Ustavno Pravo Pitanja I dio-Apeiron

8/19/2019 Ustavno Pravo Pitanja I dio-Apeiron

1/47

USTAVNO PRAVO

1. Ustavno pravo kao grana ( pojam,predmet,naziv i mjesto u

pravnom sistemu !Predmet" U određivanju predmeta ustavnog prava imamo tri bitnashvatanja:

a) Prvo,#ire s$vatanje bilo je dominantno sve do polovine 20.-togvijeka,čak i danas egzistira,a podrazumijeva da predmet ustavnogprava obuhvata iri sadr!aj uključuju"i teoriju dr!ave,teorijuprava,upravno pravo i političke nauke.#vakvo stanovi te naročito jezastupala $ran%uska pravna kola čiji su osnivači bili &leksis

'okvil,(eon igi,a nastavili *oris iver!e,+or! irdo i drugi.'oshvatanje podr!avali su ugledni teoretičari u & u vropi.(eon igiu svom vi etomnom kapitalno djelu iz ustavnog prava obuhvatasamo područje izričitog ustavnog prava,kao grane pozitivnog pravaodnosne dr!ave,ve" i teoriju dr!ave i op tu teoriju prava. ljede"iovaj prava% neki ustavni teoretičari nazivu ud!benika /Ustavnopravo dodali su i termin / političke institu%ije .

b) %rugo,u&e s$vatanje ,okuplja veliki broj teoretičara među kojima seističu 1elzen, elinek,3i inksi i dr.#vo shvatanje predmeta ustavnog

prava je normativno i dogamtski pravno,po to ustavno pravo svodiisključivo na pravne propise koji reguli u ustavnu materiju,koji su uosnovi sam ustav odnosne dr!ave.'akvo shvatanje ustavnog pravasuvi e strogo dogmatizuje i pozitivno-pravnu granu,a izostavljaveliko područje dru tvenih i političkih odnosa koji su nesumljivo dioustava u materijalnom smislu.

%) Tre'e,umjereno ( srednje s$vatanje, te!i ka pronala!enjunajboljeg rje enja predmeta ustavnog prava.#vo shvatanje odba%ujeneke elemente iz prvog i drugog shvatanja.4z prvog 5 ireg)shvatanja odstranjuje se irina koja se prote!e na neke druge naučnedis%ipline i smanjuje prenagla eno so%iolo ko i politikolo koshvatanje koje udaljava ustavno pravo od prave su tine.U drugom5 u!em) shvatanju nastoji se izbje"i svođenje ustavnog prava naisključivo normativnopravnu sadr!inu ustava.'re"e shvatanje dajenajprihvatljiviji sadr!aj ustavnog prava,stavljaju"i na prvo mjestonjegovu ustavnopravnu su tinu,obuhva"enu ustavnim normama,azatim obuhvata i dru tvene i političke odnose koji su proizveliodgovaraju"e norme,kao i dru tvene sulove u kojima se oneostvaruju.


2/47

umiraju"i sva tri shvatanja,sasvim je opravdano i naučno ispravnoprihvatiti tre"e shvatanje koje neusmnjivo potpunije odra!avapredmetustavnog prava u %jelini.

Pojam :

Ustavno pravo je osnovna grana prava koja obuhvata pravna pravila odr!avnom,dru tvenom ,političkom i ukupnom pravnom redu dr!ave.

6avedena de7ni%ija obuhvata sljede"e elemente:

a) a je ustavno pravo osnovna grana prava,tj.norme te grane prava surukovode"e,one su osnovno tkivo pravnog sistema svake dr!ave

b) a ustavno pravo obuhvata pravna pravila o dr!avnom uređenjui%jelokupnomspletu odnosa u dr!avi

%) a ustavno pravo obuhvata pravila o dru tvenopolitičkom uređenju.Naziv :

6aziv / ustavno pravo upotrebljava se tek od 89.vijeka. aglasnosti onazivu nema ni dan danas, a nije je moglo ni biti iz razloga:

a) ;rvo,različite kon%ep%ije određivanja predmeta i sadr!aja ustavnogprava opredjeljuju i naziv za ove naučne dis%ipline

b) rugo,različita shvatanja su shvatanja mjesta i uloge ustava kaoosnove ustavnog prava

%) 're"e,različiti su dru tveni uslovi.#d davnih vremena do danas mo!e se pratiti evolu%ija naziva za naučnudis%iplinu kojom se bavi ustavno pravo.U teoriji i praksi javlja se urazličitim vremenskim periodima:8) grčki statuti, 2)rimske konstitu%ije,

)srednjovjekovne povelje,


3/47

koji govori o istoriji atinske dr!ave i ustava, i drugi,normativni dio,ukome se utvrđuju osnove uređenja dr!ave.

2. Rimske konstitu+ije" ;ostoje < glavne rimske konstitu%ije: edi+ta 5op teobavezuju"i,naređuju"i,najvi i propisi,među kojima su aktiustavnog karaktera-najvi i zakoni), de+reta 5rje enja imperatorskogsuda-institu%ije nalik na ustavni sud), res+ripta 5 rang rje enjadr!avnih organa), mandata ( razna upustva).U okviru prve dvijekonstitu%ije 5edi%ta i de%reta) su odredbe ustavnog karaktera.#ne suobuhva"ene ustinijanovim %ode?om.

. Srednjovjekovne ve ike pove je (magna +$arta " prvi sutavniakt u svijetu je 3elika povelja slobode 5*agna %harta libertatum)donesena u ngleskoj 828=.godine,za vrijeme kralja ovana bez

zemlje. truktura povelje jasno ukazuje da je to akt ustavnogkaraktera.*agna karta i slični srednjovjekovni akti toga ranganesumljivo su uvod u moderniju ustavnost uspostavljenu ugrađanskom dru tvu.U savremenom preiodu povelje imaju visokrang,posebno u politi%i i međunarodnom pravu.takav je slučaj s;oveljomUjedinjenih na%ija iz 8@. Ustavno pravo i po iti)ke institu+ije" ;ravni stručnja%i ističu da

ustavno pravo nije isključivo normativno-dogmatsko područje,ve" ipolitičko,odnosno da ustavno pravo čine norme ustava i političke


4/47

institu%ije.4skusni ivode"i stručnjak za ustavno pravo pro$. ovanCorđevi" prihvata da ustavno pravo nije samo ravno ve" i političkopodručje, ali da to ne treba da utiče na mjenjanje naziva.

4me-naziv treba da označi su tinu i sadr!aj ustava.navedenih estnaziva mogu se posmatrati kao tri istorijska 5 grčki statuti,rimskekonstitu%ije,srednjovjekovne velike povelje), tri savremena 5 dr!avnopravo,ustavno pravo, ustavno pravo i političke institu%ije).

-jesto u pravnom sistemu :

Unutar svakog pravnog sistema postoje dva osnovna elementa:

a) 6i!i5u!i) koji senaziva pravni institut.#n je skup svih pravnih normikojima se reguli e jedan dru tveni odnos.

5 brak,zapo ljavanje,so%ijalna za tita)b) 3i i 5 iri) koji se naziva pravna grana.'o su pravne norme kojima sereguli e ira oblast na jednoobrazan način 5 za tita dje%e,izdr!avanjeroditelja i sl).

Ustavno pravo kao grana prava zauzima najvi i rang u hijerarhiji normisvakog pravnog sistema i predstavlja osnovu prava svake dr!ave.'ajnajvi i rang ogleda se u tome da je ustavno pravo osnova za sve drugegrane prava,naročito za krivično,upravno,radno i privredno pravo.Ustavnenorme su rukovode"e norme, to znači da su najjače pravne snage pazakonodava% ne smije donijeti propis koji je suprotan ustavnim normama,aizvr na vlast ne smije donijeti konkretan akt koji je u suprotnosti saustavnim normama.

Ustavne norme se prote!u na %ijeli pravni sistem,ali pri tome jasnoizdvajaju pojedine grane prava koje samostalno reguli u svoje područje.#staje,međutim,područje koje čini spe%i7kum ili kru%ijalni sadr!aj ustavnogprava,a odnosi se na:

a) 6orme kojima se reguli e organiza%ija dr!avne vlastib) 6orme koje reguli u osnovna prava i du!nosti građana%) 6orme kojima se reguli u osnovni dru tveno-ekonomski odnosi.

Odnos pravni$ dis+ip ina i ustavnog prava"

8. Upravno pravo je veoma blisko ustavnom pravu .Upravno pravoproučava organiza%iju i $unk%ionisanje izvr nih dr!avnih organa injihov odnos prema zakonodav%u,te njihovu kontrolu iodgovornost. ok, ustavno pravo ostaje na nivou rukovodnih normidr!avnog i pravnog sistema zemlje.

2. Teorija prava i ustavno pravo su čvrsto povezani,tim prije to jeteorija prava nastala kad i dr!ava,a ustavno pravo je vezano za


5/47

dr!avu.teorija prava izučava pravne norme kao posebnu kategorijudru tvenih normi,a ustav i ustavno pravo utvrđuju i imaju normenajjače pravne snage.

. avno pravo ,uključuju"i unutra nje i međunarodno,vrlo je bliskoustavnom pravu.Ustavno pravo ima bitnu ulogu u domenuunura njeg javnog prava.


6/47

naziv za puteve,načine i postupke koji vode do ostvarivanja zadanog %ilja je metoda. Diječ metoda 5latinski:methodus)koristi se dugo.&ristotel ju jekoristio da označi naučno istra!ivanje,;ol Dajol pod metodompodrazumijeva saznajni put do različitih aspekata o istoj stvari, ekart

označava metodu kao utvrđena pravila kojih se treba dr!ati da bi se doslodo naučne istine.

*etode za proučavanje ustavnog prava su: dijalektičko-materijalistička,analizasadr!aja,deduktivna,induktivna,komparativna,istorijska,so%iolo ka,idogmatsko-normativna.

-etode :

8. %ija ekti)ko*materija isti)ka : kao generalna i osnovna,čini osnovuizučavanja ustavnog prava.4zučavanje se odvija u krugu materijalnigčinjeni%a i u okviru poznate trijade:teza,antiteza i sinteza.#vametoda je u osnovi primjena dijalektike,bez primjene ove metodeustavno pravo bi se posmatralo statički i dogmatski, to bi dalo krivusliku konkretnog dr!avnog i dru tvenog sistema.

2. Ana iza sadr&aja je jedna od vrlo starih metoda koja je uskopovezana sa sintezom.#ne,analiza i sinteza u osnovi daju %jelovitpogled na problem,temu i sl. U ustavnom pravu je značajna ovametoda,pogotovo kada se rekonstui u minuli ustavni sistemi na bazi

dokumenata,kada u različitim uslovima polazimo od %ijeline5 analizom) ili detalja 5 sintezom).. %eduktivna metoda počiva na prethodnim dvjema 5 dijalektičkoj i

analitičkoj . 'om meotodom u ustavnom pravu zaključujemo naosnovu %jeline vi e elemenata.


7/47

ustavnih načela. rugo,dijahrono,kada se načelno upoređuju dvarazličita ustavnauređenja po vremenu i sadr!aju.

E. So+io o#ka metoda ,njome se istra!uju dru tveni sistemi idru tvene pojave,bez čega sene mo!e zamisliti pravna nauka.

9. %ogmatsko*normativna metoda osnovna metoda u pravu pomnogim teoretičarima. ogmatska metoda je pravno-logička i kre"e seu okviru pravnih normi i odvaja pravo od politike,dru tvenihkretanja i sl. #va metoda !eli da izoluje pravo i prika!e ga kaodogmu.;rema ovoj metodi,autoritet vlasti se uklapa u autoritet pravai zato insistira na načelu zakonitosti i na načelu istine autoriteta.Uzdogmatsku metodu ve!e se i normativna,po to se njome ne utvrđujesamo sadr!aj prava ve" i kako ono $unk%ionira.

