Embed Size (px)
Citation preview
UNIVERZITET CRNE GORE
FAKULTET ZA SPORT I FIZIČKO VASPITANJE – NIKŠIĆ
Studijski program: Sporstki novinari
Uroš Radulović
Le Tour de France
(završni rad)
Nikšić, 2017.
i
UNIVERSITY OF MONTENEGRO
FACULTY FOR SPORT AND PHYSICAL EDUCATION -
NIKŠIĆ
Study programmes: Sports journalists
Uroš Radulović
Tour de France
(Final work)
Nikšić, 2017.
ii
UNIVERZITET CRNE GORE
FAKULTET ZA SPORT I FIZIČKO VASPITANJE – NIKŠIĆ
Le Tour de France
(završni rad)
Predmet:Teorija i pravila atletike Kandidat: Uroš Radulović
Mentor: prof. dr Kemal Idrizović Studijski program: Sportski novinari
Broj indeksa: 1719/11
Nikšić, 2017.
iii
SAŽETAK
Sport, u XXI vijeku, kao globalni fenomen svakog dana probija i postavlja nove
granice. Kako širom svijeta, tako i kod nas popularnost sportova sve više raste. Gledajući
domaća sportska takmičenja u odnosu na inostrane, očigledno je da smo još uvijek daleko
od visokih standarda, ali je primjetno da se teži što boljem razvijanju određenih sportskih
disciplina. Međutim, postoje i oni sportovi koji su na međunarodnom nivou dostigli
veliku popularnost, a u Crnoj Gori, kako kroz medije, tako i javnost, nema dovoljno
prostora za njih.
Jedan od tih sportova je biciklizam. Biciklističko trkanje je na zapadnijem dijelu
evropskog kontinenta daleko razvijenije i popularnije nego kod nas. Najveća biciklistička
trka, odnosno nezvanično Svjetsko prvenstvo u biciklizmu je Tur de Frans. Ono što je za
fudbal Mundijal, ili za tenis Vimbldon, to je pomenuta trka oko Francuske za biciklizam.
Samim tim, u radu je akcentovan Tur de Frans koji inače važi za jedan od najvećih
sportskih događaja na planeti.
Biciklizam kao sport je jedna od najstarijih disciplina koju obuhvataju Olimpijske
igre, a podatak da je od prvih modernih Igara u Atini, pa do posljednjih u Rio de Žaneiru
2016. godine svaki put bio u programu dovoljno govori o važnosti ovog sporta.
U radu je kratak osvrt i na istoriju navedenog sporta, dok je apostrofirano njegovo
najveće takmičenje koje isprati i do 500 hiljada navijača. Od same ideje za stvaranje Tur
de Fransa, do velikih šampiona koje je ovo takmičenje iznjedrilo u radu se pronašlo
mjesto i za hronologiju trke, kao i njene ekonomske, finansijke i turističke atribute.
Ključne riječi: biciklizam, Tur de Frans, Olimpijske igre, šampioni
iv
ABSTRACT
Sport in the 21st century as a global phenomenon every day breaks and sets new
limits. Like around the world, even in our country sports popularity keeps growing. If we
take a look at domestic sports competitions comparing to internationals, it's obvious that
we are still far from the high standards but it is noticeable that it tends to better
development of certain sporting disciplines.
However, there are those sports that are on the international level achieved great
popularity, but in Montenegro trough the media and public, there aren't on that high
level.
One of these sports is cycling. Bicycle racing is much more popular in western Europe
than in our country. The biggest thing in world of this sport is unofficially World Cup in
cycling – Tour de France. What is FIFA World Cup in football or Wimbledon in tennis,
that is mentioned race around the France in cycling. Therefore, in my final work I
decided to devote the attention and focus on Tour de France which otherwise is
considered one of the biggest sporting events on the planet.
Cycling as a sport is one of the oldest disciplines that include the Olympic Games, and
fact that since the first modern Olympics in Athens to the last in Rio de Janeiro in 2016,
tells enough of the importance of this sport.
In this work a brief review is given about history of cycling while the main
content is about Tour de France which is even spectated by 500 (five hundred) thousand
fans. The very first idea of creating Tour de France, to the great champions of this
competition, I included informations about race chronology ,as well as its economic of
financial and tourist attributes.
Key words: Cycling, Tour de France, Olympic Games, champions
v
SADRŽAJ UVOD ............................................................................................................................................... 1
1. REVOLUCIJA BICIKLA I BICIKLIZMA ............................................................................................... 2
1.1. Popularizacija bicikla ............................................................................................................. 3
1.2. Biciklizam kao sport ............................................................................................................. 4
2. TUR DE FRANS .............................................................................................................................. 5
2.1. Ideja o nastanku trke ............................................................................................................ 5
2.3. Pobjednici, klasifikacije bodova i značenje majci .................................................................. 7
2.3.1. Žuta majica ..................................................................................................................... 7
2.3.2. Zelena majica ................................................................................................................. 8
2.3.3. Tačkasta majica .............................................................................................................. 9
2.3.4. Bijela majica ................................................................................................................. 10
3. HRONOLOGIJA TRKE................................................................................................................... 12
3.1. Prvi Tur de Frans – 1903. godine ........................................................................................ 12
3.2. Brdske etape, hronometar i prve reforme (1904 – 1939) .................................................. 14
3.3. Žak Gode spasio trku, prvi slučaj dopinga (1947 – 1969) ................................................... 16
3.4. Pojavljivanje takmičara van Evrope (1969 – 1988) ............................................................. 17
3.5. Tur de Frans postaje planetarni fenomen (1988 – do danas) ............................................. 18
4. ONI SU OBILJEŽILI TRKU ............................................................................................................. 19
4.1. Veliki šampioni .................................................................................................................... 19
4.2. Tabelarni pregled osvajača Tur de Fransa .......................................................................... 20
4.3. Migel Indurain ..................................................................................................................... 23
4.4. Edi Merks ............................................................................................................................ 24
4.5. Žak Anketil ........................................................................................................................... 25
4.6. Bernar Ino ........................................................................................................................... 26
4.7. Greg Lemon ......................................................................................................................... 27
4.8. Alberto Kontador ................................................................................................................ 28
4.9. Kris Frum ............................................................................................................................. 29
5. DOPING NA TUR DE FRANSU ..................................................................................................... 30
6. NAGRADNI FOND I MEDIJSKA POPULARNOST ........................................................................... 31
7. LEGENDARNI USPONI ................................................................................................................. 32
8. ZAKLJUČAK ................................................................................................................................. 33
LITERATURA ................................................................................................................................... 34
SLIKE ............................................................................................................................................... 34
BIOGRAFIJA .................................................................................................................................... 36
1
UVOD
Točak, kako se do prije nekoliko decenija zvao bicikl, ima daleko dužu istoriju
nego što se pretpostavlja. Naravno, istoriju ovog veoma značajnog izuma za čovječanstvo
gotovo uporedo je pratio nastanak i razvoj sporta oslonjenog na njega.
Iako se mnogi istoričari i dalje dvoume kome je prvom palo na pamet ovo prevozno
sredstvo, većina se slaže da zasluga ide u korist neprevaziđenog Leonarda da Vinčija.
Među mnogobrojnim spisima ovog genija iz Firence, koji je živio u XV i XVI vijeku,
nađen je i mali plan vozila koje neodoljivo podsjeća na bicikl.
Po svemu sudeći, on nikada nije uspio da projekat pretoči u prototip, tako da je
čovječanstvo na bicikl moralo da sačeka još koji vijek. Na istorijsku scenu je potom
1610. godine stupio praunuk pape Siksta petog, don Frančesko Pereti i njegova preteča
velosipeda koja je više ličila na kočiju koja se pokretala nogama nego na bicikl.
Dalji razvoj dvotočkaša preuzeli su Francuzi. Tako je 1791. grof Med de Sivrak
svijetu predstavio svoj izum. U početku ga je zvao „cheval de bois“ (ševal d boa), to jest
„drveni konj“, da bi se kasnije odlučio za „celerifere“(selerifer) ili u prevodu „san o
brzini“. Sivrakova naprava nije imala mehanizme za pokretanje i kočenje, već bi se vozač
odgurivao nogama, kojima se i zaustavljao. Iako selerifer nije mogao da služi za
transport, već samo za zabavu, postao je veoma popularan među pariskom elitom, čiji
članovi su organizovali i klubove u kojima su razmjenjivali savjete kako što više
unaprijediti i uljepšati svoje drvene ljubimce.
De Sivrakov izum je nekoliko decenija kasnije unaprijedio njemački baronKarl
Drais nazvavši je prvo „laufmaschine“ (laufmašin), što u prevodu znači „trčeća
naprava“. Njemac koji je živio u Francuskoj je svoj izum patentirao 1817.
godine.Kasnije, njemu u čast, laufmašin je dobio ime „draisine“(dresina).Dresina se
smatra najstarijim biciklom kojim je bilo moguće upravljati. Tada je predstavljena kao
alternativa jahanju, obzirom da je u tim godinama bilo sušno i žitarice su slabo rodile, što
je uticalo na povećanje cijene hrane za konje.
