Upravljanje opasnim medicinskim otpadom u svetu i u Srbiji

Upravljanje opasnim medicinskim otpadom u svetu i kod nas

Milica Đorđević 166/08Tehnički fakultet u Boru Univerzitet u Beogradu

Medicinski otpad

Medicinski otpad je otpad koji nastaje u toku pružanja zdravstvene zaštite, lečenja i naučno-istraživačkog rada. Glavni izvori ovog tipa otpada su bolnice, klinike, domovi zdravlja, dijagnostičke i istraživačke laboratorije, centri za obdukciju,hemodijalizu i transfuziju, starački domovi i mrtvačnice. Medicinski otpad takođe nastaje i manjim medicinskim jedinicama, kao što su ordinacije opšte prakse i stomatološke ordinacije, ordinacije kiropraktičara, ordinacije za akupunkturu, centrima za odvikavanje.

Medicinski otpad

Deo medicinskog otpada je sličan komunalnom otpadu i sastoji se od papira,kartonske ambalaže, stakla, ostatka hrane i drugih inertnih supstanci. Drugi deo se smatra opasnim otpadom i sadrži toksične, štetne, kancerogene i infektivnie materije.

Opasni medicinski otpad se klasifikuje, na osnovu svog svojstva i mesto proizvodnje i može biti:

• Patološki,

• Infektivni,

• Farmaceutski,

• Hemijski,

• Oštri predmeti,

• Sudovi pod pritiskom i

• Radioaktivni.

Patološki otpad se sastoji od tkiva, organa, delova tela, ljudskih fetusa i životinjskih leševa, ekskreta (ispljuvak, povraćeni sadržaj), kao i krvi i ostalih telesnih tečnosti.

Infektivni otpad sadrži infektivne agense dovoljnog stepena patogenosti (virulencije) i u dovoljnoj količini da izlaganje njima može dovesti do oboljenja. Ova kategorija uključuje kulture i infektivne agense koji potiču iz laboratorijskog rada, otpad iz hirurških sala i autopsija pacijenata sa infektivnim bolestima, otpad od inficiranih pacijenata iz karantina, otpad koji je bio u kontaktu sa inficiranim pacijentima koji su podvrgnuti hemodijalizi (na primer, oprema za dijalizu kao što su cevčice i filteri, papirnati ubrusi, ogrtači, kecelje, rukavice i laboratorijski mantili) i otpad koji je bio u kontaktu sa životinjama zaraženim infektivnim agensima ili obolelim od infektivnih bolesti.

Farmaceutski otpad uključuje farmaceutske proizvode, lekove i hemikalije vraćene iz upotrebe, odbačene, sa isteklim rokom trajanja ili kontaminirane, ili proizvode koji trebaju biti odbačeni jer više nisu potrebni.

Hemijski otpad obuhvata odbačene čvrste, tečne i gasopite hemikalije, na primer, od dijagnostičkog i eksperimentalnog rada, čišćenja, održavanja objekata i dezinfekcionih postupaka. Hemijski otpad može biti opasan ili inertan.

Oštri predmeti uključuju: igle, špriceve, skalpele, testere, sečiva, slomljeno staklo i bilo koji drugi pribor koji može uzrokovati posekotine ili ubode.

Sudovi (boce) pod pritiskom uključuju one koji služe za demonstraciju ili instrukcije, koji sadrže inertni gas i aerosole, koji mogu eksplodirati prilikom sagorevanja ili slučajnog probijanja.

Radioaktivni otpad uključuje čvrste materije, tečnosti i gasoviti otpad kontaminiran radionuklidima koji potiču od „in vitro“ analiza ljudskih kostura i tečnosti, pregleda ljudskih organa i lokalizacije tumora „in vivo“ i terapeutskih postupaka.