Te$nike"

1. ntervju je vid instrumenta i postupka,a koristi se u istra!ivanjuustvnog prava,njega ne mo!e voditi bilo ko i bilo kada,vrlo često suto bitna ustavna pitanja.

2. Test je va!an instrument pomo"u kojeg dobijamo podatkeobavje tenosti,ili znanju popula%ije o nekim pitanjima npr. 4zustavnog prava ili ustava..

. Anketa utvrđuje mi ljenje,stavove ve"e grupe ljudi o nekompitanju.

2. zvori ustavnog prava !.8. 4zvori ustavnog prava u 3elikoj ritaniji

ritanski izvori ustavnog prava su raznovrsni i mogu se svrstati u dvijegrupe: 8. ;ravni 5 pisani) izvori-koji obuhvataju odluke ;arlamenta i sudskeodluke, i 2. 6epravni 5nepisani) izvori koji obuhvataju konven%ije i običaje.

8. Pravni ( pisani izvori u osnovu su pisani izvori i oni predstavljajuosnovu izvora ustavnog prava. vrstavaju se u dvije grupe:

Od uke Par amenta su izvor ustavnog prava,a dono ene su tokomvi e vijekova.'o su najče "e zakoni i drugi akti koje je donosio;arlament. ono enje takvih zakona vr i se po redovnoj pro%eduri pase mogu relativno lako mijenjati raniji ustavni zakoni i donositinovi.6eke odluke ;arlamenta ostaju trajni izvor ustavnog prava kao

to su *agna Harta,;eti%ija o pravima,Fakon i nepovredivnostičovječje ličnosti,&kt o nasljeđivanju,Fakon i parlamentu i dr.Sudske od uke su u 3elikoj ritaniji izvor ustavnog prava. obziromda 3 nema pisani ustav niti ustavni sud i da stoga postoje ustavnepraznine,u tim slučajevima sudovi donose odluke.

2. Nepravi ni ( nepisani izvori : se svrstavaju u dvije grupe:


8/47

Ustavne konven+ije, koje su nepisane i nepravne norme kojeuspje no zamjenjuju pravna pravila i tako reguli u brojna pitanjaustavnog sistema.1onven%ije su akti koji imaju političku podr ku,kaoi podr ku ireg kruga građana i institu%ija.3eliki broj konven%ija

vezan je za tri osnovne poluge političkog sistema 3elike ritanije:1runu,;arlament i 3ladu. 6pr: konven%ija prema kojoj kralji%a dajesaglasnost na zakone ali nema pravo veta,konven%ija da separlament mora sastati najmanje jedanput godi nje,konven%ija dakralji%a ne prisustvuje sjedni%ama 3lade,konven%ija prema kojojkralji%a mora imenovati predsjednika vlade iz reda pobjedničkepartije na izborima i sl. 1onven%ije nisu pravne norme,pa nisu ni dioustavnog prava,alu su ustavna materija u materijalnom smislu,pa suzato izvor ustavnog prava.Ustavni o3i)aji su vrlo slični ustavnim konven%ijama ali se razlikujupo svom nastanku u irini.#bičaji su dru tvena pravila pona anjanastala dugim vr enjem nekih radnji i to mahom u narodu.'rebarazlikovati pravne običaje i običajno pravo.;ravni običaji su ako jezakon prihvatio običaj i dao mu pravni karakter ,dok je običano pravosamostalno,bez za tite zakona i kao takvo je samostalni izvor prava.

.2. 4zvori ustavnog prava u &

Dazlike između američkog i britanskog pravno područja je u tome to &imaju kodi7kovan ustav 5 ustav u $ormalnom smislu),a ritanija ganema.&merički izvori ustavnog prava svode se samo na pisane i pravneizvore ,mogu se svrstati u < grupe: Ustav & ,Ustavni amandmani,ustavidr!ava-člani%a $edera%ije i sudske odluke.

Ustav SA% je osnovni izvor ustavnog prava ,iako je star koliko i američka$edera%ija 5 donesen je 8E9E.godine).'aj ustav je jedan od najkra"ih ustavana svijetu jer ima samo sedam članova.Delativna kratko"a nije umanjilanjegovu sveobuhvatnost,njime su obuhva"ene sve bitne odredni%e.

Ustavni amandmani na Ustav & su izvor ustavnog prava.Ustav &ima relativno strog revizioni postupak pa su vr ene svega četiri izmjenetehnikom ustavnih amandmana.;rve izmjene su se odnosile na utvrđivanjeodređenih prava i sloboda građana,druge izmjene i dopune su se odnosilena prava %rna%a, tre"e izmjene i dopune odnosile su se na du!inu mandatapredsjednika & ,i četvrte na biračko pravo.

Ustavi dr&ava*) ani+aameri)ke 4edera+ije izvori su ustavnogprava. & imaju =0 člani%a a svaka od njih ima svoj ustav koji donosinjeno zakonodavno tijelo.


9/47

Sudske od uke 3rhovnog suda & i $ederalnih dr!ava su izvor ustavnogprava.3rhovni sud svake člani%e tumači i donosi odluke ustavnogkaraktera te dr!ave,a 3rhovni sud & je nadle!an za sva ustavna pitanjasavezne dr!ave i odnosa savezne dr!ave i dr!ava člani%a.4ako su odluke

navedenih sudova pojedinačne,one su izvor ustavnog prava jer se njimapi e ustav.

. . 4zvori ustavnog prava u Bran%uskoj

;ravni sistem Bran%uske pripada tzv.evrokontinentalnom,čija je osnovnakarakteristika prihvatanje i priznavanje samo pisani izvora prava, to znači iustavnog prava. udske odluke iako su pisani izvor ne priznaju se kao izvoriustavnog prava, kao ni običaji.Bran%uski sistem se bitno razlikuje odbritanskog i američkog.U Bran%uskoj su izvori ustavnog prava svrstani u grupe: ustav sa amandmanima,organski zakoni i zakoni doneseni nare$erendumu.

Ustav je primarni izvor ustavnog prava.Bran%uska je zemlja sa bogatomustavnom tradi%ijom i naslovom prve zemlje U vropi koja je donijelaustav.U posljednja dva vijeka u Bran%uskoj je doneseno 8> ustava.1ontroluustavnosti vr i Ustavni savjet na dva načina: preventivnom kontrolomzakona prije njegovog stupanja na snagu i naknadnom kontrolom zakona

koji je na snazi.Organski zakoni su izvori ustavnog prava u Bran%uskoj.;od organskimzakonima podrazumijevaju se svi zakoni koji se donose po slo!enijojpro%eduri od ostalih,običnih zakona.

5akoni usvojeni na re4erendumu predstavljaju izvor ustavnogprava.Bran%uska je jedna od rijetkih zemalja u kojoj su ovakva vrsta zakonaizvor ustavnog prava.

.


10/47

ugoslavije,Ustav D ,Ustav Depublike rbije,Ustav Depublike Hrne Gore, idrugi ustavi.

Ustavni zakoni javljaju se u dva vida,i to ustavni zakonni koji imaju ulogui značaj ustava i amandmana, i ustavni zakoni za sprovođenje ustava kojise donose nakon svakog usvojenog novog ustava ili ustavnih amandmana.

Ustavni amandmani kao izvor ustavnog prava javljaju se pri put8@>E.godine kada je usvojena prva grupa amandmana na Ustav iz8@> .godine,druga grupa amandmana donesena je 8@>9, i tre"a [email protected]. 6a ustav D Ia usvojeni su amandmani 82 puta->= amandmana.

Ustavne od uke su izvor ustavnog prava ali su ti izvori veomarijetki.'akve odluke su usvoje na drugom zasjedanju &36# -a 8@< .godine ina tre"em zasjedanju 8@


11/47

naziva ustav, i tre"e treba posmatrati nastanak savremenih pisanihustava.

a Ustavna meterija prvo nepisana a zatim i pisana,stara je koliko idr!ava.;rve odluke rodovskog i plemenskog starje ine,odnosnopater$amiliasa, izdate usmeno a zatim zadr!ane dugo u upotrebiimale su značaj ustavne materije.1asnije se javljaju i pisani akti kojiimaju istu tu va!nost.;ojava ustava &tine i parte sna!na je potvrdao postojanju ustavne materije i prije 2 hiljade godine od pojaveprvog modernog pisanog ustava.

3 7vo u+ija naziva ustava je vrlo duga i datira jo iz antičkogdoba.6ajstariji akt sa nazivom ustav je &tinski ustav.;oznati rimski7lozo$ Hi%eron u prvom stolje"u prije nove ere prvi je izrekao iupotrijebio riječ ustav.

+ Prvi moderni pisani ustavi nastali su u drugojoj polovini89.vijeka.4zlaskom mlade bur!oazije na istorijsku s%enu postajuaktuelna pisana pravila koja se javljaju u $ormi jedinostvenogustavnog akta.

PO A- :

;itanjem de7nisanja ustava bavi se nauka ustavnog prava.U okvirurazličitih shvatanja i teorija o su tini i dru tvenoj ulozi ustava mogu"e jeutvrditi de7ni%iju ustava.'o utvrđivanje ide dosta sporo i sa te ko"ama

tako da jos nemam jednoobraznu i op teprihva"enu de7ni%iju ustava,ve" su u opti%aju: materijalno-pravna,$ormalno-pravna,pravno-politička,pravno-so%iolo ka.Unutar svake od < mogu"nosti de7nisanjapostoje i varija%ije koje zavise od $avorizovanja elemenata u de7ni%iji.

a -aterija no*pravni pojam ustava" vezan je za sadr!aj pravila kojima je uređena dr!avna vlast i omogu"eno njeno $unk%ionisanje ikontrola.;od pojmom ustava u materijalnom smislu podrazumijevamosadr!aj koji obuhvata dru tveno-ekonomske i svojinske odnose,političkouređenje,organiza%iju dr!avne vlasti,$unk%ionisanje dr!avnihorgana,njihov međusobni odnos i odnos prema drugim organima,prava islobode građana i kontrolu javne vlasti.*aterijalni pojam ustaa svodi sena sadr!inu,nije bitno gdje se nalazi ustavna materija,da li je ona pisanaili nepisana, i sl.

3 8orma no*pravni pojam ustava" #vdje se ustav posmatra sanjegovog $ormalnog stanovi ta ističu"i u prvom redu načindono enja,postupak revizije,koji ga organ donosi,da ima najjaču pravnusnagu,te da je to pisani akt.4z toga proizilazi da se ustav u $ormalnomsmislu mo!e de7nisati kao pravni akt sa najve"om pravnom

snagom,donesen od posebnog organa i po posebnom postupku.


12/47

+ Pravno*po iti)ki pojam ustava" određuje se po njegovom stvarnomuti%aju na politički !ivot u dr!avi.;olitička dimenzija ustava ogleda se uuspostavljanju određenog tipa javne vlasti i političkih prava i sloboda,alii u ograničavanju i kontroli te vlasti.

d Pravno*so+io o#ki pojam ustava" so%iolo ki aspekt ustava obuhvatadimenziju odnosa- odnos dru tva i čovjeka,odnos čovjeka i pojedinih$aktora dru tva,odnos čovjeka i čovjeka,te uzroke tih odnosa.

9. :itna svojstva ustava!

itna svojstva ustava su :

8) Ustav je odraz postoje'eg tipa dru#tva - na dru tvenoj s%eni sestalno nalaze dva tipa dru tva: onaj koji je dominantan i onaj koji teknastaje. vaka dr!ava pripada jednom tipu dru tva koji se nalazi napolitičkoj i istorijskoj pozorni%i,pa ustav dr!ave mora odra!avatikru%ijalne elemente tog tipa dru tva.

