Virusların Genel ÖzellikleriVirusların Genel Özellikleri

Viruslar - GirişViruslar - Giriş

““Virüs” terimi, latince “zehir” anlamına gelir.Virüs” terimi, latince “zehir” anlamına gelir.İlk kez kuduz etkenini tanımlamak üzere Pasteur İlk kez kuduz etkenini tanımlamak üzere Pasteur tarafından kullanılmıştır. tarafından kullanılmıştır. 1890’da, ilk kez keşfedilen virüs tütün mozaik virüsü 1890’da, ilk kez keşfedilen virüs tütün mozaik virüsü (TMV) idi. (TMV) idi. 1900’lü yılların başında “filtre edilebilmeleri” ile 1900’lü yılların başında “filtre edilebilmeleri” ile bakterilerden ayırd edildi. bakterilerden ayırd edildi. 1930’da: TMV, izole ve purifiye edildi. Virüsleri 1930’da: TMV, izole ve purifiye edildi. Virüsleri gözlemek amacıyla elektron mikroskopu kullanıldı. gözlemek amacıyla elektron mikroskopu kullanıldı. 1950’li yıllardan sonra(E.M ve H.K) viroloji bilimi 1950’li yıllardan sonra(E.M ve H.K) viroloji bilimi gelişmeye devam etti.gelişmeye devam etti.

Virusların özellikleriVirusların özellikleri

Asellüler infeksiyöz ajanlardır Asellüler infeksiyöz ajanlardır

Zorunlu intrasellüler parazitlerdir.Hücre Zorunlu intrasellüler parazitlerdir.Hücre dışında inert’dirler. dışında inert’dirler.

DNA veya RNA’dan birine sahiptir, DNA veya RNA’dan birine sahiptir, ikisini birden kapsamaz ikisini birden kapsamaz

Replikasyon, hücre içinde viral nükleik Replikasyon, hücre içinde viral nükleik asid tarafından yönlendirilirasid tarafından yönlendirilir

İkiye bölünmez veya mitoza uğramaz İkiye bölünmez veya mitoza uğramaz

Enerji üretebilmesi için gerekli enzim ve Enerji üretebilmesi için gerekli enzim ve genleri yoktur genleri yoktur

Protein üretimi; konak hücresindeki Protein üretimi; konak hücresindeki ribozomlara, enzimlere ve besinlere ribozomlara, enzimlere ve besinlere bağımlıdırbağımlıdır

Virusların özellikleriVirusların özellikleri

Birçok hücreden daha küçüktür(20-300nm) Birçok hücreden daha küçüktür(20-300nm)

E.M. ile negatif boyama yöntemi (sodyum E.M. ile negatif boyama yöntemi (sodyum fosfotungstat, uranil asetat ) fosfotungstat, uranil asetat )

AYIRAN VİRÜSLERİ BAKTERİLERDEN VE DİĞER AYIRAN VİRÜSLERİ BAKTERİLERDEN VE DİĞER MİKROORGANİZMALARDAN ÖZELLİKLERMİKROORGANİZMALARDAN ÖZELLİKLER

BüyüklükBüyüklükGenomik yapıGenomik yapıMetabolik aktiviteMetabolik aktiviteÇoğalmaÇoğalmaÜreme ortamıÜreme ortamıFiltrelerden geçmeFiltrelerden geçmeHücre organelleriHücre organelleriAntibiyotiklere duyarlılıkAntibiyotiklere duyarlılıkİnterferona duyarlılıkİnterferona duyarlılıkAntijenik özellikAntijenik özellikMikroskobik özellikMikroskobik özellik

BüyüklükBüyüklük

Virüsler bakterilerden ve diğer Virüsler bakterilerden ve diğer mikroorganizmalardan daha küçüktürler. mikroorganizmalardan daha küçüktürler.

Bakteriler ve diğer mikroorganimalar Bakteriler ve diğer mikroorganimalar mikrometre (um) ile ölçülürken, virüsler mikrometre (um) ile ölçülürken, virüsler nanometre (nm) ile ölçülürler. nanometre (nm) ile ölçülürler.

Virüslerin büyüklüğü yaklaşık 20 - 400 nm Virüslerin büyüklüğü yaklaşık 20 - 400 nm arasında değişirken, bakteriler ortalama arasında değişirken, bakteriler ortalama 1000 nm, yani 1 mikron büyüklüğündedir.1000 nm, yani 1 mikron büyüklüğündedir.

Genomik YapıGenomik Yapı

Virüslerde tek bir nükleik asit bulunmak-ta Virüslerde tek bir nükleik asit bulunmak-ta olup, ya DNA ya da RNA'dan oluşur.olup, ya DNA ya da RNA'dan oluşur.

Bakterilerde ve diğer mikroorganizma-Bakterilerde ve diğer mikroorganizma-larda ise hem DNA, hem de RNA birlikte larda ise hem DNA, hem de RNA birlikte bulunmaktadır.bulunmaktadır.

Metabolik AktiviteMetabolik Aktivite

Virüsler metabolik aktivite bakımından inert Virüsler metabolik aktivite bakımından inert partiküllerdir. partiküllerdir.

Yani tek başlarına metabolik aktivitelerini Yani tek başlarına metabolik aktivitelerini sürdürecek enzimleri bulunmamaktadır. sürdürecek enzimleri bulunmamaktadır.

Bu yüzden yaşamlarını sürdürebilmeleri için Bu yüzden yaşamlarını sürdürebilmeleri için mutlaka canlı bir hücreye ihtiyaçları bulunur. mutlaka canlı bir hücreye ihtiyaçları bulunur.

Hayatlarını devam ettirebilmeleri için canlı Hayatlarını devam ettirebilmeleri için canlı hücrelerin metabolik sistemlerinden hücrelerin metabolik sistemlerinden faydalanırlar. faydalanırlar.

ÇoğalmaÇoğalma

Virüsler yalnızca canlı hücreler içerisin-de Virüsler yalnızca canlı hücreler içerisin-de replikasyon denilen, nükleik asidin replikasyon denilen, nükleik asidin kopyasının çıkarılması şeklinde, yani kopyasının çıkarılması şeklinde, yani eşleşme yoluyla çoğalırlar. eşleşme yoluyla çoğalırlar.

Diğer mikroorganizmalar ise ikiye bölü-Diğer mikroorganizmalar ise ikiye bölü-nerek, ya da mitoz ve mayoz yoluyla nerek, ya da mitoz ve mayoz yoluyla çoğalırlar.çoğalırlar.

Üreme OrtamıÜreme Ortamı

Virüsler yalnızca canlı hücrelerin Virüsler yalnızca canlı hücrelerin bulunduğu hücre kültürlerinde ya da bulunduğu hücre kültürlerinde ya da embriyonlu yumurtada üreyebilirler. embriyonlu yumurtada üreyebilirler.

Buna karşılık bakteri ve diğer Buna karşılık bakteri ve diğer mikroorganizmaların büyük çoğunluğu mikroorganizmaların büyük çoğunluğu cansız besleyici maddelerden hazırlanan cansız besleyici maddelerden hazırlanan yapay besiyerlerinde kolaylıkla üreye-yapay besiyerlerinde kolaylıkla üreye-bilirler.bilirler.

Filtrelerden GeçmeFiltrelerden Geçme

Virüsler bakteriyolojide kullanılan Virüsler bakteriyolojide kullanılan filtrelerden küçük olmaları nedeniyle filtrelerden küçük olmaları nedeniyle geçebilirler. geçebilirler.

Bakteriler ve diğer mikroorganizmalar ise, Bakteriler ve diğer mikroorganizmalar ise, büyük olmaları nedeniyle bu filtrelerden büyük olmaları nedeniyle bu filtrelerden geçemezler.geçemezler.

Hücre OrganelleriHücre Organelleri

Bakterilerde ve diğer mikroorganizma-Bakterilerde ve diğer mikroorganizma-larda ribozom, endoplazmik retikulum, larda ribozom, endoplazmik retikulum, mitokondri, golgi aygıtı gibi hücre mitokondri, golgi aygıtı gibi hücre organelleri bulunmasına karşılık, organelleri bulunmasına karşılık, virüslerde bu organellerden hiçbirisi virüslerde bu organellerden hiçbirisi bulunmaz.bulunmaz.

Antibiyotiklere DuyarlılıkAntibiyotiklere Duyarlılık

Antibiyotikler bakteriler üzerine etkili Antibiyotikler bakteriler üzerine etkili olup, üremelerini durdurmakta ya da olup, üremelerini durdurmakta ya da ölümüne yolaçmaktadır. ölümüne yolaçmaktadır.

Virüsler ise antibiyotiklerin varlığından Virüsler ise antibiyotiklerin varlığından hiç etkilenmezler.hiç etkilenmezler.

Yani antibiyotik varlığında yaşamlarını Yani antibiyotik varlığında yaşamlarını sürdürürler.sürdürürler.

İnterferona Duyarlılıkİnterferona Duyarlılık

Bakteriler genellikle interferonun olum-suz Bakteriler genellikle interferonun olum-suz etkisinden etkilenmemesine rağmen, etkisinden etkilenmemesine rağmen, virüsler interferon varlığında üremele-rini virüsler interferon varlığında üremele-rini sürdüremezler.sürdüremezler.

Antijenik ÖzellikAntijenik Özellik

Virüsler daha iyi antijenik özellik Virüsler daha iyi antijenik özellik göstermekte olup, organizmada daha göstermekte olup, organizmada daha kuvvetli ve daha kalıcı bir antikor yanıtı kuvvetli ve daha kalıcı bir antikor yanıtı oluştururlar. oluştururlar.

Bakteriler ise daha zayıf antijenik özellik Bakteriler ise daha zayıf antijenik özellik göstermekte olup, daha kısa süreli antikor göstermekte olup, daha kısa süreli antikor yanıtı meydana getirirler.yanıtı meydana getirirler.

Mikroskobik ÖzellikMikroskobik Özellik

Virüsler çok küçük olmaları nedeniyle ışık Virüsler çok küçük olmaları nedeniyle ışık mikroskobunda görülmeleri mümkün değildir. mikroskobunda görülmeleri mümkün değildir.

Ancak en büyük virüsler hücreler içerisinde Ancak en büyük virüsler hücreler içerisinde noktacıklar şeklinde farkedilebilirler. noktacıklar şeklinde farkedilebilirler.

Bu yüzden virüslerin incelenmesinde büyütme Bu yüzden virüslerin incelenmesinde büyütme gücü daha fazla olan elektron mikroskobu gücü daha fazla olan elektron mikroskobu kullanılır. kullanılır.

Bakteriler ve diğer mikroorganizmalar ise ışık Bakteriler ve diğer mikroorganizmalar ise ışık mikroskobu ile görülebilirler.mikroskobu ile görülebilirler.

VİRAL YAPILAR–TERMİNOLOJİVİRAL YAPILAR–TERMİNOLOJİ

Virion:Virion: tüm virus partikülü tüm virus partikülüKapsidKapsid: genomu çevreleyen kapsomerlerden : genomu çevreleyen kapsomerlerden

oluşan protein kılıf, kapsid genellikle oluşan protein kılıf, kapsid genellikle simetriktirsimetriktir– Kapsid + genom = nükleokapsidKapsid + genom = nükleokapsid

Peplomer:Peplomer: Zarfda bulunan özgül glikoproteinler Zarfda bulunan özgül glikoproteinler TegumentTegument :Zarflı viruslarda zarf ile kapsid arasında :Zarflı viruslarda zarf ile kapsid arasında

kalan mesafe kalan mesafe CoreCore : kapsid içinde N.A’lerin proteinlerle ya da : kapsid içinde N.A’lerin proteinlerle ya da

replikasyon enzimleri ile oluşturduğu yapıreplikasyon enzimleri ile oluşturduğu yapı

VirVirüs Yapısıüs Yapısı

KapsidKapsid: Birçok protein alt biriminden : Birçok protein alt biriminden (kapsomerler) yapılan protein kılıf. Kapsomer (kapsomerler) yapılan protein kılıf. Kapsomer proteinleri benzer veya farklı olabilir.proteinleri benzer veya farklı olabilir.Genetik MateryalGenetik Materyal:: Ya RNA ya da DNA, ikisi Ya RNA ya da DNA, ikisi birlikte bulunmaz( küçük viruslarda 2-3 gen, birlikte bulunmaz( küçük viruslarda 2-3 gen, büyük viruslarda 200-300gen taşıyabilir)büyük viruslarda 200-300gen taşıyabilir)

Ayrıca, bazı virüslerde:Ayrıca, bazı virüslerde:Zarf (envelope)Zarf (envelope):: Protein, glikoprotein ve Protein, glikoprotein ve konak lipidlerinden yapılıdır. Konak hücre konak lipidlerinden yapılıdır. Konak hücre zarından türemiştir.Çıplak (Naked) virüslerin zarından türemiştir.Çıplak (Naked) virüslerin zarfı yoktur.zarfı yoktur.

KapsidKapsid

Viral genomu çevreleyen, protein Viral genomu çevreleyen, protein yapısında kılıfa kapsid adı verilir. yapısında kılıfa kapsid adı verilir. Kapsidi oluşturan her bir yapısal üniteye, Kapsidi oluşturan her bir yapısal üniteye, yani yapıtaşlarına kapsomer adı verilir. yani yapıtaşlarına kapsomer adı verilir. Bu kapsomerler farklı virüslerde farklı Bu kapsomerler farklı virüslerde farklı şekilde dizilmiş olup, bu dizilimler virüslerin şekilde dizilmiş olup, bu dizilimler virüslerin simetrik yapılarını oluştururlar. simetrik yapılarını oluştururlar. Bu simetrik yapı ise virüslere şeklini Bu simetrik yapı ise virüslere şeklini vermektedir. vermektedir.

Virüsler kapsitlerinin oluşturduğu Virüsler kapsitlerinin oluşturduğu simetrik yapıya göre 3 önemlisimetrik yapıya göre 3 önemli

gruba ayrılırlargruba ayrılırlar

1 – İkozahedral Simetrili Virüsler1 – İkozahedral Simetrili Virüsler

2 – Helikal Simetrili Virüsler2 – Helikal Simetrili Virüsler

3 – Kompleks Simetrili Virüsler3 – Kompleks Simetrili Virüsler

Kapsid MorfolojisiKapsid Morfolojisi

HelikalHelikal: Tirbüşon benzeri proteinler, nükleik asid : Tirbüşon benzeri proteinler, nükleik asid çevresinde bir spiral oluşturur. Rijid veya fleksibl çevresinde bir spiral oluşturur. Rijid veya fleksibl olabilir. olabilir. – Tütün mozaik virüsüTütün mozaik virüsü

Kübik(Polihedral)Kübik(Polihedral):: Çok yanlı. En sık rastlanan şekil, Çok yanlı. En sık rastlanan şekil, 20 üçgen yüz ve 12 köşeden oluşan ikozahedrondur.20 üçgen yüz ve 12 köşeden oluşan ikozahedrondur.– Poliovirus Poliovirus – Herpesvirus Herpesvirus

Kompleks viruslarKompleks viruslar:: Sık rastlanmayan şekiller Sık rastlanmayan şekillerBakteriyofajların kuyruk fiberleri, kılıfı ve kapside bağlı bir plağı Bakteriyofajların kuyruk fiberleri, kılıfı ve kapside bağlı bir plağı vardır. vardır. Poxvirus’ların nükleik asidinin etrafında birkaç kılıf bulunur.Poxvirus’ların nükleik asidinin etrafında birkaç kılıf bulunur.Ebola virusEbola virus

İkozahedral Simetrili Virüslerİkozahedral Simetrili Virüsler

Kübik simetrili virüsler olarak da adlandırılırlar.Kübik simetrili virüsler olarak da adlandırılırlar.

