1.1. ОПШТИ БИОЛОШКИ ОСОБИНИ НА РАСТЕНИЈАТА И ЖИВОТНИТЕ размножување исхрана дишење движење- Сите живи организми се изградени од клетки во кои се одвива осетливост растење развиток стареење смрт 1. Клеточна градба на растенијата и животните. клеточна мембранаЖивотинска клетка цитоплазма Растителна клетка јадро хлоропласти

2. Живите организми се хранат. сончева енергија со фотосинтеза создаваат органски материи од јаглерод диоксид водаРастенијата- се автотрофни организми (произведувачи на органски материи)

Животните се хетеротрофни организми (потрошувачи на органски материи)

3. Живите организми дишат.

Кислородот во клетките ги разградува органските материи давајќи енергија за: растење тој процес се вика дишење развиток размножување

4. Живите организми се движат.

нозе хранаЖивотните се движат со крила во потрага по вода перки живеалиште

Растенијата се движат кон изворот на светлината (сончогледот) водата допирот (месојадните растенија)5. Осетливост кај растенијата и животните. на топло со отварање на цветовитеРастенијата реагираат на ладно со затварање на цветовите

Животните развиле најразлични сетилни органи (вид, слух, допир, мирис, вкус).

6. Растење и развиток на растенијата и животните. Со внесената храна од надвор и растенијата и животните растат и се развиваат.

1.2. СЛИЧНОСТИ И РАЗЛИКИ МЕЃУ РАСТЕНИЈАТА И ЖИВОТНИТЕ

размножување исхрана дишење движење Заеднички особини на растенијата и животните се: осетливост растење развиток стареење корен смрт се составени од: стебло листовисите зелени растенија- минерални материи се автотрофни организми јаглерод диоксид (со фотосинтеза сами создаваат храна од): сончева енергија вода

се хетеротрофни организми (потрошувачи на храна) мириссите животни- сетилни органи за вкус вид слух за да дојдат до храната развиле крила органи за движење: нозе перки

1. Остра граница помеѓу растенијата и животните не може да се повлече.

габите (хетеротрофни организми) месојадните растенија: се автотрофни, но исклучок се: * меурчето (Охридско ез.) * дионеата (тропско рас.) Растенијата * мајмунската чаша (тропско рас.)

не се движат активно - исклучок се алгите (се движат активно во водата)

Животните се движат активно – но исклучок се коралите и сунѓерите (со прикрепен т.е. седентарен начин на живеење).

Стекнатите разлики се само начини за приспособување на живите организми кон надворешните услови.

2.1. ОСНОВНА ОДЛИКА НА ГРАДБАТА И ФУНКЦИЈАТАНА РАСТИТЕЛНАТА КЛЕТКА

Клетката е основна структурна и функционална единка на сите живи суштества

- Повеќето клетки се невидливи (се гледаат само под микроскоп). - Експеримент со лушпа од кромид.

1. Градба на клетката.

1. КЛЕТОЧЕН ЅИД – е цврста обвивка, изградена од целулоза, со отворчиња преку кои во клетката влегуваат потребните материи, а излегуваат непотребните. Тој и ја дава формата на клетката.

2. КЛЕТОЧНА МЕМБРАНА – е полупропустлива обвивка, со која клетката бива одделена во која живее. Мембраната селективно ги пропушта потребните материи во клетката а ги испушта непотребните материи. .

4. ЈАДРО – е погусто од цитоплазмата и е оддвоено од неа со јадрена обвивка која има пори. Тоа учествува во животните процеси и има хромозоми, кои носат генетски информации кои носат генетска информација за наследувањето на особините.

А. ВАКУОЛИ КЛЕТОЧНИ МЕУРЧИЊА – исполнети со клеточен сок кој есоставен од:ВодаВоздухМинерални солиОргански материи

3. ЦИТОПЛАЗМА – е густа полутечна безбојна жива материја која ја исполнува внатрешноста на клетката. Таа е во постојано движење со променлива подвижност, еластичност и густина. Во неа има делчиња наречени ОРГАНЕЛИ:

В. ОБОЕНИ ЗРНЦА – ПЛАСТИДИ – присутни во цитоплазмата. Тие можат да бидат:

а. ХЛОРОПЛАСТИ ЗЕЛЕНИ ПЛАСТИДИво листот и стеблото содржат хлорофил кој учествува во процесот фотосинтеза.

