وتايو فقير

1

فقير وتايو

مؤلف

زادوطاھرولي محمد

المنعم الئبرري الڙكاڻو

وتايو فقير

2

ڇپائيندڙ پاران

تاريخ ڏسي ٿي ته بنيادي طرح . کل ڀوڳ ۽ مزاج سنڌي سماج ۽ ثقافت جو قديم دور کان اٹوٽ حصو رهيا آهن

سکيي ستابي ۽ پر امن ديس هئڻ كري، سنڌي ماڻهو عام حالتن ۾ ته زندگي کي ان جي فطري رنگ هك

يعني بي فكري ۾ گذاريو ئي آهي، پر ان انتهائي ڏکين حالتن کي منهن ڏيندي به پنهنجي رهڻي كهڻي کي

يخي ورثو دربان، اوطاقن، سنڌ جي سماجي زندگي جو اهو تار. خوش مزاجي واري كيفيت ۾ جاري رکيو آهي

سنڌي قوم جي . كچهرين ۽ شادين مرادين کان ويندي بازارن، هوٹلن ۽ مجلسن تائين مسلسل ڦهلبو رهيو آهي

انهن قديم . سماجي زندگي سان الڳاپيل هي ادارا هميشه لطافتن ۽ نزاكتن جو حسين سنگم بڻيا رهيا آهن

ني سان محسوس كري سگهبي، ته سنڌ جي سماجي زندگي جو روايتن تي نظر وجهندي، بهرحال اها ڳالهه آسا

الزمي جز بڻيل وکرن يعني لطيفي، ٹوٹكي، ٹوڻي توڙي ٹوڪ ۾ ٻئي جي دل ايذائڻ ۽ رنجائڻ وارو عنصر

ان جي ابتڑ انهن مڑني عنصرن ذريعي زندگي جي كڑائين کي لطافتن ۾ جذب كرڻ، تيز . حاوي نظر نه ايندو

۾ سڌارو آڻن ۽ کل ڀوڳ ذريعي كڑيون سچائيون ۽ حقيقتون نروار كرڻ وارو الڙو ۽ ترش شخصي روين

.كجهه سرس ئي نظر ايندو

وتايي ”ويجهي ماضي ۾ انهي سنڌي روايت کي جنهن شخص پورڻتا جي پد تائين پهچايو، تنهن کي عام طور

ل سنڌي سماج جي هن انتهائي ذهين سنڌ جي ڏاکڻئين حصي سان الڳاپي. جي نالي سان ياد كيو وڃي ٿو“ فقير

شخص وتايي فقير، پنهنجي روزاني زندگي جي سرگرمين، ٻولن، خيالن ۽ الڳاپن ذريعي جيكي لوڪ ڏاهپ

جا موتي ميڑيا آهن ۽ انتهائي سادگي سان عقل جا عظيم تحفا سنڌي سماج کي آڇيا آهن، تن جي آڏو اڄوكي

ڇاكاڻ جو عقل، تدبر ۽ خيال جي گهرائي فقط ڊگرين، . ي سگهجن ٿاسنڌ جا نالي ۾ نهال كئين دانا دان كر

لقبن ۽ مجلسي اعزازن جي محتاج نه هوندي آهي، پر اها ته كنهن به انسان جي هك جهلك، ادا، چرپر، جملي

سان الڳاپيل، سنڌ جي وتاييانهي تسلسل ۾ چئي سگهجي ٿو ته . يا مرڪ منجهان ئي پڌري ٿي پوندي آهي

وڻيون، روايتون، كهاڻيون ۽ قصا رڳو ٹائيم پاس كرڻ جو سامان حاصل كرڻ يا سکڻي ڏند ٹيڑ جو نقل، چ

کاڄ ناهن، پر اهي ته انساني ادراڪ، تجربي، مشاهدي ۽ تجزيي جو اهو شاندار سنجوڳ آهن، جن جي ذريعي نه

ئو، پر وتايي جي رڳو ان دور جي كيترن سماجي، روحاني ۽ فكري اهنجن ۽ آزارن جو عالج ٿي سگهيو ه

نقلن ۾ موجود اعلي تدبر جي ذريعي اڄوكي دور ۾ به سنڌ کي چهٹيل كئين موذي مرضن کان نجات ملي

اهوئي سبب آهي جو وتايي جو ٻڌي ڀريل ٻولن کي ٻڌندي محسوس ئي نه ٿو ٿئي ته اهي پنج . سگهي ٿي

ته سندس كردار ۽ كهاوتون اڄ به اسان صديون پراڻي كنهن لوڪ ڏاهي جي اندر جو آواز آهن، بلك لڳي ٿو،

سنڌ اوهان جي هٿن ۾ موجود هي كتاب . جي آسپاس موجود رهندي سچائي کي منعكس كري رهيو آهن

.پڑهندي محسوس كري سگهبو ته عظيم ۽ سچا خيال پئي پراڻا نه ٿيندا آهن جو وتايو

دا، تڎهن به عين ممكن آهي ته هن ۾ كئين نوان نقل ۽ احوال پڑهڻ ال ملن سنڌ جي وتاييجيتوڻيك

كتاب ۾ كجهه اهڑا نقل به اچي ويا هجن، جيكي ورجا جو باعث بڻجن، پر ان ڳالهه ۾ شك كونهي ته وتايي

بيان ۽ واقعه نگاري ،جي پاڙيسري ۽ جاکوڙي ليکك جناب ولي محمد طاهر زادي پنهنجي هن سهيڑ ۾ ٻولي

محترم مرتب انتهائي سادي ۽ سلوڻي انداز ۾ وتايي جي زندگي، . جا كئين نوان روپ متعارف كرايا آهن

رهڻي كهڻي ۽ سندس ٻولن بابت نئين سر قلم کڻي، سنڌ جي هك امر كردار کي نئين نسل سان آشنا

اميد اٿئون ته سندس اها كوشش پڑهندڙن وٽ مڃتا ماڻيندي ۽ سنڌي . كرائڻ جي ڀرپور كوشش كئي آهي

.شروع كيل نئين اشاعتي سلسلي جي هك اهم كڑي ثابت ٿيندي ادبي بورڊ جي طرفان

انعام شيخ

وتايو فقير

3

وتايي فقير بابت روايتون

[1]روايت: الف

سهڻا سخن جن جا، موتي ۽ الماس،

تون دل ۾، تن پاكن جي پياس، داتا ڏي

آگا اندر منهنجي ۾، آهي اهائي آس،

.الهي اڄ اداس، سچن جي صحبت كاڻ

اها . سڎيو ويندو آهي وتايو فقيراڄ اسين انهي خدا جي ٻانهي جو ذكر كريون ٿا، جنهن کي عام طرح

و ڀولو سمجهندو هو، پر ٻال سحقيقت آهي ته هي جنهن نموني، رنگ ۽ ڍنگ ۾ رهندو هو، تنهن ۾ سڀكو کي

:ا پاڪ ته هن سان انهي ڀورڙائي ۾ اهڑا ڀال كيا، جهڑا پنهنجن پيارن بندن تي كندو آهي

اال، ڏاهي م ٿيان، ڏاهيون ڏک ڏسن،

)شاهه صاحب( !مون سان مون پرين، ڀورائي ۾ ڀال كيا

جا نقطا ٻڌائي ڇڎيندو هو، جو سڀني کي هي درويش انهي ڀورائي جي ويس ۾ به ماڻهن کي اهڑا ته سياڻپ

انهن مان ڏسڻ ۾ ايندو ته بظاهر هن جيكي چيو آهي، . سندس نقل گهڻا مشهور آهن. حيرت وٺي ويندي هئي

افسوس آهي، جو اهڑي نيك . سو کل جهڑو آهي، ليكن حقيقت ۾ ان ۾ وڏي نصيحت ۽ سبق سمايل آهي

.ٻانهي جو كوبه حقيقي تذكرو اسان وٽ نه آهي

جيكي پو مسلمان ٿيا، وتايو تاجپور شهر ۾ ڄائو هو، . ون ٿا ته وتائي فقير جا وڏا اصل ۾ هندو کٹي هئاچ

جڎهن هي وڏو ٿيو، تڎهن پڻس هن کي . جتان كجهه وقت بعد سندس مائٹ لڎي اچي نصرپور ۾ ويٺا

.ريو سڎيندا هئاان وقت ئي هن جو اهڑو نمونو هوندو هو، جو سڀ هن کي وتو چ. عمركوٽ مان مڱايو

. تڑ تي مايون پاڻي ڀري رهيون هيون. هك دفعي جي ڳالهه آهي ته هي گهمندو گهمندو وڃي عمركوٽ نكتو

تون وتو ”ٻين زالن سندس مڱ کي چيو ته، . انهن ۾ هن جي مڱ به بيٺل هئي. جي هن کي سڃاڻنديون هيون

: تڎهن يكدم چيائين , اريوجڎهن کيس سندس مڱ کيك“ ڏسون ته ڇا ٿو چوي؟ کي کيكار،

“!کريا آهيون پر سڃاڻون سڀئي ٿا چريا“

.وتائي فقير جي شادي ٿي ۽ هو پنهنجي وني وٺي نصرپور ۾ آيو پوكجهه وقت گذرڻ کان

هڻ گهڻو مسلمانن سان يو-وهنوار، ۽ اٿڻ-هو ۽ هن جو كار دسندس والد ميلهورام جيكو پنهنجي روح ۾ موح

سندس نالو شيخ غالم محمد رکيو ويو ۽ وتايو . ۽ ننهن ۽ آل اوالد سوڌو مسلمان ٿيوسو پنهنجي زال، پٹ . هو

مل هو، تنهن جو نالو شيخ طاهر رکيو ويو، پر سندس نالو وتايو جيكو خلق جي زبان ڻجنهن جو اصل نالو وت

.تي چڑهيو ۽ عام ٿي ويو

ٻي روايت هي آهي ته پنهنجي پي جي وفات کان پو وتايو جنهن جو روح اصل ۾ واحد وارو هو، جيكو كن

رکيو شيخ طاهرسو پنهنجي ما ۽ زال سوڌو مسلمان ٿيو ۽ سندس نالو . ظاهري سببن كري ماٺ ۾ رهيو

ماڻهن کان طاهربه سندس نالو پر جيئن ته سندس اصل نالو وتو مشهور هو، تنهن كري مسلمان ٿيڻ بعد . ويو

هن جي تربت ٹنڈي . ۽ هو وتو بجا وتايو سڎجڻ لڳو، جو اڄ ڏينهن تائين مشهور ۽ معروف آهي. وسري ويو

.الهيار کان ٹن ميلن جي مفاصلي تي الهندي طرف آهي

U[2]Uروايت: ب

صدقي ٿيان محـــبوب تــــوتان، مون سان ناتو نينهن اڙايو ٿئي،

دڳ گمراهي وارو ڇڎائي، رستو صاف وٺايو ٿئي،

وتايو فقير

4

. چڱي هئي كا قسمت منهنجي، حاصل ٿي آ صحبت تنهنجي

. وڻي نٿي كا رغبت كنهن جي، جــــا كـون جام پاليو ٿئي

مليو پيغام اندر کي، ياد نه آيــــو آرام اندر کي،حق جو

وڻي ويو آ اسالم اندر کي، كوڙو كفر ڇڎايو ٿئي،

آهين باغ حقاني جو گل، ماڻك مــوتي خاص امل،

.سان ملي، مون کي مست بنايو ٿئي“ وتي”دم دم مست

هئي، تنهن كري جن جي زيارت نصيب ٿي ملسو هيلع هللا ىلص مٿئين شعر مان ڀانئجي ٿو ته هن کي حضرت رسول كريم

فيض رباني سان ڀرپور ٿي ويو . پنهنجو اباڻو ڌرم ڇڎي مسلمان ٿيو ۽ مجازي عشق مان حقيقي عشق کي پهتو

هو سالك نه رهيو پر مجذوب بڻجي ويو ۽ مجذوبن جي وات مان . ۽ رڳ رڳ ۾ سندس داخل االهي نور ٿي ويو

پوندو آهي، ڇو ته مجذوب نه کائڻ مان مزو جيكو ٻول ٻاهر نكرندو آهي، سو درگاهه ڌڻي سڳوري ۾ قبول

وتو فقير به نهايت سادي طبيعت رکندڙ هو، سادي . وٺن ٿا، نه وري عمدو لباس ڍكين ٿا، جو نفس خوش ٿئي

انهن جي پوري پروڙ تن کي . سندس ٻول نصيحت جي نقطا آهن. خوراڪ کائيندو ۽ سادي پوشاڪ ڍكيندو هو

باقي جيكي ماڻهو نقل ٻڌي ٹهه ٹهه كري کلي کيرا ٿين ٿا، سي . آهنپوندي، جيكي سياڻا ۽ پڑهيل پختا

.پوري مطلب کي نٿا پهچي سگهن

انهي جو مطلب “ .مان کاوان ٿو جيئڻ ال، ۽ ٻيا جيئن ٿا کائڻ ال”: جيئن ته هك ولي ا پنهنجي مجلس ۾ چيو

ندو آهي، جنهن کاڌي جي طاقت سان رات اهو فرق ٿو ڏيکاري، ته ولي خدا جو رڳو کاڌو ايتري قدر ٿورڙو کائي

اهڑا . باقي ٻين جو جيئڻ رڳو کائڻ ال آهي ۽ رڳو کا کا جو خيال اٿن. يا ڏينهن عبادت االهي كري سگهي

ماڻهو جي پنهنجا پيٹ کاڌي سان ڀرپور كندا ته نور خدائي اندر كٿي ماپي سگهندو؟ ان كري خيال هالئي

.كريو، جنهن مراد تي وتايي فقير ڳالهايو آهي انهي مطلب تي پهچڻ جي كوشش

[3]اگهاماڻو .1

انهن ڏينهن ۾ . ورڇجي وهندو هوڏهين صدي ڌاري سنڌ ملك منجهان سنڌو دريا ڇهن دريا ڇهن ڇاڙن ۾

.سنڌ جو اڀرندو ۽ ڏاکڻو حصو بلكل آباد سرسبز عالئقو هوندو هو

تنهن ٹاڻي سنڌ جا مکيه ۽ . كوٺيو ويندو هو“ سماواتي پرڳڻو”دريا لوهاڻي ۽ مهراڻي جي وچ واري وادي کي

. ساموئي ۽ ننگر ٺٹو هئاوڏا شهر، وگهه كوٽ، رتن كوٽ، قدم كوٽ، ڏيجي كوٽ، عمركوٽ، روپاماڙي،

لوهاڻي درياهه تي مشهور ٻه بند هك نصرپور ۽ ٻيو اگهاماڻو شاندار بندرگاهه ليکبا هئا، اگهاماڻو شهر اٹكل ٻن

هتي هر قسم جا كاريگر ۽ . هن جي آدمشماري ويهن پنجويهن هزارن کان مٿي هئي. ميلن ۾ پکڑيل هو

بندر هئڻ كري سماواتي . رن جون كوٺيون ۽ كارخانا هئاهتي وڏن وڏن سيٺين ۽ شاهوكا. كاسبي رهندڙ هئا

