บทบาทของไฟพธกรรมในการแสดงนาฏศลปไทย

นนทชา ณ โนนชย1

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงคเพอศกษาบทบาทของไฟพธกรรมในการแสดงนาฏศลปไทย โดยศกษา

จากการส ารวจ การสงเกตการณจากการแสดงของตวละครตาง ๆ ทมการใชไฟพธกรรมในการแสดงโขน

ละคร พบวา การใชไฟพธกรรมในการแสดงโขน ละคร สามารถแบงตามวตถประสงคได 5 ประเภท

ไดแก การใชไฟเพอพสจนความบรสทธ(ลยไฟ) การฆาหรอประหาร(แบหลา, บชายญ) การใหก าเนด

(ชบตว) การบชาเพอขอพร การเสกและเพมอทธฤทธแกศาสตราวธ(พธชบศรตาง ๆ) นอกจากนน

สามารถแบงบทบาทของไฟพธกรรมในการแสดงนาฏศลปไทยได 3 ลกษณะ ดงน 1) บทบาทของไฟท

ไมเกยวของกบพธกรรม เชน ยายเฒาทศประสาทกอกองไฟเผาพระขรรคของคาว หลวชยตงพธชบตว

แตผลกทาวสนนราชลงกองไฟ จากละครดกด าบรรพ เรอง คาว 2) บทบาทของไฟทเกยวของกบพธกรรมท

ไมมทาร าแตใชทาทางธรรมชาต เชน ก าเนดนางมณโฑและนางกาลอจนา ทศกณฐตงพธทรายกรด

จากโขน เรอง รามเกยรต 3) บทบาทของไฟทเกยวของกบพธกรรมมทาร า ไดแก นางสดาลยไฟ จากโขน

เ รอง รามเกยรต นางดรสาแบหลา จากละครใน เรอง อเหนา นางศรมาลาลยไฟ จากละครนอก

เรอง ขนชางขนแผน และนางมโนหราบชายญ จากละครนอก เรอง มโนหรา จากทกลาวมาจะเหนไดวา

บทบาทของไฟในการแสดงนาฏศลปไทยสามารถแบงไดหลายลกษณะขนอยกบบทละคร หรอความเชอ

เกยวกบไฟในละครสงผลใหความเชอเหลานนมอทธพลกบการแสดงนาฏศลปไทยตงแตอดตจนถงปจจบน

ค าส าคญ : บทบาท ไฟพธกรรม การแสดง นาฏศลปไทย

1 สาขาศลปะการแสดง คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

Roles of ritual fire in Thai traditional dance.

Nanthicha Nanonchai Abstract:

The objective in this article is to study the roles of ritual fire in Thai traditional dancing by observation from acting of characters that use ritual fire in Khon plays. We have found that using ritual fire in Khon can be classified in to 5 types according to the objective. The objectives are, using fire to declare their innocent (walking in fire), Kill or execute (suicide, sacrifice), Give birth (body dip), Worship for good wish, and create or add power to their weapon (arrow dip ritual). Moreover, we can classify the roles of ritual fire in Thai traditional dance in to 3 characteristics which are 1) Fire that is no relevant to a ritual, ie: Tasprasat, an elder, put a fire on Kawee’s sword, Holwichai set up body dip ritual but push Taw Sannurach in to the fire, from opera oriented drama ‘Kawi’ 2) Fire that is relevant to ritual but no dancing included. For example Birth of Montho and Miss Kal-ajna, Tossakan set up Saikrod ritual from Khon in Ramayana. 3) Fire that is relevant to ritual and include dancing. Which are Seeda walk on fire from Khon in Ramayana, Miss Dorasa commits suicide from Enau story, Miss Srimala walk in fire from Kunchang Kunphan, and Manohra sacrifices from Manohra. We can see that role of fire in Thai traditional dance can be classified according to script and the belief of fire in a plays influenced the Thai traditional dance from past to present. Keyword: Roles, Ritual fire, Plays, Thai traditional dance