2) Ustav je akt dr&ave - to njegovo svojstvo ne treba posebnodokazivati jer ustav ne mo!e donijeti ni jedna druga organiza%ija iliinstitu%ija osim dr!ave.Ustav mogu imati samostalne i suverenedr!ave,a sve ostalo je surogat.

) Ustav je najvi#i op#ti pravni akt - svojstvo ustava kao najvi egop teg pravnog akta obavezuje zakonodav%e i sve ostale koji imajupravo dono enja op tih akata i da ti akti moraju biti u skladu sustavom,te nala!e svima da se moraju pridr!avati ustava.


13/47

E) Ustav je akt sta3i iza+ije i ograni)enja v asti - vi ustavi iustavni akti imaju dva osnovna zadatka.;rvi je da se ustavom učvrstiporedak-uređenje koji odgovara nosio%ima političke vlasti,koji su onive" uspostavili ili uspostavljaju.'om svojom $unk%ijom ustav

stabilizuje postoje"e stanje 5 status Juo) i omogu"uje ostvarivanjeprograma uređenja i razvoja zemlje. rugi zadatak je u $unk%ijigrađana i svih onih koji !ele ograničenje vlasti i ostavrenje svojiprava i sloboda.

9) Ustav je akt statike i akt dinamike* Ustav je statičan utoliko toutvrđuje neka pravila koja su aktuelna i btina u času njegovogdono enja a koja ako ustav potraje du!e,postajuprevaziđena. inamika ustava ogleda se u njegovoj Keksibilnosti iprogramskom karakteru. 5 ustav BD iz 8@E


14/47

bilo kojeg organa.1ao i kod dono enja,ustav se mijenja kroznajmanje tri iste $aze,a mo!e ih biti i znatno vi e.

;. %ono#enje i promjene ustava !1. NU


15/47

revolu%ionarnih previranja i nakon sazrijevanja dru tva za neko novostanje i nove odnose u dr!avi.

.2. ono enje ustava u dr!ava koje su imale ustav: #vo je najče "asitua%ija.*eđu dr!ave koje če "e donose ustav ubraja se DepublikaBran%uska,koja je u zadnjih 200godina promijenila 8> ustava.4

ugoslavija je spadala u red zemalja u kojima se brzo mijenjaustav. & 4 Lvi%arska spadaju u zemlje u kojima se rijetko mijenjajuustavi.Dazlozi za dono enje novog ustava su različiti,neke norme suprevaziđene te ih treba mijenjati da bi se i dalje ostvarivala dinamikadr!avne zajedni%e i smanjio raskorak između stvarnog i normativnog.

. . ono enje ustava u novo$ormiranim dr!avama: ima niz spe%i7čnostizavisno u kom se momentu donosi ustav,čiji se ustav uzima zauzor,koji organ donosi ustav i sl.;ostoji nepisano pravilo da dr!avekoje se tek $ormiraju ne !ure sa dono enjem ustava dok se ne stvorebarem obrisi nove dr!ave.

6. PRO >A=7N 7 USTAVA

1ada prijedlog ustava usvoji najvi i ustavotvorni organ a predhodno gaprihvate sva tijela koja su previđena da učestvuju u dono enjeustava,tada se pristupa progla enju ustava.;rogla enje ustava vr iustavom predviđen organ,a to je ustavotvorna ili redovna skup tina.U

ugoslaviji progla enje ustava vr ilo je avezno vije"e.

9. 5RA%A STRU/TURA USTAVA

Ustav se pi e po strogo utvrđenoj nomotehni%i. o danas su poznate dvijekole izrade ustava: anglosaksonska 5američka) i evrokontinetalna

5evropska).

&merička nomotehnička kola izrade ustava je malo spe%i7čna,maloprimjenjena,i ogleda se u tome da je ustavni tekst kratak i napisanesejski.'akav je američki ustav sa E članova ili Ustav iA sa 82 članova.

vropska tehnika izrade ustava je strogo $ormalnopravna.6ju je prihvatila

ve"ina zemalja svijeta jer predstavlja vrhunsku pravnu tehniku.Ustavnenorme su kratke i jasne,dovoljno op te i sveobuhvatne.56jemačka,&ustrija.. )

koro kod svih ustava strukturu čine dva dijela: preambula i normativnidio. amo mali broj ustava imaju po tri dijela 5preambulu,uvodna načela inormativni dio) ili je sav ustav samo normativni dio.

;reambula je uvodni,početni dio ustava u irem smislu,uvod u normativnidio ustava.tekst preambule je kratak i sadr!i neke

idejne,istorijske,kultusne,%iviliza%ijske osnove na kojima se temeljiustav.U preambuli se podsje"a i naslanja na pozitivnu pro lost,označava


16/47

sada njost i projektuje budu"nost.4zrazito kratke preambule imajuamerički i vaj%arski ustavi.

6ormativni dio ustava je ustavna materija.#vaj dio ustava je različitedu!ine od E članova 5Ustav & ) do


17/47

republikanski oblik vladavine,dok se svi ostali dijelovi mogumijenjati.

) Privremena za3rana promjene ustava : Grčki Ustav [email protected] predviđao je privremenu zabranu promjena svihdijelova ustava 5 na pet godina ).

/ asi ka+ija kome priprada pravo da vr#i reviziju ustava"

1. Redovna zakonodavna skup#tina je naj)e#'e ov a#'eni organza sprovoBenje revizije ustava" va!no je da revizino postupakobuhvati: ko ima pravo na pokretanje in%ijative za promjenu ustava,koga treba konsultovati- tra!iti mi ljenje ili saglasnost u tokupostupka,i kakva je potrebna ve"ina u skup tini da bi se prihvatilarevizija.

0. Pose3no iza3rana ustavotvorna skup#tina" #vaj način usvajanja je uobičajen kada se donose novi ustavi.

2. Usvajanje ustava putem re4erenduma" je rjeđi način promjeneustava. #vako donosen ustav se smatra narodnim jer je veomademokratičan.Fakonodavno tijelo utvrdi prijedlog ustava a građani gausvajaju ili odbijaju.

6. =e4 dr&ave donosi akt o ukidanju i i dono#enju ustava" to sumahom tzv. #ktroisani ustavi 5 Ustav 1raljevine ugoslavije iz8@ 8.godine).

R7V 5 A USTAVA R7PU:> /7 SRPS/7

Ustav republike rpske je predvidio slo!en vi e$azni postupakpromjene.#vla "eni predlagač promjene ustava su predsjenikDepublike,3lada i najmanje 0 narodnih poslanika.# prijedlogu da sepristupi promjeni ustava odlučuje 6arodna skup tina ve"inom glasova odukupnog broja narodnih poslanika.;ripremu na%rta vr i 1omisija zaustavna pitanja,a zatim na%rt promjena utvrđuje 6arodna skup tina.Fatimse na%rt promjena upu"uje na javnu raspravu.;o zavr etku javnerasprave,1omisija za ustavna pitanja sređuje primjedbe i sugestije sa

javne rasprave i $ormuli e prijedlog akta o promjeni Ustava.6arodnaskup tina usvaja prijelog promjena dvotre"inskom ve"inom.&kt opromjeni ustava progla ava 6arodna skup tina.&ko 6arodna skup tinaodbije-ne usvoji-predlo!ene amandmane tada se ne mo!e o istom pitanjurazmatrati i odlučivati u 6arodnoj skup tini naredna tri mjese%a.

R7V 5 A USTAVA 87%7RAC 7 :OSN7 @7RC7 OV N7


18/47

Ustav BbiA utvrđuje revizioni postupak koji se obavlja amandmanskomtehnikom.&mandmane na ustav mo!e predlagati predsjenik Bedera%ije usaglasnosti s podprijedsjenikom,3lada $edera%ije,ve"ina poslanika;redstavničkog doma i ve"ina bo njačkih i hrvatskih delegata u omu

naroda. omovi parlamenta mogu razmatrati prijedlog amandmanaposlije 2sedmi%e od njegovog podno enja.U tre"oj $azi ;arlament usvajaprijedlog amandmana na odvojenim sjedni%ama oba doma,i to u omunaroda običnom ve"inom i u ;redstavničkom domu dvotre"inskomve"inom.Utvrđeno je da se revizijom ne mogu ukinuti ili umanjitizagarantovana prava i slobode.

R7V 5 A USTAVA :OSN7 @7RC7 OV N7

Ustav iA utvrdio je mogu"nost promjene Ustava i to amandmanskim

putem.&mandmane na Ustav donosi parlamentarna skup tina nazajedničkoj sjedni%i oba doma dvotre"inskom ve"inom,uključuju"idvotre"insku ve"inu prisutnih i onih koji glasaju u ;redstavničkomdomu.Ustav nije propisao ko pokre"e in%ijativu za promjenu ustava.

D. / asi ka+ija ustava !

PR -ARNA />AS 8 /AC A

3rste ustava po primarnoj klasi7ka%iji su:8. Oktroisani ustavi i i pove je - u svijetu postoje brojni ustavi ove

vrste.#ktroisani ustav je u osnovi jednostrani akt e$a dr!ave.#n takavustav donosi dobrovoljno pa se označava kao akt milosti monarha- e$adr!ave kao njegov poklon narodu.'ako darovani ustavi nazivaju se ipovelje.4ako u opsu oktroisanog ustava stoji da je to dobrovoljno aktmonarha,stvarnije je da je to iznuđeni akt jer malo je apsolutnihvladara koji bi to učinili da ga nisu na to primorale određeneokolnosti.;ostoje dva shvatanja o tome ko mijenjatakav ustav i po kompostupku.;rvo shvatanje je da se mijenja jednostarnim aktommonarha jer je tako i donijet.;rema drugom shvatanju,voljommonarha,pomo"u oktroisanog ustava $ormiran je parlament,koji upraksi dijeli vlast to znači da u promjeni ustava treba da učestvuje iparlament i monarh.

2. Ustavni pakt i i kompromisni ustav - Ustavni paktovi nastaju kaorezultat saglasnosti monarha i parlamenta.*onarh u ovim uslovima nemo!e sam donijeti ustav ve" mora imati potpunu saglasnost saparlamentom.Ustav donosen kao rezultat pakta između monarha i

parlamenta zove se kompromisni ustav.#vi ustavi se svrstavaju umeke ustave jer nije komplikovan.# promjeni ovog ustava učestvuje


19/47

monarh i parlament a nekada mo!e do"i do toga da se revizija prote!ei na narod 5 preko redovne skup tine ili ustavotvorne skup tine).

. Narodni i i demokratski ustavi* U ovu grupu spadaju svi ustavi koje je donio narod kao svoj jednostrani akt na bilo koji način.#vi ustavi sedonose u dr!ava republikanskog uređenja gdje narod bira e$adr!ave.;ostoje dva načina dono enja narodnih ustava.;rvi je da ganarod donosi neposredno re$erendumom ili na sličan način gdje senarod izja njava,a drugi način je da ustav donosi posebno za toizabrana skup tina koja se naziva ustavotvorna skup tina ilikonstituanta.Fa narodni ustav je bitno da se njime de7ni e načelonarodne suverenosti.

S7/UN%ARNA />AS 8 /AC A

ve ustave prema sekundarnoj klasi7ka%iji svrstavamo u grupe:$ormalnopravna podjela,so%iolo ko-pravna,političko-pravna podjela.

