Vuklis__Sovjetska_intervencija_u_Madjarskoj.pdf

7/23/2019 Vuklis__Sovjetska_intervencija_u_Madjarskoj.pdf

1/14

VLADAN VUKLIBanjaluka

SOVJETSKA INTERVENCIJA U MAARSKOJ,

MEUNARODNI KONTEKSTI JUGOSLOVENSKA ULOGA

Apstrakt: Kada je rije o maarskoj revoluciji 1956, njen meunarodni aspektu istoriografiji figurira kao najzanimljiviji, posebno nakon objavljivanja tajne

sovjetske, amerike i jugoslovenske dokumentacije. Ovaj tekst opisuje meunarodnikontekst u kojem je dolo do druge sovjetske intervencije, samu intervenciju, teulogu koju je odigralo jugoslovensko ue rukovodstvo oko Tita, dogovor koji jesklopilo sa Sovjetima i aferu koja je proizala iz istog.

Kljune rijei: Maarska revolucija, 1956, SSSR, Jugoslavija, Na, Tito,Kadar, Hruov, Ajzenhauer, suecka kriza.

Navee 23. oktobra 1956. godine pripadnici snaga dravne bezbjednostiMaarske, lojalne staljinistikom reimu, otvorili su vatru na nenaoruanedemonstrante ispred zgrade Radija Budimpeta. Ono to je do tog dana predstavljaloreformistiki pokret intelektualaca i studenata, tim inom se pretoilo u optenarodnioruani ustanak protiv reima kojeg je ''Staljinov uenik'' Matija Rakoi ostavio iza

sebe. Dotadanja vlada Erne Gerea, da bi zadocnelim pokuajem udovoljilazahtjevima opozicije, dovela je na svoje elo reformistu Imre Naa. Ali Na je de

factobio talac. Vlada je, po Gereovom nalogu, pozvala u pomo sovjetsku armiju,iji su se tenkovi spustili niz ulice Budimpete u pokuaju da pokrenutom tokudogaaja stanu u kraj. No taj pokuaj je bio neuspjean. Pripadnici regularne policijesu predali oruje pobunjenom narodu, radnici iz industrijskih postrojenja otvorili suskladita naoruanja i podigli barikade na ulicama Budimpete, a jedinice regularnevojske su ostale po strani ili se pridruivale borbama na strani ustanika protivsovjetskih trupa i lojalnih snaga dravne bezbjednosti.

Istog dana kada su Sovjeti napali mirne demonstrante pred zgradom

parlamenta, 25. oktobra, maarski pukovnik Pal Maleter preveo je jedinicu od2.000vojnika stacioniranih u Kilian kasarni na stranu ustanika, i pridruio ih susjednojgrupi boraca kod Korvin kina. Upravo je na tom mjestu 28. oktobra slomljen i

posljednji napad prve intervencije. Nakon toga Gere i njegov pomonik AndraHegedi pobjegli su, preko sovjetske baze u Tekelu, avionom za Moskvu; Na je


2/14

dobio slobodu da djeluje po svom nahoenju, a Sovjeti su, u konfuziji i neslozi svogrukovodstva, pristali na povlaenje trupa iz Budimpete.

U meuvremenu je u itavoj Maarskoj dolo do revolucionarnih promjena.Stare strukture drave i vladajue partije raspale su se pred masovnim izlivom bijesanakupljenog tokom osam godina diktature. U svim gradovima i selima izabrani su

''revolucionarni komiteti'' koji su preuzeli ingerencije lokalne vlasti. Industrijski

radnici su okupirali svoje fabrike i izabrali radnike savjete kroz koje su zahtijevali isprovodili u djelo privredno samoupravljanje. Seljaci su vratili svoje parcele zemlje

osvojene tokom posljeratne agrarne reforme a oduzete prilikom nasilne

kolektivizacije. U poplavi zahtjeva za demokratijom, neutralnou i povlaenjemsovjetskih trupa iz Maarske, a Maarske iz Varavskog pakta,Na i reformisti okonjega (Geza Loonci, Jano Kadar, Ferenc Erdei i drugi), zajedno sa pripadnicimanekomunistike opozicije maloposjednicima Zoltanom Tildijem i Belom Kovaem,socijaldemokratama oko Ane Ketli i intelektualcima oko Itvana Biba, Lasla Nemetai Petefi partije ukinuli su jednopartijski sistem i u zgradi parlamenta 30. oktobraformirali novu vladu na osnovama stare koalicije iz 1945. godine. Ova nova vlada, u

skladu sa eljama i zahtjevima veine Maara, obavezala se istovremeno na obnovudemokratije, ouvanje i razvoj socijalizma na osnovi samoupravljanja, te na stvaranjenove, nezavisne i neutralne Maarske.

Ali ova izolovana eksplozija portvovanog napora za boljim ivotom nanovim osnovama morala se utopiti u hladnoj stvarnosti postojeeg svijeta i poretka.Maarska revolucija nije izbila u vakuumu. Ona je bila ograniena spoljnimkontekstom, a taj kontekst je bio znaajan koliko i sami unutranji dogaaji. Koje su

bile meunarodne okolnosti? Koje je znaenje u sebi nosio hladni rat? Gdje se,izmeu Vaingtona i Moskve, te Sevra i Sueca, nalazila Budimpeta? Kako suSovjeti bili ohrabreni da ne puste Maarsku da ode i kako je dolo do druge sovjetske

intervencije? I, napose, kakvu su ulogu u itavoj stvari odigrali Jugosloveni? Na svaova pitanja pokuaemo ovom prilikom dati jasan odgovor.1

***

Kao i svaki drugi rat, hladni rat je imao svoje lice i svoje naliije. Nanjegovom licu su bile ispisane velike proklamacije, ideoloki simboli i njegovimitovi. Naliije je krilo prizemne interese, Realpolitik i zadnje namjere vladajuihklasa. Kao to je ameriki predsjednik Ajzenhauer obeavao ''osloboenje zatoenihnaroda'' istone Evrope, ne u smislu realnih spoljnopolitikih planova, nego ukontekstu izborne kampanje i amerike vojno-imperijalne retorike, isto tako jesovjetsko rukovodstvo insistiralo na ''nepomirljivosti dva antagonistika bloka'', aline zato to je vjerovalo u neizbjenost sukoba, nego da bi na taj nain opravdalosopstveni autoritarni poloaj. U stvarnosti, onima koji su bili u poziciji da donose

1Tekst koji slijedi u originalu je napisan kao esto poglavlje (''Druga intervencija'') moje diplomske

disertacije, koja nosi naslov ''Revolucija u Maarskoj 1956'', odbranjene na Filozofskom fakultetu uBanjoj Luci 6. oktobra 2009. Ova verzija je djelimino preraena i dopunjena.


