UNIVERZITET ZA POSLOVNI INŽENJERING I MENADžMENT BANJALUKA

PRAVNI FAKULTET

Diplomski rad:

KRIVIĈNI SUD ZA BIVŠU JUGOSLAVIJU, SA POSEBNIM OSVRTOM NA PRESUDE

GOTOVINI I MARKAĈU

Mentor: Doc.dr Veljko Ikanović

BANJALUKA, SEPTEMBAR 2013. IGOR ŠABIĆ

SAŽETAK

Značaj međunarodnog krivičnog prava, grane za koju možemo reći da je jedna od

najmlađih grana prava, je neprocijenjiv. Jedna od prekretnica u razvoju međunarodnog krivičnog

prava bila je osnivanje Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju, kao prvog

nepristrasnog suda za krivična dijela koja su predviđena kao međunarodna krivična djela, jednog

od prvih ad hoc tribunala. Ovaj sud je poznat i pod nazivom Haški tribunal, zato što je sud

stacioniran u Nizozemskom gradu Hagu. Sud ima jedinstven zadatak, da razjasni sve ratne

zločine počinjene za vrijeme sukoba na prostorima bivše Jugoslavije. Prava vrijednost ovog suda

nije samo kažnjavanje najtežih zločina, već i to što je on prethodnica i na neki način motivator

osnivanja stalnog Međunarodnog krivičnog suda. Jedna od zanimljivih presuda jeste i presuda

hrvatskim generalima Anti Gotovini i Mladenu Markaču, koji su u drugostepenom postupku

oslobođeni optužbi.

Kljuĉne rijeĉi:Međunarodno krivično pravo, Međunarodni krivični sud za bivšu

Jugoslaviju, Presuda Raspravnog vijeća u slučaju Gotovine i Markača, Presuda Žalbenog vijeća

u slučaju Gotovine i Markača

SUMMARY

The importance of international criminal law, the branches of which we can say that is

one of the youngest branches of law, is invaluable. One of the milestones in the development of

international criminal law was the establishment of the International Criminal Tribunal for the

former Yugoslavia, as the first impartial tribunal for criminal offenses that are foreseen as

international crimes, one of the first ad hoc tribunal. This court is known as the Hague Tribunal,

because the court based in the Netherlands city of The Hague. The Court has a unique task to

clarify all crimes committed during the conflict in the former Yugoslavia. The real value of this

court is not only punishing the most serious crimes, but also that he is the precursor and in some

ways motivator establishment of the International Criminal Court. One of the interesting

judgment is the judgment of Croatian generals Ante Gotovina and Mladen Markac, who are in

second instance acquitted.

Keywords: International Criminal Law, International Criminal Tribunal for the Former

Yugoslavia, Trial Chamber Judgement in the case of Gotovina and Markac, Appeals Chamber

judgment in the case of Gotovina and Markac

SADRŽAJ

1.Pojma međunarodnog krivičnog prava........................................................................................1

2. Statuti međunarodnih krivičnih tribunala od značaja za razvoj međunarodnog materijalnog

krivičnog prava___________________________________________________________4

2.1. Statuti Nirnberškog tribunala i Tribunala u Tokiju_____________________________4

2.2. Statut Međunarodnog krivičnog tribunala za bivšu Jugoslaviju__________________6

2.3. Statut Specijalnog suda za Sijera Leon____________________________________8

2.4. Statut Međunarodnog krivičnog suda_____________________________________9

3. Izvori međunarodnog krivičnog prava________________________________________13

4. Pojam međunarodnog krivičnog djela________________________________________ 16

5. Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju__________________________________17

5.1.Predsjednik___________________________________________________________21

5.2.Tužilaštvo____________________________________________________________21

5.3.Zločin______________________________________________________________ 23

5.4.Vrste krivične odgovornosti_____________________________________________ 23

5.5.Izvori dokaza________________________________________________________ 23

5.6.Kategorija svjedoka___________________________________________________ 24

5.7.Odjeljenje za istrage___________________________________________________ 25

5.8.Strategija istrage______________________________________________________ 25

5.9.Optužnica____________________________________________________________26

5.10. Predaja, hapšenje i prebacivanje optuženog________________________________28

6. Presude generalima Anti Gotovini i Mladenu Markaču___________________________ 29

6.1.Presude u prvostepenom postupku_______________________________________ 29

6.2.Presuda raspravnog vijeća _____________________________________________ 29

7.Žalbene osnove___________________________________________________________32

7.1. Protupravni topnički napadi i postojanje UZP-a_____________________________32

7.2. Osuđujuća presuda po osnovi alternativnih vidova odgovornosti_______________ 34

7.3. Dispozitiv presude Žalbenog vijeća______________________________________36

8.Zaključak______________________________________________________________ 38

9.Literatura______________________________________________________________ 41

1

1. Pojma meĎunarodnog krivičnog prava

Pojam i sadrţina meĊunarodnog kriviĉnog prava imaju dvojaku definiciju u teoriji.

Dvije definicije ne iskljuĉuju jedna drugu, već se naprotiv nadpunjuju, formirajući cijelinu

koja jedina moţe da da potpunu definiciju pojma i sadrţine meĊunarodnog kriviĉnog prava.

U svijetlu tih ĉinjenica imamo dva shvatanja meĊunarodnog kriviĉnog prava, shvatanje u

uţem i širem smislu.

Prvo pojimanje meĊunarodnog kriviĉnog prava javlja se u 19. vijeku. Tad nastaje uţe

shvatanje meĊunarodnog kriviĉnog prava, koje je usmjereno ka pitanjima prostorne vaţnosti

domaćeg kriviĉnog zakona. Iz ovih ĉinjenica moţemo zakljuĉiti da je meĊunarodno kriviĉno

pravo odreĊivano na dva naĉina i to:

Kao kriviĉno pravo u smislu nacionalnog prava svake drţave, koja na osnovu

suvereniteta kojeg posjeduje u donešenju zakona, propisuje kako će se postupati sa

kriviĉnopravnim sadrţajem koji se mogu odnositi i na neke elementa inostranosti.

Kao meĊunarodno pravo sadrţano u ugovorima izmeĊu drţava ili u nekim drugim

izvorima prava kojim se ureĊuju meĊudrţavni odnosi kada se radi o nekim

kriviĉnopravnim sadrţajima.

Pravo kao društvena pojava moţe se posmatrati i doţivljavati na više naĉina:

• Samo jedna u nizu mnogobrojnih društvenih pojava koje u tom sluĉaju pokušavamo

razlikovati od drugih pojava te vrste.

• Ogromna masa pravnih pravila kojima se ureĊuju raznovrsni društveni odnosi.

• Sistem prava, kojeg treba razlikovati od pojma pravnog poretka.

Pravni poredak se sastoji iz normativnog elementa – iz pravnih normi (opštih i

pojedinaĉnih), faktiĉkog elementa – stvarnog ljudskog ponašanja. Pravni sistem je tvorevina

koju ĉine pravne ustanove (institucije), kao niţi, i pravne grane kao viši element tog sistema.

U pravnoj teoriji postoje razne podjele pravnih sistema, od kojih je za nas najvaţnija ona koja

pravne sisteme djeli na: unutrašnji pravni sistem (sistem odreĊene drţave) i na meĊunarodni

pravni sistem (sistem meĊunarodnog prava)1. U okviru ovih sistema sva njihova pravna

pravila sistematizuju se u odreĊene pravne grane, pa se tako meĊunarodna kriviĉnopravna

pravila sistematizuju u granu meĊunarodnog prava koja se naziva meĊunarodnim kriviĉnim

pravom. MeĊunarodno kriviĉno pravo se odreĊuje kao skup propisa meĊunarodne zajednice

drţava ili ugovora izmeĊu pojedinih drţava kojima se radi zaštite meĊunarodnih odnosa

(meĊunarodnog mira i bezbijednosti ĉovijeĉanstva) odreĊuju meĊunarodna kriviĉna dijela i

sankcije prema njihovim uĉiniocima.

MeĊunarodno kriviĉno pravo se odreĊuje kao ukupnost kriviĉnopravnih normi vezanih

za meĊunarodne odnose. Znaĉajna je i definicija prema kojoj meĊunarodno kriviĉno pravo

1 Petrović, Borislav i Dragan Jovašević, 2010. Sarajevo: Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu,

str 17.

2

obuhvata “kako meĊunarodnopravne aspekte kriviĉnog prava, tako i kriviĉnopravne aspekte

meĊunarodnog javnog prava. Osim toga, ono obuhvata i supranacionalno kriviĉno pravo koje

je tek u nastajanju”. MeĊunarodno kriviĉno pravo se pravno upotpunjuje kroz unutrašnje

pravne sisteme na koji naĉin se uspostavlja jedna nova veza izmeĊu drţava.

Poseban znaĉaj ima odnos meĊunarodnog kriviĉnog prava prema meĊunarodnom

javnom pravu, kao i odnos meĊunarodnog kriviĉnog prava i meĊunarodnog privatnog prava.

Kada govorimo o odnosu meĊunarodnog javnog i meĊunarodnog kriviĉnog prava, onda se,

prvenstveno, misli na njihove dodirne taĉke, iako se ove dve grane prava ponegde i suštinski

razlikuju.

Na primer, dok je u meĊunarodnom javnom pravu dovoljno postojanje naĉela nullum

crimen sine iure, za meĊunarodno kriviĉno pravo nuţno je naĉelo nullum crimen sine lege.

Uz to, direktna primena meĊunarodnog prava moţe se samo izuzetno dozvoliti, i to samo

ukoliko unutrašnje pravo neko društveno negativno ponašanje ne predviĊa kao kriviĉno delo,

a postoji opšta saglasnost da se radi o takvom djelu. To je jedan od naĉina stvaranja

supranacionalnog kriviĉnog prava. Ali, ne bi se smelo dozvoliti da naĉelo zakonitosti po

svom kvalitetu bude lošije od onog što vaţi u nacionalnom (unutrašnjem) kriviĉnom pravu.

MeĊunarodno javno pravo proţima meĊunarodno kriviĉno pravo duhom internacionalizma

ĉime se ublaţava egoistiĉka koncepcija apsolutnog suvereniteta drţava, a koncepcija

meĊunarodnog povezivanja dolazi do izraţaja2. Za odnos meĊunarodnog kriviĉnog prava i

meĊunarodnog javnog prava moţemo reći da je to odnos proţimanja i dopunjavanja –

meĊunarodno kriviĉno pravo ništa ne oduzima od meĊunarodnog javnog prava, nego samo

detaljnije razraĊuje pojedine njegove norme, i to u domenu kriviĉnog prava i njegovih

institucija.

Zajedniĉka karakteristika meĊunarodnog kriviĉnog prava i meĊunarodnog privatnog

prava je element inostranosti, kao i pitanja koja se odnose na drţavljanstvo, drţavnu

teritoriju, lexfori i sl. Pri tome, treba imati u vidu i uticaj meĊunarodnog javnog prava na

meĊunarodno privatno pravo i meĊunarodno kriviĉno pravo, prije svega putem odgovarajućih

konvencija.

S druge strane, većina normi meĊunarodnog privatnog prava spada u privatno pravo,

dok meĊunarodno kriviĉno pravo u cijelosti spada u kategoriju javnog prava. Pored toga,

meĊunarodno kriviĉno pravo je po svojoj prirodi obavezno pravo (ius cogens), dok u

meĊunarodnom privatnom pravu postoji autonomija volje. “U meĊunarodnom kriviĉnom

pravu domaći sud primjenjuje lex fori, dok u meĊunarodnom privatnom pravu rešavajući

sukob zakona, domaći sud moţe doći u situaciju da na odreĊeni privatnopravni odnos

primijeni strani zakon. U meĊunarodnom privatnom pravu primaran je izbor zakona koji na

jedinstven naĉin, a radi pravne sigurnosti, reguliše odreĊeni privatnopravni odnos u široj

zajednici. U meĊunarodnom kriviĉnom pravu vaţno je da neko kriviĉno dijelo bude

inkriminisano u svim drţavama ili bar u većini drţava, kako eventualni uĉinilac nebi

migraciom iz jedne u drugu drţavu izmakao gonjenju”3. U okviru meĊunarodnog kriviĉnog

prava sva njegova pravila se mogu podjeliti na dvije velike grupe. Prvu grupu ĉine pravila

2 http://www.scribd.com/doc/54647283/SKRIPTA-MEDJUNARODNO-KRIVI%C4%8CNO-PRAVO,

Published by: Branislav Nikolic on May 04, 2011, str 5.

3

materijalnog meĊunarodnog kriviĉnog prava, dok u drugu grupu spadaju pravila

meĊunarodnog kriviĉnoprocesnog prava. Skup tih ustanova ĉini od njih posebne pravne

grane. Ove pravne grane su meĊusobno zavisne, pri ĉemu je ta zavisnost višestruka. Pravila

meĊunarodnog materijalnog prava nuţno prethode procesnim pravilima.

Ĉlanom 129 Ţenevske konvencije o postupanju sa ratnim zarobljenicima strane

ugovornice ove konvencije su se obavezale da će preduzeti svaku zakonodavnu mjeru

potrebnu radi utvrĊivanja odgovarajućih kriviĉnih sankcija protiv lica koja su izvršila ili koja

su izdala nareĊenje da se izvrši bilo koja od teških povreda te konvencije. Dakle, ova

konvencija ne propisuje ni jednu kriviĉnu sankciju za njene prekršioce, već to prepušta

zakonodavnim organima zemalja koje su strane u toj konvenciji. To znaĉi da domaći sud koji

u kriviĉnom postupku protiv nekog lica utvrdi tešku povredu konvencije, nebi mogao

optuţenog oglasiti krivim, niti kazniti neposredno primenjujući ovu konvenciju, već to moţe

uĉiniti samo ako je domaćim materijalnim kriviĉnim zakonodavstvom radnja optuţenog lica

odreĊena kao kriviĉno djelo i za nju propisana kriviĉna sankcija.

I unutrašnje materijalno kriviĉno zakonodavstvo ima izvesne speciflĉnosti, zbog kojih

nije samo sebi dovoljno, već se u svojoj primjeni nuţno mora naslanjati na meĊunarodno

pravo. Tako, na primer, domaći sud koji sudi za kriviĉno djelo ratnog zloĉina protiv ratnih

zarobljenika nuţno se mora oslanjati na pravila meĊunarodnog prava prilikom donošenja

odluke u svakom konkretnom sluĉaju. Ovo je zbog toga što dispozicija tog kriviĉnog djela

ima blanketni karakter, s obzirom na to da optuţeni moţe odgovarati za ovo kriviĉno delo

samo ako je, kršeći pravila meĊunarodnog prava, prema ratnim zarobljenicima naredio ili

uĉinio neko od djela koje se nalaze u domaćem zakonu.

Pojam meĊunarodnog materijalnog kriviĉnog prava – podrazumijevaju se specifiĉne

odredbe materijalnopravne prirode (materijalnopravna pravila) sadrţane u meĊunarodnim

opštim pravnim aktima, u nacionalnim kriviĉnim zakonodavstvima, kojima su ureĊeni

osnovna naĉela i instituti opšteg dijela kriviĉnog prava na meĊunarodnom nivou, kao i

obiljeţja pojedinih meĊunarodnih kriviĉnih dijela u uţem smislu. Pri odreĊivanju ovog

pojma, polazi se od predmeta njegovog prouĉavanja. Prema jednom od tih shvatanja, pod tim

pojmom se podrazumijevalo rešavanje pitanja prostornog vaţenja nacionalnih kriviĉnih

zakona. Prema drugom shvatanju, sadrţaj ovog pojma obuhvata skup meĊunarodnopravnih

akata iz kojih, za drţave koje su ih prihvatile, proizilaze obaveze da u svom zakonodavstvu

odreĊena ponašanja propišu kao kriviĉna djela i predvide kazne za njih. Postoje i shvatanja

koja ovaj pojam proširuju na pitanja ekstradicije, pruţanja meĊunarodne kriviĉnopravne

pomoći, te priznavanja odluka stranih sudova donetih u kriviĉnim predmetima.

Sadrţaj meĊunarodnog kriviĉnog prava ĉine: odgovarajuće norme meĊunarodnog

javnog prava (odreĊeni meĊunarodni zloĉini, prava i slobode ĉovjeka, imuniteti,

meĊunarodna jurisdikcija), zatim odreĊene norme iz regionalnog meĊunarodnog javnog

prava (pravo Evropske unije, anglosaksonsko pravo), kompleks normi nacionalnog kriviĉnog

prava postuliran meĊunarodnim konvencijama, kao i odredbe nacionalnog kriviĉnog zakona

o granicama represivne vlasti drţave, te kompleks procesnopravnih normi (pruţanje pravne

pomoći), kao i pitanje dejstva stranih sudskih presuda i stranih procesnih radnji. Ĉinjenica je

da je meĊunarodno pravo u principu pravo koordinacije, a unutrašnje pravo - pravo

subordinacije.

4

MeĊunarodno materijalno kriviĉno pravo ima za predmet nauĉnu obradu

kriviĉnopravnih pojmova i instituta, njihovu sistematizaciju, ali i izlaganje ne samo o tom

pravu kakvo ono u datom trenutku jeste (izlaganje de lege lata) već i kakvo bi, u cilju

njegovog poboljšanja, trebalo da bude (izlaganje de lege ferenda) radi uspešnije borbe sa

raznim oblicima kriminaliteta na meĊunarodnom planu.

Specifiĉnost meĊunarodnog materijalnog kriviĉnog prava ogleda se u ĉinjenici da sve

do nedavno ova pravila nisu mogla biti pronaĊena na jednom mestu, u nekom jedinstvenom

pravnom aktu (kao u sluĉaju odgovarajućih zakona u unutrašnjem pravu drţava), već su bila

sadrţana u pravnim aktima pojedinih ad hoc meĊunarodnih kriviĉnih tribunala.

Donošenjem i usvajanjem Rimskog statuta ICC uĉinjen je veliki korak napred u tom

pogledu, jer taj statut sadrţi odredbe o najvaţnijim institutima ove grane prava (o osnovnim

naĉelima, kriviĉnom djelu, kriviĉnoj odgovornosti, vinosti, zabludi, o nekim kriviĉnim

sankcijama). Istina, ne moţe se reći da su te odredbe do kraja razvijene, ali je vijerovatno

upravo zbog toga zadatak nauke meĊunarodnog materijalnog kriviĉnog prava da ukaţe na te

nedoreĉenosti i predloţi rešenja za njihovo poboljšanje u budućnosti.

Razvoj ove grane prava moţe se pratiti u dva odvojena pravca. Jedan od njih odvijao

se kreiranjem statuta posebnih ad hoc tribunala i ICC, dok se drugi pravac odnosio na razne

meĊunarodne opšte pravne akte (konvencije, paktove) sa kriviĉnopravnom sadrţinom, kojima

su drţave njihove ĉlanice prihvatale obavezu da u domaćem kriviĉnom zakonodavstvu izvrše

inkriminaciju odreĊenih ponašanja u raznim oblastima ţivota.

2. Statuti meĎunarodnih krivičnih tribunala od značaja za razvoj

meĎunarodnog materijalnog krivičnog prava

2.1. Statuti Nirnberškog tribunala i Tribunala u Tokiju

Od posebne je vaţnosti ĉlan 6 Statuta, jer su njime bile propisane tri kategorije

kriviĉnih dela:

(1) Zločini protiv mira. Ovi zloĉini su svojim obeleţjem obuhvatali radnje planiranja,

pripremanja, zapoĉinjanja ili voĊenja agresivnog rata kojima se krše meĊunarodni ugovori,

sporazumi ili jemstva, odnosno uĉešće u zajedniĉkom planu ili zaveri radi izvršenja nekog od

napred navedenih djela.

(2) Ratni zločini. Ova kategorija kriviĉnih djela obuhvatala je kršenja zakona i obiĉaja

ratovanja. Ovo kriviĉno djelo, izmeĊu ostalog, ukljuĉuje: ubistvo, zlostavljanje, deportaciju

civilnog stanovništva sa okupirane teritorije radi prinudnog rada ili ostvarenja drugog cilja,

ubistvo ili zlostavljanje ratnih zarobljenika ili lica na moru, ubijanje talaca, pljaĉkanje javne

ili privatne imovine, strahovito razaranje gradova, varoši ili sela koje nije opravdano vojnim

potrebama.

(3) Zločini protiv čoviječnosti. Ovo kriviĉno djelo, za koje je odgovornost mogla

postojati i ako je uĉinjeno za vreme mira obuhvata: ubistvo, istrebljenje, porobljavanje,

deportacija i druge radnje protiv civilnog stanovništva, prije ili u toku rata, odnosno progon

na politiĉkoj, rasnoj ili vijerskoj osnovi, ako su preduzeti prilikom izvršenja ili u vezi sa

izvršenjem nekog od kriviĉnih djela iz nadleţnosti Nirnberškog tribunala. Statut Nirnberškog

tribunala je prvi meĊunarodni dokument koji je objedinio sve tada poznate oblike

5

meĊunarodnih kriviĉnih djela protiv humanosti i meĊunarodnog prava. Statut ne pominje

izriĉito genocid, ali ga deskriptivno postavlja unutar zloĉina protiv ĉovijeĉnosti. U tom

smislu, zloĉin protiv ĉovijeĉnosti predstavlja idejni okvir genocida.