Mnogi su kopirali dresinu i bila je veoma popularna, sve dok cijena žitarica
ponovo nije otpala. To, uz izostatak razvoja dresine uticali su da ovaj izum nakon par
godina padne u zaborav.
2
1. REVOLUCIJA BICIKLA I BICIKLIZMA
Prava revolucija u razvoju bicikala dogodila se u Sjedinjenim Američkim Državama.
U drugoj polovini 19. vijeka ponovo se pojavljuje potreba za trkačkim mašinama. Dolazi
do pojave pedala, koje su 1866. godine registrovane od strane dvojice Francuza Pjera
Mišoai Pjera Lalemena - njihov izum je bio poznat pod imenom „velosiped“. Sam naziv
ove preteče bicikla koji u prevodu znači „brza stopala“ već je nagovijestio neku vrstu
kompetitivnosti. Nije prošlo mnogo vremena i legendarni velosiped, koji često imamo
priliku da vidimo na starijim filmovima, počeo je da služi kao mehanička vrsta trkačkog
konja.
Slika 1. Pjer Mišo na svom velosipedu
Preuzeto sa: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4e/Michauxjun.jpg
Razvoj se brzo nastavljao, do kraja vijeka bickli su sve više ličili na današnje.
Kasniji izumi i poboljšanja poput lanca, pakn kočni i brzina, koji su dolazili u XX vijeku
su unaprijedili ovaj novi sport i zanimaciju koji je brzo osvojio svijet.
Kada je škotski izumitelj Džon Danlop patentirao gume na naduvavanje, velosiped je
preimenovan u bicikl, naziv koji je ostao aktuelan do dan-danas (Herlehi, 2004).
3
1.1.Popularizacija bicikla
Bicikl pored toga što je bio prvo individualno prevozno sredstvo, bio je i
najjeftiniji način prevoza. Prva masovna upotreba bicikala primijećena je u Evropi
početkom XX vijeka, kao posljedica industralizacije, jer su radnici radeći u fabrikama
morali da prelaze daleki put do radnog mjesta. Da bi radnici bili u mogućnosti da sebi
priušte bicikl takođe je zaslužna industrija, tek sa masovnom proizvodnjom pale su cijene
i tako je bicikl postao dostupan širim masama.
Negdje oko 1960-ih godina smanjuje se upotreba bicikla i zamjenjuje motorima
ili automobilima. U siromašnim zemljama bicikl ostaje još neko vrijeme glavno prevozno
sredstvo. Za vrijeme nestašice ulja na svjetskom tržištu 1970-ih godina i usljed rasta
ekološke svijesti bicikl se ponovo vraća na ulice. Sve veći značaj ima u gradskom
saobraćaju, što je od javnog interesa.
Slika 2. Detalj sa Critical Mass-a u Budimpešti
Preuzeto sa:http://blog.acceleratingtransitions.eu/?p=1769
Kao posljedica toga, širom Evrope prave se posebne trake za bicikla, parking
mjesta, kao i mogućnost iznajmljivanja i korišćenja gradskog bicikla. Širom planete
organizuju se masovne vožnje kroz gradove pod nazivom „Critical Mass“.
4
1.2.Biciklizam kao sport
Bicikl je postao dostupan širokim narodnim masama, čime je napravljena osnova
za pravu takmičarsku eksploziju.
Kao sport, biciklizam počinje da „raste“ velikom brzinom i zahvaljujući popularnosti,
našao se već na prvim modernim Olimpijskim igrama 1896. godine u Atini, a uz atletiku i
mačevanje ostao je jedina disciplina koja je uzela učešće u svim dosadašnjim Igrama.
Prva biciklistička trka održana je na trasi na kojoj je trčan maraton, s tim što su vozači
vozili dva kruga prelazeći ukupno 87 kilometara. Prvim zlatnim odličjem, uz pregršt
kontroverzi, okitio se domaći takmičarAristidis Konstantinidis.
Zanimljivo, biciklizam je dugo smatran neprimjerenim za pripadnice ljepšeg pola,
najviše zbog „nepristojnog“ položaja vozača, zbog čega su na svoje mjesto u
Olimpijskom takmičenju žene čekale sve do Los Anđelesa 1984.
Prvi Svjetski šampionat u kružnim trkama održan je 1893. godine, a
Međunarodna biciklistička unija „UCI“ osnovana je u Parizu 14. aprila 1900.
Slika 3. Logotip UCI-a (Union Cycliste Internationale)
Preuzeto sa: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:UCI_Logo_2015.svg
Danas, biciklizam je jedan od najpopularnijih sportova u svijetu, što svjedoči i
činjenica da se na Olimpijskim igrama pojavljuje kroz četiri discpline: drumske trke,
BMX, kružne trke (velodrom) i „mountaint biking“.Upravo je drumski biciklizam
najrasprostranjeniji, a njegov „zaštitni znak“ je trka svih trka, nezvanično svjetsko
prvenstvo u ovom sportu – prestižni Tur de Frans...
5
2. TUR DE FRANS
Slika 4. Zvanični logotip Tur De Fransa
Preuzeto sa: https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tour_de_France_logo.svg
2.1.Ideja o nastanku trke
Istorija kaže da je bilo ovako: 20. novembra 1902. godine u pariskoj taverni
„Zimmer“, koja će se kasnije zvati "Fryday", novinar Geo Lefevr došao je na ideju koja
će, ispostaviće se, izazvati revoluciju u svijetu biciklizma i sporta. Lefevr je bio
zaljubljenik u sport koji je osvajao svijet - bicklizam.
Slika 5. Francuski novinar Geo Lefevr
Preuzeto sa: http://blog.lequipe.fr/histoire/1903-l-auto-lance-le-tour-de-france/
Svom šefu,Anriju Desgranžu, vlasniku lista "Auto", predložio je organizovanje
biciklističke trke čiji bi pokrovitelj bile novine. Desgranžova veza sa biciklizmom bila je
duboka jer je 1893. postao prvi svjetski rekorder u vožnji na jedan sat, pošto je prevezao
35,325 kilometara. Cilj je bio da se preko trke podigne tiraž.U Parizu su početkom
prošlog vijeka izlazila dva sportska lista. Izvjesni PjerGifard osnovao je 1892. list "Velo".
Nešto kasnije nastao je "Auto-Velo", novine koje su na nagovor nekoliko industrijalaca
među kojima je bio i Eduard Mišelin, vlasnik buduće svjetski poznate fabrike guma,
osnovao Anri Desgranž, napredni učenik Pjera Gifarda. Rođeno je veliko rivalstvo u
kome je sve bilo dozvoljeno a borba oko imena završila je na sudu (Daunsi, Her, 2003).
6
2.2 Osnovne karatkeristike
Tur de Frans je ubjedjlivo najpopularnija biciklistička trka na svijetu i spada u
jednu od tri Grand tur trke. Održava se svake godine u Francuskoj, kao i u zemljama iz
okruženja, počinje u julu i traje tri sedmice.
Ruta je svake godine drugačija. Ide se u Alpe i Pirineje, a tradcionalni završetak
već godinama unazad je na Jelisejskim poljima u Parizu - etapa na koj se slavi kraj Tura,
pije šampanjac i proslavlja pobjeda...
Slika 6. Učesnici Tur De Fransa na Jelisejskim poljima u Parizu
Preuzeto sa: https://roadcyclinguk.com/news/racing-news/tour-de-france-stage-20-
cavendish-wiggins-photo-gallery-9482.html#IeTPtTQw7joHs3jJ.97
Tur de Frans se održavao svake godine bez prekida, ne računajući vrijeme tokom
Prvog i Drugog svjetskog rata.
Velika trka oko Francuske (kako se često naziva) po modernoj konstrukciji ima
21 etapu sa dva dana odmora u kojoj su uključeni individualni i timski hronometri. Broj
timova varira između 20 i 22, a svaki mora početi trku sa devet vozača.Pravo učešća
samo imaju profesionalni UCI timovi, kao i nekoliko ekipa koje dobiju specijalne pozive.
7
2.3. Pobjednici, klasifikacije bodova i značenje majci
Vozač sa najboljim vremenom je pobjednik trke, ali i pored toga postoji još
nagrada zbog kojih se u Francuskoj pojavi oko 200 najboljih biciklista planete.
Pobjednici se prepoznaju po majcama koje nose tokom trke i na pobjedničkom postolju.
2.3.1.Žuta majica
Predstavlja pobjednika i lidera generalnog plasmana tokom Tur de Fransa. Kod
organizatora i domaće publike je popularna pod imenom „maillot jaune“ i smatra se
najvrijednijom nagradom na trci.
Prvi put je dodijeljena 1919. godine kako bi se istakao lider trke. Kako su se
organizatori odlučili za boju, postoje dvije priče: jedna kaže da je žuta bila jedina boja
koja se našla u trgovini, dok druga uvjerava da je žuta simbol lista „Auto“ čije su strane
bile u toj boji. Do 2016. godine čak 2103 puta je dodijelnja žuta majica za 283 različita
vozača.
Ono što je od važnosti jeste razlikovati nošenje žute majice, od pobjede na Turu.