3/14

odluke rat kao opcija nije ni postojao. Dvije strane su ve uspjeno testiral e svojehidrogenske bombe, ija je razorna mo imala deprimirajui utisak na voe dva

bloka, koji su, na osnovu tog utiska, zakljuili da je mir jedina mogua opcija.2Mehanizme Jalte vie nije pokretao samo bilateralni mirovni interes, nego i snaganuklearne fuzije koja je napajala strah od ''konanog rata'' i zajedniko razumijevanjeda do njega ne smije doi.

Strahovanja se nisu skrivala. Na sastanku amerikog Savjeta za nacionalnubezbjednost (NSC), odranom 26. oktobra, predsjednik Ajzenhauer je izraziozabrinutost oko mogunosti izbijanja sukoba sa Sovjetskim Savezom. Valjalo jeMoskvi staviti do znanja da Jalta i dalje vai, te da je Maa rska njen teren.3Predsjednik je sigurno bio svjestan zakljuaka dokumenta ''NSC 5501'', koji jeuzimao u obzir mogunost ''rata iz miskalkulacije'', gdje bi Sovjeti pribjegli upotrebisile ako bi se osjetili direktno ugroenim. Savjetnik za razoruanje Harold Stasen

predloio je da se sovjetskom maralu ukovu prenese poruka kako nezavisnostsatelita ne bi predstavljala nikakvu prijetnju po bezbjednost SSSR-a. Ajzenhaueru se

ideja svidjela, posebno zato to je raunala sa opcijom neutralnosti za Maarsku,

ime bi i retorika ''osloboenja'' na neki nain bila opravdana. Dravni sekretar DonFoster Dals je, meutim, smatrao da Vaington ne smije ostaviti utisak kao da saMoskvom iza kulisa pregovara o sudbini Maara. Ajzenhauerov govor u Dalasu 27.oktobra prilagoen je Dalsovom upozorenju: ''Sjedinjene Drave nemaju skrivenenamjere u elji za nezavisnou satelitskih zemalja... Mi u ovim nacijama ne vidimo

potencijalne vojne saveznike. U njima vidimo prijatelje i dio nove, nepodijeljene

Evrope. Vjerujemo da bi njihova nezavisnost, ako uskoro stupi na snagu, odmah

doprinijela uvrivanju mira u itavoj Evropi, istonoj i zapadnoj''.4Ameriki ambasador u Moskvi arls Bolen dobio je zadatak da sovjetskim

rukovodiocima skrene panju na govor, posebno na dio o vojnom savezu, 5 ali da

istovremeno ne uradi nita to bi ukazalo na to da Amerika trguje satelitima.Postojala su dva naina da se govor protumai. ukov je, naravno, posebno taj dioprotumaio ne kao ohrabrenje da se Maarima dozvoli neutralnost, nego kao

2D. Holloway, V. McFarland, ''The Hungarian Revolution of 1956 in the Context of the Cold War

Military Confrontation'',Hungarian Studies, Volume 20, Number 1, Budapest 2006, str. 326.3 Pored jedinog predstavnika CIA-e u Maarskoj, koji se tokom ustanka nalazio u amerikoj

ambasadi u Budimpeti, obavjetajci stacionirani u Austriji dobilisu nareenje ''da se ne mijeaju ubilo ta to bi ukazivalo na to da postoji ameriki interes ili to bi opravdalo [sovjetsku] intervenciju.Iz cjelokupne deklasifikovane dokumentacije jasno je da je CIA kao i sve ostale zapadneobavjetajne slube bila zateena izbijanjem revolucije u Maarskoj. Caldestine Services History:

The Hungarian Revolution and Planning for the Future, 23rd

October4th

November, Volume I, CSHistorical Paper no. 6, January 1958, posebno str. 76-106. CIA Historical Staff, The Caldestine

Service Historical Series: Hungary, III, May 1972, posebno str. 46-69. Current Intelligence Bulletin,

Office of Current Intelligence, Central Intelligence Agency. Current Intelligence Weekly Summary,Office of Current Intelligence, Central Intelligence Agency.4Citirano u D. Holloway, V. McFarland, ''The Hungarian Revolution of 1956 in the Context of the

Cold War Military Confrontation'', str. 43.5C. E. Bohlen, Svjedok povijesti: 19291969, Globus, Zagreb 1976, str. 391.


4/14

garanciju da Amerikanci nee intervenisati ta god Sovjeti odluili da urade.Ambasador nije protivrjeio, ali je morao ukovu objasniti da putem javne podrke

pobunjenicima Ajzenhauer jednostavno izraava ''osjeanja amerikog naroda'' te gaje podsjetio na to da su, kako je rekao, rijei slabije od metaka.6 To je u sutinitrebalo da znai da e Amerikanci za sebe ipak zadrati pravo retorikog nastupaspram maarskih dogaaja, to, opet, ne treba biti shvaeno kao prijetea pozicija.Hruov je svakako dobio poruku. Nekoliko dana kasnije on je uvjeravao svog sina:''Amerikancima se, naravno, ne moe vjerovati na rije, oni potuju samo silu, ali sunam nezvanino poruili da se nee mijeati u maarske dogaaje ni oruanomintervencijom ni dostavljanjem vojne pomoi. Oni smatraju da je Maarska u naojinteresnoj sferi.''

7

I Francuska i Velika Britanija su zauzele eksplicitan stav u pogledu

nemijeanja u ono to se nezvanino smatralo unutranjim problemom SovjetskogSaveza,8 ali su se pridruile Sjedinjenim Dravama u moralnim protestima protivsovjetske intervencije. Tri velike sile su od svoja tri predstavnika u UN formirale ad

hockomitet da bi maarsko pitanje progurale na dnevni red Savjeta bezbjednosti. Ali

ovaj zajedniki nastup je prekinut u roku od nekoliko dana.9Dvadesetdevetog oktobra izraelska vojska je prela granicu sa Egiptom i

stupila u pohod preko Sinajskog poluostrva. Dva dana kasnije invaziji su se

pridruile britanske i francuske trupe. Tri zemlje su odluile odbraniti svoje interese ikazniti Nasera zbog nacionalizacije Sueckog kanala. Datum za napad je zakazan na

trojnom sastanku u Sevru, u Francuskoj, 22. oktobra.10 Ajzenhauer nije bio

obavijeten ni o pregovorima ni o pripremama za napad na Egipat, iako je CIA venapominjala da ''upotreba sile ne moe u potpunosti biti iskljuena.''11 SjedinjeneDrave su odmah po anglo-francuskoj akciji prekinule saradnju na maarskom

pitanju i izdejstvovale da se pitanje Egipta postavi pred vanrednu sjednicu Generalne