Bu tür simetri yapısı 20 eşkenar üçgen şeklinde Bu tür simetri yapısı 20 eşkenar üçgen şeklinde dizilen kapsomerlerin birleşmesiyle oluşan, 12 dizilen kapsomerlerin birleşmesiyle oluşan, 12 köşesi bulunan bir simetri yapısıdır.köşesi bulunan bir simetri yapısıdır.

Helikal Simetrili VirüslerHelikal Simetrili Virüsler

Helezon yapılı virüsler olarak da adlandırılırlar. Helezon yapılı virüsler olarak da adlandırılırlar. Bu tür simetride kapsomerler nukleusun etrafında bir Bu tür simetride kapsomerler nukleusun etrafında bir eksen boyunca üst üste kıvrılarak boru şeklinde eksen boyunca üst üste kıvrılarak boru şeklinde dizilmişlerdir. dizilmişlerdir. Yani bir nevi yay ya da helezon oluşturmuşlardır.Yani bir nevi yay ya da helezon oluşturmuşlardır.Helikal simetri içeren virüslerin kapsomerleri tek bir Helikal simetri içeren virüslerin kapsomerleri tek bir polipeptidden oluşmuştur. polipeptidden oluşmuştur.

!!!! Helikal simetrili kapsidler yalnızca RNA virüslerinde !!!! Helikal simetrili kapsidler yalnızca RNA virüslerinde bulunmaktadırbulunmaktadır. . İnsanda hastalık oluşturan bütün helikal simetrili virüsler İnsanda hastalık oluşturan bütün helikal simetrili virüsler zarflıdır. zarflıdır.

Şematik Görünüm Mikroskobik Görünüm

Kompleks (karmaşık) Yapılı VirüslerKompleks (karmaşık) Yapılı Virüsler

Bazı virüsler belirgin bir simetri yapısı göstermezler. Bazı virüsler belirgin bir simetri yapısı göstermezler. Bunların daha karmaşık ve daha farklı bir kapsid yapıları Bunların daha karmaşık ve daha farklı bir kapsid yapıları vardır. vardır. En büyük virüs olan Poxvirüsler ve Filoviruslar bu En büyük virüs olan Poxvirüsler ve Filoviruslar bu gruptadır. gruptadır. Poksvirusların dış kılıfı lipid ve proteinden yapılmış Poksvirusların dış kılıfı lipid ve proteinden yapılmış ünitelerden oluşmuştur. ünitelerden oluşmuştur. Bu yüzden diğer viral zarflardan farklı görülürler. Bu yüzden diğer viral zarflardan farklı görülürler. İç kısımlarında ise çok iyi yapılanmış bir genom ile İç kısımlarında ise çok iyi yapılanmış bir genom ile birlikte kompleks proteinler ve enzimler yer alır. birlikte kompleks proteinler ve enzimler yer alır. Filoviruslar ise helikal yapı benzeri bir nükleokapsid Filoviruslar ise helikal yapı benzeri bir nükleokapsid içeren çok uzun, kıvrık ve ipliksi formda, zarflı partiküller içeren çok uzun, kıvrık ve ipliksi formda, zarflı partiküller şeklinde görülürler. şeklinde görülürler.

Şematik Görünüm Mikroskobik Görünüm

VİRAL KAPSİDİN GÖREVLERİVİRAL KAPSİDİN GÖREVLERİ

Virüs partikülüne morfolojik karakterini Virüs partikülüne morfolojik karakterini verir. verir. Viral nükleik asidi çepeçevre sararak dış Viral nükleik asidi çepeçevre sararak dış etkilerden ve nükleazlardan korur. etkilerden ve nükleazlardan korur. Viral nükleik asidin paketlenmesi için Viral nükleik asidin paketlenmesi için uygun bir klıf oluşturur. uygun bir klıf oluşturur. Virüse antijenik özelliğini verir. Virüse antijenik özelliğini verir. Virüsün konak hücreye olan özgüllüğünü Virüsün konak hücreye olan özgüllüğünü verirverir

NükleokapsidNükleokapsid

Viral nükleik asit ve kapsidten oluşan viral Viral nükleik asit ve kapsidten oluşan viral yapıya nukleokapsid adı verilir. yapıya nukleokapsid adı verilir.

Basit bir virüs yalnızca nukleokapsid şeklindedir. Basit bir virüs yalnızca nukleokapsid şeklindedir.

Bu tür virüslere aynı zamanda çıplak virüsler adı Bu tür virüslere aynı zamanda çıplak virüsler adı da verilmektedir. da verilmektedir.

Çıplak virüslerde zarf bulunmaz. Çıplak virüslerde zarf bulunmaz.

Bu virüsler içinde bulundukları hücrenin Bu virüsler içinde bulundukları hücrenin parçalanarak otoliz olması sonucu hücreden parçalanarak otoliz olması sonucu hücreden ayrılırlar.ayrılırlar.

Viral nükleik asit tipi:Viral nükleik asit tipi:

Genetik materyal tek veya çift iplikli Genetik materyal tek veya çift iplikli olabilir: olabilir: – Tek iplikli (single stranded) DNA (ssDNA): Tek iplikli (single stranded) DNA (ssDNA):

Parvovirus’lar Parvovirus’lar – Çift iplikli (double stranded) DNA (dsDNA): Çift iplikli (double stranded) DNA (dsDNA): – Herpesvirus’larHerpesvirus’lar– Adenovirus’larAdenovirus’lar– Poxvirus’larPoxvirus’lar

Hepadnavirus’lar (kısmen çift ipçiklidir)Hepadnavirus’lar (kısmen çift ipçiklidir)– Pozitif polariteli, tek iplikli RNA (ssRNA): Pozitif polariteli, tek iplikli RNA (ssRNA): – Picornavirus’lar (+) Picornavirus’lar (+)

Retrovirus’lar (+) Retrovirus’lar (+) – Negatif polariteli, tek iplikli RNA (ssRNA):Negatif polariteli, tek iplikli RNA (ssRNA):

Rhabdovirus’lar (-)Rhabdovirus’lar (-)– Çift iplikli RNA (dsRNA): Çift iplikli RNA (dsRNA): – Reovirus’larReovirus’lar

ZarfZarf

Bazı virüslerde nukleokapsidin çevresini Bazı virüslerde nukleokapsidin çevresini lipit yapısında bir zarf çevreler. lipit yapısında bir zarf çevreler.

Bu tür virüslere zarflı virüsler adı verilir. Bu Bu tür virüslere zarflı virüsler adı verilir. Bu virüsler içinde üredikleri hücreden virüsler içinde üredikleri hücreden tomurcuklanma ile ayrılırlar. tomurcuklanma ile ayrılırlar.

Zarflarını tomurcuklanma sırasında hücre Zarflarını tomurcuklanma sırasında hücre membranından ya da nukleus membranından ya da nukleus membranından alırlar. membranından alırlar.

Zarflı virüsler lipit içermeleri nedeniyle eter Zarflı virüsler lipit içermeleri nedeniyle eter ve kloroform gibi lipit eriticilere ve kloroform gibi lipit eriticilere duyarlıdırlar. duyarlıdırlar.

Viral zarf konak hücre membranından Viral zarf konak hücre membranından köken aldığı için, viral zarfta da hücre köken aldığı için, viral zarfta da hücre membranında olduğu gibi bir lipit tabaka membranında olduğu gibi bir lipit tabaka ve virüse özgül fonksiyonları olan ve virüse özgül fonksiyonları olan proteinler bulunur.proteinler bulunur.

Viral zarf üzerinde bulunan Viral zarf üzerinde bulunan proteinler başlıca iki grup proteinler başlıca iki grup

altında incelenirler.altında incelenirler.

A – GlikoproteinlerA – Glikoproteinler

B – Matriks proteinleriB – Matriks proteinleri

GlikoproteinlerGlikoproteinler

Zarf üzerinde bulunan dikensi çıkıntılar olup, peplomer Zarf üzerinde bulunan dikensi çıkıntılar olup, peplomer olarak da adlandırılırlar. olarak da adlandırılırlar. Transmembran proteinleridir. Transmembran proteinleridir. Bunların çok çeşitli görevleri vardır. Bunların çok çeşitli görevleri vardır. Virüsün konak hücreye adsorbsiyonunu ve Virüsün konak hücreye adsorbsiyonunu ve penetrasyonunu sağlar. penetrasyonunu sağlar. Yani virüsün konak hücreye tutunmasında ve hücreyi Yani virüsün konak hücreye tutunmasında ve hücreyi delerek içeri girmesinde önemli rol oynarlar.delerek içeri girmesinde önemli rol oynarlar.Kuduz virüsünde beyin hücrelerinde asetil kolin Kuduz virüsünde beyin hücrelerinde asetil kolin reseptörlerine bağlanarak nörotoksik etki gösterir. reseptörlerine bağlanarak nörotoksik etki gösterir.

Bazı virüslerde eritrositlere bağlanarak virüse Bazı virüslerde eritrositlere bağlanarak virüse hemaglutinasyon yapma yeteneğini kazandırır. hemaglutinasyon yapma yeteneğini kazandırır. Bu tür glikoproteinler hemaglutinin olarak Bu tür glikoproteinler hemaglutinin olarak adlandırılır. adlandırılır. Bazı virüslere füzyon yapma ve hemoliz yapma Bazı virüslere füzyon yapma ve hemoliz yapma yeteneği kazandırır. yeteneği kazandırır. Influenza virüsünde ise nöroaminidaz etkisi Influenza virüsünde ise nöroaminidaz etkisi gösteren glikoproeinler mevcuttur. gösteren glikoproeinler mevcuttur. Virüs bu sayede üst solunum yolunda bulunan Virüs bu sayede üst solunum yolunda bulunan musin tabakasını eriterek hücrelerin yüzeyini musin tabakasını eriterek hücrelerin yüzeyini açığa çıkarır. açığa çıkarır. Böylece yüzeyi açığa çıkmış hücrelere virüs Böylece yüzeyi açığa çıkmış hücrelere virüs daha kolay adsorbe olur.daha kolay adsorbe olur.

Matriks ProteinleriMatriks Proteinleri

M proteinleri olarak da adlandırılan matriks M proteinleri olarak da adlandırılan matriks proteinleri, glikoprotein çıkıntı-ların taban proteinleri, glikoprotein çıkıntı-ların taban kısmında, virüsü çevreleyen proteinlerdir. kısmında, virüsü çevreleyen proteinlerdir.

Bu proteinler bir çok hidrofobik bağlarla Bu proteinler bir çok hidrofobik bağlarla zarfın lipit tabakasına bağlanırlar. zarfın lipit tabakasına bağlanırlar.

Matriks proteinleri virüslerin hücre Matriks proteinleri virüslerin hücre membranından tomurcuklanmasında membranından tomurcuklanmasında önemli rol oynarlar.önemli rol oynarlar.

Virion İçi EnzimlerVirion İçi Enzimler

Virüsler viral replikasyonda rol oynayan Virüsler viral replikasyonda rol oynayan bazı enzimler içerirler. bazı enzimler içerirler.

Bunlar viral genler tarafından kodlanırlar. Bunlar viral genler tarafından kodlanırlar.

Bu enzimler şunlardır :Bu enzimler şunlardır :RNA polimeraz enzimiRNA polimeraz enzimi

DNA polimeraz enzimiDNA polimeraz enzimi

Revers transkriptaz enzimiRevers transkriptaz enzimi

RNA Polimeraz Enzimi :RNA Polimeraz Enzimi : – Viral RNA'yı mRNA şekline transkribe ederler. Viral RNA'yı mRNA şekline transkribe ederler. – Bu enzim yalnızca negatif polariteli virüslerde bulunur. Bu enzim yalnızca negatif polariteli virüslerde bulunur. – Bu enzim insan ya da hayvan hücresinde bulunmaz.Bu enzim insan ya da hayvan hücresinde bulunmaz.

DNA Polimeraz Enzimi :DNA Polimeraz Enzimi : – DNA'dan DNA sentez eden bir enzimdir. DNA'dan DNA sentez eden bir enzimdir. – DNA virüslerinde bulunur. DNA virüslerinde bulunur.

Revers Transkriptaz Enzimi :Revers Transkriptaz Enzimi : – RNA'dan DNA sentezini yöneten bir enzimdir. RNA'dan DNA sentezini yöneten bir enzimdir. – Bu enzim sayesinde hücre içerisne giren virüs Bu enzim sayesinde hücre içerisne giren virüs

RNA'dan çift iplikçikli DNA oluşturarak, yeni oluşan bu RNA'dan çift iplikçikli DNA oluşturarak, yeni oluşan bu DNA'nın hücre kromozomu ile entegre hale gelmesini DNA'nın hücre kromozomu ile entegre hale gelmesini sağlar. sağlar.

– Retrovirüslerde bulunan bir enzimdir.Retrovirüslerde bulunan bir enzimdir.

Virüs-Konak Hücre İlişkileriVirüs-Konak Hücre İlişkileri

Virüs-konak hücre ilişkileri başlıcaVirüs-konak hücre ilişkileri başlıca

2 grupta incelenir. 2 grupta incelenir.

1 - Üretken İlişki (Produktif İlişki)1 - Üretken İlişki (Produktif İlişki)

2 - Üretken Olmayan İlişki (Non produktif İlişki)2 - Üretken Olmayan İlişki (Non produktif İlişki)

Üretken İlişkiÜretken İlişki

Üretken ilişkideÜretken ilişkide virüs konak hücreye virüs konak hücreye girerek kendine benzer yeni virüsler girerek kendine benzer yeni virüsler (progeni) sentez eder ve hücrede bazı (progeni) sentez eder ve hücrede bazı patolojik değişikliklere (sitopatik etki) patolojik değişikliklere (sitopatik etki) neden olurlar. neden olurlar.

Bu ilişkiye permissive ilişki adı da verilir. Bu ilişkiye permissive ilişki adı da verilir.

Konak hücreye ise permissive hücre adı Konak hücreye ise permissive hücre adı verilir.verilir.

Üretken Olmayan İlişkiÜretken Olmayan İlişki

Üretken olmayan ilişkideÜretken olmayan ilişkide progeni yapımı gerçek- progeni yapımı gerçek-leşmez. leşmez.

Bazı hücrelerde virüsün hücreye tutunması ve Bazı hücrelerde virüsün hücreye tutunması ve adsorbsiyonu için gerekli reseptörler yoksa virüs adsorbsiyonu için gerekli reseptörler yoksa virüs için o hücre üretken değildir. için o hücre üretken değildir.

Bu özelliğe non permissive özellik adı da verilir. Bu özelliğe non permissive özellik adı da verilir.

Bu tür hücreye ise non permissive hücre denirBu tür hücreye ise non permissive hücre denir

Abortif İlişkiAbortif İlişki

Bazı virüsler hücre içine girmelerine, hatta viral nükleik Bazı virüsler hücre içine girmelerine, hatta viral nükleik asit ve protein sentezlemesine rağmen tüm virüs asit ve protein sentezlemesine rağmen tüm virüs partikülü (progeni) oluşamaz.partikülü (progeni) oluşamaz.