Tek na kraju svih etapa, vozač koji je prvi u generalnom plasmanu osvaja žutu majicu, do
tada je bila kod njega, ili nekog drugog vozača u vlasništvu. Tri vozača, Žan Robik, Šarli
Gol i Jan Jansen su uspjeli da osvoje Tur de Frans, a samo su po dva puta bili u
žutom.Čovjek koji je najviše puta nosio žutu majicu, a nikada nije osvojio Tur de Frans je
Fabijan Kanćelara – Švjacarac je 29 puta bio u žutom.
Slika 7. Žuta majica
Preuzeto sa: http://www.essentiallysports.com/tour-de-france-2015-cyclings-most-
prestigious-race-is-back/
Od aktivnih vozača Kris Frum se nalazi na petoj poziciji vječite liste (44 puta žuta
majica, tri osvojena Tura), a tu su Vinćenco Nibali (19 puta žuta majica, jedan osvojen
8
Tur), Bredli Vigins (14 puta žuta majica, jedan osvojen Tur) i Alberto Kontador koji je
osvojio dva Tura, ali je samo na 11 etapa nosio žutu majicu. Na prvom mjestu ove tabele
bi bio Lens Armstrong koji je rekordnih sedam puta osvajao Tur de Frans, a 83 puta je
oblačio žutu majicu. Međutim, zbog doping skandala svi njegovi rezultati su izbrisani.
Najčešće, pobjednik Tur de Fransa pobjeđuje i etape, ali to nije neophodno.
Naime, moguće je osvojiti Tur, a ne pobjeđivati na etapama, obzirom na to da se na kraju
gleda sveukupno vrijeme. U dosadašnjoj istorijipostoji šest takvih slučajeva: prvi je bio
Firmen Lambo (Belgija, 1922), a zatim Rože Valkovijak (Francuska, 1956), Gastone
Nenćini (Italija, 1960), Lisjen Emar (Francuska, 1966), Greg Lemond (SAD, 1990), a
posljednji slučaj se desio 2006. godine kada je slavio Oskar Pereiro (Španija).
Tabela 1. Plasman vozača koji su nosili i osvojili žutu majicu
Plasman Vozač Država Nošene Osvojene Godine
1. Edi Merks Belgija 96 5 1969-1972,
1974, 1975
2. Bernar Ino Francuska 75 5 1978-1982,
1984
3. Migel
Indurain
Španija 60 5 1991-1995
4. Žak Anketil Francuska 50 5 1957, 1961-
1964
5. Kris Frum V. Britanija 44 3 2013, 2015,
2016
2.3.2. Zelena majica
Kao što je navedeno, na Turu postoji borba i za druga odličja, a zelena majica, ili
na francuskom „maillot vert“ je jedna od njih. Njen vlasnik, ili osvajač je onaj biciklista
koji sakupi najviše poena tokom 21 etape. Bodovi se sakupljaju na liniji cilja, kao i na
pojedinim djelovima gdje je označen prolazni cilj. Interesantno, zelena majica se
uključila na Tur 1953. godine, a boja je određena po jednom sponzoru koji je reklamirao
kosačice za travu.Ono što mora da bude jasno jeste do se ne dobija na svakoj etapi isti
broj bodova, godinama se sistem mijenjao, a trenutno izgleda ovako:
Tabela 2. Struktura i način bodovanja zelene majice
Plasman/etape 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Ravne 50 30 20 18 16 14 12 10 8 7 6 5 4 3 2
Brdske 30 25 22 19 17 15 13 11 9 7 6 5 4 3 2
Planinske 20 17 15 13 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Hronometar 20 17 15 13 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Prol. ciljevi 20 17 15 13 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
9
Slika 8. Zelena majica
Preuzeto sa: http://www.essentiallysports.com/tour-de-france-2015-cyclings-
most-prestigious-race-is-back/
Erik Cajbel je rekorder po broju ovojenih zelenih majci – Njemcu je to pošlo za
rukom čak u šest navrata. Međutim, u današnjem biciklizmu neprikosnoven u ovoj
kategoriji je slovački vozač i aktuelni šampion svijeta - Peter Sagan koji je na Turu do
sada pet puta oblačio zelenu boju.
2.3.3. Tačkasta majica
Ona predstavlja „kralja planina“, pa sam tim već sada je jasno da je nosi najbolji
brdaš, ili penjač na Turu.Bijeli dres sa crvenim tačkicama (poznat kao „maillot à pois
rouges“ na francuskom), koji se obično naziva kao tačkasta majica. Iako je najbolji
penjač prvi put proglašen 1933. kao "King of the Mountain", prepoznatljiva tačkasta
majica nije uvedena do 1975. Boje je odlučio tadašnji sponzor, „Poulain Chocolate“,
tako da odgovara popularnom proizvodu.Dodeljuje se vozaču sa najviše bodova
skupljenim na brdskim prevojima i to za pet kategorija uspona.
Tabela 3. Struktura i način bodovanja tačkaste majice
Kategorija Kategorija 4 Kategorija 3 Kategorija 2 Kategorija 1 Super kat.
1. 1 2 5 10 25
2. 1 3 8 20
3. 2 6 16
4. 1 4 14
5. 2 12
6. 1 10
7. 8
8. 6
9. 4
10. 2
10
Slika 9. Tačkasta majica
Preuzeto sa: http://www.essentiallysports.com/tour-de-france-2015-cyclings-most-
prestigious-race-is-back/
Tačkasta majica se često našla na udaru kritika kod takmičara, jer se smatralo da
se za nju bore vozači koji nemaju šanse za generalni plasman, pa pomoću bijega
uspijevaju da sakupe određene bodove.Francuzi su 20 puta osvajali dres „kralja planina“,
što ih čini najboljom nacijom u ovom segmentu najviše zahvaljujući Rišaru Virenku koji
je stigao do sedam titula. Od aktivnih vozača Rafael Majka ima dvije titule – posljednju
je osvojio na Turu 2016. godine.
2.3.4. Bijela majica
Bijela majica takođe ima važan udio u Tur de Fransu. Naime, ova boja je
mamijenjena za najboljeg mladog vozača starosti do 25 godina. Na francuskom „maillot
blanc“ je nastala 1975. godine i do sada su je najviše puta osvajali francuski vozači –
sedam.Klasifikacija je uvedena 1975. i tokom godina je nekoliko puta mijenjala svoje
značenje. Pravila nijesu dozvoljavala najiskusnijim vozačima da učestvuju u rangiranju.
Nekad je bilo određeno brojem godina, nekad time da li je taj biciklista vozio Tur de
Frans ranije ili da li je profesionalac više od dvije sezone.
Određivanje i način dodjeljivanja bijele majice je identičan kao i za žutu – sabira
se vrijeme na svakoj etapi i vozač sa najboljim vremenom poslije 21 trke osvoja ovaj
„trofej“.
Interesantno da se od 1968. do 1985. dodjeljivala bijela majica, ali imala je
potpuno drugačije značenje u odnosnu na današnju. Naime, tada je bijela majica
predstavljala najboljeg vozača u klasifikaciji kombinacije (sabirao se učinak u ostalim
klasifikacijama), ali poslije 1975. godine se to promijenilo. Inače, od kada je klasifikacija
za najboljeg mladog vozača uvedena, do sada se na pobjedničko postolje popelo 36
biciklista.
11
Slika 10. Bijela majica
Preuzeto sa: http://www.essentiallysports.com/tour-de-france-2015-cyclings-
most-prestigious-race-is-back/
Jan Urlih i Endi Šlek su najviše puta osvajali bijelu majicu – u tri navrata
zaredom. Urlih je 1997. godine ujedno bio osvajač Tura i najbolji mladi vozač, a to je
uspio i Endi Šlek 2010. godine. Loran Finjon i Alberto Kontador su takođe napravili taj
podvig, s tim što su oni samo po jednom osvajali bijelu majicu. Vrijedan pomena je i
Nairo Kintana – Kolumbijac je 2013. godine bio drugi u generalnom plasmanu, a prvi u
klasifikaciji za najboljeg mladog vozača i najboljeg brdaša.
12
3. HRONOLOGIJA TRKE
3.1. Prvi Tur de Frans – 1903. godine
Taj 1. jul 1903. godine će ostati u anale ne samo biciklizma, već i cijelog sporta.
Tačno u 15:16 časova ispred kafea „Reveil Matin“ u Montgeronu ispisana je istorija –
počela je trka, prvi Tur de Frans. Prijavilo se 78 takmičara, uglavnom svi iz Francuske,
ali na kraju ih je startovalo 60. Trka je trajala 19 dana podijeljenih u šest etapa, a za to
vrijeme pređeno je čak 2428 kilometara - najduža etapa bila je dugačka 471, a najkraća
268 kilometara.
Zapravo, koncept nije trebao da bude ovakav jer je bilo planirano da se trka
sastoji od pet etapa, a takmičenje je trebalo da počne 31. maja i da se završi 5. jula. Za
start i cilj je bio izabran Pariz, karavan je trebao da prođe kroz Lion, Marsej, Bordo i
Nant, a onda je dodat i Tuluz kako bi se „zahvatio“ i južni dio Francuske. Za takav
podvig prijavilo se svega 15 takmičara, jer je cijeli koncept takmičenja izgledao
zastrašujući, pa je Desgranž odlučio da sve to podijeli u šest etapa koje su trajale od 1. do
19. jula.Organizatori su odlučili i dodatno da stimulišu vozače tako što su svakom ko
ostvari prosječnu brzinu najmanje od 20 kilometara na čas uručili novčanu nagradu.