6D. Holloway, V. McFarland, ''The Hungarian Revolution of 1956 in the Context of the Cold War

Military Confrontation'', str. 436.7Citirano u: D. Holloway, V. McFarland, ''The Hungarian Revolution of 1956 in the Context of the

Cold War Military Confrontation'', str. 32. Nikita Hruov je u tom trenutku drao funkcijugeneralnog sekretara Komunistike partije Sovjetskog Saveza (KPSS).8C. Bks, ''The 1956 Hungarian Revolution and World Politics'', The Hungarian Quarterly, Vol. 36,

Summer 1995.9 Suta formalnost ovog protesta ogleda se u injenici da je pitanje postavljeno ne pred Generalnu

skuptinu, nego pred Savjet bezbjednosti, gdje je SSSR imaopravo veta.10

C. Bks, ''The 1956 Hungarian Revolution and World Politics''. Datum vrijedi pomenuti i zbog

fantastinog nagaanja da je pobuna u Maarskoj djelo britanske obavjetajne slube, koja je na taj

nain toboe eljela odvratiti Sovjete od mogue intervencije u Egiptu. Datum izraelskog napada jezakazan dan prije demonstracija u Budimpeti. U dnevniku Bena Guriona prvi pomen o dogaajima uMaarskoj zabiljeen je tek 25. oktobra, dakle nakon njegovog povratka u Izrael. Takoer u Cold WarInternational History Project Bulletin, Woodrow Wilson International Center for Scholars,Washington D. C. (dalje u tekstu: CWIHPB), [broj] II, str. 2 (C. Bks, ''New Findings on the 1956

Hungarian Revolution'').11

Current Intelligence Weekly Summary, Office of Current Intelligence, Central Intelligence Agency,

18. X. 1956, str. I3.


5/14

skuptine UN, gdje su prvi i poslednji put u istoriji te organizacije ameriki isovjetski predstavnici glasali zajedno protiv britanskog i francuskog, u korist

zahtjeva za neodlonim prekidom neprijateljstava.12Imperijalna ekskurzija Londonai Pariza bila je savren izgovor za sovjetsku ''anti-imperijalistiku'' predstavu, kojom

bi ona pokrivala svoje nimalo plemenitije namjere. Britanski novinar Mervin Dounsse prisjeao kako su dvije simultane invazije izazvale teku indignaciju u javnosti,gdje je anglo-francuska podsjeala na nekakvu parodiju davno nestalih vremena, dok

je sovjetska u sebi nosila teki prizvuk istorijske tragedije. Ljutio se naIdna, ne zboggluposti koju je napravio, nego zato to je oi javnosti otrgnuo od neega u tomtrenutku daleko vanijeg.13 Suecka kriza je i Maarsku proganjala zlim slutnjama.Dok su Amerikanci Londonu uspjeno prijetili finansijskim reprekusijama koje biotetile kurs funte, Sovjeti su se nesmetano i osigurani u svojoj poziciji pripremali daMaarsku vrate pod svoje okrilje.

Maari su u to vrijeme svojim nevinim oduevljenjem gurali Sizifov kamen.Pred oko pedeset delegata i lanova kabineta, koji su se okupili u Naovoj kancelarijiu parlamentu, izreena je prosta reenica koja je sadravala jedan od zahtjeva

revolucije: ''Proglasimo neutralnost!''. ''Da li je stvarno elite?'' pitao je Na, i napovike ''Da, da!'' priznao: ''elim i ja, ali ne znam kako da je proglasim legalno.''14Ono to mnogi u tom trenutku nisu znali bilo je to da je Na zaista bio privren idejineutralnosti. Jo u januaru te godine on je svojim prijateljima proslijedio jedanteorijski traktat u kome je objanjavao principe neutralnosti na osnovu

jugoslovenskog primjera.15Sada je trebalo pronai legalnu formulu da se ona ostvari.Ujutro 1. novembra premijer je preuzeo rukovoenje spoljnim poslovima. Zatim jesovjetskom ambasadoru Andropovu saoptio kako su intervencija i ulazak novihsovjetskih trupa u Maarsku protivni Varavskom ugovoru. Poto se ulazak trupanastavio uprkos postignutom primiriju od 28. oktobra, u 16 asova novi Savjet

ministara je usvojio ''Deklaraciju neutralnosti'' i povlaenje Maarske iz Varavskogpakta.16 Andropov je pozvan u parlament gdje je Na saoptio, podran odLooncija, Tildija i Erdeija, da e vlada traiti od ''etiri velike sile'' da garantujumaarsku neutralnost. Taj zahtjev e biti povuen samo ako se sovjetske trupenepredviene ugovorom povuku iz Maarske.17 U 18 asova ove odluke su

12C. Bks, ''The Hungarian Question on the UN Agenda: Secret Negotiations by the Western Great

Powers October 26thNovember 4th1956'',Hungrian Quarterly, Spring 2000.

13

M. Jones, ''Days of Tragedy and Farce'', Socialist Register, Vol. 13, 1976, str. 701.14 Columbia University Research Project Hungary: 1956 Hungarian Refugee Interviews, OSA

Archivum, Budapest (dalje u tekstu: CURPHOSA), [broj intervjua] 508, str. 267.15

C. Bks, ''The 1956 Hungarian Revolution and World Politics''16

United Nations, Report of the Special Committee on the Problem of Hungary, General Assembly

official records: Eleventh session supplement No. 18 (A/3592), New York 1957 (dalje u tekstu:UNRSC), par. 337.17

CWIHPB, V, str. 33 (izvjetaj Andropova sovjetskom Prezidijumu, 1. novembra)


6/14

objavljene, a sutradan je generalnom sekretaru UN Dagu Hamarskjeldu upuenopismo kojim se traila pomenuta garancija.18

Sav trud je bio uzaludan. Prvo, Maari uopte nisu imali odgovarajuegpredstavnika za Njujork. Imre Horvat, inae Rakoijev prijatelj, ispostavio se kaopogrena osoba kojoj bi Na trebao povjeriti tako vaan zadatak kao to je biloizaslanstvo u Ujedinjenim nacijama. Horvat se, umjesto da pouri, odluio za jednodugo krstarenje. Zaputivi se, u svojstvu predstavnika revolucionarne Maarske, nadestinaciju je stigao da bi zastupao prosovjetske interese. Drugo, Amerikanci su dali

garancije Moskvi. Kada je Maarska objavila istupanje iz Varavskog pakta,amerike trupe u Njemakoj su dobile odobrenje da mogu zapoeti sa godinjimodmorima.