Predtretman medicinskog otpada

Razdvajanje i skladištenje medicinskog otpada

Otpad Spremište

Kategorija Opis Tip Boje i oznake Karakteristike

OpasniInfektivni otpad bez oštrih predmeta; neki

lekovi i hemijski otpad

Kontejner ili plastična vreća u držaču

ŽutaOsigurano protiv

curenja

Visoko opasniVisoko infektivni otpad bez oštrih

predmeta

Kontejner ili plastična vreća u držaču

Žuta sa oznakom VISOKO

INFEKTIVNO

Osigurano protiv curenja, pogodno za

autoklaviranje

Oštri predmeti Oštri predmetiKutija koja se može zapeatiti ili bure u kartonskoj kutiji

Žuta sa oznakom OŠTRI PREDMETI

Osigurano protiv probijanja i protiv

curenja

Oštri

Slično komunalnom otpadu, nije

kontaminiran opasnim materijalima

Plastična vreća ili kontejner

CrnaNema posebnih

zahteva

Razdvojeni otpad treba staviti u vreće za jednokratnu upotrebu zaštićene od vlage. Vreće treba da budu dovoljno čvrste da izdrže unutrašnje ili spoljašnje mehaničko. Obojene vreće ili kontejnere treba upotrebljavati za identifikaciju patološkog i infektivnog otpada i označiti ih odgovarajućim simbolima. Kontejneri se moraju zapečatiti pre transporta i moraju biti kompatibilni sa odabranim postupkom tretmana i odlaganja.

Minimalizacija i reciklaža medicinskog otpada

Značajna redukcija otpada stvorenog u zdravstvenim ustanovama i istraživačkim organizacijama može biti podstaknuta implementacijom određene politike i prakse, uključujući sledeće:

• Redukcija na izvoru: mere kao što su ograničenje nabavke radi naručivanja materijala koji ostavljaju manje opasnog otpada• Reciklabilni proizvodi: upotreba materijala koji mogu da se recikliraju na licu mesta ili na nekom drugom mestu• Dobra praksa upravljanja i kontrole: primenjena posebno na nabavku i upotrebu hemikalija i lekova• Razdvajanje otpada: pažljivo razdvajanje otpadnog materijala u različite kategorije pomaže kod minimizacije količina opasnog medicinskog otpada.

Insineracija

Insineracija je proces u kome se medicinski otpad sagoreva, proizvodeći gasove sagorevanja i nesagorivi ostatak (pepeo). Izlazni gasovi se posle tretmana vode direktno u uređaju za kontrolu zagađenja vazduha. Nesagorivi ostatak (pepeo) se uklanja iz insineratora i odlaže na deponiju, Insineratori značajno smanjuju zapreminu i masu čvrstog otpada i redukuju broj mikroorganizama u otpadu.

Metode tretmana opasnog medicinskog otpada


Hemijska dezinfekcija

Hemijska dezinfekcija, inkapsulacija i mlevenje: mikrobiološka deaktivacija hemijskim agensima se obično primenjuje kod tehnologija tretmana na licu mesta.

Kombinacija sistema hemijske dezinfekcije i inkapsulacije uključuje upotrebu specijalnih kontejenera za odlaganje oštrih predmeta koji uključuju suvi antimikrobiološki agens. Kada se kontejner napuni otpadom, dodaje se voda sa katalizatorom. Javlja se egzotermna reakcija koja proizvodi dovoljno toplote za deaktivaciju mikroorganizama i stvara polimer koji inkapsulira otpad unutar kontejnera.

Dezinfekcija parom

Dezinfekcija parom se zasniva na izlaganju usitnjenog infektivnog otpada pari na visokoj temperaturi i pritisku. Usitnjeni otpad se ubacuje u reakcionu posudu i uvodi se para pod pritiskom.