.پرڳڻي جو واپار ٻيڑين وسيلي درياهه اكري سمنڈ پار ملكن سان هلندڙ هو

شهر ۾ هرهك . اگهاماڻي جي بندر تي وڏا وڏا گهاٽ ۽ تڑ هئا، جتي ٻيڑين جون بهيرون ڏسڻ ۾ اينديون هيون

.هزارين رپين جي روزانو ڏيتي ليتي ٿيندي هئيڌنڌي ۽ هنر وارن جون جدا جدا بازارون هيون،

ان جو مهتم هك خدا جو . هت هك وڏي ديني درسگاهه هئي، جنهن سان لڳ وڏي مسجد ۽ حجرا پڻ موجود هئا

جنهن ال سوچيو وڃي ٿو ته كاٺياواڙ جي . برگزيده ٻانهو عامل باشريعت مخدوم محمد اسماعيل سومرو هو

هتي ديني درسگاهه . هو ۽ جڎهن اگهاماڻي ۾ آيو ته سنڌ جي آبهوا پسند آيس هو سياح ۽ سيالني. پاسي جو هو

هن درسگاهه ۾ هر ديني مضمون فقه، شرع، حديث، منطق، حكمت، حساب صرف ۽ نحو تعليم . کولي ويٺو

كيترائي علم جي اساٽ وارا كٿان كٿان کان كهي هت اچي علم . كاڻ وڏا وڏا ناليرا استاد مقرر ٿيل هئا

.ي پنهنجي علمي پياس اجهائيندا هئاپرائ

سمن جي صاحبي ۾ جيكي به مولوي، عالم، قاضي ۽ حافظ پيدا ٿيا، تن کي اگهاماڻ جي سندن، دستاربندين

.چوٽ چاڙهي ناليرو كري ڇڎيو هو

وتايو فقير

5

[4]روايت: ج

.وتائي جي پي جو نالو ميلهورام هو ۽ سندس اصل نالو وتڻ مل هو، جو پو وتو مل سڎجڻ ۾ آيو

جن سان . ساڳئي سمي عمركوٽ ويجهو مهراڻي درياهه تي رنگريز ۽ کنڀاٹين جا كيترائي پاڙا رهندا هئا

اهي بگ، چنيون، پيٹيون، اجركون، دمچيون ۽ پڑا . ميلهورام پڻ کنڀاٹي هئڻ كري گڎجي كم كندو هو

پري پري تائين سندن كم . وغيره رڱي وكڻي گذران كندا هئا ۽ اهو سامان مسلمان ئي هنڈائيندا ۽ اوڍيندا هئا

.جو ناماچار هوندو هو

رڱاوت جو پو . ڏكار پيو ۽ اوائلي اپت ۾ كتر پوڻ لڳي. اوچتو اهڑو ڦيرو آيو جو سندن ڌنڌو ماٺو ٿي ويو

اتي مسلمان . كم كندڙ کتري ٹڑي پکڑي ويا پر ميلهو رام خيال كيو ته اسان كاڻ اگهاماڻو شهر بهتر ٿيندو

پو هو . ڇو ته هتان جو ڏيساور سان واپار هلي ٿو. گهڻا ٿا رهن ۽ بندر هئڻ سبب مال جو اكال ٿيندو رهندو

.كٹنب سميت لڎي اگهاماڻي ويو

[5] :اگهاماڻي ۾ رهڻ. 1

ان واهه تي ماڻهن . اگهاماڻو، ته درياهه جي لڳ شهر هو، پر ان کان سڎ پنڌ تي هك پيرل نالي واهه به وهندو هو

ميلهورام پنهنجي ڌنڌي جي لحاظ سان پيرل واهه تي رهڻ پسند . هئاجا ٻه ٹي گهر هئا، جي پتڻ ڍوئي كندا

ساڻس گڎ سندس پٹ وتڻ مل عرف وتو . هكڑي وڏي كنڈيء جي وڻ وٽ كچيون جايون ٺهرائي رهيو. كيو

سال ٻن کان پو وتو کي . پنجن سالن جو ۽ ڀائيٹيو ستن سالن جو ڀاڄائي ۽ سندس گهر واري گڎ هئا

ميلهورام خيال كيو ته منهنجي هنر جو . ن، جيكو ظاهري طرح آلو ڀولو پيو لڳندو هوعمركوٽ مان مڱايائي

هي مدرسو . ڇوكرا به پڑهڻ کان انكاري آهن. مال مسلمان چوڙين ۽ پائين ٿا، هت گهڻائي مسلمانن جي آهي

ان صالح مسلمانن کي تعليم ڏي ٿو، ڇونه کڻي مسلمان ٿكجي ته سڀ آساني ٿي پئي، پو گهر جي ڀاتين س

كيائين، جن کيس وڏو ڄاڻي سندس چوڻ كيو ۽ کيس مسلمان ٿيڻ ال ساڻس گڎ رهي مسلمان ٿيڻ ۾ خوشي

.ڏيکاري

[6]مسلمان ٿيڻ جو واقعو. 2

مخدوم . ميلهورا مخدوم صاحب جن جي كچهري ۾ آيو ۽ پنهنجو دلي مقصد بيان كيائينهكڑي ڏينهن

هه 973اهو شايد . هن جي كٹنب کي جمعي نماز بعد بيعت وٺي مشرف با اسالم كيائين. صاحب جن خوش ٿيا

طاهر عرف ميلهورام جو نالو شيخ غالم محمد، سندس ڀائٹي جو نالو شيخ عالي ۽ وتو جو نالو شيخ . سال هو

ٻيو اسان جو . عربي ۾ وطا پيرن اگهاڙن سان گهمندڙ ماڻهو کي چئبو آهي. وتايو، مخدوم صاحب پاڻ رکيو

اسان وٹي کي جمني كوٺيندا . ، جنهن ۾ پاڻي ٿا پيون، سو پڻ اصل ۾ عربي لفظ وطا آهي“وٹو”سنڌي لفظ

تي جنهن جا پريندي پركار پڌرا هئا، پيرين مخدوم صاحب شايد اها ڳالهه ڌيان ۾ رکي، هن مجذوب. هئاسين

. شيخ غالم محمد پنهنجي رڱاوت جي ڌنڌي کي لڳو رهيو. پو سڀ شيخ سڎجڻ لڳا. اگهاڙو نالو رکي ڇڎيو

ٻنهي ڇوكرن کي مخدوم صاحب جي مدرسي ۾ پڑهڻ ڇڎيائين، پاڻ مخدوم صاحب جن وٽ فيض حاصل كرڻ

ٿورو پري پنڌ هئڻ سبب پنهنجي . ۽ ساڻن كچهريون كندو هو ال سومهاڻي نماز وٹن مسجد ۾ پڑهندو هو

.جتي باقي نماز جا وقت پڑهندو هو. مسجد پنهنجي پاڙي ۾ پڻ ٺهرايائين

ننڍپڻ کان ئي مستانو ۽ مجذوب پيو ڏسڻ . وتايو اگهاماڻي ۾ لڎي اچڻ وقت اٹكل پنجن سالن جي ڄمار جو هو

الي سان گڎ پڑهڻ ڇڎيو، پر پڑهڻ تي چاهه كونه هئس، هن کي پي مدرسي ۾ سوٹهنس شيخ ع. ۾ ايندو هو

تنهن كري ڇڑواڳ پيو هلندو هو، پڻس کي خيال ٿيو ته منهنجي مرڻ کان پو متان ماڻهو کيس وڌيك چريو

كنز، قدري كافيه ۽ ٻيا فقه جا كتاب پڑهي : هوڏانهن شيخ عالي. كن، تنهن كري کيس مڱائي به ڇڎيائين

.رپور جو قاضي ٿي رهڻ ال وقت جي حكومت جو پروانو مليو هوهن کي نص. قابل ٿيو هو

وتايو فقير

6

کٹڻ كمائڻ وارو . كري وتائي جي ما کي ڏاڍو صدمو پهتو وتائي جي نه پڑهڻ كري ۽ پڻس جي مري وڃڻ

تنهن هوندي به پاڙي جي مالح پاتڻين کي منٿ كيائين ته هن . پٹ ۾ اهڑي اميد رکڻ عبث هئي. مري ويو هو

.سيکارين ۽ پاڻ وٽ رکن، جيئن ٹكر ڀور جا سکيا ٿي پونکي پتڻ هاكارڻ

پڇڻ تي ٻڌائيندو . هن کي مهاڻن پتڻ ڍوئو كري رکيو، جيكو نول ملندو هوس، سو پاڻي ۾ اڇلي ڇڎيندو هو

كو ته كم : ماڻس چيس ته. آخر انهن به كڍي ڇڎيس! هو ته ٻيڑي هلي درياهه جي پيٹ تي ۽ پئسا کڻو توهين

پو هو پي جي گراهكن وٽ ويو، انهن کان كو ڍينگلو ڇڎائي کڻائي آڻي درياهه . ري وينداسينكر نه ته بک م

هرلي ۾ ڏاند ته ٻڌائين پر اڏ جو منهن ڦيرائي درياهه . جي كپ تي، کوٹرائي رکيائين ۽ ٻين کان ڏاند پني آيو

. ي وري وڃي درياهه ۾ پيو ٿيڍڳي وهڻ سان جيكو پاڻي درياهه مان نكتو ٿي، سو موٽ. ڏانهن كري ڇڎيائين

پر درويش کي انهن . هكليندي كيترائي ماڻهو اچي وتايي جو رؤنشو ڏسي کلڻ لڳندا هئا) نار(ان نموني هرلو

.جي کلڻ جي پرواهه كانه هوندي هئي ۽ پنهنجو كم روزانو كندو رهندو هو

ياهه تي لهاريون پوکون هيون ۽ جڎهن پوکون پكيون ته خالي ٻوريون کڻي انهن هارين وٽ ويو، جن جون در

هاري پڇڻ لڳا ته كهڑو تنهنجو پاڻي هو؟ ته . انهن هارين کي چيائين ته منهنجي پاڻي جي حصي جو ان ڏيو

انهن کي ٺڑٺپ ٿي چيائين ته توهين سنهن قسم کڻو ته منهنجي هرلي جو پاڻي توهان جي ٻنين ڏانهن كونه ٿي

كهڑو وتايي ”وري ان جي ڀري ٿي ڏني، پو ته پهاكو مشهور ٿي ويو ته هارين کلي هن کي ٻوري ٻ. وهي آيو

“وارو ابتو چرخو پيو ڦيرائين؟

اتي اگهاماڻي ۾، كيتريون ئي عجيب غريب ڳالهيون وتايي هٿان ٿيون هيون

[7]:اگهاماڻو ڇڎڻ. 3

ننڍو هو ته ماڻس فقط قميص ۾ مدرسي موكليندي . وتايو كڎهن كڎهن جوش ۾ اچي كپڑا الهي ڇڎيندو هو

خاص طرح مخدوم محمد اسماعيل جڎهن هن کي ڏسندو هو ته آسمان . استاد کيس ٻاهر ويهاريندا هئا. هيس

تنهن كري مخدوم . نالو وٺي االئجي ڇا ڇا پيو چوندو هو؟ طهريل كونه هوڏانهن پيو نهاريندو هو، ۽ خدا جو

جو هن کي اگهاڙو ۽ اڻ طهريل ڏٺو ته مسجد مان كڍي ڇڎيائينس، ڇو ته هن جي مستاني هئڻ كري مائٹ اها

.رسم بجا آڻائي نه سگها هئا

ن کي اچڻ نٿي ڏين، باقي خدا جو گهر كوٺائي مو”مسجد کان نكرڻ کان پو پاراتو ڏيندي مسجد کي چيو،

اڄ . ٿيو به ائين مخدوم پاڻ جهٹ گذاري ويو ۽ مسجد ۽ مدرسو ڦٹي ويو“ .جلد ئي تو وٽ چٻرا اچي واسو كندا

.به اتي چٻرن جا آستانا موجود آهن

جڎهن شيخ عالي نصرپور ۾ قاضي ٿيو ته هو ما کي وٺي نصرپور ۾ اچي رهيو، پر وتايو قاضي عالي سان گڎ

جڎهن ڇك ٿيندي . كيترن ئي شهرن ۾ ورهين جا ورهيه رهيو. هو ملك جي سير سفر تي نكري پيو. يونه ره

.هيس ته ما کي اچي ڏسندو هو ۽ جيكي ملندو هوس، سو ما کي آڻي ڏيندو هو

[8]:وتايي جو مرڻ. 4

جتي كن هندن ۽ مسلمانن ۾ جهڳڑو ٿيو، . اول ڳوٺ پسندي جي دڙي تي. چون ٿا ته وتايو ٹن هنڌن تي مئو

اتي هن کي سنياسي فقير سمجهي هندن ساڙڻ جي كوشش ٿي كئي ۽ مسلمانن دفن كرڻ جي ارادي سان

!چيائين ته هت به نه مئاسين. و ٿيوهنن جي گوڙ تي وتايو اٿي کڑ. فقير کي ٿي کنيو

. اتان كي ڌراڙ ڇوكرا مال چارڻ ال مال هكلي وڃي رهيا هئا. ٻيو دفعو شيخ ڀركئي لڳ گس تي مئو پيو هو

متان مال نه لتاڙيس، سو ٹنگن ٻانهن کان جهلي گهلي پاسيرو كري . اڳيان ڏٺائون ته ماڻهو مئو پيو آهي

:وندو ويواتان فقير اٿي هيئن چ. ڇڎيائونس

“.سڌ پئي مئاسون، ٹنگن ٻانهين کنياسون، پر هت به نه مئاسون”[9]

ٹئين ڀيرو واڳون ڏر وٽ لوهاڻي درياهه جي كپر تي مئو پيو هو، ته كي عورتون اتان اچي لنگهيون، جن

پو هكڑي ٻانهن ۾ هٿ . سمجهيو ته كو چريو ٻڎل ٿو ڏسجي، درياهه جي ڇولين كپر تي اڇلي ڇڎيو اٿس

وتايو فقير

7

ي ان جي دونهين جو واس نك ۾ تنهن تي اتي گڎهه جي لڎ ميڑي، دکائ. هليس پيو) ساهه (وجهي چيو ته ناٹكو

كالهوكي مئل کي لڎ جو واس ڏئي اڄ کڻي اٿاريو اٿو؟! چيائين عجب آهي. ڏنائونس، ته فقير اٿي کڑو ٿيو

پڇاڙي جو اٹكل ستر پنجهتر ورهين جي عمر جو ٿيو ته سندس سئوٽ شيخ عالي، جو : هاڻ هلون ٿا اڳتي[10]

هكڑي . کانئس گهڻو اڳ گذاريويو هو، ۽ عمر ۾ به کانئس وڏو هو، تنهن جي قبي تي مجاور ٿي اچي ويٺو

۾ ڏينهن فجر جي نماز پڑهڻ ال ڀر واري كڑيي مان وضو كرڻ ال كپ تي ويو ته پير تركي ويس، كڑيي

