บทบาทตวละครลกผสมในการแสดงโขน

สยาม เชอทอง 1

บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงคทจะศกษาบทบาทของตวละครลกผสมในการแสดงโขน โดยศกษาถงความเปนมาและลกษณะของตวละครลกผสมในการแสดงโขน ผลจากการศกษาพบวา ในการแสดงโขนมการปรากฏตวละครทเปนลกผสมอยจำานวน 10 ตวละคร ไดแก อนทรชต ทศครวน ทศครธร ไพนาสรยวงศ บรรลยกลป องคต มจฉาน อสรผด นางสพรรณมจฉา และนางสดา จากตวละครทเปนลกผสมทง 10 ตวละคร สามารถจำาแนกออกเปนลกษณะของการผสมได 4 จำาพวก ไดแก 1)การผสมกนระหวางยกษและมนษย มตวละครทปรากฏไดแก อนทรชต สดา ไพนาสรยวงศ 2)การผสมกนระหวางยกษและสตว มตวละครทปรากฏไดแก สพรรณมจฉา ทศครวน ทศครธร บรรลยกลป อสรผด 3)การผสมกนระหวางลงและมนษย มตวละครทปรากฏไดแก องคต 4)การผสมกนระหวางสตวและสตว มตวละครทปรากฏไดแก มจฉาน จากการศกษาพบวาลกษณะของตวละครลกผสมทเปนเพศชายจะมลกษณะทคลายคลงกบผเปนพอมากกวาผเปนแม สวนตวละครทเปนเพศหญงกจะปรากฏลกษณะทคลายคลงกบผเปนแมมากกวาผเปนพอ

คำาสำาคญ :ตวละครลกผสม,รปลกษณ,โขน

1 สาขาศลปะการแสดง คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

Roles of half-blood character in KhonSiam

chuathong

Abstract:The objective of this research is to study the roles of half-blood character in, Thai drama plays, Khon. By study their background and characteristic in the plays, we have found that 10 half-blood characters were appeared. These included Indharachit, Thossakeereewun, Thossakeereethorn, Painasuriyawongsa, Bunlaikulp, Ongkot, Mujchanu, Asurapud, Suphanmujcha, and Seeda. From 10 half-blood characters, we can classify them into 4 types. 1) mix between demon and human, the characters are Indharachit, Seeda, and Painasuriyawongsa. 2) mix between demon and animal, the characters are Suphanmujcha, Thossakeereethorn, Thossakeereewun, Bunlaigulp, and Asurapud. 3) mix between monkey and human, which is Ongkot. and 4) mix

between animal and animal Whichis Mujchanu. According to the study, we have found that the male half-blood characters tend to look similar to his father than his mother, and vice versa for the female characters.

Keywords: Half-blood characters, Characteristic, Khon

บทนำา

ตวละครลกผสม เปนตวละครประเภทหนงทปรากฏอยในเร องรามเกยรต ตวละครลกผสมเหลานบางตวมลกษณะทแตกตางจากตวละครอนๆในดานของรปลกษณ ตวละครลกผสมทปรากฏอยในเรองรามเกยรตมอยทงสน 10 ตวไดแก 1.นางสดา 2.อนทรชต 3.ไพนาสรยวงศ 4.ทศครวน 5.ทศครธร 6.บรรลยกลป 7.สพรรณมจฉา 8.องคต 9.มจฉาน 10.อสรผด ตวละครลกผสมหลายตวมการผสมพนธกนเหนอจนตนาการทำาใหผวจยเกดความสนใจทจะศกษาความเปนมาและบทบาทของตวละครทเปนลกผสมและรปลกษณของตวละครลกผสมทมความแตกตางจากตวละคร

อน ตวละครลกผสมเหลานแสดงใหเหนถงแนวคดในการสรางตวละครทเหนอจนตนาการโดยขดแยงจากการวเคราะหในดานของพนธกรรมตามหลกความเปนจรง โดยครงนผวจยจะวเคราะหถงรปลกษณของตวละครโดยใชบทละครทกลาวถงรปลกษณของตวละครลกผสมเปนหลกและจากภาพของตวละครมาประกอบการวเคราะหขอมล

