


56

2.2.5. MODEL I BLACK

Aplikimi i modelit të (Black, F., Derman, E., Toy, W., 1990) mund të jetë i dobishëm, sepse mund të

aplikohet për derivativët mbi normat e interesit dhe është i njohur si modeli i Black.

Formulat mund të aplikohen për të vlerësuar opsionet që kanë për bazë normat e interesit, çmimin e

një obligacioni, apo diferencën ndëmjet dy normave të interesit. Normat r është r* janë normat kupon

zero dhe përdoren për të aktualizuar llogarite në bazë të strukturës së normave fillestare. Modeli

shpjegon kur llogaritet vlera përfundimtare e një opsioni duke supozuar se ata janë stokastike, ku:

F çmimi në të ardhmen i variablit V në skadencën T,

P (t,T) është çmimi në kohën t i një obligacioni kupon zero;

K është çmimi i ushtrimit të opsionit;

r është norma kupon zero për maturimin T;

është luhatshmëria e çmimit F;

T data e skadimit të opsionit;

VT është çmimi i çastit në kohën T;

FT çmimi në të ardhmen në kohën T;

Duke përdorur modelin e Black për vlerësimin e një opsioni, duhen bëre supozimet e mëposhtme:

Çmimi në të ardhmen i instrumentit bazë është i barabartë me çmimin në të ardhmen (normat

jo-stokastike), ose 0)( FVE T ;

Normat e interesit janë konstante dhe për këtë arsye nuk janë stokastike;

Luhatshmëria është konstante me kalimin e kohës;

Vlera e pritshme e TV është 0F .

Çmimi i çastit TV ka një shpërndarje lognormale TVln , më devijim standard T ;

Në supozimin e neutralitetit ndaj rrezikut, ),( TtPc është një martingale.


57

Modeli konsideron së pagesat e vlerës përfundimtare të opsionit ndodhin në një kohë të ndryshme

nga T, dhe llogaritet në bazë të vlerës që normat e interesit merr në kohën T, ku pagesa është shtyrë

në kohën T* në vend të T. Vlera e pritshme e opsionit në rastin e neutralitetit të rrezikut, është e dhënë

nga formula e mëposhtme:

)()()( 21 dNKdNVE T Ekuacioni 93

ku )( TVE është vlera e pritshme e referencës bazë dhe duke përdorur vetitë e martingalitetit, kemi

që:

)(),(),(

0TT

T CETTP

CE

TtP

c

Ekuacioni 94

Meqënësë 0)( FVE TV dhe duke zëvendësuar në formulat e mësipërme, kemi:

)()(),( 2100 dNKdNFTTPc Ekuacioni 95

ku:

T

TKFd

2/)/ln( 20

1

Ekuacioni 96

TdT

TKFd

1

20

22/)/ln(


58

KAPITULLI 3

3. BANKAT DHE KRITERET E KAPITALIZIMIT

Në këtë kapitull do të trajtohet ecuria e kritereve të përcaktuara nga rregullorja ndërkombëtare e Basel,

duke përcaktuar në mënyrë të qartë detyrimet në rregulloret e metodologjisë së vlerës në rrezik si dhe

trajtimin që i duhet bërë rrezikut në bazë të kësaj rregulloreje. Gjithashtu, do të analizohet secili model

nga pikëpamja e eficiencës në trajtimin e rreziqeve duke aplikuar edhe modelet e stres testeve në

bashkërëndim me metodologjinë e Vlerës në Rrezik.

3.1. AKORDI I BASEL

Krizat e sistemit bankar ndërkombëtar në vitet 70-80, detyruan organet monitoruese të sistemit bankar

të koordinonin aktivitetin e monitorimit, duke adoptuar një metodologji të përbashkët në mënyrë që

të parashikoheshin krizat e ardhshme, në mënyrë që të siguronin stabilitetin e sektorit bankar.

Sipas BIS (2006) ulja e vazhdueshme e kapitalizimit ndër vite të bankave, erdhi si rrjedhoje e 2

shkaqeve si më poshtë:

• Bankat vazhdonin të rrisnin rrezikun e portofolit të aktiveve në mënyre që të rrisnin përfitimet;

• Por, gjithashtu nuk po ndërmerrnin edhe një rritje të kapitalizimit, për shkak të rrezikut më të

madh që ato po merrnin përsipër (pra, nuk po konsideronin rrezikun real të portofolit të tyre).

Metodologjia e përdorur i lejon organet monitoruese të parashikonin krizat e sistemit me qëllim

kryesor:

• Garantimin e stabilitetit të sistemit bankar dhe të ndërmjetësve financiarë si dhe;

• Llogaritjen e tipologjive të ndryshme të rreziqeve që një bankë mund të ndërmarrë gjatë

aktivitetit të saj;

Sistemi i monitorimit bazohej në një sistem kontrolli, zbatimi i të cilit limitonte rrezikun e

ndërmjetësve financiarë dhe siguronte likuiditetin dhe aftësinë paguese, por gjithsesi i lejonte bankave

një autonomi më të madhe në menaxhimin e aktivitetit të tyre.

Në këtë mënyrë u vendos që bankat duhej të mbanin një kapital të caktuar, i cili e lejonte bankën të

përballonte një situatë krize dhe në këtë mënyrë e detyronte atë të limitonte rrezikun e tepërt.

Komiteti i Baselit për monitorimin bankar, përcaktoi për hërë të parë kriteret për kapitalizimin

minimal të detyrueshëm të bankave që operonin në nivel ndërkombëtar për menaxhimin e rrezikut të

aktivitetit kreditues.

Aspekti kryesor i kësaj rregulloreje ishte përforcimi i aftësisë paguese të sistemit bankar

ndërkombëtar me synim kryesor promovimin e tregut financiar. Objektivi kryesor i kësaj rregulloreje


59

ishte krijimi i një normative nëpërmjet së cilës të garantohej konkurrenca në sektorin bankar

nëpërmjet adoptimit të disa kritereve standarte të kapitalit që bankat duhet të mbanin15.

Kapitali i përshtatshëm që bankat duhet të mbajnë, bazohet në përllogaritjen e disa koefiçientëve

pasurorë minimal që duhet të plotësohen në mënyrë që të vlerësohej aftësia paguese e bankave dhe

eleminimi i rrezikut të tepërt të ndërmarrë nga ato. Pra, u krijua një lidhje direkte ndërmjet rreziqeve

të ndërmarra nga banka dhe kapitalit disponibël që ajo bankë duhej të mbante.

Pra, qëllimet kryesore të rregullores ishin:

rritja e shkallës së kapitalizimit të bankave të cilat vepronin në rang ndërkombëtar;

përcaktimi i një mënyre standarte nëpërmjet së cilës banka duhej të llogariste kapitalin e

detyrueshëm për mbrojtjen ndaj rreziqeve bankare;

Koefiçienti i kapitalit minimal llogaritej nëpërmjet kësaj formule:PV ≥ 8% ∗ ∑ ∗ Ekuacioni 97

Ku:

• PV: kapitali nën vëzhgim nga autoritetet monitoruese të tregut;

• RWi: Ponderimi i aktivit “i” ndaj rrezikut;

• Ai: Aktivi numër “i”.

Kapitali që banka duhet të mbajë është i dhënë nga:

Raporti i kapitalit nën vëzhgim dhe shumës së çdo aktivi të bankës (investimi), i cili

ponderohet me një indikator që shpreh faktorin e rrezikshmërisë (potenciale) së këtij

investimi (ose e thënë ndryshe është një indikator i cili jep rrezikun e mospërmbushjes së

detyrimeve nga ana e subjektit të kredituar nga banka);

Ky raport quhet edhe koefiçient i aftësisë paguese dhe duhet të jetë më i madh së 8 % (ose

i barabartë).

15 Faza e përcaktimit të rregullave të lojës


60

Indikatori i ponderimit varet nga karakteristikat e aftësisë paguese të subjektit të kredituar, të

garancive që ai ka lënë si kolateral për mbarëvajtjen e raportit, dhe të rrezikut të kredisë që është

prezent në një raport kreditues. Në bazë të këtyre kritereve, aktivet (investimet) ndahen në 4 kategori

kryesore, dhe secila prej tyre do t’i aplikohet një koefiçient i aftësisë paguese:

Kategoritë janë të emërtuara si më poshtë:

• Pa rrezik (0 %) – të gjitha investimet që bëjnë pjesë në këtë kategori konsiderohen si pa

rrezik dhe indikatori i ponderimit është i barabarte me 0 % (pra, për këtë kategori nuk duhet

të mbajë kapital në dispozicion);

• Rrezik i ulët (20 %) – investime drejt bankave ose institucioneve të cilat kanë rrezik të ulët;

• Rrezik mesatar (50 %) – kemi një rritje të rrezikut të mospagesës së individit të kredituar;

• Rrezik Maksimal (100%)

Ndarja ndërmjet këtyre kategorive realizohet në bazë të 3 kritereve:

1. Shkallës së likuiditetit të portofolit të bankës (tituj, huatë dhe titujt e sektorit të pasurivë të

paluajtshme);

2. Natyrën e klientëve debitorë (qeveritë qendrore, bankat qendrore);

3. Pozicionit gjeografik të rezidencës: Shtete brenda ose jashtë OSCE (organizatës për kooperim

dhe zhvillimin ekonomik).

Tabela 1: Koeficientët e ponderimit në rregulloren e Basel 1

Burimi: BCBS (2004)

Ponderimi 0% Ponderimi 20% Ponderimi 50% Ponderimi 100%

Kredi ndaj BQ dhe

qeverive të vendeve

që bëjnë pjesë në

OSCE.

Tituj të shtetit të

emetuara nga

qeveritë dhe vendet

e OSCE

Kreditë ndaj bankave të

zhvillimit.

Kredi ndaj bankave jashtë

OSCE.

Kredi ndaj enteve publike

të vendeve OCSE

Kredi me një limit kohor

1 vjeçar

Hua të

garantuara nga

hipoteka mbi

pasuri të

patundshme

Kredi ndaj firmave të

sektorit privat

Pjesëmarrje në firma

private

Kredi ndaj bankave

qëndrore dhe vendeve jasht

ë OSCE

Investime fikse


61

Problemet e skemës së kapitalit të përshtatshëm në rregulloren e Basel 1, mund të përcaktohen si

më poshtë:

• Konsideron vetëm rrezikun e kredisë;

• Merita e kredisë së një subjekti, përcaktohet në bazë të koefiçientave të ponderimit të aktiveve

bankare, por kjo nuk ishte e mjaftueshme sepse i jepet i njëjti koefiçient bankave, firmave ose

shteteve sovrane të cilat kanë një shkallë rrezikshmërie të ndryshme.

• Diversifikimi i portofolit injorohet në mënyrë konstante sepse i njëjti koefiçient i kapitalit i

aplikohet të gjitha bankave edhe pse ato kanë në portofolet e tyre kredi të cilat janë të

ndryshme nga njëra-tjetra.

• Nuk përqendrohet në politikat e mbulimit të rrezikut.

3.2. AKORDI BASEL 2

Duke konsideruar problemet në rregulloren e mëparshme, komiteti i Baselit në vitin 1999 modifikoi

rregulloren e kapitalit duke ndryshuar kriteret e mëparshme. Sipas BCBS (2004) skema e re ndahet

në 3 shtylla kryesore të cilat kanë të njëjtën rëndësi dhe janë të pavarura ndërmjet njëra-tjetrës dhe

janë:

• Shtylla e 1: Kriteret i kapitalizimit minimal

• Shtylla e 2: Kontrolli Kujdesor

• Shtylla e 3: Disiplinimi i Tregut

Shtylla e 1: Kriteret e Kapitalizimit Minimal

Përcakton disa kritere të reja për llogaritjen e kapitalit të përshtatshëm që një bankë duhet të mbajë

gjatë ushtrimit të aktivitetit të saj, dhe duhet të jetë më sensibël ndaj rrezikut efektiv, ndaj së cilës

është i ekspozuar portofoli i një banke. Kriteret e reja përmblidhen si më poshtë:

• Kriteret e kapitalizimit komplesiv që një bankë e caktuar duhet të përmbushë nuk

përqëndrohen vetëm në trajtimin e rrezikut të kredisë, por përfshijnë rrezikun operativ si dhe

rrezikun e tregut;

• Koefiçientët e ponderimit modifikohen tërësisht;

• Trajtimi i rrezikut të tregut nuk ndryshon;

• Kriteret që i përkasin rrezikut operativ janë të përcaktuara për herë të parë.


62

Shtylla e 2: Kontrolli Kujdesor

Shtylla e dytë bazohet në disa kritere të cilat detyrojnë bankën që të përpilojë një relacion aktiv me

institucionet monitoruese, ku duhet t’i informojë mbi cilësinë e sistemeve të kontrollit të rreziqeve të

adoptuara nga banka, në mënyrë që të lejojnë institucionet monitoruese të ndërhyjnë në situata

emergjence dhe të korrigjojnë situatat të cilat mund të çojnë në ç’ekuilibër të të gjithë sistemit bankar.

Në këtë rast autoriteti monitorues vendos për kapitalin e përshtatshëm që çdo bankë duhet të mbajë,

dhe në raste të caktuara mund t’i kërkojë edhe një rritje të kapitalit.

Shtylla e 3: Disiplinimi i Tregut

Me anë të disiplinimit të tregut, institucionet monitoruese garantojnë furnizimin e informacioneve të

detajuara në mënyrë që të informojnë publikun në mënyrë korrekte nëpërmjet publikimit të

informacioneve të detajuara në raport me:

• Proçeset e përdorura nga banka për menaxhimin dhe kontrollin e rreziqeve me qëllim që tregu

të jetë i aftë të vlerësojë në mënyrë sa më korrekte rrezikun efektiv të bankave;

• Ofrimin e informacioneve publike të cilat mund të përdoren më vonë për të shprehur një

vlerësim cilësor dhe sasior për operacionet e ndërmarra nga bankat, si dhe t’i ofrojë klientëve

dhe investitorëve, informacione shtesë për përmirësimin;

• Transparencë e cila ka si qëllim vlerësimin sa më korrekt nga ana e investitorëve.

Duke konsidëruar fazën e parë, kriteri i kapitalizimit të një bankë llogaritet me anë të kësaj formule:PV ≥ RP + RP + 8% ∗ ∑ ∗ Ekuacioni 98

Ku:

RPMR: Kapitalizimi i kërkuara për mbrojtjen ndaj rrezikut të tregut;

RPRO: Kapitalizimi i kërkuara për mbrojtjen ndaj rrezikut operativ;

RWiA: Totali i aktiveve të ponderuara për rrezikun e kredisë;


63

Sipas BCBS (2006) një mundësi e parashikuar nga rregullorja e Basel 2 është përcaktimi i kritereve

të ponderimit të cilat mund të bazohen në:

Indikatorë të jashtëm (shoqëri vlerësimi): të dhënë nga një shoqëri e jashtme e specializuar;

Indikatorë të brendshëm: të adoptuar nga bankat për të llogaritur besueshmërinë e portofolit

të kredive të tyre;

Në rastin e rrezikut të kredisë, metologjia për përcaktimin e rrezikut të kredisë mund të ndahet sipas

skëmës së mëposhtme:

Figurë 1: Trajtim i rrezikut të kredisë me metodën standarde dhe me indiktorë të brëndshëm

Burimi: (BCBS, 2004)

Në metodën standard për përcaktimin e rrezikut të kredisë, kriteret e ponderimit të rrezikut vazhdojnë

të bëhen në bazë të kategorive të përcaktuara si në rastin e rregullores së mëparshme (shtete sovrane,

banka, biznese private), por me disa modifikime cilësore:

Ponderimi i rrezikut jepet nga indikatori i vlerësimit që i bëhet çdo subjekti të kredituar, nga

një institucion i kualifikuar për vlerësimin e kredisë;

Termi i “kualifikuar” shërben për të treguar ato institucione të cilat për t’u konsideruar si të

tilla duhet të plotësojnë disa kërkesa si:

Të jenë të pavarur;

Diponibilitet ndërkombëtar i të dhënave;

Transparencë në metodologjinë e aplikuar;

Kredibilitet në vlerësimet e tyre.

RREZIKU I

Metoda Vleresim me indikator te

IRB IRB


64

Ndryshimet në metodën standarde:

Për shtete sovrane që bëjnë pjesë në OSCE eleminohet ponderimi në korsinë preferenciale;

Kur kemi të bëjmë me Banka, kemi të parashikuar 2 opsione si dhe autoriteti monitorues mund

të vendosë së në cilën kategori mund të klasifikojë bankat;

Për kreditimin e sektorit privat në vend të ponderimit uniform me 100% janë të parashikuara

4 klasa të cilat varen nga vlerësimi i jashtëm i këtyre firmave dhe për ato për të cilat nuk kanë

një vlerësim, atëherë mbetet ponderimi uniform me 100%.

Tabela 2: Indikatoret e Vleresimit ne Basel 2

Standard

& Poor’s

Nga

AAA në

AA-

Nga

A+ në

A-

Nga

BB+ në

BBB-

Nga B+

në BB-

Nga

B+ në

B-

< B-

Pa

vlerësimMoody’s Nga

Aaa në

Aa3

Nga A1

në A3

Nga

Baa1 në

Baa3

Nga

Ba1 në

Ba3

Nga

B1 në

B3

< B3

Entet

Sovrane

0 20% 50% 100% 100% 150% 100%

Bankat:

Opsioni i 1

Opsioni i 2

20%

20%

50%

50%

100%

50%

100%

100%

100%

100%

150%

150%

100%

Firmat

private

20% 50% 100% 100% 150% 150% 100%

Burimi: (BCBS, 2004)

Rreziku i kredisë: Vlerësimi me indikatorë

Indikatori i vlerësimit paraqet kapacitetin e një debitori për të përmbushur në mënyrë të shpejtë

detyrimet që rrjedhin nga një kontratë. Ky indikator mund t’i caktohet subjektit të kredituar (ose që

kërkon të kreditohet) nëpërmjet përdorimit të indikatorëve të brendshëm dhe atyre të jashtëm.

Ndryshimet në përdorimin e indikatorëve të brendshëm ose të jashtëm përmblidhen në 2 faktorë:

1. Natyrën e subjektit të vlerësuar si dhe

2. Disponibilitetin e të dhënave informative;


65

Sipas rregullores së FSA 2006), për të përcaktuar indikatorin e aftësisë paguese të bankave, duhet

realizuar një:

Vlerësim Cilësor i cili bazohet në ekzaminimin e situatës ekonomike-financiare, si aktuale,

ashtu edhe të ardhshme të një subjekti dhe të sektorit ku ai operon;

Vlerësim Sasior me anë të cilit banka:

Analizon cilësinë e sektorit të menaxhimit;

Efiçiencë në sektorin prodhues të firmës;

Pozicionin e firmës në treg;

Vlerësimin e ecurisë së firmës;

Bazohet në informacione që rrjedhin nga evolucioni i raportit kreditor/debitor.

Figurë 2: Vlerësim i rrezikut të kredisë në Basel 2

Burimi: (CEBS, 2006)

Ndryshimi kryesor në rastin kur përdorim indikatorët bazë ose të avanzuar është së në rastin e parë,

2 indikatorët janë të dhëna nga institucionet monitoruese, kurse në rastin e dytë është vetë banka e

cila duhet t’i përcaktojë (CEBS, 2006).

Problemet e rregullores së Basel 2 mund të përmblidhen si më poshtë:

1. Një variacion i vlerësimit nga ana e subjekteve të jashtme transformohet direkt në një

variacion në kapitalin e detyrueshëm që banka duhet të mbajë në dispozicion. Kjo gjë ka

efekte periodike, si dhe amplifikon efektet e sistemit ekonomik.

2. Në rast të një reçesioni ekonomik, koefiçientët e mospagimit të kredive do të rriten, dhe kjo

ka si pasojë kryesore shtrëngimin e kreditimit të bankavë (i jep kredi vetëm atyre

individeve/subjekteve të cilat kanë indikatorë vlerësimi të lartë).

3 Terma kryesore

PD: Probabiliteti ifalimetimit

LGD: Shuma e Humburnë rastin e falimentimit

EAD: Ekspozimimaksimal në rast të

falimentimit të subjektit

Bazë: Jepen ngaautoritetet monitoruese

Avancuar: Llogariten ngavetë Banka


66

3. Në rastin e një ekspansioni ekonomik bankat do të rrisin tej mase ofertën për kreditim duke i

dhënë kredi edhe individëve me një rrezik të lartë (vlerësimi i ulët).