Sentez edilen mRNA'lar sitoplazmaya taşınarak viral Sentez edilen mRNA'lar sitoplazmaya taşınarak viral protein sentezini gerçekleştirir. protein sentezini gerçekleştirir. Ancak viral proteinler tekrar çekirdeğe taşınıp tüm virüs Ancak viral proteinler tekrar çekirdeğe taşınıp tüm virüs partikülü oluşmadığı için replikasyon tamamlanamaz.partikülü oluşmadığı için replikasyon tamamlanamaz.

Bu yüzden infeksiyoz progeni yapımı gerçekleşemez. Bu yüzden infeksiyoz progeni yapımı gerçekleşemez. Bu tür üretken olmayan ilişkiye ise Bu tür üretken olmayan ilişkiye ise abortif abortif enfeksiyon adı enfeksiyon adı verilir. verilir.

VİRAL REPLİKASYONVİRAL REPLİKASYON

Virüslerin hücre içinde oluşturduğu çoğalma Virüslerin hücre içinde oluşturduğu çoğalma mekanizmasına replikasyon adı verilir. mekanizmasına replikasyon adı verilir.

Replikasyon mekanizması DNA ve RNA Replikasyon mekanizması DNA ve RNA virüslerinde farklıdır.virüslerinde farklıdır.

Aynı gruptaki değişik virüs cinsleri ve türleri Aynı gruptaki değişik virüs cinsleri ve türleri arasında da önemli farklılıklar bulunmaktadır. arasında da önemli farklılıklar bulunmaktadır.

Burada ayrıntıya girilmeksizin DNA ve RNA Burada ayrıntıya girilmeksizin DNA ve RNA virüslerindeki replikasyon olayı genel olarak virüslerindeki replikasyon olayı genel olarak verilmektedir. verilmektedir.

Viral Replikasyon AşamalarıViral Replikasyon Aşamaları

1 – Adsorbsiyon1 – Adsorbsiyon

2 – Penetrasyon2 – Penetrasyon

3 – Kapsidin soyulması3 – Kapsidin soyulması

4 – Biyosentez4 – Biyosentez

5 – Olgun virüs partiküllerinin oluşumu5 – Olgun virüs partiküllerinin oluşumu

6 – Viral partiküllerin hücreden çıkışı6 – Viral partiküllerin hücreden çıkışı

AdsorbsiyonAdsorbsiyon

Viral enfeksiyonlarda ilk basamak, virüsün hücre Viral enfeksiyonlarda ilk basamak, virüsün hücre yüzeyindeki virüse uygun reseptörlerle yüzeyindeki virüse uygun reseptörlerle etkileşime girmesidir. etkileşime girmesidir.

Yani hücre yüzeyine tutunması ya da yapışması Yani hücre yüzeyine tutunması ya da yapışması olayıdır. olayıdır.

Hücre yüzeyindeki reseptör molekülleri farklı Hücre yüzeyindeki reseptör molekülleri farklı özelliktedirler. özelliktedirler.

Bu yüzden her virüsün ilişkiye gireceği Bu yüzden her virüsün ilişkiye gireceği reseptörler farklı moleküllerden oluşmaktadır. olreseptörler farklı moleküllerden oluşmaktadır. ol

Hücre yüzeyinde virüse özgül reseptörlerin Hücre yüzeyinde virüse özgül reseptörlerin varlığı ya da yokluğu, virüsün hücre tropizmini, varlığı ya da yokluğu, virüsün hücre tropizmini, yani hücrelere olan ilgisini etkilemektedir. yani hücrelere olan ilgisini etkilemektedir.

Bir hücre yüzeyinde o virüse uygun reseptör Bir hücre yüzeyinde o virüse uygun reseptör bulunmazsa, virüs bu hücreyi enfekte edemez. bulunmazsa, virüs bu hücreyi enfekte edemez.

Bu yüzden her virüs, her hücrede enfeksiyon Bu yüzden her virüs, her hücrede enfeksiyon yapamamaktadır.yapamamaktadır.

Örnek : Poliovirus'lar merkezi sinir sistemine Örnek : Poliovirus'lar merkezi sinir sistemine yerleşerek çocuk felci olarak adlandırılan yerleşerek çocuk felci olarak adlandırılan hastalığı oluştururken, Rotavirus'lar sindirim hastalığı oluştururken, Rotavirus'lar sindirim sistemine yerleşerek gastrointestinal hastalıklarsistemine yerleşerek gastrointestinal hastalıklar

Adsorbsiyon Mekanizmasının Adsorbsiyon Mekanizmasının Şematik GörünümüŞematik Görünümü

PenetrasyonPenetrasyon

Hücre yüzeyine tutunan virüs Hücre yüzeyine tutunan virüs partiküllerinin hücreyi delerek, hücre içine partiküllerinin hücreyi delerek, hücre içine girdiği dönemdir. girdiği dönemdir.

Penetrasyon aşaması farklı virüslerde Penetrasyon aşaması farklı virüslerde farklı şekillerde oluşmaktadır. farklı şekillerde oluşmaktadır.

Zarfsız Virüslerde PenetrasyonZarfsız Virüslerde Penetrasyon

Zarfsız virüsler hücre içerisine viropeksis adı verilen Zarfsız virüsler hücre içerisine viropeksis adı verilen fagositoza benzer bir mekanizmayla girerler. fagositoza benzer bir mekanizmayla girerler.

Hücre yüzeyine tutunan virüs, hücre membranının Hücre yüzeyine tutunan virüs, hücre membranının vakuol oluşturmasıyla hücre içerisine doğru vakuol oluşturmasıyla hücre içerisine doğru yutulurlar. yutulurlar.

Zarflı Virüslerde PenetrasyonZarflı Virüslerde Penetrasyon

Zarflı virüsler hücre içerisine füzyon adı verilen mekanizma ile girerler. Zarflı virüsler hücre içerisine füzyon adı verilen mekanizma ile girerler.

Hücre yüzeyine adsorbe olan virüsün zarfı ile hücre membranı Hücre yüzeyine adsorbe olan virüsün zarfı ile hücre membranı arasında bir kaynaşma oluşur. arasında bir kaynaşma oluşur.

Bu kaynaşma yerinde meydana gelen açıklıktan, virüsün nukleokapsit Bu kaynaşma yerinde meydana gelen açıklıktan, virüsün nukleokapsit kısmı zarf dışarıda kalacak şekilde direkt olarak sitoplazmaya girer.kısmı zarf dışarıda kalacak şekilde direkt olarak sitoplazmaya girer.

Bazı Virüslerde PenetrasyonBazı Virüslerde Penetrasyon

Bazı virüsler hücre duvarına adsorbe olduktan Bazı virüsler hücre duvarına adsorbe olduktan sonra, konak hücre enzimleri tarafından sonra, konak hücre enzimleri tarafından kapsitleri yüzeyde parçalanır.kapsitleri yüzeyde parçalanır.

Bu durumda serbest hale geçen viral nukleik Bu durumda serbest hale geçen viral nukleik asit, direkt olarak sitoplazmaya geçer.asit, direkt olarak sitoplazmaya geçer.

Bazı virüsler ise doğrudan penetrasyon adı Bazı virüsler ise doğrudan penetrasyon adı verilen bir mekanizmayla, direkt olarak hücre verilen bir mekanizmayla, direkt olarak hücre membranını delerek hücre içerisine girerler.membranını delerek hücre içerisine girerler.

Kapsidin SoyulmasıKapsidin Soyulması

Viral nükleik asit biyosentez yerine taşınmadan önce viral Viral nükleik asit biyosentez yerine taşınmadan önce viral genomun kapsid proteinlerinden arınması gerekir. genomun kapsid proteinlerinden arınması gerekir. Hücre içerisine giren virüsün kapsid kısmı hücre sitoplazması Hücre içerisine giren virüsün kapsid kısmı hücre sitoplazması içindeki proteolitik enzimler tarafından parçalanır.içindeki proteolitik enzimler tarafından parçalanır.Virüs nukleik asidi sitoplazmada tamamen serbest hale geçer. Virüs nukleik asidi sitoplazmada tamamen serbest hale geçer. Bu döneme eklips dönemi adı da verilir.Bu döneme eklips dönemi adı da verilir.Bu dönemde virüsün enfeksiyon yapma özelliği ortadan kalkar. Bu dönemde virüsün enfeksiyon yapma özelliği ortadan kalkar.

Biyosentez Biyosentez

Viral nukleik asit kapsit kısmından ayrılıp Viral nukleik asit kapsit kısmından ayrılıp serbest hale geçtikten sonra biyosentez dönemi serbest hale geçtikten sonra biyosentez dönemi başlar. başlar.

Bu dönem virüs gruplarına, cinslerine ve Bu dönem virüs gruplarına, cinslerine ve türlerine göre önemli ayrılıklar gösterir. türlerine göre önemli ayrılıklar gösterir.

Viral ürünlerin sentezi ve viral nükleik asit Viral ürünlerin sentezi ve viral nükleik asit replikasyonunun stratejisi , virüsün nükleik asit replikasyonunun stratejisi , virüsün nükleik asit cinsine, nükleik asit yapısına ve virion içi enzim cinsine, nükleik asit yapısına ve virion içi enzim içeriğine bağlıdır. içeriğine bağlıdır.

BiyosentezBiyosentez

Genellikle RNA virüsleri hücre Genellikle RNA virüsleri hücre sitoplazmasında, DNA virüsleri ise hücre sitoplazmasında, DNA virüsleri ise hücre çekirdeğinde replike olmak üzere organize çekirdeğinde replike olmak üzere organize olmuştur. olmuştur. Ancak RNA virüslerinden Ancak RNA virüslerinden Orthomyxovirüsler, bazı Paramyxoviruslar Orthomyxovirüsler, bazı Paramyxoviruslar ve Retrovirusların replikasyonlarının bir ve Retrovirusların replikasyonlarının bir bölümü hücre çekirdeğinde gerçekleşir.bölümü hücre çekirdeğinde gerçekleşir.

DNA virüslerinde poxvirus grubu dışındaki DNA virüslerinde poxvirus grubu dışındaki bütün virüsler hücre çekirdeğinde replike bütün virüsler hücre çekirdeğinde replike olurlar. olurlar.

Poxviruslar ise virion içi enzim içermeleri Poxviruslar ise virion içi enzim içermeleri ve sentez ettikleri replikatif enzimler ve sentez ettikleri replikatif enzimler nedeniyle sitoplazmada replike olurlar. nedeniyle sitoplazmada replike olurlar.

DNA virüslerinin hücre çekirdeğinde DNA virüslerinin hücre çekirdeğinde replike olmalarının nedeni viral DNA'nın replike olmalarının nedeni viral DNA'nın kalıp olarak kullanılıp, erken mRNA kalıp olarak kullanılıp, erken mRNA sentezi için hücresel DNA'ya bağımlı RNA sentezi için hücresel DNA'ya bağımlı RNA polimerazı kullanmalarıdır.polimerazı kullanmalarıdır.

Biyosentez AşamalarıBiyosentez Aşamaları

Biyosentez aşamasında değişik yapıtaşları Biyosentez aşamasında değişik yapıtaşları sentezlenmektedir. Bu yapıtaşları şunlardırsentezlenmektedir. Bu yapıtaşları şunlardır

Erken mRNA senteziErken mRNA sentezi

Erken protein senteziErken protein sentezi

Geç mRNA senteziGeç mRNA sentezi

Geç protein senteziGeç protein sentezi

Viral nükleik asit senteziViral nükleik asit sentezi

Erken mRNA SenteziErken mRNA Sentezi

Viral replikasyon sırasında nükleik asit sentezi Viral replikasyon sırasında nükleik asit sentezi başlamadan önce sentez edilen bütün mRNA'lar başlamadan önce sentez edilen bütün mRNA'lar erken mRNA olarak adlandırılırlar. erken mRNA olarak adlandırılırlar.

–Erken Protein SenteziErken Protein SenteziViral replikasyon sırasında nükleik asit sentezi Viral replikasyon sırasında nükleik asit sentezi başlamadan önce sentez edilen proteinler erken başlamadan önce sentez edilen proteinler erken protein olarak adlandırılır. protein olarak adlandırılır. Erken proteinler genellikle virüsün yapısına Erken proteinler genellikle virüsün yapısına girmeyen, viral nükleik asit sentezinde rol girmeyen, viral nükleik asit sentezinde rol oynayan proteinlerdir.oynayan proteinlerdir.

Geç mRNA SenteziGeç mRNA Sentezi

Viral nükleik asit sentezi başladıktan sonra Viral nükleik asit sentezi başladıktan sonra sentez edilen bütün mRNA 'lar geç mRNA sentez edilen bütün mRNA 'lar geç mRNA olarak adlandırılır. olarak adlandırılır.

Geç Protein SenteziGeç Protein SenteziViral nükleik asit sentezi başladıktan sonra Viral nükleik asit sentezi başladıktan sonra sentez edilen bütün proteinler geç protein sentez edilen bütün proteinler geç protein olarak adlandırılır. olarak adlandırılır. Geç proteinler virionun yapısına giren Geç proteinler virionun yapısına giren proteinlerdir. proteinlerdir.

Viral Nükleik Asit SenteziViral Nükleik Asit Sentezi

DNA ve RNA virüslerinin nükleik asit DNA ve RNA virüslerinin nükleik asit transkripsiyonu ve replikasyonu, virüslerin transkripsiyonu ve replikasyonu, virüslerin genom yapısı, gen transkripsiyon şekli ve genom yapısı, gen transkripsiyon şekli ve virion enzimi içeriğine göre farklılıklar virion enzimi içeriğine göre farklılıklar gösterir. gösterir. Viral nükleik asit sentezi iki grup altında Viral nükleik asit sentezi iki grup altında incelenir.incelenir.

1 – DNA virüslerinde biyosentez1 – DNA virüslerinde biyosentez2 – RNA virüslerinde biyosentez2 – RNA virüslerinde biyosentez

DNA Virüslerinde BiyosentezDNA Virüslerinde Biyosentez

DNA virüslerinde biyosentez iki grup DNA virüslerinde biyosentez iki grup altında inceleniraltında incelenir

1 – Hücre nukleusunda çoğalma1 – Hücre nukleusunda çoğalma

2 – Sitoplazmada çoğalma 2 – Sitoplazmada çoğalma

Hücre Nukleusunda Çoğalma Hücre Nukleusunda Çoğalma

Sitoplazmada serbest hale geçen viral Sitoplazmada serbest hale geçen viral nukleik asit çekirdek içerisine yerleşir. nukleik asit çekirdek içerisine yerleşir.

Nukleusa yerleşen virüs konak hücrenin Nukleusa yerleşen virüs konak hücrenin RNA polimeraz enzimini kullanarak viral RNA polimeraz enzimini kullanarak viral DNA kalıbının mRNA kopyalarını DNA kalıbının mRNA kopyalarını oluşturur. oluşturur.

Oluşan bu mRNA'lar sitoplazmaya Oluşan bu mRNA'lar sitoplazmaya geçerek viral proteinlerin yapımını başlatır. geçerek viral proteinlerin yapımını başlatır.

Bu proteinler tekrar nukleusa girerek yeni Bu proteinler tekrar nukleusa girerek yeni mRNA'ların yapımını uyarırlar. mRNA'ların yapımını uyarırlar.