Pobjednik prve etape, ispostaviće se – i cijele trke, bio je Moris Garin!Garin će
biti jedan od rijetkih biciklista u cijeloj istoriji Tura koji je vodio od prve do posljednje
etape. Imao je 32 godine i za sobom karijeru već poznatog i iskusnog vozača jer je dva
puta pobjeđivao na istorijskoj trasi Pariz–Rube (1897, 1898), zatim Pariz–Brest–Pariz
1901. i Bordo–Pariz 1902. Vozio je prosječnom brzinom od 24,45 kilometara na čas, a
njegovo ukupno vrijeme bilo je 94 sata i 33 minuta. Garin, kao pobjednik prvog Tura
zaradio je dvanaest hiljada franaka, dok se etapni trijumf nagrađivao sa 3 hiljade, a
učešće na trci plaćalo sa deset franaka.
Slika 11. Moris Garin – prvi pobjednik
Preuzeto sa: http://media.topito.com/wp-content/uploads/2013/07/11.jpg
13
Drugo mjesto je zauzeo Ipolit Okutorije, a na postolju se našao i Njemac Žozef
Fišer. Veliki broj vozača je odustao već nakon prvog dana trkanja, jer je bilo jasno – da
se odvozi cijela trasa Tura trebala je odlična fizička i psihička pripremljenost. Samim tim,
svega 24 vozača su uspjela da završe trku čiji je cilj bio ispred restorana „Pere Auto“ u
Parizu.Garin je osvojio prvu i dvije posljednje etape, a ono što je interesantno jeste da je
posljednjeplasirani, izvjesni Milošau kasnio čak 64 sata, 47 minuta i 22 sekunde za
liderom!
Slika 12. Naslovna strana lista „L'Auto“
Preuzeto sa:http://www.oldbike.eu/museum/wp-content/uploads/2014/11/1903-tour-de-
france.jpg
Trka je donijela veliki uspjeh organizatoru, "Auto" je do tada prodavao nekih 25
hiljada primjeraka prema 80 hiljada koje je prodavao "Velo", ali je na kraju prvog Tura
izbacio posebno izdanje u čak 130 hiljada primjeraka.
Ipak, i pored velike ideje, dosta truda i ulaganja, premijerni Tur de Frans je
protekao kriz niz poteškoća i problema. Cijeli karavan je pratio samo jedan automobil
čime nije moglo da se najbolje utvrdi da li neko od vozača vara, a dodatnu smetnju su
pravili i navijači koji su po drumu bacali staklo i eksere. Vozači su se teško oporavljali od
etapa, nije bilo usklađeno vrijeme između trkanja i odmora, tako da su biciklisti znali da
izgube između četiri i deset kilograma.Mada, Tur je kada se sve sabere uspio da pobijedi
sve nedaće i danas je stasao u jedan od najpraćenijih i najvećih sportskih događaja na
planeti (Tompson, 2006).
14
3.2. Brdske etape, hronometar i prve reforme(1904 – 1939)
Zanimljivo, druga trka oko Francuske je podigla toliku strast i nesuglasice, da je
Desgranž poručio da će Tur 1904. godine biti posljednji!Učesnici su varali, pojedini bili
pretučeni od protivničkih navijača, sve je počelo da izmiče kontroli na drumu, prvi
šampion Moris Garin je suspendovan sa još tri vozača zbog primanja „neadekvatne
pomoći“ i sve je mirisalo na neuspjeh. Reakcija Desgranža na sve to je bila – kraj.
Ipak, nije mogao da izdrži bez trke, pa je u glavi imao nove reforme koje je
spreoveo u djelo. Odlučio je da se trka skrati na 11 dana i da se sve etape voze po danu,
kako bi se lakše uočilo eventualno varanje. Trka je svaki dan najčešćestartovala ujutro
između 3:00 i 7:30 sati. Taman kada su stvari počele da se smiruju i tenzija da se spušta,
organizatori su naišli na novi problem – način proglašavanja pobjednika.
U početku, gledalo se vrijeme, ali tu su dolazili mehanički problemi i vozači su u
većini slučajeva gubili dosta vremena kako bi pokušali da otklone kvar na biciklu. Od
1906. do 1912. godine lidera su određivali poeni koji su se sakupljali na kraju svake
etape, ali Desgranž je tada učio kako se vozači štede tokom etape, ne pružaju svoj
maksimum, već su mirno sjedjeli na svojim biciklima sve do pred ulaska u sam finiš.
Slika 13. Henri Desgranž – organizator prvih trka
Preuzeto sa:
http://kep.cdn.indexvas.hu/1/0/442/4429/44292/4429290_3c1a5b9716786507d46c78e93
a531ab1_wm.jpg
Ovaj period Tur de Fransa dobija svoju reformu u vidu brdskih etapa. Prvi put,
1910. godine, vozači odlaze u Pirineje i tada se od 1910. do 1924. godine vozi 15 etapa
koje su bile znatno kraće od prethodnih. Pored brda, novitet se javlja u vidu hronometra
koji se „rađa“ 1927. godine.
U početku, na Turu je mogao da učestvuje ko god je to želio, sve do 1930. godine
kada je Degranž donio odluku da se na trci ne može prijaviti vozač koji nije učlanjen u
neki od timova. Samim tim, Desgranž je lično osnovao nekoliko lokalnih timova po
Francuskoj da bi učestvovali biciklisti koji nijesu mogli da se kvalifikuju na drugi način.
15
Vožnja u Prineje 1910, odlazak u Alpe godinu dana kasnije, hronometar,
uvođenje „žute majice“, posebna nagrada za brdske etape – sve te novine na Turu su se
dobro reflektovale na učesnike, navijače i organizatore, tako da je do 1933. godine
nagradni fond iznosio skoro milion franaka.
Trka se polako pretvarala u događaj koji izaziva najveću pažnju poslije
Olimpijskih igara. Tur je rađao velike junake, heroje, tragičare, gubitnike, njegovi
pobjednici bili su idoli u svojim zemljama, po popularnosti su biciklisti počeli da
nadmašuju fudbalske i ostale zvijezde iz teoretski popularnijih sportova.
Prvi ozbiljni vozač Tura bio je Belgijanac Filip Tis, premijerni trostruki
pobjednik. Možda bi ostvario još neku pobjedu da Prvi svjetski rat nije zaustavio Tur. Rat
je takođe odnio mnogo biciklističkih života. Na primjer, u tom periodu popularnost kod
publike je stekao Oktav Lapiz – Francuz je bio specijalista u brdima, dominirao je 1910,
a samo sedam godina kasnije poginuo je kao pilot francuske avijacije u sukobu sa
njemačkim avionima.
Za period od 1910. do 1935. godine dolazi i do prvih smrtnih slučajeva na Tur de
Fransu. Bilo ih je tri: 1910. godine, domaći biciklista Adolf Elier je preminuo na
slobodan dan trke. Nesrećni slučaj se desio dok se Elier udavio u moru; 1926. godine,
Otavio Botekia, dvostruki pobjednik Tura, ubijen je pod nerazjašnjenim okolnostima
(sumnja se zbog Italijanovih antifašističkih ideja); 1935. godine je ustanovljena i prva
smrt tokom trkanja - Španac Fransisko Sepeda je preminuo od posljedica pada u Alpima.
Tokom 1936. godine Desgranž ima zdrastvene probleme i dvije operacije, a bez
njegovog liderstva, Tur je bio na ivici raspadanja.Desgranž je preminuo 16. avgusta 1940.
godine, a trku je preuzeo Žak Gode (Daunsi, Her, 2003).
Slika 14. Filip Tis
Preuzeto sa: http://i0.wp.com/capovelo.com/wp-
content/uploads/2016/10/philippe_thys.jpg
16
3.3. Žak Gode spasio trku, prvi slučaj dopinga(1947 – 1969)
"Auto" je 1910. dostigao tiraž od nevjerovatnih 300 hiljada primjeraka, ali je
nestao poslije Drugog svjetskog rata jer je tadašnje nadležno ministarstvo odlučilo da u
"zajedničku raku" sahrani sve novine koje za vrijeme rata "nijesu služile na čast
Francuskoj i Francuzima". Naslijedio je ga je "L'Ekip" čiji je prvi broj izašao 28. februara
1946.Sve što je od osnivanja pripadalo istu „Auto“, uključujući i Tur de Frans, je nestalo i
zaplijenjeno u korist države. Godeu je dozvoljeno da pokrene drugi časopis (pomenuti
„L'Ekip“), on je silno želio da vrati Tur, ali naišao je na konkurenciju u vidu
konzorcijuma sporta, obije strane su organizovale kandidatsku trku sa po pet etapa. Na
sreću Godea, trka „L'Ekip-a“ je bila mnogo bolje organizovana i privukla je znatno više
publike, jer su učestvovali timovi koji su bili na Turu i prije rata, kada je biciklizam u
Francuskoj dostigao zavidan nivo.