Definicija zloĉina protiv ĉovijeĉnosti, onako kako je data u Statutu Nirnberškog

tribunala, sadrţi vaţne elemente koji su vaţniji od samih opisa radnji imanentnih kasnijem

kriviĉnom pojmu genocida. Radnje izvršenja zloĉina protiv ĉovijeĉnosti vezuju se za zloĉine

protiv mira i ratne zloĉine. Ta djela su pravno sankcionisana i zastupljena u haškim i

ţenevskim konvencijama i nisu uopšte sporna. MeĊutim, ni u jednom meĊunarodnom

dokumentu pre nirnberškog Statuta, ta nedjela nisu okvalifikovana kao protivpravna zbog

toga što su uĉinjena na rasnoj, politiĉkoj i vijerskoj osnovi. Sledeća vaţna karakteristika

definicije zloĉina protiv ĉovijeĉnosti odnosi se na njegovu vremensku dimenziju. Iako se u

tekstu decidirano ne odreĊuje da se ovi zloĉini mogu vršiti u miru i u ratu, iz formulacije "pre

ili za vreme trajanja rata" se moţe izvesti takav zakljuĉak. Posebno je znaĉajno i to što se kod

odredbe zloĉina protiv ĉovijeĉnosti uspostavlja princip supremacije meĊunarodnog prava u

odnosu na nacionalna zakonodavstva3.

Statut Nimberškog tribunala je od znaĉaja i po tome što je u ĉlanu 7 propisano da

sluţbeni poloţaj optuţenog lica, bez obzira da li se radi o šefu drţave ili vladinom

sluţbeniku, istog ne oslobaĊa od odgovornosti niti se moţe uzeti kao olakšavajuća okolnost.

Ĉinjenica da je optuţeni, neko od kriviĉnih dela iz nadleţnosti Tribunala uĉinio na osnovu

naredbe svog nadreĊenog, optuţeno lice ne oslobaĊa od odgovornosti, ali se moţe uzeti kao

olakšavajuća okolnost prilikom odmeravanja kazne ako Tribunal utvrdi da interesi

praviĉnosti to zahtevaju.

U pogledu kriviĉnih sankcija, Tribunalu je dato ovlašćenje da optuţenog, koji je

oglašen krivim za neko od kriviĉnih dela iz nadleţnosti Tribunala, moţe osuditi na smrtnu

kaznu ili drugu kaznu za koju smatra da je pravedna. Po ugledu na ovaj tribunal bio je

osnovan i MeĊunarodni vojni tribunal za Daleki istok, sa sjedištem u Tokiju. MeĊutim, za

razliku od Nirnberškog tribunala koji je bio osnovan ugovorom izmeĊu Savezniĉkih sila,

Tribunal u Tokiju osnovan je 1946. godine, proklamaciom vrhovnog komandanta savezniĉkih

snaga za Daleki istok ameriĉkog generala Daglasa MekArtura, prema nacrtu koji je napravio

ameriĉki pravnik Kinan, a koji je potom postavljen za glavnog tuţioca pred tim sudom. I ovaj

tribunal je bio nadleţan da sudi za tri grupe kriviĉnih djela, i to najvišim japanskim oficirima,

politiĉarima i diplomatama. On se najviše bavio ratnim zloĉinima koji su saveznike najviše

pogaĊali, a to su ratni zloĉini protiv ratnih zarobljenika, koje su Japanci široko praktikovali.

Grupu A su predstavljala kriviĉna djela protiv mira, grupu B su ĉinili ratni zloĉini koji su

obuhvatali kršenja zakona i obiĉaja ratovanja, a grupu C su ĉinili zloĉini protiv ĉovijeĉnosti

kod kojih nije bio predviĊen progon na verskoj osnovi.

Vaţnost ovih ad hoc sudova, a posebno Nirnberškog tribunala, leţi u ĉinjenici da

njegov statut, kao i kasnija tzv. Nirnberška presuda, sadrţe niz naĉela koji su Rezolucijom

3 http://www.scribd.com/doc/54647283/SKRIPTA-MEDJUNARODNO-KRIVI%C4%8CNO-PRAVO,

Published by: Branislav Nikolic on May 04, 2011, str 6

6

broj 95 iz 1946. godine potvrĊeni od strane Generalne skupštine Ujedinjenih nacija, kao

opštevažeća načela meĎunarodnog prava4.

Reĉ je o sledećim naĉelima: (1) svako lice koje uĉini djelo koje predstavlja kriviĉno

djelo po meĊunarodnom pravu, odgovorno je za njega i za to djelo se kaţnjava; (2) ĉinjenica

da nacionalno zakonodavstvo ne propisuje kaznu za djelo koje predstavlja kriviĉno djelo po

meĊunarodnom pravu, ne oslobaĊa njegovog uĉinioca od odgovornosti po meĊunarodnom

pravu; (3) ĉinjenica da je neko lice uĉinilo djelo koje predstavlja kriviĉno djelo po

meĊunarodnom pravu, djelujući kao šef drţave ili kao odgovorno lice vlade, ne oslobaĊa ga

od odgovornosti po meĊunarodnom pravu; (4) ĉinjenica da je neko lice djelovalo po

nareĊenju njegove vlade ili predpostavljenog, ne oslobaĊa to lice od odgovornosti po

meĊunarodnom pravu, pod uslovom da je u stvarnosti imalo mogućnost izbora; (5) svako lice

optuţeno za kriviĉno djelo po meĊunarodnom pravu, ima pravo na praviĉno suĊenje; (6)

sledeća kriviĉna djela su kaţnjiva kao kriviĉna djela po meĊunarodnom pravu: a) zloĉini

protiv mira - u njih spadaju: planiranje, pripremanje, pokretanje i preduzimanje agresije ili

rata kojima se krše meĊunarodni ugovori, sporazumi ili jemstva, kao i uĉestvovanje u

zajedniĉkom planu ili zaveri usmerenim na ĉinjenje nekog od navedenih kriviĉnih djela; b)

ratni zloĉini - u njih spadaju ubistvo, zlostavljanje, deportaciju civiinog stanovništva sa

okupirane teritorije radi prinudnog rada ili ostvarenja drugog cilja, ubistvo ili zlostavljanje

ratnih zarobljenika ili lica na moru, ubijanje talaca, pljaĉkanje javne ili privatne imovine,

strahovito razaranje gradova, varoši ili sela koje nije opravdano vojnim potrebama; c) zloĉini

protiv ĉovjeĉnosti - u njih spadaju ubistvo, istrebljenje, porobljavanje, deportacija i druge

radnje protiv civilnog stanovništva, pre ili u toku rata, odnosno progon na politiĉkoj, rasnoj ili

vijerskoj osnovi, ako su preduzeti prilikom izvršenja ili u vezi sa izvršenjem nekog od

kriviĉnih dela iz nadleţnosti Nirnberškog tribunala; (7) sauĉesništvo u izvršenju zloĉina

protiv mira, ratnih zloĉina ili zloĉina protiv ĉovijeĉnosti takoĊe predstavlja kriviĉno delo po

meĊunarodnom pravu.

Ova naĉela su naknadno bila formulisana od strane Komisije Ujedinjenih nacija za

meĊunarodno pravo, a zatim prihvaćena od Generalne skupštine Ujedinjenih nacija, 1950.

godine.

2.2. Statut MeĎunarodnog krivičnog tribunala za bivšu Jugoslaviju

Savijet bezbijednosti Ujedinjenih nacija, u vezi sa ratnim dogaĊanjima na teritoriji

bivše SFRJ, najprije osniva ICTY. To je uĉinjeno Rezolucijom Saveta bezbijednosti iz 1993.

godine. Nakon toga, ovaj organ Ujedinjenih nacija je, razmotrivši Izveštaj generalnog

sekretara Ujedinjenih nacija, doneo Rezoluciju kojom je jednoglasno usvojen Statut ovog

meĊunarodnog kriviĉnog tribunala.

Statut MeĊunarodnog kriviĉnog tribunala za bivšu Jugoslaviju propisuje ĉetiri vrste

kriviĉnih djela:

- teška kršenja Ţenevskih konvencija od 1949. godine;

4 Petrović, Borislav i Dragan Jovašević, 2010. Sarajevo: Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, str 75.

7

- kršenje zakona i obiĉaja rata;

- genocid;

- zloĉini protiv ĉovijeĉnosti.

U ĉlanu 6 Statuta sadrţane su odredbe o liĉnoj kriviĉnoj odgovornosti, prema kojima

ovaj tribunal ima nadleţnost nad fiziĉkim licima (pojedincima) kao uĉiniocima naprijed

navedenih kriviĉnih djela. To, drugim reĉima, znaĉi da pred ICTY ne mogu kriviĉno

odgovarati pravna lica (drţave i druge organizacije).

Ĉlan 7 Statuta sadrţi odredbe o individualnoj kriviĉnoj odgovornosti. S tim u vezi,

ovaj ĉlan na naĉelan naĉin propisuje da: (1) lice koje je planiralo, podsticalo, naredilo, uĉinilo

ili na drugi naĉin pomoglo ili podstrekavalo na planiranje, pripremu ili izvršenje nekog od

navedenih kriviĉnih djela, liĉno je odgovorno za kriviĉno djelo; (2) sluţbeni poloţaj

optuţenog lica, bilo da je šef drţave ili vlade ili odgovorno lice u vladi, ne oslobaĊa to lice od

kriviĉne odgovornosti niti se moţe uzeti kao olakšavajuća okolnost kod odmeravanja kazne;

(3) ĉinjenica da je neko od navedenih kriviĉnih djela uĉinjeno od strane potĉinjenog ne

oslobaĊa od odgovornosti njegovog pretpostavljenog ako je on (pretpostavljeni) znao ili imao

razloga da zna da će potĉinjeni uĉiniti kriviĉno delo ili da ga je uĉinio, a pretpostavljeni je

propustio da preduzme neophodne i razumne mjere da spreĉi takvo djelo ili da kazni

njegovog uĉinioca. Ovo naĉelo je od posebne vaţnosti, jer se radi o tzv. komandnoj

odgovornosti, pri ĉemu je od vaţnosti i to što se uspostavlja mogućnost odgovornosti i za

nehat pri izvršenju kriviĉnog djela predpostavljenog.; (4) ĉinjenica da je optuţeno lice neko

od navedenih kriviĉnih djela uĉinilo na osnovu naredbe vlade ili svog predpostavljenog, ne

oslobaĊa to lice od kriviĉne odgovornosti, ali se ova ĉinjenica moţe uzeti u obzir kao

olakšavajuća okolnost pri kaţnjavanju ako ICTY utvrdi da to zahtevaju interesi praviĉnosti5.

Statut MeĊunarodnog kriviĉnog tribunala za Ruandu

Ovaj tribunal je osnovan 1994. godine. Osnivanju tribunala prethodio je izveštaj

Komisije Ujedinjenih nacija za ljudska prava u kom je utvrĊeno da je za tri meseca tokom

1994. u Ruandi izvršen genocid u kom je ubijeno izmeĊu 500.000 i milion ljudi, mahom

civila iz plemena Tutsi. Tribunal se nalazi u Aruši i ima nadleţnost za sledeća kriviĉna djela:

- genocid;

- zloĉini protiv ĉovijeĉnosti i

- kršenja ĉlana 3 o zaštiti ţrtava rata, zajedniĉkog za sve ĉetiri Ţenevske konvencije iz 1949.,

kao i dodatnog Protokola II iz 1977. godine.

Ova nadleţnost ograniĉena je teritorijalno (ratione loci) na teritoriju Ruande, kao i

vremenski (ratione temporis) na sva navedena kriviĉna djela uĉinjena u periodu od 1. januara

do 31. decembra 1994. godine.

Statut ovog tribunala institut individualne kriviĉne odgovornosti ureĊuje na naĉin na

koji je to uĉinjeno i u Statutu ICTY, a kada je reĉ o komandnoj odgovornosti - moţe se reći

da su njegove odredbe o tome identiĉne onim sadrţanim u Statutu ICTY. MeĊutim, u teoriji

se ukazuje i na razlike izmeĊu ICTR i ICTY. Razlika se, najprije, ogleda u ĉinjenici da je

nadleţnost ICTR ratione temporis ograniĉena precizno i odnosi se na navedena kriviĉna

5 http://www.icty.org/sections/OMKSJ

8

djela, pod uslovom da su uĉinjena na teritoriji Ruande u periodu izmeĊu 1. januara i 31.

decembra 1994. godine, dok su ova pitanja u sluĉaju ICTY ureĊena na drugaĉiji naĉin.

Nadleţnost ICTY vremenski se prostire na period od 1. januara 1991. godine pa do dana koji

utvrdi Savet bezbijednosti po uspostavljanju mira. Sledeća razlika je u tome što ICTY ima

nadleţnost za kriviĉna djela uĉinjena u meĊunarodnom ili unutrašnjem oruţanom sukobu,

dok je nadleţnost ICTR ograniĉena samo na unutrašnji oruţani sukob.

Naizad, bitna razlika izmeĊu ova dva tribunala vezana je za kriviĉno djelo zloĉina

protiv ĉovijeĉnosti. Naime, ICTY, u vezi sa ovim zloĉinima, ima nadleţnost samo ako su

uĉinjeni u toku oruţanog sukoba, dok ICTR ima nadleţnost za zloĉine protiv ĉovijeĉnosti

samo ako su uĉinjeni na nacionalnoj, politiĉkoj, etniĉkoj, rasnoj ili vijerskoj osnovi, tj. kada

su uĉinjena sa diskriminišućom namijerom.

2.3. Statut Specijalnog suda za Sijera Leon

Od marta 1991. godine Sijera Leone je bio ţrtva graĊanskog rata koga je karakterisalo

masovno nasilje, a koji je okonĉan mirovnim sporazumom 1999.godine. Sporazum izmeĊu

Ujedinjenih nacija i vlade Sijera Leonea o osnivanju Specijalnog suda za Sijera Leone

potpisan je 2002. godine u Fritaunu. Specijalni sud je treći ad hoc meĊunarodni kriviĉni sud,

posle ICTY i ICTR, a prvi u kojem će zasedati meĊunarodne (UN) i domaće sudije. Za

razliku od ICTY, odnosno ICTR koji sude pojedincima samo za kriviĉna djela po

meĊunarodnom pravu, Specijalni sud za Sijera Leone, prema pomenutom sporazumu, ima

nadleţnost da sudi pojedincima kako za kriviĉna djela po meĊunarodnom pravu tako i za

kriviĉna djela iz domaćeg prava.

Specijalni sud ima uporednu nadleţnost sa domaćim sijeraleonskim sudovima, ali će

moći u svako doba da zvaniĉno zatraţi od domaćeg suda da mu ustupi nadleţnost, pa će tako

imati prednost nad domaćim sudovima poštujući naĉelo ne bis in idem. Specijalni sud je

nadleţan za "gonjenje lica koja snose najveću odgovornost za ozbiljne povrede

meĊunarodnog humanitarnog prava i sijeraleonskog prava poĉinjene na teritoriji Sijera

Leonea od 30. novembra 1996. godine. Ova ĉinjenica predstavlja razlog zbog kojeg se, prema

Statutu ovog suda, sva kriviĉna djela iz njegove nadleţnosti mogu podijeliti u dvije grupe.

Prvu grupu ĉine kriviĉna djela po meĊunarodnom pravu, u koju spadaju zloĉini protiv

ĉovijeĉnosti (ubistvo; istrebljenje; porobljavanje; deportacija; zatvor; muĉenje; silovanje,

seksualno ropstvo, prisilna prostitucija, prisilna trudnoća i svaki drugi oblik seksualnog

nasilja; progon na politiĉkoj, rasnoj, etniĉkoj ili vijerskoj osnov), povrede zajedniĉkog ĉlana

3 Ţenevskih konvencija (sve vrste ubistva, sakaćenja, svireposti i muĉenja; uzimanje talaca;

povrede liĉnog dostojanstva, naroĉito uvredljivi i poniţavajući postupci; izricanje i

izvršavanje kazni bez prethodnog suĊenja od strane redovnog ustanovljenog suda i

propraćenog svim sudskim garancijama koje civilizovani narodi priznaju za neophodne) i

Dopunskog protokola II (ĉlan 3 Statuta - "Specijalni sud je ovlašćen da goni lica koja su

uĉinila teške povrede meĊunarodnog humanitarnog prava: (a) namjerno usmijeravanje

napada na civilno stanovništvo kao takvo ili na pojedinaĉne civile koji ne uĉestvuju

neposredno u neprijateljstvima; (b) namjerno usmijeravanje napada na osoblje, postrojenja,

materijal, jedinice ili vozila ukljuĉene u humanitarnu pomoć ili misiju odrţavanja mira u

skladu sa Poveljom Ujedinjenih nacija sve dok imaju pravo na zaštitu koja se pruţa civilima

9

ili civilnim objektima prema meĊunarodnom pravu oruţanog sukoba; (c) regrutovanje ili

ukljuĉivanje dece mlaĊe od 15 godina u oruţane snage ili grupe i njihovu aktivnu upotrebu u

neprijateljstvima"), te druge teške povrede meĊunarodnog humanitarnog prava (ĉlan 4 Statuta

- ibidem).

Drugu grupu kriviĉnih djela iz nadleţnosti ovog tribunala ĉine kriviĉna djela prema

pravu Sijera Leonea, To su: (a) kriviĉna djela koja se odnose na zloupotrebu djevojĉica, u

skladu sa domaćim Zakonom o spreĉavanju okrutnosti prema deci. Ovo kriviĉno djelo

obuhvata sledeće oblike izvršenja: zloupotrebu djevojĉice mlaĊe od 13 godina; zloupotrebu

djevojĉice izmedu 13 i 14 godina; otmicu djevojĉice iz nemoralnih pobuda; (b) kriviĉna djela

koja se odnose na uništavanje imovine, u skladu sa domaćim Zakonom o zlonamijernoj šteti.

U ovu grupu spadaju: paljenje stambenih zgrada - kuća u kojima ima ljudi; paljenje javnih

zgrada, paljenje drugih zgrada. Statut Specijalnog suda za Sijera Leone je od vaţnosti i za

meĊunarodno materijalno kriviĉno pravo i zbog odredbi o njegovoj nadleţnosti nad

maloljetnicima. Veliki broj dijece je bio regrutovan i obuĉavan za vršenje okrutnih djela u

toku graĊanskog rata, postavilo se pitanje njihove kriviĉne odgovornosti. Ovo pitanje riješeno

je ĉlanom 7 Statuta Specijalnog suda za Sijera Leone tako što je najprije iskljuĉena

nadleţnost ovog tribunala za ona lica koja su u vrijeme kada su uĉinila neko od kriviĉnih

djela iz nadleţnosti tribunala bila mlaĊa od 15 godina. Za lica izmeĊu 15 i 18 godina

tribunalu je stavljeno u obavezu da prema njima postupa sa dostojanstvom, vodeći raĉuna o

njihovim godinama i potrebi da se pomogne njihovoj rehabilitaciji, socijalnoj reintegraciji i

preuzimanju konstruktivne uloge u društvu, u skladu sa meĊunarodnim standardima ljudskih

prava. Prema ovoj kategoriji lica, ako utvrdi njihovu kriviĉnu odgovornost, tribunal ne moţe

izreći zatvorsku kaznu, već neku od sledećih mijera: nalog o uputstvima i nadzoru nad

brigom; nalog o radu za zajednicu; savijetodavne usluge; hraniteljstvo; popravne, obrazovne i

programe struĉne obuke; odobrene škole, te programe razoruţavanja, demobilizacije i

reintegracije ili programe sluţbi za zaštitu dijece.

2.4. Statut MeĎunarodnog krivičnog suda

Osnivanje ovog suda zapoĉelo je osamdesetih godina prošlog vijeka kada su Trinidad

i Tobago, uputile prijedlog Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija povodom tog pitanja.

Tokom 1994. godine Komisija Ujedinjenih nacija za meĊunarodno pravo izradila je nacrt

Statuta ovog suda koji će, nakon nekoliko razmatranja i izmena, biti usvojen 1998. godine.

Do 2002. godine Statut je ratifikovalo 60 drţava i iste godine je stupio na snagu. Po prvi put

na jednom mjestu u meĊunarodnopravnom dokumentu mogu naći odredbe opšteg i posebnog

djela materijalnog kriviĉnog prava. Odredbe Statuta, koje se odnose na opšte institute

materijalnog kriviĉnog prava, odnose se samo na ona kriviĉna djela koja su u nadleţnosti

ovog suda. To su: zloĉini genocida; zloĉini protiv ĉoveĉnosti; ratni zloĉini i zloĉini agresije6.

Ovi zloĉini ne podlijeţu zastarevanju, ali se nezastarivost kriviĉnog gonjenja odnosi samo na

navedene zloĉine koji su uĉinjeni nakon što je Statut stupio na snagu.

6 Petrović, Borislav i Dragan Jovašević, 2010. Sarajevo: Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, str

219.

10

Zločin genocida - pod njim se podrazumijeva svako od navedenih djela, ako je

uĉinjeno u namjeri potpunog ili dijelimiĉnog uništenja nacionalne, etniĉke, rasne ili vijerske

grupe kao takve.