19To je bio jasan znak koji nije mogao promai KGB-u.

Sovjeti su ve bili donijeli odluku o intervenciji. Jo 30. oktobra surazmatrane miroljubive opcije. Telegram Mikojana i Suslova iz Budimpete,20 iako

je konstatovao pogoravanje situacije, sadravao je prijedlog da se Nau ipakpokloni povjerenje, uz to da se nove trupe ne alju.21 Sovjetska vlada je tog danajavno priznala da je prisustvo sovjetskih trupa mogue jedino uz pristanak

maarskog naroda.22Naravno, sovjetsko prisustvo u Istonoj Njemakoj i Poljskoj niu kom trenutku nije dovoeno u pitanje, jer se tu radilo o stratekom interesu koji jevezan za ameriko prisustvo u Evropi.23 Prezidij je razmatrao opciju povlaenja izMaarske u skladu sa dogovorom u lageru.24Ali sve je visilo o koncu. Tog dana suMikojan i Suslov poslali naknadne informacije o napadu na sjedite MDP-aBudimpete,25o ukidanju jednopartijskog sistema, te o stavovima Naa i Kovaa kojisu se otvoreno zaloili za neutralnost. Istovremeno je u Moskvu stigla vijest o anglo-francuskom ultimatumu upuenom Naseru, da bi ve sutradan ujutro saznali zanjihovo pridruivanje izraelskoj agresiji.26Napad na Egipat i maarsko odstupanjeod prihvatljive linije su imali prejak utisak da bi jueranji labavi zakljuci ostali na

snazi. Hruov je hitno sazvao sjednicu Prezidija, na kojoj je jednoglasno donesena

18 ''Radio Broadcasts from Hungary'', From The Revolt in Hungary, Free Europe Committee, New

York 1957, str. 589.19

I. Ivanji,Maarska revolucija 1956, Samizdat B92, Beograd 2007, str. 159. i 154.20

Mikojan i Suslov, lanovi sovjetskog Politbiroa, poslani su u Budimpetu u noi po izbijanjusukoba, odakle su izvjetavali ostale lanove sovjetskog rukovodstva o situaciji u Maarskoj.21

CWIHPB, V, str. 32.22

M. Jones, ''Days of Tragedy and Farce'', str. 68.23

Current Intelligence Bulletin, Office of Current Intelligence, Central Intelligence Agency, 31. X

1956, str. 12.24

CWIHPB, VIIIIX, str. 3923.25Najstravinija i najneprimjernija epizoda maarske revolucije odigrala se 30. oktobra kada je

naoruana grupa ljudi napala gradsko sjedite do tada vladajue Maarske partije trudbenika (MDP),pri emu je nastradalo etrdesetak mladia, regruta za koje se pogreno mislilo da su u stvari agentiSlube dravne bezbjednosti. Tom prilikom je ubijen i Imre Meze, naevac i reformista, protivnikRakoija. Sovjetsko rukovodstvo i maarski komunisti protivni revoluciji iskoristili su ovaj dogaajda bi dokazali svoje optube o ''kontrarevoluciji'' u Maarskoj.26

CWIHPB, VIIIIX, str. 369370 (M. Kramer, ''New Evidence on the Soviet Decision... '')


7/14

odluka o vojnoj intervenciji. Anglo-francuska invazija je oigledno motivisalaSovjete da i oni pokau zube. U protivnom, smatrao je Hruov, odali bi utisakslabosti, to je nedopustivo.27 ukov je dobio zadatak da izradi vojni plan sazakazanim datumom, koji je ve sutradan bio spreman, naime sa 4. novembrom.28Hruov i Maljenkov su se trebali nai sa voama istonoevropskih zemalja,ukljuujui i Tita, kome je sovjetski ambasador u Beogradu trebao proslijediti

poruku da se dvojica ele nai s njim inkognito, u noi sa 1. na 2. novembar, negdjena jugoslovenskoj ili sovjetskoj teritoriji, po njegovom izboru.29

Dok se jo oekivala Titova podrkaMoskva je ve bila pronala maarskesaveznike za svoj poduhvat. Hruovu i ostalima, izuzev Molotova, bilo je jasno dase izgradnja nove prosovjetske vlade ne bi trebala bazirati na kompromitovanim

linostima iz Rakoijevog doba. Sam Hruov je priznao svoju greku to je godinudana ranije ''podrao onog idiota Rakoija.''30 Trebalo je nai ljude koji su bili unemilosti njegovog reima, ali koji su isto tako bili spremni podrati sovjetsku liniju.Jedna od takvih linosti se u stvari nalazila u Naovom ''uem kabinetu'' i bila jedanod etiri komunistika ministra u novoj revolucionarnoj vladi Maarske Jano

Kadar.lan Partije sa dugim staom, Kadar je bio jedan od ''domaih'', taviejedan

od voa podzemlja prije poraza Osovine. On je doveden na mjesto ministraunutranjih poslova odmah poslije Lasla Rajka, i postoje zabiljeene prie onjegovom ueu u Rajkovom procesu.31 Tipino staljinistiki, smijenjen je sa te

pozicije nedugo nakon Rajkove egzekucije i zatvoren 1951, da bi bio puten trigodine kasnije. Prije umjerenjak nego protivnik staljinizma, svoje line ambicije jevezao za uspjeh i mo svoje partije, i za sve ono to je ista nosila sa sobom.Isplivavi naplimi revolucije na partijsko elo, predsjedavao je njenom propau te

pokuajem da se gotovo od nule obnovi, i to uz pomo ljudi kao to su bili Donat,

Kopai, Loonci i Na.32

Stara MDP je zvanino rasputena i obnovljena kaoSocijalistika radnika partija Maarske, koja se odmah i bez rezerve stavila nastranu revolucije i nove koalicione vlade. Npszabadsg, novi partijski organ,

objavio je 3. novembra intervju sa Kadarom, koji je ponovo pozvao sve iskrene

komuniste i protivnike starog reima da svojim zalaganjem obnove partiju, bezoekivanja da e lanstvo donijeti poloaj ili preimustvo, kakav je bio sluaj sastarom MDP.33 Kadarovi javni nastupi su na taj nain stvorili utisak da je on

27CWIHPB, VIIIIX, str. 3934.

28CWIHPB, VIIIIX, str. 394. Mikojan 1. novembra apeluje: ''Imamo jo tri dana da razmislimo''.