б. ХРОМОПЛАСТИ ЖОЛТО-ЦРВЕНИ

ПЛАСТИДИ содржат каротеноиди, а ги има во цветовите, плодовите и листовите.

а. ЛЕУКОПЛАСТИ БЕЗБОЈНИ ПЛАСТИДИ

во клетките на коренот, подземни изданоци и во плодовите.

К

Л

Е

Т

К

А

2.2. ФОРМА И ГОЛЕМИНА НА РАСТИТЕЛНИТЕ КЛЕТКИ

1. ФОРМАТА НА КЛЕТКИТЕ Е ПОВРЗАНА СО НИВНАТА ФУНКЦИЈА И ПО ФОРМА МОЖАТ ДА БИДАТ:

Топчести Правоаголни Цилиндрични Влакнести Неправилни

2. РАСТИТЕЛНИТЕ КЛЕТКИ ИМААТ РАЗЛИЧНА ГОЛЕМИНА И ТОА:

Бактериите – се големи од 1 до 5 микрони Влакната на памукот и ленот – имаат клетки големи до 5 cm Растенијата млечки – имаат клетки долги и до 1 метар

Растителните клетки најчесто се големи од 50 до 100 микрони.

Имаат клетки видливи со голо око

2. 3 . ДЕЛБА НА РАСТИТЕЛНАТА КЛЕТКА

Според начинот на размножување, кај растенијата постојат два основни типа на размножување:

1. лимонот2. портокалот3. цитронот4. мандарината5. калинката6. доматот

1. БЕСПОЛОВО РАЗМНОЖУВАЊЕ 2. ПОЛОВО РАЗМНОЖУВАЊЕ

а) СО ПРОСТА ДЕЛБАб) СО ПУПЕЊЕ в) СО СПОРИ

Делбата на растителната клетка може да биде:

1. ПРОСТА ДЕЛБА 2. СЛОЖЕНА ДЕЛБА Се дели прво:

2.4. РАСТИТЕЛНО ТКИВО, ОРГАНИ И ОРГАНИЗАМ

- ТКИВО – претставува збир од клетки со слична или иста градба, форма и големина кои се поврзани едни со други и вршат иста или слична функција.

КВАСНАТА ГАБАПЕНЦИЛИНСКАТА ГАБАМОВОВИТЕПАПРАТИТЕ

а) ЈАДРОб) ЦИТОПЛАЗМА в) КЛ. МЕМБРАНАг) КЛЕТОЧЕН ЅИД

Се дели наследниот материјал во јадрото во форма на ХРОМОЗОМИ

РАСТЕНИЈАТА СОДРЖАТ ПОВЕЌЕ ТКИВА И ТОА:

КСИЛЕМ за пренос на вода и минерални материи – од коренот кон до сите делови на растението

ФЛОЕМ за пренос на органски материи –шеќер од листот до сите делови на растението

- ОРГАН на растението претставува збир од повеќе ткива кои вршат одредена функција.

Растителните органи можат да бидат:

ВЕГЕТАТИВНИ ОРГАНИСо нив растението расте, се развива и храни

ГЕРМИНАТИВНИ ОРГАНИСо нив растението се размножува

1. КОРЕН 1. ЦВЕТ2. СТЕБЛО 2. ПЛОД3. ЛИСТ 3. СЕМЕ

- ОРГАНИЗАМ – е склоп од сите органи заедно.

2. 5 . ПРИСПОСОБЕНОСТ НА РАСТЕНИЈАТА КОН УСЛОВИТЕ НА ЖИВОТНАТА СРЕДИНА

1. РАСТЕНИЈА НА ВЛАЖНИ ЖИВЕАЛИШТА И ВО ВОДА.