Ta djela su:

- ubistvo ĉlanova grupe;

- teška povreda tijelesne ili duševne cijelovitosti pripadnika grupe;

- namijerno podvrgavanje grupe ţivotnim uslovima koji treba da dovedu do

njenog potpunog ili dijelimiĉnog uništenja;

- mijere usmijerene na sprijeĉavanje raĊanja u okviru grupe;

- prinudno premiještanje dijece iz jedne grupe u drugu.

Zločini protiv čoviječnosti - za njegovo postojanje zahteva se da je neko od djela iz

ove grupe uĉinjeno kao dio rasprostranjenog ili sistematskog napada usmijereno protiv bilo

kog civilnog stanovništva.

Ratni zločini - radnje izvršenja ovog kriviĉnog djela mogu biti preduzete u

meĊunarodnom ili unutrašnjem oruţanom sukobu, pri ĉemu Sud posebno ima nadleţnost

"posebno kada su uĉinjeni kao dio plana ili politike ili kao dio masovnog izvršenja tih

zloĉina". Dakle, postojanje odreĊenog plana ili politike, kao ni masovno izvršenje, nisu uslov

za postojanje ovog kriviĉnog djela već se samo naglašava da Sud posebno ima nadleţnost za

ove zloĉine ako su uĉinjeni na taj naĉin.

Zbog nedovoljne preciznosti prilikom formulisanja radnji izvršenja u ovim kriviĉnim

djelima, u Statut je ugraĊena odredba o elementima kriviĉnih djela. Ti elementi se usvajaju

dvotrećinskom većinom ĉlanova Skupštine drţava ĉlanica ovog statuta, a ne od strane sudija

Suda. Sudije ICC, tuţioci, kao i drţave ĉlanice mogu predlagati izmijene i dopune tih

elemenata, ali se i izmijene i dopune usvajaju dvotrećinskom većinom ĉlanova Skupštine

drţava ĉlanica. Konaĉan nacrt teksta elemenata kriviĉnih djela usvojila je Pripremna komisija

za MeĊunarodni kriviĉni sud 30. juna 2000. godine.

Statut sadrţi dva osnovna naĉela materijalnog kriviĉnog prava (1. nullum crimen i 2.

nulla poena sine lege). Prvim naĉelom propisano je da lice nije kriviĉno odgovorno, osim ako

je njegovo ponašanje, u vrijeme kada je djelo uĉinjeno, predstavljalo kriviĉno djelo iz

nadleţnosti Suda. Statut, s tim u vezi, izriĉito zabranjuje široko tumaĉenje obiljeţja kriviĉnog

djela, ali i propisuje primjenu naĉela in dubio pro reo (presuda u korist okrivljenog) u sluĉaju

nejasnoća pri tumaĉenju nejasnih odredbi u konkretnom sluĉaju. Dakle, optuţeno lice moţe

biti kaţnjeno samo u skladu sa tim statutom, tj. samo kaznama koje su u skladu sa Statutom.

Nadleţnost suda ratione personae odnosi se samo na fiziĉka lica koja su u vrijeme izvršenja

kriviĉnog djela koje im se stavlja na teret imala 18 i više godina. Dakle, Statut ne predviĊa

mogućnost suĊenja maloljetnim uĉiniocima kriviĉnih dela iz nadleţnosti Suda. Kriviĉna

odgovornost fiziĉkog lica, prema Statutu, postoji ako uĉini kriviĉno djelo iz nadleţnosti Suda

na jedan od sledećih naĉina:

- kao pojedinac, zajedno sa drugim ili preko drugog lica (posredno izvršiiaštvo),

bez obzira da li to drugo lice snosi kriviĉnu odgovornost.

11

- ako naredi, vrbuje ili navodi na izvršenje kriviĉnog djela (djelo mora biti uĉinjeno

ili barem pokušano);

- ako pomaţe, podrţava ili na drugi naĉin doprinosi izvršenju kriviĉnog djela ili

pokušaju njegovog izvršenja kako bi olakšao njegovo izvršenje, ukljuĉujući

obezbeĊenje sredstava za njegovo izvršenje;

- ako doprinosi na bilo koji drugi naĉin da grupa lica koja dijeluje sa zajedniĉkim

ciljem, izvrši ili pokuša da izvrši kriviĉno (doprinos mora biti nameran -

iskljuĉuje se nehat);

- ako u sluĉaju zloĉina genocida neposredno i javno podstiĉe druge da izvrše taj

zloĉin;

- ako pokuša da izvrši neko od kriviĉnih dela iz nadleţnosti Suda preduzimanjem

radnje koja predstavlja znatan korak ka izvršenju zloĉina, ali ne doĊe do izvršenja

kriviĉnog djela zbog okolnosti nezavisnih od namera tog lica. Statut, s tim u vezi,

propisuje osloboĊenje od kazne za lice koje, nakon što ju je zapoĉelo, prekine radnju

izvršenja kriviĉnog djela ili ako na drugi naĉin sprijeĉi dovršenje tog djela, pod

uslovom da se dobrovoljno i potpuno odreklo kriviĉne svrhe.

I ovaj statut propisuje kaţnjivost fiziĉkih lica bez obzira na svojstvo koje su imali pri

izvršenju kriviĉnog djela iz nadleţnosti Suda - "sluţbeno svojstvo šefa drţave ili vlade, ĉlana

vlade ili skupštine, izabranog predstavnika ili vladinog sluţbenika nipošto ne izuzima lice iz

kriviĉne odgovornosti" niti, samo po sebi, moţe biti osnov za ublaţavanje kazne. "Imunitet ili

posebna procesna pravila koja mogu sledovati uz sluţbeno svojstvo lica ne predstavljaju

prepreku za ICC da vrši svoju nadleţnost prema optuţenom licu, bez obzira na to što ima, ili

je u vrijeme uĉinjenog kriviĉnog djela imao svojstvo šefa drţave, ĉlana vlade i sl.

U vezi sa vinošću Statut naĉelno propisuje da je za kriviĉnu odgovornost optuţenog

lica potrebno da su elementi bića svakog od kriviĉnih djela iz nadleţnosti ICC ostvareni sa

namerom i znanjem. Dakle, neophodan je ne samo umišljaj već i namera, pod kojom se

podrazumijeva predstava uĉinioca o odreĊenom cilju koji moţe postići izvršenjem kriviĉnog

djela i koji na njega deluje kao motiv za izvršenje djela. Namijera postoji:

- u odnosu na djelo, kada lice ima nameru da izvrši djelo;

- u odnosu na posljedicu, kada lice ima nameru da prouzrokuje tu posledicu ili je

svijesno da će do nje doći pri uobiĉajenom toku stvari.

Znanje podrazumijeva svijest uĉinioca da postoje okolnosti ili da će pri uobiĉajenom

toku stvari doći do posledice. Statut odreĊuje uraĉunljivost na negativan naĉin, propisujući

kada će se smatrati da uĉinilac nekog kriviĉnog djela nije uraĉunljiv. U ovom sluĉaju to

predstavlja osnov za iskljuĉenje kriviĉne odgovornosti. Reĉ je o dva takva osnova, koji

moraju postojati u vrijeme izvršenja kriviĉnog djela:

- ako optuţeno lice pati od duševne bolesti ili nedostatka koji razara njegovu

sposobnost da procjenjuje nezakonitost ili prirodu svog djela ili sposobnost da

kontroliše svoje ponašanje;

12

- ako stanje opijenosti tog lica razara njegovu sposobnost da procijeni nezakonitost ili

prirodu svog djela ili sposobnost da kontroliše svoje ponašanje da bi udovoljio

zakonskim uslovima.

MeĊutim, u ovom sluĉaju, kao i u domaćem zakonodavstvu, ovo stanje se ne moţe

uzeti u obzir kao osnov za iskljuĉenje kriviĉne odgovornosti ako je opijenost bila dobrovoljna

pod okolnostima pod kojima je to lice znalo da će usled opijenosti vijerovatno uĉiniti

kriviĉno djelo (actiones liberae in causa).

Za iskljuĉenje kriviĉne odgovornosti, Statut predviĊa još nuţnu odbranu, krajnju

nuţdu i prinudu7.

Nužna odbrana - situacija u kojoj uĉinilac "postupa razumno da bi odbranio sebe ili

drugo lice ili, u sluĉaju ratnih zloĉina, da bi odbranio imovinu koja je bitna za opstanak tog ili

drugog lica ili imovinu bitnu za ostvarenje vojnog zadatka, od neposredne i nezakonite

upotrebe sile na naĉin srazmeran stepenu opasnosti koja prijeti tom ili drugom licu ili

zaštićenoj imovini".

Krajnja nužda i prinuda - ako su nastale kao posledica "pretnje neposredno

predstojećom smrću ili trajnom ili neposrednom ozbiljnom tijelesnom povredom tog ili

drugog lica", zatim ako to lice "postupa na neophodan i razuman naĉin da bi izbijeglo tu

prijetnju ukoliko ne namjerava da uzrokuje veću štetu od one koju ţeli da izbijegne".

Činjenična greška je takoĊe osnov iskljuĉenja kriviĉne odgovornosti, pod uslovom da

poriĉe duševni elemenat kod uĉinioca. To su one situacije u kojima uĉinilac u vreme

izvršenja kriviĉnog djela nije svijestan nekog njegovog obiljeţja (stvarna zabluda o biću

djela), odnosno ako pogrešno smatra da postoje okolnosti prema kojima bi, da su one stvarno

postojale, to djelo bilo dopušteno (stvarna zabluda o okolnostima koje iskljuĉuju

protivpravnost).

Pravna greška u naĉelu nije osnov za iskljuĉenje kriviĉne odgovornosti. Ovaj institut

se svodi na uĉinioĉevu grešku o tome da li je njegovo ponašanje u konkretnom sluĉaju

kriviĉno djelo iz nadleţnosti ICC. MeĊutim, pravna greška moţe predstavljati osnov

iskljuĉenja kriviĉne odgovornosti ako poriĉe duševni elemenat kod uĉinioca, kao uslov za

postojanje kriviĉnog djela.

Za kriviĉna djela iz svoje nadleţnosti ICC moţe izreći sledeće kriviĉne sankcije:

- zatvor u odreĊenom trajanju koje ne moţe biti duţe od 30 godina;

- doţivotni zatvor. Ovu kaznu ICC moţe izreći kada to opravdavaju izuzetna teţina

kriviĉnog djela i liĉne okolnosti optuţenog;

- novĉanu kaznu;

- trajno oduzimanje prihoda, imovine i dobara koji su neposredno ili posredno nastali

izvršenjem kriviĉnog djela. Izricanjem ove kriviĉne sankcije ne dira se u prava trećih

7 http://www.scribd.com/doc/54647283/SKRIPTA-MEDJUNARODNO-KRIVI%C4%8CNO-PRAVO,

Published by: Branislav Nikolic on May 04, 2011, str 10.

13

lica, pod uslovom da su ta lica u odnosu na oduzete stvari postupala bona fide. (u

dobroj veri - ispravno).

MeĊunarodni izvori

Polazi se od Statuta MeĊunarodnog suda pravde. Prema tom statutu, ovaj sud

primjenjuje:

(a) meĊunarodne konvencije, opšte ili posebne, koje predstavljaju pravila izriĉito

priznata od strane drţava u sporu;

(b) meĊunarodni obiĉaj, kao dokaz opšte prakse koja je prihvaćena kao pravo;

(c) opšta pravna naĉela koja priznaju prosvećeni narodi;

(d) sudske odluke i uĉenja najpozvanijih struĉnjaka meĊunarodnog javnog prava

razliĉitih naroda, kao pomoćno sredstvo za utvrĊivanje pravnih pravila.

3. Izvori meĎunarodnog krivičnog prava

Ugovori, obiĉaji i opšta pravna naĉela predstavljaju glavne izvore, a sudska praksa i

doktrina - dopunske izvore meĊunarodnog javnog prava8

. Jedan od glavnih izvora

meĊunarodnog kriviĉnog prava svakako je Rimski statut ICC.

MeĎunarodni ugovori predstavljaju najvaţniji izvor meĊunarodnog prava, a posebno

meĊunarodnog materijalnog kriviĉnog prava. Predstavljaju saglasnost volja njegovih

potpisnika s ciljem proizvoĊenja odreĊenih pravnih efekata koji se ogledaju u nastajanju

odreĊenih prava i obaveza, ĉijom realizacijom se ţele postići odreĊeni ciljevi. Specifiĉnost

ovih ugovora ogleda se u ĉinjenici da su im potpisnici meĊunarodnopravni subjekti (drţave i

meĊunarodne organizacije), a zavisno od toga ko je uĉestvovao u njihovom zakljuĉivanju

mogu se razlikovati:

(1) univerzalni meĊunarodni ugovori - kada su donijeti u okviru i pod okriljem

Organizacije Ujedinjenih nacija i

(2) regionalni meĊunarodni ugovori - kada su donijeti od strane regionalnih

organizacija (npr. Saveta Evrope, kakva je EKLJP iz 1950.godine).

Ono što je bitno kod ovih ugovora je to što "u naĉelu jednako obavezuju sve njihove stranke.

To vaţi bez obzira na organ neke drţave koji ih je sklopio ili na akt kojim su ratifikovani

(potvrĊeni); zatim "izmeĊu ugovora ne postoji hijerarhija sliĉna hijerarhiji pravnih normi i

pravnih akata u unutrašnjem pravu" - izuzetak je Povelja Ujedinjenih nacija kojom je

propisan primat te povelje nad drugim meĊunarodnim ugovorima u sluĉaju sukoba izmeĊu

obaveza koje proizilaze iz te povelje za drţave ĉlanice i obaveza koje za njih proizilaze iz

drugih meĊunarodnih ugovora.

MeĎunarodni običaj je najzamršeniji izvor meĊunarodnog prava. Za postojanje

meĊunarodnog obiĉaja se zahtijeva da je rijeĉ o opštoj praksi i da je ona prihvaćena kao

pravo. Ovo su dva elementa koja zajedno grade pojam meĊunarodnog obiĉaja kao izvora

meĊunarodnog prava. Ta dva elementa su nerazdvojna, jer sama praksa nije dovoljna za

8 http://www.scribd.com/doc/54647283/SKRIPTA-MEDJUNARODNO-KRIVI%C4%8CNO-PRAVO,

Published by: Branislav Nikolic on May 04, 2011, str 13.

14

stvaranje obiĉajnog prava. Prvi od tih elemenata naziva se materijalnim ili objektivnim, a

drugi psihiĉkim ili subjektivnim elementom i uglavnom su vezani za drţave kao subjekte

meĊunarodnog prava. U vezi sa prvim istiĉe se da se taj elemenat mora "izraţavati kroz

sukcesivno ponavljanje istog spoljnjeg akta, od strane ĉlanova meĊunarodne zajednice", kao i

da jednostrano ponavljanje "od strane samo jednog ili manjeg broja drţava ne moţe stvoriti

opšte ili univerzalno obiĉajno pravilo". MeĊutim, sama višekratno ponavljana praksa nije

dovoljna da bi se uspostavio ovaj izvor meĊunarodnog prava, već se traţi postojanje i pravne

svijesti kod subjekata meĊunarodnog prava o obaveznosti takvog njihovog ponašanja. Ovo

ponašanje moţe se ogledati u obavezi ĉinjenja, ali i propuštanja ĉinjenja.

Procesno meĊunarodno kriviĉno pravo zasnovano je na ĉvrstim garancijama sloboda i

prava ĉovijeka u kriviĉnom postupku. Zbog toga je u njemu teško obezbijediti primjenu

obiĉajnog prava, ali oni se kao izvor prava ne mogu zanemariti.

Sledeći izvor prava su opšta pravna naĉela koja priznaju prosvećeni narodi. Ova

naĉela ne ureĊuju neke konkretne pravne odnose, a još manje se putem njih moţe

inkriminisati odreĊeno ponašanje kao kriviĉno djelo i propisati kazna. Reĉ je o opštim

naĉelima koja imaju znaĉenje osnovnih vrijednosti na kojima poĉiva savremeno kriviĉno

materijalno pravo. To su:

- naĉelo prema kojem se ljudska i graĊanska prava i slobode mogu ograniĉavati

samo zakonom, a ne i podzakonskim aktom (nullum crimen sine lege scripta);

- svako lice moţe se oglasiti krivim i kazniti samo za svoje djelo koje je, u vreme

kada je uĉinjeno, predstavljalo kriviĉno djelo prema domaćem ili meĊunarodnom

pravu (nullum crimen sine lege praevia);

- kada odreĊuje neko djelo kao kriviĉno djelo, zakon mora biti precizan, tj. elementi

bića kriviĉnog djela moraju biti odreĊeni na precizan naĉin (nullum crimen sine lege

certa).

Nejasne zakonske odredbe se trebaju tumaĉiti u korist optuţenog (in dubio pro reo):

- ako je nakon uĉinjenog kriviĉnog djela zakon izmijenjen jednom ili više puta,

primijenjuje se zakon koji je najblaţi za optuţenog (lex mitius);

- kazna za kriviĉno djelo treba biti zakonom unaprijed propisana (nulla poena sine

lege praevia).

Naĉela koja se izraţavaju maksimama nullum crimen sine lege scripta, nullum crimen

sine lege praevia, nullum crimen sine lege certa i nulla poena sine lege praevia mogu se

podvesti pod jedno jedino naĉelo - naĉelo zakonitosti u kriviĉnom materijalnom pravu.

Sudska praksa i doktrina su izvori koji se navode u Statutu MeĊunarodnog suda

pravde, koji nije imao, niti ima kriviĉnopravnu nadleţnost. Kada je reĉ o sudskoj praksi

dosadašnjih meĊunarodnih ad hoc tribunala, treba reći da ona moţe i treba biti izvor zbog

snage argumentacije koja stoji iza odreĊenog stava od znaĉaja za riješavanje konkretnog

sluĉaja u budućnosti. MeĊunarodni sud pravde nema nadleţnost za suĊenje pojedincima za

uĉinjena meĊunarodna kriviĉna djela. Ova pravila o izvorima meĊunarodnog prava su od

vaţnosti jer ih sadrţi i Rimski statut ICC.

15

To što je neka drţava eventualno postala ĉlanica neke meĊunarodne konvencije na

osnovu koje je preuzela obavezu da odreĊeno ponašanje propiše kao kriviĉno djelo, ne daje

za pravo domaćem sudiji da neposredno na osnovu te konvencije presudi odreĊeni kriviĉni

sluĉaj. Iako se, dakle, radi o kriviĉnom djelu po meĊunarodnom pravu ono će to postati i sa

stanovišta unutrašnjeg drţavnog prava tek kada se unese u domaće kriviĉno zakonodavstvo.

Tek tada, i na osnovu domaćeg kriviĉnog zakonodavstva, domaći sud će, ako utvrdi

postojanje kriviĉnog djela i kriviĉnu odgovornost odreĊenog lica, moći to lice oglasiti krivim.

Kada domaći zakonodavac postupi na navedeni naĉin, time stvara mogućnost za domaće

sudove da primjenjuju meĊunarodne konvencije i u onom njihovom djelu koji ima blanketni

karakter.

Stoga, izvori meĊunarodnog materijalnog kriviĉnog prava imaju dvostruki znaĉaj za

unutrašnje kriviĉno zakonodavstvo drţava. Oni su, najprije, meĊunarodnopravni osnov za

odgovarajuću inkriminaciju u tom zakonodavstvu, a zatim i kao blanketni propis kod

pojedinih kriviĉnih djela propisanih tim zakonodavstvom. Ovo su pravila o kojima domaći

sudovi, kada je rijeĉ o izvorima meĊunarodnog materijalnog kriviĉnog prava, prethodno

moraju voditi raĉuna.

U sluĉaju tumaĉenja statuta ICTY i ICTR trebaju primijeniti ista pravila koja vaţe i u

meĊunarodnom obiĉajnom pravu, a to su pravila kodifikovana u ĉl. 31 i 32 Beĉke konvencije

o meĊunarodnom ugovornom pravu iz 1969. godine. Odmah treba istaći kako to ne znaĉi da

se kriviĉna djela mogu stvarati putem obiĉaja, već da se pravila meĊunarodnog obiĉajnog

prava o tumaĉenju ugovora, koja su kodifikovana u pomenutoj konvenciji, trebaju primijeniti

prilikom tumaĉenja nejasnih odredbi u statutima ova dva tribunala (pa i odredbi koje se tiĉu

bića kriviĉnih djela iz nadleţnosti tih tribunala).

Za razliku od statuta ad hoc tribunala za bivšu Jugoslaviju, odnosno za Ruandu, Statut

ICC ima dosta precizne odredbe o pravu koje ovaj sud primijenjuje. One su sadrţane u ĉlanu

21 Rimskog statuta koji glasi9:

1. Sud primjenjuje:

(a) prvo, Statut, Elemente kriviĉnih djela i svoj Pravilnik o postupku i dokazivanju;

(b) drugo, kada je to primjereno, odgovarajuće meĊunarodne ugovore i naĉela i

pravila meĊunarodnog prava, ukljuĉujući utvrĊena meĊunarodnopravna

naĉela oruţanog sukoba;

(c) ukoliko to nije u stanju, opšta pravna naĉela koja Sud izvodi iz domaćih

pravnih sistema u svetu ukljuĉujući domaće zakone drţava koje bi u

normalnim okolnostima bile nadleţne za to kriviĉno djelo pod uslovom da ta

naĉela nisu nesaglasna sa ovim statutom i meĊunarodnim pravom i

meĊunarodno priznatim normama i standardima.