Autoklaviranje

Autoklaviranje parom se široko primenjuje za tretman medicinskog otpada. Ovaj proces koji kombinuje efekat toplote, povećanog pritiska i vlage za deaktivaciju mikroorganizama, upotrebljava se za sterilizaciju medicinskih instrumenata i tretman medicinskog otpada u laboratorijama i bolnicama već mnogo godina. Ovaj tretman je pogodan za sav medicinski otpad izuzev velikih ili prepoznatljivih delova tela, velike količine krvi, životinjskih leševa, radioaktivnog otpada i citotoksičnog otpada.


Ostale metode

Jonizujuće gama zračenje - Gama zračenje deaktivira mikroorganizme hidrolizom molekula vode unutar mikroorganizama, deaktivacijom organizama i sprečavanjem njihove reprodukcije.

Nejonizujuće zračenje radio talasima - Zračenje radio-talasima uključuje grejanje otpada do željene temperature, njegovim izlaganjem zračenju kratkim radio talasima visoke snage i niske frekvencije.

Inkapsulacija - Inkapsulacija se preporučuje kao najlakša tehnologija za pouzdano odlaganje oštrih predmeta. Oštri predmeti se sakupljaju u kontejnerima otpornim na probijanje i zaštićenim od procurivanja, kao što su kutije od polietilena visoke gustine ili metalna burad. Kada je kontejner pun do tri četvrtine, sipa se materijal kao što je cementni malter, bituminozni pesak, plastična pena ili glina, tako da se kontejner potpuno napuni.



Tretman medicinskog otpada je definisan kao bilo koji metod, tehnika ili proces projektovan da izmeni biološki karakter ili sastav medicinskog otpada u cilju smanjenja ili eliminacije mogućnosti prouzrokovanja bolesti. Pri razmatranju najpogodnijih metoda tretmana i odlaganja medicinskog otpada treba uzeti u obzir sve postojeće lokalne opcije. Osim toga, treba napraviti planove za hitne slučajeve.

Tehnologija 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Insineracija X X X X X X X X X

Autoklaviranje X X X X X X X

Hemijski tretman

X X X X X X X

Mikrotalasi X X X X X X X

Radiotalasi X X X X X X X

Gama zračenje X X X X X X X

Legenda:1 - Kulture infektivnih agenasa2 - Patološki otpad3 - Krv i produkti krvi4 - Korišćeni oštri instrumenti5 - Životinjski otpad6 - Otpad iz karantina7 - Neupotrebljeni oštri instrumenti8 - Radioaktivni otpad9 - Opasni i citotoksični otpad

Tajvan

Odlaganje medicinskog otpada postaje veliki problem u Tajvanu iz nekoliko razloga; veliki porast u količini medicinskog otpada usled sve većeg trenda korišćenja plastike i proizvoda za jednokratnu upotrebu, nastavak ekspanzije i izgradnje novih objekata, kao i opasnosti rukovanja i odlaganja infektivnog otpada.Gusta populacija Tajvana i ograničena površina zemljišta čine spaljivanje medicinskog otpada, za razliku od odlaganja na deponiju I zakopavanja, nužnost.

Godišnja proizvodnja otpada iznosi oko 77 015 tona, od kojih je 11 559 tona (15%) infektivni otpad. Prosečan dnevni izlaz opšteg otpada je 211.3 tona i infektivni otpad je bio 31,65 tona . Glavni metod tretmana otpada, insineracija smanjuje količinu za 90% i težinu za 80%. Insineracija je pogodana za tretman svih vrsta infektivnog otpada i Tajvanska vlada aktivno promoviše upotrebu insineratora.



Tanzanija

Tanzanija, kao i mnoge zemlje u razvoju se slabo ističe u pravilnom rukovanju i odlaganju opasnih otpada.

Metode upravljanja otpadom su : bacanje u otvorene jame, spaljivanje ili insineracija i zakopavanje. Mnogi spalionice koje se koriste su u osnovi proste i imaju mnoge projektantske i operativne probleme. Ovo dovodi do delimičnog spaljivanja otpada i na taj način predstavljaju rizik po zdravlje i prouzrokuju zagađenje vazduha. Takođe, u slučaju mehaničkih oštećenja i prestanka rada insineratora, obično ne postoji alternativa za tretman otpada osim bacanja u krugu bolnice ili paljenje i zakopavanje.