РАСТЕНИЈА ЦЕЛОСНО ПОТОПЕНИ ВО ВОДА - АЛГИ

ЗЕЛЕНИ АЛГИ КАФЕАВИ И ЦРВЕНИ АЛГИ

ХЛОРЕЛА СПИРОГИРА УЛОТРИКС ХАРА МОРСКА САЛАТА

ФУКУС ЛАМИНАРИИ

1. ОСНОВНО ТКИВО го има во сите органи на растението, листот –создава храна, стеблотот го зацврснува, семката и плодовите – складира храна.2. ЕМБРИОНАЛНО ТКИВО – ЗА РАСТЕЊЕ од млади и нежни клетки кои стално растат и се делат, во врвот на коренот и стеблото, никулец, пупки.3. ТРАЈНИ ТКИВА од трејни клетки кои веќе се специјализирани за одредени функции.4. ПОВРШИНСКО ТКИВО (ЕПИДЕРМИС) – ги покрива сите делови на телото и има заштитна улога.5. СПРОВОДНО ТКИВО кое бива составено од:

ЦВЕТНИ РАСТЕНИЈА КОИ ЖИВЕАТ ВО ВОДЕНИ СРЕДИНА

ВОДНО ЛУТИЧЕ ВОДНА ЧУМА ВОДЕН ЗУМБУЛ СТРЕЛОЛИСТ

2. КОПНЕНИ РАСТЕНИЈА

ТИЕ ЖИВЕАТ ВО:

ТРОПСКИ ПРЕДЕЛИ ПОЛАРНИ ПРЕДЕЛИ ПУСТИНИ

Тие се најгусто населени со богат растителен свет.

Тие се населени со голосемени растенија кои имаат иглолисни игличести листови, со присуство на смолести материи по целото растение и со добро развиен корен.

Тие се населени со пустински растенија кои ги поседуваат следниве приспособувања:

Редуцирана површина на листовите.

Вдлабнати стоми Влакна на листовите Преобразени листови

во боцки (трње) Дебела кутикула. Складираат вода во

коренот, во коренските сукуленти или во стеблото

3. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ОРГАНИЗМИТЕ 3.1. ГРУПИРАЊЕ И ИМЕНУВАЊЕ НА РАСТЕНИЈАТА

вид

род

фамилија

ред

класа

тип

3. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ОРГАНИЗМИТЕ 3.А). ФИЛОГЕНЕТСКИ ПРЕГЛЕД НА ГРУПА ЖИВИ ОРГАНИЗМИ И РАСТЕНИЈА

3.2. БЕСКЛЕТОЧНИ ФОРМИ И ВИРУСИ

ИМАМЕ ДВЕ ПОДГРУПИ НА РАСТЕНИЈА

ТАЛОФИТНИ РАСТЕНИЈА

Тело од 1 или повеќе клетки наречено ТАЛУС.

КОРМОФИТНИ РАСТЕНИЈА

И тие можат да бидат:

БЕССЕМЕНИ РАСТЕНИЈАСЕМЕНИ РАСТЕНИЈА со

развиени вегетативни и генеративни органи

ЦВЕТНИЦИ

МОВОВИ

ПАПРАТИ

ГОЛОСЕМЕНИРАСТЕНИЈА

СКРИЕНОСЕМЕНИ

РАСТЕНИЈА

ВИРУСИ

1.МНОГУ СИТНИ ОРГАНИЗМИ

ВИДЛИВИ САМО ПОД ЕЛЕКТРОНСКИ МИКРОСКОП

Lat. VIRUS - ОТРОВ

3. ОБВИТКАНИ СО КАПСИД ОД

БЕЛКОВИНСКА МАТЕРИЈА

5. НАДВОР ОД КЛЕТКИТЕ СЕ НЕАКТИВНИ ВО ВИД

НА ВИРУСНИ КРИСТАЛИ.