2. Sud moţe da primijenjuje naĉela i pravna pravila onako kako su protumaĉena u njegovim

ranijim odlukama.

3. Primjena i tumaĉenje prava saglasno ovom ĉlanu moraju biti u skladu sa meĊunarodno

priznatim Ijudskim pravima i ne smeju praviti negativne razlike po osnovima kao što su rod,

9 Petrović, Borislav i Dragan Jovašević, 2010. Sarajevo: Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, str

103.

16

uzrast, rasa, boja, jezik, vijera ili uverenje, politiĉko ili drugo mišljenje, nacionalno, etniĉko

ili društveno porijeklo, bogatstvo, roĊenje ili drugi status."

Dakle, Statut uspostavlja svojevrsnu hijerarhiju izvora prava koje moţe primijenjivati

ICC u kriviĉnom postupku protiv optuţenog lica. ICC je duţan da primijenjuje odredbe

Statuta. Statut upućuje na primijenu Elemenata kriviĉnih djela koje usvaja dvotrećinska

većina u Skupštini drţava ĉlanica ovog statuta.

Na drugom mestu u ovoj hijerarhiji izvora su meĊunarodni ugovori i naĉela i pravila

meĊunarodnog prava. To mogu biti ugovori koji imaju kriviĉnopravni znaĉaj u konkretnom

sluĉaju, kao što su, na primer, Konvencija Ujedinjenih nacija o ukidanju svih oblika rasne

diskriminacije, MeĊunarodni pakt o graĊanskim i politiĉkim pravima i dr. Pored ovih izvora,

Statut upućuje na primjenu i utvrĊenih meĊunarodnopravnih naĉela oruţanog sukoba, koja su

sadrţana u Ţenevskim konvencijama iz 1949, kao i u Dopunskim protokolima iz 1977.

godine.

Tek ako nije u stanju da u nekom od navedenih izvora prava pronaĊe odgovor na

odreĊeno pitanje koje mu se postavlja u konkretnom sluĉaju, Statut dozvoljava ICC da

posegne za opštim pravnim naĉelima iz domaćih pravnih sistema u svetu. Pri tome, ICC se

moţe, kada je to primereno u konkretnom sluĉaju, pozvati na opšta pravna naĉela one drţave

koja bi u normalnim okolnostima bila nadleţna za kriviĉno djelo. S tim u vezi, moraju se

imati u vidu odredbe ĉlana 17 Statuta. Naime, ovaj sud, raspravljajući o prihvatljivosti

predmeta, po pravilu će odluĉiti da je predmet neprihvatljiv ako odreĊeno lice za djelo iz

nadleţnosti ICC već goni drţava ĉlanica. MeĊutim, ICC neće donijeti takvu odluku ako

drţava nije spremna ili stvarno sposobna da sprovede gonjenje.

Statut dozvoljava ICC da primjenjuje ranije svoje odluke u onim njihovim dijelovima

u kojima su sadrţana tumaĉenja vezana za primjenu naĉela i pravnih pravila. Vaţnost ove

odredbe je u tome što ograniĉava ICC na njegovu sudsku praksu, ali i zbog toga što Statut

kada odreĊuje mogućnost primjene ovog izvora, to ne ĉini na imperativan naĉin ("tumaĉenja

sadrţana u ranijim odlukama ovog suda se mogu primijeniti"). Da li će do njihove primjene i

zaista doći, zavisi od snage argumentacije sadrţane u ranijim odlukama ICC.

Nacionalni izvori

Ova vrsta izvora meĊunarodnog materijalnog kriviĉnog prava sadrţana je u

unutrašnjem (nacionalnom) zakonodavstvu. Svakako najvaţniji izvor jesu nacionalni kriviĉni

zakoni, u kojima su sadrţane odredbe o osnovnim institutima materijalnog kriviĉnog prava i

pojedinim kriviĉnim djelima.

4. Pojam meĎunarodnog krivičnog djela

Djelo ĉovijeka svojim sadrţajem obuhvata: ljudsku radnju, posledicu koja je usled te

radnje nastala, kao i uzroĉnu vezu izmeĊu radnje i posledice. Pojam radnje obuhvata ne samo

tjelesni pokret ĉovjeka, kao spoljnu manifestaciju njegovog ponašanja, već i njegov psihiĉki

odnos prema toj radnji. Zbog toga se radnja, u njenom kriviĉnopravnom znaĉenju, moţe

odrediti kao dijelatnost ĉovijeka koju on preduzima sa sviješću i odreĊenim psihiĉkim

odnosom kako prema njoj, tako i prema posledici koja usled te radnje nastupa. Radnja

izvršenja meĊunarodnog kriviĉnog djela najĉešće se preduzima nekim tijelesnim pokretom

(npr. lišenjem ţivota nekog lica ili više njih u sluĉaju zloĉina protiv ĉovijeĉnosti), ali se ona

17

moţe preduzeti i verbalno (npr. u sluĉaju pozivanja na izvršenje zloĉina genocida, zloĉina

protiv ĉovijeĉnosti...). Pored toga, radnja meĊunarodnog kriviĉnog djela moţe se sastojati i u

neĉinjenju. Radnja meĊunarodnog kriviĉnog djela ne ispoljava se samo kroz preduzimanje ili

nepreuzimanje radnje njegovog izvršenja, već i kroz podstrekavanje, pomaganje ili

organizovanje zločinačkog udruženja. U vezi sa radnjom izvršenja kod odreĊenih

meĊunarodnih kriviĉnih djela, traţi se da budu izvršena na odreĊeni naĉin (npr. kršenjem

pravila meĊunarodnog prava, kakav je sluĉaj kod ratnog zloĉina protiv ratnih zarobljenika),

odnosno prema odreĊenim licima i grupama (prema ranjenicima, bolesnicima,

brodolomnicima ili sanitetskom ili vijerskom osoblju u sluĉaju ratnog zloĉina protiv

ranjenika i bolesnika ili prema nacionalnoj ili vijerskoj grupi u sluĉaju zloĉina genocida).

Neka meĊunarodna kriviĉna djela mogu se izvršiti samo dok postoje odreĊene okolnosti ili

stanje (kao u sluĉaju zloĉina protiv ĉoveĉnosti koji se moţe uĉiniti u okolnostima širokog ili

sistematiĉnog napada usmerenog protiv civilnog stanovništva). Sredstvo izvršenja

meĊunarodnog kriviĉnog djela (npr. sila) moţe biti i jeste u odreĊenim sluĉajevima element

radnje njegovog izvršenja. Takav primjer pruţa nam radnja izvršenja zloĉina protiv

ĉovijeĉnosti propisana u ĉlanu 7 stav 1 taĉka (g) Rimskog statuta ICC. Tom odredbom je

propisano da ovaj zloĉin, uz ispunjenje naravno i ostalih elemenata iz njegovog bića,

predstavljaju prisilna prostitucija i iznuĎena trudnoća. OdreĊena meĊunarodna kriviĉna djela

mogu se uĉiniti samo u odreĊeno vrijeme (ratni zloĉin protiv civilnog stanovništva, s obzirom

na to da se ovo kriviĉno djelo moţe uĉiniti samo za vreme rata, oruţanog sukoba ili

okupacije). Za postojanje kriviĉne odgovornosti odreĊenog lica kod nekih meĊunarodnih

kriviĉnih djela dovoljno je da je, uz ispunjenje ostalih uslova, radnja izvršenja preduzeta i

samo jednom.

Drugi elemenat koji svojim sadrţajem obuhvata pojam "djelo ĉovijeka" jeste

posledica. Ona se moţe odrediti kao proizvedena promjena ili stanje u spoljnjem svetu.

Posledica koja nastupi usled kriviĉnog djela moţe se odnositi i na psihu ĉovjeka. Posledica

odreĊena bićem nekog meĊunarodnog kriviĉnog djela moţe i da ne nastupi u konkretnom

sluĉaju, zbog ĉega se u tom sluĉaju moţe raditi o pokušaju kriviĉnog djela, a ne o svršenom

kriviĉnom djelu. U sluĉaju većine kriviĉnih djela posledica je unijeta u zakonsko biće

kriviĉnog djela, ali to ne mora biti sluĉaj sa svim kriviĉnim djelima. Ova ĉinjenica predstavlja

osnov za podjelu kriviĉnih djela na materijalna (sa posledicom) i formalna (bez posledice).

Svako kriviĉno djelo ima posledicu, s tim što se kod nekih od tih djela posledica unosi u

njihovo zakonsko biće, dok se kod drugih kriviĉnih djela to ne ĉini.

5. MeĎunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju

MeĊunarodni kriviĉni sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) je sud Ujedinjenih nacija koji

se bavi zloĉinima poĉinjenim tokom sukoba na Balkanu tokom 1990-tih godina. Od svog

osnivanja u maju 1993. godine nepovratno je promjenio sliku meĊunarodnog humanitarnog

prava i pruţio mogućnost ţrtvama da iskaţu strahote koje su vidjeli i doţivjeli.

Haški tribunal je uspostavljen rezolucijom Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija broj 808

od 22. februara 1993, i rezolucijom 827 od 25. maja 1993. godine, sa pozivanjem na

Glavu sedam Povelje UN, po kojoj Savjet bezbijednosti moţe preduzimati mijere u

interesu meĊunarodnog mira i bezbijednosti putem rezolucija koje su, ako su donete na

18

osnovu Glave sedam, obavezujuće za sve zemlje ĉlanice UN, ukljuĉujući i one koje nisu

ĉlanice Savjeta bezbijednosti. Iako se moţda moţe, na izvijestan naĉin, postaviti pitanje o

tome da li je uspostavljanje jednog meĊunarodnog suda "mera", ipak je jasno da sama

ovakva pravna formulacija iskljuĉuje sva pitanja o obavezujućem karakteru Haškog tribunala

za SRJ, pogotovo danas, kada je SRJ i zvaniĉno ponovo primljena u UN kao punopravna

ĉlanica. Stoga je Haški tribunal pravna ĉinjenica sa kojom SRJ, kao i sve ostale zemlje bivše

Jugoslavije, moraju raĉunati10

.

Svojim odlukama bez presedana koje se tiĉu genocida, ratnih zloĉina i zloĉina protiv

ĉovijeĉnosti, MeĊunarodni sud je pokazao da visoki poloţaj nekog pojedinca više ne moţe

biti zaštita od kriviĉnog gonjenja.

U pogledu pitanja o kontinunitetu izmeĊu Konvencije o genocidu i Statuta Haškog

tribunala, uoĉljiva je izvjesna evolucija u shvatanju kriviĉne odgovornosti za djela protiv

meĊunarodnog humanitarnog i ratnog prava od Konvencije do Statuta. Ta evolucija se

uglavnom sastoji u praktiĉnoj interpretaciji odredbi koje su u osnovnoj formi bile prisutne i

u Konvenciji, od strane sudija Tribunala. Postoji nekoliko takvih oblasti u kojima se

pomenuta evolucija ogleda, ali jedna je posebno bitna, i bila je izloţena naroĉitoj paţnji

javnosti tokom devedesetih godina dvadesetog vijeka, pa je stoga treba i ovde ukratko

pomenuti. Rijeĉ je o definiciji seksualnog nasilja kao sastavnog elementa zloĉina genocida.

U razjašnjavanju genocidnog statusa silovanja postoji jasno izraţen sinergizam izmeĊu

delovanja Haškog suda za Jugoslaviju i MeĊunarodnog suda za Ruandu.

Prilikom suĊenja po optuţnici za sluĉaj Ĉelebići, Sudsko veće Haškog tribunala za

Jugoslaviju je konstatovalo da "nema nikakve sumnje da akti silovanja predstavljaju muĉenje

u skladu sa obiĉajnim meĊunarodnim pravom". U ovom sluĉaju, ĉetvorici optuţenih je

suĊeno za zloĉine poĉinjene u zatvorskom logoru Ĉelebići. Prilikom odluĉivanja Sudsko

veće Tribunala za Jugoslaviju se direktno pozvalo na presudu MeĊunarodnog kriviĉnog suda

za Ruandu u sluĉaju Akaješu (Akayesu), prema kojoj Veće "(i) smatra silovanje bilo koje

osobe neprihvatljivim ĉinom koji direktno ugroţava samu srţ ljudskog dostojanstva i fiziĉkog

integriteta (...) Teško je zamisliti situaciju u kojoj silovanje od strane javnog sluţbenika, ili

silovanje koje ohrabruje neki javni sluţbenik, ili koje se dogaĊa uz saglasnost ili toleranciju

nekog u nadreĊenom poloţaju, moţe biti uĉinjeno u svrhu koja, na neki naĉin, ne

ukljuĉuje kaţnjavanje, prinudu, diskriminaciju, ili poniţavanje ţrtve."

Iz ovakvog karakterisanja silovanja se, ukoliko se u pojedinaĉnom sluĉaju radi o

masovnom silovanju, ili o kampanji silovanja sa manifestacijama sistematskog i

planskog karaktera, moţe izvesti zakljuĉak da takva silovanja predstavljaju sastavni dio

zloĉina genocida, i da se za ta djela, dakle, moţe suditi kao za genocid.

MeĊunarodni sud je postavio temelje za ono što je danas prihvaćeni standard za

rešavanje sukoba i proces razvoja nakon sukoba širom sveta. Konkretno, voĊe osumnjiĉene

za masovne zloĉine će biti izvedene pred lice pravde. MeĊunarodni sud je dokazao da je

efikasna i transparentna meĊunardona pravda moguća.

MeĊunarodni sud je doprineo neospornom utvrĊivanju istorijskih ĉinjenica, boreći se

protiv poricanja istine i pomaţući zajednicama da se suoĉe sa svojom nedavnom prošlošću.

10

http://www.icty.org/sections/OMKSJ

19

Zloĉini poĉinjeni širom ovog regiona ne mogu više biti poreĉeni. Na primer, dokazano je van

razumne sumnje da masovno ubistvo u Srebrenici predstavlja genocid11

.

Sudije su takoĊe donijele odluku da su silovanja koja su poĉinili pripadnici oruţanih

snaga bosanskih Srba korišćena kao sredstvo terora, a sudije na suĊenju u predmetu Kvoĉka i

drugi su utvrdile da se “paklena orgija progona” odigrala u logorima Omarska, Keraterm i

Trnopolje u severozapadnoj Bosni.

Sud je pokazao da lica osumnjiĉena da snose najveću odgovornost za poĉinjena

zverstva mogu biti pozvana na odgovornost, kao i da krivica treba da bude individualizovana,

štiteći ĉitave zajednice od toga da budu prozvane "kolektivno odgovornim"

S obzirom da je MKSJ ustanovljen kao ad hoc sud, Savjet bezbijednosti Ujedinjenih

nacija je podrţao njegovu strategiju okonĉanja rada kojom je zacrtano fazno i postepeno i

organizovano zatvaranje. Prema procenama iz decembra 2012. predviĊa se da će od

prvostepenih postupaka tri biti okonĉana tokom 2013. godine. Oĉekuje se da suĊenje

Radovanu Karadţiću bude završeno 2014. godine. Procenjuje se da će suĊenja Hadţiću i

Mladiću biti završena do 31. decembra 2015, odnosno 31. jula 2016. godine.

Oĉekuje se da će presude po ţalbi u predmetima Perišić, ÐorĎević i Šainović i

drugi biti izreĉene tokom 2013. godine. Oĉekuje se da će presuda po ţalbi u

predmetu Popović i drugi biti izreĉena do jula 2014. godine.

Nesumnjivo, rad MeĊunarodnog suda je imao veliki uticaj na drţave bivše

Jugoslavije. Samo odvodeći neke od najviših i ozloglašenijih kriminalaca i pozivajući ih na

odgovornost, MeĊunarodni sud je uspeo da skine ljagu nasilja, doprinese okonĉanju

nekaţnjivosti i utre put pomirenju.

MeĊunarodni sud je ustanovljen u maju 1993 od strane Ujedinjenih nacija kao

odgovor na masovna zverstva poĉinjena u sukobima koji su se desili u Hrvatskoj i Bosni i

Hercegovini. Vijesti o strašnim zloĉinima, hiljadama ubijenih i ranjenih, muĉenih i seksualno

zlostavljanih u zatoĉeniĉkim logorima i stotinama hiljada prognanih iz svojih domova,

zgrozile su svijet i podstakle Savjet bezbijednosti Ujedinjenih nacija na djelovanje.

MKSJ je bio prvi sud za ratne zloĉine koji su osnovale Ujedinjene nacije, kao i prvi

meĊunarodni sud za ratne zloĉine nakon sudova u Nirnbergu i Tokiju. Osnovao ga je Savjet

bezbijednosti Ujedinjenih nacija u skladu s poglavljem VII Povelje Ujedinjenih nacija.

Osnovni cilj MKSJ je da izvede pred sud lica najodgovornija za uţasna dijela poput

ubistva, muĉenja, silovanja, porobljavanja, uništavanja imovine i druge zloĉine obuhvaćene

statutom MeĊunarodnog suda. IzvoĊenjem poĉinilaca pred sud, MKSJ nastoji da odvrati od

budućih zloĉina i osigura pravdu za hiljade ţrtava i njihovih porodica, i time doprinese

trajnom miru u bivšoj Jugoslaviji.

MKSJ, koji se nalazi u Hagu u Holandiji, podigao je optuţnice protiv više od 160

osoba. MeĊu onima protiv kojih je MKSJ podigao optuţnice nalaze se šefovi drţava,

predsednici vlada, naĉelnici generalštabova, ministri unutrašnjih poslova i mnogi drugi

politiĉki, vojni i policijski rukovodioci visokog i srednjeg ranga na raznim stranama u

jugoslovenskim sukobima. Optuţnice MKSJ bave se zloĉinima poĉinjenim u razdoblju od

1991. do 2000. nad pripadnicima raznih etniĉkih grupa u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini,

Srbiji, na Kosovu i u Makedoniji. Više od 60 lica osuĊeno je za zloĉine koje su poĉinili, a

11

http://www.icty.org/sections/OMKSJ

20

trenutno ih je više od 30 u nekoj od faza postupka pred MeĊunarodnim sudom.

Premda radi punim kapacitetom, MeĊunarodni sud radi na okonĉanju svog mandata.

MKSJ namerava da to postigne tako što će teţište staviti na kriviĉno gonjenje voĊa najvišeg

ranga, a odreĊeni broj predmeta u vezi s optuţenima srednjeg i niţeg ranga prosleĊuje

nacionalnim sudovima bivše Jugoslavije. Taj plan, koji se obiĉno naziva Strategijom

okonĉanja rada MeĊunarodnog suda predviĊa da MeĊunarodni sud pruţi pomoć nacionalnim

sudovima u regionu da jaĉaju sposobnosti za postupanje u predmetima u vezi s ratnim

zloĉinima.

MKSJ se sastoji od tri glavna tela: Vjeća, Sekretarijata i Tuţilaštva12

.

Sudijama na MeĊunarodnom sudu je povjerena vaţna duţnost utvrĊivanja krivice ili

nevinosti osoba koje su optuţene da su poĉinile ratne zloĉine u bivšoj Jugoslaviji, kao i

izricanja kazni onima koje osude. Tokom suĊenja, oni pomno slušaju svjedoke koji svjedoĉe,

te ispituju forenziĉke i druge dokaze predoĉene na sudu.

Sudije u svom radu primjenjuju najviše meĊunarodne pravne norme i izriĉu presude na

osnovu dokaza koje im predoĉe tuţilaštvo i obrana.

Sudije MKSJ dolaze iz raznih pravnih sistema i na MeĊunarodni sud donose

bogatstvo struĉnog znanja iz oblasti prava, kao i širok spektar iskustava i perspektiva. Kao što

to nalaţe Statut MeĊunarodnog suda, sudije su nepristrasne i ĉestite osobe visokih moralnih

kvaliteta koje posjeduju kvalifikacije potrebne za izbor na najviše pravosudne funkcije, te

iskustvo u kriviĉnom i meĊunarodnom pravu, ukljuĉujući meĊunarodno humanitarno pravo i

ljudska prava.

Sudije ĉine jedan od tri glavna tijela MeĊunarodnog suda – Sudska vijeća.

Preostala dva tijela su Tuţilaštvo i Sekretarijat.

Vijeća ĉine tri pretresna vijeća i Ţalbeno vijeće. U radu im pomaţu timovi pravne

podrške sudskim vijećima. Oni se sastoje od brojnih pravnika, koje upošljava Sekretarijat,

koji pomaţu sudijama u istraţivaĉkom radu, pripremi i voĊenju postupaka kao i u uĉešću u

sastavljanju pravnih dokumenata.

Svako pretresno vijeće se sastoji od troje stalnih sudija i maksimalno šest sudija ad

litemistovremeno. Sudije ad litem imenuje Generalni sekretar Ujedinjenih nacija na zahtjev

predsjednika MeĊunarodnog suda, a imenuju se za jedno ili više konkretnih suĊenja, ĉime se

omogućava efikasnije korišćenje resursa u skladu s promjenama u broja postupaka. Ĉlan

12(1) Statuta MeĊunarodnog suda dozvoljava imenovanje najviše 12 sudija ad litem.