Aktualisht, Banka e Shqipërisë po asistohet nga Banka Qëndrore e Italisë për plotësimin e rregullores

së kapitalit të përshtatshëm. (Raport Vjetor i Mbikëqyrjes, 2016)

Grafiku 3: Ecuria e kapitalit rregullator16 ndaj aktiveve të ponderuara me rrezik (në %)

Burimi: Banka e Shqipërisë

Grafiku 4: Kapitali rregullator kundrejt aktiveve të ponderuara me rrezikun

Burimi: (Bank Of Albania, 2016)

16 Burimi: Banka e Shqipërisë, raporti vjetor i mbikëqyrjes, 2015

14,00%

14,50%

15,00%

15,50%

16,00%

16,50%

17,00%

17,50%

18,00%

18,50%

2010/ IV

2011/ IV

2012/ II

2012/ III

2012/ IV

2013/ I

2013/ IV

2014/ IV

2015/ IV

2016/ I

2016/ II

2016/ III

Kapitali rregullator ndaj aktiveve të ponderuarame rrezik (në %)

0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

Kapitali rregullator(mln lekë)

Aktive te ponderuarame rrezik


67

Grafiku 5: Ecuria e kapitalit rregullator17 në vite


Grafiku 6: Aktive te ponderuara me rrezik

Burimi (Bank of Albania, Raport Vjetor Mbikëqyrjes, 2015)


0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

160.000

2010/ IV

2011/ IV

2012/ II

2012/ III

2012/ IV

2013/ I

2013/ IV

2014/ IV

2015/ IV

2016/ I

2016/ II

2016/ III

Kapitali rregullator (mln lekë)

0

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

700.000

800.000

900.000

1.000.000

2010/ IV

2011/ IV

2012/ II

2012/ III

2012/ IV

2013/ I

2013/ IV

2014/ IV

2015/ IV

2016/ I

2016/ II

2016/ III

Aktive te ponderuara me rrezik


68

Grafiku 7: Kapitali rregullator18 ndaj aktiveve të ponderuara me rrezik


3.3. AKORDI I RI I BASELIT: BASEL 3

Banka e Shqiperise në rregulloren e kapitalit të përshtatshëm aplikon një kriter kapitalizimi tepër

strikt që arrin në 12%. Arsyetimi bazë i këtij rregulli konsiderohet si vlerë e shtuar për përballimin e

situatave të rrezikut të mundshëm në sektorin bankar, por nuk duhet harruar se mbajtja e kapitaleve

të tepërta vendos bankën përballë një situate bllokimi të kreditit, e cila është një pikë shumë e debatuar

në rregulloren e mëparshme të Basel 2.

Sipas (BCBS (2011) bashkësia e re e rregullave te propozuara ne Basel 3 për mbikëqyrjen bankare,

rrjedhin si përgjigje e krizës së fundit financiare.

Rregullat e reja, të cilat u konsultuan gjerësisht me industrinë bankare, kanë hyrë në fuqi në fillim të

vitit 2013, por gjithsesi është parashikuar një periudhë e gjatë kalimtare deri në 01.01.2019 për të

favorizuar një rregullim gradual të strategjive operative të sektorit bankar, duke shmangur në këtë

mënyrë ndikimin negativ në rimëkëmbjen ekonomike.

Objektivi kryesor i ndjekur në këtë reformë është parandalimi i marrjes së tepruar të rrezikut nga

operatorët, duke bërë që sistemi financiar të jetë më solid, dhe duke krijuar një terren loje më të

qendrueshëm. Në këtë rregullore janë parashikuar një bashkësi masash vetëm për ndërmjetësit

financiarë që mund të rënditen si më poshtë:


8,40%

8,60%

8,80%

9,00%

9,20%

9,40%

9,60%

9,80%

10,00%

10,20%

10,40%

2013 / IV 2014 / IV 2015 / IV 2016 / I 2016 / II 2016 / III

Kapitali rregullator ndaj aktiveve të ponderuara me rrezik (në%)


69

1. Futja e standardeve minimale të likuiditetit;

2. Përkufizimi i kapitalit rregullator, së bashku me vendosjen e kërkesave me të larta për

kapital;

3. Mbulimi më i mirë i rrezikut të tregut dhe rrezikut të palës tjetër;

4. Kontrolli mbi nivelin e levës financiare;

5. Masa kundërciklike për të reduktuar efektin e zbatimit të rregullave të kujdesshme.

Futja e standardeve minimale të likuiditetit

1. Rregulli 1: Indeksi i mbulimit të likuiditetit:Aktivet likuide të cilësisë së lartëRrjedhja e mjeteve monetare neto në 30 ditë ≥ 100%Ajo kërkon që bankat të mbajnë një gjëndje të burimeve financiare likuide e cila lejon operatorin

financiar për të kapërcyer një periudhë të rrjedhjes së theksuar të fondeve për një periudhë 30 ditore,

pa pasur nevojë të ndërhyjë në tregje ose të rifinancohet pranë Bankës Qendrore (BCBS, 2013).

2. Rregulli i 2: Indeksi i mbulimit të fondeve të qëndrueshme:Burime të qëndrueshme në dispozicionBurimet e qëndrueshme të kërkuar (vendosjet) ≥ 100%Burimet e financimit të qendrueshëm duhet të financojnë aktivet më pak likuide, dhe do të rritet

financimi afatmesëm dhe afatgjatë. Me anë të këtij rregulli shmanget efekti i rënies së likuiditetit, në

përfundim të periudhës 1 mujore që do të ishte krijuar duke mbajtur rregullin vetëm në periudhën

afatshkurtër.


70

3. Përkufizimi i ri i kapitalit rregullator

Konfirmohet funksioni i kapitalit si mjeti kryesor për të garantuar stabilitetin e ndërmjetësve

financiarë. Nivele të mjaftueshme të kapitalit dhe me cilësi më të lartë të cilat do të rrisin kapacitetin

e bankave për t’u përballuar me humbje dhe për t’u siguruar se ndërmjetësit janë në gjendje të

përfitojnë nga oportunitetet e rritjes, si dhe duke ofruar kredidhënie për familjet dhe operatorët

ekonomikë, edhe në momentet e vështira.

Në këtë rregullore parashikohen kërkesa më të rrepta përsa i përket cilësisë së aseteve, dhe nuk

ndryshon kërkesa e kapitalit të ponderuar me rrezikun në nivelin e 8%, ndërsa kemi një rritje të

indeksit të dhënë nga:Aksione të zakonshme + fitimi i pashpërndarë = 4.5%si dhe të:Pasuria Bazë (aksione të zakonshme + instrumente të tjerë financiarë) = 6%Grafiku 8: Ecuria e kapitalit rregullator19, niveli bazë ndaj aktiveve të ponderuara me rrezikun


4. Mbulimi më i mirë i rrezikut të tregut dhe rrezikut të palës tjetër (counterparty risk)

Komiteti i Bazelit ka propozuar disa ndryshime me qëllim për të rritur kapacitetin e kërkesës të

kapitalit për të kapur rrezikun e tregut dhe të palës tjetër, në mënyrë që të shmanget një nënvlerësim


12,50%

13,00%

13,50%

14,00%

14,50%

15,00%

2013 / IV 2014 / IV 2015 / IV 2016 / I 2016 / II 2016 / III

Kapitali rregullator Niveli 1 (Baze) ndaj aktiveve teponderuara me rrezikun


71

i rrezikut efektiv që i përket aktivitetit të transformimit të kredisë në instrumente financiare

komplekse si dhe në aktivitetet e tregtimit të titujve.

Rregullat e reja parashikojnë që parametrat kryesorë në llogaritjen e kritereve, siç është Vlera në

Rrezik dhe korrelacioni ndërmjet aktiveve, të llogariten duke marrë parasysh rastet e stres testit.

5. Kontrolli mbi nivelin e levës financiare

Në rregulloren e re parashikohet një instrument i ri, i cili nuk varet nga modelet statistikore

komplekse, dhe ndalon që bankat të arrijnë nivele të larta të huamarrjes. Në këtë rast është përcaktuar

një kriter kapitali minimal (Pasuria Bazë) që duhet mbajtur nga bankat kundrejt totalit të aktiveve të

paponderuara ndaj rrezikut, i cili përcaktohet në mënyrë të tillë që të kapin të gjitha aktivet e bankës

(brenda dhe jashtë bilancit) dhe të jetë neutral kundrejt rregullave të ndryshme kontabël.

Tabela 3: Pasuria Bazë dhe shtesë

Basel: Pasuria bazë (TIER 1):

• Bëjnë pjesë të gjithë elementët cilësorë të pasurisë si kapitali i derdhur, rezervat

dhe instrumentat inovativ të kapitalit.

• Instrumentat inovativ të kapitalit mund të llogariten brenda një limiti prej 15% të

shumes totale të vlerës së këtyre instrumente

Pasuria shtesë (TIER 2 dhe TIER 3):

• Bëjnë pjesë instrumentet financiare hibride të pasurisë dhe të pasiveve.

• Pasuria shtesë lejohet deri në vlerën e pasurisë bazë.

• Pasivet janë të lejuara brenda një limiti prej 50% të pasurisë bazë.


72

Masa kundërciklike janë të finalizuara për të kundërshtuar efektin e prociklicitetit20 të rregullores

kujdesore sipas së cilës bankat duhet të mbajnë burime kapitali më të larta sesa ato minimale BCBS

(2011).

Masa e ndërmarra parashikojnë se:

1. Bankat duhet të mbajnë një sasi kapitali mbi minimumin rregullator, i barabartë me 2,5 për

qind të aksioneve të zakonshme në raport me asetet e rrezikshme,

2. Masë e dytë e cila konsiston në futjen e një mekanizmi shtesë, i cili detyron bankat të sigurojnë

burime kapitali në rastet e rritjes së tepërt të kreditimit.

Basel 3: Pasojat e Rregullores

Qasja e Bazel 3 është e thjeshtë: të gjitha operacionet që banka kryen (shitje të letrave me

vlerë, kredidhënie) sjellin sipërmarrje të rrezikut, duke sjellë edhe humbje të mundshme.

Sa më i lartë të jetë rreziku i sipërmarrë, aq më i lartë është edhe rreziku i humbjeve. Për këtë

arsye sasia e fondeve që bankat duhet të lënë mënjanë për t’u mbrojtur, duhet të jetë më i lartë

dhe fondet nuk mund të përdoren në asnjë mënyrë.

Në krahasim me marrëveshjet e mëparshme të Bazelit, dispozitat e reja sjellin një efekt të

pasigurt për ekonominë, sepse rrisin kapitalin që ndërmjetësit duhet të mbajnë mënjanë për të

garantuar sigurinë.

Kjo do të sjellë një rritje të shpenzimeve për bankat duke sjellë një rritje të kostove dhe të

interesave në huadhënien bankare.

Kompanitë të cilat kërkojnë kredi do të vlerësohen në mënyrë më cilësore sesa më parë, si dhe

indikatorët e vlerësimit duhet të jenë gjithnjë e më të kujdesshëm kundrejt sasisë së fondeve

të kredituara, kostove si dhe kushteve mbi të cilat duhen dhënë këto fonde.

20 Efekti Buffer


73

3.4. VEPRIMTARIA BANKARE DHE RREZIKU NE SEKTORIN BANKAR

Në bazë të ligjit nr.9662 “për Bankat në Republikën e Shqipërisë”, në nenin 54, bankat mund të

ofrojnë:

a) Të gjitha format e kredidhënies, kredinë konsumatore si dhe kredinë hipotekore;

b) Factoring-un dhe financimin e transaksioneve të tregtueshme;

c) Qiranë financiare;

d) Të gjitha shërbimet e pagesave dhe të transferimit të parave, duke përfshirë kartat e kreditit

dhe të debitit, çeqet e udhëtarit, çeqet bankare dhe kartat e pagesës;

e) Ofrimin e garancive dhe marrjen e angazhimeve;

f) Tregtimin për llogari të saj ose për llogari të klientëve, qoftë dhe në një këmbim valutor, në

një treg të vetorganizuar (OTC) ose ndryshe, si më poshtë:

i. Këmbim valutor,

ii. Instrumente të tregut të parasë (çeqe, dëftesa, çertifikata të depozitave etj.),

iii. Produkte opsionale (instrumente opsionale), duke përfshirë, midis të tjerave, kontrata

të së ardhmes (futures) dhe kontrata me opsione (options),

iv. Instrumente të këmbimeve valutore dhe instrumente për vlerësimin e normës së

interesit, duke përfshirë këtu produkte të tilla, si marrëveshje këmbesë dhe

marrëveshje që përcaktojnë vlerën e interesit në të ardhmen,

v. Letra me vlerë të transferueshme,

vi. Instrumente të tjera të negociueshme dhe aktive financiare, duke përfshirë veprimet

me arin,

vii. Pjesëmarrjen në emetimin e të gjitha llojeve të letrave me vlerë, duke përfshirë

nënshkrimin dhe vendosjen si agjent (si publik, ashtu edhe privat) dhe kryerjen e

shërbimeve lidhur me këto emetime;

g) Ndërmjetësimin për transaksionet monetare të mëposhtme:

i. Administrimin e aktiveve të tilla, si administrimi i parave dhe i portofolit, administrimi

I fondeve, marrja në kujdestari, shërbimet depozituese dhe të besimit,

ii. Shërbimin për kompensimin dhe shlyerjen e pagesave të aktiveve financiare, duke

përfshirë letrat me vlerë, produktet opsionale dhe instrumente të tjera të

negociueshme,

iii. Sigurimin dhe transferimin e informacionit financiar;

h) Shërbimet këshilluese, ndërmjetëse dhe shërbime të tjera ndihmëse, duke përfshirë referencën

e kredisë dhe të analizës, kërkimin dhe këshillimin në lidhje me investimet dhe portofolin, si

dhe këshillimin mbi blerjet e mbi strategjinë dhe ristrukturimin e shoqërive.


74

Korniza e Grupit të rrezikut përfshin temat në vijim:

Terminologjia kryesore e Rrezikut

Rreziku i Menaxhimit

Filozofia e rrezikut

Parimet udhëzuese

Përkufizimet e rrezikut

Rreziku është i lidhur me ngjarjet. Këto ngjarje janë të pasigurta dhe kanë aftësinë për të ndikuar në

realizimin e objektivave të organizatës.

Sipas Jorion (2001) banka përcakton rrezikun si: “humbja potenciale që mund të rrjedhin për shkak

të ngjarjeve të pasigurta". Nga kjo pikëpamje rreziku mund të realizohet në dy anë. Menaxherët

përgjëgjës duhet të analizojnë rastet në të cilat kemi fitime më të larta sesa parashikimi, të cilat janë

krijuar nga një sipërmarrje e lartë e rrezikut. Pra, nga pikëpamja e bankës humbjet janë në afat të

shkurtër, ndërsa rreziku shpesh ka një horizont më të gjatë kohor.

Rreziqet janë klasifikuar në shtatë kategoritë e mëposhtme në varësi të natyrës së tyre:

Rreziku i Kredisë,

Rreziku Ligjor,

Rreziku i Likuiditetit,

Rreziku i Tregut,

Rreziku Operacional,

Rreziku i Reputacionit,

Rreziku Strategjik ose i Biznesit.

Edhe pse këto kategori të rrezikut janë të ndara, ata janë ngushtësisht të ndërlidhura si rezultat i

marrëdhënieve shkakësore që ekzistojnë ndërmjet këtyre elementëve.

Zakonisht ngjarjet e rrezikut operacional kanë një ndikim më të fortë në kategoritë e tjera të rrezikut.

Marrëdhëniet shkakësore që ekzistojnë ndërmjet kategorive të ndryshme të rrezikut janë treguar në

figurën e mëposhtme.


75

Figurë 3: Marrëdhëniet shkakësore ndërmjet kategorive të ndryshme të rrezikut


Shembuj të marrëdhënive shkakësore mund të përmblidhen si më poshtë:

Për shkak të një mosfunksionim të proçesit të miratimit të kredisë, e cila bie në kategorine e

rrezikut operacional, niveli i rrezikut të kredisë mund të tejkalojë nivelet e dëshiruara.

Për shkak të monitorimit të pamjaftueshëm nga zyra e brendshme e monitorimit, i cili bie nën

kategorine e rrezikut operacional, një lëvizje e padëshirueshme në çmimet e tregut mund të

mos përceptohet duke krijuar rrezikun e tregut.

Gabimet në kontrollin e ligjshmërisë, të cilat janë nën rrezik operacional, mund të sjellin

rreziqe ligjore dhe të reputacionit.

Rrezik Reputacional

RrezikLikuiditeti

RrezikTregu

RrezikKredie Rrezik

Ligjor

Strategjik/BiznesiVerifikimi i

Ngjarjes


76

3.4.1. MENAXHIMI I RREZIKUT

Menaxhimi i rrezikut është një proçes ku menaxheri përpiqet të kufizoje efektin e rrezikut me anë të

parandalimit, të kontrollit dhe riparimit.

Përbërësit kryesorë të menaxhimit të rrezikut janë proçedurat e kontrollit. Sipas BCBS (2010)

proçedurat e kontrollit të rrezikut mund të nënkuptohen si: “Të gjitha masat e ndërmarra të cilat

mundësojnë menaxhimin nga ana e bankës për të kufizuar pasojat negative që rrjedhin nga ngjarjet e

pasigurta, të cilat mund të ndikojnë negativisht në realizimin e objektivave të Bankës"

Shembuj të proçedurave të kontrollit të rrezikut janë:

Politikat e brendshme

Proçedurat

Sistemet e kontrollit

Vlerësimi

Këshilli drejtues në bankë përcakton strategjinë e filozofisë së rrezikut dhe politikat e monitorimit të

cilat mbikëqyrien nga ana e Bordit Mbikëqyrës.

Politikat dhe planet e reja të biznesit të përgatitura nga bordi analizohen për të kuptuar ndryshimet

thelbësore që mund të sjellin në profilet e rrezikut ekzistuese dhe tek ato që duhet të miratohen në

mënyrë specifike.

Tabela 4: Përmbledhje e detyrave dhe organeve të kontrollit në menaxhimin e rrezikut te tregut

Emri i Autoritetit Detyrat

Komiteti i rrezikut Merret me miratimin e politikave, delegimin e

autoritetetit, transaksionet/ekspozimet,

mbikëqyrjen e kreditit, të tregut

Grupi i menaxhimit të rrezikut operacional Merret me politikat, standardet, mbikëqyrjen

dhe administrimin e rrezikut operacional

Grupi i menaxhimit të Aktiveve dhe

Pasiveve (ALCO)

Merret me politikën dhe kufizimet e vendosura

mbi normën e interesit dhe monedhës dhe të

pozicionet e likuiditetit.

Burimi: (MUN, 2015)


77

3.5. GRUPI I MENAXHIMIT TË RREZIKUT

Grupi i menaxhimit të rrezikut (GMR) është përgjegjës për menaxhimin e rrezikut të kreditit,

operacioneve, tregut, sociale dhe rrezikut mjedisor. Ky organ në zyrën qëndrore ka rolin kryesor në

përcaktimin e politikës së rrezikut, cilësisë së portofolit dhe përcaktimit të standardeve të rrezikut

brenda bankës. BCBS, (2010)

Funksionet e menaxhimit të rrezikut në bankë janë të fuqizuar nga GMR, në mënyrë që të lejojnë

njësinë që ndërmerr transaksionet të bazohet në profilin e rrezikut.

Struktura grupit të menaxhimit të rrezikut:

Figurë 4: Diagrama e funksionimit të menaxhimit të rrezikut


Bordi iMenaxhimit

Grupi iBurimeveNjerezore

Rreziku iKredise

Rreziku iTregut

RrezikuOperacional

Negocimi iPortofolit

Sherbimi iKeshillimitte Rrezikut

ShefiOperacional

Grupi izhvillimit teqendrueshe

m

Kryetari i Rrezikut për:Njesite e Biznesit

NJ.B Europe

NJ.B SHBA

NJ.B Amerike

Grupi i Menaxhimit tëRrezikut


78

Strukturat e menaxhimit të rrezikut janë të fokusuara në:

Menaxhimi i rrezikut me bazë të gjerë,

Menaxhimi Global i portofolit,

Politikat globale të rrezikut,

Shqyrtimi i transaksioneve me vlerë të lartë,

Gropi i raportimit dhe kontrollit,

Miratimi i produkteve të reja.

Qendra e rrezikut luan një rol kryesor në përcaktimin e praktikave më të mira për menaxhimin e

rrezikut në të gjithë bankën dhe pajtueshmërinë me kërkesat e enteve rregullatore, të cilat janë

gjithmonë e në rritje.

.

3.5.1. GRUPI I MENAXHIMIT TË AKTIVEVE DHE PASIVEVE

Funksioni kryesor i këtij grupi është mbështetja në proçesin e menaxhimit të aktiveve dhe pasiveve,

si dhe përmirësimi i cilësisë së vendim marrjes në grupin ALCO.

Përgjegjësitë specifike të GALM përfshijnë:

Mbështetjen e ALM,

Menaxhim i kapitalit të grupit,

Menaxhimi i portofolit ALCO në emër dhe llogari të Grupit ALCO,

Formulimin e politikave në lidhje me rrezikun e normës së interesit dhe rrezikun e likuiditetit,

Shqyrtimin e propozimeve për veprime në lidhje me veprime që i përkasin normave të interesit

dhe menaxhimit të likuiditeteve të paraqitura për aprovim.


79

3.5.2. FILOZOFIA E RREZIKUT

Filozofia e rrezikut bankar përcaktohet në përputhje me zbatimin e kritereve për pranimin,

monitorimin, kontrollin dhe menaxhimin e rrezikut. Qëllimi i filozofisë është krijimi i vlerës për

aksionarët, duke siguruar se banka do t’i përmbahet këtyre koncepteve:

Rreziku i Ndërgjegjësimit

Rreziqet identifikohen, kuptohen, dhe maten në të gjitha nivelet e organizatës.