4. НЕМААТ КЛЕТКИ А ИЗГРАДЕНИ СЕ ОД

НИЗА НА ГЕНИ

6. ГИ НАПАЃААТ:БАКТЕРИИТЕ, РАСТЕНИЈАТА,

ЖИВОТНИТЕ, ЧОВЕКОТ

2. ПРЕДИЗВИКУВААТ БОЛЕСТИ: ГРИП, БЕСНИЛО, ЖОЛТИЦА, СИДА, СИПАНИЦА

(КАЈ ЧОВЕК) И БЕСНИЛО, ШАП, ЛИГАВКА (КАЈ ЖИВОТНИ)

Некои вируси се способни да се менуваат одкако ќе влезат во некој организам, и тие се користат за создавање на ВАКЦИНИ.

3. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ОРГАНИЗМИТЕ 3.А). ФИЛОГЕНЕТСКИ ПРЕГЛЕД НА ГРУПА ЖИВИ ОРГАНИЗМИ И РАСТЕНИЈА

3.3. ЦАРСТВО НА МОНЕРИИТЕ - БАКТЕРИИ

3. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ОРГАНИЗМИТЕ 3.А). ФИЛОГЕНЕТСКИ ПРЕГЛЕД НА ГРУПА ЖИВИ ОРГАНИЗМИ И РАСТЕНИЈА

3.4. ПРОТИСТИТЕ - АЛГИ

РАЗМНОЖУВАЊЕ Е СО:

1. СПОРИ И 2. СО ПРОСТА

ДЕЛБА НА КЛЕТКАТА

СПОРЕД ИСХРАНУВАЊЕ

СЕ: АВТОТРОФНИ;

САПРОФИТСКИ; ПАРАЗИТСКИ

ФОРМА: КОКИ (ТОПЧЕСТИ) ; БАЦИЛИ ; (СТАПЧЕСТИ) И СПИРОХЕТИ (СПИРАЛНИ)

ИМААТ ЦИТОПЛАЗМА

БЕЗ ЈАДРО, САМО СО НИЗА ОД ГЕНИ – КАКО

ЃЕРДАН

ОБВИТКАНИ СО КЛЕТОЧЕН ЅИД

ИЗГРАДЕН ОД БЕЛКОВИНИ И

КЛ. МЕМБРАНА ПОД НЕГО.

НАЈСИТНИ И НАЈПРОСТИ

ЕДНОКЛЕТОЧНИ ОРГАНИЗМИ

БАКТЕРИИ

3. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ОРГАНИЗМИТЕ 3.А). ФИЛОГЕНЕТСКИ ПРЕГЛЕД НА ГРУПА ЖИВИ ОРГАНИЗМИ И РАСТЕНИЈА

3.5. ГАБИ

АЛГИНИВНОТО ТЕЛО СЕ ВИКА

ТАЛУС(А ИЗГРАДЕНО Е ОД ЕДНА ИЛИ ПОВЕЌЕ КЛЕТКИ И Е

БЕЗ ТКИВА И ОРГАНИ)

ЗЕЛЕНИ АЛГИИмаат хлорофил и вршат фотосинтеза (зелени слатководни

алги; кончеста алга – ХАРА)

КАФЕНИ АЛГИ со кафен пигмент

фукоксантин (ФУКУС И

ЛАМИНАРИИ)Повеќеклеточни и

само во солени води

ЦРВЕНИ АЛГИКАРОТИНА

ОФИЦИНАЛИСТИЕ СОДРЖАТ ЦРВЕНИ

И ВИОЛЕТОВИ ПИГМЕНТИ –

Повеќеклеточни и само во солени води

СОЗДАВААТ ЈОД И СЕ КОРИСТАТ ЗА ИСХРАНА НА

ЛУЃЕТО И ЖИВОТНИТЕ

СОЗДАВААТ ОРГАНСКИ

МАТЕРИИ И КАЛЦИУМ И СЕ КОРИСТАТ ВО

ФАРМАЦИЈАТА

ЕДНОКЛЕТОЧНИ (ХЛАМИДОМОНА

С И ХЛОРЕЛА) А КОНЧЕСТИ И

НЕРАЗГРАНЕТИ (УЛОТРИКС,

СПИРОГИРА И ЗИГНЕМА)

3. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ОРГАНИЗМИТЕ 3.Б). ЦАРСТВО НА РАСТЕНИЈА; БЕССЕМЕНИ РАСТЕНИЈА (МОВОВИ И ПАПРАТИ)

3.6. МОВОВИ

ГАБИ

ЛЕБНА МУВЛА КВАСОЧНА ГАБА

ПЕЧУРКИ

(МЕСО ОД НАШИТЕ ШУМИ)

ПЕНЦИЛИНСКА ГАБА

Имаат ХИФИ-влакнести кл. со цитоплазма и многу јадра кои ствараат МИЦЕЛИУМ

СПОРАНГИУМ со топчеста форма се формира на

врвот од хифите и има СПОРИ

ХИФИ со прегради. Се разгрануваат зрачно а од врвовите се

двојат СПОРИ

ЕЛИПСОВИДНИ КЛЕТКИ со:

- цитоплазма- мало јадроМногу вакуолиРАЗМНОЖУВАЊЕ Е СО ПУПЕЊЕ

во почвата имаатХИФИ кои даваат МИЦЕЛИУМ а над почва имаат ПЛОДОНОСНО ТЕЛО разнолико.

ПРЕТСТАВНИЦИ:

- ПИВСКА ГАБА- ВИНСКА ГАБА- КВАСОЧНА ГАБА

РАЗМНОЖУВАЊЕТО КАЈ МОВОВИТЕ МОЖЕ ДА БИДЕ СО СМЕНА НА ГЕНЕРАЦИИТЕ: ПОЛОВО И БЕСПОЛОВО (СО СПОРИ).

3. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ОРГАНИЗМИТЕ 3.Б). ЦАРСТВО НА РАСТЕНИЈА; БЕССЕМЕНИ РАСТЕНИЈА (МОВОВИ И ПАПРАТИ)

3.7. ПАПРАТИ

МОВОВИАвтотрофни

организми (вршат фотосинтеза во

листовите)

РИЗОИДИбледо жолти влакненца во почвата за пренос на вода и минерали и прикрепување и пренос на вода и минерали до листови.

СТЕБЛЕНЦЕПросто, нежно, зелено и без спроводни садови.

ЛИВЧИЊАМали, зелени и богати со хлорофил (во нив се врши фотосинтеза)

- ПРВИ И НАЈПРОСТИ КОРМОФИТНИ

РАСТЕНИЈА СО ПРОСТО ГРАДЕНИ

ВЕГЕТАТИВНИ ОРГАНИ- ЛАЧАТ КИСЕЛИНИ ЗА

РАСТВАРАЊЕ НА КАРПИТЕ.

2. ФАЗА – Оплодување на гаметите = ЗИГОТ кој

со делење дава СПОРАНГИУМ

3. Во СПОРАНГИУМОТ има СПОРИ. Со нивно созревање тој пука и тие се ослободуваат.

4. ФАЗА - ЗРЕЛИТЕ СПОРИ паѓаат на земјата и од нив се развива НОВ МОВ.

1. ФАЗА – Зеленото растение создава

машки и женски гамети (полови клетки)

3. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ОРГАНИЗМИТЕ 3.В). СЕМЕНИ РАСТЕНИЈА

3.8. ГОЛОСЕМЕНИ РАСТЕНИЈА

ПАПРАТИПримитивни сувоземни растенија

АДВЕНТИВНИ КОРЕНИ

Со развиени спроводни садови за пренос на материи.

- РИЗОМ - (ПОДЗЕМНО СТЕБЛО)

Со развиени спроводни садови за пренос на материи.

НАДЗЕМНИ - ЗЕЛЕНИ ЛИСТОВИ –

Од опачината имаат кафеави топчиња т.н. СОРУСИ со групи на СПОРАНГИУМИ кои имаат СПОРИ во нив.