Gode je 1947. godine organizovao Tur de Frans, uz veliku finansijsku pomoć lista
„Amauri“, jer su tamošnjiurednici podržavali obnavljanje Tura. Urednik tog lista, Feliks
Levitan, našao se saGodeom - dogovor je bio da se Gode bavio sportskom, a Levitan
finansijskom stranom trke.
Nacionalni timovi su učestvovali na Turu do 1961. godine. Emilion Amori, prvi
čovjek „Le Parisien-a“, se 1962. godine uključuje kao finansijska pomoć trci. Tur de
Frans postaje namijenjen samo profesionalcima.
Zatim, dolazi do rastećeg problema koji će godinama mučiti i bacati sjenku na
ovaj sport – doping. Situacija je kulminirala smrću Toma Simpsona 1967. godine kada
dolazi i do prvog štrajka vozača. Unija biciklista se uključila sa novim planom – određen
je dnevni limit vožnje i distanca sa obaveznim danom odmora, kao i neizbježni doping
testovi (Vidkroft 2003).
Slika 15. Gode (lijevo) i Levitan
Preuzeto sa: http://neon.pictura-
hosting.nl/sfa/sfa_mrx_bld/thumbs/500x500/upload/upload_188/SFA003002471.jpg
17
3.4. Pojavljivanje takmičara van Evrope(1969 – 1988)
Sedamdesete godine su protekle u znaku jednog od najvećih šampiona i biciklista
koji je ovaj sport iznjedrio – riječ je o Ediju Merksu. Dok je Merks pobjeđivao i osvajao
srca publike, Tur se sve više razvijao i u finansijskom planu. Za vrijeme ere Feliksa
Levitana, Tur je dobio sjajnu komercijalnu priču, jer je angažovan veliki broj sponzora.
Od 1975. godine se kao finiš Tura određuju Jelisejska polja, a iste godine
organizatori predstavljaju tačkastu majicu. Taj potez je naveo mnoge bicikliste van „srca
Evrope“ i cijelog starog kontinenta da se takmiče u velikoj trci oko Francuske.
Samim tim, Šon Keli iz Republike Irske (pobjednik klasifikacije po poenima) i
Australijanac Fil Anderson (najbolji mladi vozač), postaju prvi biciklisti koji su slavili u
nekoj klasifikaciji, a ne dolaze iz Kontinentalne Evrope.
Vremenom, najveći spektakl u ovom sportu dobija i prvog šampiona koji nije bio
iz Evrope – žuta majica je po prvi put otišla u ruke Grega Lemona, najboljeg bicikliste
SAD-a svih vremena.Biciklizam počinje da doživljava vrhunac, pa se 1984. godine
organizuje Tur de Frans za pripadnice ljepšeg pola u kojem je trijumfovala Marijan
Martin.
Kako je rasla popularnost, tako su rasle i finansije, što dovodi do prvih
sukobljavanja između Godea i Levitana o tome ko će upravljati cijelom trkom. Levitan
tako odlučuje da pokrene Tur Amerike u čistoj namjeri kako bi Tur de Frans pokušao da
preseli u SAD. Međutim, dolazi do velikog trošenja novca i ispostavilo se da je Tur
Amerike finansijski pređen od strane Tur de Fransa. Levitan je tvrdio da nije kriv za to
što se desilo i imao je zaštitiu od strane Emilijena Amarija koji je u tom trenutku postao
osnivač i vlasnik „ASO (Amaury Sport Organisation)“.„ASO“ i dan danas ima velikog
udjela u organizovanju Tur de Fransa, Vuelte i ostalih biciklističkih drumskih klasika, a
tada je takođe bio na snazi tako da je Levitan imao jaka leđa.
Slika 16. Logotip „ASO-a“
Preuzeto sa: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/fr/6/6e/Logo_ASO.svg
Mada, to nije moglo da traje vječno, Emilijen se povukao, naslijedio ga je sin
Filip i kada je Levitan 17. marta 1987. godine krenuo u kancelariju našao je zaključana
vrata i znao je da je otpušten. U istoj godini se povlači i Gode, a „ASO“ odlučuje da za
finansijskog direktora postavi Žana Radigea. On se nije dobro snašao u pronalaženju
novih sredstava i smijenjen je nakon godinu dana (Vidkroft, 2003).
18
3.5. Tur de Frans postaje planetarni fenomen (1988 – do danas)
Par mjeseci prije nego što je startovao Tur de Frans 1988. godine, pomenutog
Radigea je naslijedio Savije Lui. Te 1988. godine trku je organizovao Žan-Pjer Kurkol,
direktor lista „L'Ekip“, sljedeće godine tu ulogu je prihvatio Žan-Pjer Karenso, a onda
Žan-Mari Leblan, koji je 1989. godine postao i direktor trke.
Od 2007. godine Leblana je naslijedio Kristof Prudom koji je prevashodno radio
kao komentator Tur de Fransa i bio asistent Leblana tri godine. Tokom 1993. vlasništvo
nad „L'Ekip-om“ je premješteno u Amari grupu, gdje nastaje „ASO“ koji je već ranije
pomenut kao pokretač i organizator mnogih sportskih događaja i pored Tura.
Ako su sedamdesete prošle u znaku Edija Merksa, onda je na devedesete pečat
definitivno ostavio Migel Indurain, koji je postao prvi vozač koji je osvojio Tur de Frans
čak pet puta zaredom! Njegov rekord je bio srušen pojavljivanjem Lensa Armstronga koji
je zbog doping skandala izgubio sve što je stekao u ovom sportu, a tako i ukaljao
biciklizam.U ovoj eri i Australija dobija svog prvog velikog šampiona, a to je bio Kadel
Evans koji je trijumfovao 2011, a godinu dana kasnije i Velika Britanija dobija svog
prvaka Bredlija Viginsa.
Slika 17. Navijači se nalaze na svakom kilometru etape
Preuzeto sa: http://www.merkabici.es/blog/wp-content/uploads/2015/07/TDF2015-.jpeg
Tur de Frans je danas jedan od najvećih sportskih događaja na svijetu, trka svih
trka, mjesto na kojem dolaze najbolji biciklisti planete. Tur je postao globalni fenomen,
finansijska dobit organizatora je nemjerljiva, a televizijski prenos je obezbijeđen u više
od 80 zemalja svijeta.U periodu dok se trka održava, televizijski gledaoci su u prilici da
vide sve značajne istorijske i turističke destinacije Francuske– teško da postoji bolji
prostor za turistički marketing.
Pored same staze je 2014. godine bilo više od milion i po posjetilaca. Veliki broj
gledalaca prati karavan koji se tokom trke premješta po Francuskoj, a u posljednje
vrijeme startuje i u drugim zemljama poput Belgije, Španije, Holandije, Velike Britanije,
Njemačke, Irske, Andore i Luksemburga. Na samom cilju u Parizu, oko kružne staze na
Šanzelizeu je svake godine prisutno više od 500 hiljada gledalaca (Tompson, 2006).
19
4. ONI SU OBILJEŽILI TRKU
Kao svaki sportski fenomen, tako je i Tur de Frans iznjedrio veliki broj šampiona
i sjajnih biciklista. Trku oko Francuske mnogi nazivaju nezvaničnim prvenstvom svijeta,
tako da je opšte poznato da je Tur primamljiviji nego Điro d' Italija, ili Vuelta a Espanja.
Kroz dugu istoriju i tradiciju na Pirinejskom poluostrvu su viđeni pravi „ratovi na dva
točka“, kao i neprikosnoveni takmičari čija će imena ostati zlatnim slovima ispisana u
istoriji ovog takmičenja.
4.1. Veliki šampioni
Od prvog Tura, pa do danas, organizatori su 96 puta dodijelili nagradu osvajaču
žute majice, odnosno pobjedniku u generalnom plasmanu. Kao što je ranije navedeno,
Tur de Frans se nije vozio tokom Prvog i Drugog svjetskog rata, tako da je takmičenje
ostalo uskraćeno za 11 godina, a u periodu od 1999. do 2005. godine lidersko mjesto je
ostalo upražnjeno zbog doping afere Lensa Armstronga.
Slika 18. Karikatura osvajača Tura
Preuzeto sa: http://bit.ly/2fzgOL5
Statistički, najsupješnija država je Francuska – domaćin do sada ima 21 različitog
pobjednika, ukupno 36 trijumfa. Na drugom mjestu su Belgijanci – 10 biciklista iz ove
zemlje se popelo na najveće postolje, a ukupno imaju 18 pobjeda. Treće mjesto drže
Španci sa sedam vozača koji imaju 12 trijumfa.
Četvorica vozača se trenutno nalaze na vrhu vječite liste vlasnika žute majice. Žak
Anketil, Bernar Ino, Edi Merks i Migel Indurain su rekorderi koji su po pet puta osvajali
prvo mjesto. Jedini aktivni biciklista koji može da im zaprijeti je Kristofer Frum –
Britanac se tri puta peo na najvisočije postolje i nije isključeno da će se u bliskoj
budućnosti pridružiti vrhu.