1 8orma nopravna podje a obuhvata < grupe sa po dva para ustava:a Nepisani i pisani ustavi : za ovu teoriju je bitno da li su ustavne

norme napisane u bilo kojoj $ormi,ne bavi se su tinom ustava.Nepisani ustavi su običajni ustavi čije su norme nastajale dugimnizom godina. Pisani ustavi su op teprihva"eni i nepobitno supravi ustavi.#ni mogu biti $ormulisani u jednom pisanom aktu ili uvi e njih.

3 /ruti i meki ustavi" 1rutost ustava mjeri se po tome kojim sepostupkom donosi ili mijenja. /ruti ustavi su oni koji se donose ilimijenjaju po posebnom postupku i u pravilu slo!enijem nego to jepostupak za dono enje zakona. -eki ustavi su oni koji se donoseili mijenjaju po istom postupku i od istih organa kao i zakoni, bezposebnog postupka,takvih ustava je malo.

+ /odi kovani i nekodi kovani ustavi" /odi kovani ustav sesastoji od jednog jedinstvenog akta.1odi7kovani ustav je onaj koji jeintegralno,istovremeno donosen i koji obuhvata korpus normi koječine %jelovit ustav. Nekodi kovani ustavi se sastoje iz dva ili vi eustavnih akata koji su doneseni odvojeno i u različito vrijeme.#nitako odvojeni čine %jelinu te skupa sačinjavaju %jelovit ustav.

d /ratki i dugi ustavi" Ustave mo!emo podijeliti na kratke,duge isrednje duge ustave.1ratki su ustavi koji imaju do 800članova,srednje dugi su od 800 do 200 članova, a dugi ustavi imajupreko 200 članova. /ratki ustavi se po pravilu donose uautokratskim re!imima,ali ima i izuzetaka. %ugi ustavi sudetaljistički,epski i postoje dva raz oga zbog kojih se oni donose:prvi razlog je te!nja vladaju"e klase da razvija demokratski sistem

novog tipa pa ustavnim normama !eli to pre%iznije i detaljnije dautvrdi i razradi model dru tveno-političkog sistema 5 Ustav BD


20/47

8@E


21/47

u klasičnom smislu,ve" slično podjeli vlasti na zakonodavnu,sudskui izvr nu.

3 8edera ni i unitarni ustavi" 6ajče "i oblik slo!enog dr!avnoguređenja je $edera%ija,a prostor unitarna dr!ava.Favisno od oblikauređenja,pojavljuju se $ederalni i unitarni ustavi. 8edera ni ustavi su drugačije struktuirani od unitarnih,i nisu svi $ederalni ustavi istestrukture. ve zavisi od toga da li je neka dr!ava klasična$edera%ija,asimetrična ili prosta $edera%ija i sl. Unitarni ustavi utvrđuju relativno jednostavnu strukturu vlasti.'akvi ustavi kaoosnovno pitanje reguli u odnos %entralnih snaga i lokalne uprave.

+ -onar$ijski i repu3 ikanski ustavi" -onar$ijski ustavi su onikoji uspostavljaju monarhijski oblik vladavine. Repu3 ikanskiustavi se razlikuju od monarhijskog naročito po polo!aju e$adr!ave.

d %oma'i i strani ustavi" %oma'i ustavi su oni koji nastaju navlastitim iskustvima. Strani i i tuBi ustavi su oni koji su nastalipreuzimanjem,djelimično ili u %jelini,tako skrojene dr!avneorganiza%ije "e vremenom postati labave i brzo propasti.

E. Predustavni pisani po iti)ki i pravni dokumenti ustavnogkaraktera!

ruga $aza predustavnog karaktera počinje dono enjem 3elike poveljeslobode 5*agne %arte libertatum)828=.godine i zavr ava se dono enjemprvih pisanih ustava 8>= . 4 8E>>.godine.3remenom su se de avale brojnepromjene.6ekoliko bitnih $aktora bili su glavne pokretačke snage i guralitočak promjena.

6eki od tih $aktora su:

a) 7konomsko*proizvodni 4aktori bili su u stalnom mijenjanju.;rvo jenestao robovlasnički način proizvodnje,a na s%enu stupila

patrijarhalna ili sitna robna proizvodnja.Beudal%i postaju vlasni%izemlje,a selja%i se kao kmetovi vezuju za zemlju.4 trgovina je%vjetala.'o se moralo promijeniti jer je nastao veliki jaz izmeđusiroma nih i bogatih tako da se javlja novi način odnosa iproizvodnje,počinje oslobađanje kmetova od vezanosti zazemlju,jača robna proizvodnja,nagovje tava se novo doba novi vijek.

b) Po iti)ki 4aktori" javljaju se sna!ni pokreti za reorganiza%iju idemokratiza%iju vlasti i upravljanja.prije svega tra!i se ograničavanjeapsolutne mo"i monarha.

%) Teorijsko* ozo4ska misao sna!no je uti%ala na promjene. rojniteoretičari kao to su 'omo &kvinski, ante &ligijeri,6ikola*akijaveli,'omas *or,+an oden, imali zajedničku %rtu a to je da se


22/47

a7rmi u određeni obli%i upravljanja,da vlade moraju bitipravedne,suverenitet pripada narodu i sl.

d) Ve iki ku turni i +ivi iza+ijski pokreti, naročito humanizam irenesansa,uti%ali su na ve"e promjene koje su dovele do ve"ih pravagrađana.#ni imaju osnovu u ;rotagorinoj 7lozo$skoj maksimi:/ Novjek je mjera svih stvari. r!ava mora biti organiza%ija po mjeriljudi.

e) Revo u+ionarni i 3or3eni pokreti masa najavljuju promjene$eudalnog apsolutizma.;olitički teror,ekonomska eksploata%ija i drugiobli%i ugro!avanja eksploata%ije ljudi dovele su do brojnih ustanaka ipobuna.U Bra%uskoj pobune su poznate pod nazivom /!akerije ,U

ngleskoj seljačka buna,U Ne koj husitski pokret.U takvimekonomskim,političkim,teorijskim i revolu%ionarnim okolnostimapojavili su se prvi pisani dokumenti ustavnog karaktera.;rvi takavdokument je bila 3elika povelja slobode,zatim u anovzakonik,;eti%ija o pravima, porazum naroda,4nstrumentvladanja,Fakon o pravima,Fakon i nepovredivosti čovjekoveličnosti,zakon o ujedinjenju,Nervinjska i edlnjsko-1rakovskaprivilegija.

1. Ve ika pove ja s o3ode ( -agna +arta i3ertatum usvojena je 828=.godine u ngleskoj i predstavlja prvi pisani dokument uistoriji ustavnosti.'o je ustavni sporazum koji su s jedne strane

potpisali engleski kralj !on bez zemlje,i s druge stranepredstavni%i engleskog plemstva 5 baroni).;o sadr!aju i pravnojtehni%i ;ovelja je imala sve karakteristike ustavnog zakona. adr!i> člana svrstana u = poglavlja:a S o3oda i nezavisnost +rkve Hrkva je ;oveljom postala

potpuno slobodna na vjerskom području,garantovana su jojprava na zemlju i prihode kao i druga dobra.

3 movinska i svojinska prava su dobili slobodni ljudi,dok ihoni ekonomski zavisi tada nisu dobili.;rava su se ogledala uza titi imanja.

+ >i)na prava i s o3ode" ;oveljom je utvrđeno da kralj nesmije nikome uskratiti pravo ili pravdu.

d O3razovanje Op#teg vije'a /ra jevine" 3ije"e susačinjavali prestavni%i svih struktura plemstva isve tenistva.Ustanovljenje #p teg vije"a 1raljevine jenagovje taj stvaranja parlamenta.

e /ontro ni organ za primjenu Pove je" Bormiran je zvaničniorgan od 2= istaknutih plemi"a čiji je zadatak kontrolaprimjene ;ovelje.#dbor je obavje tavao 3ije"e 1raljevine akobi kralj kr io odredbe ;ovelje.


23/47

0. %u#anov zakonik je donesen 8


24/47

+ U okviru novog 3ur&oaskog poretka stvara se savremenabur!oaska dr!ava,zasnovana na $ormalnom pravu svih i ograničenjuvlasti monarha i javne vlasti.U prvoj $azi razvoja kapitalizma5 liberalnom kapitalizmu) dr!ava je imala minornu ulogu u s$eri

ekonomsko-proizvodnih odnosa i novčanih tokova.U drugoj $azi,5zrelom kapitalizmu) dr!ava dobija značajniju ulogu u svim s$eramadru tvenog !ivota pa i u ekonomiji.

d Teorijska misao i3era ne 3ur&oazije bitno je uti%ala nastvaranjenovog poretka a posebno na razvoj ustavnosti i dono enjeustava.(iberalna bur!oaska misao bila je oblikovana u pokret idoktrinu mlade mur!oazije kao nove klase.6osio%i tih shvatanja su:Duso, pinoza,(ok,Aobs, oden,1onstant,*oteskje i drugi.4dejeograničenja vlasti e$a dr!ave dosta dugo su potrajale.#ne susna!nije izbijale na vidjelo od 82.vijeka u uobličavale se u teoriju čiji

je predstavnik bio !on (ok.U teoriji prirodnog prava koju jenajdosljednije uobličio Duso,bila je ideja vodilja u dobarevolu%ije.'eorija narodnog suvereniteta usko je vezana za teorijuprirodnog prava i dru tvenog ugovora.'vora% teorije narodnogsuvereniteta bio je +an oden 5 narod je jedini izvor vlasti i nosila%suvereniteta).

%ONO=7N 7 PRV @ P SAN @ USTAVA

1oji je prvi pisani ustav te ko je re"i jer to zavisi od kriterijuma koji seuzimaju.U ustavnopravnoj teoriji prvim pisanim ustavom se smatra Ustav3ird!inije 8EE>.godine i Ustav & 8E9E.godine.*eđutim vi e teoretičara usvijetu a i u ugoslaviji "e re"i da je prvi pisani ustav zapravo 1romvelovustav iz 8>= .godine.&ko se uzmu u obzir samo bitna elementa: da jeustav pisan, da je kodi7kovan i d aga je donijelo posebno izborno tijeloonda je bez sumnje prvi pisani ustav 1romvelov ustav, ali ako se doda ičetvrti element,da li je ustav primjenjivan,onda je ustav 3ird!inije prvipisani ustav, jer 1romvelov ustav u ngleskoj nikad nije primjenjivan.

Fa ustavnopravnu teoriju bitno je utvrditi pojavu prvih pisanih ustava unekoliko zemalja koji se mogu smatrati prvim pisanim ustavom.'o su: ngleska, & ,Bran%uska i ;oljska.

8. /romve ov ustav ( nstrument o4 overnment donesen je8>= .godine u ngleskoj.6akon to je kratkotrajno uspostavljenarepublika,izvedena je tzv.revolu%ija bez krvi,donesen je poznatiustavni dokument ill o$ Dights 5 ;eti%ija o pravima),uspostavljen jeparlamentarni sistem,a to je najbitnije-pojavio se prvi pisani ustavkoji je donio novoizabrani ;arlament ngleske s vođom

;redsjednikom 1romvelom na čelu.#vaj ustav imao je


25/47

krune,garan%ija određenih prava,saglasnost zakona sa ustavom.#vajustav nikad nije stupio na snagu zbog nedovoljne revolu%ionarnosti inespremnosti mlade bur!oazije da pregovara s monarhom o modeluupravljanja.

2. Ustav Vird&inije" donesen je 8EE>.godine za vrijeme 'omasa!e$ersona,ovaj ustav je u preambuli preuzeo deklara%ije o

nezavisnosti,a zatim istakao prava i slobode građana,proklamavaoda vlast pripada narodu,razlikuju"i sudsku,zakonodavnu i izvr nuvlast.Ustav 3ird!inije je bio uzor za sve ostale ustave ostalihdr!ava,ali nije bio uzor za Ustav & ,ve" je taj ustav rađen po uzoruna ustave *asačusetsa i ;ensilvanije.