บทน า

นาฏศลปไทยเปนศลปะการแสดงทเกยวกบการฟอนร า โดยมนษยเปนผ ประดษฐข นจาก

การเลยนแบบธรรมชาต การบชาสงศกดสทธ และการรบอารยธรรมของอนเดย จากนนน ามาปรบปรง

หรอพฒนาใหสวยงามเปนระเบยบแบบแผนตามวฒนธรรมของไทยมากยงขน นาฏศลปไทยมจดมงหมาย

ในภาพรวมเพอใหความบนเทง ความสนกสนาน และท าใหผ ทไดรบชมเกดความรสกคลอยตาม

(พาณ สสวย, 2524, น. 6-7) ซงการแสดงแตละชดของนาฏศลปไทยนอกจากจะมจดมงหมายเพอใหความ

บนเทงแลวนนยงมวตถประสงคอนทแตกตางกนออกไปเพอสอสารใหผชมเขาใจ เชน การแสดงทบอกถง

ความเปนมา วถชวต วฒนธรรม ความเชอ และพธกรรมของการแสดงชดนน

ภาพท 1 การแสดงละครนอก เรอง มโนหรา ฉากนางกนรออกมาเลนน า

ทมา : กรมศลปากร, 2522, น. 11

การแสดงทางนาฏศลปไทยทเกยวของกบพธกรรมนนมหลายชด สวนมากพบในตวละครหลกของ

เรองหรอของตอน ซงในแตละชดจะมความเชอในเรองของพธกรรมทคลายและแตกตางกนออกไปบาง

ขนอยกบศาสนา วฒนธรรมของตวละครในเรองหรอในการแสดงชดนน เชน การแสดงทใชไฟพธกรรมใน

การแสดงโขน ละคร ซงสามารถแบงการใชไฟตามวตถประสงคได 5 ประเภท ไดแก การพสจนความบรสทธ

(ลยไฟ) การฆาหรอประหาร(แบหลา, บชายญ) การใหก าเนด (ชบตว) การบชาเพอขอพร การเสกและ

เพมอทธฤทธแกศาสตราวธ (พธชบศรตาง ๆ)

จากทกลาวมาขางตนท าใหเหนวาการแสดงทเกยวของกบไฟสามารถแบงไดหลายประเภท

ซงจะแตกตางกนออกไปตามวตถประสงคในโครงเ รองของแตละชดการแสดง นอกจากนนยง

สามารถแบงบทบาทของไฟในการแสดงได 3 ลกษณะ ดงน 1) บทบาทของไฟทไมเกยวของกบพธกรรม

2) บทบาทของไฟทเกยวของกบพธกรรมทไมมทาร าแตใชทาทางธรรมชาต และ 3) บทบาทของไฟ

ทเกยวของกบพธกรรมมทาร า ซงการใชไฟในการแสดงนาฏศลปไทยสามารถแบงไดหลายลกษณะซงจะ

ขนอยกบบทของละคร หรอความเชอเกยวกบไฟในละครสงผลใหความเชอเหลานนมอทธพลกบการแสดง

นาฏศลปไทยตงแตอดตจนถงปจจบน

บทความนจงมงศกษาบทบาทของไฟพธกรรมในการแสดงนาฏศลปไทยเฉพาะของตวพระ

ตวนาง โดยศกษา ส ารวจ รวบรวมขอมลจากการแสดงมการใชไฟพธกรรมในการแสดงนาฏศลปไทย

ประเภทโขนและละคร โดยแบงออกเปนประเดน ดงน

ภาพท 2 การแสดงละครนอก เรอง มโนหรา ฉากบชายญ ทมา : บนนาค ทรรทรานนท, 2562, น. 23

การแสดงนาฏศลปไทยทเกยวของกบไฟ

การแสดงนาฏศลปไทยทใชไฟประกอบการแสดงนนมหลายชดการแสดงทงโขน ละคร ซงสามารถ

จ าแนกได 2 ลกษณะ คอ การใชไฟตามวตถประสงค และบทบาทของไฟทเกยวของกบการแสดง

1. การใชไฟตามวตถประสงค

การใชไฟในการแสดงตามวตถประสงคของแตละตวละครทางนาฏศลปไทยสามารถแบงได

5 ประเภท ดงน

ภาพท 3 จตรกรรมฝาผนง วรรณคด เรอง รามเกยรต ในการพสจนความบรสทธของนางสดา ทมา : วชราพงศ หงษสวรรณ, 2550, น. 93