29

CWIHPB, V, str. 32.30Citirano u M. Kramer, ''The Soviet Union and the Onset of the Crises in Poland and Hungary'',

Hungarian Studies, Volume 20, Number 1, Budapest 2006, str. 13.31

J. Rainer, ''Intersecting Lives Imre Nagy and Jnos Kdr in 1956'', Hungarian Studies, Volume20, Number 2, Budapest 2006, str. 2014. M. J. Lasky (ed.), The Hungarian Revolution, F. A.Praeger, New York 1957, str. 180 (G. Paloczi-Horvath,Der Monat, III 1957)32

Dakle, ljudi koji su se stavili na stranu revolucije33

UNRSC, par. 283.


8/14

podravao Naa i opti smjer u kojem su se stvari odvijale. Kada bude prebjegaoSovjetima, govorie se o njegovoj izdaji.

Kadaru su, ipak, revolucionarni dogaaji po prirodi stvari bili strani.Revolucija je sruila sve stubove starog reima, sa ijim se rukovodstvom, istina, nijeslagao, ali u iju osnovu nikako nije sumnjao. Revolucija je sve to poremetila. U noi29. oktobra primio je etvoricu jugoslovenskih novinara i, obuzet pesimizmom, u

povjerenju izjavio da e se Maarska sunovratiti u ''klerikalno-faistiki reim kaoto je Salazarov u Portugalu, ako nastavimo da radimo kako Na eli.'' Znao je,naravno, da novinari, koji su bili lanovi Saveza komunista Jugoslavije, to neezloupotrebiti, pa je dodao: ''Recite drugovima u Jugoslaviji da je stvar socijalizma u

Maarskoj propala i ovako i onako.''34Nije bitno da li je njegov strah bio opravdan,bitno je to da ga je imao. Nekoliko dana je igrao svoju neeljenu ulogu, da bi navee1. novembra, nekoliko sati poslije sastanka maarske vlade sa ambasadoromAndropovom, zajedno sa Ferencom Minihom sjeo u diplomatsko vozilo koje ih je

odvezlo u sovjetsku vojnu bazu u Tekelu. Odatle su, odvojenim avionima, odletjeli u

pravcu Sovjetskog Saveza, gdje im se pridruilo jo nekoliko maarskih komunista,

mahom iskljuenih iz daljnjeg toka revolucije.35Sovjetski rukovodioci su ve bili usaglasili svoj stav sa Kinezima, iji se

predstavnik Liu aoi tih dana nalazio u Moskvi. Hruov, Maljenkov i Molotov suse 1. novembra u Brestu sastali sa poljskim voama Gomulkom, Cirankijeviem iOhabom. Poljaci se nisu sloili sa vojnom opcijom, iako su priznali dakontrarevolucija vjerovatno ima priliku. Kada je do intervencije ipak dolo, Gomulkase suzdrao od javne kritike da bi ouvao ono to je ve imao. Naredni sastanciHruova i Maljenkova u Bukuretu i Sofiji su protekli uspjeno, uz dobijenusaglasnost ostalih voa lagera.36

to se tie Tita, on je pristao da se sastane sa dvojicom sovjetskih

rukovodilaca, ali po mogunosti kod njega, na Brionima. Hruov i Maljenkov su sesloili i poslijepodne 2. novembra malim avionom sletjeli u Pulu, odakle sumotornim amcem, po oluji, doplovili na Brione. Tajna ovog sastanka uvana je 14godina, do objave Hruovljevih memoara, a detalji o njemu josedam godina, kada

je Veljko Miunovi, jugoslovenski ambasador u Moskvi, 1956. objavio svojdnevnik pod naslovom Moskovske godine. Kompletna istina o onome to jedogovoreno, donekle se moe rekonstruisati tek upotrebom doskoro tajnih sovjetskihi jugoslovenskih dokumenata.

Sastanku su prisustvovali Hruov, Maljenkov, Tito, Kardelj, Rankovi iMiunovi, bez osoblja, alkohola, te snimanja i zapisivanja reenog. Sovjeti se nisu

34I. Ivanji,Maarska revolucija 1956, str. 20. Ivanji, koji je bio jedan od etvorice novinara, smatra

da su informacije sa ovog sastanka, proslijeene od uke Julijusa, dopisnika , zavrile naBrionima.35

J. Gyrkei, M. Horvth (ed.), Soviet Military Intervention in Hungary 1956, Central European

University Press, Budapest 1999, str. 247 (memoari pukovnika Malaenka)36

CWIHPB, VIIIIX, str. 3734 (Mark Kramer, ''New Evidence on the Soviet Decision toIntervene''). V. Miunovi,Moskovske godine 1956/1958, Zagreb 1977, str. 157.


9/14

morali mnogo truditi u jednoj stvariJugosloveni, iako su osudili prvu intervenciju ipodrali Naovu ''vladu Fronta''37, slagali su se sa ocjenom da stvari ''idu udesno''.Prialo se o tome kako se pod okriljem Naove vlade ''ubijaju komunisti''. to sesviju tie, pored nove intervencije nije bilo drugog izlaza. Jugosloveni su insistiralina tome da nova vlada koja bude postavljena eksplicitno osudi Rakoi-Gere kliku, nakoju bi se svalile sve nedae koje su dovele do traginih dogaaja.38Miunovi tvrdida je etvorka predloila da novi predsjednik vlade bude Kadar, a ne Minih, kako suSovjeti planirali. Argument je bio taj da je Kadar, iako im je politika ista, bolji

kandidat od Miniha, jer, dok se prvi nalazio u zatvoru, drugi je bio ambasador u

Moskvi. Dvojica su popustili i sloili se.39Ova tvrdnja je sasvim izvjesna, jer je nasutranjem sastanku Prezidijuma Mikojan saoptio prisutnima kako e Kadar bitinovi predsjednik maarske vlade.40 Na dan odluke o intervenciji, 31. oktobra,Minihovo prezime je bilo spomenuto prvo, prije Kadarovog. Tree prezime koje suna dan odluke spomenuli bilo je Naovo, u svojstvu mogueg zamjenika, ali samo''ako pristane''.41No, on je do brionskog sastanka otpisan kao potencijalni saveznik.