Savjet bezbjednosti je 29. juna 2011. usvojio rezoluciju br. 1931 kojom je produţio

mandate pet stalnih sudija Ţalbenog vijeća do 31. decembra 2012. godine. Dodatnom

rezolucijom usvojenom 29. juna 2011. godine Savjet bezbjednosti je produţio mandate osam

stalnih sudija i devet sudija ad litem koji zasjedaju u pretresnim vijećima do 31. decembra

2012. godine ili do okonĉanja predmeta za koje su imenovani.

Za svaki predmet se odreĊuje troje sudija, a barem jedan sudija po predmetu mora biti

stalni sudija. Svako pretresno vijeće moţe biti podijeljeno u najviše tri sekcije od po troje

sudija, koju ĉine stalne sudije i sudije ad litem. Pojedine sekcije imaju iste nadleţnosti i

odgovornosti kao i pretresna vijeća.

12

http://www.icty.org/sid/42

21

Pretresno vijeće je duţno osigurati da svako suĊenje budu praviĉno, ekspeditivno i da

se vodi u skladu s Pravilnikom o postupku i dokazima MeĊunarodnog suda, i s punim

poštovanjem prava optuţenog i odgovarajućom brigom za zaštitu ţrtava i svjedoka.

Ţalbeno vijeće se sastoji od sedam stalnih sudija, od kojih je petoro stalnih sudija

MKSJ i dvoje stalnih sudija MeĊunarodnog kriviĉnog suda za Ruandu (dalje u tekstu:

MKSR). Tih sedam sudija ĉine i Ţalbeno vijeće MKSR. O svakoj ţalbi sudi i presuĊuje

vijeće od pet sudija Ţalbenog vijeća.

5.1.Predsjednik

Predsjednik i potpredsjednik MeĊunarodnog suda biraju se iz redova sudija MKSJ.

Predsjednik MeĊunarodnog suda bira se većinom glasova stalnih sudija, na rok od

dvije godine i moţe obnoviti mandat samo jednom. Predsjednik nadzire rad Ţalbenog vijeća,

i zaduţen je za imenovanje sudija u Ţalbeno vijeće i pretresna vijeća. Predsjednik, osim toga,

predsjedava svim plenarnim sjednicama MeĊunarodnog suda, koordinira rad sudskih vijeća i

nadzire rad Sekretarijata, izdaje uputstva za rad u kojima se razraĊuju detaljni aspekti voĊenja

postupaka pred MeĊunarodnim sudom.

Predsjednik obavlja diplomatske i politiĉke funkcije vezane za rad Suda, i nadzire rad

sekretara Suda kada ovaj obavlja funkciju posrednika u komunikaciji Suda. Prema Statutu,

predsjednik ima obavezu podnošenja godišnjeg izvještaja o radu MeĊunarodnog suda

Generalnoj skupštini, kao i obavezu da Savjetu bezbjednosti dostavlja detaljne šestomjeseĉne

izvještaje u kojima iznosi ocjenu napretka u provoĊenju strategije okonĉanja rada Suda.

Trenutni predsjednik Suda je sudija Theodor Meron koji je imenovan za predsjednika

MeĊunarodnog suda 17. novembra 2011. Sudija Meron je ranije obavljao funkciju

predsjednika od 2003. do 2005. godine . Prije njega, tu funkciju su obavljali: Patrick

Robinson (Jamajka; 2008-2011); Fausto Pocar (Italija; 2005-2008); Theodor Meron (SAD;

2003-2005.); Claude Jorda (Francuska; 1999-2003.); Gabrielle Kirk McDonald (SAD; 1997-

1999.); i Antonio Cassese (Italija; 1993-1997.).

Potpredsjednik se takoĊe bira iz redova stalnih sudija većinom glasova tih sudija.

Potpredsjednik se bira istovremeno i na isti rok kao i predsjednik. Kao i predsjednik,

potpredsjednik Suda moţe biti reizabran samo jednom. Potpredsjednik obavlja duţnosti

predsjednika u sluĉaju njegovog odsustva ili sprijeĉenosti da obavlja duţnost, te moţe biti

ĉlan pretresnog ili Ţalbenog vijeća.

Sudija Agius imenovan je za potpredsjednika MeĊunarodnog suda 17. novembra

2008., a radi na MeĊunarodnom sudu kao sudija od 22. novembra 2001. Sudija Agius je sa

Malte.

5.2.Tužilaštvo

Tuţilaštvo je zajedno sa Sudskim većima i Sekretarijatom jedan od tri organa

MeĊunarodnog suda. Tuţilaštvo ima mandat da vrši istrage i kriviĉno goni osobe odgovorne

za teška kršenja meĊunarodnog humanitarnog prava poĉinjena na teritoriji bivše Jugoslavije

nakon 1. januara 1991. godine. Tuţilaštvo vodi tuţilac kojeg postavlja Savjet bezbijednosti

22

na ĉetvorogodišnji mandat uz mogućnost reizbora13

.

Tuţilac je nezavisan i ne traţi niti dobija instrukcije od spoljnih faktora kao što su

vlade ili meĊunarodne organizacije, niti od druga dva organa MeĊunarodnog suda. U skladu s

rezolucijama Savjeta bezbijednosti i Statutom MeĊunarodnog suda, drţave ĉlanice

Ujedinjenih nacija imaju obavezu da saraĊuju sa Tuţilaštvom u istragama i kriviĉnim

gonjenjima.

Posao tuţioca sastoji se iz dva dijela: da istraţuje zloĉine i iznosi dokaze tokom

suĊenja i kasnije, ukoliko je to potrebno, u ţalbenom postupku. Tokom godina, fokus rada

Tuţilaštva prebaĉen je sa istraga na kriviĉno gonjenje. U skladu sa strategijom

okonĉanja rada MeĊunarodnog suda, poslednje optuţnice su podignute krajem 2004. godine.

Nakon što su godinama bili u bjekstvu, poslednji optuţeni u bjekstvu Ratko Mladić i Goran

Hadţić uhapšeni su i prebaĉeni u Hag 2011. godine, što znaĉi da nijedna od 161 osobe protiv

koje je podignuta optuţnica nije izbegla pravosudni postupak pred MKSJ. Tuţilaštvo je, uz

Sudska veća i Sekretarijat, jedan od tri organa MeĊunarodnog suda. Tuţilaštvo ima mandat

da vrši istrage i kriviĉno goni osobe odgovorne za neka od najgorih kršenja osnovnih ljudskih

prava i meĊunarodnog humanitarnog prava poĉinjena u Evropi posle Drugog svetskog rata,

ona do kojih je došlo tokom nasilnog raspada Jugoslavije devedesetih godina 20. veka.

Tuţilaštvo vodi tuţilac kojeg postavlja Savjet bezbijednosti na ĉetvorogodišnji

mandat uz mogućnost reizbora, uz zamjenika tuţioca, kojeg imenuje Generalni sekretar

Ujedinjenih nacija. Tuţilac je nezavisan i ne traţi niti dobija instrukcije od spoljnih faktora

kao što su vlade ili meĊunarodne organizacije, niti od druga dva organa MeĊunarodnog suda.

Posao tuţioca uglavnom se sastoji iz dva djela: da istraţi zloĉine i iznese dokaze

tokom suĊenja i kasnije, ukoliko je to potrebno, u ţalbenom postupku. Tokom godina, fokus

rada Tuţilaštva prebaĉen je sa istraga na kriviĉno gonjenje, a ova dva odeljenja danas

funkcionišu u meĊuzavisnom odnosu kao jedinstveno tuţilaĉko odeljenje.

Na MeĊunarodnom sudu ne postoje istraţne sudije – pravni postupak pokreće tuţilac

na osnovu informacija dobijenih ili sakupljenih iz razliĉitih izvora, poput pojedinaca, vlada,

meĊunarodnih, nevladinih ili meĊudrţavnih organizacija ili organa Ujedinjenih nacija. Kada

se tuţilac uveri da postoje realne osnove za mišljenje da su poĉinjena kriviĉna djela iz

nadleţnosti MeĊunarodnog suda, zapoĉinje se sa istragom.

Odeljenje za istrage Tuţilaštva bilo je zaduţeno za prikupljanje dokaza i informacija

koje se kasnije koriste za podizanje optuţnica protiv osumnjiĉenih poĉinilaca. Tuţilac je

poslednju optuţnicu podigao krajem 2004. godine, a od tada, istrage su vršene samo kao

potpora aktuelnim pretpretresnim ili pretresnim postupcima ili u potrazi za osumnjiĉenima

koji su još u bekstvu. Tuţilac je ovlašćen da poziva i ispituje osumnjiĉene, ţrtve i svedoke,

prikuplja dokaze i vrši uviĊaje mjesta zloĉina, koji ukljuĉuju ekshumacije masovnih

grobnica. Radeći na tome, tuţilac moţe zatraţiti pomoć relevantnih drţavnih organa. U

skladu s rezolucijama Savjeta bezbijednosti Ujedinjenih nacija i Statutom MeĊunarodnog

suda, drţave imaju obavezu da saraĊuju u istragama i kriviĉnom gonjenju. U praksi,

meĊutim, saradnja nije uvek bila odgovarajuća.

Ukoliko tuţilac veruje da postoji dovoljno dokaza za kriviĉno gonjenje, piše se nacrt

optuţnice koji sadrţi precizne navode ĉinjenica i zloĉina za koje se optuţeni tereti i nakon

13

http://www.icty.org/sections/OMKSJ/Tužilaštvo

23

toga ga predaje sudiji, zajedno sa propratnim dokaznim materijalom, na potvrĊivanje. Sudija

optuţnicu moţe potvrditi ili odbiti, prihvatiti odreĊene optuţbe a druge odbaciti ili zahtevati

od tuţioca dodatni propratni materijal. Poslednje optuţnice MKSJ su potvrĊene u proleće

2005. godine. Nakon što je optuţnica potvrĊena, sudija moţe, na zahtev tuţioca, izdati nalog

za hapšenje ili nalog za pritvaranje, predaju ili prebacivanje optuţenog, kao i bilo koji drugi

nalog neophodan za voĊenje sudskog postupka. S obzirom da MeĊunarodni sud ne poseduje

sopstvene policijske snage, on ne moţe hapsiti osumnjiĉene i u potpunosti zavisi od pomoći

drţavnih vlasti i meĊunarodnih tijela u hapšenju i prebacivanju optuţenih.

5.3.Zločini

Tuţilaštvo istraţuje ĉetiri kategorije zloĉina: teške povrede Ţenevskih konvencija iz

1949. godine, kršenja zakona i obiĉaja ratovanja, genocid i zloĉine protiv ĉovijeĉnosti.

Zloĉini koje istraţuje Tuţilaštvo se razlikuju od obiĉnih zloĉina. To su ĉesto dogaĊaji

velikog obima koji su se odvijali na velikom prostoru. Neki od njih su trajali mesecima i bili

veoma organizovani. Ukljuĉivali su najgora zverstva poĉinjena u Evropi od Drugog svetskog

rata – masovna ubistva, muĉenje, deportacije, progone, porobljavanje, pljaĉku, bezobzirno

uništavanje gradova i sela i hotimiĉno uništavanje vijerskih objekata. Neki od najgorih

zloĉina poĉinjenih u bivšoj Jugoslaviji odigrali su se na podruĉju Srebrenice, Prijedora, Foĉe,

Sarajeva i Mostara u Bosni i Hercegovini, u Vukovaru u Hrvatskoj i na Kosovu u Srbiji.

5.4.Vrste krivične odgovornosti

Tuţilaštvo moţe teretiti optuţene za dvije vrste individualne kriviĉne odgovornosti.

Prva je za liĉno planiranje, podsticanje, nalaganje, izvršenje ili pomaganje i podrţavanje

zloĉina. Takva odgovornost obuhvata doktrinu udruţenog zloĉinaĉkog poduhvata koja se

ĉesto koristi da bi se opisale situacije u kojima se više lica sa zajedniĉkom namerom upuste u

kriviĉnu aktivnost. Ko god doprinese ĉinjenju zloĉina od strane grupe ili ĉlanova grupe u

izvršenju zajedniĉke kaţnjive namere, podlijeţe kriviĉnoj odgovornosti. Druga se tiĉe

pozicije autoriteta i saznanja, kada je optuţeni znao ili je bilo razloga da zna da se podreĊeni

ili više njih sprema da poĉini takva djela ili da ih je već poĉinio, a on nije preduzeo mijere da

spreĉi takva djela ili kazni poĉinioce. Ovo je poznato kao odgovornost nadreĊenog.

Tuţilac ne moţe teretiti drţave, organizacije ili etniĉke grupe.

5.5.Izvori dokaza

Prva faza u svakoj istrazi je otkriće da je zloĉin koji spada u nadleţnost MKSJ

poĉinjen i koliko je ozbiljan. Da bi se ovo utvrdilo, Tuţilaštvo ispituje poĉetne dokaze

dobijene iz raznih izvora. U poĉetnoj fazi istraga Tuţilaštva primarni izvor informacija je bio

finalni izveštaj Komisije eksperata, tijela za utvrĊivanje ĉinjenica koje je u oktobru 1992.

godine osnovao Savjet bezbeijdnosti Ujedinjenih nacija da bi utvrdilo da li su poĉinjene teške

povrede meĊunarodnog humanitarnog prava u bivšoj Jugoslaviji. Svjedoci su bili od presudne

vaţnosti u prvim predmetima. Dok je rat još uvek trajao, pristup mijestima zloĉina i

svjedocima u regionu je bio oteţan, gotovo nemoguć. Istraţitelji su zapoĉeli svoj rad u

24

izbegliĉkim centrima raštrkanim po celom svetu, u kojima su stotine hiljada ljudi traţile

utoĉište od sukoba. Njihova svjedoĉanstva dala su dragocijene dokaze o bazi zloĉina i

povezala zloĉine i lica koja su neposredni izvršioci zloĉina, poput vojnika, zatvorskih ĉuvara

i straţara. Radeći sa ţrtvama, izbjeglicama i raseljenim licima, nekoliko humanitarnih

organizacija i drugih institucija je bilo u stanju da prikupi iskaze iz prve ruke o dogaĊajima i

druge informacije koje su prosleĊene Tuţilaštvu na pregled. Kako se saradnja sa regionom

poboljšavala, oblasti u kojima su zloĉini poĉinjeni, ukljuĉujući masovne grobnice i neki

dokazi dokumentarne prirode su postali dostupniji i doprineli kriviĉnom gonjenju politiĉkih i

vojnih rukovodilaca višeg ranga na svim stranama u sukobu.

5.6.Kategorije svedoka

Tuţilaštvo tokom istrage kontaktira sa razliĉitim kategorijama svjedoka, ukljuĉujući

ţrtve, preţivele oĉevice, veštake, svjedoke predstavnike meĊunarodne zajednice i takozvane

svjedoke insajdere. Svjedoci ţrtve ili preţiveli oĉevici predstavljaju kljuĉni izvor dokaza jer

su u mogućnosti da opišu šta se dogodilo i ko je sve u to bio umešan. Ovo je od presudne

vaţnosti za pripremu optuţnice i moţe dovesti do drugih izvora dokaza. Zapravo,

pronalaţenje prvih svjedoka nekada moţe biti veoma teško. Istrage su ĉesto zapoĉete

nekoliko godina nakon što su se dogaĊaji desili a svjedoci preselili ili umrli. Na primer, u

istrazi dogaĊaja u vezi sa Ĉelebićima istraţitelji su prve svjedoke pronašli u Ĉikagu.

Vremenska distanca i preseljenje daleko od mijesta gde su se dogaĊaji desili mogu pomutiti

pamćenje nekih svjedoka. Ĉesto, dok izvedeni dokazi pokazuju ko je bio neposredno umešan,

oni na koje se ukazuje su ĉesto osumnjiĉeni niţeg ranga a oĉevici ne mogu da identifikuju

odakle su stigla nareĊenja ili ko su bili nadreĊeni oficiri. Konaĉno, neki svjedok moţe

odluĉiti da ne svjedoĉi jer ţeli da zaboravi dogaĊaje koji su se desili, ili nije u mogućnosti da

svjedoĉi iz psiholoških razloga. Isto tako, mogu se bojati zastrašivanja ili odmazde. Veštaci

su na neki naĉin povezani sa istragom ali nisu direktno umešani u dogaĊaje. Oni, na primer,

mogu ukljuĉivati vojne i politiĉke analitiĉare pozvane da pruţe informacije o pozadini onoga

što se dešavalo širom zemlje ili da tumaĉe zbirke dokumenata, ili nauĉne istraţivaĉe koji su

doprineli pronalaţenju dokaza poput masovnih grobnica ili analizirali kljuĉne aspekte dokaza

poput uzoraka DNK. Svjedoci predstavnici meĊunarodne zajednice ukljuĉuju diplomate ili

meĊunarodne vojne predstavnike koji su bili aktivni na prostorima gde su se odvijali sukobi i

ĉesto mogu Tuţilaštvu pruţiti dragocene informacije, naroĉito ukoliko su se susretali sa

osumnjiĉenima ili nekim drugim rukovodećim civilnim ili vojnim zvaniĉnicima. Oni, na

primer, mogu da dokaţu da je osumnjiĉeni bio upoznat sa tim da su se neka zverstva dogodila

ili o izvoĊenju vojnih operacija. Svedoci "insajderi" mogu pruţiti dragocene informacije

povezujući optuţene sa bazom zloĉina neposrednim ili posrednim dokazima. Svedoci

"insajderi" su obiĉno ili "krvavih ruku" ili su prisustvovali izdavanju nareĊenja14

.

14

Fatić, Aleksandar, 2002. Izvorni naučni rad, MeĎunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju u

savremenoj Diplomatiji

25

5.7.Odeljenje za istrage

Tuţilaštvo je imalo svoje Odeljenje za istrage ĉiji je zadatak bio da prikupi i pregleda

dokaze, pronaĊe i ispita svjedoke i vrši uviĊaje. Od januara 2008. godine, istraţitelji, ĉije su

znanje i iskustvo u tehnikama kriviĉnih istraga u nacionalnim sistemima povezani u

jedinstveni sistem meĊunarodnog kriviĉnog gonjenja, su integrisani u timove za suĊenja.

S obzirom na specifiĉnost ovih zloĉina, Tuţilaštvo upošljava i Tim vojnih analitiĉara,

ĉija većina ĉlanova ima vojno obrazovanje, kao i Tim za istrage o rukovodstvima sa osobljem

razliĉitih akademskih i lingvistiĉkih kvalifikacija specijalizovanim za bivšu Jugoslaviju.

Njihov posao je da analiziraju dokumente, presretnute razgovore i javno dostupne materijale,

povezujući najodgovornija lica sa samim zloĉinima. Sve istraţne radnje vezane za suĊenja

izvode se pod nadzorom šefa Odeljenja za kriviĉno gonjenje. U sluĉajevima kada su dokazi

upućivali na ozbiljna kriviĉna djela obuhvaćena mandatom MKSJ, Tuţilaštvo bi oformilo tim

za istragu koji bi detaljnije istraţio takve navode. Dok u većini nacionalnih sistema istraţna

uloga leţi na policiji, na MKSJ Tuţilaštvo formira multidisciplinarni istraţni tim sastavljen

od sopstvenog osoblja. Takav tim se obiĉno sastoji od istraţitelja, pravnika i analitiĉara ili

istraţnih analitiĉara. Tumaĉi i prevodioci takoĊe igraju znaĉajnu ulogu, ne samo za pisane

prevode već i zbog toga što ĉesto moraju da tumaĉe u osetljivim situacijama koje ukljuĉuju

poverljive politiĉke ili vojne informacije ili emocionalno potresna svjedoĉenja poput onih

ţrtava silovanja ili muĉenja. Tim nadalje sprovodi detaljnu istragu koja ukljuĉuje analizu do

tada prikupljenih dokaza, locira svedoke i sa njima vodi razgovore, analizira mesta zloĉina, i

vodi forenziĉku istragu i pregled. MKSJ nema sopstvenu policijsku jedinicu i u velikoj meri

se oslanja na razliĉita drţavna tijela koja vrše analizu forenziĉkih oblasti i dostavljaju

rezultate.

Na primer, u istrazi dogaĊaja koji su uslijedili nakon genocida u Srebrenici, Holandski

forenziĉki institut je vršio DNK analizu tekstila iz poveza preko oĉiju, Biro za alkohol, duvan

i vatreno oruţje Sjedinjenih Ameriĉkih Drţava je pregledao balistiĉke dokaze, dok je

struĉnjak za analize tla iz Velike Britanije uporeĊivao uzorke tla. Otkriveno je da su masovne

grobnice bile prekopavane i da su tijela uklonjena u nastojanju da se prikrije obim zloĉina.

Forenziĉke analize sekundarnih grobnica uraĊene pregledom balistiĉkih, DNK uzoraka,

uzoraka tla i tekstila su dovele do utvrĊivanja koje od sekundarnih su nastale od kojih

primarnih grobnica i do identifikacije nekih od tijela.

5.8.Strategija istrage

Kada se oformi tim za rad na nekoj istrazi voĊa tima i pravni savetnici formulišu

strategiju istrage i svakom od ĉlanova tima se dodeljuju razni zadaci. Tokom ĉitavog ovog

procesa nastavlja se prikupljanje dokaza. UtvrĊuje se vremenski okvir za istragu i planiraju

misije na prostore na kojima su navodni zloĉini poĉinjeni.