1.1 การพสจนความบรสทธ(ลยไฟ)

ในการแสดงทใชไฟในการพสจนความบรสทธนนสะทอนใหถงคต ความเชอ พธกรรมท

เกยวของกบตวละครทงตวพระ ตวนาง ในแตละชดการแสดง ซงสวนมากจะไดรบอารยธรรมมาจากอนเดย

จงมความเชอทคลายกนในเรองของการเดนลยไฟเพอพสจนความบรสทธทงกาย วาจา และใจของผ ทถก

กลาวหาหรอถกสงสยในเรองใดเรองหนง เชน ในการแสดงโขน เรองรามเกยรต ตอน สดาลยไฟ เพอพสจน

ความบรสทธวานางซอสตยตอพระรามถงจะไปอยเมองยกษเปนเวลานาน และในการแสดงละครนอก เรอง

ขนชางขนแผน ตอน ศรมาลาลยไฟ โดยนางถกใสรายจากนางสรอยฟาวามช นางจงขอพสจนตนเอง

ดวยการเดนลยไฟ

ภาพท 4 การพสจนความบรสทธของนางสดา จากการแสดงโขน เรอง รามเกยรต ทมา : กรมศลปากร, 2556, น. 105

1.2 การฆาหรอประหาร(แบหลา, บชายญ)

การฆาตวตายหรอการประหารชวตในการแสดงนาฏศลปไทยนนไมคอยมเนองจากเปนสงท

เกยวกบการสญเสย ดงนนการแสดงดงกลาวจงหาชมไดยาก เชน ในการแสดงละครใน เรอง อเหนา

ตอน ดรสาแบหลา เปนการแสดงทเกยวกบพธกรรม เรยกวา “พธสต” ประเพณของผหญงชาวฮนด ใน

ประเทศอนเดยทท าการบชายญตนเองของหญงหมายในพธศพของสามโดยการกระโดดเขากองไฟทเผาศพ

ของสามจนถกเผาตายตามไปดวยกน (สนทร ณ รงส, 2545, น. 26)

ภาพท 5 การแสดงชด ดรสาแบหลา จากการแสดงละครใน เรอง อเหนา ทมา : บนนาค ทรรทรานนท, สบคนเมอวนท 23 กมภาพนธ 2562

และในการแสดงละครนอก เรอง มโนหรา ตอน มโนหราบชายญ เปนการแสดงทเกยวกบไฟ

โดยนางมโนหราถกใสรายตองบชายญนาง เพอสะเดาะเคราะหใหกบทาวอาทตยวงศพอของพระสธน

ซงเปนสาม นางจงท าทขอปกขอหางและร าบชายญขางกองไฟถวายเปนครงสดทายกอนบนหน

กลบเมองไกรลาศ

1.3 การใหก าเนด (ชบตว)