Ono to je ostalo bilo je da se odlui o njegovoj sudbini. A to je, makar djelimino,

uinjeno na Brionima.U jednom trenutku tokom razgovora Miunovi je spomenuo kako je Zoltan

Santo, inae blizak Loonciju, ispred grupe maarskih komunista kontaktiraojugoslovensku ambasadu u Budimpeti da bi ''postavio pitanje'' azila, ako budepotreban, navodno zbog opasnosti od ''progona''

42, i to od strane ''reakcionarnih

bandi''. Ovo svakako nije bio pravi razlog kontakta. Sa velikim brojem sovjetskih

trupa koje ulaze u Maarsku i blokiraju puteve i aerodrome, Nau i njegovimljudima je bilo jasno da postoji mogunost nove sovjetske intervencije, pri emu suraunali na prelazak u Jugoslaviju. Uostalom, nova Nacionalna garda, oruanaformacija revolucije sastavljena od predstavnika studenata, te pobunjene policije i

vojske, bez problema se mogla nositi sa bilo kakvom unutranjom prijetnjom. Izdokumentacije proizlazi da je na Brionima dogovoreno da Jugosloveni stupe ukontakt sa Naom da bi ga nagovorili da prije nove invazijepodnese ostavku u koristnove Kadarove vlade, poslije ega bi, izgleda, zajedno sa svojom grupom dobio azilu Jugoslaviji. Problem je bio u tome to dvojica sovjetskih rukovodilacaJugoslovenima nisu rekli kada e invazija nastupiti.43 U svakom sluaju,

37Uslovno nazvana tako zbog tvrdnje da se bira na osnovi ''Narodno-patriotskog fronta''. Formirana

27. oktobra, tu vladu su sainjavali staljinisti, reformisti i nekomunistiki politiari, i to uz podrkuMikojana. Njen kompromisni sastav nije odgovarao skoro nikome, tako da je ivjela nekoliko dana,

bez autoriteta, do stvaranja Naovog ''ueg kabineta'', 30. oktobra.38

Titu je ova stavka bila posebno vana jer je tokom jugoslovensko-sovjetskog sukoba Rakoi biovodei klevetnik u kampanji protiv Beograda. Kako je Rakoi pao, Jugosloveni su se osjeali kao da izitave stvari izvlae moralnu pobjedu.39

V. Miunovi,Moskovske godine 1956/1958, str. 15860.40

Potvrda u CWIHPB, VIII-IX, str. 3978.41

CWIHPB, VIII-IX, str. 3934.42

V. Miunovi,Moskovske godine 1956/1958, str. 161.43

Isto, str. 167.


10/14

jugoslovenski ambasador u BudimpetiDalibor Soldati dobio je u toku sljedeegdana, 3. novembra, depeu u kojoj je pisalo: ''Lino Soldatiu. U vezi s razgovoromvoenim sa Zoltan Santom, saoptite mu primamo ih''.44Daljnjoj radnji i dokazimau vezi s Naom emo se vratiti u sklopu samih dogaaja . Sam brionski sastanak jeokonan u 5 ujutro 3. novembra, poslije ega se dvojka vratila u Moskvu , gdje su sevodili sastanci Prezidijuma u prisustvu Kadara, Miniha i drugih Maara.

Pred drugu invaziju Maarska je u svakom praktinom pogledu bila nanovookupirana. Za nekih 100.000 angaovanih vojnika,45od kojih su mnogi za tu prilikudovedeni iz istonih provincija SSSR-a, a za koje se moglo raunati da su manje

podloni lokalnom uticajui kojimaje reeno da idu, ne u Maarskunego u Egipat,uz tehniku nadmo i adekvatan plan, procijenjeno je da bi bilo potrebno nekolikodana da se sav oruani otpor u Maarskoj savlada. Nove trupe su ve danima dolazileiz SSSR-a i Rumunije.46 Budimpeta je 3. novembra mogla sa provincijomkomunicirati samo putem telefona. Naredni korak Sovjeta bio je da obezglave novu

maarsku komandu. Po dogovoru sa Andropovom, Na je u prisustvu svojih vojnihsaradnika u prostorijama parlamenta primio sovjetsku delegaciju sa kojom se

pregovaralo o povlaenju sovjetskih trupa iz Maarske,to je, u stvari, tom prilikomi dogovoreno barem su Maari tako mislili. Ostavljena su samo neka tehnika iceremonijalna pitanja oko kojih se trebalo dogovoriti te veeri u sovjetskoj bazi uTekelu, gdje je pred generala Malinjina dola maarska delegacija u kojoj su bili:generali Maleter i Itvan Kova, zatim pukovnik Si i bivi zamjenik premijeraFerenc Erdei. Meutim, sjednicu je negdje oko ponoi prekinuo nenajavljen upadgenerala Serova i njegovih ljudi iz KGB-a koji su uhapsili maarsku delegaciju. Nai Kiralj, koji nisu znali ta se deava sa Maleterom i ostalima, poslali su kurire uTekel, ali se oni nisu vratili.47Nakon toga su uzaludno apelovali preko radija da se

delegacija, ako je u mogunosti, javi pretpostavljenima.

Izmeu 3 i 4 asa poslije ponoi 4. novembra u Parlament je stigla vijest otome da su sovjetske trupe zapoele sa operacijama u gradovima provincije i da jenavodno u Solnoku formirana nova prosovjetska vlada pod Kadarom.48Njega nisu

vidjeli tri dana i nisu znali ta se s njim desilo, iako su raunali na to da su ga Sovjetioteli. Svejedno je uvrten u novu koalicionu vladu, jer se njegovo iskljuenje ne bimoglo opravdati. Ali kada se u 05:05 uo Minihov glas preko radio stanicekontrolisane od Sovjeta, sve je ve bilo jasno: ''Antal Apro, Jano Kadar, Itvan Kosai Ferenc Minih, bivi ministri u vladi Imre Naa, objavljujemo da smo 1. novembra

prekinuli odnose sa tom vladom, napustili je i poduzeli inicijativu formiranja

maarske revolucionarne radniko-seljake vlade ... nismo mogli s mirom gledati ...

44Citirano u I. Ivanji,Maarska revolucija 1956, str. 179.

45J. Gyrkei, M. Horvth (ed.), Soviet Military Intervention in Hungary 1956, str. 266.

46UNRSC, par. 17984.

47UNRSC, par. 290. J. Gyrkei, M. Horvth (ed.), Soviet Military Intervention in Hungary 1956, str.

2534. General Bela Kiralj je bio izabran za zapovjednika zdruenih oruanih snaga nove Maarske, aPal Maleter je unaprijeen u generala i postavljen na mjesto ministra odbrane.48

UNRSC, par. 289.


