ZBATIMET E VALËVE NË TEKNIKË DHE NË JETËN E

PËRDITSHME

OBJEKTIVAT

Të kuptojmë konceptin valë .

Të analizojmë llojet e saj.

Të shpjegojmë zbatimet e valës në jetën e përditshme dhe teknikë.

PËRMBAJTJA

C’kuptojmë me valë?

Ku e gjejmë atë ?

Llojet e valëve

Valët mekanike

Mikrovalët

Valët zanore

Instrumentët muzikore

Ultratingujt

Rrezet X

Valët infra të kuqe.

Ç’QUAJMË VALË ?

Valë quhet: dukuria e përhapjes së një ngacmimi fizik nga një pikë e hapësirës në pika të tjera të saj. Vala transporton energji dhe impuls , por nuk transporton lëndë. Bota është plot me lloje të ndryshme valësh : valët në korda , valët zanore , valët sizmike ,valët e radios , rrezet X .

VALËT GJENDEN KUDO

Valët janë kudo. Shumica e informacionit që kemi marrë na vjen në formën e valëve. Mbështetemi te valët për të dëgjuar muzikë, të shohim TV, mund të gatuajmë me valë, mund të bisedojmë me të tjerët etj. Valët transferojnë energjinë në forma të ndryshme, disa janë shumë të dobishme, ndërsa të tjerët mund të jetë vdekjeprurës. Një tsunami ose valë jonormale është një valë shumë ë madheuji që ka mund të prodhohet nga një fenomne sizmik. Këto valë mund të lëvizin me shpejtësi 500 km / h dhe kanë një kohëzgjatje prej 60 minutash. Ata mund të lëvizin nëpër oqean shumë shpejt dhe do të shkaktojë dëme të pallogaritshme në rajonet bregdetare. Kafshët përdorin mocionin valë lëvizuar në hapësira të ndryshme. . Ngjalat dhe gjarpërinjtë përdorin valët e tërthorta e trupit për nxitje kundër ujit ose terrenit duke i ndihmuar ata të lëvizin. Valët shokukrijuar nga një ndriçim mund të shkaktojnë një bum të zërit. Shoket zanorë mund të prodhohen nga avioni që fluturon me shpejtësi të madhe se shpejtësia e zërit në ajër. Për shkak të kësaj avionët Concord janë ndaluar nga fluturimi mbi pjesë të brendshme të Shteteve të Bashkuara.

LLOJET E VALËVE

Valët i kemi të disa llojeve, por ama dy janë tipet kryesore të valëve: ato mekanike dhe ato elektromagnetike. Këto dy tipe valësh përbëjnë gjithë spektrin e valëve që njihen e gjejnë përdorim në fusha të ndryshme të jetës. Te valët elektromagnetike mund të përfshijmë: valët radio, mikrovalët, infra të kuqe, dritën e dukshme, valët ultravjollcë, rrezet x e rrezet gama. Te valët mekanike mund të përfshijmë: valët akustike, valët ujore, valët sizmike etj.

VALËT MEKANIKE

Një valë mekanike është një valë që ka nevojë për një shkak për të ndryshuar pozicion Materiali i lëvizshmën nuk e ndryshon pozicionin e vet fillestar nëse nuk transportohet energji nga grimcat pëgjegjëse. Valët e oqeanit dhe ato zanore janë shembuj të këtij fenomeni. Një valë mekanike kërkon një kontribut fillestar të energjisë. Pasi kjo energji fillestare është shtuar, udhëton nëpër valë të mesme deri sa të gjithë energjia e tij është transferuar.

MIKROVALËT

Mikrovalë janë në vetvete valë elektromagnetike të cilat i përgjigjen një brezi frekuence prej 300 MHz deri në 300 GHz. Ato gjejnë zbatim të gjerë në aparate, instrumente të ndryshme elektroteknike si që është p.sh: Radari, Furra me mikrovalë, në tekniken Plasma (TV, PC etj.), sistemet e komunikimit ajrorë (Celulari, Bluetooth, Televizioni satelitor, ëLAN) si dhe tek sensorë e ndryshëm. Po ashtu në qarqet ushtarake flitet për një armë me mikrovalë si armë rrezatuese p.sh. ADS.