การใชไฟเพอใหก าเนดหรอชบชวตในการแสดงนาฏศลปไทยนนมาจากพธกรรมของ

พระฤษเกอบทกชดการแสดง เชน ในการแสดงโขน เรอง รามเกยรต ตอน ก าเนดนางมณโฑ ทถกชบชวต

จากนางกบทเหนวามพญานาคคดรายจะฆาพระฤษจงไดคายพษใสอางนม เมอนางกบเหนตองการ

ชวยพระฤษและดวยความกตญญจงยอมสละชวตตนเองกระโดดลงไปตายในอางนม เมอพระฤษเหน

นางกบตายในอาง กไดชบชวตใหฟนคนจนทราบความจรงและเมตตาชบชวตขนจากกองไฟเปนหญง

มนษย ใหชอวา “มณโฑ” (รนฤทย สจจพนธ, 2546, หนา 37) ตอน ก าเนดนางกาลอจนา พระฤษโคดม

เหนวาตนไมมโอรสสบราชวงศครองราชยสมบต จงไดเสกนางอปสรจากกองกณฑ (กองไฟ) ใหชอวา

“กาลอจนา” (รนฤทย สจจพนธ, 2546, น. 137) และ ในการแสดงละครนอก เรอง คาว ตอน หลวชย

ตงพธชบตวแตผลกทาวสนนราชลงกองไฟ

ภาพท 6 การแสดงของนางมโนหราเพอหาทางหนจากการบชายญ ในการแสดงละครนอก เรอง มโนหรา ทมา : บนนาค ทรรทรานนท, 2562, น. 8

ภาพท 7 ก าเนดนางกาลอจนาจากกองกณฑ ทมา : ศรพงษ พยอมแยม, 2548, น. 59

1.4 การบชาเพอขอพร

ในการแสดงนาฏศลปไทยทใชไฟในการประกอบพธกรรมเพอขอพรตามความเชอของ

อารยธรรมอนเดย สวนมากจะพบในการแสดงโขน เรอง รามเกยรต ทมเคาโครงเรองเดมมาจากวฒนธรรม

นนทเชอในเรองของเทพเจาในศาสนาฮนด ถาตองการท าสงใดสงหนงใหประสบความส าเรจลลวงไปดวยด

หรอตองการทจะไดสงใดใหสมปรารถนาจะตองตงไฟพธขน หรอเกดไฟขนเอง และท าการขอพรกบเทพเจา

เชน พธขอบตรของทาวทศรถ ทระหวางท าพธไดเกดกองอคคขน (กองไฟ) แลวมอสรทนถาดทองเหนอหว

มขาวทพย 4 ปน ใหพระมเหสทง 3 พระองค จนเกดโอรสทง 4 ขน (รนฤทย สจจพนธ, 2546, น. 194)