Përcaktimi i rrezikut të pranueshëm

Rreziku i pranueshëm nga institucioni duhet të jetë brënda nivelit të tolerancës së përcaktuar nga

Këshilli Drejtues, në përputhje me Strategjinë e Bankës, duke u bazuar në burimet e kufizuara të

kapitalit, të ardhurat e qëndrueshme dhe në mirëmbajtjen e vlerësimin e aftësisë paguese të dëshiruar

për Bankën.

Qartësia dhe transparenca

Vendimet e rrezikut duhet të jenë të qarta dhe në përputhje me objektivat strategjike të biznesit.

Kthimi nga Rreziku

Një nga veprimet kryesore të bankës është të ndërmarrë dhe të menaxhojë rreziqet. Vendimet e

rrezikut të bankës duhet të bazohen mbi vendimmarrje të duhura rrezik-kthim.

3.6. PARIMET UDHËZUESE

Parimet udhëzuese duhet të shërbejnë si një interpretim praktik i koncepteve të përshkruara në

filozofinë e rrezikut të bankës. Këto parime zbatohen në njësinë qendrore të bankës dhe filialet e saj,

si dhe duhet të mbulojnë të gjitha llojet e rrezikut, duke përfshirë edhe rrezikun e kredisë, tregut,

operacional, likuiditetin, ligjor, reputacional dhe të biznesit.

Përgjegjësia dhe Pronësia

Banka është përgjegjëse për rreziqet që ndërmerr dhe për pasojat që lindin nga operacionet e

tyre. Banka nxit ndërgjegjësimin ndaj rrezikut dhe siguron se vendimet e ndërmarra janë në përputhje

me rregulloren e autoriteteve monitoruese të tregut.


80

Centralizimi dhe Agregimi

Grupi i Menaxhimit të rrezikut duhet të përcaktojë parametrat e portofolit, politikat dhe proçedurat të

cilat duhet të jenë të bazuara në Strategjinë e Grupit dhe të përcaktojnë tolerancën kundrejt rrezikut

të përcaktuar në këshillin drejtues.

Në mënyrë të ngjashme, ekspozimi ndaj rrezikut duhet të agregohet në nivelin më të lartë drejtues,

për të matur ndërveprimin dhe ndikimin e rreziqeve të ndryshme, për të ndihmuar proçesin e alokimit

të kapitalit, dhe për të siguruar zbatimin e detyrimeve të përcaktuara nga rregullatorët e tregut,

aksionerët, agjencitë e vlerësimit të aftësisë paguese dhe aktorët e tjerë të përfshirë.

Autoriteti dhe Delegimi i kompetencave

Korniza për menaxhimin e rrezikut i delegohet Grupit të Menaxhimit të Rrezikut të bankës në

përputhje me Kartën e rrezikut dhe politikat e përcaktuara nga Grupi i Komitetit të Rrezikut.

Këto veprime ndërmerren në emër të Këshillit Drejtues.

Grupi i Menaxhimit të Rrezikut, së bashku me Bordin përcaktojnë fushën e veprimit të rreziqeve,

menaxhimin, rolin dhe përgjegjësinë në zbatimin dhe matjen e tyre, raportimin dhe monitorimin e

sistemeve të kontrollit.

Parimi i kontrollit të dyfishte21

Vendim marrjet për rrezikun duhet të ndërmerren nga të paktën dy persona të autorizuar. Megjithatë,

ky parim nuk vlen për operacionet e kreditimit, të cilat mbështeten në vendimmarrje mbi baza

statistikore.

Pavarësia dhe Mbikëqyrja

Grupi i Menaxhimit të Rrezikut ruan pavarësinë e saj nga funksionet e negocimit të portofolit të

tregtueshëm dhe ka përgjegjësi për sigurimin, raportimin e përshtatshëm, monitorimin dhe zbatimin

e proçedurave.

21 Four Eyes Principle


81

3.7. PËRKUFIZIMET E RREZIKUT

3.7.1. RREZIKU I KREDISË

Rreziku i kredisë është i përcaktuar si rreziku që pala tjetër nuk e përmbush detyrimin e tij kontraktual

ose përkeqësimi i aftësisë paguese të një subjekti.

Nënkategoritë e rrezikut të kredisë mund të përfshihen në:

Rreziku i palës tjetër: Rreziku që një palë tjetër të mos i përmbushë detyrimet kontraktuale ndaj

bankës, duke përfshirë:

Rrezikun sovran: Rreziku i palës tjetër në lidhje me një entitet sovran, pavarësisht monedhës

së konsideruar.

Rreziku i rregullimit: Rreziku që pala tjetër të falimentojë gjatë një transaksioni, kur vlera i

është paguar palës tjetër, por pala tjetër ende nuk ka bërë asnjë veprim me bankën.

Rreziku i kredisë së subjektit emetues: Rreziku që vlera e një instrumenti të zvogëlohet për shkak

të përkeqësimit të cilësisë së emetuesit (përkeqësimi në vlerësimin e kredisë të emetuesit).

Rreziku i përqëndrimit: Rreziku që rrjedh nga diversifikimi i pamjaftueshëm i një portofoli (në një

industri, në një rajon), ose marrëdhënia me një palë të veçantë.

Rreziku i vendit: Ekspozimi i një banke agregate ndaj rrezikut të një vendi, duke përfshirë

ekspozimin ndërkufitar, ekspozimi sovran, ekspozimin kreditues ndaj bankave të tjera, konsumatorët,

dhe rrezikun e korporatave ndaj një vendi tjetër. Rreziku i vendit përfshin edhe:

Rrezikun ndërkufitar: Rreziku që rrjedh nga vështirësia për të transferuar fondet në valutë

të huaj nga një vend i caktuar si rezultat i një veprimi nga ana e autoriteteve të vendit, ose si

rezultat i ngjarjeve të tjera.

Rrezikun makro-ekonomik: Rreziku i përkeqësimit të situatës makro-ekonomike e cila do

të ndikojë negativisht cilësinë e aseteve ose në rentabilitetin e biznesit (rreziku që vjen nga

debitorët kolektivë).


82

3.7.2. RREZIKU LIGJOR

Rreziku ligjor është përcaktuar si rreziku i mos-përputhjes së praktikave që aplikon banka me ligjet,

rregulloret dhe praktikat e përcaktuara. Rreziku juridik mund të përfshijë edhe rreziqet që vijnë nga

vështirësia e zbatimit të kontratës, ose për shkak se përmbajtja e kontratës nuk pasqyron saktësisht

qëllimet e bankës.

Nën kategoritë e rrezikut ligjor janë:

Rreziku i Papajtueshmërisë Ligjore: Rreziku i mos-përputhjes me ligjet, rregullat,

rregulloret dhe praktikat e përcaktuara.

Rreziku i Dokumentacionit: Rreziku që detyrimet ndaj Bankës nuk mund të zbatohen për

shkak se:

Dokumentacioni ligjor mund të jetë i pasaktë ose jo i plotë;

Palët nuk janë të autorizuara për të kryer një transaksion;

Përmbajtja e dokumentacionit dështon për të pasqyruar qëllimet e sakta të bankës.

3.7.3. RREZIKU I LIKUIDITETIT

Rreziku i likuiditetit përcaktohet si rreziku aktual ose i mundshëm që të ardhurat dhe kapitali që

rrjedhin nga paaftësia e një banke për të përmbushur detyrimet e saja kur ato maturohen, pa pësuar

humbje të papranueshme.

Rreziku i likuiditetit rrjedh nga:

Paaftësia për të menaxhuar rëniet e paplanifikuara apo ndryshimet në burimet e financimit;

Pamundësia për të kuptuar ndryshimet në kushtet e tregut që rrjedhin nga paaftësia në

likuidimin e aseteve në mënyrë të shpejtë dhe me humbje minimale në vlerë.

Ky rrezik është i lidhur me ndryshimet në:

Çmimet e likuiditetit;

Luhatshmërinë e çmimeve të likuiditetit.


83

3.7.4. RREZIKU I TREGUT

Rreziku i tregut është i përcaktuar si rreziku që lëvizjet në çmimet e instrumentave të tregut financiar

do të ndryshojnë vlerën e portofolit të tregtueshëm të bankës.

Rreziku i tregut është përcaktuar më tej si një rrezik aktual ose i mundshëm që të ardhurat dhe kapitali

të ulen nga lëvizjet e pafavorshme të çmimeve të obligacioneve, çmimet e instrumentave të huasë,

çmimet e të mirave dhe luhatjet jo të favorshme të kursit të këmbimit që influencojnë portofolin e

tregtueshëm të bankës. Ky rrezik vjen nga krijimi i tregut, tregtimi, dhe pozicionet e ndërmarra në

obligacione, letra me vlerë, monedhave, mallrave, dhe instrumenteve derivative mbi obligacionet,

letra me vlerë, monedhat dhe të mirat.

Rreziku i tregut mund të kategorizohet në:

Rrezik tregu i përgjithshëm

Rrezik tregu specifik

3.7.5. RREZIKU OPERACIONAL

Rreziku operacional përkufizohet si rreziku i humbjeve që mund të rrjedhin si rezultat i proçeseve të

brendshme të papërshtatshme, të dështuara, të sjelljes njerëzore ose nga ngjarjet e jashtme.

3.7.6. RREZIKU I REPUTACIONIT

Banka përcakton rrezikun e reputacionit si një rrezik që vjen nga opinioni publik negativ,

pamvarësisht nëse ky mendim është i bazuar në fakte apo thjesht në perceptimin e publikut.

Ky rrezik mund të rrjedhën nga:

Veprimet dhe sjellja e organizatës ose stafit të saj, në shitjen e produkteve, në ofrimin e

shërbimeve ose në bashkëveprimin me grupet e interesit, e cila përbën rrezik të drejtpërdrejtë.

Veprimet dhe sjellja e aktorëve të jashtëm, e cila përbën rrezikun indirekt.

3.7.7. RREZIKU STRATEGJIK/BIZNESIT

Ky rrezik është i përcaktuar si rreziku që rrjedh nga zbatimi i një strategjie të papërshtatshme ose nga

ndryshimet në klimen e biznesit.


84

KAPITULLI 4

Në këtë kapitull do të trajtohen tipologjitë e ndryshme të kontratave të këmbesave duke u ndaluar në

kategorinë e këmbesave mbi normën e interesit që janë objekt i këtij punimi.

4. TIPOLOGJITË KRYESORE TË KËMBESAVE PËR MENAXHIMIN E RREZIKUT

Sipas (James, J., and N. Webber., 2000; Wilmot, 2000) këmbesat janë marrëveshje kontraktuale midis

dy kompanive për të shkëmbyer pagesa (flukse të mjeteve monetare), ose për të likuiduar diferencën

midis dy shumave të cilat ankorohen me një normë reference, në periudha të ardhshme kohore, sipas

disa rregullave të caktuara, ose e thënë ndryshe sipas një formule të paracaktuara. Kjo tipologji

kontratë mund të përdoret si një instrument mbulimi por edhe si një instrument spekullimi.

Sipas Das (1994) këmbesat mund të konsiderohen edhe si portofole të kontratave të ardhshme. Tregu

për këmbesat është rritur në mënyrë të konsiderueshme në vitet e fundit, dhe tani këmbesat janë

kontrata, vlera nominale e të cilave tejkalon qindra miliarda dollarë.

Këto kontrata në fillim janë përdorur për shkëmbimin e pasurive të patundshme ose mallrave, por me

kalimin e viteve janë spostuar në tregun financiar duke i bërë të aplikueshme edhe për vlerat

financiare, të tilla si norma e interesit apo kurset e këmbimit të monedhave.

Pyetja e parë që lind duke analizuar teorinë e kontratës së këmbesës është ajo që ka të bëjë me arsyen

për të cilën palët janë të interesuara të nënshkruajnë një kontratë të tillë.

Për të bërë një vlerësim të kontratës duhen marrë parasysh përparësitë krahasuese që ofrojnë këto

kontrata. Arsyeja kryesore e këtyre përparësive është një situate joefiçiente që mund të krijohet në

tregun e kapitalit, për arsye se një subjekt në varësi të vlerësimit të tij, i nënshtrohet kushteve të

ndryshme të normave të interesit.

Në përmbledhje, një kompani që ka akses në tregun e kapitalit përballet me norma interesi të

ndryshme në varësi të kredisë që dëshiron të përfitojë, qoftë një kredi me një normë fikse interesi ose

me normë të ndryshueshme. Një kontratë me normë të ndryshueshme lejon përshtatjen me

ndryshimin e kushteve të tregut. Duke marrë parasysh këto konsiderata, një operator i cili hyn në

tregun e kapitalit përballet me interesa fikse dhe të ndryshueshme, dhe është e mundur që duke u

përballur me një operator tjetër të dalin mundësi të favorshme për të dy palët.


85

Një qasje për vlerësimin e kontratave të këmbesave mund të jepet duke ndjekur hapat e mëposhtëm:

1. Faza e parë: duhet të konsiderojmë teknikat e vlerësimit financiar të dobishme për llogaritjen

e kurbës22 së normave të interesit, të normave të interesit zero kupon (ose par) të cilat

llogariten për vlerësimin e strukturave të veçanta të kontratave të këmbesave.

Tabela 5: Ecuria e normave te interesit dhe normave te kembesave

Burimi: Reuters

2. Faza e dytë ka të bëjë me vlerësimin, nëse kriteret janë të zbatueshme apo jo për flukset

monetare (cash flow) ose për strukturat e ndryshme në raport me strukturat e ndryshme të

këmbesave, ku futen këmbesat e normës së interesit dhe këmbesat e kursit të këmbimit.

3. Faza e tretë ka të bëjë me vlerësimin dhe identifikimin e parimeve të vlerësimit të cilat do të

përdoren për të vlerësuar ndikimin e variacionit ndërmjet strukturave të përgjithme të

kontratave të këmbesave dhe atyre specifike.

22 Per llogaritjen e kurbes se kthimeve metodologjite me te perdorura jane: Modeli Bradley-Crane; Elliot-Echols, ose funksioni i La guerre.

Scadenze Bid Ask

Euribor 1m 2,13Euribor 3m 2,27Euribor 6m 2,41Euribor 12m 2,60Irs 1,5Y 2,692 2,692Irs 2Y 2,796 2,796Irs 3Y 2,904 2,905Irs 4Y 3,030 3,035Irs 5Y 3,127 3,127Irs 6Y 3,213 3,217Irs 7Y 3,294 3,294Irs 8Y 3,372 3,372Irs 9Y 3,445 3,445Irs 10Y 3,510 3,510Irs 12Y 3,616 3,620Irs 15Y 3,738 3,738Irs 20Y 3,851 3,856Irs 25Y 3,912 3,912Irs 30Y 3,932 3,932Irs 40Y 3,929 3,964Irs 50Y 3,931 3,967


86

Sipas (Jarrow, 1996) kategoritë kryesore të këmbesave, edhe pse ka kontrata të ndryshme që i

përshtaten më mirë nevojave të tregut, mund të listohen si më poshtë:

Këmbesë mbi normat e interesit (IRS), është një kontratë që parashikon një shkëmbimi

periodik midis dy operatorëve, të flukseve monetare me natyrën e interesit të cilat llogariten

mbi bazën e një kapitali bazë.

Këmbesat mbi kursin e këmbimit: është një kontratë që përfshin shkëmbimin e principalit dhe

të interesit në një monedhe me principalin dhe interesin e një monedhe tjetër (principali i

njëjtë). Kjo kontratë ishte projektuar për të anashkaluar problemet e kontrollit të kursit të

këmbimit.

Këmbesa norma të ndryshueshme, një këmbesë në të cilën dy palët shkëmbejnë flukse të

normave të interesit të dyja variabël, të cilat negociohen në tregje të ndryshme

monetare. Nëpërmjet kësaj kontrate operatori kërkon të ndërrojë strukturën e normës së

interesit, duke e kaluar nga një indeksim në një tjetër, i cili gjithashtu është i ndryshueshëm,

për të përfituar një avantazh nga pikëpamja e zvogëlimit të rrezikut dhe kostos së huasë.

Këmbesa kthim total: Kjo kontratë bazohet në një shkëmbim ndërmjet palëve ku norma fikse

e interesit është e bazuar në kthimin e një instrumenti me të ardhura fikse i cili ka një afat më

të gjatë së kontrata e këmbesës.

Këmbesë diferencial fiks interesi: mund të përshkruhet si diferenca ndërmjet një norme të

negociuar fikse të një këmbimi, ku diferenca është e përcaktuar nga karakteristikat e tregut të

synuar dhe nga vlera e kreditorit.

Këmbesë Variancë: Një lloj këmbese ku pagesa është e lidhur me variancën dhe jo me

luhatshmërinë. Si pasojë, pagesa do të rritet me rritjen e normave të interesit dhe jo me rritjen

e luhatshmërisë.

Këmbesë mbi moskthimin e kredisë (CDS): është një këmbesë e projektuar për të transferuar

rrezikun e këmbimit të një instrumenti me të ardhura fikse ndërmjet palëve. Blerësi përfiton

mbrojtjen e kredisë, ndërsa shitësi i kontratës garanton vlerën e produktit. Duke bërë këtë,

rreziku i mospagesës i transferohet shitësit të këmbesës.


87

Këmbesë pa shkëmbim shumash (NDS): është një kontratë e cila në maturim nuk parashikon

shkëmbimin e vërtetë të dy valutave, por vetëm shkëmbimin e diferencave të kursit të

këmbimit të shprehura në një monedhë të fortë.

Këmbesë e luhatshme: është një kontratë e cila ka për bazë luhatshmërinë e një produkti të

caktuar.

Këmbesë mbi të mirat bazë: kjo kontratë parashikon se flukset e shkëmbyera varen nga çmimi

i një produkti bazë të tregtueshëm. Ky shkëmbim lejon operatorët për të fiskuar çmimin e një

malli të caktuar, për një sasi dhe me një afat kohor të caktuar.

Këmbesë e amortizueshme: janë këmbesa, kapitali i të cilave zvogëlohet me kalimin e kohës.

Këmbesë me afat fleksibël: janë kontrata në të cilat njëra palë ka mundësinë për të zgjatur

afatin e kontratës, ose për ta ndërprerë më përpara mbarimit të afatit.

Këmbesë e indeksuar e amortizueshme: në këtë rast kapitali bazë i kontratës reduktohet në

bazë të ndryshimit të një norme të ndryshueshme interesi.

Këmbesë mbi aksionet: parashikon shkëmbimin e një fluksi të caktuar të interesit, që mund të

jepet nga dividentët ose nga një indeks i veçantë i aksioneve, kundrejt një normë fikse ose të

ndryshueshme.

Këmbesa me kupon zero: është një shkëmbim në të cilën një palë bën një pagesë me një premje

të vetme në vend të bëjë pagesa gjatë gjithë afatit të këmbesës, dhe në përgjithësi kjo pagesë

e vetme bëhet në maturim të këmbesës. Nga njëra anë kemi pagesën e një fluksi interesi,

ndërsa nga pala tjetër një pagesë të vetme në përfundim të afatit të kontratës.


88

4.1. KËMBESAT MBI KURSIN TË KËMBIMIT

Kontratat e këmbesës mbi normat e interest mund të përdoren për të mbuluar rrezikun e normës së

interesit, duke ndryshuar natyrën e fluksit të pagesave, nga fikse në të ndryshueshme dhe anasjelltas.

Por, ekziston edhe mundësia për të ndryshuar monedhën bazë të kontratës nëpërmjet këmbesave të

kursit të këmbimit. Në këtë rast, njëra palë i jep palës tjetër një shumë të caktuar në një monedhë

kundrejt një monedhe tjetër, me angazhimin e përbashkët, që në skadencë të kontratës, të kryejnë

operacionin e kundërt me të njëjtat kushte, pra me të njëjtin raport këmbimi. Kapitali shkëmbehet:

Në fillim dhe

Në fund të afatit të shkëmbimit.

Meqënëse pagesat midis palëve janë në monedha të ndryshme, ato nuk kompensohen ndërmjet njëri-

tjetrit. Kjo diferencë tregon se njëra palë është më e ekspozuar ndaj rrezikut të kredisë sesa pala tjetër.

4.2. KËMBESAT NË MONEDHA VËNDASE

Këmbesa në monedhë vëndase është një operacion financiar nga i cili dy palë, të cilat kanë pozicione

me shuma të njëjta, por me shenjë të kundërt në të njëjtën valutë, eliminojnë rrezikun e kursit të

këmbimit të lidhura me këto pozicione. Nënshkruesit e kësaj kontrate janë zakonisht një eksportues

dhe një importues të cilët dëshirojnë të fiksojnë vlerën e kursit të këmbimit me të cilin rregullojnë

raportet në valutë. Interesi i palëve nënshkruese të kontratës është reciprok kur eksportuesi parashikon

një zhvlerësim të kredisë së tij dhe importuesi parashikon një rivlersim të huasë së tij. Diferenca

kryesore e kësaj kontratë është se nuk kemi një shkëmbim të shumave bazë të kontratës. Pra, në këtë

kontratë palët shkëmbejnë vetëm diferencat që mund të verifikohen ndërmjet kursit të këmbimit dhe

kursit të këmbimit të parafiksuar.