20
4.2. Tabelarni pregled osvajača Tur de Fransa
U slici koja slijedi upisani su svi osvajači Tur de Fransa od prve trke do 2016. godine.
21
22
Slika 19. Tabelarni pregled osvajača Tur de Fransa
Preuzeto
sa:https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Tour_de_France_general_classification_winner
s
23
4.3. Migel Indurain
U svakom sportu gotovo je nemoguće tvrditi za nekog takmičara da je najbolji
svih vremena. Pogotovo kada je u pitanju biciklizam, odnosno Tur de Frans čija je istorija
bogata velikim šampionima.
Jedan od njih je Migel Indurain, Španac sa
podvigom koji će se teško ponoviti – rođeni
Baskijac je pet puta uzastopno osvajao Tur de
Frans čime je postao unikatni simbol velike trke
oko Francuske.
Već sa 18 godina, kada je osvojio Nacionalno
amatersko prvenstvo znalo se da je Indurain veliki
potencijal. Tokom 1989. godine je skrenuo pažnju
na sebe pobijedivši na trasi Pariz-Nica, a iste
sezone je stigao do prvog etapnog trijumfa na
Turu.
Onda, od 1991. do 1995. godine kreće
totalna dominacija Španca koji je zahvaljujući
svojim nevjerovatnim hronometraškim
sposobnostima uspio pet puta zaredom da se popne
na najvisočije postolje ispred Trijumfalne kapije u
Parizu.
Taj 1. januar 1997. godine je ostao
šokantan za špansku sporstku javnost kada se
Indurain u jednom hotelu u Pamploni pojavio pred
oko 300 novinara i poručio da neće napadati šestu
titulu, već je objavio kraj fenomenalne karijere.
Indurain je bio fizički izuzetno pripremljen
vozač. Imao je izvanredan rad srca i veliku
potrošnju kiseonika od sedam litara u minuti, pri
kapacitetu pluća od osam litara. Puls u mirovanju
mu je bio 29 otkucaja u minuti što dokazuje koliko
je bio spreman za velike napore.
Slika 20. Lična karta – Indurain
Preuzeto sa: https://en.wikipedia.org/wiki/Miguel_Indurain
24
4.4.Edi Merks
Biciklistička javnost ga smatra najuspješnijim vozačem svih vremena, a to
donekle potvrđuju i nestvarni rezultati „Kanibala“ iz Belgije.
Sa pet titula na Tur de Fransu Merks je sa
nekolicinom velikih šampiona dostigao titulu
besmrtnosti u ovom sportu. Ono što je za divljenje
jeste činjenica da je Belgijanac na svakoj trci oko
Francuske bio ubjedljiv – najmanja razlika sa
kojom je trijumfovao je bila 8:04 minuta, a
najveća čak 17:54 minuta.
Zbog ljubavi prema biciklu, Edi je kao
vrlo mlad napustio školovanje, a još kao
maloljetnik je dobio ponudu od 2500 franaka
mjesečno da potpiše za tim Bik. Blistava karijera
kreće iz Italije kada 1966. godine pobjeđuje na
monumentalu Milan – San Remo, a prvu titulu na
Tur de Fransu osvaja uz šest etapnih pobjeda uz
osvojene klasifikacije za poene, „kralja planina“ i
titulu najagresivnijeg vozača. Do 1973. godine
dolazi do potpune dominacije, a onda upravo te
sezone vozi Điro d' Italija i Vueltu, ali preskače
Tur de Frans.
Sjenku na sjajnu karijeru Merksa su bacila
tri pozitivna doping testa na Điru d' Italija, Fleš
Valonu i Điru d' Lombardija, zbog čega je
suspendovan sa Svjetskih šampionata.
Čak 11 Grand tur pobjeda ima Merks,
najviše od svih vozača, a statistika kaže da je
upisao i rekordnih 525 trijumfa u karijeri. Poslije
kraja profesionalne karijere, Merks je bio
promoter na mnogim trkama, a Kataru je 2016.
godine obezbijedio domaćinstvo Svjetskog
prvenstva.
Slika 21. Lična karta – Merks
Preuzeto sa: https://en.wikipedia.org/wiki/Eddy_Merckx
25
4.5.Žak Anketil
Legendarni francuski vozač je postao prvi biciklista koji je objedinio titule u
Grand tur trkama, kao i vozač koji je ušao u istoriju ove trke tako što je prvi stigao do pet
titula.
Anketil je radio u fabrici za 50 franaka
dnevno, ali je poslije 26 dana dao otkaz, jer mu
šef nije dozvolio da trenira.
Na Olimpijskim igrama 1952. godine, kada je
jedva bio punoljetan, Anketil je dokazao veliki
talenat što je iskoristio tim Perl i s njim potpisao
ugovor. Na Grand priju deset nacija 1953. godine
osvaja prvo mjesto u hronometru i postaje
najmlađi šampion.
Ređali su se fenomenalni rezultati, pa je
1957. godine stigao poziv od nacionalnog tima da
učestvuje na Turu – Anketil je prihvatio i osvojio
trku. Sljedeće sezone je morao da napusti Tur
zbog povrede, a onda 1959. godine dolazi do
podjela u nacionalnom timu, pa je Anketil sa
jednom strujom vozača prepustio trijumf u
FrancuskojFederiku Bajamontesu. Svađa u
reprezentaciji Francuske ga je natjerala da se
1960. godine ne pojavi na Turu, ali se vraća već
na sljedećem i stiže do prvog mjesta uz dva etapna
trijumfa. Zatim, dolazi do dva uzastopna pehara
bez većih problema, da bi 1964. godine vodio
istorijsku borbu sa Remonom Pulidorom i stigao
do istorijske pete titule.
Anketil je često bio na lošem glasu medija,
jer se javno izjašnjavao o priči za doping. Francuz
je navodno govorio kako vozači mogu sebe da
tretiraju kako žele obzirom da često voze u
nehumanim uslovima.
Slika 22. Lična karta – Anketil
Preuzeto sa: https://en.wikipedia.org/wiki/Jacques_Anquetil
26
4.6.Bernar Ino
Ponos francuskog biciklizma i jedan od četvorice vozača koji je uspio pet puta da
osvoji Tur de Frans. Ono šta Inoa čini još većim među najvećim šampionima jeste da je
jedan od dva vozača koja su osvajala Grand tur trke više od jednog puta – drugi je
Alberto Kontador.
Ino je kao dječak pokazao
nadarenost za biciklizam tako što je
osvojio Nacionalno prvenstvo za juniore
1974. godine.
Prilikom osvajnja svog prvog Tura vodio
je veliku borbu sa Jopom Zutemelkom
kojeg je uspio da „slomi“ na hronometru.
Titulu je lako odbranio sljedeće sezone sa
sedam etapnih trijumfa i plus osvojenom
zelenom majicom. Vodio je na trci 1980.
godine, ali je zbog povrede morao da
odustane. Odmah se vratio 1981, bio
ubjedljiv, čak 18 dana je proveo u žutoj
majci– slično je uradio 1982. godine.
Ino je želio peti trofej, a dočekao
ga je 1985. godine. Njegov timski kolega
Greg Lemond je bio jači, ali zbog pritiska
čelnika tima Amerikanac je morao da
prepusti trijumf Inou. Od tog trenutka
javlja se najveće rivalstvo između dva
vozača.
Već 1986. Ino se povukao iz
biciklizma, ali ostao je na Turu radivši
kao jedan od organizatora trke.
Statistika kaže da je u 12 godina
karijere Ino ostvario preko 200 pobjeda, a
o njegovom rivalstvu sa Lemonom
snimljen je i film „Slaying the Badger“.
Ino danas na kraju svake etape Tur de
Fransa čestita pobjednicima i uručuje im
nagrade.
Slika 23. Lična karta – Ino
Preuzeto sa: https://en.wikipedia.org/wiki/Bernard_Hinault
27
4.7.Greg Lemon
Biciklista koji je stiže van Evrope, počinje i biva konkurent tadašnjim najvećim
favoritima Tur de Fransa.
Lemon je postao prvi neevropski
šampion koji je stigao do titule.
„Čudovište“, kako je kasnije prozvan
Lemon, je bio toliko dominantan u mlađim
kategorijama, pa su mu dozvoili da se takmiči sa
starijima. Tu je privukao pažnju američkih
stručnjaka koji su rekli za Grega da je dijamant.
Sredinom 1980. se seli u Evropu gdje
potpisuje ugovor sa Renoom, a svoj prvi Tur
vozi 1984. kao podrška Loranu Finjonu.
Francuz stiže do titule, a Amerikanac završava
na trećem mjestu uz nagradu za najboljeg
mladog vozača.
Sljedeću sezonu ga kupuje La Vi Kler da
bi bio desna ruka Inou koji je tada jurio petu
titulu – silom neprilika Lemon dobija naređenje
da ne pretiče Inoa i Francuz tako stiže do titule.
A, onda dolazi 1986. godina u kojoj Ino
obećava Lemonu da će mu vratiti uslugu –
Amerikanac dolazi do premijerne titule u
Francuskoj, ali daleko od toga da ga je Ino
pustio. Slijedi težak period za vozača iz
Kalifornije, jer je 1987. slomio ručni zglob i
dvije godine zaredom propušta Tur de Frans.