. Ustav 8ran+uske iz 1DF1.godine kup tina stale!a u kojoj jebrojčanu nadmo" imao tre"i stale!, se nakon revolu%inarnog vrenjaproglasila 8E.juna [email protected] za narodnu skup tinu.6arodnaskup tina je @.jula [email protected] odlučila da se konstitui e kaoUstavotvorna skup tina i donese ustav.Ustavotvorna skup tina ve"2>.avgusta donosi čuvenu,do danas neprevaziđenu, %ek ara+ijuprava )ovjeka i graBanina ,bila je to osnova za novi i prvi ustav uBran%uskoj kojim "e se ukinuti dotada nji stari poredak i uspostavitinovi.6akon dvije godine u septembru [email protected] donesen je prviustav u Bran%uskoj koji je sadr!avao dva dijela: prvi tekstualni nekavrsta preambule u kome je u %jelosti ispisana eklara%ija o pravimačovjeka i građanina,i drugi dio,normativni,u kojem je utvrđena

jednakost svih ljudi,građani su oslobođeni svih dr!avnih i drugihdugova i obaveza,uspostavljena je privatna svojina kao nepovredivai sveta,vlast se djeli na sudsku zakonodavnu i izvr nu,građani su

jednaki pred zakonom itd.#vaj ustav je bio kompromisni ustavizmeđu monarha i parlamenta.

7S/O

ngleska je kolijevka ustavnosti i ustava i izvori te ustavne teorijske

misli.Ustav i ustavnost su instrumenti pomo"u kojih se ostvarujeharmoničan sistem dr!avne organiza%ije sa tačno utvrđenim mjestom i


26/47

ulogom osnovnih poluga sistema i polo!ajem građana. a li ngleska imaustav često je pitanje među teoretičarima.U ngleskoj je malo onih koji "ere"i da ngleska nema ustav,dok je mnogo vi e onih izvan ngleske kojitvrde da ga nema.6aime, ngleska de7nitivno ima ustav samo to on nije

kodi7kovan,ne nalazi se u jednom aktu, to ne umanjuje njegov značaj ičinjeni%u njegovog postojanja.

H Razvoj ustavnosti u 7ng eskoj

;očetkom 8 .vijeka pojavljuju se prvi pisani dokumenti ustavnog karakterakojima se ograničava vlast monarha i stvara moderniji i humaniji politički idru tveni sistem.6eki od akata koji čine kontinuitet i ustavnost ngleskesu:

a) Ve ika pove ja s o3ode 5 *agna Harta Ubertatum),donesena828=.godine

b) Ve iki savjet 5magnum %onzilium)-$ormira se 8229.godine$) 5akon o pravima Iovim zakonom je učvr "en parlament,a

ozvaničen je i stranački sistem jer su se pojavile dvije stranke:vigovska i torijevska.

g) Pove ja o ujedinjenju 5&%t od Union) 8E0E.godine,je ustavni aktkojim se $ormira Ujedinjeno 1raljevstvo,koje sačinjavaju ngleska iLkotska a jeverna 4rska pridru!ila se mnogo kasnije.

h) 5akon o narodnom predstavni#tvu -njime je učinjena re$orma u

izbornom sistemu 5 selja%i su dobili op te biračko pravo)i) 5akon o par amentu -ukinuta ravnopravnost domova u parlamentupa je onji dom 5 om komuna) dobio ve"a ovla "ena od Gornjegdoma 5 oma lordova)

j) Statut /omonve taje - 8@ 8.godine,

O 7 ementi eng eskog ustava :

vi ustavni akti ngleske mogu se svrstati u 2 grupe elemenata: 8.Ustavna pravna pravilaM 2. Ustavne konven%ije.


27/47

1. Ustavna pravna pravi a - su osnova ustava ngleske i imaju <elementa:a) 5na)ajni istorijske dokumenti koji i danas čine osnovu

ustava,a sadr!e /!ivu materiju koja je i danas u $unk%iji.'o su:velika povelja slobode,peti%ija o pravima,instrumentvladanja,dodatak peti%iji o pravima.

b) 5akoni koji je donio Par ament a reguli u ustavnu materiju.'osu: zakon o ujedinjenju,zakon o autonomiji,zakon o parlamentu...

%) Sudske od uke kojima se utvrđivalo da li su neke odluke,zakoniili povelje ustavna materija.

d) Na)e a i i pravi a +omon aI 5 op te pravo ) koja imaju izvor uobičajima,ali koja su potvrđena od strane suda a odnose se naorgane dr!avne vlasti 5npr. ;rerogativi krune).

0. Ustavne konven+ije - reguli u prete!ni dio ustavne materije jer se

njima obuhvata ogromna regulativa odnosa i ovla tenjamonarha,parlamenta i vlade.osnovu ustavnih konven%ija čineobičaji,tradi%ija,navike.

O Organiza+ija dr&avne v asti 7ng eske

#rganiza%ija vlasti počiva na osnovne ustavne institu%ije: na;arlamentu,monarhu i vladi.

a Par ament " ritanski ;arlament ima ulogu i snagu ustavotvorneskup tine pa je tako stalno iznad ustava sa neograničenimovla "enjima,nosila% je suvereniteta.;arlament se sastoji od dvadoma: oma (ordova, i oma 1omuna. om (ordova ima oko 8200poslanika sa do!ivotnim mandatom.#ko 900 poslanika su svjetovnilordovi, 0 duhovni,20 pravnih lordova, 00 do!ivotnih perova i =0ostalih dostojanstvenika. om 1omuna ima >=8 poslanika, od kojih se= bira u ngleskoj,E8 u Lkotskoj, = u 3elsu i 82 u jevernoj4rskoj.;oslani%i se biraju na mandat od = godina i ovaj dom

predstavlja stub britanskog ;arlamenta.3 -onar$*kruna" 3elike ritanije ima značajnu ulogu u političkom i javnom !ivotu zemlje.1raljeva ovla "enja su bitno smanjena nego

to su bila vijekovima.;rava krune svedena su na tri Kuidna: da budekonsultovana,da ohrabruje na%iju i da opominje.1ralj mora sve raditiu saglasnosti s 3ladom i ;arlamentom.6jegova odgovornost nepostoji.

+ V ada Ve ike :ritanije" je izuzetno značajna poluga političkogsistema zemlje.'o tijelo zvalo se u početku Huria Degis,zatim ;riviHoun%il,da bi postepeno iza lo iz tajnosti i $ormiralo se kao3lada.3ladu bira onji dom,a 1ralj je du!an da pobjedničkoj stran%ina izborima ponudi mjesto predsjednika 3lade.3lada se sastoji od @0


28/47

ministara,od toga: 20 glavnih i = resorni ministri, i ostalo mlađiministri.

0. USTAV USTAVNOST SA%1 8ormiranje SA%" 6akon 1olumbrovog otkri"a &merike, u nju su se

počele doseljavati radne rase a najvi e iz ngleske,te je dokonstituisanja & $ormirano 8 dr!avi%a koje nisu imalepolitički,ekonomski i drugi status i dijelile su se u grupe:a /ra jevske ko onije* su bile najbrojnije 5 9 ),i bile su pod

neposrednim uti%ajima monarha i vlade ngleske.6a čelu tihdr!avi%a bio je guverner kojeg je imenovao kralj ngleske.

3 V asni)ke ko onije* bilo ih je svega ,te kolonije su moralepo tovati suverenitet ngleske krune,bile su ne to samostalnije odkraljevskih kolonija,tako da su vlasni%i sami imenovali guvernera idruge visoke činovnike,osnivali sudove i sl.

+ /o onije s pove jom* su ostale dvije dr!avi%e-kolonije,i one su bilesamostalne dr!avi%e jer su poveljom koju im je dodijelio kraljngleske,vr ile skoru svu vlast u koloniji.

Nakon sna&nog os o3odi a)kog pokreta svi$ 12 dr&avi+a1DD; godine je done#ena %ek ara+ija o neovisnosti,a1DDD.godine /ongres donosi od uku o osnivanju/on4edera+ije SA%.

0 Ustavni razvoj SA%"vih 8 dr!avi%a koje su stupile u kon$ederalni sastav donijele su svoje

ustave u periodu od 8EE>-8E9 , a desetak godina kasnije je done enUstav & .Fbog vr enja revizije ustava kon$edera%ije s %iljem da joj sepro ire ovla "ena,$ormirana je ustavotvorna skup tina.#na je počeladjelovati u maju 8E9E. U Biladel7ji.3e" na početku ispoljila se !eljave"ine da se izradi novi ustav,i njime je ustanovljena $edera%ija.

2 Organiza+ija v asti u SA%* u & organiza%ija vlasti zasniva se naprin%ipu podjele vlasti. r!avne $unk%ije,prema ustavu & ,podijeljenesu na zakonodavnu,koju vr i 1ongres,izvr nu koju vr i predsjednik isudsku koju vr i 3rhovni sud.a /ongres* je dvodomni i ima ;redstavnički dom i enat,preko kojih

vr i zakonodavnu vlast.1ongres je jedini organ koji mo!e donositizakone.*etod rada je prezi%an:prvo ;redstavnički dom razmatrazakone pa onda enat.;redstavnički dom pokre"e postupak protivpredsjednika & . enat ima 800 senatora. enator mo!e bitigrađanin & koji ima najmanje 0 godina !ivota i koji je najmanje@ godina dr!avljanin & .

3 Predsjednik SA%* kao nosila% izvr ne vlasti,bira se na period od <godine,i mo!e biti biran na jo jedan uzastopni mandat.#n se biraputem elektora-izbornika,a oni se biraju neposrednimputem.;redsjednik ima pravo veta na odluku i zakone 1ongresa,i onnije politički odgovoran ali jeste krivično.


29/47

+ Vr$ovni sud SA%* astoji se od @ sudija,koje do!ivotno postavljapredsjednik & .6ajva!niji red suda je kontrola ustavnosti.

11. Razvoj ustavnosti u 8ran+uskoj!1 SP7C 8 ?NOST USTAVNO %RU=TV7NO RA5VO A

8RANCUS/7

Bran%uska je zemlja promjena i dinamike.6eke od promjena i spe%i7čnostikoje su se desile u Bran%uskoj su :

a) U Bran%uskoj su izvedene < revolu%ije:prva ur!oaska revolu%ija kada je oboren srednjovjekovni apsolutistički re!im i uspostavljennovi,građanskiM druga-julska revolu%ija kada je zbačen sa vlasti kraljLarl P i na prijesto doveden (uj BilipM tre"a-$ebruarska revolu%ija,bila

je radničkaM četvrta-tzv ;ariska komuna,vlast bili preuzeli komunari.b) 'ri puta su se smjenjivale monarhija i republika.%) 4zvr ena su dva dr!avna udara: prvi kada je 6apoleon onaparta

suspendovao sve dr!avne organe i doveo na vlast privremenikonzulat od tri člana i drugi udar,kada je (uj 6apoleon raspustio svedr!avne organe i samu skup tinu.

d) Uspostavljeno je = republika

e) Bran%uska je imala izrazito nagla enih prava%a razvoja:tradi%ionalizam,re$ormizam,parlamentarizam,reziden%ijalizam ievro%entrizam.

$) Fa psoljednja dva vijeka u Bran%uskoj je done eno 8> ustava.g) Fa 200 godina Bran%uska je promijenila 2E vladah) Bran%uska je zemlja re$ormi ali je zadr!ala klasičnu agrarnu strukturui) Bran%uska je tipičan predstavnik vi epartijskog sistema

0 USTAVN RA5VO 8RANCUS/7

#d 8> ustava koji su done eni u Bran%uskoj ističemo < najva!nija:

a) Ustav Bran%uske iz [email protected] on je prvi u istoriji $ran%uskeustavnosti,nastao je voljom i agla no "u naroda i monarha pa jestoga to ustavni pakt.

b) Ustav Bran%uske iz 8E@ .godine- tzv. *onarhijski ustav,njime seuspostavlja konventski sistem i narodna suverenost.