Bunu takiben viral DNA polimeraz Bunu takiben viral DNA polimeraz enzimleri nukleusa girerek viral DNA enzimleri nukleusa girerek viral DNA replikasyonunu başlatırlar. replikasyonunu başlatırlar.

Oluşan bu yeni DNA'lar nükleotidler Oluşan bu yeni DNA'lar nükleotidler halinde paketlenerek oluşan boş halinde paketlenerek oluşan boş kapsidlerin içerisine yerleşirler. kapsidlerin içerisine yerleşirler.

Bu sayede viral partiküller meydana Bu sayede viral partiküller meydana gelmiş olur. gelmiş olur.

Hücre Sitoplazmasında ÇoğalmaHücre Sitoplazmasında Çoğalma

Poxviruslar hücreye girdikten sonra önce Poxviruslar hücreye girdikten sonra önce vakuol içerisine alınırlar. Bu vakuol vakuol içerisine alınırlar. Bu vakuol içerisinde zarfları erir. içerisinde zarfları erir.

Kapsidlerinden de ayrılan virüsler Kapsidlerinden de ayrılan virüsler sitoplazmada serbest hale geçerler. sitoplazmada serbest hale geçerler.

Bu virüsler diğer DNA virüslerinin aksine Bu virüsler diğer DNA virüslerinin aksine RNA polimeraz enzimleri vardır. RNA polimeraz enzimleri vardır.

Bu enzim aracılığı ile çoğalmanın erken Bu enzim aracılığı ile çoğalmanın erken döneminde viral DNA'lar kopyalanır. döneminde viral DNA'lar kopyalanır.

Ayrıca oluşan mRNA aracılığı ile DNA Ayrıca oluşan mRNA aracılığı ile DNA kopyalanmasında rol oynayan enzimler ve kopyalanmasında rol oynayan enzimler ve viral proteinlerin sentezi gerçekleşir. viral proteinlerin sentezi gerçekleşir.

Geç dönemde oluşan yeni genomlar viral Geç dönemde oluşan yeni genomlar viral proteinlerle birleşerek yeni viryonları proteinlerle birleşerek yeni viryonları oluşturur. oluşturur.

RNA Virüslerinde BiyosentezRNA Virüslerinde Biyosentez

RNA virüslerinde ise nukleik asit RNA virüslerinde ise nukleik asit replikasyonu tamamen sitoplazma içinde replikasyonu tamamen sitoplazma içinde meydana gelir. meydana gelir. Virüs nukleik asidi sitoplazma içinde bir Virüs nukleik asidi sitoplazma içinde bir taraftan kendi kopyasını çıkarırken, diğer taraftan kendi kopyasını çıkarırken, diğer taraftan virüsün yapı taşlarını oluşturmak taraftan virüsün yapı taşlarını oluşturmak üzere hücrenin tüm faaliyetlerini durdurup, üzere hücrenin tüm faaliyetlerini durdurup, nukleik asit ve virüs komponentleri nukleik asit ve virüs komponentleri sentezini başlatır. sentezini başlatır.

RNA virüslerinde biyosentez RNA virüslerinde biyosentez aşaması 3 grup altında inceleniraşaması 3 grup altında incelenir

Pozitif polariteli virüslerde biyosentez Pozitif polariteli virüslerde biyosentez

Negatif polariteli virüslerde biyosentez Negatif polariteli virüslerde biyosentez

Retrovirüslerde biyosentezRetrovirüslerde biyosentez

Pozitif Polariteli RNA Virüslerinde Pozitif Polariteli RNA Virüslerinde BiyosentezBiyosentez

Sitoplazmada serbest hale gelen viral RNA ilk Sitoplazmada serbest hale gelen viral RNA ilk basamakta mRNA görevi yaparak sitoplazmadaki basamakta mRNA görevi yaparak sitoplazmadaki ribozomlara bağlanır. ribozomlara bağlanır. Ribozomlar tarafından okunan bu RNA büyük bir Ribozomlar tarafından okunan bu RNA büyük bir polipeptid haline dönüşür. polipeptid haline dönüşür. Bunun ardından daha küçük protein parçacıklarına Bunun ardından daha küçük protein parçacıklarına ayrışır. ayrışır. Bu proteinlerden birisi RNA'ya bağımlı RNA polimeraz Bu proteinlerden birisi RNA'ya bağımlı RNA polimeraz olup viral RNA'nın replikasyonunda rol oynar. olup viral RNA'nın replikasyonunda rol oynar. Oluşan bu viral RNA'lar yeterli düzeye ulaşınca boş Oluşan bu viral RNA'lar yeterli düzeye ulaşınca boş kapsidlerin içerisine girerek tam viriyonları oluştururlar. kapsidlerin içerisine girerek tam viriyonları oluştururlar.

Negatif Polariteli RNA Virüslerinde Negatif Polariteli RNA Virüslerinde BiyosentezBiyosentez

Negatif polariteli virüslerin RNA'ları tek Negatif polariteli virüslerin RNA'ları tek başlarına enfektif değildirler. başlarına enfektif değildirler. Bunlar konak hücre içinde mRNA görevini Bunlar konak hücre içinde mRNA görevini yapamazlar. yapamazlar. Taşıdıkları RNA polimeraz enzimleri Taşıdıkları RNA polimeraz enzimleri aracılığı ile negatif polariteli RNA'nın pozitif aracılığı ile negatif polariteli RNA'nın pozitif kopyasını oluşturur. kopyasını oluşturur. Oluşan bu pozitif RNA'lar mRNA görevi Oluşan bu pozitif RNA'lar mRNA görevi yaparak viral replikasyonu başlatır. yaparak viral replikasyonu başlatır.

Retrovirüslerde BiyosentezRetrovirüslerde Biyosentez

Bu virüslerde diğer RNA virüslerinde bulunmayan Bu virüslerde diğer RNA virüslerinde bulunmayan RNA'ya bağımlı DNA polimeraz enzimi içerirler. RNA'ya bağımlı DNA polimeraz enzimi içerirler. Bu enzime aynı zamanda revers transkriptaz enzimi adı Bu enzime aynı zamanda revers transkriptaz enzimi adı verilir. verilir. Bu enzim sayesinde hücre içerisinde serbest hale geçen Bu enzim sayesinde hücre içerisinde serbest hale geçen virüsün RNA'sının DNA kopyası çıkarılır. virüsün RNA'sının DNA kopyası çıkarılır. Oluşan bu DNA konak hücre nükleusuna taşınarak Oluşan bu DNA konak hücre nükleusuna taşınarak konağın DNA'sı içerisine entegre olur. konağın DNA'sı içerisine entegre olur. Daha sonra bu DNA'nın transkripsiyonu ile hem viral Daha sonra bu DNA'nın transkripsiyonu ile hem viral proteinleri kodlayacak olan mRNA'lar, hem de yeni proteinleri kodlayacak olan mRNA'lar, hem de yeni viryonları oluşturacak olan genomik RNA'lar sentezlenir. viryonları oluşturacak olan genomik RNA'lar sentezlenir.

Olgun Virüs Partiküllerinin Olgun Virüs Partiküllerinin OluşmasıOluşması

Hücre içerisinde ayrı ayrı oluşan viral Hücre içerisinde ayrı ayrı oluşan viral yapıların birleşerek, tam virüs yapıların birleşerek, tam virüs partiküllerinin meydana geldiği partiküllerinin meydana geldiği dönemdir. dönemdir. DNA virüslerinde sitoplazmada DNA virüslerinde sitoplazmada sentez edilen viral kapsomerler sentez edilen viral kapsomerler nukleus içerisine taşınarak, çekirdek nukleus içerisine taşınarak, çekirdek içerisinde nukleokapsitler oluşur. içerisinde nukleokapsitler oluşur.

RNA virüslerinde ise viral nukleokapsitlerin RNA virüslerinde ise viral nukleokapsitlerin oluşumu tamamen sitoplazma içerisinde oluşumu tamamen sitoplazma içerisinde gerçekleşir. gerçekleşir.

Olgunlaşma sırasında önce kapsomerler Olgunlaşma sırasında önce kapsomerler birleşerek içi boş kapsitler meydana gelir. birleşerek içi boş kapsitler meydana gelir.

Daha sonra replike olan viral nukleik Daha sonra replike olan viral nukleik asitler bu boş kapsitler içerisine girerek asitler bu boş kapsitler içerisine girerek tam bir nukleokapsit oluşumunu sağlarlar. tam bir nukleokapsit oluşumunu sağlarlar.

Olgunlaşan Viral Partiküllerin Olgunlaşan Viral Partiküllerin Hücreden ÇıkışıHücreden Çıkışı

Hücre içerisinde olgunlaşan, yani Hücre içerisinde olgunlaşan, yani nukleokapsit haline gelen virüs partikülleri, nukleokapsit haline gelen virüs partikülleri, hücre içerisinde belirli bir sayıya hücre içerisinde belirli bir sayıya ulaştığında hücreden çıkmaya başlarlar. ulaştığında hücreden çıkmaya başlarlar. Virüslerin içinde bulundukları hücreden Virüslerin içinde bulundukları hücreden dışarıya çıkmaları iki grup alytında dışarıya çıkmaları iki grup alytında incelenir.incelenir.

Zarflı virüslerin hücreden çıkışıZarflı virüslerin hücreden çıkışıZarfsız virüslerin hücreden çıkışıZarfsız virüslerin hücreden çıkışı

Zarfsız Virüslerin Hücreden ÇıkışıZarfsız Virüslerin Hücreden Çıkışı

Hücre içerisinde bol Hücre içerisinde bol miktarda üremeye miktarda üremeye bağlı olarak, virüsler bağlı olarak, virüsler hücre çeperine baskı hücre çeperine baskı yapıp çeperi eriterek yapıp çeperi eriterek veya parçalayarak veya parçalayarak hücre dışına çıkarlar.hücre dışına çıkarlar.

Zarflı Virüslerin Hücreden ÇıkışıZarflı Virüslerin Hücreden Çıkışı

Zarflı virüsler ise tomurcuklanma ile, içinde Zarflı virüsler ise tomurcuklanma ile, içinde bulundukları hücreden ayrılırlar. bulundukları hücreden ayrılırlar.

Sitoplazmada olgunlaşan virüs partikülleri hücre Sitoplazmada olgunlaşan virüs partikülleri hücre membranından zarflanıp dışarıya doğru membranından zarflanıp dışarıya doğru tomurcuklanarak hücre dışına atılırlar. tomurcuklanarak hücre dışına atılırlar.

Hücre membranı virüsün dışarı çıkacağı bölgede Hücre membranı virüsün dışarı çıkacağı bölgede yapısal değişikliğe uğrarlar. yapısal değişikliğe uğrarlar.

Bu bölgede viral nukleokapsit membran yüzeyini Bu bölgede viral nukleokapsit membran yüzeyini gittikçe artan bir şekilde kabarıklaştırır. gittikçe artan bir şekilde kabarıklaştırır.

Daha sonra stoplazmik membran virüs yüzeyine Daha sonra stoplazmik membran virüs yüzeyine adeta sarılır. adeta sarılır. Bu şekilde virüs zarflı hale geldikten sonra Bu şekilde virüs zarflı hale geldikten sonra tomurcuklanan kısım hücreden koparak ayrılır. tomurcuklanan kısım hücreden koparak ayrılır. Nukleusta olgunlaşan zarflı virüs partikülleri ise Nukleusta olgunlaşan zarflı virüs partikülleri ise nukleus membranından tomurcuklanmak nukleus membranından tomurcuklanmak suretiyle zarflı virüs haline dönüşürler. suretiyle zarflı virüs haline dönüşürler. Zarflı hale gelen virüsler sitoplazmada birikmeye Zarflı hale gelen virüsler sitoplazmada birikmeye başlarlar. başlarlar. Sitoplazmada biriken zarflı virüsler ise enfekte Sitoplazmada biriken zarflı virüsler ise enfekte hücre membranına baskı yaparak, membranın hücre membranına baskı yaparak, membranın parçalanması ve hücrenin otoliz olması ile parçalanması ve hücrenin otoliz olması ile hücreden atılırlar.hücreden atılırlar.

Zarflı Virüslerin Hücreden ÇıkışıZarflı Virüslerin Hücreden Çıkışı

Viral Replikasyonun Genel ŞemasıViral Replikasyonun Genel Şeması

Viral Üreme AşamalarıViral Üreme Aşamaları

Viral üreme aşamalarının saptanmasında Viral üreme aşamalarının saptanmasında hücre kültürlerinden yararlanılır. hücre kültürlerinden yararlanılır. Hücre kültürlerine sayılı miktarda virüs ekimi Hücre kültürlerine sayılı miktarda virüs ekimi yapılarak virüs üremesinin durumu aşama yapılarak virüs üremesinin durumu aşama aşama gözlenebilir. aşama gözlenebilir. Hücre sayısı bilinen hücre kültürü üzerine, Hücre sayısı bilinen hücre kültürü üzerine, yine sayısı bilinen virüs ekilir. yine sayısı bilinen virüs ekilir.

Genellikle hücre sayısının 10 katı kadar Genellikle hücre sayısının 10 katı kadar virüs ekilir. virüs ekilir.

Enfeksiyonun belirli dönemlerinde hem Enfeksiyonun belirli dönemlerinde hem hücre içi, hem de hücre dışı enfeksiyoz hücre içi, hem de hücre dışı enfeksiyoz virüs ölçümü yapılır. virüs ölçümü yapılır.

Virüs ekiminden bir süre sonra adsorbe Virüs ekiminden bir süre sonra adsorbe olmayan virüsler , hücrelerin yıkanması olmayan virüsler , hücrelerin yıkanması suretiyle ortamdan uzaklaştırılır.suretiyle ortamdan uzaklaştırılır.

Viral Üreme AşamalarıViral Üreme Aşamaları

İnfeksiyondan kısa süre sonra hücreleri infekte İnfeksiyondan kısa süre sonra hücreleri infekte eden virüs adedinden daha az virüs saptanır. eden virüs adedinden daha az virüs saptanır.

Çünkü adsorbe ve penetre olan virüsün kapsidi Çünkü adsorbe ve penetre olan virüsün kapsidi ve zarfı soyularak enfeksiyoz olmayan bir nitelik ve zarfı soyularak enfeksiyoz olmayan bir nitelik kazanmıştır. kazanmıştır.

Bu yüzden başlangıçta bir süre hücre kültüründe Bu yüzden başlangıçta bir süre hücre kültüründe sabit miktarda çok az virüs saptanır. sabit miktarda çok az virüs saptanır.

Bu suskun döneme eklips dönemi adı verilir. Bu suskun döneme eklips dönemi adı verilir.

Eklips dönemi hücre içinde ilk virüs Eklips dönemi hücre içinde ilk virüs saptanması ile son bulur. saptanması ile son bulur.

Enfeksiyonun başlangıcından, ilk hücre Enfeksiyonun başlangıcından, ilk hücre dışı virüsün saptanmasına kadar geçen dışı virüsün saptanmasına kadar geçen döneme latent dönem adı verilir. döneme latent dönem adı verilir.

Latent dönem sonunda viral sentez Latent dönem sonunda viral sentez tamamlanmış ve ortama virüs salınımı tamamlanmış ve ortama virüs salınımı başlamış olur.başlamış olur.