Vraća se na drum bez pritiska, ali stiže do
nevjerovatne pobjede. Na pretposljednjoj etapi,
hronometru, Lemon je kasnio 50 sekundi za
Finjonom i uspio je da nadokandi te osvoji Tur
sa najmanjom razlikom u istoriji –osam sekundi.
Poslije toga ušao je u sjajnu formu i 1990.
osvojio Tur.
Nakon povlačenja iz biciklizma radi na
Eurosportu kao stručni komentator.
Slika 24. Lična karta – Lemon
Preuzeto sa: https://en.wikipedia.org/wiki/Greg_LeMond
28
4.8.Alberto Kontador
U istoriju biciklizma je ušao tako što je uz Bernara Inoa jedini vozač koji je više
od jednog puta osvojio Grand tur trke.
Kontador je aktivni vozač, ali mediji spekulišu da će se povući iz ovog sporta
nakon 2017. godine.
U početku su ga zanimali fudbal i
atletika, pa sa 15 godina počinje da se bavi
biciklizmom. Do prvog trofeja stiže
2002.na Nacionalnom prvenstvu vozača do
23 godine.Do polovine 2007. je bio bez
tima, a onda prelazi u Diskaveri i učestvuje
na Turu. U 17. etapi dobija žutu majicu
nakon diskvalifikacije Majkla Rasmusena.
Uspio je da sačuva majicu ispred Kadela
Evansa i Levija Lajphajmera.
U 2009. dolazi do sukobljavanja
između Kontadora i Lensa Armstronga.
Španac nije želio da nastupi za ekipu
Astane sve dok mu nijesu obećali da će biti
prvi vozač uprkos povratku Armstronga.
Pobijedio je na etapi 15 minutom prednosti
u odnosu na rivale, da bi na hronometru u
18. etapi bio prvi i ostavio iza sebe
Armstronga i Endija Šleka. Španac je
nakon titule izjavio da je vodio dvije borbe
– jednu na drumu, a drugu u hotelu sa
timskim kolegama.
Kontador je 2010. takođe bio prvi
na Turu, ali se ispostavilo da je urin koji je
dao 21. jula sadržio klenbuterol. Po
presudi je bio kriv za korišćenje
nedozvoljenje supstance, pa je dvije
godine suspendovan.
Sredinom 2016. potpisao je ugovor
sa Trek-Segarfredomgdje će pokušati da se
po posljednji put dokopa velike titule.
Slika 25. Lična karta – Kontador
Preuzeto sa: https://en.wikipedia.org/wiki/Alberto_Contador
29
4.9.Kris Frum
Sa tri titule na Tur de Fransu i fenomenalnom formom u posljednjih nekoliko
sezona momak koji je rođen u glavnom gradu Kenije, Najrobiju, bi mogao da se umiješa
u sami vrh istorije trke oko Francuske i postane peti vozač sa „titulom“ besmrtnosti.
Dok je u Keniji pohađao
osnovnu školu majka ga je odvela na
humanitarnu trku gdje je osvojio
prvo mjesto i ozbiljno počeo da
shvata ovaj sport. Nastavio je
školovanje, preselio se u
Južnoafričku Republiku gdje je
završio Srednju školu i ekonomiju na
Univerzitetu u Johanezburgu.
Britanac je trenutno najbolji
biciklista zahvaljujući nevjerovatnoj
fizičkoj konstituciji, ali i Timu Skaj.
Uz dva odlično odvožena hronometra
Frum je bez problema stigao do svoje
prve titule u Francuskoj, a tokom
takmičenja je čak 19 puta radio
doping test. Titulu je 2014. došao da
brani kao favorit, ali zbog padova na
četvrtoj i petoj etapi je odustao
Vratio se u formu 2015. Već
na pola Tura je eliminisao Kontadora
i aktuelnog šampiona Nibalija -
osvojio žutu i tačkastu majicu.
Na posljednjem Turu
Britanac je vozio agresivno i nije
imao problema sve do 12 etape gdje
je pao zajedno sa Ričijem Portom i
Baukeom Molemom. Konkurenti su
nakon toga mislili da je Frum ranjiv,
ali on je imao spremnu kontru vozeći
dobro na brdskom hronometru.
Slika 26. Lična karta – Frum
Preuzeto sa: https://en.wikipedia.org/wiki/Chris_Froome
Lako je na kraju došao do titule. Pred Britancem su sigurno još dvije godine u
kojima može da vozi na dosadašnjem nivou.
30
5. DOPING NA TUR DE FRANSU
Mnogo postojii priča o doping skandalima u biciklizmu, ali najmračnija je vezana
za Lensa Armstronga. Amerikanac je najpoznatiji biciklista na svijetu. Sa sedam vezanih
titula Tura, bio je ubjedljivo najbolji. Ali, onda je nastupila doping afera nakon koje su
mu oduzete sve titule u Francuskoj.U velikom dijelu svoje karijere se suočavao sa
optužbama za doping. Dugo godina je sve poricao, pravdajući se time da nikada nije bio
pozitivan na doping testu. Nakon povratka 2009. iznenadno je testiran 24 puta, od strane
raznih antidoping agencija, ali ništa nije pronađeno. Federalna istraga je počela kada je
Flojd Landis priznao da se dopingovao i optužio Armstronga idruge bivše suvozače.
Istraga je okončana 2012. i protiv Armstronga nije podnijeta optužba. Istragu je
sprovodila i svjetska antidoping agencija, koja je uz podršku Landisa došla do ključnih
dokaza. Poslije godina poricanja, Armstrong je 17. januara 2013. godine, gostujući kod
Opre Vinfri sve priznao.
"Cijela moja karijera je velika laž." rekao je Armstrong.
Slika 27. Grafički prikaz doping skandala Lensa Armstronga
Preuzeto sa:
https://www.graphicnews.com/en/pages/29867/CYCLING_Lance_Armstrong_doping_do
ssier_
31
6. NAGRADNI FOND I MEDIJSKA POPULARNOST
Novac je uvijek bio nagrada na Tur de Fransu još od prve trke 1903. godine. Za
prvu rutu oko Francuske nagradni fond je bio 20 hiljada starih franaka.
Iz godine u godinu, kako je Tur bio sve popularniji, tako je i nagradni fond bio sve veći i
primamljivao je veliki broj biciklista.
Interesantno, samo u periodu od 1976. do 1987. godine osvajač prvog mjesta nije
dobio novac, već je nagrada bio stan od strane generalnog sponzora trke.
Takođe, zanimljiv je podatak da je 1988. godine osvajač najvisočijeg postolja dobio
automobil, apartman, umjetničko djelo i 500 hiljada starih franaka u kešu. Od 1990.
godine nagradni fond je samo novac.
Poređenja radi, nagradni fond za Tur de Frans 2016. godine je iznosio 2, 29
milionaeura. Pobjednik u generalnom plasmanu je dobio 500, drugoplasirani 250, a
trećeplasirani 125 hiljada eura. Za etapni trijumf nagrada je osam hiljada eura, za drugo
mjesto se dobija četiri, a za treće dvije hiljada eura.Etapa provedena u žutoj i bijeloj
majci se nagrađuje sa 500 eura, dok se za zelenu i tačkastu majicu dobija 300 eura.
Osvajač zelene i tačkaste majice se nagrađuje sa 25 hiljada eura, dok najbolji mladi vozač
dobija 20 hiljada eura.
Ono što je vrijedno pomena jeste da postoje i specijalne nagrade za prvog vozača
koji osvoji brdski cilj Kol du Galibije – taj biciklista dobija suvenir Anrija Desgranža u
čast sjećanja na prvog organizatora Tura. Takođe, ko se prvi popne na Kol de Turmale
dobija suvenir Žaka Godea, Desgranžovog nasljednika.
Pravo informisanja o prvom Tur de Fransu su imali samo novinai „Auto-a“, sve
do 1921. godine kada je dozvoljeno drugim i inostranim medijskim kućama da
izvještavaju o ovoj trci.Prvi uživo radio prenos je sproveden 1929. godine od strane Žana
Antona i Aleksa Viroa koji su radili za radio stanicu „Radio Cite“. Prvi uživo televizijski
prenos je organizovan 25. jula 1948. godine na posljednjoj etapi u Parizu. U avgustu
1958. godine se pojavio i prenos snimljen sa strane puta, a u istom periodu se uživo na
televiziji emitovala i prva planinska etapa. Godinu dana kasnije dolazi do velikog
napredovanja i snimanja trke iz helikoptera.
Danas se uživo prenose sve etape na Tur de Fransu. Emitovanje uglavnom počinje
od sredine etape, a ukoliko je neka baš zanimljiva, onda se prenosi od samog početka do
kraja. TV prenos pokrivaju četiri helikoptera, dva manja aviona, dva motora, 35
automobila i 20 kamera sa strane puta.
32
7. LEGENDARNI USPONI
Svaka etapa na Tur de Fransu je priča za sebe. Međutim, za zaljubljenike u ovaj
sport, pravi spetakl počinje kada se karavan preseli u Alpe i Pirineje gdje počinju najteže
planinske etape.