Tokom poĉetnih godina rada, istrage su vršene sa ograniĉenim resursima i pod

opasnim okolnostima, dok je rat još trajao. Neke od vlasti u regionu su poricale legitimitet

MeĊunarodnog suda i istraţiteljima odbijale dozvolu pristupa mijestima zloĉina i svjedocima,

a u nekim sluĉajevima odbijale da istraţuju zloĉine poĉinjene protiv ljudi iz svoje sopstvene

drţave koje bi trebalo da predstavljaju.

26

Kao posledica ovoga, Tuţilaštvo je odluĉilo da primeni nešto što se zove piramidalna

strategija istraga, krećući sa dna. Drugim reĉima, od dokaza baze zloĉina i osoba niţeg ranga

koje su neposredno izvršile ili naredile zloĉine. Istrage su zapoĉete u izbegliĉkim centrima

širom sveta, u kojima su ţrtve i svjedoci mogli da pruţe dokaze koji ukazuju na identitet

neposrednih poĉinilaca zloĉina, kao, na primer, osobe u logorima u kojima su bili zatoĉeni ili

komandante logora.

Kako su se dokazi mnoţili, istraţitelji su zapoĉeli rad na piramidi do lica koja se

mogu smatrati najodgovornijim za poĉinjene zloĉine. Tokom istraţne faze "od vrha ka dnu",

izazov je bio da se poveţu incidenti iz baze zloĉina sa osobama koje nisu neposredno poĉinile

zloĉine ali koje su moguće naredile, planirale, primenile ili omogućile kljuĉne dijelove nekog

zajedniĉkog plana, strategije ili zamisli. Kao i u svakoj drugoj istrazi organizovanog

kriminala ili kršenja ljudskih prava, povezivanje osoba na višim poloţajima, u pravnom

smislu, sa samim zloĉinima koji su poĉinjeni nije nimalo lako i za to je potrebno vremena.

Dok rad na identifikaciji dokaza baze zloĉina traje, mnogi drugi uposlenici Tuţilaštva su

radili na sastavljanju profila potencijalnih osumnjiĉenih i identifikovanju i sakupljanju

dokaza dokumentarne prirode, presretnutih razgovora i dokaze svedoka takozvanih insajdera.

Ovo se ne moţe postići preko noći i zahteva nekoliko godina rada poţrtvovanih sadašnjih i

bivših uposlenika Tuţilaštva. Većina rada na istragama se vrši u Hagu gde se dokumenti i

drugi prikupljeni dokazi analiziraju. Predmeti su birani na osnovu kriterijuma koje postavlja

tuţilac koji takoĊe odreĊuje prioritete u skladu sa raspoloţivim resursima. Deo istraga se vrši

na terenu i obiĉno zapoĉinje razgovorom sa svedocima. Nakon što se prikupe iskazi uz

pomoć tumaĉa, istraţitelji i kriminalistiĉki tehniĉari odlaze do navodnog mijesta zloĉina,

proveravaju dobijene informacije i traţe njihovu potvrdu. Mijesto zloĉina se fotografiše,

skicira, snima video kamerom i pretraţuje u potrazi za fiziĉkim dokazima poput ĉaura,

dijelova metaka ili projektila. Ukoliko postoje naznake da se desilo masovno ubistvo,

istraţitelji traţe pomoć forenziĉkih timova. Nakon što je prikupljeno dovoljno dokaza koji

ukazuju na postojanje masovne grobnice, zapoĉinje proces ekshumacije. Tokom nekih istraga

Tuţilaštvo je uijspelo da vodi razgovore sa samim osumnjiĉenim. U takvim situacijama,

istraţitelji moraju da upozore datu osobu da ima pravo na ćutanje, da eventualna izjava koju

da moţe biti korišćena kao dokaz i da ima pravo na advokata. Ukoliko osumnjiĉeni nije

upozoren na odgovarajući naĉin to moţe dovesti do toga da dokazi dobijeni kroz razgovor ne

budu validni.

Neki od optuţenih su pristali da Tuţilaštvu pruţe informacije nakon što su prebaĉeni u

pritvor MeĊunarodnog suda.

5.9.Optužnica

Kada je tuţilac uveren da postoji dovoljno dokaza potkrepe podizanje optuţnice,

sastavlja se nacrt optuţnice koji identifikuje osumnjiĉenog i navodi kriviĉna djela za koja se

on ili ona tereti. Jedna optuţnica moţe identifikovati više optuţenih (takozvano spajanje

predmeta protiv više optuţenih) i gotovo sve optuţnice sadrţe više optuţbi i obuhvataju dva

ili više kriviĉnih djela. Tuţilaštvo sprovodi internu procenu da li prikupljeni dokazi

potkrepljuju navode sadrţane u optuţnici i na koji naĉin se djela optuţenog uklapaju u

strukturu zloĉina u okviru nadleţnosti MKSJ. Opšta praksa je bila da se u jednoj optuţnici

27

spoje predmeti protiv što više optuţenih da bi se smanjilo ponavljanje ĉinjenica i spreĉilo

umnoţavanje rada MeĊunarodnog suda. Nedostatak ovakvog pristupa je kako omogućiti

pojavljivanje svih optuţenih na istom mijestu u isto vrijeme da bi im se sudilo, i tu je saradnja

drţava bila kljuĉna ali ĉesto nedovoljna. Kada je optuţnica gotova, tuţilac je prosleĊuje,

zajedno sa propratnim dokaznim materijalom sekretaru Suda. Sekretar Suda se konsultuje sa

predsednikom Suda koji onda predmet prosleĊuje Kolegijumu (koji se sastoji od predsednika,

potpredsednika i predsedavajućih sudija pretresnih veća).

Kada Kolegijum ustanovi da optuţnica ispunjava potrebne kriterijume, predsednik

Suda predmet prosleĊuje odreĊenom pretresnom veću na razmatranje.

Optuţnicu mora potvrditi sudija pre nego bilo koji osumnjiĉeni bude optuţen ili iko

uhapšen. Postoje pravila koja regulišu proces potvrĊivanja. OdreĊeni sudija pregleda dokaze

koje je podneo tuţilac koji samo treba da zadovoljavaju prima faciae kriterijume i ne moraju

da dostignu nivo van razumne sumnje koji se primenjuje kasnije u toku postupka. Sudija koji

potvrĊuje optuţnicu ima još mogućnosti osim samo da prihvati ili odbaci optuţnicu. Sudija

moţe prihvatiti odreĊene optuţbe a druge odbaciti. Moţe od tuţioca zahtevati dodatni

propratni materijal i dokaze za odreĊene optuţbe ili traţiti pojašnjenje nekog pravnog

stanovišta. Sudija ne moţe davati sugestije za dodatne optuţbe ali moţe predloţiti da se neke

optuţbe povuku ako misli da nema razumne osnove za osuĊujuću presudu. Nakon potvrde

optuţnice, sudija moţe, na zahtev tuţioca, da izda nalog za hapšenje ili odluku o hapšenju,

pritvaranju, predaji ili prebacivanju optuţenog. Optuţnica nije nepromenjiva. Zbog

kompleksnosti predmeta na MKSJ, u mnogim predmetima istrage su još uvek bile u toku u

momentu kada je optuţeni doveden u pritvor MeĊunarodnog suda. Neke optuţnice su

izmenjene iz korena nakon što su novi dokazi izašli na vidjelo i dogaĊaji desili, naroĉito u

vezi sa optuţenima protiv kojih je optuţnica bila podignuta davno. Na primer, prva optuţnica

protiv generala Mladića je podignuta 24. jula 1995. godine, a druga u novembru 1995. Druga

optuţnica je sadrţala detalje optuţbi protiv njega koje ga terete za uĉešće u dogaĊajima u

vezi sa osvajanjem Srebrenice i sudbinom hiljada bosanskih Muslimana koje su zarobile

snage bosanskih Srba. Ove dvije odvojene optuţnice su u julu 2002. godine spojene u

jednu15

.

Optuţnice mogu biti zapeĉaćene ili javno objavljene. Optuţnice su bile zapeĉaćene

kada je MeĊunarodni sud zakljuĉio da je to u interesu pravde. Ovo je umanjivalo rizik da

optuţeni pobjegnu ili da se sakriju pre hapšenja. Primer zapeĉaćene optuţnice je hapšenje i

prebacivanje u Hag pokojnog generala Momira Talića od strane austrijske policije.

On je u avgustu 1999. godine putovao u Beĉ da bi uĉestvovao na konferenciji koju je

organizovala Organizacija za evropsku bezbijednost i saradnju (OEBS). Iako kritikovane

zbog ometanja visokih vladinih rukovodilaca u obavljanju svojih duţnosti, zapeĉaćene

optuţnice mogu biti neophodne u sluĉajevima kontinuiranog nedostatka saradnje. Louise

Arbour koja je bila tuţilac od 1996. do 1999. godine, branila je korišćenje zapeĉaćnih

optuţnica ukazujući na 20 neizvršenih naloga za hapšenje koje bosanski Srbi nisu ni

pokušavali da ispune.

U sluĉajevima zapeĉaćenih optuţnica, nakon što je optuţeni uhapšen ili se

15

Fatić, Aleksandar, 2002. Izvorni naučni rad, MeĎunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju u

savremenoj Diplomatiji

28

dobrovoljno preda, sudija će naloţiti da se optuţnica javno obelodani. Do 2006. godine sve

optuţnice su javno obelodanjene i nijedna nije ostala zapeĉaćena.

5.10.Predaja, hapšenje i prebacivanje optuženog

Poslednja faza istrage je samo hapšenje optuţenog i njegovo prebacivanje u Hag. S

obzirom na to da je MKSJ osnovao Savjet bezbijednosti Ujedinjenih nacija u skladu s

Glavom VII Povelje Ujedinjenih nacija, sve drţave su obavezne da ispunjavaju sve naloge

MeĊunarodnog suda, ukljuĉujući i one za hapšenje i prebacivanje optuţenih lica. Naţalost,

ova saradnja ĉesto nije bila odgovarajuća. Dok odgovornost da lociraju i uhapse optuţene

poĉiva na drţavama, Tuţilaštvo je takoĊe oformilo "tim za praćenje" koji prikuplja

informacije o kretanju i mijestu boravka optuţenih koji su u bekstvu. Takve informacije se

kasnije pruţaju lokalnim vlastima ili meĊunarodnim snagama koje treba da postupe po tim

informacijama, pošto Tuţilaštvo nema ni jurisdikciju niti opremu da samo hapsi optuţene.

Tim za praćenje, koji je sastavljen od obaveštajnih oficira iz raznih drţava, doprineo je

hapšenju nekoliko optuţenih. Pruţanjem preciznih podataka nacionalnim vlastima o lokaciji

na kojoj se nalazi neki optuţeni moţe se zaobići pasivnost mnogih drţava u traganju za

njima. Do samog hapšenja moţe doći na naĉine od dobrovoljne predaje optuţenog do

policijske akcije. Ramuš Haradinaj se 2005. godine, kao premijer Kosova, dobrovoljno

predao nakon što je optuţnica protiv njega obelodanjena. On je odmah prebaĉen u Hag.

Nasuprot tome, hrvatski general Ante Gotovina se zakleo da se nikada neće predati i beţao od

pravde više od ĉetiri godine. Njega je na Kanarskim ostrvima uhapsila španska policija pre

nego što je prebaĉen u Hag. Optuţeni ima pravo da bude informisan o prirodi i razlozima

optuţbi protiv njega na vreme i na jeziku koji razume. Nakon prebacivanja u Pritvorsku

jedinicu Ujedinjenih nacija u Hagu, optuţeni se dovodi pred sudiju u svom prvom stupanju

pred sud da bi se osiguralo da se prava optuţenog poštuju. Na kraju, neće svim osumnjiĉenim

biti suĊeno u Hagu. Po pravilu 11bis, MKSJ moţe prebaciti nekog optuţenog da mu se sudi

pred nekim nacionalnim sudom. Strategija Tuţilaštva je bila da se prikupe podaci o bazi

zloĉina i na osnovu toga podignu optuţnice protiv rukovodilaca najvišeg ranga. Nakon što je

prikupio podatke o bazi zloĉina, MKSJ je zapoĉeo prebacivanje optuţenih niţeg ranga nazad

u drţave regiona da bi im se sudilo pred nacionalnim sudovima. MKSJ radi uz najviše

poštovanje vladavine prava i vodi brigu o pravima optuţenih u skladu sa standardima

meĊunarodnog humanitarnog prava. MKSJ veruje u princip u jednakosti sredstava, to jest, da

i odbrana i Tuţilaštvo treba da imaju iste resurse pomoću kojih bi "vodili borbu" u sudnici.

Optuţeni ima pravo na branioca, kojeg plaća MeĊunarodni sud, ukoliko optuţeni ne moţe da

ga priušti. TakoĊe postoji mogućnost da optuţeni angaţuje svog branioca na sopstveni trošak,

ili da deli troškove sa MKSJ. Program pravne pomoći obuhvata oko 8% budţeta

MeĊunarodnog suda. Optuţeni takoĊe ima pravo da zastupa samog sebe.

29

6.Presude generalima Anti Gotovini i Mladenu Markaču

6.1.Presuda u prvostepenom postupku

Ovaj predmet tiĉe se dogaĊaja koji su se odigrali od najkasnije jula 1995. do otprilike

30. septembra 1995. na podruĉju Krajine u Hrvatskoj. Tokom tog perioda hrvatsko vodstvo i

duţnosnici zapoĉeli su operaciju "Oluja", vojnu akciju sa ciljem preuzimanja kontrole nad

teritorijem na podruĉju Krajine. U vrijeme relevantno za Optuţnicu g. Gotovina bio je

general bojnik u Hrvatskoj vojsci, odnosno HV-u, zapovjednik Zbornog podruĉja HV-a Split

i glavni operativni zapovjednik operacije "Oluja" u juţnom dijelu podruĉja Krajine.

Raspravno vijeće je zakljuĉilo da je g. Gotovina zajedno s drugima dijelio cilj udruţenog

zloĉinaĉkog pothvata, odnosno UZP-a, kojem je u znaĉajnoj mjeri doprinio, a ĉija je

zajedniĉka svrha bila trajno uklanjanje srpskog civilnog stanovništva s podruĉja Krajine,

time što je naredio protupravne topniĉke napade na Knin, Benkovac i Obrovac, a nije

ozbiljno nastojao sprijeĉiti ili istraţiti kaznena djela koja su poĉinili njegovi podĉinjeni

protiv srpskih civila u Krajini. Raspravno vijeće je utvrdilo da je g. Gotovina kriv, na osnovi

i prvog i trećeg oblika UZP-a, za zloĉine protiv ĉovjeĉnosti i kršenja zakona i obiĉaja

ratovanja. Izreĉena mu je zatvorska kazna u trajanju od 24 godine16

.

U vrijeme relevantno za Optuţnicu g. Markaĉ je bio pomoćnik ministra unutarnjih

poslova i operativni zapovjednik Specijalne policije u Hrvatskoj. Raspravno vijeće je

zakljuĉilo da je g. Markaĉ zajedno s drugima dijelio cilj udruţenog zloĉinaĉkog pothvata,

odnosno UZP-a, kojem je u znaĉajnoj mjeri doprinio, a ĉija je zajedniĉka svrha bila trajno

uklanjanje srpskog civilnog stanovništva s podruĉja Krajine, tako što je naredio protupravni

topniĉki napad na Graĉac te stvorio klimu nekaţnjivosti time što je propustio sprijeĉiti,

istraţiti ili kazniti kaznena djela koja su poĉinili pripadnici Specijalne policije protiv srpskih

civila. Raspravno vijeće je utvrdilo da je g. Markaĉ kriv, na osnovi i prvog i trećeg oblika

UZP-a, za zloĉine protiv ĉovjeĉnosti i kršenja zakona i obiĉaja ratovanja. Izreĉena mu je

zatvorska kazna u trajanju od 18 godina.

Raspravno vijeće je trećeoptuţenog Ivana Ĉermaka oslobodilo po svim toĉkama

Optuţnice.

6.2.Presuda raspravnog vjeća17

Na temelju raspoloţivih dokaza i u skladu sa sporazumom izmeĊu dviju

obrana i tuţitelja Vijeće je konstatiralo da je na podruĉju i u vremenu na koje se

odnosi optuţnica postojao meĊunarodni oruţani sukob. Vijeće je ustanovilo da su

hrvatske vojne snage i Specijalna policija poĉinili ubojstva, okrutno postupanje,

neĉovjeĉna djela, razaranje, pljaĉke, progon i deportaciju kako se tereti u optuţnici.

Imajući u vidu veliki broj zloĉina poĉinjen nad srpskim stanovništvom Krajine tokom

16

Sudac Alphons Orie, sudac Uldis Ėinis, sutkinja Elisabeth Gwaunza, 15.05.2011.Presuda pred

raspravnim vijećem 17

Sudac Alphons Orie, sudac Uldis Ėinis, sutkinja Elisabeth Gwaunza, 15.05.2011.Presuda pred

raspravnim vijećem

30

relativno kratkog vremena, Vijeće je nadalje zakljuĉilo da je postojao rasprostranjeni

i sustavni napad usmjeren protiv srpskog civilnog stanovništva.

Tuţitelj je optuţio svu trojicu optuţenih kao sudionike u udruţenom zloĉinaĉkom pothvatu.

Svrha tog udruţenog zloĉinaĉkog pothvata bilo je trajno uklanjanje srpskog stanovništva s

podruĉja Krajine. Prilikom razmatranja je li postojao udruţeni zloĉinaĉki pothvat

Vijeće je paţljivo razmotrilo diskusiju na brijunskom sastanku 31. jula 1995.,

nekoliko dana prije poĉetka operacije "Oluja". Predsjednik TuĊman tada se sastao s

visokim vojnim duţnosnicima da bi razgovarali o toj vojnoj operaciji. Vijeće je zakljuĉilo

da su sudionici ovog sastanka takoĊer razmatrali vaţnost odlaska krajinskih Srba kao

rezultata i sastavnog dijela predstojećeg napada. Odgovarajući na izjavu predsjednika

TuĊmana u tom smislu, g. Gotovina je rekao: "Već sada ima veliko iseljavanje civila iz

Knina, koji odlaze za Banja Luku i Beograd. Znaĉi da mi, ako nastavljamo ovaj pritisak,

vjerojatno za neko vrijeme, neće biti toliko civila, nego onih, koji moraju ostati, koji

nemaju mogućnost otići.".

Vijeće je paţljivo prouĉilo izjave visokih hrvatskih duţnosnika na tom i drugim

sastancima, kao i u javnosti. Vijeće je te izjave razmatralo u kontekstu svojih nalaza o

deportaciji, protupravnim napadima na civile i civilne objekte i uvoĊenju

diskriminacijskih mjera, što su sve kaznena djela poĉinjena nad krajinskim Srbima.

Vijeće je ustanovilo da su neki pripadnici hrvatskog politiĉkog i vojnog rukovodstva

imali zajedniĉki cilj trajnog uklanjanja srpskog civilnog stanovništva iz Krajine

upotrebom sile ili prijetnjom silom, što je predstavljalo i ukljuĉivalo deportaciju,

prisilno premještanje i progon putem uvoĊenja restriktivnih i diskriminacijskih mjera,

protupravnih napada na civile i civilne objekte, deportacija i prisilnog premještanja.

Udruţeni zloĉinaĉki pothvat poĉeo je postojati najkasnije krajem jula 1995. i nastavio se

tokom cijelog perioda optuţnice.

Vijeće je zakljuĉilo da je Franjo TuĊman, glavni politiĉki i vojni voĊa u

Hrvatskoj prije, tokom i nakon perioda optuţnice, bio kljuĉni ĉlan udruţenog

zloĉinaĉkog pothvata. TuĊman je namjeravao Krajinu naseliti Hrvatima pa je osigurao

da su takve njegove ideje pretvorene u zvaniĉnu politiku i akciju putem svog utjecajnog

poloţaja predsjednika i vrhovnog zapovjednika oruţanih snaga. Vijeće je nadalje

zakljuĉilo da su meĊu drugim sudionicima udruţenog zloĉinaĉkog pothvata bili i

Gojko Sušak, ministar obrane i TuĊmanov bliski suradnik i Zvonimir Ĉervenko, naĉelnik

Glavnog stoţera Hrvatske vojske. MeĊu sudionicima udruţenog zloĉinaĉkog pothvata

bili su i drugi pripadnici hrvatskog politiĉkog i vojnog rukovodstva koji su

sudjelovali na predsjedniĉkim sastancima i bili TuĊmanovi bliski suradnici. Na brijunskom

sastanku TuĊman i visoki vojni duţnosnici razmatrali su kako da se upotrijebe vojne

snage da bi se osiguralo da ne samo Srpska vojska Krajine, nego i srpsko civilno

stanovništvo napuste Krajinu. Vijeće je zakljuĉilo da su visoki hrvatski vojni

duţnosnici, ukljuĉujući TuĊmana, Šuška i Ĉervenka, upotrijebili hrvatske vojne snage i

Specijalnu policiju da poĉine zloĉine koji saĉinjavaju cilj udruţenog zloĉinaĉkog pothvata.