پو پاڻي مان كڍي سينگاري پکاري شيخ . ماڻهن کي تمام دير سان خبر پئي. كري پيو ۽ ٻڎي مري ويو

هن وقت مٿس چوكنڈي . عالي جي قبي جي در سامهون ڏهاكو کن وکن تي اڀرندي ڏانهن دفن كيائونس

.ٺهيل آهي

.ڇپايل محمد اسماعيل عرساڻي ۽ الهه بخش خان ٹالپر جو وتايو فقير. [1]

.حافظ بدر الدين ولد غالم علي ساكن علي خان واصل تعلقو ڳڑهي ياسين وتايو فقير . [2]

تعلقي ۾ آهيموجودهه اگهاماڻو ماتلي [3]

)مؤلف. (ناال ۽ كجهه احوال مينگهراج مالهي عمركوٽ واري کان مليا. [4]

)مؤلف. (ڊاكٹر نبي بخش بلوچ صاحب جي جاچ موجب. انهي كنڈي جو ٿڑ اڄ تائين موجود آهي [5]

)مؤلف. (ع تي اگهاماڻي جي مجاور مخدوم غالم نبي ڳالهه كئي1957مارچ -22ڊاكٹر نبي بخش بلوچ سان . [6]

)مؤلف. (ن مسجد جا بنياد اڃا توڻي اتي موجود آهنڊاكٹر نبي بخش بلوچ جي تحقيق موجب ا. [7]

.دڙو اگهاماڻي کان الهندي ٹن ميلن جي مفاصلي تي آهي. [8]

هاڻي هك وڏو ڳوٺ آهي، تعلقي ٹنڈي الهيار ۾ کوکرن جي ڳوٺ کان ٻه . اها واڳون ڏر، جنهن ۾ واڳون رهندو هو. [9]

)مؤلف. (ميل ڏکڻ الهندي طرف آهي

ان جو قبو حيدرآباد ميرپورخاص واري رستي تي ٹنڈوالهيار کان ٹي . به چون ٿا“ ٹهندڙو”شيخ عالي، جنهن کي شيخ . [10]

)مؤلف. (قبي لڳ وسندڙ آبادي پڻ آهي. ميل طرف آهي

.262تحفت الكرام ص : الف

وتايو فقير

8

باب پهريون

كرامت جا كالم

مخدوم واعظ کان روايت . وتايو كامل مجذوب، سنڌ جي مجذوبن ۾ وڏي معرفت وارو ٿي گذريو آهي: الف

جهڑي طرح مرد ال زير ناف بلوغت جي . وتايي هك ڀيري چيو ته شريعت، طريقت جي زير ناف آهي”: آهي

“.کي طريقي جي راهه ۾ بالغ بنائي ٿي ساڳي طرح شريعت جي پابندي سالك ماڻهو. نشاني آهي

جڎهن جهانگير بادشاهه جي سڎ تي ساڻس ملڻ ٿي ويو ته رستي ۾ وتايو فقير مليس، جنهن : مال محمد: [1]ب

.مسكين حال ۾ هو، پو علمي كمال حاصل ٿيس ۽ نورجهان بيگم جو استاد مقرر ٿيوهو . کان دعا گهريائين

هوڏانهن وتايو مجذوب ٹكري . چون ٿا ته هكڑي ڏينهن كو ماڻهو مكلي تي زيارت كرڻ ال پئي ويو: ج

ٿو وڃين؟ وتايي ان ٻئي مجذوب کي چيو ته كيڎانهن . ٻيو مجذوب ٹكري ڏانهن پئي ويو. تان موٹيو پئي آيو

سندس جنازي جي نماز پڑهڻ واسطي تشريف فرما ملسو هيلع هللا ىلص جناب سيد المرسلين . اڄ مخدوم حمزو گذاري ويو آهي

هن ويندڙ ماڻهو ڳالهه كئي ته انهن مجذوبن جي . هل ته پاڻ به هلي پهچون. ٿي رهيا آهن، پاڻ امامت كندا

آ سندس جنازي . دوم حمزو گذاري ويو آهيڳالهه ٻڌي آ به سندن پٺيان شهر ۾ آيس ۽ اچي ڏٺم ته برابر مخ

امام جي تكبير چوڻ . صفون سڌيون ٿيون ته هو ٻئي اڳين صف ۾ وڃي بيٺا. نماز پڑهڻ ال صف ۾ بيٺس

.کان اڳ هك تكبير غيب مان ٻڌڻ ۾ آئي

شيخ هك مسجد وٹان لنگهندي ڏٺائين ته. وتايو فقير سير كندي، هك ڏينهن لنواري جي شهر وڃي نكتو: د

وتايي، اندر گهڑي شيخ کي . سندس پٺا اگهاڙا هئا. گل محمد نماز پڑهي، ٻين جماعتين سان گفتگو ويٺو كري

ماڻهن پڇيس ته درويش ڇا ڏٺئه؟ چيائين ته هن پٺ مان هك گل پيدا ٿيندو، جنهن جي سڳنڌ، . پٺن تي چمي ڏني

لنواري وارو پيدا ٿيو، جنهن ال شاهه ٿيو به ائين شيخ صاحب کي مخدوم محمد زمان . جڳ واسي ڇڎيندي

:لطيف چيو آهي

مون سي ڏٺا ما، جنين ڏٺو پرين کي،

!تني سندي كا، كري نه سگهان ڳالهڑي

. مون ڀڳڑا تڎهن ٿي کاڌا جڎهن مالن هليو ٿي ويو .1

نماز جمعي جو ڏينهن سڳورو آهي، هلي. هكڑي ڏينهن مسجد جي امام وتايي کي چيو ته نماز جي مهل آهي

امام جي چوڻ تي سڌو . وتايي فقير کي كنهن کائڻ واسطي ڀڳڑا ڏنا هئا، جن جا ڦك ڀريندو پئي ويو. پڑهه

هر هر . صفون ٻڌيون ته هي به هك صف ۾، جهولي ڀڳڑن سوڌي جهلي، نماز پڑهڻ بيٺو. مسيت ۾ هليو آيو

جڎهن نماز پڑهي . ئي پڑهيائينهيڎانهن هوڏانهن ڏسيو، ڀڳڑن جي لپ وات ۾ هنيو، وري ماٺ كريو نماز پ

وتايي چين ته مون ان وقت . تو نماز ۾ ڀڳڑا پئي کاڌا! فارغ ٿيا ته ماڻهن چيس فقير، تنهنجي نماز كانه ٿي

. هنن پڇيو ته امام كيڎانهن ٿي ويو؟ هو ته نماز پڑهائي رهيو هو. ڀڳڑا ٿي کاڌا، جيڎي مهل امام هليو ٿي ويو

جڎهن . ين ڍڳي ڳولڻ جي ويچار هيٺ هو ۽ پو گاهه هٿ كرڻ ال پئي ڊوڙيووتايي چيو ته پڇي ڏسوس ته پهر

ماڻهن ملي کان پڇيو، جنهن چيو ته برابر مون کي نماز ۾ ٻه . اتان خيالن موٽ ٿي کاڌس ته نماز ٿي پڑهيائين

.ڀيرا اهڑا خيال آيا هئا

.... ٻيڑي جهل ته آئون لهان .2

تي اچي ويٺو ته پتڻ اچي ته چڑهي وڃان هكڑي ڀيري وتايو هن ڀر اچڻ ال كنڌي كجهه . درياهه جي پرين

هن جو ايترو چوڻ ۽ “ .هاڻ آسرو ا جو”وقت کان پو پاتڻي آيو ۽ پتڻ ڀري جڎهن هلڻ هاركو ٿيو ته چيائين

وتايو فقير

9

ساڻس گڎ ٻه . هو ٹپ ڏيئي لهي پيو. ٻيڑي جهل ته آ لهان“ .اڳ تنهنجي ما جو”: وتائين جو جوش ۾ اچي چوڻ

فقير کان پڇيائون ته ڇو لٿو آهين؟ هن چيو ته هن مورک مهاڻي کي كابه سڌ كانه ٿي . ٹي ٻيا ماڻهو به لهي پيا

جنهن جو نالو ورتو اٿس، درياهه ۾ ته ٻيڑيون اهوئي ٻوڙيندو آهي، ٻيو كو مهاڻي جي ابن ڏاڏن كونه ٿي . پوي

.چ سير تي پهتي ته ڦيريون کائي ٻڎي ويئياها ٻيڑي جڎهن و. هاڻي ويٺا مزو ڏسو. ٻوڙيون

! پهتا وتائي تائين كونه، يكدم ا کي كيئن رسيا .3

هنن چيو . ٻيڑي مان لٿل ماڻهن وتايي کي چيو ته هاڻ ڳوٺ كيئن پهچبو؟ وتايي چيو ته پهچڻ تمام سولو آهي

وتايو ”هلنداسون، توهان سمورو وقت ته كيئن؟ وتايي چيو ته توهان کي آ کنڀڑاٹين کان ٿو جهليان، پاڻي مٿان

وتايي ٻنهي کي باذو کان . اها ڳالهه انهن قبول كئي. اميد تي پرين ڀر پهچي وينداسون. كندا هلجو“ وتايو

اوچتو هنن کي خيال آيو ته . هو وتايو وتايو كندا هليا ۽ وتايو ا ا كندو پاڻي مٿان پئي هليو. پكڑيو

پو دل ۾ آين ته . وتايون ته ا ا كندي پئي هليو. سو ماٺ كري ٻڌائون. ڇا چوندو هليٻڌون ته سهي، وتايو

وتايي . اڃان ايترو چيائون ته ٻئي ڳؤرا ٿي پيا. وتايو ا ا پيو كري ته ڇونه اسين به ا ا كريون

ائين كونه يكدم ا کي كيئن ان تي وتايي چيو ته پهتا وتايي ت. منجهائن کڻي هٿ كڍيا ته ماڳهين ٻڎڻ لڳا

!رسيا

! وتائي تي آئي ،سيوهاڻي جي چٹي .4

. ٻيا سندس سنگتي پنهنجي ملك هليا ويا. هكڑو ايراني سپاهي قسمت سان سنڌ ۾ بيمار ٿي پيو ۽ رهجي ويو

رهيو ته كڍي ويهي ) چاليهو(سو الل قلندر شهباز تي چلو . سپاهي جڎهن چاق ٿيو ته نه وٹس سمر هو، نه سواري

هك ڏينهن اشارو مليس ته وتايي فقير کي ڳولي . رات ڏينهن اها لوري لڳل هيس. مون کي پنهنجي ملك اماڻ

چنبڑي پيس ته . نيٺ فقير کي ڳولي لڌائين. سپاهي اٿي پڇائون كرڻ لڳو. اهو كم ان کان ٿيندو. وڃي لهه

آ . ه مون کي پختو ڏس مليو آهيفقير آني كاني كئي، پر هن چيو ت. مون کي خدا جي واسطي ڳوٺ موكل

هك ڏينهن بيٺي بيٺي سپاهي کي . سپاهي به ايالز منٿون كندو رهيو. فقير ماٺ ۾ رهيو. كونه ڇڎيندوسان

چيائينس ته تنهنجو ساڄو پير منهنجي ساڄي پير مٿان ۽ کاٻو . سپاهي ڀر ۾ اچي بيٺس! سڎ كيائين ته هلو آ

فقير بيٺي بيٺي دونهين . سپاهي ائين كيو. ڌيون كري اکيون پوري ڇڎپير کاٻي پير مٿان رکي، ٻانهون س

ٿكل . پگهر ۾ شم، دز مٿس چڑهيل. گهڑي سوا کان پو انهي هنڌ تي ظاهر ٿي بيٺو. جو واچوڙو ٿي ويو

سيوهاڻي جي ”. اتي ويٺلن پڇيس ته فقير ڏي خبر؟ چيائين كهڑي ٿا خبر پڇو. ماڻهو وانگر ڏسڻ ۾ پئي آيو

“.گهڻو پري وڃي نكتا هئاسين“ .ي، وتائي تي آئيچٹ

هيڎانهن اٹو كونهي، هوڏانهن بادشاهي كٿي؟ .5

زال زور رکيس ته ٻن ڏينهن کان گهر ۾ . جنهن کي گهر ۾ پوري توڻ به كانه هئي. هكڑو غريب ماڻهو هو

. ته مري وينداسينوڃ كٿان اٹي جي لپ ڇڎائي اچ ته كا اكو ڦلو كريون، نه . كڻو كونهي، جو کڻي چکون

ان کي ويجهو وڃي چيائين درويش، بک ٿا . همراهه خالي تس کڻي گهر کان ٻاهر نكتو ته سامهون وتايو گڎيس

هن . وتايي چيس ته مون وٽ ڇا آهي جو توکي ڏيان؟ ڏيڻ وارو پاڻهي ڏيند. اڄ ته تون مون تي مهر كر. مرون

. بس سمجهان ٿو ته توکان سوا كو بلو ڀيڻي كونه ٿيندو. آهيچيو ته اڄ ڏيندئي منهنجو هان تو ۾ هچي ويو

هن . اهو ٻڌي فقير پنهنجي لٺ مٿي كري كلهي سامهون سڌائي ۾ جهلي ۽ هن کي چيائين ته پاٽ اتي رکي

ٻئي پاسي ٿيڻ سان ڇا ٿو ڏسي ته هكڑو وڏو كٹك كنهن جي . هن ائين كيو. لٺ هيٺان لنگهي هن پاسي ٿي

ڇٹ پيو . هكڑو گهوڙو پنج سنجي سان سنجيل آهي. هنن سان خوشي جو سامان گڎ آهي. يٺو آهيانتظار ۾ ب

هي جو هن پاسي ٿيو ته سڀ ڦري . گلن جي هار کڻيو بيٺا آهن. ڦري دهل دماما، شرنايون قرنايون پيون وڄن

حالت اندر الٿائونس، پو آيس، هار کڻي وڌائونس، گهوڙي تي چاڙهي سرگس كري، نچندا ٹپندا اچي شهر ۾ م

وتايو فقير

10

جي ڏينهن ٿيندا ته هتان جو . هك شخص اڳيان اچي بيٺس، جنهن چيو ته آ هن ملك جي بادشاهه جو وزير آهيان

مرڻ وقت وصيت كيائين ته منهنجي بادشاهي ال اهڑو ماڻهو مقرر كجي، . بادشاهه بنا اوالد مري ويو آهي

ر هن شهر ۾ پير وجهي، پر جي كو ٹن ڏينهن اندر نه اچي ته پو جيكو بلكل ٻاهرتو هجي ۽ ٹن ڏينهن اند

سو اسين هر روز سرحد وٽ اچي بيهندا هئاسون ته . توهان جنهن کي مناسب سمجهيو، تنهن کي حاكم كجو

. ٻن ڏينهن ۾ ته كير كونه آيو، اڄ ٹيون ڏينهن آهي، تون آيو آهين. كو ٻاهريون ماڻهو اچي ته بادشاهه بنايونس

هي تخت، هي محالت، هي راڻيون، ٻانهيون، نوكر . ون اسان جو بادشاهه ۽ اسين تنهنجي رعيت آهيونهاڻ ت