โขน

โขนถอวาเปนมหรสพการแสดงชนสง ทจะปรากฏอยในงานการแสดงทสำาคญตางๆ ในการแสดงโขน เชอวามมาตงแตโบราณจากการสนนษฐาน วาเกดจากการแสดงทพฒนามาจากการแสดงประเภทอนๆทประกอบดวย

1 การแสดงชกนาคดกดำาบรรพ

การแสดงชกนาคดกดำาบรรพ เปนการ แสดงทเลาเร องถงการกวนนำาอมฤต ของเหลาเทวดาและอสร การแสดงทเรยกวาชกนาคดกดำาบรรพนน มการอธบายไวในกฎมณเฑยรบาลสมยกรงศรอยธยาวากลาวถงพระราชพธอนทราภเษกในพระราชพธอนทราภเษกปลกเขาพระสเมร สมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ อธบายไววาลกษณะการททำาในพระราชพธอนทราภเษกนกคอ การเลนแสดงตำานานในไสยศาสตรเพอแสวงสวสดมงคลซงมสาเหตแบบเดยวกบการเลนโขน สำาหรบการแสดงโขนทไดมาจากการแสดงชกนาคดกดำาบรรพนนไดแกการแสดงทแบงผแสดงออกเปนฝายอสรกบฝายเทวดามการ แตงกายทคลายกบการแสดงชกนาคดกดำาบรรพ (ไพรบลยกจ, 2542)

2. การแสดงกระบกระบอง

ในสมยโบราณนนคนไทยจำาเปนตองฝกวชากระบกระบองไวเพอเปนศลปะปองกนตวหรอเปนการฝกหดเพอสรบกบขาศกศตรอาวธทใชในการตอสกมทงอาวธสนและอาวธยาว ไดแกกระบอง ไมพลอง ดาบ กระบ ทวน หอก และรวมทงเคร องปองกนตวตางๆศลปะปองกนตวนเรยกรวมๆวา วชากระบกระบอง

เนองจากการแสดงโขนนนมการตอสเกดขนดงนนลลาการตอสของคนสมยกอนในเชงกระบกระบอง พลอง จงไดรบการปรบปรงและนำามาไวในการแสดงโขน เชนตอนตรวจพล ยกทพตอน ยกรบเปนตน

3. การแสดงหนงใหญ

การแสดงหนงใหญนนเปนทขนชอของคนไทยในสมยโบราณอยางหนงตวหนงจะใชหนงววฉลเปน ลวดลายตวละครในเรองรามเกยรต วธการแสดงผแสดงจะจบ ไมไผของตวหนงทงสองขางแลวยกเหนอศรษะขน พรอมเตนเพลงประกอบจงหวะของดนตรป พาทย และตองเชดใหตวเงาของหนงตดอยกบจอผาขาวเพอใหคนดไดเหนลวดลายของหนงใหญทชดเจนโดยมคนพากยและคนพดบทพากยเจรจาแทนผแสดง จะเหนไดวาการแสดงโขนทนำามาจากการแสดงหนงใหญนนมอย 2 ประการคอเรองทนำามาแสดงคอเรองรามเกยรต ซงจะมตวละครแบงออกเปนพระนางยกษลงประการท 2 ไดแกลลาทาเตนของคนเชดหนง ทสบทอดมาถงการแสดงโขน ตอมา

สรปไดวาศลปะการแสดงโขนนนไดเอาวธการแตงกายบางอยาง ทไดมาจากการแสดงชกนาคดกดำาบรรพ ไดทารำาการตอสมาจาก กระบกระบอง และไดศลปะคำาพากยบทพดเจรจาและเพลงหนาพาทยดนตรตลอดจนการเตนของผเชดหนงมาจากการแสดงหนงใหญ