89

4.3. STRATEGJITË PËR MBULIMIN NGA RREZIKU I NORMËS SË INTERESIT

Sipas Brigo, D., Mercurio, F, (2001) në rastin kur aktivi bazë i kontratës është i përbërë nga normat

e interesit, mund të dallojmë disa mundësi të cilat na lejojnë për t’u mbrojtur nga rreziku i lëvizjeve

të pafavorshme nga normat e interesit. Në veçanti, këto kontrata të opsioneve mbi normat e interesit

mund të ofrojnë:

A. Mbulim nga një lëvizje e caktuar në rritje ose në rënie të normave të interesit si:

Këmbesë mbi normat e interesit e thjeshtë (Plain Vanilla);

Këmbesë mbi normat e interesit rritëse;

Kontrata të ardhshme;

Tavan;

Opsione dysheme;

Opsione dysheme të kombinuara me tavan;

B. Mbulimi i Kushtëzuar, të cilat ofrojnë një mbulim i cili varet nga verifikimi ose jo i një ngjarje

të caktuar, dhe në qoftë se një nga këto kushte ndodh, atëherë mbulimi do të ndryshojë në

bazë të kushteve të caktuara si:

Opsioni thirrje me diferencial fiks interes;

Këmbesë mbi normat e interesit e skontuar;

Këmbesë me barriera KO ose Këmbesë Rritëse;

Këmbesë me barrierë KO Diferencial fiks interes;

Opsione të kombinuara Korridor.

C. Mbulim Dinamik (të cilat përdoren edhe për spekullim): me anë të verifikimit të një ngjarjeje

të caktuar lind e drejta për mbrojtje. Këto kontrata në aspektin e mbulimit janë edhe më të

rrezikshmet sepse me verifikimin e disa kushteve, mbulimi s’mund të aplikohet më. Këto

kontrata janë:

Këmbesë mbajtëse;

Këmbesë mbi normat e interesit tavan23;

Këmbesë me dy mundësi;

Këmbesë kombo;

Këmbesë mbi normat e interesit barrierë aktivizuese;

Këmbesë mbi Përformancën;

Range Këmbesë.

23 Quanto Swap


90

4.4. KËMBESAT MBI NORMAT E INTERESIT (IRS)

Sipas Ho (2005) kontrata e këmbesës mbi normat e interesit ka tërhequr vëmendjen e teoricienëve të

ekonomisë, të cilët menjëherë u përpoqën të justifikojnë përdorimin dhe përhapjen e kësaj kontrate,

bazuar në supozimet themelore të teorisë së dobisë. Debatet teorike që pasuan, shërbyen për të sqaruar

disa aspekte të këtij instrumenti, duke lënë disa mangesi në lidhje me marrëdhëniet ndërmjet palëve

të kontratave dhe ekuilibrit të tregut, i parë nga aspekti i mungesës së mundësive të arbitrazhit.

Siç u tha më parë, me kalimin e kohës marrëveshjet e këmbesave u aplikuan edhe për mbulimin e

normës së interesit, duke u përdorur gjithmonë e më shumë. Këmbesat e normave të interesit lejojnë

shkëmbimin e flukseve të interesit, pa pasur një shkëmbim të principalit. Këmbesa mbi normat e

interesit është një marrëveshje ndërmjet dy palëve dhe u lejon që të:

Konvertojmë një pasive nga pasive me normë fikse interesi në pasive me normë të

ndryshueshme (dhe anasjelltas)

Konvertojmë një aktiv, nga aktiv me normë fikse interesi në aktiv me normë të ndryshueshme

(dhe anasjelltas)

Arsyetimi ekonomik që justifikon përdorimin e këmbesave mbi normat e interesit është gjetur në

parimin e përparësive krahasuese. Kjo përparësi rrjedh nga një shkallë e caktuar e mosefiçiencës së

tregjeve të cilat nuk janë në gjëndje të caktojnë në mënyrë korrekte diferencialet e normave të interesit

mbi bazën e indikatorëve të aftësisë paguese për operatorët e ndryshëm.

Përdorimi që i bëhet këtyre kontratave për të mbuluar ose për të eliminuar rrezikun e normës së

interesit, do të thotë së këto mjete përdoren jo vetëm për të mbuluar pozicione të veçanta, por edhe

për të shfrytëzuar mundësi të caktuara arbitrazhi që mund të ndodhin në një treg.

Tipologjia më e thjeshtë e këmbesave janë operacionet plain vanilla mbi normat e interesit, të cilat

parashikojnë që njëra nga palët e kontratës të paguajë një normë fikse interesi dhe pala tjetër paguan

një normë të ndryshueshme interesi, të cilat llogariten mbi një shumë monetare (referencë) e cila

përbën edhe bazën e kontratës. Kjo kontratë është forma më e përhapur e këmbesave dhe ka për objekt

pagesat e ndërsjella të dy flukseve të interesit, nga të cilat njëra është fikse dhe tjetra është e

ndryshueshme.


91

Kontrata parashikon një shkëmbim në sekuencë të flukseve të interesit me normë fikse kundrejt një

interesi me normë të ndryshueshme. Pra, njëra palë paguan një kupon fiks, i cili llogaritet mbi një

shumë të caktuar nominale, duke aplikuar një normë interesi fikse, ndërsa pala tjeter paguan një kupon

të indeksuar e cila gjithashtu llogaritet mbi të njejtin kapital nominal. Në këtë kontratë nuk kemi

shkëmbim të kapitalit bazë (siç mund të kemi në rastin e kontratave të ardhshme), por kemi vetëm

shkëmbim të diferencialit ndërmjet normave të interesit.

Ky instrument lejon konvertimin e strukturës së pasive të një enti ekonomik, duke e modifikuar nga

fikse në të ndryshueshme ose anasjelltas, me qëllim për të imunizuar kompanine nga rreziku i normës

së interesit. Kontrata plain vanilla mund të jetë:

1. Par,

2. Jo par.

Në rastin e parë, në momentin e lidhjes së kontratës, vlera e kontratës është zero, për shkak se në

kohën e lidhjes së kontratës, performanca e palëve është e lidhur me nivelet aktuale të normave të

interesit.

Ne rastin e dytë, në kohën e lidhjes së kontratës kontrata paraqet një vlerë tregu negative për njërën

palë, sepse njëri nga flukset e pagesave nuk pasqyron nivelin e tregut të normave të interesit. Në këtë

rast, kushtet financiare të transaksionit janë të balancuara nëpërmjet pagesës së një shume të caktuar

palës tjetër (pagesa "paradhënie") sepse kjo palë merr përsipër kushte penalizuese.

Llogaritja e vlerës së tregut të kontratës së këmbesave bëhet duke analizuar vlerën e pritshme të

flukseve të interesit të dy këmbëve të kontratës.

Kurba e përdorur përfitohet nga normat monetare (Libor ose Euribor) dhe nga normat e

këmbesës së cilat përfitohen nëpërmjet metodës së Bootstrapping. Pra, supozohet, se rreziku

i kreditit është identik me atë të kredive në tregun ndërbankar.

Vlera e këmbës fikse llogaritet duke skontuar flukset e krijuara me një normë fikse interesi.

Për të vlerësuar këmbën me normë të ndryshueshme është e nevojshme të llogariten normat

forward për secilën nga datat e llogaritjes dhe të aktualizohen kuponat nga llogaritjet e

përfituara.

Vlera e tregut e këmbesës mbi normat e interesit është e dhënë nga diferenca midis vlerës

aktuale të këmbës me normë të ndryshueshme dhe asaj fikse.


92

Shembull 1:

Kompania A lidh një marreveshje këmbese mbi normat e interesit me një palë tjeter B, ku kompania

A përfiton Libor USD çdo 6 muaj, kundrejt pagesës së një norme fikse prej 9.5% në vit (gjashtëmujor)

mbi një shumë bazë (Q) prej 100 milion USD dhe afat të mbetur (maturimi) prej 2 vitesh.

Çdo 6 muaj kompania A merr:

Libor* 100 milionë * N/360

Dhe çdo vit paguajnë:

9.5% * 100 milionë USD = 950,000.00

Për të bërë vlerësimin e kontratës IRS, është e preferuar ta mendojmë si diferenca midis çmimit të dy

obligacioneve, për shembull, vlerës së një këmbese që përfiton një fluks monetar fiks, dhe që paguan

një fluks monetar të ndryshyeshëm:

meNdryshueshKëmbesës KëmbesësP=V P Ekuacioni 99

Duke marrë parasysh rastin në të cilin këmbesa me afat T, përfiton një kupon C fiks, që është i

barabartë me normën e këmbesës (norma këmbesë), dhe paguan çdo 6 muaj LIBOR mbi shumën

bazë të kontratës.

meNdryshueshKëmbesës KëmbesësP=V P Ekuacioni 100

nnii trtrn

i

eQek

1

fikseP

dhe

111meNdryshueshP trtr eQek i

Nga me sipër, duke marrë një vlerë të Libor prej 10%, kemi: k*=5000000 dhe k=4.750.000, në

mënyrë që:

milionieei

66.981040000004000000P 21,011,02

5.0fikse

milioniee 88.991005000000P 5,01,05,01,0meNdryshuesh


93

Vlera e kontratës (Fitimi & Humbje) është dhënë nga diferenca midis:

VKembeses = PFikse – PNdryshueshme=-1.21 milion

Kontrata në fjalë ka një vlerë pozitive për pjesën që paguan një normë fikse në kontratën e këmbesës,

sepse kjo palë përfiton një normë të ndryshueshme në këmbim të normës fikse, e cila ka një vlerë më

të vogël.

Një kontratë e veçantë këmbese mbi normat e interesit është kontrata e këmbesës mbi normat e

interesit me paradhënie24, e cila parashikon një shkëmbim ndërmjet palëve duke ofrruar një

paradhënie monetare (në favor të nënshkruesit), e cila llogaritet si një përqindje e shumës bazë të

kontratës. Ky përfitim parashikon që pala nënshkruese të pranojë një rritje të normës së interesit

(efekti levë) dhe përdoret për të ristrukturuar, mbuluar ose zëvendësuar norma interesi, që rrjedhin

nga operacione të mëparshme të nënshkruara nga subjekte financiare, operatorë ekonomike por edhe

nga entet publike25.

24 IRS upfront25 Ne Angli keto kontrata nuk mund te nenshkruhen nga administrata publike.


94

KAPITULLI 5

Në kete kapitull është përshkruar modeli i vlerësimit për kontratat e këmbesave e cila lejon vlerësimin

e rrezikut faktit për nënshkruesit e këtyre kontratave dhe vlerësimin e rrezikut real.

5. MODELI I PËRFITUAR MBI VLERËSIMIN KËMBESAVE ME OPSIONE MBI

NORMAT E INTERESIT

Opsion i paraqitur në një kontratë këmbesash mbi normat e interesit i konvertueshëm dhe me një

opsion tavan. Qëllim i përdorimit të këtij instrumenti nuk është i lehtë për t’u kuptuar, pasi kontrata

në dukje është e thjeshtë, por vendosja e kushteve të caktuara e bëjnë më të vështirë qëllimin kryesor

të mbrojtjes kundër rrezikut të normës së interesit, e cila është edhe arsyeja thelbësore për ekzistencën

e kontratës.

Kjo kontratë është e vështirë për t’u kuptuar dhe përdorur edhe për të zënë një pozicion të arsyeshëm

investimi mbi kurbën e kthimeve26.

Një interes në rritje kundrejt këtyre kontratave është fakti se ato ofrojnë një paradhënie të lartë për

shkak të rrezikut të lartë që pala tjetër pranon. Në fakt, këto kontrata investimi-mbrojtëse e kanë të

specifikuar me shkrim, që nëse subjekti dëshiron paradhënie të lartë, atëherë kjo do të jetë në funksion

të klasifikimit të rrezikut që subjekti dëshiron të marrë përsipër në uljen e nivelit të barrierave ose

duke rritur diferencialin fiks të interesit në rastin e tejkalimit të tyre.

Paradhënie e përdorur në kontratat e lidhura me subjektet përbën një lloj kompensimi për humbjet që

rrjedhin nga nënshkrimi i kontratave jo par. Vetëm në rastet kur kontrata është paraqitur si par, atëherë

ajo duhet të fillojë me një vlerë nga zero për të dy palët.

Duke pasur parasysh se një kontratë jo par prodhon një humbje të menjëhershme për palën, atëherë

për ta kthyer në barazim, i jepet një paradhënie monetare, ku rezultati kryesor i këtij operacioni është

rritja në mënyrë marramendëse e rrezikut të humbjes.

Analiza u përqëndrua më pas në tri modele të ndryshme, të cilat janë: modeli i Black, modeli CIR për

normën e interesit, dhe modeli Hull-White, ku është llogaritur një pemë trinomiale e cila lejon të

përfitojmë një model të fuqishëm që i përshtatet më mirë të dhënave.

26 (Bank of Albania, Vendim nr.33 mbi administrimin e rrezikut të normës së interesit në librin e bankës, 2013)


95

Kontratat e analizuara parashikojnë për katër vitet e para kontratë të thjeshtë këmbese ku palët

shkëmbejnë një shumë monetare me pjesë fikse, me një pjesë fikse më të ulët për subjektin, i cili në

këtë rast përfiton një reduktim të diferencialit fiks të interesit me 0.35%.

Derivati komplikohet për vitet në vijim, sepse nëse norma e interesit tejkalon një kufi të caktuar, do

të paguhet një interes i ndryshueshëm27 plus një diferencial fiks interesi i cili është në shpërpjesëtim

me përfundimin e kontratës. Një tjetër pikë e rëndësishme e kontratave të analizuara është kohëzgjatja

e lartë e tyre të cilat zgjasin mbi 18 vjet.

Siç u trajtua në kapitujt e mëparshëm kur jemi në prezencë të një kontrate të thjeshtë këmbese mbi

normat e interesit, një palë merr një pagesë e cila është e lidhur me parametër të njëjtë për të cilin ata

janë të lidhur me flukset e paguara për huanë, duke anulluar pagesat dhe duke indeksuar detyrimet

financiare me një normë fikse të paracaktuar.

Në këtë rast, kontratat parashikojnë përbërës opsionale të fshehur, nëpërmjet të cilëve rreziku i

kontratës është shumë më i lartë për shkak se ajo lejon subjektin për të mbuluar rrezikun deri në një

pikë të caktuar, dhe në rast së norma Euribor arrin këtë pikë, atëherë subjekti është plotësisht i zbuluar

në lidhje me luhatjet e ardhshme në normën e interesit, duke paguar edhe një diferencial fiks të

interesit shumë herë të lartë.

Për të vlerësuar se kontrata do të vazhdojë duke e zbërthyer atë në përbërësitt e ndryshëm të

kontratës. Në veçanti, marrëveshja parashikon gjithmonë pagesa të njëjta, çdo gjashtë muaj, me një

normë fikse prej 6.00%, e cilat matet në fillim të çdo gjashtëmujori.

Për subjektet janë parashikuar pagesa të ndryshueshme, të cilat për vitet e para janë vendosur në

5.65%, por në 15 vitet e ardhshme, nëse Euribor tejkalon pragun e 5.70%, atëherë subjekti duhet të

paguajë normën euribor plus një diferencial fiks të interesi të barabartë me 250 pikë bazë.

Pagesat janë të lidhura me ecurinë e indikatorit të Euribor gjashtëmujor, i cili matet në fillim të

gjashtëmujorit, dhe nëqoftëse ky indeks prek barrierat e caktuara, atëherë niveli i pagesës së bërë

kalon në një normë të ndryshueshme plus një diferencial fiks të interesit.

Në periudhën kur kjo kontratë ofrohet, norma e ndryshueshme është 2.75%, pra shumë më e ulët së

norma fikse.

Në kontratë vërehet:

1. Kohëzgjatja e kontratës është shumë e lartë;

27 Euribor


96

2. Marrëveshja gjithashtu përfshin një mundësi për anullimin e parakohshëm të kontratës në

favor të bankës;

3. Në deklaratën e paraqitur në bankë është e njohur se përfitimi më i lartë u është marrë në 4

vitet e para.

Për të bërë vlerësimin e instrumentit të këmbesave, do të procedohet me zbërthimin e të gjithë

përbërësve të tij, përkatësisht:

1. Instrumenti i këmbesave mbi normën e interesit, në të cilën subjekti përfiton një pagesë e cila

është e lidhur me një normë fikse interesi, ndërsa kryen një pagesë me një normë fikse interesi

më të ulët. Nga pikëpamja financiare është ekuivalente me llogaritjen e një diferencial fiks të

interesit në favor të bankës në 0.35% pikë bazë.

2. Një opsion tavan i cili fillon nga viti i katërt, me një periudhë gjashtëmujore, me te drejtë

ushtrimi 5.70%.

3. Një opsion tavan dixhital i cili jepet nga pikë bazë që do të paguajë subjekti nëse norma

euribor tejkalon barrierën e përcaktuar.

Për të kryer analizën e rrezikut të kontratës duhet bërë një analizë skenari mbi ecurine e ardhshme të

normave të interesit, duke aplikuar një analizë stres-testi mbi normat e interesit për të parë se ç’farë

ndodh me flukset financiare të derivatit në rast të rritjes së normës së interesit.

Supozohet se në të ardhmen do të kemi një rritje prej 50 pikë bazë në vit të normës së interesit deri

në vitin 2020. Struktura e kontratës në këtë rast ofron përparësi për vitet e para pikerisht për shkak të

kontratës së këmbesës së thjeshtë.

Për sa kohë norma e interesit mbetet brenda normës së ushtrimit, subjekti do të ketë përfitime që

rrjedhin nga diferenciali pozitiv, por nëse normat e interesit do të prekin normën e ushtrimit atëherë

norma e interesit do të rritet në mënyrë shpërpjestimore kundrejt rrezikut, duke anulluar menjëherë

përfitimet e siguruara më përpara.


97

Tabela 6: Analiza e këmbesave me përbërje opsionale

Periudha e fillimit Përfundimi i periudhës Euribor 6 Mujor Interesi Fiks Banka Subjekti Mark to Market28

01/01/2002 01/07/2002 3.203% 5.65% 1,513,361 1,420,347 93,014

01/07/2002 01/01/2003 3.531% 5.65% 1,538,444 1,443,889 94,556

01/01/2003 01/07/2003 2.797% 5.65% 1,513,361 1,420,347 93,014

01/07/2003 01/01/2004 2.047% 5.65% 1,538,444 1,443,889 94,556

01/01/2004 01/07/2004 2.141% 5.65% 1,521,722 1,428,194 93,528

01/07/2004 01/01/2005 2.172% 5.65% 1,538,444 1,443,889 94,556

01/01/2005 01/07/2005 2.188% 5.65% 1,513,361 1,420,347 93,014

01/07/2005 01/01/2006 2.094% 5.65% 1,538,444 1,443,889 94,556

01/01/2006 01/07/2006 2.609% 5.65% 1,513,361 1,420,347 93,014

01/07/2006 01/01/2007 3.219% 5.65% 1,538,444 1,443,889 94,556

01/01/2007 01/07/2007 3.830% 5.65% 1,513,361 1,420,347 93,014

01/07/2007 01/01/2008 4.340% 5.65% 1,538,444 1,443,889 94,556

01/01/2008 01/07/2008 5.000% 5.65% 1,521,722 1,428,194 93,528

01/07/2008 01/01/2009 5.500% 5.65% 1,538,444 1,443,889 94,556

01/01/2009 01/07/2009 6.000% 8.50% 1,513,361 2,136,806 -623,444

01/07/2009 01/01/2010 6.500% 9.00% 1,538,444 2,300,000 -761,556

01/01/2010 01/07/2010 7.000% 9.50% 1,513,361 2,388,194 -874,833

01/07/2010 01/01/2011 7.500% 10.00% 1,538,444 2,555,556 -1,017,111

01/01/2011 01/07/2011 8.000% 10.50% 1,513,361 2,639,583 -1,126,222

01/07/2011 01/01/2012 8.500% 11.00% 1,538,444 2,811,111 -1,272,667

01/01/2012 01/07/2012 8.500% 11.00% 1,521,722 2,780,556 -1,258,833

01/07/2012 01/01/2013 8.500% 11.00% 1,538,444 2,811,111 -1,272,667

01/01/2013 01/07/2013 8.500% 11.00% 1,513,361 2,765,278 -1,251,917

01/07/2013 01/01/2014 8.000% 10.50% 1,538,444 2,683,333 -1,144,889


98


28 (Bank of Albania, Rregullore Nr 48 Per Raportin e Mjaftueshmerise se Kapitalit, 2013)

01/01/2014 01/07/2014 7.500% 10.00% 1,513,361 2,513,889 -1,000,528

01/07/2014 01/01/2015 7.000% 9.50% 1,538,444 2,427,778 -889,333

01/01/2015 01/07/2015 6.500% 9.00% 1,513,361 2,262,500 -749,139

01/07/2015 01/01/2016 6.000% 8.50% 1,538,444 2,172,222 -633,778

01/01/2016 01/07/2016 6.300% 8.80% 1,521,722 2,224,444 -702,722

01/07/2016 01/01/2017 6.200% 8.70% 1,538,444 2,223,333 -684,889

01/01/2017 01/07/2017 6.100% 8.60% 1,513,361 2,161,944 -648,583

01/07/2017 01/01/2018 6.300% 8.80% 1,538,444 2,248,889 -710,444

01/01/2018 01/07/2018 6.200% 8.70% 1,513,361 2,187,083 -673,722

01/07/2018 01/01/2019 6.100% 8.60% 1,538,444 2,197,778 -659,333

01/01/2019 01/07/2019 6.300% 8.80% 1,513,361 2,212,222 -698,861

01/07/2019 01/01/2020 5.700% 5.65% 1,538,444 1,443,889 94,556

01/01/2020 01/07/2020 5.300% 5.65% 1,521,722 1,428,194 93,528


99

5.1. VLERËSIMI I PËRBËRËSVE OPSIONALË TË KONTRATAVE

Për të identifikuar rrezikun e kontrateve do të aplikohen tre modele të ndryshme si modeli i Black,

CIR, modeli i Hull-White si dhe do të aplikohet një pemë trinomiale, për vlerësimin e përbërësit

opsional.