1.5 การท าลาย การเสกและเพมอทธฤทธแกศาสตราวธ

การใชไฟในการท าพธเพอท าลายสงใดสงหนงตวละครนนไมพงพอใจ เชน การแสดง

ละครนอก เรอง คาว ตอน ยายเฒาทศประสาทกอกองไฟเผาพระขรรคของคาว และตอนหลวชยตงพธชบ

ตวแตผลกทาวสนนราชลงกองไฟซงเปนการท าลายคนอน สวนการใชไฟในการแสดงทเกยวกบการเสก

และเพมอทธฤทธแกศาสตราวธ หรอ พธชบศรตาง ๆ ในโขน เรอง รามเกยรต ทใชตอส ท าสงคราม

ในการแสดงนาฏศลป

2. บทบาทของไฟทเกยวของกบการแสดงง

บทบาทของไฟทเกยวของกบการแสดงนาฏศลปไทยสามารถแบงได 3 บทบาท ดงน

2.1 บทบาทของไฟทไมเกยวของกบพธกรรม

การแสดงนาฏศลปไทยทใชไฟเปนสวนประกอบในการแสดงแตไมไดมการใชไฟอยางเปน

ขนตอนเหมอนในพธกรรม เชน ในละครดกด าบรรพ เรอง คาว ตอน ยายเฒาทศประสาทกอกองไฟเผาพระ

ขรรคของคาว ตอน หลวชยตงพธชบตวแตผลกทาวสนนราชลงกองไฟ และในการแสดงโขน เรอง รามเกยรต

ตอน นางลอย ทใชไฟเผาศพนางสดาแปลง ซงการแสดงทกลาวมาจะเหนไดวามการใชไฟเปนเพยงแค

องคประกอบหนงในการแสดงเทานน

2.2 บทบาทของไฟทเกยวของกบพธกรรมทไมมกระบวนทาร าเฉพาะ

การแสดงนาฏศลปไทยทใชไฟพธกรรมประกอบการแสดงแตไมมกระบวนทาร าเฉพาะ แต

ใชทาทางธรรมชาตแทน ไดแก การแสดงโขน เรอง รามเกยรต ตอน ก าเนดนางมณโฑ มเนอเรองวา

เดมนางมณโฑเปนนางกบทถกพระฤษชบชวตจากกองไฟใหเปนหญงมนษย ตอน ก าเนดนางกาลอจนา

พระฤษโคดมไดเสกนางอปสรจากกองกณฑ(กองไฟ) ใหเปนภรรยาของตน (รนฤทย สจจพนธ, 2546,

หนา 37,137) ตอน ทศกณฐตงพธทรายกรด ซงสาเหตมาจากทศกณฐมความแคนเทวดาทเปนพยาน

ใหแกพระราม จงท าพธปลกเสกหอกกบลพททเชงเขาพระสเมรแลวท าพธกอกองไฟเผารปเทวดา และ

ในการแสดงละครดกด าบรรพ เรอง คาว ตอน หลวชยตงพธชบตวแตผลกทาวสนนราชลงกองไฟ เปนการใช

ไฟในพธกรรมเพอท าการชบตว ซงการแสดงทกลาวมานนมการใชทาทางหรอการตบทตามภาษาทาทาง

นาฏศลปไทยแตไมมกระบวนทาร าในการแสดงทเปนแบบแผน

2.3 บทบาทของไฟทเกยวของกบพธกรรมและมกระบวนทาร าเฉพาะ

ในพธกรรมทเกยวของกบไฟและมกระบวนทาร าในการแสดงนาฏศลปไทย เชน การแสดง

โขน เรอง รามเกยรต ตอน สดาลยไฟ เปนการร าเพอพสจนความบรสทธของนาสดาทมตอพระรามซงจะม

กระบวนทาร าเฉพาะทเปนแบบแผนตงแตเขาเฝาพระรามไปจนถงร าเชดฉงในชวงเดนลยไฟแลวลง

มาหาพระราม การแสดงละครนอก เรอง ขนชางขนแผน ตอน นางศรมาลาลยไฟ มจดประสงคเชนเดยวกบ

นางสดาเพยงแตมกระบวนทาร าทแตกตางกนตรงการตบท ลกษณะ อารมณของตวละครเนองจาก

เปนนางในวงกบนางทวไปทาร ากจะมลลาทแตกตางกนออกไป การแสดงละครใน เรอง อเหนา

ตอน ดรสาแบหลา เปนการร าทเกยวกบพธกรรมโดยตรงซงเปนประเพณสตของหญงสาวชาวฮนดทตอง

ปฏบตไมวาจะเตมใจหรอไมกตามจะตองปฏบตตามอยางเครงครดคอการฆาตวตายและกระโดดเขา

กองไฟตามศพสาม ดงนนทาร าของดรสาแบหลาจะประกอบไปดวยกระบวนทาร าจ านวนมากและ

ใชระยะเวลาในการร านาน ตงแตการร าออกมาทโกศสามกลางเวท จากนนร าไปรอบ ๆ แลวสดทายกร ากรช

กอนจะฆาตวตาย และการแสดงละครนอก เรอง มโนหรา ตอน มโนหราบชายญ เปนการรายร าของ

นางมโนหราในพธบชายญ แตตอนทายไดบนหนกลบเมองไกรลาศพธกรรมนนกไมส าเรจ ทาร าในการแสดง

ชดนไดน าโครงสรางทาร ามาจากดรสาแบหลาบางทา แลวน ามาสรางสรรคเปนการแสดงชดใหมขนทม

ลกษณะทแตกตางออกไปตรงทนางมโนหราเปนนางกนร ดงนนลลาการร าจะเหมอนนกและมนษยผสมกน

แตกตางจากการแสดงชดอน ๆ

ภาพท 9 นางศรมาลาร าลยไฟ จากการแสดงละครนอก เรอง ขนชางขนแผน ทมา : นพวรรณ คงสาธตพร, สบคนเมอวนท 20 กมภาพนธ 2562