Viral Üreme AşamalarıViral Üreme Aşamaları

Eklips ve latent dönemleri her virüs için farklıdır. Eklips ve latent dönemleri her virüs için farklıdır. Genellikle küçük RNA virüsleri için bu dönemler Genellikle küçük RNA virüsleri için bu dönemler 3-5 saat gibi kısa sürelidir. 3-5 saat gibi kısa sürelidir. DNA virüslerinin replikasyonunun daha karmaşık DNA virüslerinin replikasyonunun daha karmaşık olması nedeniyle eklips ve latent dönemi daha olması nedeniyle eklips ve latent dönemi daha uzun olup yaklaşık 7-12 saattir. uzun olup yaklaşık 7-12 saattir. Bazı onkojenik virüsler ise üredikkleri hücrelerde Bazı onkojenik virüsler ise üredikkleri hücrelerde daha uzun eklips ve latent dönem gösterirler. daha uzun eklips ve latent dönem gösterirler.

Virüslerin Hücre Kültürlerinde Virüslerin Hücre Kültürlerinde Oluşturduğu Patolojik DeğişikliklerOluşturduğu Patolojik Değişiklikler

1 – Sitopatik etki oluşumu1 – Sitopatik etki oluşumu

2 – İnklüzyon cisimciği oluşumu2 – İnklüzyon cisimciği oluşumu

Sitopatik Etki OluşumuSitopatik Etki Oluşumu

Virüslerin hücre kültürlerinde üremeleri Virüslerin hücre kültürlerinde üremeleri sonucunda hücrelerde oluşturdukları sonucunda hücrelerde oluşturdukları patolojik değişikliklere sitopatik etki adı patolojik değişikliklere sitopatik etki adı verilir. verilir. Kısaca CPE olarak gösterilir. Kısaca CPE olarak gösterilir. Hücrelerde meydana gelen CPE çeşitli Hücrelerde meydana gelen CPE çeşitli faktörlere bağlı olarak gelişir. faktörlere bağlı olarak gelişir. – Bunlar hücre metabolizmasının yavaşlaması, Bunlar hücre metabolizmasının yavaşlaması,

virüsün hücrede çoğalması veyavirüsün hücrede çoğalması veya– viral ürünlerin toksik etkilerine bağlı olarak viral ürünlerin toksik etkilerine bağlı olarak

gelişir. gelişir.

Virüslerin hücre kültürlerinde oluşturdukları Virüslerin hücre kültürlerinde oluşturdukları sitopatik etkileri 4 ana grupta toplamak sitopatik etkileri 4 ana grupta toplamak mümkündür. mümkündür.

1 – Piknozis1 – Piknozis

2 - Agregasyon2 - Agregasyon

3 – Sinsitya3 – Sinsitya

4 – Minimal etki4 – Minimal etki

PiknozisPiknozisPiknotik hücre oluşumu anlamına gelir. Piknotik hücre oluşumu anlamına gelir.

Bu tür sitopatik etki virüs üretmesine ve viral ürünlerin hücrede Bu tür sitopatik etki virüs üretmesine ve viral ürünlerin hücrede birikerek toksik etki yapmasına bağlı olarak gelişir.birikerek toksik etki yapmasına bağlı olarak gelişir.

Hücrelerin yuvarlaklaşması, sitoplazmanın daralması, çekirdeğin Hücrelerin yuvarlaklaşması, sitoplazmanın daralması, çekirdeğin dens bir hal alarak ışık geçirgenliğinin azalması, katı yüzeye dens bir hal alarak ışık geçirgenliğinin azalması, katı yüzeye tutunma özelliklerinin kaybolması ile karakterizedir. tutunma özelliklerinin kaybolması ile karakterizedir.

AgregasyonAgregasyon

Virüs çoğalması ve özellikle bazı viral ürünlerin Virüs çoğalması ve özellikle bazı viral ürünlerin sitoplazmik membran üzerindeki toksik etkileri sitoplazmik membran üzerindeki toksik etkileri nedeniyle oluşur.nedeniyle oluşur.

Hücrelerin yuvarlaşması ve salkımlar oluşturacak Hücrelerin yuvarlaşması ve salkımlar oluşturacak şekilde bir araya toplanmasıyla karakterizedir. şekilde bir araya toplanmasıyla karakterizedir.

SinsityaSinsitya

Bazı virüslerde özellikle zarflı virüslerde yüzey peplomerleri füzyon (iki Bazı virüslerde özellikle zarflı virüslerde yüzey peplomerleri füzyon (iki yüzeyi kaynaştırma) özelliği taşır. yüzeyi kaynaştırma) özelliği taşır. Bu glikoprotein yardımı ile virüsler hücreler arasında sitoplazmik Bu glikoprotein yardımı ile virüsler hücreler arasında sitoplazmik köprülerin oluşumunu sağlarlar. köprülerin oluşumunu sağlarlar. Bu sitoplazmik köprülere sinsitya adı verilir. Bu sitoplazmik köprülere sinsitya adı verilir. Solunum sinsityal virüs enfeksiyonunda birbirine sitoplazmik köprü ile Solunum sinsityal virüs enfeksiyonunda birbirine sitoplazmik köprü ile bağlanan hücreler arasında bir süre sonra kaynaşma yani füzyon bağlanan hücreler arasında bir süre sonra kaynaşma yani füzyon oluşur. oluşur. Bir çok hücrenin aynı şekilde sinsitya oluşturması ve kaynaşması Bir çok hücrenin aynı şekilde sinsitya oluşturması ve kaynaşması sonucunda çok çekirdekli dev hücreler (polikaryosit) oluşur. sonucunda çok çekirdekli dev hücreler (polikaryosit) oluşur.

Minimal EtkiMinimal Etki

Bazı virüsler bazı hücre tiplerinde çoğalmalarına rağmen hücrede Bazı virüsler bazı hücre tiplerinde çoğalmalarına rağmen hücrede herhangi bir toksik etki meydana gelmez. herhangi bir toksik etki meydana gelmez. Bunlar genellikle zarflı virüslerdir ve hücre membranından Bunlar genellikle zarflı virüslerdir ve hücre membranından tomurcuklanma ile olgunlaşırlar. tomurcuklanma ile olgunlaşırlar. Böylece belirgin bir sitopatik etkinin saptanamadığı duruma minimal Böylece belirgin bir sitopatik etkinin saptanamadığı duruma minimal etki adı verilir. etki adı verilir.

Minimal etki yapan virüslerin hücre kültürlerinde üreyip üremediğini Minimal etki yapan virüslerin hücre kültürlerinde üreyip üremediğini anlamak için hemadsorbsiyon veya viral interferens deneyleri anlamak için hemadsorbsiyon veya viral interferens deneyleri yapılır. yapılır.

İnklüzyon Cisimciği Oluşumuİnklüzyon Cisimciği Oluşumu

Bazı virüslerin hücrelerde üremesi sırasında, Bazı virüslerin hücrelerde üremesi sırasında, hücre içerisinde inklüzyon cisimciği adı verilen hücre içerisinde inklüzyon cisimciği adı verilen yapılar oluşur.yapılar oluşur.

Oluşan inklüzyon cisimciklerini direkt olarak Oluşan inklüzyon cisimciklerini direkt olarak hücre kültüründe görmek mümkün değildir. hücre kültüründe görmek mümkün değildir.

Bu yüzden hücrelerin sitolojik yöntemlerle Bu yüzden hücrelerin sitolojik yöntemlerle boyanmaları gerekir. boyanmaları gerekir.

Bu sayede inklüzyon cisimcikleri ışık Bu sayede inklüzyon cisimcikleri ışık mikroskobunda görülürler. mikroskobunda görülürler.

İnklüzyon Cisimcikleriİnklüzyon Cisimcikleri

İnklüzyon cisimcikleri nükleusta, sitoplazmada İnklüzyon cisimcikleri nükleusta, sitoplazmada ya da her ikisinde birden oluşabilir. ya da her ikisinde birden oluşabilir. Asidofilik ya da bazofilik yapıda boyanabilir. Asidofilik ya da bazofilik yapıda boyanabilir. İnklüzyon cisimcikleri viral ürünlerin İnklüzyon cisimcikleri viral ürünlerin sentezlendiği ve biriktiği bölgelerdir. sentezlendiği ve biriktiği bölgelerdir.

Virüsün Konak Hücrede Oluşturduğu Virüsün Konak Hücrede Oluşturduğu Hasarın MekanizmasıHasarın Mekanizması

Virüslerin konak hücrede oluşturduğu Virüslerin konak hücrede oluşturduğu hasar mekanizması 2 grup altında hasar mekanizması 2 grup altında incelenir.incelenir.

1 – Litik virüslerin oluşturduğu hasar1 – Litik virüslerin oluşturduğu hasar

2 – Litik olmayan virüslerin oluşturduğu hasar2 – Litik olmayan virüslerin oluşturduğu hasar

Litik Virüslerin Oluşturduğu Hasar Litik Virüslerin Oluşturduğu Hasar MekanizmasıMekanizması

Litik virüsler hücre içerisinde üredikle-rinde Litik virüsler hücre içerisinde üredikle-rinde konak hücreler üzerine öldürücü etki konak hücreler üzerine öldürücü etki yaparlar. yaparlar.

Bu etki mekanizması şu şekilde ortaya Bu etki mekanizması şu şekilde ortaya çıkmaktadır.çıkmaktadır.

Hücresel nükleik asit sentezinin durdurulmasıHücresel nükleik asit sentezinin durdurulması

Hücresel protein sentezinin durdurulmasıHücresel protein sentezinin durdurulması

Viral proteinlerin sitopatik etkileriViral proteinlerin sitopatik etkileri

Hücresel Protein Sentezinin Hücresel Protein Sentezinin DurdurulmasıDurdurulması

Bir çok litik virüs hücresel protein sentezini Bir çok litik virüs hücresel protein sentezini durduran yapıları şifrelerler. durduran yapıları şifrelerler.

Hücresel protein sentezinin durdurulmasında Hücresel protein sentezinin durdurulmasında kullanılan mekanizmalar değişkenlik göster-kullanılan mekanizmalar değişkenlik göster-mekte olup tam olarak aydınlatılamamıştır. mekte olup tam olarak aydınlatılamamıştır.

Bu etkinin viral mRNA moleküllerinin hücreye ait Bu etkinin viral mRNA moleküllerinin hücreye ait ribozomal alt ünitelere bağlanması ve ribo-ribozomal alt ünitelere bağlanması ve ribo-zomların yapısını bozmasından kaynaklandığı zomların yapısını bozmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. düşünülmektedir.

Hücresel Nükleik Asit Sentezinin Hücresel Nükleik Asit Sentezinin DurdurulmasıDurdurulması

Bazı virüsler hücresel mRNA transkrip-Bazı virüsler hücresel mRNA transkrip-siyonunu azaltır. siyonunu azaltır.

Buna bağlı olarak hücresel DNA sentezi Buna bağlı olarak hücresel DNA sentezi engellenir. engellenir.

DNA sentezinin engellenmesi protein DNA sentezinin engellenmesi protein sentezi inhibisyonunun doğal bir sentezi inhibisyonunun doğal bir sonucudur. sonucudur.

Viral Proteinlerin Sitopatik EtkileriViral Proteinlerin Sitopatik Etkileri

Replikasyon siklusunun geç fazında infekte Replikasyon siklusunun geç fazında infekte hücrelerde çok fazla miktarda değişik viral hücrelerde çok fazla miktarda değişik viral elementler birikir. elementler birikir. Bunlardan bazıları, özellikle de bazı kapsid Bunlardan bazıları, özellikle de bazı kapsid proteinleri hücreler üzerine toksiktir. proteinleri hücreler üzerine toksiktir. Viral proteinlerin plazma membranına Viral proteinlerin plazma membranına sokulması, sokulması, – membran geçirgenliğinde değişikliklere sebep membran geçirgenliğinde değişikliklere sebep

olmakta olmakta – ozmatik bütünlüğün yitirilmesi,ozmatik bütünlüğün yitirilmesi,– hücrenin şişmesi ve hücrenin şişmesi ve – ölümle sonuçlanan bir süreci başlatır.ölümle sonuçlanan bir süreci başlatır.

Litik Olmayan Virüslerin Litik Olmayan Virüslerin Oluşturduğu Hasar MekanizmasıOluşturduğu Hasar Mekanizması

Litik olmayan virüsler içinde üredikleri konak hücreleri Litik olmayan virüsler içinde üredikleri konak hücreleri öldürmezler. öldürmezler. Bu virüsler litik virüslerin tam tersine, enfekte hücrenin Bu virüsler litik virüslerin tam tersine, enfekte hücrenin viriyonları ürettiği ve saldığı, ancak genel hücresel viriyonları ürettiği ve saldığı, ancak genel hücresel mekanizmanın çok az etkilendiği persistan bir enfeksiyon mekanizmanın çok az etkilendiği persistan bir enfeksiyon oluşturur. oluşturur. Persistan enfeksiyonlarda enfekte hücreler üremeye ve Persistan enfeksiyonlarda enfekte hücreler üremeye ve bölünmeye devam ederler. bölünmeye devam ederler. Viriyonları bu şekilde üreten ve salan hücreler, kültür Viriyonları bu şekilde üreten ve salan hücreler, kültür ortamında uzun süre üremeye ve bölünmeye devam ortamında uzun süre üremeye ve bölünmeye devam etmesine rağmen, en sonunda hücrenin ölümüne neden etmesine rağmen, en sonunda hücrenin ölümüne neden olan ilerleyici değişiklikleri de gösterirler. olan ilerleyici değişiklikleri de gösterirler.

Hücresel Düzeyde Virüsler 3 Tip Hücresel Düzeyde Virüsler 3 Tip Yayılım GösterirlerYayılım Gösterirler

1 - Hücre Dışı Yayılım (tip 1) :1 - Hücre Dışı Yayılım (tip 1) : Hücrede replike olan Hücrede replike olan virüsler hücre dışına çıkarak yeni duyarlı hücreleri enfekte virüsler hücre dışına çıkarak yeni duyarlı hücreleri enfekte ederler. ederler. InfluenzaInfluenza ve ve Adenovirüs’Adenovirüs’ler bu tür yayılıma örnektir.ler bu tür yayılıma örnektir.

2 - Hücre İçi Yayılım (tip 2) :2 - Hücre İçi Yayılım (tip 2) : Virüs hücreler arasında Virüs hücreler arasında sitoplazmik köprüler oluşturarak desmozomlar aracılığı ile sitoplazmik köprüler oluşturarak desmozomlar aracılığı ile hücreden hücreye geçerler. Bu nedenle hücreden dışarı çıkıp hücreden hücreye geçerler. Bu nedenle hücreden dışarı çıkıp hücre dışı yayılım göstermezler. hücre dışı yayılım göstermezler. Herpes simplexHerpes simplex virüs bu tip virüs bu tip yayılıma örnektir. yayılıma örnektir.

3 - Nüklear Yayılım :3 - Nüklear Yayılım : Bu tür yayılım yapan Bu tür yayılım yapan virüslerin genomları ya hücre içinde latent virüslerin genomları ya hücre içinde latent kalır veya hücre kromozomuna integre kalır veya hücre kromozomuna integre olur. Mayoz bölünme ile viral genom olur. Mayoz bölünme ile viral genom parental hücreden progeny hücreye parental hücreden progeny hücreye taşınır. Bu tür ilişkide virüsün hücre taşınır. Bu tür ilişkide virüsün hücre içindeki varlığı, hücre yüzeyindeki bazı içindeki varlığı, hücre yüzeyindeki bazı viral antijenlerin belirmesiyle tanımlanır. viral antijenlerin belirmesiyle tanımlanır. Retrovirüs’Retrovirüs’ler bu tür yayılıma örnektir.ler bu tür yayılıma örnektir.