Tabela 7: Analiza e kurbës forward e përfituar nga Bloomberg

Burimi: Bloomberg

Vlerësimi i kryer, nga i cili është përfituar marrëdhënia e mëposhtme e kurbës në afat të normave

zero kupon bond, të përfituara me aplimimin e proçedurës Bootstrap:

Tabela 8: Zbatimi i metodës Bootstrap

PeriudhaNorma KëmbesëNorma SpotNorma ForwardFaktori i Skontimit

0.25 4.86000% 4.86000% 4.89300% 0.9882061

0.5 4.85793% 4.85793% 4.89000% 0.9765610

0.75 4.85586% 4.85586% 4.66000% 0.9649766

1 4.43000% 4.43000% 4.43000% 0.9575792

1.5 4.38000% 4.38000% 4.44400% 0.9377219

2 4.44400% 4.44400% 4.45800% 0.9167122

2.5 4.41750% 4.41750% 4.37154% 0.8975668


100

3 4.39100% 4.39100% 4.28508% 0.8790444

3.5 4.38450% 4.38450% 4.31205% 0.8605457

4 4.37800% 4.37800% 4.33901% 0.8424888

4.5 4.38300% 4.38300% 4.38351% 0.8244532

5 4.38800% 4.38800% 4.42801% 0.8067651

5.5 4.40600% 4.40600% 4.51610% 0.7888783

6 4.42400% 4.42400% 4.60419% 0.7712551

7 4.46000% 4.46000% 4.67626% 0.7368004

8 4.48800% 4.48800% 4.68421% 0.7038314

9 4.51600% 4.51600% 4.74027% 0.6719779

10 4.57200% 4.57200% 5.07735% 0.6395078

11 4.61500% 4.61500% 5.04597% 0.6087885

12 4.67850% 4.67850% 5.37955% 0.5777103

13 4.74200% 4.74200% 5.50701% 0.5475563

14 4.82700% 4.82700% 5.93830% 0.5168634

15 4.91200% 4.91200% 6.10926% 0.4871049

16 4.90275% 4.90275% 4.76410% 0.4649540

17 4.89350% 4.89350% 4.74561% 0.4438888

18 4.90675% 4.90675% 5.13226% 0.4222194

19 4.92000% 4.92000% 5.15879% 0.4015066

20 4.96000% 4.96000% 5.72290% 0.3797725



101

5.1.1. ZBATIMI I MODELIT TË BLACK

Sipas Black, F., Derman, E., Toy, W., (1990) në kontratat opsionale tavan, vlera përfundimtare e

kësaj kontrate mund të llogaritet si vlera përfundimtare e një kontratë thirrje mbi normën e interesit

me pagesa gjashtëmujore të shtyra, ku çdo opsion që përbën opsionin tavan quhet minitavan.

Opsioni tavan i pranishëm në marrëveshjen këmbesë është një kontratë me fillim të mëvonshëm sepse

fillon pas 4 vitesh, nga nënshkrimi i kontratës së këmbesës.

Për vlerësimin e duhur duhet që opsioni, të konsiderohet si një opsion i cili fillon pas 4 vitesh me afat

kohëzgjatjeje 15 vjeçare. Çdo opsion tavan është i përbërë nga disa minitavan ku vlera e pritshme e

kontratës minitavan nuk ka një shpërndarje lineare në normën e interesit dhe kërkon njohuri mbi

shpërndarjen e normës së ardhshme, dhe për këtë arsye duhet përcaktuar evolucioni i strukturës

kohore të normave të interesit.

Tabela 9: Analiza e kontratave sipas modelit të Black

Periudha

Norma

Spot

Normat e

ardhshmet(k) t(k+1) sigma d1 d2 N(d1) N(d2) Minitavan

01/01/05 4.388% 4.428% 0.0 0.5 20%

01/07/05 4.406% 4.516% 0.5 1.0 20% -1.58 -1.72 0.06 0.04 4,229

01/01/06 4.424% 4.604% 1.0 0.0 20% -0.97 -1.17 0.17 0.12 -44,820

01/07/06 4.442%4.640%

1.5 2.0 20% -0.72 -0.96 0.24 0.17 38,742

01/01/07 4.460% 4.676% 2.0 2.5 20% -0.56 -0.84 0.29 0.20 55,233

01/07/07 4.474% 4.680% 2.5 3.0 20% -0.47 -0.78 0.32 0.22 69,545

01/01/08 4.488% 4.684% 3.0 3.5 20% -0.39 -0.74 0.35 0.23 80,839

01/07/08 4.502% 4.712% 3.5 4.0 20% -0.32 -0.70 0.37 0.24 94,704

01/01/09 4.516% 4.740% 4.0 4.5 20% -0.26 -0.66 0.40 0.25 105,101

01/07/09 4.544% 4.909% 4.5 5.0 20% -0.14 -0.56 0.44 0.29 132,330

01/01/10 4.572% 5.077% 5.0 5.5 20% -0.03 -0.48 0.49 0.31 155,852

01/07/10 4.593% 5.062% 5.5 6.0 20% -0.02 -0.49 0.49 0.31 162,910

01/01/11 4.615% 5.046% 6.0 6.5 20% 0.00 -0.49 0.50 0.31 164,057

01/07/11 4.647% 5.213% 6.5 7.0 20% 0.08 -0.43 0.53 0.33 190,217


102

01/01/12 4.679% 5.380% 7.0 7.5 20% 0.16 -0.37 0.56 0.35 211,192

01/07/12 4.710% 5.443% 7.5 8.0 20% 0.19 -0.36 0.58 0.36 223,694

01/01/13 4.742% 5.507% 8.0 8.5 20% 0.22 -0.34 0.59 0.37 229,454

01/07/13 4.785% 5.723% 8.5 9.0 20% 0.30 -0.28 0.62 0.39 259,779

01/01/14 4.827% 5.938% 9.0 9.5 20% 0.37 -0.23 0.64 0.41 281,177

01/07/14 4.870% 6.024% 9.5 10.0 20% 0.40 -0.22 0.65 0.41 294,811

01/01/15 4.912% 6.109% 10.0 10.5 20% 0.43 -0.21 0.66 0.42 298,218

01/07/15 4.907% 5.437% 10.5 11.0 20% 0.25 -0.40 0.60 0.35 226,817

01/01/16 4.903% 4.764% 11.0 11.5 20% 0.06 -0.60 0.52 0.27 159,893

01/07/16 4.898% 4.755% 11.5 12.0 20% 0.07 -0.61 0.53 0.27 161,704

01/01/17 4.894% 4.746% 12.0 12.5 20% 0.08 -0.61 0.53 0.27 159,031

01/07/17 4.900% 4.939% 12.5 13.0 20% 0.15 -0.56 0.56 0.29 178,832

01/01/18 4.907% 5.132% 13.0 13.5 20% 0.22 -0.51 0.59 0.31 192,799

01/07/18 4.913% 5.146% 13.5 14.0 20% 0.23 -0.51 0.59 0.31 196,354

01/01/19 4.920% 5.159% 14.0 14.5 20% 0.24 -0.51 0.60 0.31 193,429

01/07/19 4.940% 5.441% 14.5 15.0 20% 0.32 -0.44 0.63 0.33 219,907

01/01/20 4.960% 5.723% 15.0 15.5 20% 0.39 -0.38 0.65 0.35 240,368

01/07/20 4.980% 5.965% 15.5 16.0 20% 0.45 -0.34 0.67 0.37 261,894


Vlera e kontratave sipas modelit të Black përfitohet duke mbledhur vlerën individuale të secilit

minitavan dhe është e barabartë me:

Vlera e opsionit tavan

sipas Modelit Black - 4,331,911


103

5.1.2. ZBATIMI I MODELIT TË COX INGERSOLL ROSS

Modeli përcaktohet duke ndjekur këto proçedura:

1. Nga normat e këmbesës të përfituara nga Bloomberg, llogariten normat spot përmes metodës

bootstrap;

2. Llogarisim normat spot me anë të modelit CIR, duke supozuar se sigma, theta dhe Kappa janë

rastësore;

3. Minimizohen gabimet duke lëvizur vlerën e parametrave të konsideruar;

4. Në këtë mënyrë përfitojmë kurbën e re të normave me anë të cilit mund të bëhet vlerësimi i

kontratës.

Me anë të kalibrimit të modelit përfitohen rezultatet e mëposhtme për modelin CIR:

MODELI CIR

a 0.2600

b 0.0500

Sigma 0.0300

r 0.0409

Gama 0.2634

Lambda 0.5234

Kalibrimi 0.0000


104

Nga ku përfitohet kurba e normave spot:

Kohë A B Kthimet e parashikuara Mbetjet

1 0.9940 0.8805 0.0420 -0.0023

2 0.9782 1.5588 0.0429 -0.0015

3 0.9552 2.0811 0.0437 -0.0002

4 0.9272 2.4831 0.0443 0.0005

5 0.8958 2.7924 0.0449 0.0010

6 0.8625 3.0303 0.0453 0.0011

7 0.8282 3.2132 0.0457 0.0011

8 0.7935 3.3538 0.0461 0.0012

9 0.7591 3.4619 0.0464 0.0012

10 0.7253 3.5450 0.0466 0.0009

11 0.6923 3.6089 0.0469 0.0007

12 0.6604 3.6580 0.0471 0.0003

13 0.6296 3.6957 0.0472 -0.0002

14 0.5999 3.7247 0.0474 -0.0009

15 0.5715 3.7470 0.0475 -0.0016

16 0.5442 3.7641 0.0477 -0.0014

17 0.5182 3.7772 0.0478 -0.0012

18 0.4933 3.7873 0.0479 -0.0012

19 0.4696 3.7951 0.0480 -0.0012

20 0.4470 3.8011 0.0480 -0.0016


105

Tabela 10: Simulimi i normës së interesit sipas modelit CIR


Vlerësimi i kontratës, sipas modelit CIR është:

Vleresimi i opsionit tavan

s 20

T 1

P(0.s) 0.31836

P(0.T) 0.95667

Q 60.000.000

RTavan 5.70%

a 0.26

sigma 0.03

Sigma 10.764%

h -0.27663

N(h) 0.39103339

N(-h) 0.60896661

h-sigma -0.38427

N(h-sigma) 0.35038964

N(-h+sigma) 0.64961036

0,00%

2,00%

4,00%

6,00%

8,00%

10,00%

12,00%

14,00%

16,00%

0,0

13,0

21,2

21,4

21,6

21,9

22,1

22,4

22,6

22,8

23,1

23,3

23,6

23,8

24,0

24,3

24,5

24,8

25,0

25,2

25,5

25,7

26,0

26,2

26,4

26,7

26,9

27,2

27,4

27,6

27,9

28,1

28,4

28,6

28,8

29,1

29,3

29,6

29,8

Koha

CIR Ecuria e normës së Interesit


106

Vlera tavan - 3.554.440

5.1.3. ZBATIMI I MODELIT HULL WHITE

Për ndërtimin e modelit të Hull-White janë dy parametrat e luhatshmërisë, a që përfaqëson

parametrin e rikthimit të mesatares dhe që jep devijimin standard të normës së interesit.

Dy parametrat janë marrë duke u bazuar në vlerësimin e tregut të opsioneve, dhe pastaj modeli duhet

kalibruar duke minimizuar funksionin:

n

iii VPMin

1

2 Ekuacioni 101

Ku:

iP është çmimi i tregut i opsionit;

iV është vlera teorike sigurohet nga model.

Rezultatet e përfituara nga proçesi jepen në parametrat e mëposhtëm:

a 0.261

sigma 3.21%

Me parametrat e përfituar, ndërtohet pema trinomiale e Hull – White nga e cila përfitohet vlerësimi

i përbërësve opsionalë të kontratës. Instrumentet e vlerës së tregut të instrumentit tavan janë llogaritur

duke u bazuar në platformën Bloomberg, në fletën SWPM.


107

Tabela 11: Krahasimi i vlerës së tregut të opsioneve dhe vlera e përfituar nga simulimet

S 0.50 0.50 1.50 2.00 2.50 3.00 3.50 4.00 4.50 5.00 5.50 6.00

T 0.25 1.00 1.00 1.50 2.00 2.50 3.00 3.50 4.00 4.50 5.00 5.50

Vlera tavan 43,088 - 144 167,405 209,194 189,284 190,377 257,402 267,925 291,236 299,519 357,927 371,699

Vlera tregut 43,000 - 140 167,505 209,000 185,284 190,001 250,000 267,850 285,000 295,000 350,000 367,000

Vlera e opsionit tavan është e barabartë me:

Vlera e opsionit

Tavan 4,086,428

Për vlerësimin e përbërësit opsional është ndërtuar pema trinomiale, të dhënat e së cilës janë

përmbledhur në tabelën e mëposhtme:

Koha0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Nga0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5

j/në kohën në 0.5 në 1.00 në 1.500 në 2.00 në 2.5 në 3.00 në 3.5 në 4.00 në 4.5 në 0.5 në 1.00

2 -3.548% -3.902% -3.389% -3.389% -3.250% -3.212% -3.074% -3.019% -3.023%

1 0.898% 0.371% 0.017% 0.530% 0.530% 0.669% 0.707% 0.845% 0.900% 0.896%

0 4.878% 4.817% 4.290% 3.937% 4.450% 4.449% 4.588% 4.626% 4.765% 4.819% 4.815%

-1 8.736% 8.209% 7.856% 8.369% 8.368% 8.508% 8.545% 8.684% 8.739% 8.735%

-2 12.129% 11.775% 12.288% 12.287% 12.427% 12.465% 12.603% 12.658% 12.654%



108

Ku probabilitetet e llogaritura janë:

Probabiliteti

pu pm pd

7,0467% 11,9067% 81,0467%

24,0117% 64,9767% 11,0117%

16,6667% 66,6667% 16,6667%

11,0117% 64,9767% 24,0117%

81,0467% 11,9067% 7,0467%


Për të gjetur vlerën e opsioneve tavan do të përdoret metoda Monte Carlo, e cila parashikon vlerën e

opsionit duke llogaritur një mesatare të fitimeve M të aktualizuara. Pika themelore e modelit MC

është së po të marrim vlerën e një opsioni tavan, me rritjen e numrit të trajektoreve, vlera e pritshme

e fitimit të aktualizuar do të ketë një shpërndarje normale me mesatare (C).

Varianca e parashikimit do të anullohet me rritjen e numrit të trajektoreve, dhe për këtë arsye për të

marrë vlerësime sa më të sakta do të duhet të rrisim numrin e simulimeve.

Për të përfituar një vlerësim të saktë të vlerës së kontratave është përdorur metoda Monte Carlo e cila

na lejon të aplikojmë rreth 10,000 simulime. Vlerat e këmbesësave mbi normën e interesit, me normat

Euribor 6 mujore dhe vlerë të instrumentit tavan janë:

T 0.5 0.5 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 5.5 6

Vlera

Tavan 43,088 - 144 167,405 209,194 189,284 190,377 257,402 267,925 291,236 299,519 357,927 371,699

Vlera e

Tregut 43,000 - 140 167,505 209,000 185,284 190,001 250,000 267,850 285,000 295,000 350,000 367,000

Vlera e

MC 48,000 - 413 181,222 221,050 196,459 198,893 330,603 293,964 288,846 325,924 395,001 383,199



109

5.2. VLERËSIMI I INSTRUMENTIT TË KËMBESËS PLAIN VANILLA

Vlerësimi i instrumentit së këmbesës Plain Vanilla në kontratë konsiston në vlerësimin e një

diferencialit fiks të interesi prej 0.35% të paguar çdo gjashtë muaj, e cila çon në një vlerë të kontratës

të barabartë me:

Fillimi i

Periudhës

Fundi i

PeriudhësNominali

Diferencial

fiks interesi Bankë Subjekti Neto

30/03/2008 30/06/2008 60,000,000 0.37% 923,067 866,333 56,733,33

30/06/2008 30/09/2008 60,000,000 0.37% 910,422 866,333 44,088,58

01/01/2006 01/07/2006 60,000,000 0.37% 1,791,156 1,704,417 86,739,50

01/07/2006 01/01/2007 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2007 01/07/2007 60,000,000 0.37% 1,791,156 1,704,417 86,739,50

01/07/2007 01/01/2008 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2008 01/07/2008 60,000,000 0.37% 1,801,052 1,713,833 87,218,72

01/07/2008 01/01/2009 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2009 01/07/2009 60,000,000 0.37% 1,791,156 1,704,417 86,739,50

01/07/2009 01/01/2010 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2010 01/07/2010 60,000,000 0.37% 1,791,156 1,704,417 86,739,50

01/07/2010 01/01/2011 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2011 01/07/2011 60,000,000 0.37% 1,791,156 1,704,417 86,739,50

01/07/2011 01/01/2012 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2012 01/07/2012 60,000,000 0.37% 1,801,052 1,713,833 87,218,72

01/07/2012 01/01/2013 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2013 01/07/2013 60,000,000 0.37% 1,791,156 1,704,417 86,739,50

01/07/2013 01/01/2014 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2014 01/07/2014 60,000,000 0.37% 1,791,156 1,704,417 86,739,50

Vlera e

Këmbesës 1,676,030.37


110

01/07/2014 01/01/2015 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2015 01/07/2015 60,000,000 0.37% 1,791,156 1,704,417 86,739,50

01/07/2015 01/01/2016 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2016 01/07/2016 60,000,000 0.37% 1,801,052 1,713,833 87,218,72

01/07/2016 01/01/2017 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2017 01/07/2017 60,000,000 0.37% 1,791,156 1,704,417 86,739,50

01/07/2017 01/01/2018 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2018 01/07/2018 60,000,000 0.37% 1,791,156 1,704,417 86,739,50

01/07/2018 01/01/2019 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2019 01/07/2019 60,000,000 0.37% 1,791,156 1,704,417 86,739,50

01/07/2019 01/01/2020 60,000,000 0.37% 1,820,844 1,732,667 88,177,17

01/01/2020 01/07/2020 60,000,000 0.37% 1,801,052 1,713,833 87,218,72


Nga llogaritjet e bëra më përpara del se vlera e kontratës së këmbesës mbi normat e interesit sjell

humbje të mëdha për subjektet nënshkruese. Me tre modele të ndryshme të aplikuara përfitohet se

vlera e instrumentit tavan është negative, dhe nuk mund të përkthehet absolutisht si një instrument

mbrojtës për subjektin, sepse mundësitë e ofruara nga kontrata mund të sjellin humbje të mundshme,

dhe shumë të larta në rast të prekjes së barrierës.

Vlera totale është marrë nga shuma e përbërësëve individualë. Nga vlerësimi analitik kemi:

Modeli i përdorur Vlera tavan Opsioni Dixhital

1) Modeli i Hull White -4,086,427 -2,554,017

2) Modeli i Black -4,331,911

3) Modeli CIR -3,554,440

4) Këmbesë Plain Vanilla 1,676,031



111

5.3. SIMULIMI I VLERËS NË RREZIK

Për llogaritjen e vlerës në rrezik është përdorur simulimi Monte-Carlo, sepse siç është specifikuar

ofron përparësi të shumta sepse është një metodë më e fuqishme dhe shumë fleksibël që mund të

trajtojë çdo pozicion, dhe që është ideale në rastin e prezencës së opsioneve ekzotike ku fitimi nuk

është linear. Në analizë do të bëhet një simulim prej 10,000 herë.