.چاكر، گهوڙا ٻيڑا اڄ کان وٺي تنهنجي حوالي ۽ تنهنجي حكم هيٺ آهن

. امير وزير تحفا، سوغاتون پيش كرڻ لڳا. شادمانا ٿي ويا مجرا ڀرجڻ لڳا. پو وٺي آڻي تخت تي ويهاريائونس

مطلب ته . راڻيون، ٻانهيون قطارن ۾ بيهي سالمي ڀرڻ لڳيون. جشن پورو ٿيو ته بادشاهه محالت ۾ آيوجڎهن

تنهن کان . ڇا هو، ڇا مان ڇا ٿي پيو؟ پورا پنج سال حكومت هاليائين، عيش عشرت كيائين. ڏاڍو خوش ٿيو

. پاڻ گهوڙا ڏٺا، ڏاڍا وڻيسبادشاهه . پو كو سوداگر تمام ڀال گهوڙا كاهي هن جي ملك ۾ وكڻڻ واسطي آيو

سئسن . گهوڙي تي سنج پئجي ويا. حكم كيائين ته هكڑي گهوڙي تي سنج وجهو ته آ سواري كري ڏسان

بادشاهه لغام تڻكيو، گهوڙو نرا کڻي مٿي اڀريو ۽ ڦيرائي ڦيرائي بادشاهه . بادشاهه کي گهوڙي تي سوار كيو

وتايو لٺ سنئين . ن ٺكر جي پاٽ ڀڄي پرزا پرزا ٿي پئيكريو ته سندس هيٺا. کي کڻي پٹ سان هنيائين

ان . هن كرڻ سان وتايي جي منهن ۾ نهاري سڃاتو ته هي ته وتايو فقير بيٺو آهي. سڌائي ۾ جهليو بيٺو هو

کي ڏسي پڇيائين ته فقير منهنجي بادشاهي كيڎانهن وئي، منهنجيون راڻيون ٻانهيون كيڎانهن ويون؟ آ هت

لٺ جي هن پاسي آهين ته چوين ٿو ته منهنجي بادشاهي ! يان؟ فقير چيس ته عجيب انسان آهينكيئن آيو آه

!ماٺڑي كري وڃي اٹي جي پٹ سٹ كر. كيڎانهن وئي ۽ جڎهن هن پاسي آهين ته گهر ۾ اٹو كونه هئي

.547تحفت الكرام ص:ب

.550تحفت الكرام ص: ج

.مشاهير لنواري، كتاب اردو: د

وتايو فقير

11

باب ٻيون

ئي چٹكا ٿا چئجن ساري سنڌ ۾ ساڳيا

! موال كنن واري مار .6

رات جو جڎهن گاهه ڍڳي کي ڏيئي وڃي . ان جو گاهه پٺو پاڻ كندو هو. وتايي فقير هك ڍڳي ڌاري هئي

ويندي سمهندو هو ته پاڙي واري جي گڎهه االئجي كيڎي مهل اچي گاهه کائي ويندي هئي، يا گاهه مٿان مٹي

مٹ جي سوگراڻ كري به گاهه کي ويجهي نه ويندي . گڎهه جو کاڌل اوباريل گاهه ڍڳي كانه کائيندي هئي. هئي

وتايو سجاڳ ٿيندو هو ته گڎهه کي كا سيکت ڏيان، پر هو ڇرڪ ڀڄي . تان جو ڍڳي کير سكائي ويئي. هئي

انهي وڏن كنن واري کي مار ! يائين ته موالهك رات جو ا سائين کي ٻاڏا. نيٺ كك ٿي پيو. ويندي هئي

صبح جو ڇا ٿو ڏسي ته گان ڀٹاري ٹنگون ٹيڑيو پئي . ائين چئي سمهي رهيو. ته منهنجي منجهانئس جند ڇٹي

ان کي ٻانهن کان وٺي اندر آيو ۽ چيائين ته . اتان هكڑو انڌو اچي لنگهيو. هو ويو، وڃي گهٹي ۾ بيٺو! آهي

. كهڑو جانور مئل آهي؟ انڌي ڍڳي کي مناڙي هٿ الئي ڏسي چيو ته هي ته ڍڳي مئل آهيحافظ، ڏس ته هي

مون ! ارمان جي ڳالهه آهي، توکي انڌي جيتري به سڌ كانه ٿي پوي: وتايي آسمان ڏانهن كنڌ مٿي کڻي چيو

!چيو كنن واري مار، تو هڻي سڱن واري کي ماري ڇڎيو آهي

! ي كونهسڻئي سهي پر سمجهئ .7

وتايو فقير كنهن مسافري تان موٹي رهيو هو، پنڌ تمام گهڻو هو، سو ا کي سوال كيائين ته موال، كا

جنهن جي . اهو خيال كري اڳڀرو ٿيو ته هك سپاهي بيٺو هو. سواري ڏيار ته پنڌ کان ڇٹان ۽ جهٹ پهچان

اوچتو . هلڻ جهڑو ٿيندو جو ٿاڻي تي پهچندسسپاهي حيران هو ته كيڎي مهل ڦر اٿي . گهوڙي تازي ويائي هئي

جو وتايي کي اٻالين حالين رستي تان ايندو ڏٺائين ته سڎ كري چيائينس ته سگهو ٿي هي ڦر كنڌ تي کڻ ۽

وتائي چيو آ غريب مسافر آهيان پري وڃڻو اٿم، مون کي ڇڎ، پر سپاهي ! مون کي ٿاڻي تي پهچائي پو وڃ

واٽ تي . فقير الچار ٿي ڦر کڻي اٿي هليو. زوري ڦر کڻي كنڌ تي رکيائينسهك ٻه چهبك كشي كڍيس ۽

مون چيو ته مون کي كنهن وهٹ “ !اي مولي سڻئي سهي، پر سمجهئي كونه”: نماڻيون اکيون کڻي چيائين ته

.تي سوار كر، پر تو وري ماڳهين منهنجي مٿان وهٹ چاڙهي ڇڎيو

! فرقتنهنجي ماڻهو ۽ رئيس جي ماڻهو ۾ .8

وڏيرو تمام كڑڪ . كمدار کي چيو ته ڇيڑ وٺي وڃي واهه ٻڌائي اچ ڳوٺ جي وڏيري. كو واهه ڀڄي پيو هو

. ماڻهو هو، سو كمدار ڇيڑ وٺي كم کي وڃي لڳو، پر ٿورن ماڻهن هئڻ كري ڳنڍي ٻڌڻ ۾ دير لڳي رهي هئي

يو فقير به كن ٻن واٹهڑن سان گڎ ٿيو ائين جو وتا. كمدار به جيكو ٿي لنگهيو، تنهن کي بيگر ۾ ٿي وهايو

اسين فالڻي : كمدار کين هكل كئي ته كير آهيو ۽ كيڎانهن ٿا وڃو؟ هنن ٻن ماڻهن چيو. اتان اچي مٹيو

پو وتايي کان پڇيائين ته تون كير آهين ۽ كيڎانهن ٿو . مينهون كاهڻ پيا وڃون. رئيس جا ماڻهو آهيون

ان تي كمدار بگڑي چيس، تون ا جو . هيان، ۽ پنهنجي ڳوٺ پيو وڃانوڃين؟ وتايي چيو ته آ ا جو ماڻهو آ

ملك ٿو ٻڎي، هي ا جو ماڻهو ٿيو چكر هڻندو ! هيڎانهن اچ، کڻ ڏلهو! باقي ٻيا چورن جا ماڻهو آهن، ها نه

“!رقڏٺئه تنهنجي ماڻهو سڎائڻ ۽ رئيس جي ماڻهو سڎائڻ ۾ ف”: وتايي ڏلهو کنيو ۽ خدا کي چيائين. وتي

ميون سهسايون، پرڻايون كون؟ .9

وتايو فقير

12

جڎهن ويجهڑا آيا . انهن کي ڏسي بيهي رهيو. وتايو واٽ وٺي ويو پئي ته ڏٺائين كي ماڻهو جنازو کنيو پيا اچن

. ته کانئن پڇڻ لڳو ته ادا، اهو ڇا ٿا کنيو وڃو؟ ماڻهن چيس ته انڌو ته كين آهين؟ ڏسين نه ٿو ته ميت آهي

ڀال جي عورت جو . زو آهي، پر مرد جو آهي يا عورت جو؟ هنن چيو ته عورت جو آهيچيائين هائو، برابر جنا

ميون ”: تڎهن چيائين ته. آهي ته اهو به ٻڌايو کڻي ته پرڻيل هئي يا كنواري؟ هنن چيو ته كنواري هئي

“.سهسايون، پرڻايون كون

پڻهين جو گهر اهو اٿئي؟ .10

سندس گھر جي کڑهه لـڳ هك ڇوكر پئي حاجت ٿي . ئي آيووتايو كـٿان پري کان مسافري كري گھر ڏانهن پ

فقير کي چڑ آئي، ته ٻيو هنڌ ڇڎي ماڳهين لنگهه وٽ ويٺو آهي، سو دڙكو ڏيندي پڇيائينس ته ڇورا كير . كئي

.) هو خدا بخش جو پٹ هو. (آهين؟ كنهن جو پٹ آهين؟ ڇوكر اچي ڊنو، سو ڊپ ۾ رڳو خدا خدا كرڻ لڳو

خدا پيو كرين ته اهو ... خدا”: ڻي كنڌ ۾ هٿ وڌس ۽ ڇكي مسجد تائين آيس ۽ چيائين تهوتايي خدا خدا ٻڌي ک

“.اٿئي پڻهين جو گهر

! تو ته دنگ كري ڇڎيو .11

هك هنڌ وتايو كنهن ڌيان ۾ ويٺو هو، پنهنجي خيالن جا اونٹار چڑهيل هوس ته هكڑو ماڻهو، جنهن کي تمام

هن جي ريح جي . ان كنهن ٻوڙي کي پٺ ڏيئي ويهي رهيوتكڑو حاجت جو خيال لڳو هو، سو وتايي جي پٺي

تڎهن هن کي شرمائي . ڏٺائين ته بنهه سندس پوئتان ماڻهو پيو رفع حاجت كري. آواز تي فقير كنڌ کنيو

جو ههڑي انڌائي ويٺو كرين؟ تو . چريا ته اسين پيا سڎجون، پو تنهنجي مت كيئن مارجي ويئي آهي”: چيائين

“!ته دنگ كري ڇڎيو

! ڀل ته منهنجو جهڳو جهڻ ٿئي .12

هك هنڌ هكڑي حلوائي جو دكان ڏٺائين، جنهن . اتان لڳو بازار كڇڻ. وتايو گهمندي ڦرندي هك شهر ۾ آيو

۾ كيئي قسم مٺائين جي، جليبيون، گيهر، ستربنيون، ميسوپاڪ، تلي ٻڌي، قرص، توشا، ٹكيون ۽ االئجي ڇا

اڳيان حلوي جو ٿالهه ڀريو . وائي كنڌ هيٺ كريو جهكيو ويٺو هوڇا رکيل هئا؟ ان دكان جي آسڻ تي حل

.حلوي کي ڏسي فقير جي دل سركي، گيدي ۾ هٿ وڌائين ته پائي به وٹس كانه هئي. رکيو هوس

آڱر کي اک ڏانهن . پو بيهي بيهي، ڏسڻي آڱر اڀي كري، حلوائي جي اک ۾ چوكڻ جي كوشش كيائين

، چي، فقير انڌو كندين ڇا؟ فقير چيو ته تون ڏسين به پيو ڇا؟ حلوائي چيو کڄندو ڏسي حلوائي دانهن كئي

فقير چيو جي انڌو كونه آهين ته هيترا سارا مال ٿالهه اڳيان رکيا اٿئي، پو کائين ڇو . هائو، انڌو كونه آهيان

فكر ناهي، تون ”: فقير چيس. نٿو؟ حلوائي چيو اهي وكري ال آهن، جي آ کاوان ٿو ته جهڳو جهڻ ٿو ٿئيم

“.لهي هيٺ ٿي، اهو، مال، آ ويهي ٿو کاوان، پو ڀل ته منهنجو جهڳو جهڻ ٿئي

! ٹكي وارو به ڏس ۽ تنهنجي نالي وارو به ڏس .13

اتي هكڑو هاري گدرن جي ٻوري ڇنڈي وكڻڻ ال . هكڑي دفعي وتايو فقير كنهن ماركيٹ مان اچي مٹيو

هاري کي ا جي نالي تي سوال كيائين ته . ڳاڙها ڳاڙها گدرا ڏسي وتايي کي طلب ٿي. ٺهي ٺكي ويٺو هو

ٻوٿ بڇڑو كيو. كو گدرو خدا كارڻ کارا ه آهيون ته اجهو فقير اچي كڑكيو چيو ته اڃا ويٺا ئي كون. هاري

فقير کيسي ۾ هٿ وڌو ته ٹكو پيو هوس، سو . ائين چئي هكڑو كونئرو ۽ ڦٹل گدرو هن کي ڏنائين. آهي

هاري ڳولي ڳولي ٺاهوكو . كڍي هاري کي ڏنائين ۽ چيائينس ته يار اچي كر ٻهڻي، هن جو كو گدرو ڏي

وتايو فقير

13

و هكڑي هٿ ۾ ٻيو ٻئي هٿ ۾ جهلي كنڌ آسمان ڏانهن كري پو ٻئي گدرا هكڑ. موچارو گدرو کڻي ڏنس

“.هي ٹكي وارو به ڏس، هي تنهنجي نالي وارو به ڏس”. تون پاڻ پنهنجو قدر ڏس: چوڻ لڳو ته

! هك ڳالهه امان جي وس ۾ به آهي .14

پروردگار كرڻ كرائڻ وارو پاڻ . كنهن كچهري ۾ ڳالهه اچي ڇڑي ته سڀ كجهه ا سائين جي وس ۾ آهي

پاڻ رزاق آهي، سندس ئي حكم سان دنيا جو كارخانو . گهڻي ڏي يا ٿوري. روزي به سندس وس ۾ آهي. آهي

جيكي چئو ٿا : وتايو فقير به ان كچهري ۾ ويٺو هو، ڳالهيون جڎهن دنگ ٿيون ته امالك چيائين ته. پيو هلي

يو ته اها كهڑي ڳالهه آهي؟ فقير چيو ته ماڻهن پڇ. سو سڀ سچ آهي، پر هكڑي ڳالهه امان جي وس ۾ به آهي

.اهو امان جي مرضي تي ڇڎيل آهي، وڻيس ته ڀت رڌي، وڻيس ته ماني پچائي

! ي ٿو پر کنگهائيئڏ .15

پو ڇونه کڻي پاڻ پرک . هك ڀيري وتايي کي خيال آيو ته روزي رزاق ٿو ڏي ۽ ڏيڻ ال پاڻ کي ٻڌل رکيو اٿس

