Uzroci i posledice

Predavač: dipl ing Slobodan Marković

DEFINICIJA POPLAVE Poplava je privremena pokrivenost vodom

zemljišta koje obično nije pokriveno vodom. To uključuje poplave koje uzrokuju: ◦ Reke ◦ Planinski potoci ◦ Bujični vodotoci ◦ Kao i poplave prouzrokovane morem na priobalnim

područjima

Prema nastanku mogu se podeliti: ◦ Poplave rekama ◦ Poplave planinskim potocima ◦ Poplave bujičnim vodotocima ◦ Poplave izazvane morem u priobalju – cunamijima,

plimom

Brojni su uzroci poplava ◦ One koje su posledica prirodnih pojava

◦ One koje su izazvane antropogenim uticajem (

antropogeni faktor je naucni termin koji opisuje sva stanja

u prirodi preinacena ljudskim delovanjem ili losim

upravljanjem)

◦ One koje su izazvane kombinacijom prirodnih i

antropogenih uticaja

Kišne padavine i otapanje snega u gornjim

delovima sliva najčešći su uzrok poplava, kako na

velikim rekama tako i na bujičnim vodotocima i

potocima.

Torlašenje leda u zimskom periodu uzrokuju

poplave jer formiranjem ledenih barijera smanjuju

ili potpuno zatvaraju proticajni profil vodotoka.

Antropogeni uticaj je najviše vezan za aktivnosti u

samom koritu vodotoka ili u slivu: ◦ Krčenje šuma

◦ Izgradnjom objekata i saobraćajnica u slivu

◦ Nestručnim kanalisanjem reka, potoka i ostalih povećava

se brzina oticanja i skraćuje vreme koncentracija voda u

glavnom koritu.

◦ Ogoljavanjem padina i izgradnjom objekta na nestabilnim

terenima dolazi do klizišta koje završavaju u koritu i

izazivaju poplave.

◦ Na poplave može uticati i deponovanje raznog otpada i

šuta u korito vodotoka što smanjuje protočnost korita.

◦ Ispuštanjem otpadnih voda zagađenih organskim

materijama koje izazivaju bujanje vodene vegetacije

◦ Kao i splavovi, barže, šlepovi koji s enalaze u koritu reka.

Poplave nastale izlivanjem velikih reka mere se

dubinom poplavljenog tla i one su uglavnom u

najavi.

Poplave planinskih vodotoka i potoka mere se

brzinom vode u poplavljenom području, pa nastaju

brzo, kratko traju i razarajuće su, i predstavljaju

problem za evakuaciju stanovništva i bujične vode

nose velike količine bujičnog nanosa vučenog i

suspendovanog.

Poplave su prirodni fenomen i čak mogu biti i

korisne jer donose u plavljenu dolinu plodno tlo.

Uticaj na poplave imaju i globalne klimatske

promene koje prouzrokuju jake regionalne

poplave.

Na velikim rekama su uslovljene položajem reka i

reljefom Srbije.

Bujične poplave nastaju od kiša jakog intenziteta

iz oblaka kumulonimbusa iz kojih pada i grad.

Grad iz ovih oblaka pokriva od 100-300m, a kiša iz

ovih oblaka pokriva

10-30km2

Velike poplave u prošlosti jednom u 100 godina su

sve češća pojava, ali i ljudi doprinose tome da

ograniče prostor koji su dotle zauzimale reke i

potoci.

S obzirom na rasprostranjenost brdsko planinskih

područja i razvijenu hidrografsku mrežu bujicne

poplave se javljaju vrlo često, skoro svake godine.

Geneza velikih voda se javlja u gornjem delu sliva

dok se poplave javljaju u rečnim dolinama u

donjem toku, gde ugrožavaju veliki broj gradskih i

seoskih naselja, saobraćajnica, industriju i

poljoprivredu.

Kod bujičnih poplava se javljaju bujične lave,

odroni i klizišta.

Bujični talasi imaju strmo čelo, ili bujična pesnica

koje ima veliku razornu moć.

Odnos velikih i malih voda u bujičnim vodotocima

Qmax/Qmin je 1000.

Odnos kod velikih aluvijalnih vodotoka Qmax/Qmin

je 10.