İnterferens İnterferens

Bir virüsün bir hücreyi enfekte ettikten Bir virüsün bir hücreyi enfekte ettikten sonra, ikinci bir virüsün bu hücreyi enfekte sonra, ikinci bir virüsün bu hücreyi enfekte etmesini engellemesi olayına interferens etmesini engellemesi olayına interferens adı verilir. adı verilir.

İnterferens iki farklı mekanizmayla İnterferens iki farklı mekanizmayla oluşabilmektediroluşabilmektedir

1 - Hücre içine giren virüs, içinde bulunduğu 1 - Hücre içine giren virüs, içinde bulunduğu hücrenin yüzeyini değiştirerek, virüsün hücrenin yüzeyini değiştirerek, virüsün hücreye tutunmasını sağlayan virüse özgül hücreye tutunmasını sağlayan virüse özgül reseptörleri bloke eder. reseptörleri bloke eder.

2 - Hücre içerisine giren ilk virüs, içinde 2 - Hücre içerisine giren ilk virüs, içinde

bulunduğu hücreden interferon bulunduğu hücreden interferon salgılanmasını sağlar. Bu da virüslerin salgılanmasını sağlar. Bu da virüslerin hücre içerisine girmesine engel olur. hücre içerisine girmesine engel olur.

OtointerferensOtointerferens

İnterferens olayı aynı tür virüsler arasında İnterferens olayı aynı tür virüsler arasında olabildiği gibi, farklı virüsler arasında da olabildiği gibi, farklı virüsler arasında da olabilmektedir. olabilmektedir.

Bazı durumlarda virüsler kendisinden Bazı durumlarda virüsler kendisinden replike olarak oluşan virüsleri de interfere replike olarak oluşan virüsleri de interfere edebilmektedirler. edebilmektedirler.

Bu olaya Bu olaya otointerferens otointerferens adı verilmektedir. adı verilmektedir.

İnterferonİnterferon

İnterferon başta viral enfeksiyonlara olmak üzere, diğer İnterferon başta viral enfeksiyonlara olmak üzere, diğer bazı etkenlere karşı hücrenin yanıtı olarak sentezlenen bazı etkenlere karşı hücrenin yanıtı olarak sentezlenen düşük molekül ağırlıklı düşük molekül ağırlıklı antiviralantiviral proteinlerdir. proteinlerdir. Genellikle virüs ile enfekte hücreler tarafından Genellikle virüs ile enfekte hücreler tarafından sentezlenerek hücre dışına salınırlar. sentezlenerek hücre dışına salınırlar. Bu sayede hücreler arası sıvıya ulaşan interferon Bu sayede hücreler arası sıvıya ulaşan interferon enfekte olmamış sağlam hücrelere ulaşarak, hücrenin enfekte olmamış sağlam hücrelere ulaşarak, hücrenin virüse özgül reseptörlerine bağlanmakta, bu sayede virüse özgül reseptörlerine bağlanmakta, bu sayede virüsün hücre yüzeyine tutunarak hücre içine girmesini virüsün hücre yüzeyine tutunarak hücre içine girmesini engellemektedir. engellemektedir.

İnterferon Oluşturan Diğer Etkenlerİnterferon Oluşturan Diğer Etkenler

1 - Hücre içi enfeksiyon yapan bazı mikroorganizmalar1 - Hücre içi enfeksiyon yapan bazı mikroorganizmalar Örnek: Mikobakteriler, protozoonlar.Örnek: Mikobakteriler, protozoonlar.2 - İmmun sistemi uyaran maddeler.2 - İmmun sistemi uyaran maddeler. Örnek: Mitojenler, endotoksinler, Örnek: Mitojenler, endotoksinler, phytohemaglütininler.phytohemaglütininler.3 - Bazı antibiyotikler.3 - Bazı antibiyotikler. Örnek : Kanamycin, Siklohekzimid.Örnek : Kanamycin, Siklohekzimid.4 - Düşük molekül ağırlıklı sentetik maddeler.4 - Düşük molekül ağırlıklı sentetik maddeler. Örnek : Filoronlar ve akridin boyaları. Örnek : Filoronlar ve akridin boyaları.

İnterferon Tipleriİnterferon Tipleri

1 - Alfa İnterferon :1 - Alfa İnterferon : Virüslerin etkisiyle Virüslerin etkisiyle lökositler tarafından salgılanan lökositler tarafından salgılanan interferonlardır. interferonlardır. 2 - Beta İnterferon :2 - Beta İnterferon : Virüslerin etkisiyle Virüslerin etkisiyle fibroblastik hücreler tarafından fibroblastik hücreler tarafından salgılanırlar. salgılanırlar. 3 - Gama İnterferon :3 - Gama İnterferon : Mitojen ve antijenlerin Mitojen ve antijenlerin etkisiyle T lenfositleri tarafından etkisiyle T lenfositleri tarafından salgılanırlar. salgılanırlar.

İnterferonların Fonksiyonlarıİnterferonların Fonksiyonları

İnterferonların organizma üzerine İnterferonların organizma üzerine

etkileri 3 grup altında incelenir.etkileri 3 grup altında incelenir.

1 - Antiviral etki1 - Antiviral etki

2 - Hücre proliferasyonu üzerine etki2 - Hücre proliferasyonu üzerine etki

3 - İmmün yanıtın düzenlenmesi üzerine etki3 - İmmün yanıtın düzenlenmesi üzerine etki

Antiviral EtkiAntiviral Etki

Virüs ile enfekte hücreden salınan interferon, Virüs ile enfekte hücreden salınan interferon, enfekte olmamış hücrelerin yüzeyinde bulunan enfekte olmamış hücrelerin yüzeyinde bulunan interferon reseptörlerine bağlanırlar. interferon reseptörlerine bağlanırlar. Bağlandıkları hücrelerde yeni bir antiviral protein Bağlandıkları hücrelerde yeni bir antiviral protein sentezine yol açarlar. sentezine yol açarlar. Oluşan bu antiviral proteinler ya viral mRNA'ların Oluşan bu antiviral proteinler ya viral mRNA'ların parçalanmasına veya viral proteinlerin parçalanmasına veya viral proteinlerin oluşumunun inhibisyonuna yol açarlar. oluşumunun inhibisyonuna yol açarlar. Buna bağlı olarak da virüsler yeni hücreleri Buna bağlı olarak da virüsler yeni hücreleri enfekte edemedikleri için, viral replikasyon enfekte edemedikleri için, viral replikasyon gittikçe azalarak bir süre sonra tamamen gittikçe azalarak bir süre sonra tamamen sonlanır. sonlanır.

Hücre Proliferasyonu Üzerine EtkisiHücre Proliferasyonu Üzerine Etkisi

İnterferonların hücre proliferasyonu İnterferonların hücre proliferasyonu üzerine bloke edici etkileri bulunmaktadır. üzerine bloke edici etkileri bulunmaktadır. Kanser oluşumunda sınırsız ve kontrolsüz Kanser oluşumunda sınırsız ve kontrolsüz bir hücre çoğalması söz konusu olduğu bir hücre çoğalması söz konusu olduğu için, bu özellikleri nedeniyle anti tümöral için, bu özellikleri nedeniyle anti tümöral etkileri bulunmaktadır. etkileri bulunmaktadır. Yani bir dereceye kadar tümörlerin Yani bir dereceye kadar tümörlerin gelişimine engel olabilmektedirler. gelişimine engel olabilmektedirler.

İmmün Yanıtın Düzenlenmesi İmmün Yanıtın Düzenlenmesi Üzerine EtkisiÜzerine Etkisi

İnterferonun immun sistem üzerinde düzenleyici İnterferonun immun sistem üzerinde düzenleyici fonksiyonları da bulunmaktadır. fonksiyonları da bulunmaktadır. İmmun sistemin oluşumunda rol alan hücreler İmmun sistemin oluşumunda rol alan hücreler hem interferon yapma, hem de interferondan hem interferon yapma, hem de interferondan etkilenme yeteneğine sahiptirler. etkilenme yeteneğine sahiptirler. İnterferonlar hücresel immüniteyi aktive ve İnterferonlar hücresel immüniteyi aktive ve stimüle ederek hedef hücrenin tanınmasını stimüle ederek hedef hücrenin tanınmasını sağlarlar. sağlarlar. Bu sayede viral enfeksiyonların sonlandırılma-Bu sayede viral enfeksiyonların sonlandırılma-sına yardım ederler. sına yardım ederler. Hücresel immün yanıt güçlenerek, hedefi Hücresel immün yanıt güçlenerek, hedefi tanıyarak yok eder. tanıyarak yok eder.

Viral Hastalıklardan Korunmada Viral Hastalıklardan Korunmada Doğal BariyerlerDoğal Bariyerler

Epitelyum bir çok viral enfeksiyona karşı en iyi Epitelyum bir çok viral enfeksiyona karşı en iyi korunma sistemidir. korunma sistemidir.

Epitelyal enfeksiyonların oluşması, epitelde Epitelyal enfeksiyonların oluşması, epitelde meydana gelen hasar veya yara sonucunda meydana gelen hasar veya yara sonucunda virüsün organizmaya yayılmasıyla olur. virüsün organizmaya yayılmasıyla olur.

Virüslerin organizmaya girmesi göz, burun, ağız, Virüslerin organizmaya girmesi göz, burun, ağız, ürogenital yol, gastrointestinal yol iledir. ürogenital yol, gastrointestinal yol iledir.

Bu giriş yolları virüslere karşı göz yaşı, mukus, Bu giriş yolları virüslere karşı göz yaşı, mukus, silier epitelyum, mide asidi ve safra tuzları ile silier epitelyum, mide asidi ve safra tuzları ile korunur. korunur.

Bir çok virüs gözyaşı asiditesine dayanamaz. Bir çok virüs gözyaşı asiditesine dayanamaz.

Mukus salgıda bulunan ve özgül olmayan Mukus salgıda bulunan ve özgül olmayan mekanizma ile virüsün hücreye yapışmasına mekanizma ile virüsün hücreye yapışmasına mani olan inhibitörler mevcuttur. mani olan inhibitörler mevcuttur.

Silier epitelyum ise küçük partiküllerin alt Silier epitelyum ise küçük partiküllerin alt solunum yoluna inmesi için tek yönlü solunum yoluna inmesi için tek yönlü hareketlerine devam eder. hareketlerine devam eder.

Mide asiditesi ve safra tuzları bir çok zarflı Mide asiditesi ve safra tuzları bir çok zarflı virüsün mide bariyerini aşarak epitele erişmesini virüsün mide bariyerini aşarak epitele erişmesini engeller. engeller.

Organizmanın ısısı ve ateş yüselmesi virüs Organizmanın ısısı ve ateş yüselmesi virüs replikasyonunu sınırlayan diğer bir faktördür. replikasyonunu sınırlayan diğer bir faktördür.

Viral enfeksiyonlarda konakta Viral enfeksiyonlarda konakta oluşan bağışıklık mekanizmaları 2 oluşan bağışıklık mekanizmaları 2

grupta toplanır.grupta toplanır.

1 – Humoral bağışıklık mekanizmaları1 – Humoral bağışıklık mekanizmaları

2 – Hücresel bağışıklık mekanizmaları2 – Hücresel bağışıklık mekanizmaları

Humoral Bağışıklık MekanizmalarıHumoral Bağışıklık Mekanizmaları

Humoral bağışıklık mekanizmaları Humoral bağışıklık mekanizmaları

3 grup altında toplanır.3 grup altında toplanır.

1 – Antikorlar aracılığı ile nötralizasyon1 – Antikorlar aracılığı ile nötralizasyon

2 – Kompleman aracılığı ile nötralizasyon2 – Kompleman aracılığı ile nötralizasyon

3 - Opsonizasyon3 - Opsonizasyon

Antikorlar Aracılığı İle Antikorlar Aracılığı İle NötralizasyonNötralizasyon

Organizmada viral enfeksiyonlara karşı Organizmada viral enfeksiyonlara karşı oluşan IgG, IgM ve IgA antikorları oluşan IgG, IgM ve IgA antikorları virüslerin enfeksiyon yapma yetenek-lerini virüslerin enfeksiyon yapma yetenek-lerini nötralize ederler. nötralize ederler.

Kompleman Aracılığı ile Kompleman Aracılığı ile NötralizasyonNötralizasyon

Kompleman antijen antikor kompleksine Kompleman antijen antikor kompleksine bağlanarak bu kompleksin erimesine yol açan bir bağlanarak bu kompleksin erimesine yol açan bir sistemdir. sistemdir.

Komplemanla birleşmiş olan virüsler fagosit Komplemanla birleşmiş olan virüsler fagosit hücreler tarafından daha kolay fagosite edilirler. hücreler tarafından daha kolay fagosite edilirler.

Ayrıca virüsleri eritici etki gösterirler. Ayrıca virüsleri eritici etki gösterirler.

Kompleman aracılığı ile oluşan nötralizasyonda Kompleman aracılığı ile oluşan nötralizasyonda komplemanı bağlayan IgG antikorları rol oynar. komplemanı bağlayan IgG antikorları rol oynar.

OpsonizasyonOpsonizasyon

Hücre dışı virüslerin IgG ile, kompleman ile Hücre dışı virüslerin IgG ile, kompleman ile veya her ikisi ile birleşmeleri durumunda veya her ikisi ile birleşmeleri durumunda makrofajlar ve polimorfonükleer lökositler makrofajlar ve polimorfonükleer lökositler tarafından daha kolay fagosite edilmeleri tarafından daha kolay fagosite edilmeleri durumuna opsonizasyon denir. durumuna opsonizasyon denir.

VİRÜSLERİN SINIFLANDIRILMALARIVİRÜSLERİN SINIFLANDIRILMALARI

NÜKLEİK ASİD TİPİNÜKLEİK ASİD TİPİ

KAPSİD KAPSİD

ZARF VARLIĞIZARF VARLIĞI

REPLİKASYON STRATEJİSİREPLİKASYON STRATEJİSİ

SINIFLANDIRMASINIFLANDIRMA

RNA veya DNA RNA veya DNA

Segmentli veya segmentsiz Segmentli veya segmentsiz

doğrusal veya halkasal doğrusal veya halkasal

Tek iplikli veya çift iplikli Tek iplikli veya çift iplikli – Tek iplikli ise; Tek iplikli ise; – (+) polariteli mRNA’lı veya (+) polariteli mRNA’lı veya – (-) polariteli mRNA’lı (mRNA komplementeri)(-) polariteli mRNA’lı (mRNA komplementeri)

Konak Tercihi: Virüsün infekte edebildiği Konak Tercihi: Virüsün infekte edebildiği konak spektrumu.konak spektrumu.– Bakteriler (Bakteriyofaj) Bakteriler (Bakteriyofaj) – Hayvanlar Hayvanlar – Bitkiler Bitkiler – Funguslar Funguslar

Protistler Viral özgüllük: Virüsün infekte Protistler Viral özgüllük: Virüsün infekte edebildiği hücre tipleri. edebildiği hücre tipleri. – Dermotropik Dermotropik – Nörotropik Nörotropik – Pnömotropik Pnömotropik – Lenfotropik Lenfotropik

Visserotropik: Karaciğer, kalp, dalakVisserotropik: Karaciğer, kalp, dalak

Konak Tercihini Etkileyen Konak Tercihini Etkileyen FaktörlerFaktörler

Hücre yüzey reseptörleriHücre yüzey reseptörleri

Viral replikasyonu desteklemesiViral replikasyonu desteklemesi

Hücreden çıkabilme ve yayılabilmesi Hücreden çıkabilme ve yayılabilmesi

Konakta anti-viral cevapKonakta anti-viral cevap

Başlıca Virüs Grupları ve AileleriBaşlıca Virüs Grupları ve Aileleri

Virüsler nukleik asitlerine bakılarak ilk Virüsler nukleik asitlerine bakılarak ilk önce iki ana gruba ayrılırlar.önce iki ana gruba ayrılırlar.