%) Ustav Bran%uske iz 89E=.godine- imao je < člana i regulisao jeuglavnom organiza%iju,nadle!nosti i $unk%ije %entralnih organa vlasti.


30/47

d) Ustav Bran%uske iz 8@=9.godine- je utemeljio petu republiku koja jevje ta kombina%ija predsjedničkog i parlamentarnog sistema.#vajustav ima @2 člana.

O Hentralni organi vlasti Bran%uske su : ;redsjednik Depublike,3lada i;arlament.

Predsjednik prema Ustavu ima velika ovla "enja,biraju ga građanineposredno i tajnim glasanjem,na period od = godina.;redsjednikobezbjeđuje pravilno $unk%ionisanje organa javne vlasti,kao i kontinuitetdr!ave.

V ada 8ran+uske je najvi i izvrni organ Depublike.;redsjednik Depublike

imenuje prvog mandatara a on predla!e ostale ministre.3lada se bira na =godina,s tim to su članovi 3lade u svako doba smjenjivi.3lada odgovaraza svoj rad predsjedniku Depublike i ;arlamentu.

8ran+uski Par ament sastoji se od 2 doma: 6a%ionalne skup tine ienata.#va dva doma imaju ista prava i du!nosti.

10. %r&avni suverenitet!

;orijeklo pojma suverenitet ve!e se čak za %iviliza%iju egipatskog doba. vasu velika perioda u nastanku i tumačenju sevreniteta: 8) do početka P34vijeka, i 2) od P34 vijeka do danas.'ermin suveritet ima svoj korijen unovolatinskoj riječi supremus,superanus, to znači vrhovni,najvi i. ampojam suveritet označava subjekt koji je najvi i-vrhovni u svojoj oblastidjelovanja i predstavlja najvi u vlast. uveren je onaj koji ima vlast i kojimo!e donositi odluke koje su moraju po tvati i provoditi,a to je najče "edr!ava.takav odnos dr!ave i suvereniteta naveo je nekoliko teoretičara dapoistovjete suvernitet sa dr!avnom vla "u. r!va ne smije biti povrgunta

ničijoj vlasti sa strane,mora biti nezavisna jer je samo tako ravnopravna sadrugima.;ojam suvereniteta ve!e se prete!no za dr!avu,a zatim zanarod,tako da danas i nema ustava koji vi e ili manje ne usvaja načelonarodne suverenosti.*eđutim,opet dolazi do toga da suveritet vr idr!ava,a ne narod.

12. Teorije o suverenitetu!1 storijska i dru#tvena dimenzija suverenosti" sve do polovine

8>.vijeka malo i nepotpuno se pisalo o suverenitetu i sve seuglavnom svodilo na teorije o dr!avnoj vlasti i o polo!aju.'ekmodernije teorije uspjele su da od globalnog pojma suverenitetaodvoje razna i bitna područja djelovanja. ru tveni uslovi u svim


31/47

istorijskim $azama razvoja ljudskog dru tva uti%ali su na pojavu irazvoj teorije o suverenitetu.'ako je u jednom vremenu suverenitetvezao za nebo i nebeske sile,drugi put se ve!e za zemlju i bo!anskeprestavnike na zemlji,zatim se ve!e za monarha,zatim za dr!avu i na

kraju se ve!e za narod.0 Najstarija teorija o suverenitetu*suverenitet 3oga" ovateoprija potiče jos iz vremena stare egipatske dr!ave i kulture,tada jepostojala su tina suvereniteta,tj. da je suveren bio onaj ko jenajvi i,ko je nedodirljiv i najjači.a to je og.6a zemlji je bio apsolutanvladar $araon,kao sin boga sun%a i imao je neograničenuvlast,manju samo od boga. akle, og je bio suveren,a u njegovo imena zemlji suveren je bio $araon.

2 Starogr)ke teorije o suverenitetu" Grčka 7lozo$ska i pravnamisao obuhvatala je sve va!nije oblasti čovjekova !ivljenja.;osebno

je posve"ena pa!nja organizia%iji i $unk%ionisanju dr!ave,ulozičovjeka u dr!avi, iznala!enje najboljig oblika dr!avnog uređenja injihovo upoređivanje s postoje"im.6a tome su najvi e radili 7lozo7&ristotel i ;laton.;laton je smatrao da je suveren vladar i sloj okonjega.&ristotel tvrdi da su zakoni suvereni,ali po to ih uglavnomdonosi vladar sam ili sa nekom vrstom izbornog tijela,on je nosila%suvereniteta.

6 Teorija o suverenitetu u starom Rimu" 3last u starom Dimu imalisu rimski magistrati-imperium. ominat se javlja kao diktatura

imperatora,a imperator je /gospodar i bog ,jep 5 sve to se njemusviđa ima snagu zakona). uverenitet pripada u %jeliniimperatoru, e$u dr!ave.

9 Srednjovjekovne teorije o suverenitetu" pojavljuje se vi eteorija.;rvo su se javili egisti ,koji razvijaju teoriju o tome da jesmao dr!ava suverena. avili su se i teokrati koji razvijaju teoriju inadprirodnom bo!anstvu.'re"i su bili kanonisti ,prema kojima načelavlasti dolaze od boga,ali izvr ila% vlasti dolazi od ljudi.;redstavnikove teorije je sv.'oma &kvinski. ?etvrti su se javili teoretičari osvetovnoj suverenosti prema kojoj se suverenitet lo%ira na raznesubjekte-nosio%e.

; Teorija monar$ijskog suverenteta" +an oden je u svoj dijelu/Depublika utemeljio modernu teoriju o suverenitetu.;rema tojteoriji,suverenitet je najvi a i apsolutna vlast,koju najbolje inajpotpunije mo!e vr iti jedna ličnost-monarh. oden utvrđuje da jesuverenitet neograniče,jedinstven,neodgovoran,stalan i neotuđiv, tj.da je monarhova vlast neograničena,jedinstvena,neogovrona,stalna ineotuđiva jer vlast monarha dolazi od boga i jedino njemu odgovarai njime je ograničena.

D Teorija o dr&avnom suverenitetu" je jedna od rasprostranjenijihteorijaod 8E.do 20.vijeka,ova teorija obuhvata i nekoliko


32/47

drugih. r!ava ne bi bila dr!ava ako nije suverena.'o je njenoosnovno obilje!je. uverenost dr!ave obuhvata trielementa:spoljnji,unutra nji i sintetički. poljnji znači da sesuverenost dr!ave ogleda u njezinoj nezavinosti od drugih,unutra nji

označava suprema%iju dr!avne vlasti prema svim drugim subjektimau dr!avi i sintetički znači onaj koji povezuje unutra nji i spoljnjielement.Fnačajne su jo i neke druge teorije: a) teorija dru tvenoguguvora,b)teorija na%ionalne suverenosti,%)teorija parlamentarnesuverenosti,d)teorija o suverenosti dr!ave,e)teorija o suverenostiprava.

E Teorija narodne suverenosti" tzv. *onarhomani 5 protivni%iapsolutne monarhije) istakli ideju narodne suverenosti.;rvi mislila%teorije narodne suverenosti bio je ohan &ltuzije,koji je 8>0 .tuteoriju izlo!io u svom djelu / ;olitika .6ajpotpunije je ideju onarodnoj suverenosti izlo!io +an +ak Duso,u svome djelu / #dru tvenom ugovoru ,gdje prema kon%ep%iji narodnesuverenosti,narod je subjek suverene vlasti ,a ne monarh.6arod jenosila% neotuđive političke vlasti,volja naroda je zakon za sve pa i zapoglavara.

F Teorija o negiranju suverenosti" uverenitet se vrlo različitotumači i primjenjuje..#snovni problem-kome zaista pripada pravo daodlučuje o jednom ili o svima,odnosno kome pripada pravosuverenosti-ostaje nerazrje eno.6i jedna teorija nije razradila i

dovela problem do kraja,kako bi bilo jasno gdje je suverenitet,ko jenosila%,kako se ostvaruje i dr.Fato se s pravom postavlja pitanjepostoji li uop te suverenitet, te ako postoji da li se zbog svojenede7nisanosti i kon$uznosti kao takav treba odba%iti.

16. Ustavno regu isanje suvereniteta i o3 i+i ostvarivanjasuverenosti!

A Ustavno regu isanje suvereniteta"

uverenitte je predmet ustavnog regulisanja u svim dr!avama svijeta,astim to je različit pristup tome.3e"ina je ustava u demokratskim uređenim

zemljama koje progla avaju načelo narodne suverenosti.;osebno jenede7nisano i sporno pitanje- kako regulisati i kako lo%irati suverenitet uslo!enim dr!avama,kako u %entralizovanim i de%entralizovanim,te kako touraditi u raznim autokratskim,prelaznim,mje ovitim i sličnim sistemima.Ukon$ederalnim dr!ava kojih gotovo da i nema dr!ave.člani%e su nosio%isuvereniteta.U $ederalnim dr!avama mogu"a su različitarje enja. uverenitet mo!e pripadati $edera%iji,dr!avama-člani%ama,i dasuevrenitet dijele $edera%ija i dr!ave-člani%e.3e"ina ustava u svijetureguli e pitanje suvereniteta i najče "e prihavta načelo narodne

sueverenosti.;rimjeri za to su:Ustav Depublike Bran%uske,Ustavelgije,Ustav Depublike 4talije,Ustav Dusije,Ustav o%ijalističke Bederativne


33/47


34/47

za tite vlasni tva pravosuđemM . uzbijanje slučajnosti i briga oposebnom interesu. 8erninand Tonis smatra da treba stvoriti novi tipdru tva Izajedni%u u kojoj "e ljudi biti slobodniji.Hivilno dru tvo nastajetamo gdje su građani slobodni,gdje dr!ava ima samo za titnu $unk%iju,a ne

apsolutnu prisilu.

2 Osnovni 4aktori +ivi nog dru#tva"

Hivilno dru tvo nastaje kada se ostvari niz predpostavki demokratskogkaraktera koje u osnovi predstavljaju elemente %ivilnog dru tva.'i $aktorisu :

a) lobodan građanin pojedina% čija prirodna i građanska prava nisu

ničim ograničena osim istim pravima drugih građanab) (judske i građanske prava i slobode,a prije svihlična,ekonomska,so%ijalna i politička.#va prava ne smiju biti ugo!enaili uskra"ena i moraju se ostvariti po sistemu najvi ih standarda

%) konomski subjektivitet i sloboda građana na osnovama slobodnogtr!i ta,razmjena proizvoda i usluga po tr!i nim zakonima

d) &utonomija privrede,kulturnih,obrazovnih,naučnih,umjetničkih i drinstitu%ija

e) 3ladavina prava$) (egalnost i legitimnost vlasti,kontrola nad njom i njena ograničena

nadle!nostg) #stvarivanje demokratskih $ormi putem institu%ijare$erenduma,peti%ije,svjeta i dr.

h) #stvarivanje političke kulture parti%ipativnog tipa.

6avedeni $aktori zasnivaju se na jednom univerzalnom,a to je sloboda.