Hrvatske vojne snage obuhvaćale su Hrvatsku vojsku i vojnu policiju, kao i jedinice

HVO-a koje su bile podĉinjene zapovjednicima Hrvatske vojske. Vijeće je ustanovilo da je

Ante Gotovina sudjelovao na brijunskom sastanku i da je priodonio planiranju i

pripremanju operacije "Oluja". Nadalje, Gotovina nije poduzeo nikakve ozbiljne korake

31

da sprijeĉi niti da naknadno nešto poduzme u vezi sa zloĉinima za koje je obaviješten da

su ih njegovi podĉinjeni poĉinili nad krajinskim Srbima. Ti njegovi propusti imali su

uĉinak na opći stav prema zloĉinima u Zbornom podruĉju Split. Na osnovi toga

Vijeće je zakljuĉilo da je Gotovinino ponašanje predstavljalo znaĉajni doprinos

udruţenom zloĉinaĉkom pothvatu. Vijeće je nadalje zakljuĉilo da je Gotovinino nareĊenje

da se protupravno napadnu civili i civilni objekti samo po sebi predstavljalo znaĉajni

doprinos udruţenom zloĉinaĉkom pothvatu. Na temelju Gotovininih radnji i

ponašanja, kao i njegovog sudjelovanja na brijunskom sastanku i onoga što je tamo

rekao Vijeće je ustanovilo da je Gotovina imao stanje svijesti da se zloĉini koji ĉine dio

cilja trebaju izvršiti. Vijeće je stoga zakljuĉilo da je Gotovina bio sudionik udruţenog

zloĉinaĉkog pothvata i da je prema tome namjeravao da njegova djela doprinesu tom

pothvatu. Vijeće je nadalje zakljuĉilo da su druga kaznena djela koja se terete, iako nisu

dio zajedniĉkog cilja, bila prirodna i predvidljiva posljedica izvršenja udruţenog

zloĉinaĉkog pothvata, što je i Gotovina mogao predvidjeti.

Vijeće je ustanovilo da je Mladen Markaĉ sudjelovao na brijunskom sastanku

i pridonio planiranju i pripremanju operacije "Oluja". Vijeće je takoĊe ustanovilo da je

on zapovijedio Specijalnoj policiji da 4. i 5. avgusta 1995. granatira Graĉac, što je

predstavljalo protupravni napad na civilno stanovništvo i civilne objekte i za posljedicu

imalo prisilno razmještanje osoba. Zapovijed da se granatira Graĉac sama po sebi

predstavlja znaĉajni doprinos udruţenom zloĉinaĉkom pothvatu. Na temelju njegovih radnji

u vezi s pripremama za operaciju "Oluja", kao i njegovih radnji i propusta u vezi sa

zloĉinima koje su poĉinili pripadnici Specijalne policije, Vijeće je zakljuĉilo da je

Markaĉ imao stanje svijesti da zloĉini koji ĉine dio cilja udruţenog zloĉinaĉkog pothvata

moraju biti izvršeni. Vijeće je stoga ustanovilo da je Markaĉ bio ĉlan udruţenog

zloĉinaĉkog pothvata i da mu je putem svojih radnji i propusta namjeravao doprinijeti.

Vijeće je nadalje zakljuĉilo da su druga kaznena djela, iako nisu dio zajedniĉke

svrhe, bila prirodne i predvidljive posljedice izvršenja udruţenog zloĉinaĉkog pothvata, što

je i Markaĉ mogao predvidjeti. Što se tiĉe Ĉermaka, Vijeće je ustanovilo da su njegove

aktivnosti obuhvaćale kontakte s pripadnicima meĊunarodne zajednice, ĉišćenje Knina,

poboljšanje higijenskih uvjeta, organiziranje javne kuhinje, osposobljavanje bolnice za rad,

ukljuĉivanje vode i struje u gradu, ponovno aktiviranje javnih sluţbi, poboljšanje

prometnih uvjeta, pokretanje tvornica i drugih poslovnih objekata i razminiranje

Knina i okolice. Dokazima nije ustanovljeno da je g. Ĉermak znao ili namjeravao da

njegove aktivnosti doprinesu bilo kakvom cilju naseljavanja Krajine Hrvatima umjesto

Srba. Kad je rijeĉ o ponašanju g. Ĉermaka u vezi sa zloĉinima koji su poĉinjeni na terenu,

Vijeće je ustanovilo da je on poricao i sakrivao zloĉine poĉinjene u Gruborima 25. avgusta

1995. Vijeće je nadalje ustanovilo da je g. Ĉermak općenito davao obmanjujuća

uvjeravanja meĊunarodnoj zajednici da se poduzimaju ili da će se poduzeti koraci da se

zaustave zloĉini nad Srbima. MeĊutim, osim ovoga, Vijeće nije zakljuĉilo da je

optuţba dokazala svoje navode da je Ĉermak dopustio, umanjivao, poricao ili sakrivao

zloĉine nad Srbima, niti da je davao netoĉne, nepotpune ili obmanjujuće informacije ili

netoĉna uvjeravanja meĊunarodnoj zajednici. Vijeće je zakljuĉilo da dokazima nije

ustanovljeno da je Ĉermak bio pripadnik udruţenog zloĉinaĉkog pothvata, niti da mu je

32

namjerno ili znaĉajno doprinio. Vijeće je takoĊer zakljuĉilo da Ĉermak nije odgovoran

ni po jednom drugom vidu odgovornosti za koji se tereti.

Dana 15. aprila 2011., Vijeće je izreklo presudu i osudilo optuţene kako slijedi:

Ante Gotovina i Mladen Markaĉ, kao ĉlana udruţenog zloĉinaĉkog pothvata,

temeljem individualne kaznene odgovornosti (ĉlanak 7(1) Statuta MeĊunarodnog suda),

proglašeni su krivima za:

Progon, deportaciju, ubojstvo i neĉovjeĉna djela (zloĉini protiv ĉovjeĉnosti, ĉlanak 5),

Pljaĉku privatne i javne imovine, bezobzirno razaranje, ubosjtvo i okrutno

postupanje (kršenje zakona I obiĉaja ratovanja, ĉlanak 3)

Kazna: 24 godine zatvora za Antu Gotovinu i 18 godina za Mladena Markaĉa. Ivan

Ĉermak je osloboĊen svih optuţbi. Gospodin Gotovina se ţalio po ĉetiri osnove, a g.Markaĉ

po osam osnova. Oba ţalitelja osporila su svoje osuĊujuće presude u cijelosti. Gospodin

Markaĉ je osporio i izreĉenu mu kaznu.

7.ŽALBENE OSNOVE

7.1.Protupravni topnički napadi i postojanje UZP-a18

Gospodin Gotovina u svojoj prvoj i trećoj ţalbenoj osnovi, i g. Markaĉ, u svojoj

prvoj i drugoj ţalbenoj osnovi, djelomiĉno, tvrde da topniĉki napadi na Knin,

Benkovac, Obrovac i Graĉac, odnosno ĉetiri grada, nisu bili protupravni, a da se bez

konstatacije da su artiljerijski napadi protupravni ne moţe odrţati zakljuĉak Raspravnog

vijeća da je postojao UZP.

Tuţiteljstvo odgovara da Raspravno vijeće nije pogriješilo niti kada je ustanovilo da su

postojali protupravni topniĉki napadi na ĉetiri grada, niti kada je utvrdilo postojanje UZP-a.

Ţalbeno vijeće podsjeća da su, po zakljuĉku Raspravnog vijeća, ţalitelji bili sudionici UZP-

a, ĉija je zajedniĉka svrha bila trajno uklanjanje srpskih civila iz Krajine silom ili prijetnjom

silom. Zakljuĉak sudaca Raspravnog vijeća da UZP jest postojao zasniva se na njihovoj

sveukupnoj ocjeni više nalaza koji se meĊusobno potkrepljuju. Ţalbeno vijeće, uz suprotno

mišljenje suca Agiusa i suca Pocara, smatra da kljuĉnu toĉku u analizi Raspravnog vijeća

u pogledu postojanja UZP-a predstavlja zakljuĉak da su protupravni topniĉki napadi bili

upereni protiv civila i civilnih objekata u ĉetiri grada, te da su ovi protupravni napadi

prouzroĉili deportaciju velikog broja civila iz Krajine. Zakljuĉak Raspravnog vijeća da su

topniĉki napadi na ĉetiri grada bili protupravni u velikoj mjeri se oslanjao na analizu

pojedinaĉnih mjesta udara projektila u okviru ĉetiri grada, koju ću ja u daljem tekstu

nazivati “analiza udara”. Analiza udara zasnovana je na zakljuĉku Raspravnog vijeća o

margini pogreške od 200 metara za topniĉke projektile ispaljene na ĉetiri grada, u

daljnjem tekstu: "pravilo o 200 metara”. Na osnovi spomenute margine pogreške,

Raspravno vijeće je ustanovilo da su sva mjesta udara udaljena više od 200 metara od cilja

koji je, po mišljenju Vijeća, legitiman, sluţila kao dokaz o protupravnom topniĉkom napadu.

Identificiravši legitimne ciljeve, Raspravno vijeće je djelomiĉno uzelo u obzir i svoj nalaz da

HV nije mogao identificirati oportune ciljeve, kao što su policijska ili vojna vozila u pokretu

18

Sažetak presude žalbenog vijeća u slučaju Gotovine i Markača, 16.09.2012.

33

u ĉetiri grada. Ţalbeno vijeće jednoglasno konstatira da je Raspravno vijeće pogriješilo kada

je izvelo pravilo o 200 metara. Prvostupanjska presuda ne sadrţi nikakve naznake o

postojanju dokaza koje je Raspravno vijeće uzelo u obzir, a tiĉu se postojanja margine

pogreške od 200 metara, tako da presuda ne sadrţi nikakvo konkretno obrazloţenje o tome

kako je Vijeće izvelo zakljuĉak o margini pogreške. Raspravno vijeće je razmotrilo

svjedoĉenja svjedoka vještaka koji su govorili o ĉimbenicima kao što su brzina vjetra i

temperatura zraka, a koji su mogli da prouzroĉe varijacije u preciznosti naoruţanja koje je

HV koristio u svojim djelovanjima protiv ĉetiri grada. Pored toga, Raspravno vijeće je

iznijelo da mu nije predoĉeno dovoljno dokaza da bi se izveli zakljuĉci o navedenim

ĉimbenicima u odnosu na svaki od ĉetiri grada. Usprkos tome, u svojoj analizi udara,

Raspravno vijeće je jednoobrazno primijenilo pravilo o 200 metara na sva mjesta udara u

svakom od ĉetiri grada. U takvim okolnostima, Ţalbeno vijeće je jednoglasno donijelo

zakljuĉak da je Raspravno vijeće pogriješilo usvojivši marginu pogreške koja ne proizlazi iz

predoĉenih dokaza. Kada je rijeĉ o oportunim ciljevima u ĉetiri grada, Ţalbeno vijeće smatra

da Raspravno vijeće nije pogriješilo utvrdivši da HV nije mogao gaĊati oportune ciljeve u

Benkovcu, Graĉacu i Obrovcu. MeĊutim, Ţalbeno vijeće istiĉe da su Raspravnom vijeću

predoĉeni dokazi o oportunim ciljevima u Kninu od kojih se Raspravno vijeće nije izriĉito

ogradilo. U tom kontekstu, Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje suca Agiusa i suca Pocara,

smatra da je Raspravno vijeće pogriješilo zakljuĉivši da napadi na Knin nisu bili upereni

protiv oportunih ciljeva. Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje suca Agiusa i suca Pocara,

podsjeća da, iako je Raspravno vijeće razmotrilo niz ĉimbenika ocjenjujući da li su granate

bile uperene protiv legitimnih vojnih ciljeva, udaljenost izmeĊu odreĊene toĉke udara i

najbliţeg identificiranog topniĉkog cilja predstavljala je kljuĉni kriterij i organizaciono

naĉelo u “analizi udara” koju je iznijelo Raspravno vijeće. Ţalbeno vijeće, uz suprotno

mišljenje suca Agiusa i suca Pocara, zakljuĉuje da su pogreške Raspravnog vijeća o

pravilu o 200 metara i oportunim ciljevima suviše ozbiljne da bi se odrţali zakljuĉci iz

“analize udara”. Iako je Raspravno vijeće u izvoĊenju zakljuĉka da su napadi na ĉetiri grada

bili protupravni razmotrilo još neke dokaze, Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje suca

Agiusa i suca Pocara, smatra da su, bez “analize udara”, preostali dokazi nedovoljni za

izvoĊenje zakljuĉka o protupravnoj prirodi topniĉkih napada na ĉetiri grada. S obzirom na

gore navedeno, Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje suca Agiusija i suca Pocara, smatra da

nijedno razumno Raspravno vijeće nije moglo zakljuĉiti izvan razumne sumnje da su ĉetiri

grada bila izloţena protupravnim topniĉkim napadima. Stoga Ţalbeno vijeće, uz suprotno

mišljenje suca Agiusa i suca Pocara, djelomiĉno prihvaća prvu ţalbenu osnovu g.Gotovine,

a djelomiĉno i drugu ţalbenu osnovu g. Markaĉa, te poništava nalaz Raspravnog vijeća da

su napadi na ĉetiri grada bili protupravni.

Kada je rijeĉ o odgovornosti po osnovi UZP-a, Ţalbeno vijeće primjećuje da je

zakljuĉak Raspravnog vijeća o postojanju UZP-a zasnovan na sveukupnoj ocjeni više

zakljuĉaka koji se meĊusobno potkrepljuju. MeĊutim, Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje

suca Agiusa i suca Pocara, smatra da je zakljuĉak Raspravnog vijeća o kljuĉnoj zajedniĉkoj

svrsi o prisilnom uklanjanju srpskih civila iz krajine uglavnom poĉivao na postojanju

protupravnih topniĉkih napada na civile i civilne objekte u ĉetiri grada.

Premda je Raspravno vijeće razmotrilo dokaze o planiranju i posljedicama topniĉkog napada

kako bi potkrijepilo svoj nalaz o postojanju UZP-a, ove dokaza je izriĉito razmatralo u

34

svjetlu vlastitog zakljuĉka da su napadi na ĉetiri grada bili protupravni. Štoviše, Raspravno

vijeće nije zakljuĉilo da je bilo koji od ţalitelja izravno sudjelovao u usvajanju

diskriminatorne politike u Hrvatskoj.

U takvim okolnostima, budući da je poništilo nalaz Raspravnog vijeća da su topniĉki

napadi na ĉetiri grada bili protupravni, Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje suca Agiusa i

suca Pocara, smatra da ni jedno razumno Raspravno vijeće nije moglo zakljuĉiti da

postojanje UZP-a, sa zajedniĉkom svrhom trajnog uklanjanja srpskog stanovništva iz Krajine

silom ili prijetnjom sile, predstavlja jedino razumno tumaĉenje indirektnih dokaza u spisu.

S obzirom na gore navedeno, Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje suca Agiusa i suca

Pocara, djelomiĉno prihvaća prvu i treću ţalbenu osnovu g. Gotovine, kao i prvu i drugu

ţalbenu osnovu g. Markaĉa., te poništava nalaz Raspravnog vijeća da je postojao UZP sa

ciljem da se trajno ukloni srpsko civilno stanovništvo iz Krajine silom ili prijetnjom

sile. Iz tih razloga je nepotrebno osvrtati se na preostale argumente ţalitelja o postojanju

UZP-a. Ţalbeno vijeće istiĉe da su ţalitelji osuĊeni za vid odgovornosti po osnovi

sudjelovanja u UZP-u. Stoga se preinaĉuje taj dio osuĊujuće presude izreĉene ţaliteljima.

7.2.OsuĎujuća presuda po osnovi alternativnih vidova odgovornosti

Poništivši osuĊujuću presudu izreĉenu ţaliteljima po osnovi vida odgovornosti

sudjelovanja u UZP-u, uz suprotno mišljenje suca Agiusa i suca Pocara, Ţalbeno vijeće će se

sada osvrnuti na argumentaciju stranaka o mogućnosti izricanja osuĊujuće presude po osnovi

alternativnih vidova odgovornosti. Ţalbeno vijeće podsjeća da je, u svojem nalogu za

dostavljanje dodatnih podnesaka od 20. jula 2012, ustanovilo da su pomaganje i

podrţavanje, kao i odgovornost nadreĊenog, najrelevantniji alternativni vidovi

odgovornosti kada je rijeĉ o nalazima Raspravnog vijeća.

Ţalitelji osporavaju nadleţnost Ţalbenog vijeća da izriĉe osuĊujuće presude po alternativnim

vidovima odgovornosti, tvrdeći da se, u svakom sluĉaju, Tuţiteljstvo odreklo prava da

zahtjeva osudu ţalitelja po alternativnim vidovima odgovornosti jer nije uloţilo ţalbu na

prvostupanjsku presudu.

Ţalbeno vijeće primjećuje, uz suprotno mišljenje suca Pocara, da je u više navrata izricalo

osuĊujuću presudu po alternativnim vidovima odgovornosti. U tom smislu, Ţalbeno vijeće

istiĉe da se ĉlankom 25 (2) Statuta, a konkretno ovlasti danom Ţalbenom vijeću da

preinaĉi odluku Raspravnog vijeća, Ţalbenom vijeću daje nadleţnost za donošenje

osuĊujućih presuda po osnovi alternativnih vidova odgovornosti.

Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje suca Pocara, nije uvjereno da su ţalitelji iznijeli

neoborive razloge za odstupanje od prakse donošenja osuĊujućih presuda na osnovi

alternativnih vidova odgovornosti u odreĊenim okolnostima. MeĊutim, Ţalbeno vijeće istiĉe

da neće izricati osuĊujuće presude po alternativnim vidovima odgovorosti u sluĉajevima

kada bi to u znatnoj mjeri ugrozilo prava ţalitelja na praviĉno suĊenje ili bi time Vijeće

prekoraĉilo svoju nadleţnost definiranu Statutom.

Razmatrajući da li da donese osuĊujuću presudu na osnovi alternativnih vidova odgovornosti

u ovom sluĉaju, Ţalbeno vijeće će de novo razmotriti nalaze Raspravnog vijeća, kao i druge

dokaze u spisu. Ţalbeno vijeće podsjeća da je analiza Raspravnog vijeća bila usmjerena na

pitanje da li su pojedini nalazi dovoljni za donošenje osuĊujuće presude po osnovi vida

35

odgovornosti sudjelovanja u UZP-u. Stoga će Ţalbeno vijeće uzeti u obzir analizu Raspravnog

vijeća, ali se njoj neće prikloniti.

Da se najprije osvrnemo na odgovornost ţalitelja za topniĉke napade na ĉetiri grada.

Ţalbeno vijeće podsjeća da je poništilo, uz suprotno mišljenje suca Agiusa i suca Pocara,

nalaz Ţalbenog vijeća da su topniĉki napadi na ĉetiri grada bili protupravni. Ţalbeno vijeće

podsjeća na zakljuĉak Raspravnog vijeća po kojem, u konkretnom ĉinjeniĉnom kontekstu

koje je razmatralo, odlazak civila iz gradova i sela podvrgnutih legitimnim topniĉkim

napadima, ne moţe se okarakterizirati kao deportacija, niti se moglo zakljuĉiti da su osobe

koje su sudjelovale u legitimnim topniĉkim napadima imale namjeru da prisilno rasele civile.

U takvim ĉinjeniĉnim okolnostima, obrazloţenje Raspravnog vijeća onemogućava izvoĊenje

zakljuĉka da su odlasci iz ĉetiri grada, do kojih je došlo usporedo s legitimnim topniĉkim

napadima, predstavljali deportaciju. Razmotrivši dokaze, Ţalbeno vijeće se slaţe s

relevantnom analizom Raspravnog vijeća, te zakljuĉuje da se, u konkretnom

ĉinjeniĉnom kontekstu, odlasci civila koji su uslijedili usporedo s legitimnim topniĉkim

napadima ne mogu okvalificirati kao deportacija.

Nadalje, Ţalbeno vijeće primjećuje da s obzirom na poništeni zakljuĉak o postojanju UZP-a,

kao i s obzirom na nepostojanje zakljuĉka o protupravnim napadima, u

Prvostupanjskoj presudi nema ni jednog izriĉitog alternativnog zakljuĉka kojim bi se iznijela

mens rea nuţna za deportaciju, a koja bi se mogla pripisati ţaliteljima na osnovi

protupravnih topniĉkih napada. U tim okolnostima Ţalbeno vijeće se nije uvjerilo da su

topniĉki napadi za koje su odgovorni ţalitelji dovoljni da bi se izvan razumne sumnje

dokazala njihova krivnja za deportaciju na osnovi bilo kojeg alternativnog vida

odgovornosti koji se iznosi u Optuţnici.