Bunlar DNA ve RNA virüsleridir. Bunlar DNA ve RNA virüsleridir.

DNA virüsleri sınıflandırmadaki DNA virüsleri sınıflandırmadaki temel kriterler göz önüne alınarak 6 temel kriterler göz önüne alınarak 6

virüs familyasına ayrılmakta olupvirüs familyasına ayrılmakta olup

Parvovirus,Parvovirus,

Papovavirus, Papovavirus,

Adenovirus, Herpesvirus,Adenovirus, Herpesvirus,

PoxvirusPoxvirus

üHepadnavirus aileleridir.üHepadnavirus aileleridir.

RNA virüsleri de temel kriterlere RNA virüsleri de temel kriterlere bakılarak 13 virüs ailesinde bakılarak 13 virüs ailesinde

toplanmış olup bunlartoplanmış olup bunlar

Picornavirus,Picornavirus, Calicivirus,Calicivirus, Reovirus,Reovirus, Togavirus,Togavirus, OrthomyxovirusOrthomyxovirusCoronavirus,Coronavirus, FlavivirusFlavivirus

Paramyxovirus, Paramyxovirus, Rhabdovirus,Rhabdovirus, Retrovirus, Retrovirus, Arenavirus,Arenavirus, Bunyavirus,Bunyavirus,Filovirus aileleridirFilovirus aileleridir

Ayrıca bazı virüs grupları değişik Ayrıca bazı virüs grupları değişik familyalardaki virüsleri bünyelerinde familyalardaki virüsleri bünyelerinde bulundurarak karışık bir virüs grubu bulundurarak karışık bir virüs grubu oluştururlar. oluştururlar.

Bu tür virüsler benzer nitelikte taşındıkları Bu tür virüsler benzer nitelikte taşındıkları için, ya da benzer görünümde hastalık için, ya da benzer görünümde hastalık oluşturdukları için bu şekilde oluşturdukları için bu şekilde gruplandırılırlar. gruplandırılırlar.

Bu virüs grupları Hepatit Virüsleri, Bu virüs grupları Hepatit Virüsleri, Gastroenterit Yapan Virüsler, Arbovirus'lar, Gastroenterit Yapan Virüsler, Arbovirus'lar, Tümör Virüsleri gibi virüs gruplarıdır. Tümör Virüsleri gibi virüs gruplarıdır.

DNA Virüs AileleriDNA Virüs Aileleri

Herpesviridae AilesiHerpesviridae AilesiBu ailede yer alan virüsler ikozahedral simetrili, Bu ailede yer alan virüsler ikozahedral simetrili, 180 - 250 nm büyüklüğünde, çift iplikçikli DNA 180 - 250 nm büyüklüğünde, çift iplikçikli DNA içeren, zarflı virüslerdir. içeren, zarflı virüslerdir. Deri, mukoza, salgı bezleri ve lenfoid dokularda Deri, mukoza, salgı bezleri ve lenfoid dokularda enfeksiyon oluştururlar. enfeksiyon oluştururlar. Primer enfeksiyonu takiben organizmadan Primer enfeksiyonu takiben organizmadan atılamayan bu virüsler salgı bezleri, sinir atılamayan bu virüsler salgı bezleri, sinir gangliyonları ve lenfoid dokuda latent hale gangliyonları ve lenfoid dokuda latent hale gelerek ömür boyu vücutta kalırlar. gelerek ömür boyu vücutta kalırlar.

Bu ailede 3 alt aile bulunmakta olup, Bu ailede 3 alt aile bulunmakta olup, bunlar Alphaherpesvirus, Betaherpesvirus bunlar Alphaherpesvirus, Betaherpesvirus ve Gamaherpesvirus alt aileleridir. ve Gamaherpesvirus alt aileleridir.

Alphaherpesvirus alt ailesinde H.simplex Alphaherpesvirus alt ailesinde H.simplex tip 1 ve 2, Betaherpesvirinae alt ailesinde tip 1 ve 2, Betaherpesvirinae alt ailesinde Cytomegalovirus, Gama Herpesvirinae alt Cytomegalovirus, Gama Herpesvirinae alt ailesinde ise Epstein - Barr virüsü ailesinde ise Epstein - Barr virüsü bulunmaktadırbulunmaktadır

Poxviridae AilesiPoxviridae Ailesi

Bu familyada bulunan virüsler oldukça büyük Bu familyada bulunan virüsler oldukça büyük virüsler olup, 230 - 400 nm büyüklüğündedirler. virüsler olup, 230 - 400 nm büyüklüğündedirler.

Kompleks yapıya sahip, tuğla görünümünnde, Kompleks yapıya sahip, tuğla görünümünnde, çift iplikçikli DNA taşıyan zarflı virüslerdir. çift iplikçikli DNA taşıyan zarflı virüslerdir.

Bu familyada 7 cins bulunmakta olup bunlar Bu familyada 7 cins bulunmakta olup bunlar Orthopoxvirus, Leporipoxvirus, Avipoxvirus, Orthopoxvirus, Leporipoxvirus, Avipoxvirus, Capripoxvirus, Suipoxvirus, Parapoxvirus ve Capripoxvirus, Suipoxvirus, Parapoxvirus ve Gruplandırılamayan Poxvirus'lardır. Gruplandırılamayan Poxvirus'lardır.

İnsanlarda hastalık oluşturan Poxvirus'lar İnsanlarda hastalık oluşturan Poxvirus'lar Orthopoxvirus ve gruplandırılamayan virüs Orthopoxvirus ve gruplandırılamayan virüs cinsleri içinde yer almaktadırlar. cinsleri içinde yer almaktadırlar.

İnsan için patojen olan Poxvirus'lar İnsan için patojen olan Poxvirus'lar Smallpox, Vaccinia ve Molloscum Smallpox, Vaccinia ve Molloscum contagiosum virüsleridir. contagiosum virüsleridir.

Bunun yanında inek çiçeği ve maymun Bunun yanında inek çiçeği ve maymun çiçeği virüsleri genellikle hayvanların çiçeği virüsleri genellikle hayvanların hastalık etkeni olup, hayvanlarla ilişkisi hastalık etkeni olup, hayvanlarla ilişkisi olan kişilerde hafif seyirli enfeksiyonlar olan kişilerde hafif seyirli enfeksiyonlar yapmaktadır.yapmaktadır.

Adenoviridae AilesiAdenoviridae Ailesi

Adenoviridae ailesindeki virüsler orta Adenoviridae ailesindeki virüsler orta büyüklükte olup, 70 - 90 nm çapındadırlar. büyüklükte olup, 70 - 90 nm çapındadırlar. İkozahedral simetrili, çift iplikçikli DNA' ya İkozahedral simetrili, çift iplikçikli DNA' ya sahip zarfsız virüslerdir. sahip zarfsız virüslerdir. Özellikle mukoz membranlara tutunarak Özellikle mukoz membranlara tutunarak hastalık yaparlar. hastalık yaparlar. İnsanlarda akut solunum yolu hastalıkları, İnsanlarda akut solunum yolu hastalıkları, ateşli hastalıklar, farenjit ve konjuktivit ateşli hastalıklar, farenjit ve konjuktivit oluştururlar.oluştururlar.

Bu familyada 3 Adenovirus cinsi Bu familyada 3 Adenovirus cinsi bulunmakta olup, bunlar bulunmakta olup, bunlar Mastadenovirus'lar, Aviadenovirus'lar ve Mastadenovirus'lar, Aviadenovirus'lar ve kültürü yapılamayan virüslerdir. kültürü yapılamayan virüslerdir.

Bu cinsler içinde çok sayıda Adenovirus Bu cinsler içinde çok sayıda Adenovirus tipi bulunmakta olup, bunların yalnızca 40 tipi bulunmakta olup, bunların yalnızca 40 tanesi insanı enfekte edebilmektedir.tanesi insanı enfekte edebilmektedir.

Parvoviridae AilesiParvoviridae Ailesi

Bu familyadaki virüsler oldukça küçük olup, Bu familyadaki virüsler oldukça küçük olup, ortalama 20 nm çapındadırlar. ortalama 20 nm çapındadırlar. İkozahedral simetrili, tek iplikçikli DNA' lı, zarfsız İkozahedral simetrili, tek iplikçikli DNA' lı, zarfsız virüslerdir. virüslerdir. Çeşitli hayvan türlerinde hastalık oluşturmakta Çeşitli hayvan türlerinde hastalık oluşturmakta olup, bazı durumlarda insanlarda da hastalık olup, bazı durumlarda insanlarda da hastalık yaparlar. yaparlar. Bu familyada 3 cins bulunmakta olup bunlar Bu familyada 3 cins bulunmakta olup bunlar Parvovirus, Densovirus ve Adenoassociated Parvovirus, Densovirus ve Adenoassociated virüsleridir.virüsleridir.

Papovaviridae AilesiPapovaviridae Ailesi

Bu ailedeki virüsler 45-55 nm büyüklüğünde, çift Bu ailedeki virüsler 45-55 nm büyüklüğünde, çift iplikcikli DNA içeren, ikozahedral simetrili, zarfsız iplikcikli DNA içeren, ikozahedral simetrili, zarfsız virüslerdir. virüslerdir. Bu ailedeki virüsler doğal konaklarında latent ve Bu ailedeki virüsler doğal konaklarında latent ve kronik enfeksiyonlar oluştururlar. kronik enfeksiyonlar oluştururlar. Bazı hayvan türlerinde ise tümör oluşumuna yol Bazı hayvan türlerinde ise tümör oluşumuna yol açarlar. açarlar. İnsanlarda genellikle siğil oluştururlar. İnsanlarda genellikle siğil oluştururlar. Papovaviridae ailesinde iki cins bulunmakta Papovaviridae ailesinde iki cins bulunmakta olup, bunlar Papilloma ve Polyomavirus olup, bunlar Papilloma ve Polyomavirus cinsleridir. cinsleridir.

Hepadnaviridae AilesiHepadnaviridae Ailesi

Hepadnavirus'lar 42 nm büyüklüğünde, çift Hepadnavirus'lar 42 nm büyüklüğünde, çift iplikçikli DNA'ları bulunan, kompleks yapıya iplikçikli DNA'ları bulunan, kompleks yapıya sahip virüslerdir. sahip virüslerdir.

Bu familyada insan için patojen olan hepatit B Bu familyada insan için patojen olan hepatit B virüsü yer alır. virüsü yer alır.

Hepatit B virüsü insanlarda akut ve kronik Hepatit B virüsü insanlarda akut ve kronik hepatit tablolarına yol açarlar. hepatit tablolarına yol açarlar.

Ayrıca kronikleşerek zaman içinde siroz ve Ayrıca kronikleşerek zaman içinde siroz ve karaciğer kanseri oluşumuna katkıda bulunurlar.karaciğer kanseri oluşumuna katkıda bulunurlar.

DNA Virüs Ailelerinin Genel ÖzellikleriDNA Virüs Ailelerinin Genel Özellikleri

Virüs Ailesi Büyüklük Nükleik Asit Tipi Kapsid Simetrisi Zarf ÖzelliğiVirüs Ailesi Büyüklük Nükleik Asit Tipi Kapsid Simetrisi Zarf ÖzelliğiHerpesviridae 180-250 nm Çift İplikcik İkozahedralHerpesviridae 180-250 nm Çift İplikcik İkozahedral Zarflı ZarflıPoxviridae 230-400 nm Çift İplikcik KompleksPoxviridae 230-400 nm Çift İplikcik Kompleks Zarflı ZarflıAdenoviridaeAdenoviridae 70-90 nm Çift İplikcikli İkozahedral Zarfsız 70-90 nm Çift İplikcikli İkozahedral ZarfsızParvoviridaeParvoviridae 18-26 nm Tek İplikcikli İkozahedral 18-26 nm Tek İplikcikli İkozahedral Zarfsız ZarfsızPapovaviridaePapovaviridae 45-55 nm Çift İplikcik İkozahedral 45-55 nm Çift İplikcik İkozahedral Zarfsız ZarfsızHepadnaviridae 42 nm Çift İplikcikli KompleksHepadnaviridae 42 nm Çift İplikcikli Kompleks Zarflı Zarflı

RNA Virüs AileleriRNA Virüs Aileleri

En küçük RNA virüsleridir. En küçük RNA virüsleridir.

Tek iplikçikli RNA' ya sahip olup, 20-30 nm Tek iplikçikli RNA' ya sahip olup, 20-30 nm büyüklüğünde, ikozahedral simetrili, büyüklüğünde, ikozahedral simetrili, zarfsız virüslerdir. zarfsız virüslerdir.

İnsanlarda ağır paralizi, aseptik menenjit, İnsanlarda ağır paralizi, aseptik menenjit, döküntülü enfeksiyonlar ve soğuk algınlığı döküntülü enfeksiyonlar ve soğuk algınlığı tarzında hastalık yaparlartarzında hastalık yaparlar

Bu familyada 4 cins bulunmakta olup, Bu familyada 4 cins bulunmakta olup, bunlar Enterovirus, Rhinovirus, bunlar Enterovirus, Rhinovirus, Cardiovirus ve Aphtovirus'lardır. Cardiovirus ve Aphtovirus'lardır.

İnsan için önemli virüsler Enterovirus ve İnsan için önemli virüsler Enterovirus ve Rhinovirus cinsleri içinde yer alırlar. Rhinovirus cinsleri içinde yer alırlar.

Enterovirus cinsi içerisinde Poliovirus, Enterovirus cinsi içerisinde Poliovirus, Echovirus ve Coxsackievirus'lar bulunur. Echovirus ve Coxsackievirus'lar bulunur.

Orthomyxoviridae AilesiOrthomyxoviridae Ailesi

Orthomyxovirus'lar 80 - 120 nm çapında, Orthomyxovirus'lar 80 - 120 nm çapında, tek iplikçikli RNA içeren, helikal simetrili, tek iplikçikli RNA içeren, helikal simetrili, zarflı virüslerdir. zarflı virüslerdir.

Bu familyada tek bir virüs cinsi bulunmakta Bu familyada tek bir virüs cinsi bulunmakta olup, bu da grip etkeni olan İnfluenza olup, bu da grip etkeni olan İnfluenza virüsüdür. virüsüdür.

İnfluenza virüslerinin A, B ve C olmak İnfluenza virüslerinin A, B ve C olmak üzere 3 tipi bulunur.üzere 3 tipi bulunur.