Kod pljuska (jake kiše) kišne kapi su od 1.3-7 mm,

padaju brzinom od 3-6m/s i one su kao bomba

ako je zemljište nezaštićeno, odnosno ogoljeno

dolazi do razaranja tla i odnošenje istog jarugama,

jaružicama, bujičnim vodotocima do prvog većeg

recipijenta.

Analitika pokazuje da na velikim ravničarskim

rekama do poplava dolazi u periodu ranog proleća

i proleća kada se topi sneg u višim zonama sliva i

u isto vreme je često padanje dugotrajnih kiša.

U malim bujičnim vodotocima dolazi u toku leta

zbog jakih pljuskovitih padavina.

AKTIVNA ODBRANA OD POPLAVA ◦ Izgradnja brana na velikim rekama,akumulacije

◦ Izgradnja nasipa koje nisu bedemi nego su hidrotehnički objekti koji imaju svoju statiku i ostale dimenzije

◦ Mobilne barijere.

Sa branama imamo kontrolisano ispuštanje voda.

Izgradnjom regulacije reka, naročito u naseljima štitimo naselja od poplava.

Na bujičnim rekama za aktivnu odbranu od poplava izgrađuje se pregrade (retenzione, deponijske) sa bučnicom radi ubijanja kinetičke energije poplavnog talasa. Takođe na bujičnim vodotocima izgrađuju se kaskade radi nivelisanja toka reke da bi se smanjio pad, a samim tim i brzina vode.

Takođe se na bujičnim rekama izrađuju regulacije

reka, osiguranje obala obaloutvrdama itd.

Regulacije reka i potoka se rade u zavisnosti od

toga šta branimo, i na proračun velikih voda šta se

brani procentualno.

POSLEDICE ILI ŠTETE OD POPLAVA

Poplave izazivaju razne štetne posledice, a

najveće posledice su svakako ljudski životi, i to su

nenadoknadivi gubici odnosno štete.

Ostale štete mogu se podeliti u materijalne i

nematerijalne, i direktne i indirektne.

Materijalne štete se izražavaju u egzaktnim

brojevima kao na primer broj porušenih kuća i

drugih objekata, broj uginule stoke i sve što se

može iskazati u novcu, odnosno koliko košta

izgubljena imovina po cenama na tržištu.

Nematerijalne štete su one koje se ne mogu

iskazati kvantitativnom obliku odnosno broju i

novcu, i to su izgubljeni časovi učenika u školama,

izgubljeni radni sati u privredi, u industriji, i

neobavljanje nekih finansijskih poslova i dr.

Direktne štete su one koje je prouzrokovala sama

poplavna voda ili bujična stihija.

Indirektne su one koje su nastale posrednim

putem kao što je nemogućnost privređivanja ili

obavljanje drugih poslova van poplavljenog

područja zbog nemogućnosti korišćenja

infrastrukture, puteva, železnice, komunikacija i dr.

OBAVEZE U ODBRANI OD POPLAVA IMAJU

Po zakonu o vodama svi vodotoci se dele na

vodotoke prvoga i vodotoke drugog reda.

Za vodotoke prvoga reda su zadužene državne

institucije.

Za vodotoke drugog reda je zadužena lokalna

samouprava.

Hijerarhija u odbrani od poplava na vodotokovima

prvog reda

Direkcija za vode ◦ Gazduje vodama, izrađuje strategiju uređenja u oblasti

voda

Javna vodoprovredna preduzeća ◦ Izgrađuju i održavaju vodoprivredne sistem gde su

ugroženi putevi, železnice, naselja, dalekovodi,

akumulacije, industrija itd.

Vodoprivredna preduzeća ◦ Kao direktni izvođač radova na uređenju vodoprivrednog

sistema

Na vodotokovima drugog reda je angažovana

lokalna samouprava, koja je zadužena da

finansira, uređuje i održava vodoprivredne objekte

na vodotocima drugog reda.

Kao podrška za odbranu od poplava važan činilac

je i Republički hidrometeorološki zavod Srbije.

Takođe jedan vid zaštite od poplava je: ◦ Edukacija stanovništva koja živi u plavnim područjima

◦ Kaznena politika za one koji ugrožavaju vodoprivredne

objekte na bilo koji način

◦ Osiguranje industrije, objekata, zemljišta i drugo koje se

nalazi u glavnom području