Grafiku 9: Shembull i 10 trajektoreve të përfituara nga simulimi Monte Carlo:


Nëse konsiderojmë periudha të ndryshme të mbajtjes atëherë nga simulimi i normave të interesit

përfitohen simulimet e çmimeve nga ku mund të llogatitet Vlera në Rrezik:

Grafiku 10: Shembull i 10 trajektoreve të marra me simulimin Monte Carlo:


54.000.000

56.000.000

58.000.000

60.000.000

62.000.000

64.000.000

66.000.000

Dita

Trajektore te Simuluara

-4,00%

-3,00%

-2,00%

-1,00%

0,00%

1,00%

2,00%

3,00%

4,00%

5,00%

Trajektore te kthimeve te simuluara


112

Duke përsëritur proçesin disa herë, do të përfitohen çmimet pt, shpërndarja e të cilave do të përputhet

me shpërndarjen e vërtetë të probabilitetit të titullit. Duke marrë parasysh një periudhë mbajtjeje një

ditore, do të kemi këto simulime për Vlerën në Rrezik (VaR):

Tabela 12: Të dhënat e përfituara nga simulimi Monte Carlo

Simulime Shuma Vlerat e simuluar Kthimet Ndryshim % Kthimet e Urdhëruara

1 60,000,000 60,114,889 0.19% - 5,681,198 -9.95%

2 60,000,000 60,370,740 0.62% - 5,581,759 -9.76%

3 60,000,000 60,061,402 0.10% - 5,552,781 -9.71%

4 60,000,000 62,176,835 3.56% - 5,499,457 -9.61%

5 60,000,000 59,313,924 -1.15% - 5,386,557 -9.41%

6 60,000,000 59,860,519 -0.23% - 5,245,925 -9.15%

7 60,000,000 59,328,668 -1.13% - 5,216,062 -9.09%

8 60,000,000 58,636,069 -2.30% - 5,160,761 -8.99%

9 60,000,000 61,729,367 2.84% - 5,135,091 -8.95%

10 60,000,000 60,242,074 0.40% - 5,122,841 -8.92%

9997 60,000,000 62,029,013 3.33% 5828583 9.27%

9998 60,000,000 61,469,338 2.42% 5849218 9.30%

9999 60,000,000 58,941,442 -1.78% 5849218 9.30%

10000 60,000,000 55,601,442 -7.61% 6176280 9.80%


Vlera në Rrezik është e barabartë me:

Vlera në Rrezik VaR 1 ditëVarianca%

VaR(99,5%) -3,656,706 -0.0762

VaR(99%) -3,349,160 -0.0694

VaR(95%) -3,656,706 -0.0486

Humbja më e lartë -4,734,332



113

Duke konsideruar periudha të mbajtjes së ndryshme do të kemi këto Vlera në Rrezik:

VaR Periudha e mbajtjes 10 ditë

VaR(99,5%) - 3,821,317

VaR(99%) - 3,490,145

VaR(95%) - 2,435,616

Humbja më e lartë - 4,983,672

VaR Periudha e mbajtjes 30 ditë

VaR(99,5%) - 6,801,103

VaR(99%) - 6,240,435

VaR(95%) - 4,437,958

Humbja më e lartë - 8,748,476

Përfundimet pas llogaritjes së VaR janë të menjëhershme: në qoftë së ai do të aplikohet në fillim të

kontratës do të ishte arritur një vlerësim real i efektivitetit të mbrojtjes, dhe arrihet në përfundimin se

rreziku i fshehur në këto kontrata nuk është në përputhje me qëllimin e nënshkrimit të tyre.

Nga analiza e kontratës arrihet në përfundimin së ajo nuk ofron një mbulim të mjaftueshëm, sepse

rreziku bazë është shumë i lartë, në kuptimin së kontrata ofron mbulim deri në momentin në të cilin

normat janë të ulëta, por nëse këto norma prekin barrierën, kontrata kthehet në një kontratë spekullimi

nga e cila subjekti nënshkrues do të humbasë shumë.

5.3.1. POLITIKA VAR NË MENAXHIMIN E RREZIKUT TË TREGUT

Modeli VaR është instrumenti kryesor i proçesit të kontrollit të brendshëm i cili shërben për

llogaritjen e kërkesës për kapitalin rregullator si dhe shërben për të matur ekspozimin e bankës

kundrejt rrezikut të tregut.

Qëllimi i përdorimit të brendshëm të modelit VaR shpjegohet me mundësinë e krijimit të sistemeve

të përshtatshme të menaxhimit të rrezikut, duke plotësuar në këtë mënyrë edhe kërkesat për kapital të

vendosura nga enti rregullator për matjen korrekte të rrezikut të tregut. Qëllimi i përdorimit të këtyre


114

modeleve është edhe përcaktimi i qartë i proçedurave standarte të matjes së rrezikut të tregut në

mënyrë gjithëpërfshirëse dhe të kuptueshme.

Sipas MUN (2015), përdorimi i modeleve të brëndshme duhet të bazohet në një model VaR,

metodologjia e të cilit arrin të kapë të gjitha rreziqet ndaj së cilave është e ekspozuar banka, duke

aplikuar edhe stres testet e nevojshme për të kuptuar mirëfunksionimin e modelit të aplikuar.

Modeli i brendshëm i qasjes VaR të përdorur duhet të integrohet në vendimmarrjen e menaxhimit të

rrezikut të përditshëm në mënyrë që, kufijtë VAR të vendosur të kontrollojnë sipërmarrjen e duhur të

rrezikut dhe të monitorojnë çdo ditë ecurinë e tij në përputhje me standartet e përcaktuara.

Në tabelën e mëposhtme janë përcaktuar kërkesat e kontrollit të brendshëm që duhen plotësuar dhe

zbatuar për funksionimin e modelit të brendshëm si dhe për plotësimin e kërkesave nga entet

rregullatore për menaxhimin e rrezikut të portofolit të tregtueshëm. Për të vlerësuar efektivitetin e

modelit të përcaktuar në këtë punim duhen zbatuar procedurat e kontrollit si më poshtë:

Tabela 13: Përshkrimi i modelit të brendshëm

Kërkesat e

kontrollit të

brendshëm të

modelit

Përshkrimi Rregullorja që

duhet aplikuar

Përdorimi i

Integruar

Modeli VaR i brendshëm duhet të integrohet

plotësisht në proçesin e përditshëm të menaxhimit

të rrezikut. Të dhënat e përfituara duhet të jënë

pjesë integrale e proçesit të planifikimit,

monitorimit dhe kontrollit të profilit të rrezikut të

tregut dhe duhet të përdoret së bashku me kufizimet

e ekspozimit të përcaktuar.

Kufizimet e

ekpozimit, VaR,

dhe Testimi i VaR

Njësia e

kontrollit të

rrezikut

Njësia e kontrollit të rrezikut duhet të jetë e pavarur

nga njësia e tregtimit dhe duhet të përfshijë

hartimin, zbatimin, drejtimin dhe miratimin fillestar

dhe të vazhdueshëm të sistemit të menaxhimit të

rrezikut.

Grupi i

Menaxhimit të

rrezikut

Menaxhimi i

lartë

Raportet e rrezikut duhet të rishikohen çdo ditë nga

personat që kanë autoritetin për të mbyllur

pozicione, dhe organi drejtues duhet të jetë i

Kufizimet e

ekpozimit, VaR


115

përfshirë në mënyrë aktive në proçesin e kontrollit

të rrezikut

Stafi i

kualifikuar

Duhet të ketë një numër të mjaftueshëm personeli të

kualifikuar në përdorimin e modeleve sasiore në

tregtimin, kontrollin e rrezikut dhe auditimin.

Grupi i

Menaxhimit të

rrezikut

Dokumentimi Modeli VaR duhet të dokumentohet në mënyrë të

përshtatshme.

VaR, testimi i VaR

Periudha e

testimit

Modeli VaR duhet të testohet dhe të japë rezultate

në saktësinë e matjes së rrezikut.

Testimi i VaR

Stres testi Duhet aplikuar në menyre rigoroze stres

testi. Rezultatet e këtyre testeve duhet të rishikohen

nga menaxhimi i lartë i bankës dhe të pasqyrohen

në kufizimet e përcaktuara.

Kufizimet, Stres

Testi dhe Analiza e

Skenareve

Vlerësimi Duhet të aplikohen proçedura për të siguruar se

vlerësimi i aktiveve dhe pasiveve është i

përshtatshëm.

Kontrolli Financar

Rishqyrtimi i

rrezikut

Të paktën një herë në vit, si pjesë e proçesit të

auditimit të brendshëm, duhet të ketë një rishikim të

proçesit të menaxhimit të rrezikut. Ky shqyrtim

duhet të përfshijnë operacionet e ndërmarra nga

njësia e tregtimit, dhe duhet të ndërmerret nga një

stafi i pavarur.

VaR

Miratimi Duhet të aplikohen proçese për të siguruar se

modeli VaR është testuar në mënyrë të

përshtatshme nga një palë e kualifikuar e pavarur

nga zhvilluesit e modelit.

VaR, testimi i VaR

Teknologjia e

informacionit

Modeli duhet të integrohet me sistemet e

teknologjisë së informacionit dhe të mbulojnë:

a. Sistemi i grumbullimit të të dhënave të

rrezikut; Serite kohore e të dhënat; modeli

VaR; sistemi i stres testit të aplikuar; testimi

i funksionimit të modelit, fitimet dhe

humbjet, cilësia e të dhënave.

Menaxhimi i

Rrezikut


116

b. zhvillimi i sistemit, mundësia e ndryshimit

auditimi;

c. Statistikat që lidhen me proçesin e

prodhimit të modelit VaR, duke përfshirë

statistikat në lidhje me afatet kohore, si dhe

numrin e llogaritjes.

Burimi: (MUN, 2015)

Tabela 14: Përparësitë dhe dobësitë e metodologjive VaR

Simulimi historik

Ndjeshmëria Rivlerësimi i plotë Parametrik Monte Karlo

Saktësia Jo e mire për

pozicione jo-

lineare dhe / ose

të produkteve

komplekse

derivative

I shkëlqyer Jo e mirë për

pozicione

jo-lineare

dhe / ose të

produkteve

komplekse

derivative

Jo i mirë nëse

bazohet në

indikatorët e

ndjeshmërisë.

Ekselent nëse

bazohet në

rivlerësimin e

plotë.

Trajtimi i

Korrelacioni

Në varësi të

plotë të dhënave

historike

Në varësi të plotë të

dhënave historike

I dobët Fleksibël por

kompleks

Trajtimi i

pozicioneve

jolikuide

Në përgjithësi i

varfër

Në përgjithësi i

varfër

Në

përgjithësi i

varfër

Në përgjithësi i

varfër

Zbatimi Efiçient I ngadalshëm I lehtë I vështirë

Mundësia e

Zbatimit të stres

testit

Ndonjëherë i

pasaktë dhe në

varësi të plotë të

të dhënave

historike

I saktë, por në varësi

të plotë të të dhënave

historike

I dobët Fleksibël

Transparenca Shkëlqyeshme -

VaR mund të

kuptohet si në

Mirë Shumë i

dobët

Shumë i dobët


117

aspektin e

ndjeshmërisë

dhe në kuptimin

e ngjarjeve të

tregut

Burimi: (MUN, 2015)

5.3.2. RREGULLORJA PËRKATËSE PËR FUNKSIONIMIN E MODELIT TË

BRENDSHËM VAR

Politika dhe standardi VaR që bankat mund të përdorin influencohet në mënyrë direkte dhe indirekte

nga:

a. Rregullorja e Rrezikut të Tregut e cila bazohet në:

i. Deklaratën e funksionimit të Modelit të VaR;

ii. Manuali i funksionimit të rregullores së Menaxhimit të rrezikut;

iii. Rregullorja kufizuese për veprimet e portofolit të tregtueshëm;

iv. Rezultatet e testimit të funksionimit të modelit VaR;

v. Stres Testi i modelit dhe analiza e skenarëve;

vi. Periudha e të dhënave;

vii. Periudha e mbajtjes së instrumentave të portofolit.

b. Rregullore të tjera

i. Ndarja e portofolit të tregtimit nga portofoli i bankës;

j. Rregullorja e kontrollit të produkteve financiare (e cila përfshin dokumentet në

vlerësimin e librave të tregtueshëm si dhe testimin e çmimeve)

Qëllimi i Zbatimit të politikës së VaR është përcaktimi i një standardi për matjen dhe raportimin e

rrezikut, i cili bie në kuadrin e modeleve të brendshme të kërkesës për trajtimin e rrezikut.

Këto standarde duhet të përafrohen me praktikat më të mira dhe kërkesat e enteve rregullatore, për

t’u aplikuar nga zyra e monitorimit të rrezikut. Kjo rregullore trajton të gjitha operacionet e

tregtueshme që ka banka, për të cilat duhet mbajtur një kapital për trajtimin e rrezikut të tregut, e cila

duhet miratuar në modelin e brendshëm të trajtimit të rrezikut.

Aktorët kryesore të interesuar nga kjo praktikë janë:

a. Zyra e menaxhimit të Bankës, drejtorët e rrezikut të tregut;

b. Menaxherët e rrezikut të tregut;

c. Sistemi i raportimit të rrezikut të tregut;

d. Departamenti i analizës sasiore të rrezikut;


118

e. Komitetet e rrezikut;

f. Zyra e përparme;

g. Auditi i brendshëm;

h. Kontrolli i Produkteve Financiare;

i. Zyra e teknologjisë dhe informacionit përgjegjëse për sistemin e raportimit.

Modeli VaR duhet të kapë si dhe të reflektojnë saktësisht të gjitha rreziqet e portofolit të

instrumentave financiarë duke i përcaktuar qartë, duhet të kapë detaje të mjaftueshme nga faktorët e

rrezikut si dhe duhet integruar në praktikën e menaxhimit të rrezikut të përditshëm. Sipas Pichler S.,

Selitsch (1999) kjo praktikë duhet realizuar me kujdes dhe duhet të jetë në përputhje me standardet e

menaxhimit të rrezikut.

Tabela 15: Rreziku i tregut dhe kërkesat për kapital rregullator

Kategoria e

Rrezikut

VaR minimal për faktorët e rrezikut

Rreziku i normës së

interesit

Modeli VaR duhet të përfshijnë një sërë faktorë të rrezikut që

korrespondojnë me kurbën e normave të interesit në secilën monedhë

ndaj së cilës banka ka pozicione të ndjeshme.

Modeli VaR duhet të kapin variacionet e luhatshmërisë së normave në

kurbën e interesit. Për të arritur këtë, modeli VaR duhet të konsiderojnë

kurbat në monedhat kryesore ndaj të cilave banka ka një ekspozim.

Praktika me e mire në këto raste është segmentimi në të paktën 6 afate

të ndryshme maturimi. Modeli VaR, gjithashtu duhet të kapin rrezikun

nga lëvizjet që rrjedhin nga korrelacioni jo perfekt ndërmjet kurbave të

ndryshme të interesit.

Rreziku nga

Aksionet

Modeli VaR duhet të përdorin një faktor rreziku të veçantë të tregjeve

të kapitalit, ndaj së ciles firma është e ekspozuar.

Rreziku i kursit të

këmbimit

Modeli VaR duhet të përfshijnë faktorë të rrezikut që i përkasin

monedhave të veçanta, duke përfshirë arin.

Rreziku i të mirave

bazë

Modeli VaR duhet të konsiderojnë faktorë të veçantë të rrezikut për

secilën të mirë ndaj së cilës banka është e ekspozuar. Ato duhet të kapin

rrezikun që rrjedh nga lëvizjet në korrelacion ndërmjet të mirave të

ngjashme, të ndryshimeve në çmimet e ardhshme si dhe nga

mospërputhja e afateve të maturimit.

Burimi: (MUN, 2015)


119

Rreziku specifik është ekspozimi ndaj lëvizjes së çmimit të një instrumenti financiar për shkak të

faktorëve specifik që i përkasin emetuesit të këtyre instrumenteve. Sipas rregullores Bazel II, BIS

kërkohet që rreziku specifik të përfshijë rrezikun e ngjarjeve, i cili ndër të tjera duhet të përfshijë

rrezikun e migrimit.

Përveç kësaj modeli VaR duhet të mbulojë edhe rritjen e paracaktuar të rrezikut. Në bazë të

rregullores së Basel 2, këto kërkesa janë detyruese që nga viti 2010.

Rreziku specifik ekziston, por nuk nuk mund të kapet nëse modelimi i faktorëve të rrezikut është i

përgjithshëm. Për të kuptuar këtë rast mund të konsiderojmë trajtimin e ekspozimit specifik ndaj

rrezikut që vjen nga një aksion, obligacion, apo derivat kredie, si ekuivalenti i ekspozimit ndaj

rrezikut indekseve të aksioneve, obligacioneve, apo derivateve të kredisë.

Rreziku specifik mund të diversifikohet, nëse nga hartimi i faktorëve të rrezikut arrijmë të

përcaktojmë në mënyrë të mirë ekspozimin e bankës. Por nëse kemi edhe rrezikun e përqendrimit,

atëherë nuk jemi në gjëndje të veprojmë, siç mund të jetë rasti kur pozicionet e gjata dhe të shkurtra

kompensojnë njëra-tjetrën në llogaritjen e VaR-it Hibbeln (2010).

Modeli VaR duhet të llogarisë edhe rrezikun e veçantë, ashtu si me të gjithë faktorët e tjerë të rrezikut,

ku ai është i matshëm.

5.3.3. FAKTORËT E RREZIKUT DHE RREZIKU I PËRQËNDRIMIT

Kur cilësitë e faktorëve të rrezikut janë specifikuar në mënyrë të qartë, atëherë modeli VaR do të

arrijë të kapin në mënyrë të përshtatshme rrezikun e përqëndrimit. Megjithatë rreziku i përqëndrimit

mbetet një shqetësim sepse:

1. Modeli VaR varet nga cilësia e të dhënave historike të serive kohore;

2. Faktorët e rrezikut mund të sjellin rezultate të fitimeve dhe humbjeve jo të përshtatshme

(siç mund të ndodhin në rastin e rrezikut të blerjes dhe bashkimeve të firmave);

3. Rreziku i përqendrimit mund të rezultojë në pozicione jolikuide.

Rreziku i përqëndrimit duhet të identifikohet si pjesë e rishikimeve të rregullta të portofolit, si dhe të

përfshihen në modelin e brendshëm nëpërmjet zbatimit të një programi të përshtatshëm testimi dhe

stres testi.


120

Tabela 16: Modeli Standard i VaR

Standard Praktika

Periudha e mbajtjes VaR llogaritet duke përdorur një periudhë

mbajtjeje një ditore. Kjo gjë përdoret për të

monitoruar kufizimet e vendosura dhe

konvertohet në një ekuivalent 10 ditor për të

plotësuar kërkesën e kapitalit rregullator.

Koefiçienti Faktori i ponderimit vendoset në 0.995.

Përditësimi i serive historike Normat e miratuara në llogaritjen e VaR duhet

të përditësohen çdo javë.

Periudha e vëzhgimit Në këtë rat përdoret një periudhë historike prej

401 ditë pune, duke krijuar kthime për 400

ditë.

Nëse përdorimi i kësaj periudhe vëzhgimi nuk

do të mjaftojnë për të llogaritur VaR, atëherë

mund të miratohet Zbatimi i metodologjive

alternative (VaR-i shtesë).

Seria e të dhënave Besueshmëria e të dhënave të përdorura nga

modeli VaR varet nga seria e të dhënave të

konsideruara. Këto të dhëna duhen aplikuar

në auditimin e brendshëm.

Frekuenca e llogaritjes dhe niveli i

besueshmërisë

VaR i portofolit duhet të llogariten të paktën

një herë çdo ditë pune, duke përdorur një nivel

besueshmerie prej 99%.

Modeli VaR duhet të llogarisin VaR ditore, në

nivele të shumëfishta besueshmërie. Kjo është

e nevojshme për të testuar qëndrueshmërinë e

modelit.

Burimi: (MUN, 2015)


121

Identifikimi dhe përfshirja e të gjitha rreziqeve është thelbesore për integritetin dhe funksionimin e

modelit të VaR. për këtë arsye, vendin kryesor në menaxhimin dhe mirëfunksionimin e strukturave

ngarkohet menaxheri i rrezikut të tregut, i cili është përgjegjës për:

a. Identifikimin dhe shqyrtimin e vlefshmërisë së supozimeve të modelimit mbi funksionimin e

VaR të raportuar, si dhe identifikimin e kërkesës për kapital rregullator;

b. Këshillimin për cilësinë e indikatorëve të ndjeshmërisë ndaj faktorëve të rrezikut si dhe

përshtatshmërinë e perdorimit të tyre në tregje të ndryshme, për produkte të ndryshme dhe

për ndryshimin e kushteve të funksionimit të tregut;

c. Monitorimin e përshtatshmërisë së modelit VaR për kërkesat e entit rregullator të kapitalit;

d. Informimin në kohën e duhur për ekzistencën e faktorëve të rinj të rrezikut që duhen

konsideruar në llogaritjen e VaR si dhe përfshirjen e tyre në të dhënat historike.