เรอง ทใชในการแสดงโขน

เรองทนำามาใชในการแสดงโขนนน ตามทเรารจกกน คอเรองรามเกยรต เรองรามเกยรตนนมหลายฉบบดวยกนทงไทย ชวา อนเดย โดยเฉพาะชาวอนเดยมคตในเรองความเคารพนบถอ โดยเชอวาหากใครไดอานหรอฟงเรองราว รามายณะหรอรามเกยรตกจะสามารถลางบาปไดประสงคสงใดกจะไดดงปรารถนา

เนอ เรองรามเกยรตนน เปนเรองราวการทำาสงครามระหวางพระรามกษตรยแหงกรงอโยธยา ทมบรวารทหารเปนวานร และทศกณฐกษตรยแหงกรงลงกา จงทำาใหรามเกยรตมการปรากฏตวละครอยเปนจำานวนมาก

จากหวขอประเดนขางตนจะเหนไดวาตวละครหลกทมบทบาทในเรองรามเกยรตนนมอย 4 ประเภทไดแก เทวดานางฟา มนษย ยกษหรออสร และวานร แตจะมตวละครอก 1 ประเภททปรากฏอยในเรองรามเกยรตไดแก ตวละครทเปนลกผสม

ตวละครลกผสมในเรองรามเกยรต

ตวละครทเปนลกผสมในเรองรามเกยรตนน แสดงใหเหนไดวาในวรรณกรรมเรองรามเกยรตสะทอนใหเหนถงความเจาชของตวละครหลกในเรอง ไดแก ทศกณฐ และหนมาน ซงเปนตวละครทมเมยอยมากมายหลายตนในวรรณกรรมจนเกดเปน ตวละครลกผสมขน ตวละครลกผสมมอยทงหมด 10 ตวโดยมประวตความเปนมาและรปลกษณของตวละครทปรากฏ ดงน 1.นางสดา 2.อนทรชต 3.ไพนาสรยวงศ 4.ทศครวน 5.ทศครธร 6.บรรลยกลป 7.สพรรณมจฉา 8.องคต 9.มจฉาน 10.อสรผด

จากตวละครลกผสมทงหมด 10 ตวละคร สามารถจำาแนกออกเปน 4 จำาพวกไดแก

1.การกำาเนดจากยกษกบมนษย 2.การกำาเนดจากสตวกบสตว 3.การกำาเนดจากมนษยกบสตว 4.การกำาเนดจากยกษกบสตว

1.การกำาเนดจากยกษกบมนษย ตวละครทปรากฏไดแก อนทรชต นางสดา ไพนาสรยวงศ ตวละครทกำาเนดจากยกษกบมนษยจะมรปรางทไมแปลกไปจากตวละครอน เพราะโครงสรางรางกายของยกษและมนษยในเรองรามเกยรตมลกษณะของโครงสรางรางกายทเหมอนกบมนษย จะแตกตางแคภาพลกษณภายนอกทเชอกนวายกษจะมรปรางสงใหญ มเขยว ตารางภาพตอไปนจะเปรยบเทยบถงลกษณะของการผสมระหวางตวละครทเปนยกษและมนษย

1)ตารางภาพ ตวละครทกำาเนดจากยกษและมนษย

+

ทศกณฐ นางมณโฑ

ทมา http://www.finearts.go.th ทมา https://sites.google.com

อนทรชต นางสดา ไพนาสรยวงศ

ทมา http://www.sookjai.com ทมา https://sites.google.com ทมา https://www.bloggang.com

จากการวเคราะหลกษณะของตวละครทเกดจากยกษกบมนษย อนทรชต ไพนาสรยวงศ มลกษณะรางกายเปนยกษเหมอนทศกณฐผเปนพอ แตจะมการสวมมงกฎมนษยหรอมงกฎกาบไผ สวนไพนาสรยวงศนนยงเปนยกษกมารจงสวมหวกมาร ทงสองมเขยวเปนเขยวมะลทแตกตางจากยกษทวไปดงนนในตวของอนทรชตและไพนาสรยงศจงมลกษณะทไปทางบดามากกวาฝงมารดา สวนนางสดามลกษณะทปรากฏใหเหนไดชดวาตวนางสดานนไมมรปรางทบงบอกถงความเปนยกษในตวนางสดา ดงทบทละครกลาวถงไววา