11/14

dok su, pod okriljem demokratije, kontra-revolucionarni teroristi i banditi zvjerski

ubijali nau radniku i seljaku brau ... stavljajui nau zemlju pod dugotrajni jaramkontrarevolucije...''. Na je brzo sazvao kabinet. Kiralju je rekao preko telefona damu se vie ne mora javljati.49Tildi, Sabo i Bibo su ve bili tu, a veoma brzo je stigaoi Loonci. Odlueno je da se izda saoptenje, koje je emitovano u 05:20 iz malogradio-studija u Parlamentu: ''Govori Imre Na, predsjednik Vlade Maarske NarodneRepublike. Sovjetske jedinice su jutros zapoele napad na na glavni grad soiglednom namjerom da obore legitimnu maarsku vladu. Nae jedinice se bore.Vlada je na svom mjestu. Ja to saoptavam stanovnitvu nae zemlje i javnommnjenju cijeloga svijeta.''50Na se poslije itanja saoptenja, kao to je planirao,odvezao sa Looncijem u ambasadu Jugoslavije.

Posljednje radio saoptenje proitao je knjievnik ula Haj, koji je naknadnostigao u zgradu Parlamenta. Ukratko je apelovao na pisce, naunike i umjetnikesvijeta da pomognu Maarskoj. Itvan Bibo, prethodnog danaimenovan za ''ministradravnog'', odluio je ostati u svojoj kancelariji, u nadi da e, ako bude uhapen odstrane Sovjeta, na taj nain ukazati na nasilan in protiv legalne maarske vlade. No,

tom prilikom ga nisu dirali. Tu je ostao dva dana i napisao svoje saoptenje ''Zaslobodu i istinu'', koje je sam preveo na engleski, francuski, italijanski i panski i

proslijedio ambasadama tih zemalja.51

Nije potrebno podrobnije opisivati vojne operacije i borbe. U provincijskim

gradovima koji su leali na sjevernim magistralama prema Budimpeti otpor jeskren u prva dva dana. Mikolc je pao odmah nakon kratke borbe za Univerzitet.52U Vespremu se pucalo do 6. poslijepodne, nakon ega su Sovjeti to e raditi idrugdjehapsili studente i deportovali ih u SSSR. Gradovi Podunavlja su brzo pali.U Sekefehervarumaarska vojska se iskrala iz grada i organizovala otpor u okolnimselima.53Juno od glavnog grada borbe su trajale neto due. U Peuju su gardisti

napustili grad i preli u okolna brdai u gerilskoj borbi istrajali itave tri sedmice, svedok im nije ponestalo municije.54Politiki najzanimljivija bila je bitka za Dunapentel(Staljinvaro). Do njega je tek 6. novembra stigla prva sovjetska jedinica. Tada jeradniki savjet grada objavio: ''Dunapentel je prvi socijalistiki grad u Maarskoj. Unjemu ive radnicii vlast je u njihovim rukama. Oni su ga svojeruno izgradili. Onie ga braniti i od faistikih izgrednika, ali i od sovjetskih trupa.''55 Za pregovoreipak nije bilo mjesta. Dan kasnije Sovjeti su poeli sa napadom, ukljuujui i

49J. Gyrkei, M. Horvth (ed.), Soviet Military Intervention in Hungary 1956, str. 1067.

50''Radio Broadcasts from Hungary'', str. 589.

51

F. Donith, ''Istvn Bib and the Fundamental Issue of Hungarian Democracy'', Socialist Register,Vol. 18, 1981, str. 221. Tekst Biba u UNRSC, par. 295.52

J. Gyrkei, M. Horvth (ed.), Soviet Military Intervention in Hungary 1956, str. 113. UNRSC, par.

212.53

UNRSC, par. 2113.54

CURPHOSA, 36-M, str. 14-6. UNRSC, par. 2067.55

Citirano u M. Haynes, ''Hungary: Workers Councils against Russian Tanks'', InternationalSocialism, CXII


12/14

bombardovanje, koji se do 11. novembra prenio na okolna sela. Sovjeti su izgubili 12

tenkova i 8 oklopnih vozila, a branioci oko 240 ljudi.56

U Budimpeti, kao i tokom prve intervencije, Sovjeti su za nekoliko satiskrili otpor na glavnim takama: na mostovima, stanicama, oko Parlamenta i drugihinstitucija.57 Dok se general Kiralj povukao na Sabadag brdo, odakle e se sagrupom studenata zaputiti ka Austriji, do koje e eventualno i doi, generali izMinistarstva odbrane su naredili da se otpor ne prua. Uprkos naredbi, do razmjenevatre izmeu sovjetske i maarske armije je na nekoliko mjesta ipak dolo.58Najtee

borbe su se vodile za Kilian kasarnu i industrijske etvrti. Vojnicima nije trebaoMaleter da bi se odluili oduprijeti. Pod tekom artiljerijskom vatromKilian kasarna

je pala 8. novembra, uruena i pregaena tenkovskim gusjenicama.59 Posvjedoenjima je oigledno da su ''crvena predgraa Budimpete'' meu svojimfabrikim postrojenjima pruala najvei otpor.60 epel, Ujpet, Kobanja,Petsenterebet i orokar, odlukama radnikih savjeta, drali su se sve do 11.novembra, kada je braniocima nestalo municije i sigurnog sklonita.61Kada su borbeokonane, Budimpeta je bila teko oteena, sa znatnim brojem do temelja sruenih

zgrada.

***

Tokom tih borbiNa, Loonci, Luka, Janoi, Donat i njih jo sedmorica, uzJuliju Rajk, etrnaest supruga i esnaestoro djece, nalazili su se u prividnoj

bezbjednosti jugoslovenske ambasade jood zore 4. novembra. Toga dana sovjetskiambasador u Beogradu Firubin poslao je dopis Ministarstvu spoljnih poslova.

Izvjetavao je o svom razgovoru sa Kardeljom, koji mu je rekao da oni, Jugosloveni,jone znaju da li je Na izdao ikakvo saoptenje, ali ako jeste, da e ga nagovoriti daga povue uz objanjenje da ga je objavio pod prijetnjom ''reakcije'', te da prizna

novu, Kadarovu vladu.

62

Oigledno je to da je Na raunao na prelazak uJugoslaviju, jer je te veeri Soldatiu stigla depea kojom se savjetuje da Na dizjavu podrke Kadaru, jer takva izjava ''u Jugoslaviji nee biti ni korisna nimoguna''. Ambasador je trebalo da kaeNau da e Jugosloveni nastojati to prijeda ih prebace, ali da se situacija zakomplikovala, izgleda neoekivano, brzimdolaskom sovjetskih trupa. Meutim, Na je odbio da prizna Kadara. Izgleda da jesastavio saoptenje potpuno drugaije prirode, pa je Rankovi sljedeeg jutra po

56UNRSC, par. 20910. J. Gyrkei, M. Horvth (ed.), Soviet Military Intervention in Hungary 1956,

str. 113.57

UNRSC, par. 1968.58J. Gyrkei, M. Horvth (ed.), Soviet Military Intervention in Hungary 1956, str. 10914.