Menaxheri i rrezikut të tregut ka përgjegjësi të veçantë për vlefshmërinë e supozimeve në të cilat

bazohet funksionimi i modelit për portofolet, si dhe për ndikimin e këtyre supozimeve mbi saktësinë

e modelit VaR të aplikuar. Në këtë rast duhet vlerësuar dhe trajtuar rreziku i përqëndrimit dhe rreziku

i mungesës së likuiditetit. Kjo vlen për vlerësimin dhe funksionimin e modelit të VaR, si dhe për

mirefunksionimin e tregjeve dhe të gjendjes së likuiditetit në veçanti.

5.3.4. ROLI I ZYRES SË ANALIZËS SASIORE TË RREZIKUT

Zyra e analizës sasiore të rrezikut është përgjegjëse për modelin e vlerësimit dhe aprovimin e cilësisë

së funksionimit të tij, si:

a. Konfirmimin se të dhënat e prodhuara nga sistemi të cilat shërbejnë për funksionimin e

modelit VaR janë të sakta dhe se këto të fundit pasqyrojnë ekspozimet kryesore të faktorëve

të rrezikut;

b. Mund të specifikojnë supozimet e rëndësishme sipas së cilit funksionon modeli, si dhe

analizën nëse ndikon negativisht në cilësinë dhe në ndjeshmëritë e faktorëve të rrezikut;

c. Të rekomandojë një metodologji më të përshtatshme të modelit.


122

5.3.5. RAPORTIMI I FUNKSIONIMIT TË MODELIT VAR DHE REZULTATET

Në bazë të rregullores së funksionimit për kapitalin e përshatshëm, banka duhet të mbajë kapital duke

marrë më të madhin ndërmjet:

a. Vlerësimit VaR të ditës së mëparshme, i cili llogaritet sipas parametrave të përcaktuara në

politikën e bankës, dhe kur vlerësohet e përshtatshme aplikohet një rritje e paracaktuar për

sipërmarrjen e rrezikut; ose

b. Një mesatare e VaR-it ditor për 60 ditë, duke u përdorur një faktor shumëzues i cili duhet të

rritet me një faktor ndërmjet 0 dhe 1 në varësi të numrit të testeve provë për 250 ditët më të

fundit plus, sipas rastit, në rritje e paracaktuar për sipërmarrjen e rrezikut.

Nga rezultatet e përfituara mund të bëhet edhe shqyrtimi i kërkesave për kapital shtesë kundrejt

fondeve në dispozicion të vetë bankës.

5.3.6. TRANSPARENCA DHE ANALIZA E PERFITIMIT NGA MODELI

Në mënyrë që të integrohen në vendim marrjen e rrezikut të përditshëm, të dhënat e përditësuara nga

modeli VaR, duhet të jenë në gjëndje të shpjegohen shpejt, në mënyrë efikase dhe në një nivel të

detajuar të portofolit. Kjo do të thotë së në rezultatet e VaR duhet përfshirë analiza shpjeguese dhe

mundësia që shkaqet e ndryshimeve të arrijnë të kuptohen dhe të identifikohen, si për shembull:

a. Analiza e ndikimit të parametrave: Modeli duhet të jetë në gjendje të llogarisë VaR ditor

nën supozime të ndryshme si dhe në nivele të ndryshme mirëbesimi. Kjo është e nevojshme

për të verifikuar vlefshmërinë e supozimeve të modelit VaR dhe për të testuar mirë

funksionimin e tij.

b. Ndikimi i VaR

Në vlefshmërinë funksionimit të modelit duhet llogaritur edhe VaR-i marzhinal, i cili mund të jetë

pozitiv ose negativ në varësi të llojit të rreziqeve të përcaktuara dhe korrelacionin me të dhënat e

përjashtuara.

Kjo analizë do të mundësojë:

a. Agregimin e VaR në nivel portofoli;

b. Një pozicion në VaR e portofolit;

c. Një grup i faktorëve të rrezikut (EURIBOR, LIBOR, EUR/USD)

d. Ndryshimet ditore në ndjeshmërinë ndaj faktorëve të rrezikut;

e. Identifikimin se në cilën ditë në të dhënat historike kemi të dhëna leptokurtike;

f. Identifikimin e fitimeve dhe humbjeve nga faktorët e rrezikut;

g. Humbja e pritshme në nivele të ndryshme të besimit në nivel portofoli.


123

5.3.7. RAPORTIMI I I REZULTATEVE

Të dhënat e përfituara nga analiza VaR mund të përdoren për:

a) Raportim të Brendshëm: Modeli VaR duhet të integrohet në proçeset e përditshme të

menaxhimit të rrezikut dhe duhet të shërbejë si bazë për raportimin e ekspozimit që banka ka

ndaj rrezikut dhe të monitorimit të ecurisë së tij në respekt të kufijve të vendosur.

b) Raportim tek entet rregullatore: Në respektim të kërkesës nga entet rregullatore duhet

llogaritur VaR për të gjithë portofolin e intrumentave të tregtueshëm brënda çdo ditë në

mënyrë që të sigurohet së banka është e mirëkapitalizuar (nga pikëpamja e fondeve të veta).

c) Raportim tremujor: Për të bërë rishikimit e portofolit tremujor të rrezikut, duhet analizuar çdo

3 muaj për të vlerësuar qëndrueshmërinë e modelit të VaR në proçedurat e kontrollit, periudha

e mbajtjes dhe praktikën e përdorur:

a. Shkeljet e vërejtura në kufinjtë e vendosur të Vlerës në Rrezik;

b. Ndryshimet gjatë periudhës së konsideruar në metodat e matjes të rrezikut (VaR

Shtesë);

c. Futjen e një modeli të ri të vlerësimit i cili shërben për ndjeshmërinë e modelit të VaR,

duke përfshirë çdo çështje që lidhet me problematikat e menaxhimit të rrezikut;

d. Çdo ndryshim në kuadër të modelit VaR;

e. Identifikimin e rrezikut të përqëndrimit si dhe rreziqet e likuiditetit që nuk janë trajtuar

në mënyrë të përshtatshme nga analiza e VaR dhe programet e stresimit të modelit.

d) Raportim vjetor: Performanca e modelit VaR do të vlerësohen në përputhje me praktikën e

testimit dhe të vlefshmërisë së përdorimit të modelit VaR.

e) Raportimi i jashtëm: të dhënat nga modeli duhen përfshirë në raportin vjetor.


124

5.4. VLEFSHMËRIA DHE RISHIKIMI I MODELIT VAR TË PËRDORUR

Vlefshmëria e Modelit VaR të përdorur kërkon që metodologjia e përdorur në përcaktimin e kapitalit

rregullator duke përdorur modele të brendshme është:

a. Konceptualisht e mirë nëse mbulon të gjitha rreziqet dhe është e dokumentuar në mënyrë të

përshtatshme;

b. Rezultatet janë në përputhje me dokumentacionin e mbajtur.

Vlerësimi i modelit duhet të përfshijë testimin paraprak të modelit, si:

a. Testimin për të dëshmuar së çdo supozim i bërë në kuadër të modelit VaR është i përshtatshëm

dhe nuk nënvlerëson ose mbivlerëson rrezikun (përfshirë testimin e vlefshmërisë së

supozimeve në lidhje me funksionimn e modelit VaR si dhe në lidhje me shpërndarjen e

kthimeve për periudhen 10 ditore);

b. Përdorimin e portofoleve hipotetike për të siguruar së modeli VaR është në gjëndje të kapin

karakteristika të veçanta strukturore që mund të lindin në të ardhmen;

c. Hetimin dhe përcaktimin e kufizimeve të modelit VaR duke përfshirë testimin e saktësisë në

tërësi dhe në veçanti të modelit VaR;

d. Të sigurojnë së rreziqet bazë janë konsideruar në mënyrë të përshtatshme. Në këtë rast duhet

konsideruar së mund të kemi mospërputhje midis pozicioneve të gjata dhe të shkurtra nga ana

e maturitetit;

e. Duke siguruar së modeli VaR arrin të konsiderojë rrezikun e përqëndrimit që mund të lindin

në një portofol të padiversifikuar.

5.4.1. VLERËSIMI I MODELIT NË MËNYRË TË PAVARUR

Modeli VaR duhet të miratohet në mënyrë të përshatshme nga operator të kualifikuar të pavarur të

proçesit për të siguruar së modeli është konceptualisht i përshatshëm për të konsideruar të gjitha

rreziqet materiale të portofolit.

Kontrolli dhe ndryshimi i Modelit VaR

Ndryshime të mëdha në modelin e konsideruar mund të vijnë si pasojë e disa faktorëve:

a. kur modeli VaR është në fazën zhvillimore,

b. kategori të reja të faktorëve të rrezikut,

c. ndryshime në parametrat e modelit,

d. kur kemi ndryshime të rëndësishme strukturore në treg ose në përbërjen e portofolit.

Në rastet kur kemi ndryshime në faktorët e rrezikut si:

a. Ndryshime në ndjeshmërinë e modelit VaR kundrejt faktorëve të caktuar,


125

b. Ndryshime në maturitetet dhe në ekspozimin e faktorëve të rrezikut,

c. Faktorë të tjerë të rrezikut që nuk janë konsideruar.

Në rastet kur kemi operacione të reja të cilat duhen përfshirë në Modelin VaR sepse do të ndryshojë

Modeli VaR, në menyre që të konsiderojnë kontributin e tyre në model.

Sistemet e tjera që ndikojnë në VaR

Të gjitha sistemet që ndikojnë modelin e brendshëm, duhen përfshirë të gjithë sistemet që furnizojnë

normat e miraturar, VaR shtesë, fitimet dhe humbjet e përdorura për testimin prove ndjeshmërinë e

faktorëve të rrezikut të përdorura për të llogaritur kapitalin përfundimtar kundrejt rrezikut.

Auditimi i Brendshëm i Modelit VaR

Të paktën një herë në vit, auditimi i brendshëm duhet të rishikojë modelin VaR si pjesë e shqyrtimit

të proçesit të menaxhimit të rrezikut. Ky shqyrtim duhet të përfshijnë njësive të tregtimit të

instrumentave financiare.


126

Tabela 17: Rolet dhe Përgjegjësitë

Njësia Frekuenca Përshkrimi

Auditi Vjetore Auditimi i brendshëm i modelit

Zyra e

informatikës

Ndryshme Sigurimin e vazhdimësisë së duhur të biznesit, testimin

për funksionimn korrekt të sistemit në bazë të cilit

përfitohet ndjeshmëria e faktorëve të rrezikut

Menaxhimi i

Rrezikut

I përditshëm Shqyrton dhe shpjegon VaR për çdo portofol:

Prodhon rishikime të rregullta të portofolit

a. Identifikon të gjitha rreziqet duke përfshirë rrezikun

e përqëndrimit dhe rekomandon përdorimin e

modelit VaR më të mirë, testimin dhe stresimin e

modelit;

b. Zhvillimin e metodologjive për të lejuar transferimin

nga metoda e standardizuar në modelin e brendshëm

si dhe të propozojë ndryshime në deklaratën e

Modelit VaR;

c. Të këshillojë mbi nevojën për përmiresimin e

modeleve që prodhojnë ndjeshmërinë faktoreve të

rrezikut.

Administrimi

i të dhënave

i përditshëm Prodhon dhe shpërndan raportimin e VaR për çdo ditë

pune

Siguron integritetin e të dhënave duke:

i) Llogaritur VaR mbi çdo pozicion dhe të

bashkërëndojë punën me zyrat e tjera.

ii) Të sigurojë vazhdimësinë e biznesit, të testojë së

proçedurat e përdorura janë në përputhje me Modelin

VaR dhe së sistemet funksionojnë në mënyrën e duhur.

Llogaritja

sasiore e

rrezikut

Vlerësimi i pavarur i Modeli VaR:

i) Vlerëson modelin duke prodhuar indikatorët e

ndjeshmërisë ndaj faktorëv të rrezikut

ii) Vlerëson ndryshimet në modelin VaR

Burimi: (MUN, 2015)


127

Kontrolli

Financiar

i përditshëm Konsolidimi i kërkesave për sipërmarrjen e rrezikut dhe

shqyrtimin e kërkesave për shtim në kapital kundrejt

fondeve në dispozicion.

Drejtoria e

rikontrollit të

modelit

vjetor Ruan dokumentacionin përkatës së modelit VaR.

Shqyrton rinovimin e e saj kur është e nevojshme.

Zyra e

rishikimit të

modelit

vjetor Diskuton rishikimet e portofolit

Rishikon dhe propozon ndryshime në deklaratën e

Modelit VaR

Shqyrton të gjitha pikat e kontrollit me rrezik të lartë në

proçesin e menaxhimit të rrezikut të tregut dhe

funksionimin e modelit të brendshëm.

Grupi i

rishikimit te

modelit

javor Rishikon VaR dhe raportin për tejkalimin e tij

Diskuton rishikimet portofolit

Miration ndryshimet në deklaratën e funksionimit të

Modelit VaR.

Shqyrton raportimin e vlefshmërinë së pavarur dhe bën

rekomandime në modelin VaR.

Burimi: (MUN, 2015)


128

5.5. ANALIZA E TË DHËNAVE TË PYETËSORIT

Metodologjia e punim është e bazuar ne survejimin që rrjedh nga post pozitivizmi29 i cili bazohet ne

qasjen teorike. Pra qëndrimet tona derivojnë përqasjen teorike që kemi zgjedhur të përdorim dhe

rrjedhimisht udhëheqin metodologjinë dhe metodat.

Avantazhi i kësaj metode është se përgjigjet e fiksuara mund të kodohen me numra dhe pasi të

kodohen është më e lehtë të përpunohen statistikisht për të lejuar studimin e rezultateve. Avantazhi

me metodën elektronike është shmangia e gabimeve që vijnë nga faza e hedhjes së të dhënave në

database (dataentry), ndërsa disavantazh është norma e përgjigjeve e cila është e ulët.

Kur variabli është i varur dhe me shumë kategori atëherë ky ështe modeli i vetëm që mund të përdoret.

Pyetësori me pyetje të mbyllyra ka avantazhe sepse i trajton të gjitha njësitë si kopje të njëra tjetrës

dhe lejon të bëhen përgjithësime të nevojshme në rastet e qasjes teorike.

Pyetësori është shpërndarë me qualtriks me link ndërsa analiza është bërë me programin Stat.

Avantazhi në këtë rast është se përfitohen rezultate përgjithësuese me kusht që kampioni të jetë

probabilitar. Pyetësori është shpërndare me link. Edhe janë derguar mbi 200 link duke përdorur

kontakte personale, kemi marrë përgjigje nga 116 persona, të cilët kanë kompletuar pyetësorin.

Horizonti kohor i shpërndarjes së pyetësorëve është nga shkurti 2016 deri në nëntor 2016.

Rezultatet e përfituara nga pyetësori janë:

Tabela 18: Analiza e Regresionit Multinomial Logistic

VariablatKoeficienti Gabimi Standart

(Beta) (SE)

Variabli i varur: Ekspozimi ndaj Rrezikut (Q5R)

Variabla të pavarur:

Institucioni (Kategoria e referencës: Njësi të sektorit publik)

- Bankë 1.455493*** .0894484

- Institucion financiar privat 2.148944*** .2784728

Koha e maturimit (Kategoria e referencës: 0 – 5 vite)

- 6 – 10 vite 1.7413987*** .1176231

- 11 – 15 vite 1.9281417*** .0923845

- 16 – 20 vite 2.1085579*** .0703865

- Mbi 21 vite 2.9362579*** .0839657

Metodat e përdorura (Kategoria e referencës: Kohëzgjata)

- Value at Risk 2.5791244*** .0472996

Metodat e përdorura për VaR

(Kategoria e referencës: Variancë – kovariancë)

- Simulimi historik -1.8944873*** .2385673

- Simulim Monte - Carlo -2.3464428*** .0827634

29


129

Përdorimi i Stres Testit

(Kategoria e referencës: Mospërdorimi i stres testeve)

- Përdorimi i stres testeve dhe VaR -2.8273223*** .0372302

- Përdorimi i stres testeve ose VaR -1.9237844*** .1484523

Numri i të anketuarëve (N) 112

R Squared 0.4837

Shënim: *, **, *** tregon rëndësinë statistikore në 0.1, 0.05, 0.001 respektivisht

Variabli i varur ‘ekspozimi ndaj rrezikut’ është një variabël vlera e të cilit është përcaktuar si mëposhtë:

- 1 = Ekstremisht i ulët- 2 = I ulët në mënyrë të moderuar- 3 = Disi i ulët- 4 = As i ulët as I lartë- 5 = Disi i lartë- 6 = I lartë në mënyrë të moderuar- 7 = Ekstremisht i lartë

Vëmë në dukje se vlerat ekstreme nuk janë zgjedhur nga asnjë I/e intervistuar.

Duam të aplikojmë analizën shkak – pasojë pasi dyshojmë se zbatimi i metodave VaR së bashku me

stres testet është i domosdoshëm për matjen e rrezikut të kontratave të këmbesave opsionale për të

kapur ekspozimin ndaj rrezikut të tregut.

Meqënëse jemi në rastin kur nivelet e përceptuara të ekspozimit ndaj rrezikut kanë një rend logjik në

vlerat e tyre, jemi ne rastin e variablit te varur kategorik (diskret) pra jo të vazhdueshëm në këtë rast

teknika që është përdorur është ajo e probabilitetit të gjasave më të larta.

Pra, nuk mund të përdoret metoda e katrorëve më të vegjël, e cila perdoret gjeresisht kur kemi variabel

te varur te vazhdueshem, por duhet të përdoret një metodë tjetër që na jep efektet e matura në variablin

e varur me masa më të larta probabilitare.

Analiza e regresionit me variabël të varur ordinal që do të përdorim është ajo e regresionit logjik dhe

variablat shpjegues meqënëse janë jo të vazhdueshëm do të analizohet efekti i tyre krahasuar me

kategorinë e referencës. Kjo metodë është optimale sepse jep efektin që ka në rritjen e nivelit të

rrezikut secila kategori krahasuar me kategorine e referencës.

Nga Tabela 18 vërehet, ashtu sic pritej, se institucionet financiare private dhe bankat kanë një nivel

më të lartë rreziku krahasuar me kategorinë e referencës njësi të sektorit publik. Përdorimi i metodës

së simulimit Monte Karlo ka efekt më të lartë në uljen e rrezikut sesa ajo variancë-kovariancë.


130

Fakti që kemi të bëjmë me njësi të sektorit publik dhe bankë ka efekt zvogëlues në rrezikun ndaj të

cilit është ekspozuar institucioni. Nga ana tjetër, shikojmë se koha e maturimit për metodat e

përdorura ka efekt negativ krahasuar me kategorinë e referencës. Pra me rritjen e afatit të maturimit

kemi rënie të nivelit të përceptuar të rrezikut ndaj të cilit është ekspozuar institucioni, qoftë bankë,

njësi e sektorit publik apo institucion financiar.

Duke e lidhur me hipotezën e mësipërme, kemi marrë si kategori reference simulimin historik, përsa

i përket variablit të pavarur metodën e mbrojtjes ndaj rrezikut.

Shikojmë se krahasuar me përdorimin e simulimit historik, ato institucione që përdorin metodën

varincë – kovariancë raportojnë nivele më të ulëta të rrezikut të përceptuar.

Ndërsa ato që përdorin simulimet Monte-Carlo raportojnë gjithashtu reduktim të niveleve të

perceptuara të rrezikut, por jo në atë masë sa përdorimi i mëtodës variancë – kovariancë (sepse efekti

reduktues i kësaj të fundit është -2.3464428 ndërsa i simulimit Monte Carlo 1.8944873).

Përdorimi i stres testeve, ashtu sic pritej, kur bëhet njëherazi me VaR ka efekt reduktues të rrezikut

të perceptuar krahasuar me kategorinë e refencës mospërdorimi i stress testit. Ajo që vlen për t’u

theksuar është fakti, se ky efekt reduktues është më i lartë, sesa ne rastin e përdorimit të stres testeve

të ndara nga metodogjia VaR. Meqënëse të gjithë efektet e mësipërme janë të rëndësishme statistikisht

atëherë konkludojmë që hipotezat e hedhura janë të vlefshme.


131

5.5.1. ANALIZA E PYETJE KËRKIMORE

Pyetjes kërkimore të hedhur ne fillim te ketij punimi “A janë në dijeni për rrezikun e fshehur në

kontratat e këmbesave me përmbajtje opsionale?” i pergjigjemi më poshtë me anë të tabelën 19.

Nga analiza e pyetësorit del se institucionet financiare dhe njësitë e sektorit publik nuk janë në dijeni

të rrezikut të ndërmarrë nga kontratat e nënshkruara. Nje arsye e fortë në këtë rast është paradhënia

monetare e ofruar e cila shërben si atraksion për nënshkrimin e kontratës.

Tabela 19: Tabela e kryqëzuar: Institucionet dhe rreziku i opsioneve të fshehta

VariablatPo Jo

Njësi e sektorit publik 5.3% 94.7%Bankë 88.2% 11.8%

Institucion financiar privat 31.9% 68.1%


Pearson Chi Square 41.035***


Pyetjes kërkimore “Nesë kontratat nuk janë në përputhje me rrezikun, a do t’i nënshkruanit gjithsesi

këto kontrata?” i përgjigjemi më poshtë me anë të tabelën 20, sipas së cilës edhe pse jo në përputhje

me profilin e rrezikut, kontratat do të nënshkruhen gjithsesi nga subjektet e anketuara. Kjo gjë

shpjegohet me faktin se kontratat ofrojnë paradhënie të larta monetare.