FURRAT ME MIKROVALË

Furra e njohur me mikrovalë punon diku në frekuenca 2,45 GHz. Nxehja e ujit nuk arrihet me ndonjë frekuencë të rezonancës por molekulat e ujit si dipole tentojnë gjatë tërë kohës që të orientohen në një fushë magnetike, kjo shkakton transformimin e energjisë së fituar nga diaelektricitetit në nxehtësi. Xhami, lloje të qeramikës, janë të tejkalushëm (transparent) për këto rrezatime dhe i absorbojë ato shumë pak. Për këtë shkak, për të mbështjelle furrat e mikrovalëve përdoren thjerrëza të tejdukshme plastike.Rryma alternative me frekuencë mbi diçka 1 GHz është vështirë të përcillen në përçues elektrik pasi që me rritjen e frekuencës, rritet edhe humbja e energjisë. Për këtë në furrat me mikrovalë përdoren disa përçues boshë (gypa këndorë) nëpër të cilat rrjedhë rryma me frekuenca shumë të larta.

VALËT ZANORE

Valët zanore në ajër janë shembulli më i rëndësishëm i valëve gjatësore .Valët zanore mund të përhapen në cdo mjedis , të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë dhe shpejtësia e tyre varet nga cilësitë e mjedisit . Këto valë janë të pakapshme nga syri i njeriut por shkaktojnë ndijimin e dëgjimit , ndryshe i quajmë tinguj . Valët me frekuencë më të vogël se 20Hz quhen infratinguj dhe valët zanore me frekuencë mbi 20000Hz quhen ultratinguj . Infratingujt dhe ultratingujt janë të pakapshëm nga veshi i njeriut

PËRDORIMI I VALËVE ZANORE

Valët tejzanore ose valët me frekuencë të lartë zanore janë përdorur për të pastruar dhëmbët dhe bizhuteri, për të ndihmuar kafshët të komunikojnë dhe kanë ndihmuar mjekët në vëzhgimin e organeve të brendshme. Ato gjithashtu përdorur për të kuruar veshkën dhe gurëve të tëmthit duke thyer gurë. Alarmet për vjedhje përdorin efektin Doppler për të monitoruar lëvizjet në dhomë. Cilësia e zërit që vjen nga një instrument muzikor varet nga numri i frekuencave harmonik të prodhuara dhe intensitetin e tyre të afërm. Instrumentet frymorë mbështeten në rezonancë ndërsa instrumentet me tela përdorin ligjin e instrumenteve me tela

INSTRUMENTËT MUZIKORË

ME TELA

Ne instrumentet muzikore me tela,kemi te bejme me rastin kur teli eshte fiksuar ne te dy skajet. Toni I tingullit I perftuar nga nje tel I tille normalisht percaktohet nga frekuenca themelore. Gjatesia e vales qe I pergjigjet tonit themelor eshte e barabarte me dyfishin e gjatesise se telit,prandaj frekuenca themelore do te jete: v = u/2L. Kur teli I kitares ose I violines gishtohet, gjatesia efektive e telit shkurtohet; toni ne kete rast eshte me I larte, sepse gjatesia e vales se themelorit eshte me e vogel.

INSTRUMENTET ME GODITJE (PIANO)

Në piano, notat më të ulta lëshohen nga tastet në të majtë të tastierës dhe kanë një frekuencë më të vogël se notat e larta që prodhohen nga tastet në të djathtë.

Nota të ulta Nota të larta

Frekuenë e ulët Frekuenë e lartë

ULTRATINGUJT

Ultratingulli është një teknologji e avancuar në të cilin në një frekuencë shumë të lartë valët zanore janë përdorur kryesisht për qëllime diagnostifikimi në mjekësi. Ultratingujt janë përdorur për të marrë pamjet e qarta të "vështira për t’u arritur", pjesët e trupit. Valët janë aq të hollë se ata janë në gjendje të depërtojnë në për një masë të madhe. Në fushën mjekësore, ultratingujt janë përdorur për të hetuar organet e brendshme të trupit të njeriut të tilla si mëlçisë, fshikëz e tëmthit, të pankreasit, veshkat, mitrës, zemër etj Ato përdoren gjithashtu për të thyer gurët në veshka në kokrra të vogla. Më së shpeshti kjo është duke u përdorur për të monitoruar rritjen e fetusit në mitrën e nënës dhe për të zbuluar defektet e lindjes në fetus.