Što se tiĉe potencijalne odgovornosti g. Gotovine na osnovi alternativnih vidova

odgovornosti, a na temelju dodatnih zakljuĉaka Raspravnog vijeća, Ţalbeno vijeće podsjeća

da je Raspravno vijeće uz svoje zakljuĉke o topniĉkim napadima na predmetna ĉetiri grada

utvrdilo i sljedeće: g. Gotovina je znao za kaznena djela za koja se tvrdi da su poĉinjena u

ĉetiri grada prije i nakon topniĉkih napada; ta kaznena djela je trebalo istraţiti; g. Gotovina

je propustio poduzeti potrebne korake u vezi s tim kaznenim djelima. Štoviše, Raspravno

vijeće je konkretno iznijelo tri "dodatne mjere" koje je g. Gotovina mogao poduzeti: stupiti u

vezu i traţiti pomoć od "relevantnih osoba"; dati izjavi za javnost; i preusmjeriti "sredstva

koja su mu bila na raspolaganju" kako bi se poduzeli potrebni koraci u vezi sa spomenutim

kaznenim djelima. Raspravno vijeće je zakljuĉilo da je g. Gotovina propustio uloţiti ozbiljne

napore da se istraţe ta kaznena djela i sprijeĉe buduća. Ţalbeno vijeće primjećuje da se

Raspravno vijeće oslonilo na svoj zakljuĉak o protupravnosti topniĉkih napada kada je

ocjenjivalo odgovornost g. Gotovine za dodatno postupanje i propust da djeluje.

MeĊutim, Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje suca Agiusa, smatra da je opis koji je iznijelo

Raspravno vijeće dodatnih mjera što ih je g. Gotovina trebao poduzeti nedovoljno razraĊen i

neprecizan, te da se njime ne utvrĊuju konkretno na koji bi to naĉin takve mjere utjecale na

zamijećene nedostatke u koracima koje je trebalo poduzeti u vezi s kaznenim djelima.

Ţalbeno vijeće podsjeća da je Raspravno vijeće izriĉito uzelo u obzir dokaze da je g.

Gotovina poduzeo brojne mjere kako bi sprijeĉio i minimalizirao kaznena djela i atmosferu

nereda meĊu vojnicima HV-a pod njegovom kontrolom. Ţalbeno vijeće nadalje podsjeća da

iz svjedoĉenja vještaka na suĊenju proizlazi da je g. Gotovina poduzeo sve nuţne i

36

razumne mjere kako bi odrţao red meĊu svojim podĉinjenima. U tom kontekstu Ţalbeno

vijeĉe, uz suprotno mišljenje suca Agiusa, smatra da dokazi u spisu ne dokazuju izvan

razumne sumnje da je u sluĉaju g. Gotovine postojao ikakav propust dovoljno velik da bi

predstavljao osnovu za kaznenu odgovornost u smislu pomaganja i podrţavanja ili

odgovornosti nadreĊenog.

U tom kontekstu Ţalbeno vijeĉe, uz suprotno mišljenje suca Agiusa, ne vidi ni jedan

daljnji zakljuĉak Raspravnog vijeća koji bi predstavljao actus reus u prilog osuĊujućoj

presudi na osnovi alternativnog vida odgovornosti. Shodno tome, Ţalbeno vijeće, uz

suprotno mišljenje suca Agiusa, neće g. Gotovini izreći osuĊujuću presudu na temelju

alternativnih vidova odgovornosti.

Što se tiĉe potencijalne odgovornosti g. Markaĉa na osnovi alternativnih vidova

odgovornosti, a na temelju zakljuĉaka Raspravnog vijeća koji nisu poništeni, Ţalbeno vijeće

podsjeća da je Raspravno vijeće utvrdilo da je g. Markaĉ propustio naloţiti provoĊenje

istraga u vezi s pretpostavljenim kaznenim radnjama koje su izvršili pripadnici Specijalne

policije. Raspravno vijeće je zakljuĉilo da je svojim propustom da djeluje g. Markaĉ

stvorio atmosferu nekaţnjivosti meĊu pripadnicima Specijalne policije, što je potaklo

daljnja kaznena djela Specijalne policije, ukljuĉujući ubojstvo i uništavanje imovine.

Ţalbeno vijeće primjećuje da Raspravno vijeće nije izriĉito utvrdilo da je g. Markaĉ bitno

doprinio relevantnim kaznenim djelima koja je poĉinila Specijalna policija ili da je imao

efektivnu kontrolu nad tim snagama. Štoviše, Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje sudaca

Agiusa i Pocara, smatra da su svi zakljuĉci Raspravnog vijeća o odgovornosti g. Markaĉa

doneseni u kontekstu zakljuĉaka Vijeća o protupravnim topniĉkim napadima na ĉetiri grada.

Shodno tome, Ţalbeno vijeće smatra da Raspravno vijeće nije iznijelo prima facie

dovoljne zakljuĉke za osuĊujuće presude g. Markaĉu, bilo na osnovi pomaganja i

podrţavanja ili odgovornosti nadreĊenog. Budući da nema takvih zakljuĉaka, i s

obzirom na okolnosti ovog predmeta, Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje suca Agiusa,

odbija ocijeniti preostale zakljuĉke Raspravnog vijeća i dokaze u spisu. Ako bi se u to

upustilo, to bi zahtijevalo da Ţalbeno vijeće izvrši opširno utvrĊivanje ĉinjenica i ocjenu

dokaza. Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje sudaca Agiusa i Pocara, podsjeća da su

postojanje UZP-a i protupravnih topniĉkih napada u temelju svih materijalnih zakljuĉaka u

Prvostupanjskoj presudi. U takvom kontekstu, bilo kakav pokušaj da se izvuku zakljuĉci

nuţni za osuĊujuće presude po alternativnim vidovima odgovornosti bi predstavljalo rizik da

se znaĉajno naruše prava g. Markaĉa na praviĉno suĊenje.

S obzirom na gore navedno, Ţalbeno vijeće, uz suprotno mišljenje suca Agiusa,

neće izreći osuĊujuće presude g. Markaĉu na temelju alternativnih vidova

odgovornosti.

7.3.Dispozitiv presude Žalbenog vijeća19

Iz gore navedenih razloga, ŢALBENO VIJEĆE,na osnovi ĉlanka 25 Statuta i pravila

117 i 118 Pravilnika,

19

Sažetak presude žalbenog vijeća u slučaju Gotovine i Markača, 16.09.2012.

37

IMAJUĆI U VIDU pisane podneske stranaka u postupku i argumentaciju koju su one

iznijele na zasjedanju 14. maja 2012, ZASJEDAJUĆI na javnoj sjednici,

USVAJA, uz suprotno mišljenje sudaca Agiusa i Pocara, djelomiĉno prvu i treću ţalbenu

osnovu Ante Gotovine; PONIŠTAVA, uz suprotno mišljenje sudaca Agiusa i Pocara,

osuĊujuće presude Anti Gotovini za progon, deportaciju, ubojstvo i neĉovjeĉno postupanje

kao zloĉine protiv ĉovjeĉnosti, te za pljaĉku javne i privatne imovine, bezobzirno razaranje,

ubojstvo i okrutno postupanje kao kršenja zakona i obiĉaja ratovanja; i IZRIĈE, uz

suprotno mišljenje sudaca Agiusa i Pocara, oslobaĊajuću presudu po toĉkama

1,2,4,5,6,7,8 i 9 Optuţnice;

ODBACUJE, uz suprotno mišljenje sudaca Agiusa i Pocara, kao bespredmetne preostale

ţalbene osnove Ante Gotovine;

USVAJA, uz suprotno mišljenje sudaca Agiusa i Pocara, prvu i drugu ţalbenu osnovu

Mladena Markaĉa; poništava, uz izdvojeno mišljenje sudaca Agiusa i Pocara, osuĊujuće

presude Mladenu Markaĉu za progon, deportaciju, ubojstvo i neĉovjeĉno postupanje kao

zloĉine protiv ĉovjeĉnosti, te za pljaĉku javne i privatne imovine, bezobzirno razaranje,

ubojstvo i okrutno postupanje kao kršenja zakona i obiĉaja ratovanja; i IZRIĈE, uz

suprotno mišljenje sudaca Agiusa i Pocara, oslobaĊajuću presudu po toĉkama

1,2,4,5,6,7,8 i 9 Optuţnice.

ODBACUJE, uz suprotno mišljenje sudaca Agiusa i Pocara, kao bespredmetne preostale

ţalbene osnove Mladena Markaĉa;

NALAŢE, u skladu s pravilom 99(A) i 107 Pravilnika, da se Ante Gotovina i Mladen

Markaĉ odmah puste na slobodu i UPUĆUJE tajnika da s tim u vezi poduzme potrebne

korake.

Sudac Theodor Meron priloţio je izdvojeno mišljenje.

Sudac Carmel Agius priloţio je suprotno mišljenje.

Sudac Patrick Robinson priloţio je izdvojeno mišljenje.

Sudac Fausto Pocar priloţio je suprotno mišljenje

38

8.ZAKLJUČAK

Ĉitav sluĉaj vezan za presude u sluĉaju Gotovine i Markaĉa ima jako zanimljiv pravni

aspekat. Naime, ovo je prvi sluĉaj pred Haškim tribunal u kojem je presuda Raspravnog vjeća

u potpunosti preinaĉena u ţalbenom vjeću, a sve iz razloga pogrešno utvrĊenog ĉinjeniĉnog

stanja vezanog za jednu ĉinjenicu, granatiranje ĉetri grada. U ostalim sluĉajevima koju su se

našli pred Ţalbenim vjećem haško tribunal, presude Raspravnog vjeća su ili potvrĊene ili su

samo neki od njenih dijelova osporeni, ĉime bi se umanjila izreĉena kazna optuţenom, ali

nikad još nije u potpunosti preinaĉena presuda. Ipak, uzmemo li u obzir usku povezanost

ĉinjenice “granatiranja ĉetri grada” sa razlozima presude Raspravnog vjeća, jasno je da

postoji dovoljno osnova za preinaĉenje presude.

Što se tiĉe komandne odgovornosti, tu stvari nisu do kraja razjašnjene u Zalbenoj

presudi. Naime, Raspravno vjeće je u svojoj presudi jasno utvrdilo da su optuţeni znali, ili

zbog svog poloţaja i ostalih pravno relevantnih ĉinjenica, bili duţni da znaju za zloĉine

svojih podĉinjenih, te da su propustili da kazne uĉinioce kriviĉnih djela. Nasuprot takvom

zakljuĉku Raspravnog vjeća, Ţalbeno vjeće je zakljuĉilo da oni nisu komandno odgovorni za

djela koja su uĉinili njihovi podreĊeni, te da za njih optuţeni nisu ni znali. Treba i izdvojiti da

su dvoje sudija iz Ţalbenog vjeća imali suprotno mišljenje od donesene presude.

Problematiĉan je pre svega rezon većine sudija Ţalbenog vjeća, njihovo neuvaţavanje

jednoglasne ocjene ĉinjeniĉnog stanja od strane Pretresnog vjeća, utiska koji je time stvoren,

te konaĉno širih društvenih posledica takvog postupanja.

Tribunal je u svom Statutu i praksi usvojio anglosaksonsku koncepciju ţalbenog

postupka, mada ĉinjenice u prvom stepenu ne utvrĊuje laiĉka porota već profesionalne sudije.

Ţalbeno vjeće se prije svega fokusira na sporna pravna pitanja u prvostepenoj odluci, dok

odluke Pretresnog vjeća o ĉinjeniĉnom stanju mora tretirati sa duţnim uvaţavanjem, i moţe

ih odbaciti tek ako na osnovu svih izvedenih dokaza u predmetu do nekog konkretnog

ĉinjeniĉnog nalaza nije moglo doći nijedno razumno sudsko vjeće. Drugim reĉima, Ţalbeno

vjeće ne treba da ĉinjeniĉne nalaze Pretresnog vjeća zamenjuje svojim razumevanjem

ĉinjenica, osim ako za tim ne postoji preka potreba zbog nerazumnog postupanja Pretresnog

vjeća. Ovakvim ustrojstvom ţalbenog postupka osigurava se procesna ekonomija i to da

svaki dio suda radi oni što najbolje zna – Pretresno vjeće utvrĊuje ĉinjenice tokom dokaznog

postupka koji moţe da traje godinama (u sluĉaju Gotovine i Markaĉa oko tri godine), dok

Ţalbeno vjeće obezbeĊuje konzistentnu primjenu meĊunarodnog kriviĉnog prava u svim

postupcima pred Tribunalom, u postupku koji traje mnogo kraće, s drugostepenom presudom

koja je takoĊe obiĉno mnogo kraća od prvostepene (u sluĉaju Gotovine i Markaĉa nekih

pedesetak strana, naspram više od 1.300 strana prvostepene presude koja se mahom bavila

utvrĊivanjem ĉinjeniĉnog stanja)20

.

Ukratko, osnovni problem sa ţalbenom presudom Gotovini i Markaĉu je to što je ovaj

institucionalni mehanizam podjele rada izmeĊu Ţalbenog i Pretresnog vjeća zakazao time što

je Ţalbeno vjeće bez adekvatnog opravdanja odbacilo skoro sve bitne ĉinjeniĉne nalaze

Pretresnog vjeća. Cijeli sluĉaj se na kraju sveo na jedno ĉinjeniĉno pitanje: nalaz Pretresnog

20

http://pescanik.net/2012/11/sta-je-pogresno-u-presudi-gotovini/Marko Milanović 24/11/2012

39

vjeća da je artiljerijsko granatiranje Knina i tri druga srpska grada od strane hrvatske vojske

tokom Oluje bilo neselektivno, tj. da nije bilo usmjereno iskljuĉivo na vojne ciljeve, kako

meĊunarodno pravo nalaţe. Pretresno vjeće je svoju ocjenu zasnovalo na analizi mjesta udara

pojedinih granata, pri ĉemu se rukovodilo pretpostavkom da se granate koje su pale dalje od

200 metara od nekog legitimnog vojnog cilja mogu smatrati dokazom neselektivnog napada.

Sudije Ţalbenog vjeća bile su jednoglasne u ocjeni da za ovaj rigidni standard od 200

metara nije bilo dovoljno dokaza u predmetu, te da taj standard Pretresno vjeće nije

adekvatno obrazloţilo. Ali od tog jednoglasnog nalaza pristupi većine i manjine u Ţalbenom

vjeću se dijametralno razdvajaju. Većina ne objašnjava da li se greška Pretresnog vjeća

sastoji u pogrešnoj primjeni prava ili u pogrešnom utvrĊivanju ĉinjenica. U prvom sluĉaju,

Ţalbeno vjeće bi moralo da samo artikuliše i primjeni adekvatni pravni standard na utvrĊene

ĉinjenice, i utvrdi da li je napad na Knin bio neselektivan ili ne. U drugom sluĉaju, Ţalbeno

vjeće bi moralo da tretira ĉinjeniĉne nalaze Pretresnog vjeća u njihovoj cjelini sa duţnim

uvaţavanjem, i da ih odbaci jedino ako do nalaza da je granatiranje Knina bilo neselektivno

nije moglo doći ni jedno razumno Pretresno vjeće.Većina Ţalbenog vjeća nije uradila ni

jedno ni drugo. Ona je zapravo tretirala grešku Pretresnog veća u pogledu standarda od 200

metara kao fatalni udarac koji je razorio celu prvostepenu presudu. Umesto da sa ĉinjeniĉnim

nalazima Pretresnog veća postupa sa duţnim uvaţavanjem, većina Ţalbenog veća je

pristupila predmetu kao da u njemu sudi iznova, gledajući svaki pojedini dokaz ili ĉinjeniĉni

nalaz u kliniĉkoj izolaciji. Većina je tako utvrdila da skoro svi drugi dokazi o granatiranju

Knina u svojoj suštini zavise od primene standarda od 200 metara, mada samo Pretresno veće

tom standardu nije dalo takav kljuĉni znaĉaj, i shodno tome odbacila sve glavne nalaze

Pretresnog veća.

Većina je potom standardu od 200 metara pridala kljuĉni znaĉaj i u svojoj ocjeni

postojanja zajedniĉkog zloĉinaĉkog poduhvata hrvatskog rukovodstva da etniĉki oĉisti Srbe

iz Hrvatske. Po njenom mišljenju, Pretresno vjeće je smatralo protivpravno granatiranje

kljuĉnim elementom zajedniĉkog zloĉinaĉkog poduhvata. Pošto sada više nije bilo moguće

pouzdano utvrditi da li je granatiranje zaista bilo protivpravno, takoĊe više nije bilo moguće

utvrditi da je zajedniĉki zloĉinaĉki poduhvat zapravo postojao. Imputirajući Pretresnom vjeću

mišljenje koje ono ni u jednom trenutku nije bilo usvojilo u svojoj presudi, tj. da zajedniĉki

zloĉinaĉki poduhvat ne bi postojao bez protivpravnog granatiranja Knina i drugih srpskih

gradova, Ţalbeno vjeće je tako ponovo odbacilo sve druge dokaze koje je Pretresno vjeće

navelo u pogledu postojanja samog poduhvata, cijeneći svaki od njih u izolaciji a ne u

cijelini: transkripte sastanaka hrvatskog rukovodstva na Brionima, dokaze o brojnim

pojedinaĉnim zloĉinima protiv srpskog stanovništva na terenu, TuĊmanov otvoreni govor

mrţnje, te uvoĊenje diskriminatornih mijera radi spreĉavanja povratka srpskog stanovništva u

Hrvatsku21

.

Ukratko, većina Ţalbenog vjeća je jednostavno zamjenila ĉinjeniĉno stanje koje je

prethodno utvrdilo Pretresno vjeće svojom sopstvenom ocijenom dokaza22

. To nije

problematiĉno samo po sebi – mada je uvijek krajnje problematiĉno kada sud dokaze gleda

izolovano jedne od drugih, umjesto u njihovoj ukupnosti. Da se Gotovini i Markaĉu sudilo u

21

http://pescanik.net/2012/11/sta-je-pogresno-u-presudi-gotovini/Marko Milanović 24/11/2012 22

http://pescanik.net/2012/11/sta-je-pogresno-u-presudi-gotovini/Marko Milanović 24/11/2012

40

Hrvatskoj ili u Srbiji, ţalbeni sud bi upravo gledao sve dokaze i sudio im iznova. Problem je

u tome što je Ţalbeno vjeće ĉinjenice utvrĊivalo iznova, ali sa potpuno pasivnog stanovišta da

nije u stanju da otkloni bilo koje navodne defekte u dokaznom postupku pred Pretresnim

vjećem. Kad bi, na primjer, u postupku pred nekim hrvatskim ili srpskim sudom ţalbeni sud

stvarno našao da je na osnovu prvostepenog postupka nemoguće utvrditi da li je granatiranje

Knina bilo neselektivno ili ne, on bi mogao ponovo otvoriti dokazni postupak te pozvati

dodatne svjedoke ili vještake relevantne struke. Ovde, s druge strane, većina Ţalbenog vjeća

je ne samo prekoraĉila granice preispitivanja prvostepene odluke utvrĊene sudskom praksom

Tribunala, odbacivši ĉinjeniĉne nalaze Pretresnog vjeća koji su u skladu sa cijelokupnim

dokaznim materijalom bili sasvim razumni (poput neselektivnosti granatiranja Knina ili

postojanja zajedniĉkog zloĉinaĉkog poduhvata), već je i na tome jednostavno stala.

Iako posve suprotno, odluka Ţalbenog vjeća je potpuno legitimna i nju treba

poštovati.

Ako sve uzmemo u obzir, kljuĉno je da razumijemo kako veliĉina i posebnost Haškog

tribunala ne leţi u njegovim presudama, taĉnije u njegovim izreĉenim kaznama, već u samo

biti njegovog postojanja i osnivanja. On ĉini prekretnicu u razvoju meĊunarodnog kriviĉnog

prava. On je prvi sud na kojem se sudi za zloĉine koju prema svojoj prirodi predstavljaju

najteţe oblike i kao takvi se karakterišu u vidu meĊunarodnih kriviĉnih djela. On je prvi

nepristrasni meĊunarodni sud za ratne zloĉine, jer uzmemo li ĉinjenicu da su u Nimberškom i

Tokijskom procesu sudili sudije iz drţava pobjednica u II svjetskom ratu, moramo ih smatrati

pristrasnim, jer su tim zloĉinima direktno ili indirektno bile pogoĊene i sudije koje su sudile.

Haški tribunal trebamo gledati kao jedan vid prethodnice MeĊunarodnom kriviĉnom sudu, jer

se iskustva, kako pozitivna tako i negativna, koja su došla sa radom Haškog tribunala

direktno uticala na sadrţaj Rimskog statuta, koji je danas temelj meĊunaronog kriviĉnog

prava.

41

9. Literatura:

Petrović, Borislav i Dragan Jovašević, 2010. Sarajevo: Pravni fakultet Univerziteta u

Sarajevu, str. 17, 102, 103, 219.

Saţetak presude ţalbenog vijeća u sluĉaju Gotovine i Markaĉa, 16.09.2012.

Sudac Alphons Orie, sudac Uldis Ėinis, sutkinja Elisabeth Gwaunza, 15.05.2011.Presuda

pred raspravnim vijećem

Fatić, Aleksandar, 2002. Izvorni nauĉni rad, MeĊunarodni kriviĉni sud za bivšu Jugoslaviju u

savremenoj Diplomatiji

http://pescanik.net/2012/11/sta-je-pogresno-u-presudi-gotovini/Marko Milanović 24/11/2012

http://www.icty.org/sections/OMKSJ

http://www.icty.org/sid/42

http://www.icty.org/sections/OMKSJ/Tuilatvo

http://www.scribd.com/doc/54647283/SKRIPTA-MEDJUNARODNO-KRIVI%C4%8CNO-

PRAVO