“ ผวพรรณนวลละอองผองพกตร ผดสรยวงศยกษในลงกา”

ดงนนตวนางสดาจงมรปรางลกษณะไปทางมารดาแตเพยงฝายเดยว

2.การกำาเนดจากสตวกบสตวทปรากฏไดแก มจฉาน

2)ตารางภาพ ตวละครทเกดจากสตวกบสตว

+

หนมาน สพรรณมจฉา

ทมา https://sites.google.com ทมา http://www.sakulthaionline.com

มจฉาน ทมา https://www.youtube.com

2)จากการวเคราะหลกษณะของตวละครทเกดจากสตวกบสตว ทปรากฏในเรองรามเกยรตและการแสดงโขน คอมจฉาน เปนตวละครทมลกษณะทเหนไดอยางชดเจนถงความเปนลกผสมของแตละเผาพนธโดยรปรางลกษณะของมจฉานมลกษณะรปรางทเหมอนกบหนมานทกประการ ไมวาจะเปนสผว หนาตา แตทแตกตางจากหนมานมเพยงสงเดยวคอหาง ทเปนปลาเหมอนมารดา

3.การกำาเนดจากยกษกบสตว ตวละครทปรากฏไดแก สพรรณมจฉา ทศครวน ทศครธร บลลยกลป และอสรผด ตวละครทกำาเนดจากยกษกบสตว

3)ตารางภาพ ตวละครทกำาเนดจากยกษกบสตว

ทศกณฐ ทมา http://www.finearts.go.th

+

นางปลา นางชาง นางกาลอคคทมา http://oknation.nationtv.tv ทมา http://ewt.prd.go.th ทมาหนงสอยกษในรามเกยรต

สพรรณมจฉา บรรลยกลปทมา http://www.sakulthaionline.com ทศครวน ทศครธร ทมา https://www.youtube.com

ทมา 108 หวโขนโครงการภมปญญาไทยในหวโขน หนา 45 3)จากการวเคราะหลกษณะของตวละครทเกดจากยกษกบสตว สามารถจำาแนกไดอกเปน 2 จำาพวกไดแก 3.1)ตวละครทกำาเนดจากทศกณฐทปรากฏ ไดแก นางสพรรณมจฉา ทศครวน ทศครธรและบลลยกลป ทงสตวละครน มเพยงสพรรณมจฉาเพยงตวเดยวทเปนผหญงและมลกษณะทแตกตางไปจากตวละครอน โดยมทอนบนเปนมนษยและทอนลางเปนปลา แสดงใหเหนวาตวนางสพรรณมจฉามลกษณะทเหมอนมารดามากกวาบดา สวนทศครวน ทศครธร มลกษณะรปรางเปนยกษเหมอนบดาทกสวน แตจะมกเพยงแตมจมกทเปนงวงชางปรากกฎออกมา แสดงใหเหนถงชาตพนธของผเปนแมคอนางชาง และบรรลยกลป กจะมลกษณะรางกายทเปนยกษเหมอนบดาทกสวน แตจะมการแตงกายใหแตกตางจากตวละครอน โดยการใสเสอเกราะทเปนลายพญานาคเพอบงบอกถงชาตพนธของมารดาทเปนพญานาค

3.2)ตารางภาพ ตวละครทกำาเนดจากยกษและสตว ไดแกอสรผด

+

เบญจกาย หนมาน ทมา http://www.komchadluek.net ทมา https://sites.google.com

อสรผด ทมา http://www.sookjai.com3.2)ตวละครทกำาเนดจากหนมานและนางเบญจกาย คออสรผด ซงเปนตวละครทเหนไดเดนชดถงสองเผาพนธในตวละคร คอลกษณะรางกายใหญโต มผมหยกหยกศกเหมอนเผาพนธของมารดา แตกมหนาตาทเปนลกษณะของวานรและกายทมสเดยวกน