ULTRATINGUJT NË MONITORIMIN E FETUSIT

Një skaner me ultratinguj është përdorur për të studiuar rritjen e fëmijës brenda barkut të nënës. Dhënësi i dërgon valët zanore dhe gjithashtu regjistron jehonën e valëve. Dhënësi është ai që presionon mbi lëkurën dhe shprëndan valët nëpër të gjithë trupin. Valët e ultrazërit depërtojnë në organ të trupit njerëzor dhe të marrin reflektimin nga organi i cili do të shqyrtohet. Mikrofoni i ndjeshëm në dhënës regjistron ndryshimet e vogla të tingullit dhe drejtimin e tij. Pastaj ato valët e pasqyruara ultratinguj pasqyrohen në kompjuter dhe kemi një imazh të qartë të fetusit të palindur. Imazh 3D i fetusit ndihmon mjekun të zbulojëndonjë sëmundje ose defekt dhe e ndihmon të monitorojë rritjen e fetusit.

RREZET X TE DENTISTI

Kur kemi shkuar te dentisti për të marrë dhëmbët tanë të pastrohen, dentisti mund të dëshironi të marrë një pamje të tyre për të parë nëse kemi ndonjë dëmtimit të dhëmbëve. Kjo nuk është me të vërtetë një foto, por diçka që quhet një radiografi, ose një X-ray. Dentisti juaj është në të vërtetë duke përdorur një sasi të vogël të rrezatimit për të krijuar një radiografi e cila është një imazh i dhëmbëve tuaj. Rrezatimi që një dentist apo mjek përdor shpesh quhet X-rrezet. X-rrezet janë një formë e energjisë elektromagnetike vetëm drita-rrezet dhe mikro-valët janë. X-rrezet kanë më shumë energji se drita-rrezet mënyrë që ata të mund të depërtojnë dhe të udhëtojë nëpër materialet që drita-rrezet nuk mund. Film është i ndjeshëm ndaj radiografitë në të njëjtën mënyrë që ai është në dritë-rrezeve, aq X-rrezet mund të përdoret për të prodhuar imazhe. X-rrezet që janë dërguar me anë të një objekti mund të prodhojë një imazh në një pjesë të filmit të vendosur në anën e kundërt të objektit. Duke ekzaminuar imazhin ose radiografi, dentisti mund të shqyrtojë dhëmbët për gjëra të tilla si dëmtimit të dhëmbëve, të cilat nuk janë gjithmonë të shihen lehtësisht. Dëmtimit të dhëmbëve mund të jenë defekte shumë të vogla në dhëmbët tuaj. Ata janë shpesh shumë të vogla për t'u parë nga thjesht shqyrtimin dhëmbët tuaj me sy të lirë.

RREZET X

Rrezet X gjithashtu të ndihmojnë në trajtimin e pacientëve mjekësore që kanë kancer. Ata mund të vrasin qelizat e keqe në mënyrë që ata nuk mund të vazhdojnë ndarjen e tyre.. X-rrezet mund të përdoren gjithashtu për të vrarë bakteret që shkaktojnë prishje të ushqimit. Kjo është ajo që është përdorur për të ruajtur ushqimin që astronautët konsumojnë , ndërsa gjenden në hënë dhe në hapësirë.

Përdorime të tjera.

RREZET INFRA TË KUQE

PËRDORIMI

Nxehtësia Ushqime Industrisë

Telekomandat

Perdorimi hapësiror

Moti /Retë

Mjekësi

Shkencë

Mallrat e konsumit

RREZIQE

Edhe pse rrezet infra të kuqe janë të rëndësishme, ato gjithashtu kanë disa rreziqe që lidhen me to . Filmat e hollë ari mbi anijet kozmike pasqyrojnë rrezet infra të kuqe nga dielli i cili mund të dëmtojnë të dy njerëzit dhe pajisjet në anije. Gjithashtu duhet syze dielli për mbrojtje nga rrezet infra të kuqe natyrore.

PËRFUNDIME

Valët janë pjesë e pandashme e jetës sonë. Në të shumtën e rasteve nuk e ndiejmë praninë e tyre por ato janë të shpërndara në forma të ndryshme. Rëndësia e tyre fillon me të folurin e mbaron te diagnostifikimet më të avancuara mjekësore.