Paramyxoviridae AilesiParamyxoviridae Ailesi

Bu familyadaki virüsler 150 - 300 nm Bu familyadaki virüsler 150 - 300 nm büyüklüğünde, tek iplikçikli RNA taşıyan, büyüklüğünde, tek iplikçikli RNA taşıyan, helikal simetrili, zarflı virüslerdir. helikal simetrili, zarflı virüslerdir. Bu familyada 3 cins bulunmakta olup Bu familyada 3 cins bulunmakta olup bunlar Paramyxovirus, Morbilivirus ve bunlar Paramyxovirus, Morbilivirus ve Pneumovirus cinsleridir. Pneumovirus cinsleridir. İnsan için patojen olan virüsler Kabakulak, İnsan için patojen olan virüsler Kabakulak, Kızamık, Parainfluenza ve Respiratuvar Kızamık, Parainfluenza ve Respiratuvar sinsityal virüsleridir. sinsityal virüsleridir.

Rhabdoviridae AilesiRhabdoviridae Ailesi

Rhabdovirus'lar 75x180 nm boyutlarında, helikal Rhabdovirus'lar 75x180 nm boyutlarında, helikal simetrili, tek iplikçikli RNA taşıyan zarflı simetrili, tek iplikçikli RNA taşıyan zarflı virüslerdir. virüslerdir.

Bir uçları yuvarlak, diğer uçları düz olduğu için Bir uçları yuvarlak, diğer uçları düz olduğu için görünüm olarak mermiye benzetilirler. görünüm olarak mermiye benzetilirler.

Bu familyada iki virüs cinsi bulunmakta olup, Bu familyada iki virüs cinsi bulunmakta olup, bunlar Lyssavirus ve Vesicülovirus cinsleridir. bunlar Lyssavirus ve Vesicülovirus cinsleridir.

Lyssavirus cinsi içinde insan ve hayvanları Lyssavirus cinsi içinde insan ve hayvanları enfekte eden kuduz virüsü yer alır. enfekte eden kuduz virüsü yer alır.

Togaviridae AilesiTogaviridae Ailesi

Togavirus'lar 50-70 nm büyüklüğünde, tek Togavirus'lar 50-70 nm büyüklüğünde, tek iplikçikli, RNA ihtiva eden, ikozahedral iplikçikli, RNA ihtiva eden, ikozahedral simetrili, zarflı virüslerdir. simetrili, zarflı virüslerdir.

Bu familyada Alfavirus, Rubivirus ve Bu familyada Alfavirus, Rubivirus ve Pestivirus cinsleri bulunur. Pestivirus cinsleri bulunur.

İnsan için en önemli olan virüs, kızamıkçık İnsan için en önemli olan virüs, kızamıkçık etkeni olan Rubella virüsüdür. etkeni olan Rubella virüsüdür.

Retroviridae AilesiRetroviridae Ailesi

Retrovirus'lar 90 - 120 nm çapında, tek iplikçikli Retrovirus'lar 90 - 120 nm çapında, tek iplikçikli RNA' ya sahip, kompleks yapılı, zarflı virüslerdir. RNA' ya sahip, kompleks yapılı, zarflı virüslerdir. Bu ailede Oncovirinae, Lentivirinae ve Bu ailede Oncovirinae, Lentivirinae ve Spumavirinae alt aileleri bulunur. Spumavirinae alt aileleri bulunur. Bu ailenin insan için en önemli virüsleri Human T Bu ailenin insan için en önemli virüsleri Human T Lenfotropik Virüs ( HTLV ) ve AIDS etkeni olan Lenfotropik Virüs ( HTLV ) ve AIDS etkeni olan Human Immunodeficiency Virüs ( HIV ) bulunur. Human Immunodeficiency Virüs ( HIV ) bulunur. Bu virüslerin en önemli özelliği RNA'ya bağımlı Bu virüslerin en önemli özelliği RNA'ya bağımlı DNA polimeraz, yani Revers Transkriptaz DNA polimeraz, yani Revers Transkriptaz enzimlerinin bulunmasıdır.enzimlerinin bulunmasıdır.

Flaviviridae AilesiFlaviviridae Ailesi

Flavivirus'lar 45-50 nm çapında, tek Flavivirus'lar 45-50 nm çapında, tek iplikçikli RNA' ları bulunan, kompleks iplikçikli RNA' ları bulunan, kompleks yapılı, zarflı virüslerdir. yapılı, zarflı virüslerdir.

Bu familyanın en önemli virüsü, insanda Bu familyanın en önemli virüsü, insanda hepatit oluşturan hepatit C virüsüdür.hepatit oluşturan hepatit C virüsüdür.

Bunyaviridae AilesiBunyaviridae Ailesi

Coronavirüsler 90 - 100 nm çapında, tek iplikçikli Coronavirüsler 90 - 100 nm çapında, tek iplikçikli RNA' ları bulunan helikal simetrili, zarflı RNA' ları bulunan helikal simetrili, zarflı virüslerdir. virüslerdir. Bu familyada Bunyavirus, Phlebovirus ve Bu familyada Bunyavirus, Phlebovirus ve Nairovirus cinsleri yer alır. Nairovirus cinsleri yer alır. Genellikle arthropodlar tarafından vertebralılara Genellikle arthropodlar tarafından vertebralılara taşınırlar. taşınırlar. İnsan için önemli virüsler, Kalifornia Encephaliti, İnsan için önemli virüsler, Kalifornia Encephaliti, Tatarcık Humması ve Rift Vadisi Humması Tatarcık Humması ve Rift Vadisi Humması virüsleri olup, genellikle ensefalit ve humma ile virüsleri olup, genellikle ensefalit ve humma ile karakterize hastalık yaparlar.karakterize hastalık yaparlar.

Caliciviridae AilesiCaliciviridae Ailesi

Calicivirus'lar 35-40 nm büyüklüğünde, Calicivirus'lar 35-40 nm büyüklüğünde, ikozahedral simetrili, tek iplikcikli RNA ikozahedral simetrili, tek iplikcikli RNA içeren, zarfsız virüslerdir. içeren, zarfsız virüslerdir.

Tek bir cinsleri bulunur. Tek bir cinsleri bulunur.

İnsanlarda gastro enterit ile karakterize İnsanlarda gastro enterit ile karakterize hastalık oluştururlar.hastalık oluştururlar.

Arenaviridae AilesiArenaviridae Ailesi

Arenavirus'lar 80-130 nm büyüklüğünde, tek Arenavirus'lar 80-130 nm büyüklüğünde, tek iplikçikli RNA içeren, küresel ya da pleomorfik iplikçikli RNA içeren, küresel ya da pleomorfik görünümde, kompleks yapılı virüslerdir. görünümde, kompleks yapılı virüslerdir. Virüs içerisinde granüller bulunmakta olup, Virüs içerisinde granüller bulunmakta olup, elektron mikroskopisi ile yapılan incelemede elektron mikroskopisi ile yapılan incelemede kumlu görünüm arzederler. kumlu görünüm arzederler. Bu ailedeki virüsler genellikle hayvanları enfekte Bu ailedeki virüsler genellikle hayvanları enfekte etmekte olup, hayvanlardan da insanlara etmekte olup, hayvanlardan da insanlara bulaşırlar. bulaşırlar. Bu familyada Lympocytic coriomeningitis ve Bu familyada Lympocytic coriomeningitis ve Lassavirus türleri bulunur. Lassavirus türleri bulunur.

Coronaviridae AilesiCoronaviridae Ailesi

Coronavirus'lar 80-160 nm büyüklüğünde, Coronavirus'lar 80-160 nm büyüklüğünde, tek iplikçikli RNA'ları bulunan, kompleks tek iplikçikli RNA'ları bulunan, kompleks simetrili, zarflı virüslerdir. simetrili, zarflı virüslerdir.

İnsanlarda akut üst solunum yolu İnsanlarda akut üst solunum yolu enfeksiyonlarından izole edilmişlerdir. enfeksiyonlarından izole edilmişlerdir.

Bu ailede İnfeksiyoz Bronchiolitis ve Fare Bu ailede İnfeksiyoz Bronchiolitis ve Fare Hepatit Virüsleri bulunur. Hepatit Virüsleri bulunur.

Reoviridae AilesiReoviridae Ailesi

Reovirus'lar 60-80 nm çapında,çift sarmallı Reovirus'lar 60-80 nm çapında,çift sarmallı RNA içeren, zarfsız virüslerdir. RNA içeren, zarfsız virüslerdir.

Bu familyada 9 cins bulunmakta olup, bu Bu familyada 9 cins bulunmakta olup, bu virüslerden dördü insan için önemlidir. virüslerden dördü insan için önemlidir.

Bu familyada insanlarda gastroenterit Bu familyada insanlarda gastroenterit etkeni olan Rotavirus'lar yer alır. etkeni olan Rotavirus'lar yer alır.

Filoviridae AilesiFiloviridae Ailesi

Filovirus'lar 75 - 80 nm çapında, 130 - Filovirus'lar 75 - 80 nm çapında, 130 - 4000 nm uzunluğunda olabilen, silindirik 4000 nm uzunluğunda olabilen, silindirik görünümlü virüslerdir. görünümlü virüslerdir.

Bu ailede iki önemli virüs bulunmakta olup, Bu ailede iki önemli virüs bulunmakta olup, bunlar Ebola ve Marburg virüsleridir. bunlar Ebola ve Marburg virüsleridir.

İnsanlarda akut, hemorajik karakterde İnsanlarda akut, hemorajik karakterde öldürücü hastalıklar oluştururlar.öldürücü hastalıklar oluştururlar.

RNA Virüs Ailelerinin Genel Özellikleri

Virüs Ailesi Büyüklük Nükleik Asit Tipi Kapsid Simetrisi Zarf Özelliği

Picornaviridae 20-30 nm Tek İplikcik İkozahedral ZarfsızOrthomyxoviridae 80-120 nm Tek İplikcik Helikal ZarflıParamyxoviridae 150-300 nm Tek İplikcik Helikal ZarflıTogaviridae 50-70 nm Tek İplikcikli İkozahedral ZarflıRhabdoviridae 75-180 nm Tek İplikcik Helikal ZarflıRetroviridae 90-120 nm Tek İplikcik Kompleks ZarflıFiloviridae 80-4000 nm Tek İplikcik Helikal ZarflıReoviridae 60-80 nm Çift İplikcik İkozahedral ZarfsızArenaviridae 80-130 nm Tek İplikcikli Kompleks ZarflıBunyaviridae 90-100 nm Tek İplikcik Helikal ZarflıCoronaviridae 80-160 nm Tek İplikcik Kompleks ZarflıFlaviviridae 45-50 nm Tek İplikcik Kompleks ZarflıCaliciviridae 35-40 nm Tek İplikcik İkozahedral Zarflı

Karışık Virüs GruplarıKarışık Virüs Grupları

–Hepatit VirüsleriHepatit VirüsleriHepatit oluşturan virüsler olup, farklı Hepatit oluşturan virüsler olup, farklı familyalardaki çeşitli virüs türlerini içine familyalardaki çeşitli virüs türlerini içine alırlar. alırlar.

Bu virüsler Hepatit A, B, C, D, E ve G Bu virüsler Hepatit A, B, C, D, E ve G virüsleri olup, bunların hepsinin de hedef virüsleri olup, bunların hepsinin de hedef organları karaciğerdir. organları karaciğerdir.

Gastroenterit Yapan VirüslerGastroenterit Yapan Virüsler

İnsanlara genellikle fekal-oral yol ile bulaşan İnsanlara genellikle fekal-oral yol ile bulaşan virüsler olup, sindirim sisteminde enfeksiyon virüsler olup, sindirim sisteminde enfeksiyon oluştururlar. oluştururlar. Sindirim sisteminde oluşturduğu enfeksiyon Sindirim sisteminde oluşturduğu enfeksiyon sonucu bulantı, kusma, ishal ile karakterize sonucu bulantı, kusma, ishal ile karakterize gastroenterit tablosu oluştururlar. gastroenterit tablosu oluştururlar. Farklı virüs familyalarındaki virüs türlerini Farklı virüs familyalarındaki virüs türlerini içermekte olup, bu virüsler Reovirus'lar, içermekte olup, bu virüsler Reovirus'lar, Rotavirus'lar, Adenovirus'lar, Calicivirus'lar, Rotavirus'lar, Adenovirus'lar, Calicivirus'lar, Astrovirus'lar ve Norwalk virüsleridir. Astrovirus'lar ve Norwalk virüsleridir.

Arbovirus'larArbovirus'lar

Arthropodlarla taşınarak çeşitli Arthropodlarla taşınarak çeşitli hayvanlarda ve insanda, değişik klinik hayvanlarda ve insanda, değişik klinik tablolarda enfeksiyon oluşturan virüslerdir. tablolarda enfeksiyon oluşturan virüslerdir.

Değişik virüs ailelerindeki bazı virüsleri Değişik virüs ailelerindeki bazı virüsleri içine almakta olup, Arbovirus taşıyan içine almakta olup, Arbovirus taşıyan familyalar şunlardır : familyalar şunlardır :

Togaviridae, Bunyaviridae, Arenaviridae, Togaviridae, Bunyaviridae, Arenaviridae, Reoviridae, Caliciviridae aileleridir.Reoviridae, Caliciviridae aileleridir.

Virüsler ve KanserVirüsler ve Kanser

Onkojen virüsler: Tüm kanserlerin yaklaşık Onkojen virüsler: Tüm kanserlerin yaklaşık %10’u virüsler tarafından indüklenir. %10’u virüsler tarafından indüklenir. Onkojenler: İnfekte hücrelerde kansere Onkojenler: İnfekte hücrelerde kansere neden olan genler. neden olan genler. Provirus: Konak hücresine integre olan ve Provirus: Konak hücresine integre olan ve hücre kromozomu ile birlikte replike olan hücre kromozomu ile birlikte replike olan viral genetik materyal. viral genetik materyal. Bazı virüsler konak genlerine integre olarak Bazı virüsler konak genlerine integre olarak özel şartlarda kansere neden olabilir. özel şartlarda kansere neden olabilir. Örn: Örn: Retrovirus’larRetrovirus’lar

Virüslerin TespitiVirüslerin Tespiti

Elektron mikroskopisiElektron mikroskopisi– İmmün Deneyler: Spesifik viral protein İmmün Deneyler: Spesifik viral protein

veya antikorların tespit edilmesi.veya antikorların tespit edilmesi.– Western Blotting Western Blotting

ELISA ELISA – Biyolojik Deneyler: Virüsle infekte Biyolojik Deneyler: Virüsle infekte

hücrelerde oluşan sitopatik etkinin (CPE) hücrelerde oluşan sitopatik etkinin (CPE) tespit edilmesi. tespit edilmesi.

– Litik virüsler için plak oluşumuLitik virüsler için plak oluşumu

Transformasyon yapan onkojenik Transformasyon yapan onkojenik virüsler için odak oluşumuvirüsler için odak oluşumu

Hemaglutinasyon Deneyi: Hemaglutinasyon Deneyi: Birçok virüs, Birçok virüs, eritrositlerin kümelenmesine neden olur. eritrositlerin kümelenmesine neden olur. – Moleküler Deneyler: Viral nükleik asit Moleküler Deneyler: Viral nükleik asit

deneyleri. deneyleri. – PCR (Polymerase chain reaction) PCR (Polymerase chain reaction) – Southern (DNA) veya Northern (RNA) Southern (DNA) veya Northern (RNA)

blottingblotting