Ovo je pet najtežih vrhova koji trci oko Francuske daju posebnu čar:
1. „L'Alpe d'Huez“ – prvi put se pojavio 1952. godine i važi za uspon svih
uspona. „Nijesam osvojio samo etapu, ovo je ’Alpe d’Huez“, govorio je 2011. godine
Pjer Rolan kada je prošao prvi kroz cilj. Samim tim ovaj dio trke privlači ogroman broj
publike. Uspon počinje na 723 metra nadmorske visine, dug je 13,8 kilometara, a
završava se na 1850 metara nadmorske visine, sa prosječnim nagibom od 9,9 odsto.
2. „Le Mont Ventoux“–planina u Provansi. Na Tur se pojavila godinu dana prije
Alpa (1951). Britanski biciklista Tom Simpson je preminuo vozeći ovu etapu 13. jula
1967. godine, a uzrok je bio srčani udar od amfetamina. Na ovom mjestu nalazi se
spomenik u čast pomenutog vozača...Početna visina na Ventuu je 296 metara nadmorske
visine, koja na kraju planinedosegne 1912 metara.Uspon je dug 21 kilometar, a prosječni
nagib je 7,6 odsto – konstantno duvaju vjetrovi, nema vegetacije i Ventu je za bicikliste
borba protiv prirode.
3. „Col du Tourmalet“ – najpoznatiji uspon na Pirinejima i vrh koji je karavan
Tur de Fransa čak 81 put prolazio. Za ovaj uspon postoji priča koja datira iz 1913. godine
kada je favoritu trke Eženu Kristofu pukla viljuška. Spustio se u jedno obližnje selo,
popravio bicikl i nije završio posljednji. Turmale počinje na visini od 847 metara
nadmorske visine, a završava se na 2111 metara. Uspon je dug 17 kilometara sa
prosječnim nagibom 7,3 odsto.
4. „Col d'Aubisque“ – prosječni nagib nije zastrašujući jer iznosi 4,2 odsto, ali
zato dužina uspona od 29 kilometara jeste. Na Turu se pojavio 1910. godine, a 1951.
tadašnji lider u generalnom plasmanu Vim van Est se okliznuo sa puta, pao u provaliju,
ali prošao je bez većih povreda. Nadmorska visina na početku uspona je 457, a na kraju
1709 metara.
5. „Col du Galibier“ – ovo je bio najdraži uspon organizatora Desgranža. Baš
zbog toga se nalazi i njegova statua na južnoj strani uspona. „Vozači se penju tamo gdje
orlovi ne lete“, govorio je Desgranž za Galibije. Ovaj uspon je dug 17,5 kilometara sa
prosječnim nagibom od 6,9 odsto. Najmanja nadmorska visina je 1434, a najveća čak
2645 metara.
33
8. ZAKLJUČAK
U preko 100 godina dugoj istoriji trke, Tur de Frans je ispisao nestvarne priče i
samim tim postao jedan od najpraćenijih sportskih događaja na svijetu. Trka oko
Francuske je vjerovatno i najveći ponos ove države, a od nje prosperiraju i druge države
kroz koje karavan prolazi.Samim tim, pored Francuske, trka je često „zahvatala“ Belgiju,
Holandiju, Italiju, Španiju, Monako, Englesku, Luksemburg, Njemačku, Švajcarsku, pa
čak i Republiku Irsku.
Biciklizam je za kratak vremenski period doživio enorman uspon počevši od
kvaliteta, preko popularnosti do nevjerovatnih finansijskih dobiti.
Sa svojim Alpima i Pirinejima Francuska ima fenomenalna predjele za
biciklističko trkanje, ali treba uzeti u obzir i Crnu Goru. Stvaranje, ili vraćanje popularne
kraljevske trke „Putevima Kralja Nikole“ crnogorski sport i turizam bi sigurno dostigao
veću dobit od trenutne.
Za kraj, par nevjerovatnih priča koje su se desile tokom istorije Tur de Fransa:
Trosturki pobjednik Greg Lemon je 1989. godine osvojio Tur de Frans sa 35
sačmi u svom tijelu. Do nesreće je došlo dvije godine ranije kada je Gregov zet
nehotice upucao sjajnog Amerikanca koji je na svu sreću preživio i napravio
nevjerovatan podvig.
Tokom 1920. godine biciklisti su pušili cigarete smatravši da im se na taj način
otvaraju pluća pred velike uspone na kojima su trebali da se popnu.
Do 1960. godine je na Turu mogao da se pije alkohol koji je navodno pomagao u
spriječavanju bolova.
Biciklista tokom jedne etape Tur de Fransa potroši između četiri i pet hiljada
kalorija. Otprilike 124 hiljade kalorija tokom cijele trke.
Cijeli Tur de Frans, odnosno 21 etapu putem TV ekrana isprati oko 3,5 milijardi
gledalaca.
Najduži Tur de Frans datira iz 1926. godine. Cijela ruta je bila duga 5,745
kilometara, a bila je podijeljena u 17 etapa. Jedna etapa je iznosila čak 433
kilometra.
U prosjeku vozači tokom tri nedjelje trkanja okrenu pedale 486 hiljada puta. Čak
90 puta u minutu.
34
LITERATURA
1. Vidkroft, Dž. (2003).Le Tour: A History of the Tour de France. Velika Britanija
2. Herlehi, D. (2004). Bicycle: The History. SAD
3. Tomposn, K. (2006). Tour de France: A Cultural History.SAD: Univerzitet
Kalifornija.
4. Daunsi, H. Her, Dž. (2003). The Tour De France, 1903-2003: A Century of Sporting
Structures, Meanings and Values. Velika Britanija: Univeriztet Njukasl
SLIKE
Slika1.Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4e/Michauxjun.jpg
Slika2. Izvor: http://blog.acceleratingtransitions.eu/?p=1769
Slika3. Izvor: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:UCI_Logo_2015.svg
Slika4. Izvor: https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tour_de_France_logo.svg
Slika5. Izvor: http://blog.lequipe.fr/histoire/1903-l-auto-lance-le-tour-de-france/
Slika6. Izvor:https://roadcyclinguk.com/news/racing-news/tour-de-france-stage-20-
cavendish-wiggins-photo-gallery-9482.html#IeTPtTQw7joHs3jJ.97
Slika7. Izvor: http://www.essentiallysports.com/tour-de-france-2015-cyclings-most-
prestigious-race-is-back/
Slika8. Izvor: http://www.essentiallysports.com/tour-de-france-2015-cyclings-most-
prestigious-race-is-back/
Slika9. Izvor: http://www.essentiallysports.com/tour-de-france-2015-cyclings-most-
prestigious-race-is-back/
Slika10. Izvor:http://www.essentiallysports.com/tour-de-france-2015-cyclings-most-
prestigious-race-is-back/
Slika11. Izvor: http://media.topito.com/wp-content/uploads/2013/07/11.jpg
Slika12. Izvor: http://www.oldbike.eu/museum/wp-content/uploads/2014/11/1903-tour-
de-france.jpg
Slika13.Izvor:http://kep.cdn.indexvas.hu/1/0/442/4429/44292/4429290_3c1a5b97167865
07d46c78e93a531ab1_wm.jpg
Slika14.Izvor:http://i0.wp.com/capovelo.com/wpcontent/uploads/2016/10/philippe_thys.j
pg
Slika15.Izvor:http://neon.picturahosting.nl/sfa/sfa_mrx_bld/thumbs/500x500/upload/uplo
ad_188/SFA003002471.jpg
Slika16. Izvor: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/fr/6/6e/Logo_ASO.svg
Slika17. Izvor: http://www.merkabici.es/blog/wp-content/uploads/2015/07/TDF2015-
.jpeg
Slika18. Izvor: http://bit.ly/2fzgOL5
Slika19.Izvor:https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Tour_de_France_general_classificati
on_winners
Slika20. Izvor: https://en.wikipedia.org/wiki/Miguel_Indurain
Slika21. Izvor: https://en.wikipedia.org/wiki/Eddy_Merckx
Slika22. Izvor: https://en.wikipedia.org/wiki/Jacques_Anquetil
Slika23. Izvor: https://en.wikipedia.org/wiki/Bernard_Hinault
35
Slika24. Izvor: https://en.wikipedia.org/wiki/Greg_LeMond
Slika25. Izvor: https://en.wikipedia.org/wiki/Alberto_Contador
Slika26. Izvor: https://en.wikipedia.org/wiki/Chris_Froome
Slika27. Izvor: https://www.graphicnews.com/
36
BIOGRAFIJA
Uroš Radulović je rođen 6. jula 1992. godine u Podgorici. Osnovno i srednje
obrazovanje je završio u Podgorici i Banja Luci, nakon čega u Nikšiću upisuje Fakultet
za sport i fizičko vaspitanje, Univerziteta Crne Gore.
Tokom školovanja, 2011. godine je počeo da radi kao sportski novinar u
podgoričkom dnevnom listu „Dnevne novine“.
Još uvijek radi u pomenutoj medijskoj kući, a 2014. godine je od Udruženja
sporstkih novinara Crne Gore dobio nagradu za najboljeg mladog sporstkog novinara u
državi.