2. ЗРЕЛАТА СПОРА паѓа на земјата и дава младо зелено растение т.н. ПРОТАЛИУМ

3. ПРОТАЛИУМ има машки и женски гамети кои со спојување даваат ЗИГОТ

4. ЗИГОТОТ се развива во ново растение т.е. НОВА ПАПРАТ со СОРУСИ СО СПОРИ.

1. СПОРИТЕ ОД СПОРАНГИУМИТЕ во

СОРУСИТЕ созреваат и излегуваат.

РАЗМНОЖУВАЊЕ КАЈ ГОЛОСЕМЕНИТЕ РАСТЕНИЈА

3. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ОРГАНИЗМИТЕ 3.В). СЕМЕНИ РАСТЕНИЈА

3.9. СКРИЕНОСЕМЕНИ РАСТЕНИЈА

ГОЛОСЕМЕНИ РАСТЕНИЈА

ГОЛЕМИ ДРВЈА ПОРЕТКО ГРМУШКИ

ВО ТУНДРИ И СТУДЕНИ ПРЕДЕЛИ

ДАГЛАСОВА ЕЛА

во САД -100 м

висока -5 м пречник

- МОЛИКА - ендемит од

Пелистер (5-иглест бор)

ПАНЧИЌЕВА ОМОРИКАЕндемит на

Пелистер

ЏИНОВСКА СЕКВОЈАВо САД

Калифорнија- 120 м висока

ЛИСТОВИТЕ СЕ ИГЛЕСТИ ИЛИ ЛУШПЕСТИ

МАШКИ ШИШАРК

И(ПОСИТНИ)

ПОСИТНИ

БОГАТИ СО ЛУШПЕСТИ ЛИВЧИЊА СО ПО ДВЕ

КЕСИЊА СО ПОЛЕНОВИ

ЗРНА

ЖЕНСКИ ШИШАРК

И(ПОКРУПНИ)

ПОКРУПНИ

ОД ЕДНА ЦЕНТРАЛНА

ОСКА СО СПИРАЛНО ПОРЕДЕНИ ЦВЕТОВИ

СЕМЕНОВИОТ ЗАЧЕТОК Е СОКРИЕН И ЗАШТИТЕН ВО

ПЛОДНИКОТ

ПО ОПЛОДУВАЊЕТО СЕ ДОБИВА СЕМКА ЗАШТИТЕНА ВО ПЛОДОТ

СКРИЕНОСЕМЕНИ РАСТЕНИЈАНАЈРАСПРОСТРАНЕТИ И НАЈРАЗНОВИДНИ

ДРВЈА

ЕДНОГОДИШНИ

ГРМУШКИ ТРЕВИ

ЛИЈАНИ

ПОВЕЌЕГОДИШНИ

КОПНЕНИ

ВОДНИ

СКРИЕНОСЕМЕНИ РАСТЕНИЈА

МОНОКОТИЛЕДОНИ ДИКОТИЛЕДОНИ

3. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ОРГАНИЗМИТЕ 3.В). СЕМЕНИ РАСТЕНИЈА

3.10. МОНОКОТИЛЕДОНИ РАСТЕНИЈА

ЛИЈАНИ ---------------------ИЛИ---------ТРЕВИ ЕДНОГОДИШНИ-----------ИЛИ---------ПОВЕЌЕГОДИШНИ БЕЗ ЛИСНА ДРШКА СО ПАРАЛЕЛНА НЕРВАТУРА СЕМКА СО ЕДЕН КОТИЛЕДОН

ЖИЛЕСТ КОРЕН ЗЕЛЕНО И КРЕВКО СТЕБЛО ЛИСТ БЕЗ ЛИСНА ДРШКА СО ПАРАЛЕЛНА НЕРВАТУРА

ПОДЗЕМНО СТЕБЛО (ЛУКОВИЦА, РИЗОМ, ГРУТКА) КРИН, ЛАЛЕ, ГЛАДИОЛА,

КРОМИД, ЛУК ОРХИДЕЈА, ПАЛМА, БАНАНА

ТРЕВИ И ЖИТА Л И Ј А Н И