اهو خيال كري ڳوٺ کان ٻاهر نكري هكڑي جهنگ . ار كري ڇو ويهجيرڳو ماڻهن جي چوڻ تي اعتب. وٺجي

.دل ۾ چيائين جي رزاق آهي ته پاڻهي اتي روزي رسائيندو. ۾ هكڑي وڏي گهاٹي وڻ تي چڑهي ويهي رهيو

هاڻ ٻڎتر ۾ اچي ويو ته لهي وڃي كٿان . هكڑو ڏينهن گذريو، ٻيو ڏينهن گذريو ته فقير جو حال هيڻو ٿيڻ لڳو

ري کائي يا اڃا به ڏسي ته ڇا ٿو ٿئي؟ اوچتو ڊنبلو ماڻهن جو اتي وڻ هيٺان اچي لٿو، جيكي شكار ٹكر گه

رڌي پچائي . پو يكدم اتي ئي ديڳڑا كڍي شكار ٿيل هرڻ کي سيخ كيائون ۽ قورمو ٺاهيائون. كري آيا هئا

ر كي غريب ماڻهو رهندا واندا ٿيا ته انهن جي سردار چيو ته هو پريان جهڳيون پيون ڏسجن، انهن ۾ ضرو

بورچي ماني . منهنجو خيال آهي ته هكڑي پاٽ ڀري انهن کي خدا كارڻ ڏئي اچو ته کائي دعا كن. هوندا

.وڌائي قورما كباب برياني مٿان رکي هكڑي ماڻهو جي مٿي تي پاٽ رکي

. تي کنگهكارون كرڻ لڳوسو مٿان وڻ . جڎهن هو هلڻ وارو ٿيو ته وتايي ڏٺو ته کاڌو ته هاڻ هٿن مان ٿو وڃي

سو سڎي چيائونس ته فقير هيٺ . ماڻهو ڏٺو ته هكڑو غريب مٿي ويٺو آهي، هنن سمجهيو ته كو كاٺير آهي

ته وتايو فقير آهي. لهي اچي کا چيائونس فقير اتي ڇا ويٺو كرين؟ . وتايو هيٺ لهي آيو سڃاتائونس ته هي

جي نه کنگهان ها ته . ئن ٿو رسائي؟ ڏي ٿو پر کنگهائي ٿو ڏيچيائين ته ا جو آزمودو ٿي كيم ته روزي كي

.شايد اها پاٽ ٻئي هنڌ هلي وڃي ها، ائين چئي کائڻ کي لڳي ويو

! توکي نه ڄاتائين ،رپئي کي سڃاتائين .16

چي، مهاڻا ٻيڑي جهلجو، مون فقير کي . ڇٹڻ تي وتايو پري کان ئي رڙيون كندو ڊوڙندو آيو درياهه جي پتڻ

ا کي مڃو نه وڃو، پر مهاڻن پڳهه . آ اچي پهتو آهيان. قسم اٿو خدا جو ترسجو. واسطي کڻيو هلوخدا جي

. ٻيڑي هلڻ لڳي، فقير جي ڏانهن كابه توجهه نه كيائون، جڎهن ته هن جون رڙيون چٹيون پئي ٻڌائون. کنيا

ي چيو ته ٻيلي هي سڄو سارو وتايي کيسي مان رپيو كڍ. كنارو ڇڎي ٻيڑي اڳڀري ٿي ته وتايو به اچي پهتو

رپيو وٺو، پر مون کي چاڙهيو هلو، ڏاها ٿيو، نه ته سڄو سارو رپيو وٺو، پر مون کي چاڙهيو هلو، ڏاها ٿيو، نه ته

مهاڻن ڏٺو ته ٻين کان رڳو ٻه ٻه آنا مليا آهن، فقير رپيو پيو آڇي، سو ٻيڑي . سڄو ڏينهن هتي دربدر ٿي ويندس

جڎهن فقير جو هانبارو ڍرو ٿيو، تڎهن . رپيو وٺي، فقير کي ٻيڑي تي ويهاريائون. دائونکي موٹائي كپر تي آن

“!اي منهنجا موال، رپئي کي جيترو سڃاتو ٿو وڃي، اوترو توکي كير كونه ڄاڻي”ته : چيائين

! ٻنهي پارين وتايو مٺو .17

وتايو فقير

14

سو ماڻس سندس ڳاراڻي ۾ پئي . كڎهن كڎهن ته مهينا ٻه گذري ويندا هئس. وتايو سدائين هوندو هو سفر تي

نيٺ خيال آيس ته فالڻي ڳوٺ ۾ مرشد ٿا رهن، ڇونه انهن وٽ وڃي رهان؟ اهو خيال كري جيكي . ڳرندي هئي

وتايو . ٹي ٹپڑ هئس، سي كڇ ۾ كري ان ڳوٺ ۾ وڃي مرشدن کان كا كوٺي اجهي ال وٺي ويهي رهي ٻه-

اڻهن چيو ته فالڻي ڳوٺ ۽ پاڙي ۾ سيدن وٽ وڃي رهي پڇا كيائين، م. جو ڳوٺ اچي ته ماڻس ٺهي ئي كانه

تون هت ڇو هلي آئي آهين؟ ! امان: پڇيائينس. اچي ما کي ڳولي لڌائين. فقير مٺيون ڀيڑي وٺي ڀڳو. آهي

تون كڎهن آهين ته كڎهن ناهين، چيم ته مرشدن وٽ وڃي رهان . حياتي تي اعتبار كونهي! ماڻس چيو ته ابا

سيدن جي ذات ڏاڍي، جي كنهن خسيس . وتايي چيو امان، تو ته قهر كري ڇڎيو. وسيال آهنجي ٻنهي جهانن جا

ڳالهه تان تپي کڻي پٹ پاراتو كن ته به وتايو مٺو، جي وتايو جذب ۾ اچي سيدن کي كجهه چئي وجهي، تڎهن

ڻ جي اهڑي پٹي ماڻس چيو سو كيئن؟ وتايي چيو ته انهن ماڻهن کي اڳئين جهان ۾ هلي ڇڎائ. به وتايو مٺو

پڑهائي ڇڎي آهي، جو پاڻ كهڑا به كم كندا وتن، پر جي كنهن جي واتان سندن گال جو كو گفتو نكتو هي

ٻنهي : تنهن كري ته چوان ٿو ته. سندن خليفا ۽ ماڻهو انهي تي چڑهي ويندا ۽ هڻي کونڌي ڳيرو ٺاهي ڇڎيندا

.پارين وتايو مٺو

! پر ڏٺو نه سهسايو ،ٻڎو سهسايو .18

كنهن واهه جي گهيڑ وٽ كن زالن كپڑا پئي ڌوتا ۽ كي وهنتيون پئي، ڇو ته اتان كنهن جي مٹڻ جو گس

وتايو فقير اوچتو انهي واهه جي ٻي ڀر تان گهيڑ سامهون اچي . اهو انهن زالن جو خاص گهيڑ هو. كونه هو

ڙا ڌوئڻ ۽ شنان كري رهيون زالن کي ته كا اون كانه هئي، سو بنا كنهن کٹكي جي گهيڑ تي كپ. نكتو

فقير انهن جو . اوچتو جو هنن جي نگاهه فقير تي پين ته منهن لكائڻ ال کڻي مڑني پاڻي ۾ ٹٻي ڏني. هيون

“!اهو لقا ڏسي چيو شابس هجيو، ڏٺو نه سهسايو پر ٻڎو سهسايو

وتايو فقير

15

باب ٹيون

اتر سنڌ ۽ ڏکڻ سنڌ ۾ ڦيرگهير سان چيل چٹكا

: [1]الف

! کٹو هجين ته صحي ڏي .19فقير پنو . ماڻس چيو ان خيركو وڃي رهيو آهي، اٿي كو حيلو كر. هك ڏينهن وتايي جي گهر ۾ ان کپي ويو

چڑهي ويٺو ۽ چيائين، جهانن کي روزي ڏيندڙ، وتايي جي گهر ۾ ان صفا مس ۽ قلم کڻي مسيت ۾ منبر تي

كونهي تو چيو آهي ته آ روزي ڏيندڙ آهيان، هاڻ پنهنجي وعدي کي پاري ڏي، يا هن پني تي صحي كر ۽

هن اڃا ايترو چئي . لک ته آ کٹي پيو آهيان ته ماڻهن کي ڏيکاري کين پك ڏياريان ته پنهنجي مڑسي پاڻ كن

ٻاهر نكتو ته هكڑو ماڻهو گڎهه تي ان جي ڳوڻ . بس كيو ته مسجد ٻاهران سڎ ٿيس ته وتايا، ٻاهر نكري آ

: وتايي مٿي ڏٺو ۽ چيو ته. رکيو بيٺو هو، جنهن چيس ته هي خدا كارڻ جو ان آهي، وٺي پنهنجي حوالي كر

.صحي نه ڏنئه پر ان موكلي ڏنئه! ڏاڍو سياڻو آهين

: [2]ب

! گهر ۾ ان كونهي .20سو ڌڻي سڳوري . هكڑي ڏينهن وتايي فقير کي سندس ما سڎي چيو ته ابا، گهر ۾ کاڌي ال ان ماڳهين نه آهي

ٻڌڻ سان سڌو مسجد ۾ اندر آيو، اچي مسجد ۾ هيڎانهن هوڏانهن فقير . جي نالي تي پني كي داڻا آڻي ڏي

تون پاڪ آهين، کائڻ جي اسان کي بک ڏني ! اي موال سائين: ڏسي منبر تي چڑهي اکيون مٿي كري چوڻ لڳو

ائين بک ۾ پاهه كري . سو جيئن تنهنجو هي گهر مسجد ويران آهي، تيئن اسان جو گهر صفا سڃ نه كر. اٿئي

ايتري ۾ ڌڻي سڎ اونايو، هك شخص ڳوڻ ان جي . نهنجو نالو رزاق نه ڌار، جيئن كو آسرو نه رهينه مار يا پ

فقير ان کان ان ورتو ۽ ڏاڍو خوش ! فقير صاحب هي قبول پوي، ڌڻي جي نالي تي: ٻاهران آڻي فقير کي چيو

.ٿيو ۽ ان آڻي ما کي ڏنائين

: [3]الف

. وتايي وارو اڳ وٺڻ .21وتايو چورن جي ڳوال ۾ سڌو مقام ۾ . ماڻهو پير کڻ چورن جي پٺيان پيا. هك لڱا وتايي جي ڳوٺ ۾ چوري ٿي

ڇيس ته فقير، اتي ڇا ويٺو كرين؟ چيائين چورن جو اڳ اچي ورتو كن ماڻهن پ. ويو، اتي وڃي ويهي رهيو

نيٺ ته هيڎانهن ايندا ڀڄي كيترو ڀڄندا؟. اٿم

[4]:ب

. چورن جو اڳ وٺبو آهي .22صبح جو چورن جا پير ڏسڻ . ڳالهه كندا آهن ته وتايي فقير جي پاڙي ۾ كنهن هر مان هك رات جو چوري ٿي

فقير گهڻا ماڻهو ڏسي انهن وٽ آيو، پڇيائين ته هيتري خلق ڇو اچي هت گڎ ٿي آهي؟ . ال ماڻهو اچي گڎ ٿيا

. ڙو فائدو؟ هلو ته هلي ڳولهيونفقير چيو ته پو هت گڎ ٿيڻ مان كه. ماڻهن چيو رات چوري ٿي ويئي آهي

خدا جي قدرت چور به مقام لڳ ٻوڙن ۾ . هاڻي ڀڄي نه ڇٹندا. فقير چيو خيال نه كريو، مون اڳ ورتو اٿمان

وتايو فقير

16

وتايي فقير جي ڳالها ٻڌي، هنن چيو ته چوري وتايي کي موٹائي ڏيو، شايد وتايي کي اسان جي . لكا ويٺا هئا

فقير ماٺ ميٺ ۾ اها چوري سئي سڳي . سو کيس آهستي سڎي چيائون هت اچڻ ۽ لكڻ جي سڀ خبر آهي،

وتايي چوري جو سامان وٺي ٻاهر بيٺل همراهن . سوڌي اسان کان وٺي هٿ كر، پر كنهن کي اسان كل نه ڏي

چورن جو ائين پير کڻبو ۽ اڳ وٺبو ”. هاڻ پنهنجو مال کڻو. بابا، چور به لڌا چوري به ملي”کي سڎ كيو ۽ چيو

“.يآه

: الف

[5]!كٿي سڃائي به كم اچيو وڃي .23ڍورا ڍنڍون ڦاڙ پيا . سانوڻ جا به برهڑا هجن، مينهن پوريون كري ڇڎيون هجن. هك سال درياهه ۾ چاڙهه ٿيو

ڳوٺن جا ماڻهو ٹپڑن ڍوئڻ، مال کي كاهڻ ۽ ٻچن کي گهلڻ ۾ . ڳوٺ ٻڎڻ جو خطرو ويجهو ٿيندو ويو. ڦاڙين

وتايي ڏٺو ته منهنجو گهر به ٻڎي ويندو، سو ٻه رليون، پاٽ ۽ وٹو . جي اچي لڳي سڀ كنهن کي ساهه. لڳي ويا

ڏس : ماڻهن جي ڀڃ ڊوڙ کي ڏسي، ماڻس کي چوڻ لڳو ته. کڻي، ما کي ٻانهن کان وٺي اچي بند تي چڑهي ويٺو

!كٿي كٿي اها سڃائي به كم ڏيو وڃي

: ب

. آسودن کي درياهه لڎائي ڇڎيو .24هكڑي اونهاري جي موسم برسات گهڻي پوڻ كري ۽ درياهه اٿلي پوڻ كري ملك ۾ ٻوڙ ڳالهه ٿا كن ته

وتايي فقير وٽ كو ايڎو سامان هو ئي كونه ۽ . ماڻهو جهڳا ڇڎي سامان سڑو کڻي ڀڄڻ لڳا. ٻوڙان لڳي وئي

:جن ٹپڑ پئي ڍويا تن کي چوڻ لڳو. کيس ٻڎڻ جي پرواهه كانه هئي

،لڎي هلبو لو ،اڳ يا پو

.ڙ اهي ڍو، جيكي اچن كم اڳيانٹپ

اسان کي سڃائي ڇڎائي ڇڎيو،

.آسودن کي درياهه لڎائي ڇڎيو

: [6]الف

! عشق كرڻ بدران ڏند شيكيو پئي آهي .25فقير ان . اوڀاريون لهواريون كندي اچي عشق جي ڳالهه نكتي. واقفكار وٽ ويٺو هووتاوي فقير كنهن

جنهن کي عشق اندر ۾ . سنگتي کان پڇيو ته عشق ڇا آهي؟ هن چيو عشق دل جي وندر ۽ روح جي راحت آهي

رڻ تنهن تي فقير چيو تڎهن آ به عشق ڀلي كريان؟ هن چيو ضرور توکي به ڪ. ناهي، اهو انسان ئي ناهي

فقير چيو عشق كنهن سان كبو ۽ كيئن كبو؟ هن چيو فقير اها ڳالهه ظاهر پئي آهي ته مرد جو . گهرجي