4.การกำาเนดจากมนษยกบสตว ตวละครทปรากฏไดแก องคต องคตเปนลกผสมเพยงตวเดยวทเกดจากมนษยกบสตว

4)ตารางภาพ ตวละครทเกดจากมนษยและสตว

+

พาล นางมณโฑ

ทมา http://www.sookjai.com ทมา https://sites.google.com

องคต

ทมา http://www.sookjai.com

4)จากการวเคราะห ตวละครทกำาเนดจากมนษยกบสตวมอยหนงตวละครคอ องคต เปนตวละครทมการกำาเนดซบซอน โดยฤาษองคตอาจารยของพาลผเปนบดา มการนำาเอาองคตไปฝากไวในทองแพะกอนเกด เพอสงนางมณโฑคนใหแกทศกณฐ ลกษณะขององคตทปรากฏไมมสวนใดทบงบอกถงความเปนมนษยในรางกายทเหมอนกบมารดา โดยตวองคตนนกมกายสเดยวกบพาลและกำาเนดเปนวานรเชนเดยวกบผเปนบดา

สรป

ตวละครทเปนลกผสมในการแสดงโขน มทงหมด 10 ตวละคร โดยแบงเปน เพศชาย 8 ตวละครไดแก 1)อนทรชต 2) ไพนาสรยวงศ 3)ทศครวน 4)ทศครธร 5)องคต 6)อสรผด 7)มจฉาน 8)บรรลยกลปเพศหญง ไดแก 1)สดา 2)สพรรณมจฉา ตวละครทง 10 ตวละครนนยงจำาแนกไดจากการกำาเนดออกเปน 4 ประเภทไดแก 1)การกำาเนดจากยกษกบมนษย 2)การกำาเนดจากสตวกบสตว 3)การกำาเนดจากมนษยกบสตว4)การกำาเนดจากยกษกบสตว จากผลการศกษาจะเหนไดวาตวละครทเปนเพศชายจะมลกษณะรางกายทเหมอนฝายพอ สวนตวละครทเปนเพศ

หญง จะมลกษณะเหมอนฝายแม จากตวละครทกลาวมาขางตน ทกตวละครมความสมพนธเกยวโยงกนทกตวละคร

ในดานของบทบาทของตวละครทเปนลกผสม ทกตวละครทปรากฏวาเปนตวละครลกผสมทกตวลวนมบทบาทสำาคญทงสนลวนแลวแตเปนตวละครเอก ในดานของฝายชายทกตวละครลวนเปนนกรบทงสน ไมวาจะเปนฝายยกษ ฝายพระราม ทกตวละครลวนมบทบาททสำาคญดงทกลาวมาขางตนและยงเปนตวแปรในการทำาศกสงคราม

บรรณนานกรม

ไตรรตน พพฒโภคผล. (2552). 108 หวโขนโครงการภมปญญาไทยในหวโขน . กรงเทพ:

ศนยศกษาภมปญญาไทยในรามเกยรต.

นงคนช ไพรบลยกจ. (2542). โขน. ใน โขน (หนา 10). เอสทพเวลด มเดย จำากด.

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช. (ม.ป.ป.). ใน บทละครเรองรามเกยรต เลม 3 (หนา 494).

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช. (2549). บทละครเรองรามเกยรต. ใน บทละครเรองรามเกยรต พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬา

โลกมหาราช (หนา 597). กรงเทพสำาศลปาบรรณาคารนกพมพ: สำานกพมพศลปาบรรณาคาร.

รองศาตราจารยศรพงศ พยอมแยม. (2548). ภาพและประวตตวละครรามเกยรต. โอเอสพรนตงเฮาส.

สมาลย บานกลวย ศรสรางค พลทรพย. (2525). ภาพและประวตตวละครรามเกยรต . ธเนศวรการพมพ.