Španija

Mnoge evropske zemlje su donele zakone za klasifikaciju i tretman medicinskog otpada. U Španiji, iako još nije donet poseban nacionalni zakon kojim se reguliše upravljanje medicinskim,13 njenih regionalnih vlade su usvojile propise koji se odnose na medicinski otpad i garantuju zdravlje i zaštita životne sredine.

Regionalni zakon predlaže razne tehnologije tretmana medicinskog otpada, u zavisnosti od vrste otpada, pre nego što se konačno odloži na deponiju.

Najčešći predložen tretman je insineracija, uprkos problemima po životnu sredinu koji može uslediti zbog sastava medicinskog otpada

Neki regioni nude alternative insineraciji, kao što su autoklaviranje, sterilizaciju parom, i hemijsku neutralizaciju.



Japan

Upravljanje otpadom u Japanu se vrši u skladu sa zakonom o otpadu i javnom zdravlju.

Otpadni materijali koji nastaju u bolnicama i klinikama (medicinskim institucijama) se dele na infektivni i ne infektivni.

Količina infektivnog otpada je oko 20-25% od ukupnog otpada iz medicinskih institucija. Insineracija je metoda koja se preferira za tretman infektivnog otpada, jer smanjuje količinu i obim otpada koji će se transportovati na deponiju. Insineracija je najpopularniji metod za tretman medicinskog otpada u Japanu i zbog guste populacije i ograničene površine za deponiju.

Srbija

Ministarstvo zdravlja Republike Srbije tokom 2008. i 2009. godine uvelo je novi sistem upravljanja medicinskim otpadom u zdravstvenim ustanovama, kako bi poboljšalo kvalitet zdravstvenih usluga i kvalitet rada zdravstvenih ustanova u celini.

U ovoj, prvoj fazi implementacije novog sistema upravljanja medicinskim otpadom pažnja je usmerena uglavnom na potencijalno infektivni i infektivni medicinski otpad i njegovo zbrinjavanje, te je donacijom opreme od strane Evropske unije instaliran veći broj sistema za tretman infektivnog medicinskog otpada u zdravstvenim ustanovama širom Srbije.

Samo u određenom broju zdravstvenih ustanova u Srbiji se obavlja sterilizacija infektivnog medicinskog otpada, i to najčešće u autoklavima koji su vrlo stari, ali koji se redovno kontrolišu i održavaju. Ovakvu praksu imaju instituti i zavodi za javno zdravlje, kao i pojedine mikrobiološke laboratorije. Nakon sterilizacije, oštri predmeti se odlažu u obične kontejnere za komunalni otpad.


Zaključak!

Najbolju sliku o veličini problema i značaju pravilnog upravljanja medicinskim otpadom pružaju podaci SZO o obolenjima koja su vezana za ovu problematiku.

Procenjuje se da je 2000. godine u svetu zbog nesigurno odloženih igala i špriceva bilo 21 milion slučajeva infekcija Hepatitisom B, 2 miliona Hepatitisa C i 250 hiljada HIV infekcija.Osnovni cilj upravljanja medicinskim otpadom je uvođenje zdravstveno bezbednog i, sa aspekta zaštite životne sredine, prihvatljivog načina postupanja sa medicinskim otpadom.

Pored ovog, sekundarni ciljevi koji se postavljaju su:

• Uspostavljanje sistema upravljanja ovom vrstom otpada harmonizovanog sa praksom i regulativom EU;

• Smanjenje rizika od obolevanja profesionalno eksponiranih lica i opšte populacije

• Smanjenje zagađivanje životne sredine;

• Omogućavanje reciklaže pojedinih frakcija iz medicinskog otpada.

Hvala na pažnji!

Documents

Upravljanje opasnim medicinskim otpadom u svetu i u Srbiji