پهرين ان کي سنهو پٿر اڇالئي هڻبو، پو : ان سان پيچ اڙائڻ جا طريقا آهن. عشق هميشه زال سان ٺهندو آهي

ن كري ٻئي هك ٻئي کان اهي خبرو. ڏسبو ته ڇا ٿي كري ۽ ڇا ٿي چوي؟ ان موجب ان سان پير کڻبو

ٻئي ڏينهن فقير گس وٺيو پئي آيو ته هك عورت پاڻي جا گهڑا ڀريو مٿي تي . موكالئي توكالئي هليا ويا

رکيو پئي ويئي ۽ هئي به موچاري، سو فقير کي عشق جي يادگيري اچي ويئي، کڻندي ئي هكڑو زنبوٹو ٺكا

كرڻ سان . تي كريا ۽ مائي جو وٹجي پٹ تي كرڻزنبوٹي جو لڳڻ هن جا دال ڀڃي اچي پٹ . كرايائينس

وڃ عشق كرڻ بدران : فقير مٿان اهو لقا ڏسي وٺي ڀڳو ۽ گس تي كنهن جي پڇڻ تي چيائين. ڍكرجي ويئي

!ڏند شيكيو پئي آهي

وتايو فقير

17

: [7]ب

! ڀورڙي کي كهڑي خبر عشق جي .26زماني جون ڳالهيون كندي، دوست پڇيس، وتايا، پنهنجي . هكڑي رات وتايو كنهن دوست وٽ وڃي ٹكيو

فقير چيو. حياتي ۾ ضرور عشق به كيو هوند؟ پڇيائينس كنهن سان؟ هن چيو كنهن زال ذات سان

ننڍپڻ ۾ عشق مجازي كياسي،

ٹپي پياسي، پو حقيقي عشق ۾

لڳو عشق حقاني ڄڻ مصري،

.پو ويو مجاز به مون کان وسري

کي اکيون . تون پنهنجي عشق جي كا سڌ سڻا دوست چيو ته اول ۾ مرد عورت مٿان عاشق ٿيندو آهي، انهي

محبت جي ماڙي ، دل قرب ۾ كڑجي ويندي آهي پو اک اک سان اڙجي ويندي آهي، ۽. ڀڃي اشارا ڏيندو آهي

.جان سان جڑجي ويندي آهي، قرب جو كوٽ ٺاهي اڏائي،

جڎهن وتايو رهي ٹكي موكالئي ويو هليو ته واٽ ۾ فقير کي هك نهايت سهڻي من موهڻي عورت ڏسڻ ۾

مائي، توکي كا عشق جي حقيقت معلوم آهي ته مون کي به : آئي، سو وڌي اچي ويجهو ٿي کانئس پڇڻ لڳو

:سان عشق كيو هوندو؟ عورت کلي چيو سمجها ۽ تو به كڎهن نه كڎهن كنهن

.تکي تيز آهي نظر عشق جي

تو ڀوري کي كهڑي خبر عشق جي؟

: [8]الف

! جڃ كرائي ته ويرم ئي كانهي .27ايڎو سيئن تي چاهه ! كنهن پڇيس ته فقير. کي سيون ڏاڍيون وڻنديون هيونڳالهه كندا آهن ته وتايي فقير

اٿئي، تون غريب پينڑيات پو ڀانئين ٿو كيئن کائي ڍ كندين؟ چيائين ته ا سائين جي جڃ كرائي ته وٹس

.ويرم ئي كانهي

: [9]ب

. مالن نه سيون کائي وڃن .28رمضان جو مهينو اچي ويو، ماڻس سيون . ڳالهه ٿا كن ته وتايو فقير ٻين کاڌن کان وڌيك سيون پسند كندو هو

ٺاهڻ شروع كيون ما کي سڎي چيائين ته امان، خيال اٿم ته رمضان جي ڇهويهين تاريخ جو روزو آ به رکان

جيئن ستاويهين جي رات جو جيكي سيون مسجد ۾ اينديون سي به وڃي کاوان ۽ اهو رؤنشو به ڏسان ته

ائين نه . ماڻس چيو ابا، پنهنجي ماني به کڻي وڃ! روزائتا كيئن ٿا سئين تي مريو مٹ ٿين ۽ پيٹ ۾ ٿا سٿين

اڃا . ي ماني پچائڻ لڳي، وتايو ويٺو هوماڻس اٿ. وڃ، جو متان ماڻهو چون ته وتايو رڳو سيون کائڻ ال آيو آهي

ماڻس دل ۾ چيو ته ٻانگ پوري ٿئي ته كلمو ڀري پو ماني . هٿ ۾ چاڻو اٹي جو کنيائين ته مٿان ٻانگ آئي

هكڑي ٻانگ پوري ٿي، هن ماني اڃان ٿڦي ته ٻي شروع ٿي، ان ال ترسي ته ٹي ٻانگ آئي ماڻس جي . ٿڦيان

تون ! و، انهن ٻانگن پاڻ ۾ ٻڌي كئي آهي ته جيئن تون ماني پچائي نه سگهينڊيلهه كرڻ تي وتايي ما کي چي

وتايو . پر مائي ٻانگن ڏانهن تانگهيندي رهي. انهن کي هڻ ڍنڍ ۾ ماني پچائي ڏي نه ته سيون ٻٹ کائي ويندا

: ها ته چيائين جي امان جي چوڻ تي لڳان. جماعتن سان روزو کولي سئين کي لڳي ويو. ڊوڙندو مسجد ۾ آيو

.مالن سيون کائي وڃن ها ۽ آئون رڳو ڌوتل ٿان اچي ڏسان ها

وتايو فقير

18

: [10]الف

! لچن کي ته نه لكائي .29ماڻس چيس ته ابا، اڄ ته كو گهڑو به . کڻي ويوهكڑي ڏينهن كو لچ وتايي فقير جي گهران پاڻي جو گهڑو

اتي رکيل دلن مان هكڑو ٺوكي . وتايو اهو ٻڌي، سڌو مسجد ۾ آيو. کڻي ويو آهي، پاڻي كيئن پيئنديس

وڄائي کڻي هلڻ تي هو ته ملن چيس ته فقير هي ڇا ٿو كرين؟ ا سائين جي گهر جو دلو کڻيو ٿو وڃين؟ فقير

جي ٻي هنڌان کڻندس ته چور كري ٻڌندم، سوچيو اٿم ته هن يار کي خبر . و آهيچيو، اسان جو گهڑو کڄي وي

فقير . هو عالم الغيب آهي، سڀ كجهه ڄاڻي ٿو. ملي چيو تون ڀليو آهين. كانه پوندي، بي ڊپو هليو ويندس

!پر لچن کي ته نه لكائي: اهو ته صحيح آهي: چيو ته

: [11]ب

30. وٺ پنهنجا ٿان !وتايي جو گهر كکن جو اڏيل جهوپو هو، سو مينهن ۾ . ڳالهه كندا آهن ته هك سال تمام سخت برسات پئي

ر جي ڇت كرڻ جو ڦهكو ٻڌي، ماڻس چيو ته ابا، پاڻ ۽ ڍڳي ٻاهر گه. ما سوڌو اڱڻ ۾ ٻاهر ستل هو. كري پيو

ما کي چيائين ڳڻتي نه ! آهيون، پر ڀت رڌڻ وارو كنو ۽ دال ضرور ڇت جي كرڻ سان ڀڄي ٹكرا ٿيا هوندا

مالن کي چيائين ته ٻه دال ۽ هكڑو كنو . صبح ٿيو ته فقير مسجد ۾ آيو. كر، صبح جو توکي سالمت ملندا

ي چيو ته اهي خدا جا آهن، جي خدا جي گهر ۾ رکيا آهن ۽ هي نه کڻ، وتائي رات منهنجو وڏو نقصان مل. کڻندس

جي توکي ڏکي ڳالهه ٿي لڳي ته تون پنهنجي گهران ڀري ڏي يا ماٺ . سو سندس ئي ٹپڑ کڻندس. كيو اٿس

كو رحيم آهي، جي. وتائي کي اڳ پو کيس ئي ڏيڻو آهي، ٻين جي چوري مون کي كرڻي كانهي. كري ويهه

!موال مهربان سخي سلطان، باري بردبار جيكو ڏئي نه پچاري! كريم آهي، حليم آهي ته باقي ڇا کپي

هو گهر آيو ۽ . ملي کڻي ماٺ كئي. وتايو به ان وٽ لنگهي آيو آهي ۽ سندس ٿيل زيان جو بدلو کنيو ٿو وڃي

چيائين امان، اچي وٺ پنهنجا ٿان.

: [12]الف

! هاڻ ڀل سڄو جبل تورين .31هميشه وڏو ڀتر کڻي، ان سان وٽ چيٺجي، ڇو ته . مالن وعظ كندي چيو ته وٽ چيٺڻ وڏي ثواب جو كم آهي

. وتائي اها ڳالهه ٻڌي دل ۾ رکي. ان جو ثواب ملندو. سان گڎ توريندااهو وٽ وارو ڀتر مالئك نيك اعمالن

جڎهن پيشاب لڳس ته جبل جي پاڙ ۾ پيشاب كري، وٽ چيٺڻ واسطي سڄي جبل کي چوڌاري ڦريندو به رهيو

.پو چيائين ته هاڻ مالئك ڀل سڄو جبل تورين ۽ ثواب داخل كن. ۽ وٽ به چيٺيندو رهيو

: ب

. ياد كنوتائي جا وٽ به .32هر انسان جا گناهه ۽ ثواب، حشر ۾ حساب كتاب ۾ . جمعي ڏينهن مسجد ۾ كنهن مولوي وعظ كندي چيو

رات جو . مثال كنهن شخص خدا جي واٽ ۾ هك رپيو ڏنو ته ان کي ڏهه دنيا ۾ ۽ ستر آخرت ۾ ملندا. ايندا

اهڑي طرح نماز پڑهڻ ۽ پاكائي .عبادت كيائين، ڏينهن جو سمهي رهيو ته اها ننڈ به عبادت ۾ شامل ٿيندي

جي خيال سان پيشاب كرڻ بعد ڀتر سان وٽ چيٺيائين ته اهي ڀتر به، جن سان وٽ پچايائين، سندس ثواب ۾

اتي وتايي پڇيو ته جيڎا به وٽ هجن، جيترا به وٽ هجن، سي سڀئي ترندا؟ مولوي چيو هائو، هائو، مڑئي . ترندا

وتايو فقير

19

هو اتي پيشاب كري ڄڻ ساري جبل سان وٽ چيٺڻ . جبل جي دامن ۾ هووتايو هكڑي ڳوٺ ۾ آيو، جو ! ترندا

. مولوي صاحب ثواب جو ڏس ڏنو اٿم. ماڻهن پڇيس ته فقير اهو ڇا پيو كرين؟ چيائين ته وٽ پيو چيٺيان. لڳو

.هاڻ ڀلي مالئك تور كندا رهن ۽ هي وٽ وتايي جا به ياد رکن

: [13]الف

. خدائي ورڇ .33مڑني جماعتين وتايي کي چيو ته . وتايو به موجود هو. هك ڏينهن مسيت ۾ كنهن جماعتي باسيل مٺائي آندي

خدائي ورڇ كريان يا ماڻهن واري؟”هڑ هنج ۾ کڻي چيو ته وتايي مٺائي واري! درويش، اٿي مٺائي ورها “

پو . فقير چيو چڱو، وٺندا وڃو! سڀني چيو ته تون ا جو خاص ٻانهو آهين، خدائي ورڇ كر، ٻيو ماڻهو ڇاجا

ائين كري . كنهن کي ٻك، كنهن کي اڌ ٻك، كنهن کي جواب، كنهن کي اڌ جهول، ته كنهن کي كڻو

كن کي نٺٹ جواب ته كن جا . ماڻهن چيس ته واهه جي خدائي ورڇ كئي اٿئي. ان ويٺوپوتي ڇنڈي وڃي پري

چيائين آ ڇا كريان؟ توهان خود چيو ته ماڻهن واري ورڇ نه كر، باقي خدا، سو ته كن کي . پالند ڀري ڇڎيئه

!كن کي بک ته كن کي سک. ڏٹيو ڇڎي، كي ته داڻي كاڻ پيا ڊوڙن

: [14]ب

! ا واري ورهاست .34. کيس چيائين ته اڄ رات اسان جي شادي آهي. ڳالهه ٿا كن ته هك ڏينهن هك شخص وتايي فقير وٽ آيو

. فقير هائو كئي. يك ٿيو ۽ پتاشا به پنهنجن هٿن سان ورهايومنهنجو خيال آهي ته توهان به هلي دعوت ۾ شر

. دعوت ڏيندڙ هك وڏي پتاشن جي هڑ فقير کي ڏني ۽ چيو ته اها ماڻهن ۾ ورهايو. هن سان گڎجي اتي پهتو

دعوت ڏيندڙ چيو ته ڀلي کڻي ا واري ورهاست “ فقير چيو ته، ڏاڏي آدم واري ورهاست كريان يا ا واري؟

ڇا كيو جو پتاشن واري هڑ مان كنهن کي چار پتاشا ته كنهن کي وري ٻك ڀري ٿي ڏنائين ۽ وتايي! كر

ان تي ڌڻين کانئس پڇيو، ته اهو ڇا ٿو كرين؟ تنهن تي وتائي وراڻيو ته ا . كن کي وري مايوس موٹايائين

.ا به كنهن کي ٿورو ته كنهن کي گهڻو ڏيندو آهي. واري ورهاست ٿو كريان

: [15]الف

! کائو كپڑا کائو .35دهلن شرناين جون ڌمون ۽ ڀتن جون الوليون . وتايي فقير جي ڳوٺ ڀرسان ٻئي هكڑي ڳوٺ ۾ شادي هئي

هيڎانهن . پنهنجي غريباڻي پوشاڪ ۾ سڌو شادي واري ڇني ۾ هليو ويووتايو فقير به . لڳيون پيون هيون

ٻيا جيكي لٹي كپڑي ۾ ٺهيل ماڻهو پئي . هوڏانهن گهڻو ئي نهاريائين، پر كنهن رکي صالح به كانه كيس

هي ويهي ويهي ٿكو ۽ اٿي هكڑي . آيا، تن کي كم وارن عزت سان وٺي پئي ويهاريو ۽ کين کارايو پئياريو

۾ . وٽ آيو کٹي جا پئسا اڳواٽ ڏئي، مسواڙ تي كپڑا وٺي، پائي، ڏاڍي رعب سان اچي ڇني ان کي ڌئارڻي

يكدم ٻوڙ پال اچي ويا، جيكي فقير اڳيان . ماڻهو ڊوڙي آيا، وٺي آڻي عزت سان گلم تي ويهاريائونس. گهڑيو

ماڻهن چيس “ کائو كپڑا کائو”ويو ۽ چيائين ته فقير انهن پاٹين مان ٻك ڀريندو كلهن مٿان اڇليندو . رکندا ويا