1;. Pojam prirodni$ i ste)eni$ prava i s o3oda

4 prirodna i stečena prava vezana su za čovjeka.#n je mjera svihprava.;rirodna i stečena prava čine jedan %jelovit sistem prava kojapripadaju čovjeku.Dazlika između prirodnih i stečenih prava je teorijskeprirode.;od prirodnim pravom podrazumijevaju se ona prava koja suimanentna čovjeku,koja su neotuđiva i koja mu pripadaju samim tim to ječovjek 5 pravo na !ivot,pravo na slobodu). tečena prava su ona prava kojagrađani stiču,dobijaju od vlasti,dr!ave 5 biračko pravo).

Teorija prirodnog prava )ovjeka je vr o stara. 1onstituisala se jo udoba grčke %iviliza%ije,i odr!ala do dan danas.#snovni smisao ove teorije jeda postoji jedno prirodno,nepisano i vječno pravo koje proizilazi iz prirode


35/47

ljudi. o su rimski pravni%i tvrdili da se stečeno i prirodno pravo temelji na postavke:da ljudi po teno !ive,da drugom ne tete i da svakom svoje

pripada.'o je u osnovi prirodna i dru tvena pravda. edino su pravo na!ivot,na ljudski integritet i privatnost kao prirodna prava zadr!ana i

normirana u skoro svim sistemima,negdje u!e negdje ire.Pozitivisti)ka teorija je suprotna teoriji prirodnog prava.;rema ovojteoriji,čovjek je proizvod dru tva i dr!ave,i saglasno tome,dr!ava je ta kojamu propisuje koje "e i kakve imati prava i slobode. edan od nosila%a oveteorije bio je #gist 1ont,osnovač pozitivizma i bur!oaske so%iologije.

Teorija o deza iijena+iji,najvi#em stepenu ostvarivanja prava is o3oda )ovjeka" prema ovoj teoriji,čovjek mora biti slobodan u totalitetui do!ivjeti svoju punu eman%ipa%iju,a zastupali su je prvo so%ijalisti-

utopisti,zatim markistički teoretičari i nekoliko građanskih teoretičara.

1D. 5na)ajni dokumenti o pravima i s o3odama i ustavnoregu isanje prava i s o3oda!

U 7ng eskoj se 828=.godine pojavljuje 3elika povelja slobode u kojoj seprvi put ozbiljnije daju i najavljuju određena prava i slobode ljudi i s$eriprava i sloboda.#stali akti koji su bitni su:;eti%ija o pravima,;rilogpravima,1romvelov ustav,Fakon o predstavni tvu naroda.

U SA% nakon revolu%ionarnih previranja dolazi do usvajanja značajnihakata kojima se garantuju prirodna i neotuđiva prava ličnosti.;rvi takviakti pojavili su se u vidu uredbi i zbornika o slobodama građana,i prviUstav u 3ird!iniji u kome se utvrđuje poseban prilog opravima.Fatim, eklara%ijom o nezavisnosti & bile su utvrđene bitneodredbe o nepovredivom,prirodnom i neotuđivom pravu čovjeka i za ititnjegovih prava i sloboda.Ustav & iz 8E9E.godine tek naznačava nekabitna prava i slobode,da bi [email protected] bila donesena ;ovelja o pravima

građana.U 8ran+uskoj donijet je jedan od glasovitnijih dokumenata o pravima islobodama čovjeka,a to je eklara%ija o pravima čovjeka i građanina.

U Rusiji nakon #ktobarske revolu%ije donijeta je eklara%ija o pravimaradnog i eksploatisanog naroda.

Osta i dokumenti" 6jemačka-3ajmarski ustavM Ujedinjene na%ije-;ovelja8@


36/47

USTAVNO R7 U> SAN 7 PRAVA S>O:O%A"

1 /onstitu+iona iza+ija prava i s o3oda u svijetu" ;rvi pisani ustavipojavili su se u drugoj polovi%i 89.vijeka,a svi ostali tokom [email protected] konstitu%ionalizma.Dijetki su savremeni ustavi koji uop te nesadr!e poglavlja o pravima i slobodama građana. vi ustavi se ponačinu sistematizovanja prava i sloboda mogu svrstati u grupe:Prva grupa su ustavi koji ne sadr!e odredbe o pravima i slobodama.%ruga grupa su ustavi koji odmah na početku ili iza osnovnih odredbio karakteru dr!ave situiraju poglavlje o pravima i slobodama.Tre'a grupa su ustavi koji poglavlje o pravima i slobodama situiraju

negdje dalje u tekstu ustava.0 Ustavno regu isanje prava i s o3oda u ugos aviji : o dana supostojale tri ugoslavije sa ukupno > ustava.Ustav 1raljevine A iz8@28. 4mao je regulisana prava i slobode građana na samom početkuustava.Ustav B6D iz 8@. U petom poglavlju utvrđuje prava idu!nosti građana.Ustav iz 8@Ei)na prava i s o3ode!

(ična prava i slobode spadaju u red $undamentalnih, i ta prava sunajstarija i predstavljaju temelj svih drugih prava.U lična prava i slobodespadaju:

1. Pravo na &ivot : 'o pravo je prirodno,trajno,neotuđivo inepromjenjivo.6ema niko pravo da raspola!e !ivotom drugoga,da gamo!e uzeti kad ho"e i kako ho"e.


37/47

0. Pravo na jednakost judi : nejednakost među ljudima postojioduvijek i niko nije siguran da li "e i kada nestati.#stvarivanjemprava na jednakost ljudi se izjednačavaju bez obzira na bojuko!e,pol,rasu,na%iju,obrazovanje..

2. S o3oda )ovjeka : loboda je univerzalna vrijednost.6. Prava i)nosti na za#titu dostojanstva i integriteta : ovim

pravom se titi nasrtaj i mje anje bilo koga drugog u intimni !ivotčovjeka.

9. S o3oda kretanja i nastanjivanja : ovo pravo se javlja i koristi nadva načina.;rvi način je da se u okviru jedne dr!ave dozvoljavaneograničeno kretanje i nastanjivanje u svim dijelovima dr!ave. rginačin kori tenja ovog prava je kretanje građana prema inostranstvu.

;. Pravo )ovjeka u postupku pred dr&avnim organima : organ kojivodi postupak mora pru!iti mogu"nost za tite prava okrivljenog.

D. Nepovredivost stana : samo uz nalog suda slu!beno li%e mo!epretresti stan ali i tada uz prisustvo dva svjedoka i vlasnika stana.E. S o3oda mis i i opredje jenjaF. S o3oda savjesti i vjeroispovjesti1G. Nepovredivost tajne pisma : pisma ne smije niko otvarati ili

uni tavati osim onoga kome su upu"ena.11. Pravo na za#titu podataka o i)nosti : poda%i se mogu

uzimati samo za određenu namjenu,ukoliko dođe do zloupotrebepravo svakog građanina je da zatra!i sudsku za titu.

10. S o3oda izra&avanja na+iona ne pripadnosti"

12. S o3oda nauke i umjetnosti : za tita autorskih i drugih pravastvarala%a uređuje s ezakonom.

1F. Po iti)ka prava i s o3ode !

;olitička prava su građanska prava. amo neka politička prava zamjenjujuse sa ličnim pravima.Ustavi avezne Depublike ugoslavije i njenihčlani%a,kao i Depublike rpske garantuju sljede"a politička prava: biračkopravo,slobodu udru!ivanja,slobodu govora i javnog istupanja,sloboduzbora i javnog okupljanja,slobodu tampe i drugog javnogin$ormisanja,pravo na predstavke,pravo na javnu kritiku,pravo nadr!avljanstvo.

1 :ira)ko pravo : to je jedno od klasičnih,najstarijih i najva!nijihpolitičkih prava.&ktivno biračko pravo je sposobnost građanina dabira svoje predstavnike u razne organe ili da odlučuje o drugimpitanjima.;asivno biračko pravo je sposbnost građanina da budebiran u predstavničke i druge organe.

0 S o3oda udru&ivanja : ustavi uglavnom razlučuju posebno slobodupolitičkog,a posebno sindikalnog i drugog udru!ivanja i djelovanja.


38/47

2 S o3oda govora i javnog istupanja : ova sloboda je bitno političkai različito se ustavno uređuje.

6 S o3oda z3ora i javnog okup janja : mirno okupljanje i zborovanjegrađana garatovano je ustavom ali uz predhodnu najavu nadle!nomorganu.

9 S o3oda #tampe i drugi$ vidova javnog izra&avanja : mediji sudanas gospodari istine,i njihova mo" je ogromna.

; Pravo na predstavke,peti+ije i prijed oge : ovo pravo jetradi%ionalno i demokratsko.

D Pravo na javnu kritiku : nakon kritike građani ne smiju trpitinikkave posljedi%e.

E Pravo na dr&av janstvo : građanin svake dr!ave ima pravo nadr!avljanstvo i to je njegovo ustavno pravo.Građanin D -a imadr!avljanstvo D -a i iA,a mo!e imati i dr!avljanstvo HG i rbije kao

dvojno dr!avljanstvo.

0G. 7konomsko*so+ija na prava i s o3ode !

#va prava su mlađa i spadaju u tzv.drugu genera%iju prava i sloboda.#nasu usko vezana za lična i politička prava. o danas su se izde$eren%iralaposebno ekonomska, a posebno so%ijalna prava. konomska pravaobuhvataju:pravo svojine,pravo nasljeđivanja,pravo na rad,pravo naza titu na radu,pravo na osiguranje. o%ijalna prava su: pravo na za tituzdravlja,pravo invalida na za titu i materijalno obezbjeđenje,pravo za titemajke i dijeteta,pravo na kolovanje.

7konomska prava su :

1 Pravo svojine : U Ustavima predviđena je mogu"nost ograničenjasvojine samo zbog javnog interesa i uz tr!i nu naknadu.

0 Pravo nas jeBivanja"2 Pravo na rad" to je op te načelo prema kome svi punoljetni

građani,bez izuzetka,imaju pravo na rad,dok se pravo na radnomjesto ostvaruje natje%anjem prema prepozi%ijama za radno mjesto.

6 Pravo na ograni)eno radno vrijeme : koje podrazumijeva:du!inaradnog dana,dnevni odmor,nedjeljni odmor,pla"eni godi njiodmor,pla"eno odsustvo.

9 Pravo na za#titu na radu : posebnu za titu na radu imaju !ene iinvalidi,ostali zaposleni također imaju pravo za tite na radu.

; Pravo na osiguranje : ovo pravo imaju zaposleni i njihovi članoviporodi%e.

D Pravo na #trajk

So+ija na prava su :


39/47

1 Pravo na za#titu zdrav ja : zdravstvena za tita je pravo građaninakoje obezbjeđuje dr!ava i 7nansira ga iz javnih prihoda il na druginačin.

0 Pravo inva ida na pose3nu za#titu : ta posebna za tita odnosi sena materijalnu sigurnost invalida.

2 Pravo a za#titu majki,dje+e i porodi+e : ovo pravo obuhvata:posebnu za titu materijalne prirode,pravo na slobodu odlučivanjaljudi o rađanju dje%e,ista prava dje%e rođena u braku i vanbraka,posebnu za titu maloljetnika,za titu li%a koja ne mogu dabrinu sami o sebi,du!nost roditelja da s ebrinu o podizanju ivaspitavanju dje%e.

6 Pravo na #ko ovanje : osnovno kolovanje je obavezno i besplatno.

01. Nova i pose3na prava i s o3ode !

6ova i posebna prava i slobode su: ekolo ka prava,pravo u s$eriupravljanja,prava i slobode etničkih grupa i na%ionalnih manjina,prava islobode strana%a i li%a bez dr!avljanstva.

1 7ko o#ka prava : za zadovoljenje svojih potreba ljudi koriste raznaprirodna bogatstva i resurse,ali i vje tačke sirovine iproizvode.4maju"i u vidu opasnosti koje su evidentne jer je jakozagađivača koji predstavljaju opasnost ljudima,!ivotinjama ibiljakama,mnoge dr!ave su uvrtile ekolo ka prava u svoje ustave.