สรป

การแสดงนาฏศลปไทยทใชไฟเปนบทบาทส าคญมหลายชด ซงสามารถจ าแนกได 2 ลกษณะ คอ

1) การใชไฟตามวตถประสงค สามารถแบงได 5 ประเภท ไดแก 1.1) การพสจนความบรสทธ

(ลยไฟ) ทสะทอนใหถงคต ความเชอ พธกรรมทเกยวของกบตวละคร เชน การแสดงโขน เรองรามเกยรต

ตอน สดาลยไฟ เพอพสจนความบรสทธวานางซอสตยตอพระรามถงจะไปอยเมองยกษเปนเวลานาน

การแสดงละครนอก เรอง ขนชางขนแผน ตอน ศรมาลาลยไฟ โดยนางถกใสรายจากนางสรอยฟาวา

มช นางจงขอพสจนตนเองดวยการเดนลยไฟ 1.2) การฆาหรอประหาร(แบหลา, บชายญ) ในการแสดง

นาฏศลปไทยนนไมคอยมเนองจากเปนสงทเกยวกบการสญเสยจงหาชมไดยาก เชน ในการแสดงละครใน

เรอง อเหนา ตอน ดรสาแบหลา เกยวกบพธกรรม เรยกวา “พธสต” ของผหญงฮนด ประเทศอนเดยทท าการ