59E. Griffiths, ''Inside HungaryWitness to Red Revenge'',Newsweek, XLVIII, November 19th1956,

str. 523.60

M. J. Lasky (ed.), The Hungarian Revolution, str. 228 (Michel Gordey,France-Soir, 13. XI 1956)61

UNRSC, par. 199203. J. Gyrkei, M. Horvth (ed.), Soviet Military Intervention in Hungary1956, str. 111.62

CWIHPB, X, str. 1434.


13/14

Soldatiu poruio Nau da bi ono kako se kae u depei samo donijelo vietete.63

Kadar i Moskva su vodili ustru propagandu. Sovjeti su se trudili da ''otkriju''ulogu zapada u Maarskoj i da ''raskrinkaju'' ameriku ulogu u Egiptu, mada ni jednani druga nisu postojale. Istina, nova vlada je osudila Rakoija, Gerea i njihov reim.Ova injenica je dovela do sukoba u Kremlju, kada je Molotov traio da Maari

povuku osude, da ne bi ''otili'' kao Jugoslavija.64Ona je, ipak, bila ta koja je u aferisa ambasadom izvlaila deblji kraj. Nee dugo vremena proi prije nego to optui Jugoslovene da uvaju ''kolovoe reakcije''. Sve dok Na bude boravio uambasadi, Beograd i Moskva e razmjenjivati javne optube, a tajno e se jednidrugima aliti na ''drugu stranu'', koja toboe nema razumijevanja uprkos ispunjenomdogovoru. Situacija je postala traginom 5. novembra kada je, usljed mitraljeskevatre koja je otvorena na zgradu ambasade, poginuo jedan lan jugoslovenskog kora.(Ne postoje dokazi da je to uinjeno namjerno)

Centralni komitet SKJ poslao je 8. novembra tajno pismo KPSS-u, koje

otkriva ne samo ton rasprave, nego i jugoslovensku ulogu, tanije detalje dogovora

sa Briona. Kao prvo, poalili su se na to da Moskva naruava presti Beograda.Drugo, sloili su se sa saoptenjem nove vlade,u kojoj bi voljeli vidjeti i nepravednooptuene komuniste, moda i samog Naa. Nakraju suponovili priu o Santou, koji

je kontaktirao ambasadu iz straha od ''reakcionarnih bandi'', i krivicu su bacili na

brzinu dogaaja, koja je, prije obavljanja razgovora, Naa, drugove i njihoveporodice dovela na prag ambasade, te na svoje neznanjeo tome ta je Na prije svogdolaska rekao na radiju.65Iz ovog pisma se vidi da su Jugosloveni na sebe preuzeli

zadatak da nagovore Naa da d ostavku u korist Kadara, ime bi nova maarskavlada navodno dobila na legitimnosti.

Od dogovora vie nije bilo nita. Na je odbio da potpie takav dokument,

Jugosloveni su odbili prijedlog da ih Sovjeti sklone u Rumuniju, a Sovjeti da ihJugosloveni prime uz pismene garancije za politiku anonimnost. Da skratimo priuo govorima,66pregovorima, proklamacijama i optubama. Kadar je 21. novembraDobrivoju Vidiu, poslanom iz Beograda da sredi situaciju, daopismenugaranciju dase Na i drugovi mogu slobodno zaputiti svojim kuama, jer vlada ''ne eli

primijeniti kaznu zbog njihovih prolih djela''.67Sutradan seNaova ordija popela na

63I. Ivanji,Maarska revolucija 1956, str. 1857.

64CWIHPB, VIIIIX, str. 376. Zapisnik doslovno kae: ''Hruov: Ne razumijem druga Molotova.

Uvijek mu na pamet padaju najtetnije ideje. Molotov: Trebalo bi da uti i da bude manje nadmen.

''Hruov se Molotova, epilova i Kaganovia otarasio sljedee godine u nenasilnoj istki''antipartijske grupe''.65

CWIHPB, X, str. 1457. Podsjeam na to da je Miunovi, Moskovske godine 1956/1958, str. 167,sudei po svemu tanotvrdio kako im Hruov i Maljenkov nisu rekli kada e intervencija nastupiti.66

Vrijedi spomenuti Titov govor u Puli od 11. novembra, objavljen uBorbi(Beograd, 16. XI 1956), u

kome je Tito opravdao drugu intervenciju, ali je krivicu za itavu tragediju bacio na bivi staljinistikireim.67

Citirano u I. Ivanji,Maarska revolucija 1956, str. 202.


14/14

autobus koji ih je u pratnji dvojice jugoslovenskih diplomata trebao odvesti kuama.Ali sovjetski vojnici su, po planu KGB-a, zaustavili autobus, izbacili Jugoslovene, a

putnike odvezli u nepoznatom pravcu. Na i ostali su odmah zatim prebaeni uinternaciju u Rumuniju.68Posljedice ovog ina su bile viestruke: Na i drugovi e senai na optuenikoj klupi, sovjetsko-jugoslovenski odnosi na ledu, a Kadarovkredibilitet u blatu.

Vladan Vukli

Soviet Intervention in Hungary, International Context

and the Role of the Yugoslavs

Summary

Neither the Americans nor Soviets were willing to risk a nuclear war,

especially not over Hungary. Eisenhower and Dulles made it clear to the Soviets thatthey will not intervene, regardless of the fact that the Soviets themselves were not

always decisive and clear on what to do. Their decision to invade the second time,

made on October 31, was primarily encouraged by the Anglo-French and Israeli

attack on Egypt.

Soviets decided to consult their Eastern Europe allies and to seek support

from Tito. Based on Soviet-Yugoslav correspondence and Yugoslav diplomatic

documentation, it is now clear that Khrushchev and Malenkov made a deal with Tito

at the Brionian Islands, where four Yugoslav leaders gave their support to the Soviet

invasion, but in turn they stressed that the new Hungarian government, which, in

their opinion, should be led by Kadar, must condemn the former Stalinist Rakosi-Gero leadership for all misgivings. Yugoslavs, on their behalf, would try to persuade

Nagy to step down in favor of Kadar. But the Soviet intervention came far too soon.

Yugoslavs had no time to talk to Nagy, who, at the dawn of November 4, rushed to

seek asylum in the Yugoslav embassy.

68CWIHPB, X, str. 143 (Leonid Gibianskii, ''Soviet-Yugoslav Relations and the Hungarian... '')

Documents

Vuklis__Sovjetska_intervencija_u_Madjarskoj.pdf