ته فقير، هي ڇا پيو كرين، چريو ٿيو آهين ڇا؟ ورندي ڏنائين ته اڳهرو پنهنجن ميرن ۽ سادن كپڑن ۾ هئس ته

كنهن كونه سڃاتو، هاڻ جڎهن اڇا اجرا پراوا كپڑا پائي آيو آهيان، ته عزت به ٿي آهي ۽ ماني به خاص ملي

کي كنهن كونه سڃاتو پر كپڑن کي هڑني سڃاتو آهي، تڎهن ته چوان ٿو ته کائو كپڑا مطلب ته مون . آهي

!کائو

وتايو فقير

20

: [16]ب

! پهرين برادري کائيندي پو ٻيا .36سو ڇا كيائين جو تمام سوير اتي . فقيرکي كنهن شادي جي كاڄ ۾ شريك ٿيڻو هوهكڑي ڏينهن وتايي

ان کي چيائين پهرين مون فقير کي کارايو ته هليو . هك ماڻهو کاڌي وٽ بيٺل نظرداري كري رهيو هو. آيو

ان تي هن . وانهن چيس ته پهرين برادر وارا کائيندا، پو جيكو اوبر سوبر طعام بچندو سو فقيرن کي ڏب. وڃان

اچڻ سان هك پاڙي واري کان ڌوتل كپڑا منٿون كري وٺي، كپڑا ڍكي، گهوڙي تي چڑهي . کي مٺيان لڳي

.پو ساڳئي ماڻهو گهوڙو کائنس وٺي ٻڌو ۽ باعزت ويهاري ماني کارائي روانو كيائينس. شادي ۾ آيو

.ڏاکڻي سنڌ ۾ ان طرح ٹوٹكو چيو وڃي ٿو. [1]

.اتر سنڌ ۾ هن طرح ٹوٹكو چيو وڃي ٿو. [2]

.ڏاکڻي سنڌ ۾ هن طرح ٹوٹكو چيو وڃي ٿو. [3]

.كي چون ٿا ته وتايي جي خود جتي چوري ٿي ويئي هئي: اتر سنڌ ۾ چون. [4]

.اتر سنڌ ۾ چون. [5]

ڏاکڻي سنڌ ۾ چون. [6]

اتر سنڌ ۾ چون. [7]

.ڏاکڻي سنڌ ۾ چون. [8]

اتر سنڌ ۾ چون. [9]

.ڏاکڻي سنڌ ۾ چون. [10]

.اتر سنڌ ۾ چون. [11]

.ڏاکڻي سنڌ ۾ چون. [12]

.ڏاکڻي سنڌ ۾ چون. [13]

.اتر سنڌ ۾ چون. [14]

.ڏاکڻي سنڌ ۾ چون. [15]

.اتر سنڌ ۾ چون. [16]

وتايو فقير

21

باب چوٿون

ڏاکڻي سنڌ ۾ وڌيك هلندڙ لطيفا

! ڏوڌ نه ڀرينماٺ كر ته .37گهڻن . هك سال مال ۾ اچي موڙو پيو. ماڻس جو ان سان گهڻو پيار هو. وتايي فقير وٽ هك ڍڳي هوندي هئي

وتايو به ان ڌڪ کان بچي نه سگهيو، جو . چوڌاري مال جي مرڻ جي دانهن لڳي وئي. ڀاڳين جا وٿاڻ خالي ٿي ويا

ا سائين . وتايي چيس ته امان، ايتري كاوڙ نه كر. ماڻس روئڻ، پٹڻ كٹڻ لڳي. سندس ڍڳي به مري وئي

!كروڌ ۾ اچي مرڳو ڏوڌ نه ڀرائي وٺئه

! ٹانڈو دوزخ ۾ كونهي .38

جهوت ڏيئي . ماڻس چيو ته ابا. رات پئجي ويئي. واٽ تي سج لهي وين. هك ڏينهن وتايو ۽ ماڻس سفر تي نكتا

هيڎانهن هوڏانهن چكر هڻي، موٹي آيو ۽ فقير ٿورو . كٿان ٹانڈو ته هٿ كري وٺ ته ماني پچائي کائون

!چيائين، امان ٹانڈو كٿي كونهي

پڇا كيم، چيائون هت . چيائين ته اتي به ويو هوس. وتايو کلي پيو. ماڻس چيو ته پو ڀل دوزخ مان ئي کڻي اچ

!ان باهه تي دوزخ مچندو، بس. سڀ گنهگار پاڻ سان گناهه جي باهه کڻي ايندا آهن. ٹانڈو كونهي

! هو به نه ڦرائينا .39

وتايي رب پاڪ کي . اٿي كا پورت كر. فقيرکي ماڻس چيو ته سگهو كپڑو كونهي، روكڑ جي گهرج آهي

ڄڻ . وتايي ٻير کي ڌوڻيو ته پن پٹ تي كرندا رپيا ٿيندا ويا. جواب مليس ته اهو ٻير جو وڻ ڌوڻ. سوال كيو

. چي، هن مان كو كپڑو وٺي ڍڪ. کي ڏنائينانهن مان هكڑو رپيو کڻي اچي ما. رپين جو مينهن پئي وٺو

ماڻس چيس ته هيٺ ته گهڻائي رپيا پيا آهن، تو رڳو هكڑو رپيو کنيو آهي؟ جواب ڏنائين ته هٻڇ نه كر، وري

جي اچي ويس ريچك ته رپئي کان به سكائيندو ۽ اهو رپيو به ڦرائي ويهندين.

! آ كٿان کائيندس .40

كيترائي ماڻهو فقير . کجي، ماڻهن کي منٿ كيائين ته مون سان اچي آبت وهووتايي کي شوق ٿيو ته ٻني پو

سٺي ڀت جو . اچي جو لڳا ته اٺ ڏهه جريب زمين کيڑي ويا ۽ پو ڏاند ڇوڙي ويٺا. جي سڎ تي جوڙا كاهي آيا

تايي گهڻي دير گذري ته و. انتظار كرڻ، ڇو ته آبت پوري ٿيڻ تي ونگارين کي هر كو مٺو ڀٹ کارائيندو هو

!کي چيائون ته فقير، ڀال ڇا ويٺو كرين، اٿي ڀت آڻ

.فقير چيو ته انهي ويچار ۾ ويٺو آهيان، ته توهين ته گهر به وڃي کائيندؤ، پر آ كٿان کائيندس

! چڱو ٿيو جو اڇلي ڇڎيم نه ته منهنجا به الهه نكري وڃن ها .41

. مٿان رات پئي هن وٽ کيسي ۾ هك رپيو پيل هو. واٽ تي سج لهي ويس. وتايو ڀر واري ڳوٺ ڏانهن ٿي ويو

. سو اهڑي ڊپ واري شي کان جند ڇڎائجي. هن کي ڊپ لڳو ته متان هن رپئي ال كو هالڪ نه كري وجهيم

چمكندڙ رپئي . صبح جو كي ڌنار اتان اچي لنگهيا. پو رپيو كڍي هكڑي كرڙ جي پاڙ ۾ اڇالئي هليو ويو

بس پو ته . پو دل ۾ چيائون ته الشك هتي كا ملكيت پوريل آهي. کنيائون مال ڇڎي اچي رپيو. تي نظر پين

آس پاس جا وڻ سڀئي پاڙئون پٹي ٻاهر كيائون، پر ٻيو ٿيو مڑئي . اچي كهاڙين جا وارو وار کڻي كيائون

وتايو فقير

22

چڱو ”ٻي ڏينهن جڎهن فقير اتان اچي مٹيو ۽ وڻن سان ويل ٿيل ڏسي، چوڻ لڳو، . هوئي اهڑو هكڑو رپيو. خير

“!جو ان کٹكي کي اڇلي ڇڎيم، نه ته هنن وڻن وانگر منهنجا به الهه نكري وڃن ها

! مئل نه هجان ها ته گاڏي نكتل ڏسين ها .42

ائين چئي . چيائين هن گهر ۾ وري نه ايندس وڃيو ٿيو كٿي مران. هك ڏينهن وتايو ما کان كاوڙجي نكتو

مقام . ساهه نكري وڃي، تيستائين اتي ستو پيو هوندساچي مقام ۾ کڎڙي کوٹي سمهي رهيو ته جيستائين

اتان كو بيل گاڏي وارو مال سان ڀريل گاڏي . جي ڀر ۾ كا ٻني هئي، جنهن جو پاڻي ڀڄي وڃي واٽ ۾ پيو هو

كاهي اچي لنگهيو گپ هئڻ سبب گاڏي گچي پئي هوكا كرڻ لڳو ته ٻيلي كو اوري پري همراهه هجي ته اچي

اهو هوكو ٻڌي وتايي چيو ته يار، سڎ تنهنجو ٻڌو اٿم، دل به پئي . اڏي گتي پئي اٿممون کي مدد كرائي جو گ

!مئل نه هجان ها ته گاڏي هن کان اڳ ٻاهر نكتل ڏسين ها. پر مئو پيو آهيان. چئي ته تنهنجي مدد كريان

! هي ڍڳو منهنجو آهي .43

آخر . س، سو لڳو ڳوٺن ۾ لوهون ڏيڻوتايي فقير ٻني آبت تي کيڑائي پر هرلي ۾ ڍڳو واهڻ ال کپندو هو

پو ڍڳو كاهي، . هكڑي ڳٺ مان چاليهن رپين ۾ ڍڳو خريد كيائين ۽ پئسا كتي لٿي ڏيڻ جو واعدو كيائين

ڳوٺ ڏانهن ٿي آيو ته جيكو ماڻهو مليس، سو پڇيس ته فقير ڍڳو كنهن جو آهي؟ جي چوي ته منهنجو آهي ته

ٿئي ۽ كنهن کان ورتو اٿئي؟ اهڑن سوالن جا جواب ڏيندي، وري پڇيس گهڻي ورتو اٿئي ۽ كٿان ورتو ا

گهوڙا . سو ڇا كيائين جو ڳوٺ ٻاهران اچي، ڍڳو وڻ سان ٻڌي پاڻ مٿي وڻ تي چڑهي. بنهين خفي ٿي پيو

ماڻهو رڙين تي . گهوڙا كرڻ لڳو ۽ چوڻ لڳو، ڳوٺ وارا سڀئي سگها سگها اچو نه ته وتايي جو حال كونهي

نس، فقير تو سان كهڑي ويڌن آهي، جو سڄو ڳوٺ کڻي گڎ كيو اٿئي؟ چيائين ته هي ڍڳو پڇيائو. ڊوڙندا آيا

منهنجو ئي آهي، چوري جو كونهي، . جيكو وڻ سان ٻڌو پيو آهي، سو مون چاليهن رپين ۾ خريد كيو آهي

ائين . وتوهان سڀني کي سڌ ٿو ڏيان، جنهن کي خبر نه هجي، تنهن کي ٻڌائي ڇڎج. نكي خدا كارڻ مليو اٿم

.چئي وڻ تان لهي ڍڳو كاهي ويو هليو

! ئي آهينيجيكي چوان سو ته اڳ .44

پو سڀني واقف . وتايو فقير كٿي پري وڃڻ ال سنڀريو، خيال كيائين ته كنهن کان وهٹ ڇڎائي چڑهي وڃان

.كارن وٽ لنگهي ويو، جنهن وٽ وڃي سو کتو جواب ڏيو ڇڎيس

رلي رلي واپس ٿي آيو ته هك سونهون منهن . کي كير پڇي به كونهچوڻي آهي ته سڀ كو سائي جو، غريب

. پنڌ کان پو به كتي جي وات ۾ چڱو. ۾ مليس، دل ۾ آيس ته هن کي صدا هڻي ڏسان، من موال من ۾ وجهيس

سو هن کي چيائين مون کي فالڻي شهر وڃڻو آهي، پيادو ! گڎهه هكي تكي اٿس من کڻي ڏيڻ جي هام هڻي

جي تون مهرباني . ر لڳنديم، صبح کان وٺي وهٹ ال ڦريو آهيان، هركو كياڙي کڻيو ڏيکاريوڃي رسڻ ۾ دي

هن چيو منهنجو وهٹ هي گڎهه اٿئي، سا قبول پوي ته حاضر اٿئي، جيكو . كرين ته ا كندو ته خوش هوندين

گڎهه ڍرڙي . اٿي هليومٿس چڑهي . گڎهه جي ان کان واڳ ورتائين. وتايو خوش ٿيو. حال حبيبان، سو پيش پريان

سڄو ڌوڙ ۾ . ڏنڈن جي باهه کان گڎهه وٺي فقير کي كڎائي پٹ سان هنيو. پئي هلي، فقير وٺي سؤنٹا ڀيڑيس

كپڑا ڇنڈي گڎهه ڌڻي کي ڏئي، “ .جيكي چوان سا ته اڳئي آهين”گڎهه کي ڏسي چوڻ لڳو، . ڀڀوت ٿي ويو

.پيادو وڃي ان شهر کان نكتو

! جتي كو سڃاڻو نه هوندومرنداسين اتي، .45

وتايو فقير

23

سو شهر جي مسافرخاني ۾ هكڑي كنڈ . قسمت سان بيمار ٿي پيو. وتايو سير كندو هكڑي وڏي شهر ۾ آيو

ماڻهو . سڄو ڏينهن بيهوش پيو هو. بيماري وڌي وئي ۽ مٿس غشي طاري ٿي ويئي. ۾ گودڙي وڇائي ليٹي پيو

خبر ناهي هندو آهي يا . جي ته انهن کي ٻڌايوتن چيو هن جو كو هتي مٹ مائٹ، ڄاڻ سڃاڻ ه. اچي گڎ ٿيا

وتايي اهي لفظ ٻڌي چيو، هتي هندكي مسلمانكي پئي هلي، آ اتي مرندس جتي كو سڃاڻو نه ! مسلمان آهي

.ان جوالن ۾ گودڙي کڻي رمندو رهيو. هوندو

! ڇڎ انهي کي جنهن ا به وسارايو .46

كندو پئي ويو ته واٽ تي كنهن سخي مرد، هن کي خدا هكڑي ڀيري فقير وڏي سڎ، ال اله اال جو ذكر

فقير رپيو وٺي اٿي هليو ته دل ۾ هورا کورا ٿيس ته رپئي جو ان وٺان يا امان جا . كارڻ هك رپيو كڍي ڏنو

؟ هكڑي !پو اوچتو ڇرڪ ڀري چيائين، هي ڇا. انهي رد بدل ۾ ذكر وسري ويس. كپڑا وٺان، يا رکي ڇڎيان

؟ ڇڎ کڻي ان کي جنهن !لو وسارائي ڇڎيو آهي، جي گهڻا هجن ها ته االئجي كهڑو حال ٿئي هارپئي خدا جو نا

.اهو سوچي رپئي کي اڇالئي ڇڎيائين! ا وسارائي ڇڎيو آهي

! ماريو ته انهي تكڑ آهي .47

سو هكڑي كڑمي کي . هكڑي سال وتايي کي خيال آيو ته كنهن سان ڀائيواري تي گڎجي ٻني پوکيان