บชายญตนเองของหญงหมายในพธศพของสามโดยการกระโดดเขากองไฟ และการแสดงละครนอก

เรอง มโนหรา ตอน มโนหราบชายญ เพอสะเดาะเคราะหใหกบพอสาม โดยนางมโนหราไดร าบชายญ

ขางกองไฟถวายเปนครงสดทายกอนบนหนกลบเมองไกรลาศ 1.3) การใหก าเนด(ชบตว) จะเหนไดวามา

จากพธกรรมของพระฤษเกอบทกชดการแสดง เชน การแสดงโขน เรอง รามเกยรต ตอน ก าเนดนางมณโฑ

ทถกพระฤษชบชวตจากนางกบใหฟนคนจนทราบความจรงและเมตตาชบชวตใหเปนหญงมนษย

ตอน ก าเนดนางกาลอจนา พระฤษโคดมกไดเสกนางกาลอจนาขนจากกองไฟเพอใหเปนภรรยาของตน

และการแสดงละครดกด าบรรพ เรอง คาว ตอน หลวชยตงพธชบตวแตผลกทาวสนนราชลงกองไฟ

1.4) การบชาเพอขอพร ตามความเชอของอารยธรรมอนเดยถาตองการท าสงใดสงหนงใหประสบ

ความส าเรจลลวงไปดวยดหรอตองการทจะไดสงใดใหสมปรารถนาจะตองตงไฟพธขน เพอท าการขอพร

กบเทพเจา เชน การแสดงโขน เรอง รามเกยรต ตอน พธขอบตรของทาวทศรถ ทระหวางท าพธไดเกด

กองอคคขน(กองไฟ) 1.5) การท าลาย การเสกและเพมอทธฤทธแกศาสตราวธ เชน การแสดงละคร

ดกด าบรรพ เรอง คาว ตอน ยายเฒาทศประสาทกอกองไฟเผาพระขรรคของคาว ตอนหลวชยตงพธชบตว

แตผลกทาวสนนราชลงกองไฟ ซงเปนการท าลายสงของหรอชวตคนอน สวนการใชไฟในการแสดง

ทเกยวกบการเสก การเพมอทธฤทธแกศาสตราวธ หรอ พธชบศรตาง ๆ ในการแสดงโขน เรอง รามเกยรต

ทใชตอสและท าสงครามในการแสดงนาฏศลปไทย

2) บทบาทของไฟในการแสดงนาฏศลปไทยสามารถแบงได 3 บทบาท คอ 2.1) บทบาทของไฟ

ทไมเกยวของกบพธกรรมในการแสดงนาฏศลปไทยทใชไฟเปนสวนประกอบในการแสดงแตไมไดม

การใชไฟอยางเปนขนตอนเหมอนในพธกรรม ซงการแสดงจะมการใชไฟเปนเพยงแคองคประกอบหนง

ในการแสดงเทานน เชน การแสดงละครดกด าบรรพ เรอง คาว ตอน เผาพระขรรค และการแสดงโขน

เรอง รามเกยรต ตอน นางลอย 2.2) บทบาทของไฟทเกยวของกบพธกรรมทไมมกระบวนทาร าเฉพาะ

แตใชทาทางธรรมชาต มการใชทาทางหรอการตบทตามภาษาทาทางนาฏศลปไทยแตไมมกระบวนทาร า

เปนแบบแผนในการแสดง เชน การแสดงโขน เรอง รามเกยรต ตอน ก าเนดนางมณโฑ ก าเนดนางกาลอจนา

ทศกณฐตงพธทรายกรด และการแสดงละครดกด าบรรพ เรอง คาว ตอน หลวชยตงพธชบตวกอนทจะผลก

ทาวสนนราชลงกองไฟ เปนการใชไฟในพธกรรมเพอท าพธกอนท าลายผ อน 2.3) บทบาทของไฟทเกยวของ

กบพธกรรมและมกระบวนทาร าเฉพาะในการแสดงนาฏศลปไทย เชน การแสดงโขน เรอง รามเกยรต

ตอน สดาลยไฟ การแสดงละครนอก เรอง ขนชางขนแผน ตอน นางศรมาลาลยไฟ การแสดงละครใน

เรอง อเหนา ตอน ดรสาแบหลา และการแสดงละครนอก เรอง มโนหรา ตอน มโนหราบชายญ

จากทกลาวมาขางตนจะเหนไดวาบทบาทของไฟพธกรรมในการแสดงนาฏศลปไทยนนสามารถ

แบงได 2 ลกษณะ คอ การแสดงนาฏศลปไทยทเกยวกบการใชไฟพธกรรมแตไมมทาร าเฉพาะในการแสดง

โดยการใชทาทางการตบทตามธรรมชาตแทน และการแสดงนาฏศลปไทยทเกยวกบการใชไฟพธกรรมและ

มกระบวนทาร าเฉพาะประกอบในการแสดงอยางมแบบแผนชดเจนสบตอกนมาจนถงปจจบน

บรรณานกรม

กรมศลปากร. (2557). โขน อจฉรยนาฏกรรมสยาม. กรงเทพฯ : กองการสงคต กรมศลปากร. __________. (2522). สจบตร โขน เรอง รามเกยรต ชด นางลอย. กรงเทพฯ : กองการสงคต กรมศลปากร. นพวรรณ คงสาธตพร. (2562). รปภาพ ชด นางศรมาลาลยไฟ ละครนอก เรอง ขนชางขนแผน. สบคนเมอ

วนท 20 กมภาพนธ 2562. บนนาค ทรรทรานนท. (2562). นาฏลลามโนหรา บชายญ. กรงเทพฯ : โรงพมพอนด พรนตง. _________________. (2562). รปภาพชด ดรสาแบหลา ละครใน เรอง อเหนา. สบคนเมอวนท 23

กมภาพนธ 2562. พาณ สสวย. (2524). สนทรยของนาฏศลปไทย. (พมพครงท 4). กรงเทพฯ : โรงพมพจจนไทย. รนฤทย สจจพนธ. (2546). นามานกรมรามเกยรต. กรงเทพฯ : สวรยาสาสน. วชรพงศ หงษสวรรณ. (2558). มหาภารตรามเกยรต เลาเ รองรามเกยรตจตรกรรมฝาผนงรอบ พระระเบยงวดพระแกว 178 หอง. กรงเทพฯ: วาดศลป. ศรพงษ พยอมแยม. (2548). ภาพและประวตตวละครรามเกยรต. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร. สนทร ณ รงส. (2545). ปรชญาอนเดยและลทธ. (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.