0 Pravo u o3 asti uprav janja : ovo pravo se konstitui e po dvaosnova: a) na osnovu prava građanina da bira i da bude biran i dapreo tako izabranih predstavnika upravlja dr!avom, b) po osnovurada.

2 Prava i s o3ode etni)ki$ grupa i na+iona ni$ manjina : pravana%ionalnih manjina koja su bitna za njihov povoljan demokratskinačin !ivljenja su : 8. za tita na%ionalnog,etničkog,kulturnog,jezičnog i vjerskog identiteta, 2. ;ravo na kolovanje i in$ormisanost

na svom jeziku, . lobodna upotreba svoja jezika i pisma, . ;ravo na izučavanje u kolama svojeistorije i kulture, E. ;ravo na kontakte s matičnim narodom, 9. ;ravona srazmjernu zastupljenost u javnim slu!bama i organima dr!avnevlasti i lokalne smaouprave.

6 Prava i s o3ode strana+a i i+a 3ez dr&av janstva" to su :8.du!an je da se pridr!ava ustava i zakona, 2. U!iva sva prava uskaldu s međunarodnim ugovorima, . *o"e biti izručen drugojdr!avi samo u slučajevima predviđenim međunarodnim ugovorom,. trano


40/47

li%e bez dr!avljanstva ne mo!e ste"i pravo svojine na zemlji te inepokretna kulturna dobra.

00. Ustavne du&nosti i odgovornosti !u : 8. u!nost svih i svakoga da se pridr!ava ustava i zakona, 2. u!nost

građana da učestvuju u odbrani domovine, . u!nost svakog da pla"aporez, . u!nostčuvanja !ivotne okoline, E. u!nost strana%a, 9. ;ru!anje pomo"i drugomeu nevolji.

02. Ustavni razvoj ugos avije prije %rugog svjetskog rata !

U '&364 D&F3# F *&( & 1# U UL( U & '&3 D+&3 A

U toku 44 svjestskog rata,a posebno pri kraju,ideje i !elje za oslobođenjem iujedinjenjem bile su jako narasle. tvaranje zajedničke dr!ave zavisilo je odideja i sposobnosti naroda i njihovih vođa na alkanu.Ustavni razvoj rbijepočinje istovremeno kada je počeo organizovani otpor turskoj vlasti i kada

je bilo izvjesno da nastaje dr!ava rbija.6akon ;rvog srpskog ustanka890


41/47

pod ugarskom vla "u,*akedonija je do 8@8 .godine bila pod turskomvla "u,a nakon balkanskih ratova ulazi u sastav 1raljevine rbije,a mali diopripada ugarskoj i Grčkoj.Arvatska je bila u sastavu &ustrougarskemonarhije,a alma%ija je pripadala &usto-Ugarskoj,a dijelom 4taliji.#d

89>9.godine Arvatska dobija autonomiju. 6a samom početku ;rvogsvijetskog rata kup tina 1raljevine rbije E. de%embra 8@8


42/47

predlagalerazličita dr!avna uređenja. 1ralj je insistirao da ostanemonarhija, od poslanika je tra!io da pola!uzakletvu. Arvatska seljačkastranka se zalagala za $edera%iju. U skup tini su najvi e mjestadobile: ugoslovenska demokratska stranka, 6arodna radikalna stranka,

komunisti i Arvatska seljačka stranka, aliniko nije imao apsolutnu ve"inu5najvi e je imala ugoslovenska demokratska stranka, @<poslanika).Ustavotvorna skup tina 1raljevine A , nakon sedmomjesečnogzasijedanja, donijela je prvi Ustav na 3idovdan 29. juna 8@28. godine5ustav su izglasale radikalna stranka i muslimanski !ivalj izd!emijatskogsastava tj. zajedni%e), koji ima karakter ustavnog pakta 5kompromisnogustava) tj. kup tina ga je usvojila uz saglasnost kralja.

;o 3idovdanskom ustavu:

-ideja o jednom troimenom narodu, /jedan narod sa tri plemena , ustavpotvrđuje postojanje/srpskog-hrvatskog-slovenačkog jezika i narodnosti M

-spada u red naprednih ustavaM dr!ava je podijeljena na oblastiM

-dr!ava je unitarnog uređenjaM

-orleanski parlamentarizamM

-6arodna skup tina je bila jednodomni zakonodavni organM zasijeda ueograduM zakone je progla avao kralj ukazom koji su potpisivali svi

ministriM-pravosuđe ima sudsku vlast i u obavljanju te $unk%ije sudovi su nezavisniMza %ijelu kraljevinu postojao je samo jedan 1asa%ioni sudM kralj jepostavljao sudije 5koji imaju stalnu $unk%iju) na prijedlog ministra pravdeM

-za tita prava svojine, garantuje se sloboda ugovaranja i organizovanja uprivrednoj s$eri, kao iorganizovanja radi postizanja boljih uslova radaM

- vi građani su jednaki pred zakonom i svi u!ivaju jednaku za titu vlastiM

-ministarski savjet odgovara skup tini i kralju....

#vakvo ueđenje nije prihvatila Arvatska seljačka stranka te od samogpočetka počinju trzavi%e narela%iji eograd - Fagreb. ;eriod od kraja [email protected] polovine 8@29. godine protekao je u o troj borbiopozi%ije i 3lade, anaročito sa strankama tzv. Arvatskog bloka. ve kulminira i dolazi doatentata u kup tini 5na tjepana Dadi"a, predstavnika Arvatske seljačkestranke). 1ralj &leksandar to koristi,raspu ta kup tinu i uvodi diktaturu,koja je trajala dvije godine 5preuzima svu vlast).;očetkom oktobra 8@[email protected] kralj je donio Fakon o nazivu i podjeli kraljevnine na upravna


43/47

područja. r!ava je dobila ime 1raljevina ugoslavija i podijeljena je na @banovina. anovine dobijajuimena bez etničkog kriterijuma, po rijekama53rbaska anovina, avska, Fetska,...).&li to nije moglo dugo da traje, te je&leksandar 1arađorđevi" . septembra donio #ktroisaniustav 1raljevine

ugoslavije koji se temelji na istim osnovama kao i ustav iz 8@ 8. godine5dr!ava jenasljedna i ustavna monarhija, građansko-demokratskog tipa Qukunut je parlamentarizam, ministri suodgovarali samo kruni, kraljevaovla tenja su velika, skup tina je bila dvodomna - parlament i senat, a

tose tiče ljudskih prava ona su su!ena i redukovana). Ustav je utvrdiotrodiobu vlasti: zakonodavnu vlastvr i kralj i 6arodno predstavni tvo5 enat i 6arodna skup tina)M upravnu vlast vr i kralj prekoodgovaraju"ihministaraM sudsku vlast vr e sudovi. Bormalno je to bila trodioba vlasti, astvarno je bilo jedinstvo vlasti tj. bio je prete!an uti%aj kralja.

#d 8@ 8 - 8@


44/47

Godine 8@


45/47

dolazi do problema uspostavljanja dr!avnog uređenja. 1omunističkastranka jeizba%ila sve druge stranke iz 6arodnog $ronta. 'ito postajedo!ivotni predsjednik, uveden je skup tinski sistem vlasti, a %entralniorgani vlasti su bili:- 6arodna skup tina B6D - vr i zakonodavnu vlastM

vrhovni je organ narodne vlasti i predstavnik narodnog suvereniteta B6D -;rezidijum skup tine B6D - bira ga 6arodna skup tina na period od <godineM ima tri $unk%ije: e$a dr!ave, neke $unk%ije 6arodne skup tine i$unk%iju ustavnog suda 5ukida se 8@= . godine)- 3lada B6D 5najvi i izvr niorgan i upravni organ dr!avne vlasti, a ne izvr ni organ 6arodneskup tine).

SUstavom je utvrđena nova organiza%ija $edera%ije koja obuhvata sistemorgana i organiza%ija koji su glavne poluge dr!ave. 'o su: aveznaskup tina 5dvodoma - dom građana i dom radnih ljudi), predsjednik

Depublike, avezno izvr no vije"e 5političko izvr nu $unk%iju ima -odgovorno je za sprovođenje politike $edera%ije), 3rhovni sud ugoslavije iUstavni sud ugoslavije.

S8@= . godine - promjena Ustava Ustavnim zakonom uvedenoso%ijalističko samoupravljanjeradnika.

SGodine 8@> . - donesen je novi ustav 5prvi autentični-originalni aktdonesen u drugoj,so%ijalističkoj ugoslaviji Q prvi ustav je iz 8@. godinenalika na Ustav D-a) koji uvodi prvi $unk%iju predsjednika, ugoslavija se

postepeno kon$ederalizuje, budi se na%ionalizam kako umireso%ijalizam,uvedena je petodomna skup tina, dr!ava dobija naziv BD , uveden jeUstavni sud. truktura ustava se dijelui u tri dijela: preambula, uvodni dio inormativni dio.

S8@>9. godine - amandmani uvode kon%ept konstitutivnosti

S8@E8. godina - čini prekretni%u - sa saveznog nivoa prelazi se narepublički i pretvaranje BD ukon$edera%iju, značajan prenos nadle!nostisa saveznog nivoa na republičkiM kon%ept na%ionalnog ključaM politički

sistem: kup tina BD sastavljena je od dva vije"a: avezno vije"e i 3ije"erepublika i pokrajina. avezno vije"e pokriva 220 delegata koje suneposredno birali građani poključu: 0 delegata iz svake republike i po 20iz svake pokrajine 5paritetna jednaka zastupljenost).

SGodine 8@E


46/47

sastavljeni propor%ijonalno. avezna skuptina sastavljena od dva doma 5 0poslanika iz svake republike i 20 iz svake pokrajine). #dluke se donosilekonsenzusom 5dru tvenim dogovoranjem). ;redsjedni tvo BD imalo jeulogu kolektivnog e$adr!ave. rojalo je devet članova, osam

predstavnika, svake republike i pokrajine, i deveti član, predstavnikkomunističke partije, a do 8@90. godine postojao je dualitet, dakle pored;redsjedni tva bio i individualni predsjednik Depublike. mr"u 'ita $unk%iju

e$a dr!ave preuzima ;redsjedni tvo.

S;romena ustava rbije nije bila mogu"a bez saglasnosti pokrajina.&utonomne pokrajine su mogleda mijenjaju svoje ustave neovisno odustava republika, a republike nisu mogle bez saglasnosti autonomnihpokrajina.

09. ugos ovenski 4edera izam i raspad S8R !aveznu dr!avu BD činilo je est republika: iA, rbija, *akedonija,

Arvatska, lovenija HrnaGora i *akedonija i dvije pokrajine: 3ojvodina i1osovo. Depublike su imale sva obilje!ja dr!ave, svevi e su se udaljavaleod $edera%ije, stvaraju"i uslove za potpuno osamostaljenje. 4 pokrajine suse izdiglena nivo dr!ava. #d 8@. - 8@@0. godine teče razgradnja BD saprenosom ovla tenja na republike. ve republike i pokrajine su [email protected] donijele svoje ustave.

S 8@9>. -8@9E. g. velika 7nansijska kriza, razvoj na%ionalizma, veliki talasnezadovoljstva

S 6a vlast dolazi lobodan *ilo evi"

1riza 90-tih, i @0-tih dovodi do eksplozije so%ijalizma. Godine 8@9E. BDulazi u te ku7nansijsku krizu. 90-ih godina ugoslavija se bori sana%ionalizmom na 1osovu po Ustavu iz 8@E


47/47

Documents

Ustavno Pravo Pitanja I dio-Apeiron