Tabela 20: Tabela e kryqëzuar: Institucionet dhe shkalla e pajtueshmërisë me përdorimin e kontratave

Variablat Absolutisht po Ndoshta po Edhe po edhejo

Ndoshta jo Absolutisht jo

Njësi e sektorit publik 87% 8% 5% - -

Bankë 100% - - - -

Institucion financiar privat 98% 2%




Pyetjes kërkimore “Cila nga metodologjitë është më e përshtatshme në llogaritjen e Vlerës në

Rrezik?” i përgjigjemi më poshtë me anë të tabelën 21, ku sipas analizës së pyetësoreve përfitohet se

metodologjia më e përshtashme ajo e simulimit Monte Carlo për të 2 subjekte të intervistuara, ndërsa

për njësine e sektorit publik është ajo variancë-kovariancë.

Tabela 21: Tabela e kryqëzuar: Cila nga metodologjitë është më e përshtatshme në llogaritjen e Vlerës

në Rrezik?

Variablat


132

Variance -Kovariance Simulim historik Simulim Monte -Carlo

Njësi e sektorit publik 79% 21% -

Bankë 2% 28% 70%

Institucion financiar privat 19 34% 47%




Pyetjes kërkimore “A përputhet profili i rrezikut të ndërmarrë me tipologjinë e kontratës së

nënshkruar?” i përgjigjemi më poshtë me anë të tabelën 22. Nga analiza e përfituar vërehet se nuk

kemi një profil rreziku në përputhje me kontratat e përdorura, subjektet ekonomike private dhe entet

publike. Ndërsa per subjektet banka rreziku është në përputhje me profilin e rrezikut.

Tabela 22: Tabela e kryqëzuar: Tipologjia e kontratave dhe mbrojtja efektive

Variablat Po Jo

Plain vanilla 62% 38%Conditional coverage swap 78% 22%

Dynamic hedging 82% 18%


Pearson Chi Square 56.341***Shënim: *, **, *** tregon rëndësinë statistikore në 0.1, 0.05, 0.001 respektivisht

Pyetjes kërkimore “A është i përshatshëm aplikimi i stres testeve për vlerësimin e humbjes

maksimale? i përgjigjemi më poshtë tabelën 23 nga e cila vërehët se aplikimi i metodologjive VaR

variancë-kovariancë dhe simulim historik nuk vlerëson siç duhet rrezikun duke nënvlerësuar

sistematikisht rrezikun e tregut.

Tabela 23: Tabela e kryqëzuar: Efektiviteti i përdorimit të metodës se stres testit për përceptimin e

vlerës në rrezik?

Variablat Tepër efektive Disi efektive Neutral Disi joefektive Tepërjoefektive

Njësi e sektorit publik - - - 23% 77%Bankë 79% 21% - - -

Institucion financiar privat 12% 35% - 40% 13%





133

PËRFUNDIME

Analiza e kryer në këtë punim na lejon të nxjerrim disa përfundime të rëndësishme në lidhje me

përdorimin këmbesave nga ana e ndërmjetësueve të kreditit në menaxhimin e rrezikut të tregut.

Në analizën statistikore u përfitua se hipotezat e hedhura janë statistikisht te vlefshme dhe duhen

pranuar.

Mangësitë e raportuara nga sistemi ligjor lejojnë që këto instrumente të nënshkruhen si instrumente

mbrojtëse nga rreziku i normës së interesit por kompleksiteti i këtyre kontratave si dhe problematikat

në vlerësimin real, mund të sjellin ekspozime te larta ndaj rrezikut per nenshkruesit e tyre.

Legjislacioni Shqiptar lejon tregtimin e çdo instrumenti pa pasur një diferencim në instrumentet

ekzotike të cilat janë të identifikuara si instrumente spekullimi. I njëjti problem vërehet edhe në

përdorimin e instrumentave të këmbesave në Itali, sepse rregullorja e entit monitorues të ndërmjetësve

financiarë dhe bursave30, përcakton si "operator të kualifikuar" në përdorimin e këtyre kontratave, të

cilët më pas u ofrojnë produkte me paradhënie të larta në kontrata.

Në analizën e konsideruar, kontratat e ofrojnë paradhënie monetare për subjektet nënshkruese, duke

u paraqitur si instrumente mbrojtjeje të thjeshta, përkundrazi nga vlerësimi me metodat sasiore këto

kontrata janë instrumente ekzotike, me rrezik maksimal, gjë e cila nuk vërehet në momentin e

nënshkrimit.

Shumë subjekte ekonomike dhe financiare i përdorin këto kontrata në mënyrë shpërpjesëtimore me

fitimin monetar momental nga kontratat jo par.

Në analizën sasiore u përfituar se aplikimi i modeleve të kombinuara të Vlerës në Rrezik, së bashku

me analizën e skenarëve arrin të masin me korrektësi rrezikun e tregut.

Nga 3 modelet e normave në afat të konsideruara vërehet se këto modele arrijnë të vlerësojnë në

mënyrën e duhur përbërësin opsional të kontratës.

Në të gjitha kontratat e analizuara me metoden e simulimit Monte Carlo arrihet të përcaktohet me

detaje rreziku i humbjes, duke vërtetuar se këto kontrata nuk shërbejnë si mjet për mbulimin kundrejt

rrezikut të normave të interesit.

30 (CONSOB, 2015)


134

Nga ky punim arrihet në përfundimin se për bankën zgjedhja e metodës se Vlerës në Rrezik varet nga

instrumentet që ndodhen në portofolin e tregtueshëm. Vetëm në rastet kur portofoli nuk përmban

përbërës opsionale, ateherë mund të aplikohen metoda me kosto me të vogël dhe më të lehta për t’u

kuptuar si VaR variancë-kovariancë.

Analiza e dinamikës së normave të interesit, është bërë duke iu referuar në mënyrë specifike teorive

ekonomike që shpjegojnë konfigurimin e mundshëm të strukturës së maturimit të normave të interesit,

duke lejuar që të japin informacion mbi pritjet mbi ecurinë e tregut, duke lejuar vlerësimin e përbërësit

opsional mbi normat e interesit.

Analiza e modeleve të ndryshme të përdorura për të llogaritur vlerën në rrezik, kuptohet si humbja e

vlerës në një portofol të caktuar, që mund të ndodhin si rezultat i ndryshimeve të pafavorshme në një

ose më shumë faktorë të rrezikut, në një horizont kohor të caktuar.

Në modelet tradicionale bëhen thjeshtëzime për të arritur një vlerësim të rrezikut që rrjedh nga

ngjarjet ekstreme që mund të ndodhin në portofol. Shpërndarjet e faktorëve të rrezikut, në botën e

vërtetë, kanë karakteristika që nuk lejojnë përfshirjen e tyre në familjen e shpërndarjeve normale, për

këtë arsye, në portofole me përbërës opsionale, duhet aplikuar metodologjia e simulimit Monte-Carlo.


135

REKOMANDIME

Nëpërmjet analizës së rrezikut me metodën e Vlerës në Rrezik është parë se kontrata mund të çojë në

humbje të larta për subjektet nënshkruese, në rastet e ndryshimit të pafavorshme në normën e interesit

duke sjellë humbje të konsiderueshme për këto subjekte.

Nga analiza e instrumentit opsional të mëvonshëm në treg është vërejtur se nënshkrimi i mundshëm

i kontratës përfshin edhe shitjen e opsioneve nga banka tek nënshkruesi, duke i sjellë një ekspozim të

konsiderueshëm ndaj rrezikut.

Për bankat e konsideruar arrihet ne konklusionin se aplikimi i simulimit historik nuk është një mjet i

përshtatshëm për të matur vlerën në rrezik sepse në mënyre sistematike nënvlerëson rrezikun që rrjedh

nga produktet opsionale.

Rekomandimi që mund të jepet në këtë rast është drejt kalimit të matjes së vlerës në rrezik me

metoden e simulimeve Monte-Carlo, sepse është më gjithëpërfshirëse.

Çdo metodë në bazë të rregullores ndërkombëtare të kapitalit duhet të shpjegohet në mënyrë të qartë

dhe te dokumentuar, prandaj secila bankë duhet të aplikojë një analizë të detajuar për vlefshmërinë e

metodologjisë së aplikuar në matjen e rrezikut.

Në bazë të përfundimeve të humbjes potenciale nga këto kontrata, rekomandoj për Bankën e

Shqipërisë të vlerësojë ndalimin e përdorimit të kontratave me përbërës opsionale për njësitë

ekonomike, si dhe për bankat e nivelit të dytë, duke favorizuar përdorimin e këmbesave të thjeshta,

pasi legjislacioni në vendin lejon që bankat e nivelit të dytë të tregtojnë çdo lloj produkti.

Një rekomantim potencial mbetet në të ardhmen edhe konsiderimi i ndalimit të përdorimit me ligj të

këtyre kontratave për adminsitratën publike, duke ndjekur shembullin e Anglisë.

Vetëm përdorimi i këmbesave të thjeshta i lejon operatorët nënshkrues të këtyre kontratave të

aplikojnë një mbrojte të qëndrueshme ndaj rrezikut, ndërsa në rastin e përbërësve opsionalë këto

kontrata përkthehen në kontrata spekullimi.

Duhet orientuar përdorimi i instrumentëve të thjeshtë plain vanilje, sepse konsiderohen si mjete të

thjeshta me karakteristika të lehta për t’u kuptuar dhe për të cilat mund të verifikohet arritja e qëllimit

të mbrojtës nëpërmjet analizave të thjeshta sasiore.

Nëse nënshkruhen kontrata me përbërje opsionale duhen aplikuar metodat sasiore komplekse dhe të

vështira për t’u kuptuar. Këto metoda kërkojnë kosto te larte dhe kohë jo të vogël për të bërë analizën

e rrezikut, pa të cilat do të ishte e pamundur përdorimi i tyre si instrumente mbrojtjeje ndaj faktorëve

të rrezikut.


136

REFERENCA

Cheng ,K. Chih. W, Weiru, K. (2013). FORECASTING VALUE AT RISK: A STRATEGY TO MINIMIZE DAILYCAPITAL COSTS. ACRN Journal of Finance and Risk Perspectives , 39 - 49.

Aragones, J. (2000). Learning Curve: Estreme Value VaR. Derivatives Week .

Bank Of Albania, .. (2016). Raport Vjetor i Mbikëqyrjes.

Bank of Albania, .. (2015). Raport Vjetor Mbikëqyrjes.

Bank of Albania, .. (2013, 07 31). Rregullore Nr 48 Per Raportin e Mjaftueshmerise se Kapitalit. Retrievedfrom Bank of Albania:https://www.bankofalbania.org/web/Rregullore_Nr_48_ldquo_Per_Raportin_e_Mjaftueshmerise_se_Kapitalit_rdquo_6786_1.php?kc=0,28,0,0,0

Bank of Albania, .. (2013, 07 08). Vendim nr.33 mbi administrimin e rrezikut të normës së interesit në librin ebankës. Retrieved from Bank of Albania:https://www.bankofalbania.org/web/Udhezim_Mbi_administrimin_e_rrezikut_te_normes_se_interesit_ne_librin_e_bankes_1335_1.php?kc=0,28,0,0,0

BCBS. (2010). An assessment of the long-term economic impact of the new regulatory framework.http://www.bis.org/publ/bcbs173.pdf.

BCBS. (2011). Basel III: A global regulatory framework for more resilient banks and banking systems.

BCBS. (2013). Basel III: The Liquidity Coverage Ratio and liquidity risk monitoring and risk monitoring tools.

BCBS. (2006). International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards. In B. C.Supervision.

BCBS. (2004). International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards A RevisedFramework . Basel committee.

Betti, F. (2001). Value at Risk: La gestione dei rischi finanziari e la creazione di valore. Milano: Il sole 24 ore.

BIS. (2006). International banking and financial market developments. In BIS, Bank for internationalsettlements (monetary and economic department).

Black, F., Derman, E., Toy, W. (1990). A one factor model of interest rates and it's application. FianancialAnalyst Journal , 46.

Brigo, D., Mercurio, F. (2001). Interest Rate Models: Theory and Practice. Heidelberg.

CEBS. (2006). Market risk internal model reportin tempalate. CEBS guidelines on common reporting.

CONSOB. (2015). CONSOB. Retrieved from CONSOB:www.consob.it/main/trasversale/risparmiatori/...derivati/prodott.pdf

Cox, Ingersoll dhe Ross. (1985). A theory of term structure of interes rates. Econometrica , 53, pp. 400-407.

Danielsson, J Shin, H Zigrand, J. (2011, May). https://www.researchgate.net. Retrieved from researchgate:Danielsson, J. Shin, H. Zigrand, J. Endogenous and Systemic Risk,


137

https://www.researchgate.net/publication/228205189_Quantifying_Systemic_Risk_Endogenous_and_Systemic_Risk 2011

Daníelsson, J, Jònsson, A. (2004). A MUND T’U PËRSHTATET NJË MODEL TË GJITHËVE? MBI NDIKIMIN ERREGULLOREVE TË KAPITALIT. https://www.bankofalbania.org/web/pub/DANIELSON_shqip_1239_1.pdf .

Danielsson, J. (. (2001). The emperor has no clothes: limits to risk modelling. Financial Markets Group,London School of Economics .

Das, S. v. (1994). Swap and Financial Derivatives (Vol. 2). London: IFR Books.

Dowd, K. (1999). “Beyond Value at Risk: The New Science of Risk Management”. New York: John Wiley &Sons.

Estrella, A. (2001). Mixing and matching: Prospective financial sector mergers and market valuation. Journalof Banking & Finance.

FSA. (2006). Strengthering Capital Standarts.

Gallati, R. (2003). RISK MANAGEMENT AND CAPITAL ADEQUACY. New York: McGraw-Hill .

Gallo, M. Pacini, B. (2002). Metodi quantitativi per i mercati finanziari. Firenze: Carrocci.

Heath, D., Jarrow R., Morton, A. (1992). Bond Pricing and the Term Structure of Interest Rates: A NewMethodology for Contingent Claims Valuation. Econometrica , 60, 77-105.

Hibbeln, M. (2010). Risk Management in Credit Portofolios: Concentration Risk and Basel 2. Springer .

Ho, H. (2005). Inter-dealer euro Swap platforms attack again,” Risk Magazine". 18.

Hull, J. (2003). Introduzione ai mercati dei futures e delle opzioni. Prentice Hall.

Hull, J. W. (1998). Value at Risk when daily changes in Markes Value ate not normaly distribuitet. Journal ofderivatives , 9-19.

James, J., and N. Webber. (2000). Interest Rate Modeling. Chichester:. England: John Wiley and sons.

Jarrow, R. (1996). Modeling Fixed Income Securities and Interest Rate Options. New York: McGraw-Hill.

Jorion, P. (1997). Measuring the risk in Value at Risk. Financiar AnalystsJournal .

Jorion, P. (2001). Value at Risk: The new Benchmark for Managing Financiar Risk. New York: Mcgraw Hill.

Ligji nr.9662 “për Bankat në Republiken e Shqiperise”. (2006).

Michael, M, Jimenez, M, Amaral, T. (2011). A decision rule to minimize daily capital charges in forecastingvalue‐at‐risk. Journal of Forecasting , 617-634.

MUN, J. (2015). Applying Monte Carlo Simulation, Real Options Analysis, Forecasting, and OptimizationTechniques 2. New York: Wiley.

Pichler S., Selitsch. (1999). A comparison of analitycal VaR methodologies for portofolio that includeoptions. Vienna: Vienna University of Technology, Department of Finance.


138

Pritsker, M. (2001). The Hidden Dangers of Historical Simulation,. Finance and Economics Discussion Series,Board of Governors of the Federal Reserve System.

Riskmetrics. (1999). Risk Management: A Practical Guide. Riskmetrics .

Sironi, A. (2005). Rischio e valore nelle banche. Milano: EGEA.

Tarrant, W, Guegan, D. (2012). On the Necessity of Five Risk Measures Dominique Guegan, . InternationalJournal of Business and social science.

Theodore, B. William, M. (2002). Modeling correlated market and credit risk in fixed income portfolios.Journal of Banking & Finance.

Tobias, A. Shin H. (2008). Procyclical Leverage and Value-at-Risk. Federal Reserve Bank of New York StaffReports 338.

Vasicek, I. (1977). An equilibrium characterization of the term structure. Journal of financial economics , 5,177-188.

Wilmot, P. (2000). Quantitative Finance. England: Wiley.

Yasuhiro Y. and Toshinao Y. (2001). Comparative analyses of expected shortfall and value-at-risk undermarket stress. Monetary and Economic Studies , 87-121.

Zangaria, P. (1996). A VaR methodology for Portofolios thant include Option. RiskMetricsTM , Monitor, 4-12.

Zangaria, P. (1996). An improved Methodology for Measuring VaR. RiskMetrikTM , 7-25.


139

APENDIKS: PYETËSOR

Q1 Dear Participant: My name is Petër Saraçi and I am an assistant lecturer at University of Shkodra.

For my PhD Dissertation, I am examining SWAP contracts which include embedded options in the

EU. Because you are working in the market risk management office at your

bank/company/municipality and could provide me with the necessary information regarding the

market risk management, I am inviting you to participate in this research study by completing the

attached survey.

Q1 Please indicate in which institution do you work:

Bank (1)

Financial institution (2)

Municipality (3)

Q2Does you bank/financial institution/municipality use:

More than one option can be selected (1)

Credit/borrowing (1)

Debt instruments (2)

Q3 Do these instruments have:


Fixed interest rate (1)

Floating interest rate (2)

Mixed interest rate (3)

Q4 What is the duration of these instruments?

0 - 5 years (1)

6 - 10 years (2)

11 - 15 years (3)

16 - 20 years (4)

21 or more years (5)


140

Q5 How high or low is the level of interest rate risk your bank/financial institution/municipality is

exposed?

Extremely high (1)

Moderately high (2)

Slightly high (3)

Neither high or low (4)

Moderately low (5)

Extremely low (6)

Q6 What are your expectation regarding the yield curve?

Extremely risky (1)

Moderately risky (2)

Slightly risky (3)

Not risky at all (4)

Q7 What type of hedging does your bank/financial institution/municipality use?

Plain vanilla contracts (1)

Conditional coverage swap (2)

Dynamic hedging (3)

Q8 What types of interest rate SWAP products does your bank/financial institution/municipality use?

Plain vanilla SWAP (1)

SWAP with embedded options (2)

Q9The interest rate SWAP contracts used:

Offer anticipated cash (1)

Do not offer anticipated cash (2)


141

Q10 Do these contracts provide effective hedging?

Yes (1)

No (2)

Q11 Are you aware of the potential risk following from the use of non - PAR SWAP options?

Yes (1)

No (2)

Q12What methods are used to evaluate the risk of these contracts?

Value at Risk models (1)

Duration analysis (2)

Q 13 Could you please indicate what method do you use to calculate Value at Risk (VaR)?

Variance - Covariance method (1)

Historical simulations (2)

Monte Carlo simulation (3)

Q14What are the disadvantages of the selected VaR methodology?


Lack of consideration of nonlinear effects (1)

Difficulties in predicting risk (2)

Underestimation of risk (3)

Difficulties in predicting extreme events (4)

Backward looking (5)

Problem of forward forecast (6)

Exhausting and costly calculations (7)


142

Q15What is the level of potential loss you expect to be incurred by these contracts?

Extremely high (1)

Moderately high (2)

Slightly high (3)

Neither high nor low (4)

Slightly low (5)

Moderately low (6)

Extremely low (7)

Q16What confidence interval levels do you use for the Value at Risk model?

95% (1)

99% (2)

99.5% (3)

Q17Which holding period do you apply?

1 day (1)

10 days (2)

30 days (3)

Q18 On your opinion, the 10 day interval holding period imposed by Basel Capital Adequacy

Regulatory:

Underestimates market risk (1)

Overestimates market risk (2)

Estimates properly market risk (3)


143

Q19 Knowing that using VaR methodology in IRS option embedded implies high risk would you use

them anyway for hedging?

Definitely yes (1)

Probably yes (2)

Might or might not (3)

Probably not (4)

Definitely not (5)

Q20 How do you evaluate the role of Basel II rule of market risk treatment?

Very accurate (1)

Moderately accurate (2)

Neither accurate nor inaccurate (3)

Moderately inaccuate (4)

Very inaccurate (5)

Q21Which method do you use to estimate the yield curve?


Black, et al. method (1)

Vasicek method (2)

Cox-Ingersoll-Ross method (3)

Ho-Lee method (4)

Hull-White method (5)

None of these (6)

Q22 Do you use stress tests to complement the VaR methodology?

Yes, both of them (1)

No, separately (2)

No, we don’t use stress test (3)

Documents

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË … · pËrdorimi i kËmbesave nË operacionet e mbulimit dhe vlerËsimi i rrezikut tË tregut nËpËrmjet metodologjisË sË vlerËs