ٻئي ڏينهن گڎجي زمين تي آيا ۽ جهنگ وڍڻ شروع . هن قبول كيو. ائين ته مون کي پاڻ سان ڀائيوار كرچي

ويو ته . وتايو ٺوٻر کڻي ويندو رهيو. پو هاري چيس ته تون وڃي اماڙي کڻي آ ته كوهڑ ساڙيون. كيائون

آخر ته . وتايي جي وتاڳ به كانه سڻائينهاري هر ڏنا، سانور گهمايو، ٻج ڇٹيو، پاڻي ڏنو، پر . وڃڻ کي ويو

جڎهن بٹئي ٿيڻ جو ڏينهن آيو، ته وتايي کي خبر . پوک پچي تيار ٿي، البارو پيو، ان ڳاهيو، وائريو ۽ رانهه ٿي

. اڇا ويجهو ٿيو ئي كونه هو، ته ٿاٻڑجي كري پيو. پئجي ويئي ۽ ٺكر ۾ ٹانڈو کڻي ڊوڙندو کري تي آيو

را ڏينهن كٿي هئين؟ جو اچڻ سان كري پيو آهين؟ فقير چيو ته ٹانڈو هٿ كرڻ، ڀائيوار هاري پڇيس، هيت

هاري چيو ڇهن مهينن کان پو ظاهر ٿيو آهين، وري چوين ٿو ته جلد وريو . وري جلد ورڻ كري كريو آهيان

.ماريو ته انهي تكڑ آهي: آهيان؟ وتايي چيو، تڎهن ته چوان ٿو ته

! ته نه هڻي ماردعا ڀلي نه سڻ، پر کڎ ۾ .48

كنڌ مٿي هوس ۽ چيائين پئي وتايي تي . هكڑي ڏينهن وتايو ڳاٽ مٿي كريو ا کي ستائيندو پئي ويو

ايترو . پنهنجو رحم كر، وتايي جو حال كونهي ٻڌا ته وتايو ڇا كري؟ جنهن کي پروس کڻي ڇڎيو اٿئي

لڳو ته دعا ڀلي نه سڻ، پر کڎ ۾ هڻي كرڻ سان چوڻ . كيائين چوندي اڳيان كا کڎ هئي، تنهن ۾ وڃي ڦهكو

!ته نه مار

! ڄار جي پاڙ تائين ڊپ اٿئي .49

ڊپ ۾ ته متان كو ڦورو ملي ۽ . رات رستي ۾ پئجي ويس. وتايي وٽ هك رپيو پٹكي جي پالند ۾ ٻڌل هو

ڇوڙي اهي پور پچائي رپيو پالند مان . رات وڳڑي ۾ ماري وجهي يا چوي ته كڍ ناڻو ٻاهر، نه ته ماريائين ٿو

پو بي ڊپو ٿي اڳتي هلڻ لڳو، ته هك ڇڑو ماڻهو مليس، جنهن . هكڑي ڄار جي وڻ جي پاڙ ۾ پوري ڇڎيائين

چيو ته يار هن جو ۾ چورن ۽ رهزنن جو ڀؤ آهي، توکي ته كونه مليا؟ كهڑي هنڌ انهن جو گهڻو خوف آهي؟

.ڀؤ ڀولو كونهي وتايي چيو گهڻو خوف البت انهي ڄار جي پاڙ تائين آهي، پو كوبه

! ڇٹي پيو سومهڻي جي سورن کان .50

وتايو فقير

24

. وتايو جنهن مسجد ۾ نماز پڑهندو هو، تنهن جو مولوي سومهڻي جي نماز تمام ڊگهي كري پڑهائيندو هو

وتايي پڇيو كير هو؟ سندس . هك ڀيري ڳوٺ جي كن ماڻهن وتايي کي چيائون رات فالڻو گذر كري ويو

فقير چيو، چڱو ٿيو، ڇٹي پيو . كو تنهنجي ڀر ۾ بيهي نماز پڑهندو هوهنن چيو جي. كو نشان پتو ٻڌايو

.سومهڻي جي سورن کان

! ون هڻندو وتندوڍپو ڀڎن تي سين .51

كي ماڻهو گڎجي وتايي وٽ آيا ۽ چيائونس . ڳوٺن جا ڳوٺ ماڻهن کان خالي ٿيڻ لڳا. ڳوٺ ۾ مهامري اچي پئي

چيائين ڇڎي ڏيوس، . ، ملك مان نكري وڃي)بيماري/وبا(ڇڑي ته فقير، دعا گهر ته ا سائين رحم كري، ب

ماڻهو مري ٿيندا ڀينگ، سندس نالي وٺڻ وارو به كو كونه رهندو، پاڻ اكيلي سر پو ڀڎن تي سينڈون هڻندو

!وتندو

! آسمان وارو معصومن جي جهٹ ٻڌي ٿو .52

فقير ويچار ۾ . آهي، كجهه کاراچيائونس ته ڏاڍي بک لڳي . هك ڏينهن وتايي وٽ كي سنگتي اچي كٺا ٿيا

فقير امالك ان کي سڎي چيو ته بابا، . پئجي ويو ته هك ڇوكر كوهر کڻي هوكو ڏيندو اچي ڀرسان لنگهيو

ٻالك سپيون ڀريندو هر كنهن کي چڱا خاصا كوهر ڏيندو ويو. هنن همراهن کي كجهه کارا تان جو سڄو . پو

ڇوكر وٺي . وتايي چيو ماٺ كر جيسين پئسا اچن. ائين ته ڏي پئساپو وتايي کي چي. پاٹوڙو خالي ٿي ويس

پئسا به نٿو ڏي، چوي ٿو ته . مون مسكين جا كوهر مفت ۾ وتايي کارائي ڇڎيا آهن: چي. گوڙ گهمسان كيو

ائين چئي ٻه ٹي ! وتايي چيو ته مون توکي چيو ماٺ كر، گهوڙا گهوڙا نه كر. ماٺ كر، پهر گذري ويو آهي

ڇوكر کان . ماڻهو اچي ميڑ ٿيا. ٿڦون لڳڻ سان وڌيك ڇوكر آسمان مٿي تي کڻي ڏنو. ي كڍيائينسٿڦون وهائ

ان تي هكڑي ماڻهو چيو وتايي وٽ كٿان آيا پئسا؟ . پڇيائون ته ابا ڇا آهي؟ ڇوكر سڄي ڳالهه كري ٻڌائي

ڇيس ته اهو ڇا كيئي؟ سنگتين پ. پو ڇوكر ڏوكڑ وٺي ويندو رهيو. اچي وٺ جيترا تنهنجا پئسا ٿين سي کڻ

سو هن معصوم کي ٿڦڑ . چيائين مون وٽ هڑ ۾ كي كين هو، سمجهيم ته تكڑو سوال خدا به كين سڻندو

.آسمان وارو معصومن جي جهٹ ٻڌي ٿو: هڻي، دانهون كرايم، جو ٻڌي اٿم ته

. لكڻ جو لك ناهي .53

؟ فقير چيو تڎهن ٿو چوين موت وتايي فقير کي كنهن همراهه ڏسي،زور كري چيو ته فقير مرڻ برحق آهي

.برحق آهي جو لكڻ جو لك ٺاهي

هكڑو ڏيان نه ٻيو لکايان به نه؟ .54

كنهن . سڀئي ماڻهو ڀت کائي پوئو لکائيندا ٿي ويا. هكڑي شادي جي دعوت وتايي فقير کي به مليل هئي

ئين منهنجا به پنج رپيا وتايو اهي واڪ ٻڌي، لکندڙ جي ويجهو آيو ۽ چيا. كيترو ته كنهن كيترو ٿي لکايو

اهڑو گنهگار مون کي ٿيڻو . فقير چيو، چڱو ٿو چئين. لکندڙ چيو رپيا هٿ ۾ ڏي ته پو لکيان. پوئو لکي ڇڎ

!هكڑو رپيا ڏيان به نه، ٻيو لکايان به نه. كونهي

تنهن ۾ توهان جو ڇا؟ .55

وتايي چيو ته تنهن ۾ . ئي وياوتايي فقير کي چيائون ته اڄ ديڳ ڀت جي توهان جي پاڙي ۾ همراهه کڻيو پ

تڎهن وري چيائين، تنهن ۾ توهان جو . منهنجو ڇا؟ ماڻهن چيو فقير اهو سمورو ڀت تنهنجي ما کي پئي ڏنائون

ڇا؟

وتايو فقير

25

ڇو ٿي مڑس کي هائي ۾ هڻين؟ .56

ه گهر جي ڌياڻي مڑس کي پئي چيو ته ميان تون ب. هكڑي ڏينهن وتايو پاڙي مان كنهن مائي کان ڏڌ وٺڻ ويو

. اوالد سان جهولي ڀرينئي. كنهن اوليا تي باس وڃي باس، مڃتا مڃ ته ا سائين كا مٺي مراد پسائينئي

اروڙي سڎ كيو، جڎهن مائي ٻاهر آئي ته هن کي چيائين ته هو کي ٻاهر اچڻ ال وتايي اهي حرف ٻڌي مائي

پو تون کڻي ٻڌا ته ان كهڑي اوليا تي ته. تي ٻارنهن ٻچن سان ككڑ پئي چڳي، ڏسين ٿي؟ چيائين هائو

سکا باسي، جي ٻارنهن ٻچا وٺيو پئي هلي ۽ كهڑي پير تي پڑ وڌائين؟ ٻڌا؟ چري ڏيڻ وارو ڏيي ته ويرم ئي

.ڇو ٿي غريب مڑس کي هائي ۾ هڻين. كانهي

! گابي کان رنڀ كرائين ها .57

کير ڏهندي کيس گابي ڌارائڻ جو . ڇڎيو هئائينگابي کي ونگ سان ونگي . هكڑي ڀيري وتايي ڍڳي پئي ڏڌي

ونگ ڍري ٿيڻ تي ڳئون جو وٺي . چارئي ٿڻ ڏهندو رهيو ته گابي گبو هنيو ته ونگ ڍرو ٿي ويو. خيال لهي ويو

اتي خدا کي چوڻ لڳو ته موال سائين، جي مون کي گابو ڌارائڻ وسري ويو هو . لت هنئي ته لوٹي اونڌي ٿي پئي

.کڻي گابي کان رنڀ كرائين ها. و، تو ڍڳي کان لت هڻائي سڀني کي بک مارايوته توکي ته ياد ه

! ڳنڌڻ ته كونه مليو، پر ماني کان به نراس .58

وتايي چيو . پڇيائينس ته رکي ماني آهي ڇا؟ ماڻس چيو، ها. هك ڏينهن وتايي جي اڳيان ماڻس ماني آڻي رکي

ماڻس . ڻ، مون کي نه کپي، كو ڳنڌڻ مليو ته کائيندس، نه ته نهماني ک. رکيون مانيون کائي بيزار ٿي پيو آهيان

ته چڱو، آ كٿان لسي لپ . چيو ته ا سائين کان دعا گهر ته كو كٿان در پٹي ڏي، باقي آهي ڏڌ لپ به كانه

۾ وتايي جو اٿڻ ۽ كتي جو ماني. ائين چئي اٿيو، ڇونه سندس كتو به ڇڑيل پٺيان بيٺو هو. ڇڎائي ٿو اچان

!اتي فقير دانهن كئي ته ڳنڌڻ ته كونه ڏيارئي پر ان کان اڳي ماني به کڻائي ڇڎيئي. چك وجهڻ

! نماز ال وڏيري جهڑو بندوبست هجي ها .59

وتايي ڊوڙي وڃي جهليس، پڇيائينس ته ادا، آهي ته خير، هينئن . وتايي جي مهندان هكڑو ماڻهو لر ڀڳو ويو

ته ڳوٺ جي وڏيري جو حكم آهي ته جيكو نماز نه پڑهي، ان کي ٻڌي مون ٹاپين ۾ ٹٹو وڃين؟ ماڻهو چيو

ٻڌم ته وڏيري جا ماڻهو رسا کڻيو . صبح واري نماز مون پڑهي كانهي. وٽ وٺي اچو ته كتن جي بڇ كرايانس

اهو سڻي . هاڻ ڀڳو وڃان ته هنن کي هٿ نه اچان، نه ته وڏيرو پٺي تي موچڑا هڻائيندو. منهنجي ٻڌڻ ال پيا اچن

وتايي منهن مٿي كري چيو ڏس ڀال كٿي ٿا ماڻهو شرافت سان نماز پڑهن؟ ماڻهو سڀ نماز پڑهن ها، جيكر

.وڏيري جهڑو نماز پڑهائڻ جو بندوبست هجي ها

ڀانئين ٿو ته رخ كهڑو هوس؟ .60

ٽ پهتو ته هڑي و. هك سانجهي جو وتايو فقير گدائي شفائي جي خيال سان ڀر واري ڳوٺڑي ۾ ٿي ويو

هي ويجهو ٿيو ته ڏسي ته . فقير مڑي ڏٺو ته همراهه ويجهو اچڻ جو اشارو كيس. کيس كنهن ماڻهو سڎ كيو

هن کان پڇيائين ڇا ٿو چئين؟ هن چيو ته سامهون ئي ڳوٺ ۾ شايد . هكڑو ماڻهو وڻن جي اوٽ ۾ بيٺو آهي

. منڍ ۾ نم وارو گهر اٿئي، اتي وڃي صدا هڻج ڳوٺ جي. ته چڱو كن کولي ٻڌ. ٿو وڃين؟ فقير چيو هائو پنڻ

هكڑي زائفان چٹي ڳوري، ڳچي ڊگهي، قدآور ۽ ٻه چوٹيون ٿيل خيرات ڏيڻ ال ٻاهر ايندي، هن کي چئج ته

اهو نياپو پهچائي، پهرين. سامهون هڑي ۾ تو وارو سينڌو بيٺو آهي، چيو اٿس سگهي اچي مون وٹان ٿي وڃ

جي نياپو نه ڏنئي ۽ وري هتان ٿو مٹين ته هي كهاڙي ڏسين ٿو، ڳڀا ڳڀا كري پنجان پو ٻيا گهر

وتايو فقير

26

هن . ساڳين پارن واري عورت ٻاهر آئي. فقير آنهن كري ڳوٺ ۾ ان گهر وٽ اچي سنئين هنئي. ڇڎيندوسان

نڌو يا فقير کي چيائين منهنجو ته كو سي. اها زال پيغام سڻي اچرج ۾ پئجي ويئي. کي سربستو نياپو ڏنائين

تنهن . هاڻ تون ڄاڻ ۽ هو ڄاڻي. فقير چيو مون توکي سڻايو. كو چڳ كونهي، توکي غلط پارانڀو مليو آهي

فقير چيو ڏاٻ تي پٹكو، مٿي تي ٻڌل، هيٺان كاري گوڏ . تي عورت چيس ته ڀال كجهه هن جا پار پتا ڏينم

عورت چيو ته اهي . هڻيو بيٺو هو پير اگهاڙا ۽ جهنڈ. ٻڌل ۽ بت تي صدري پيل هيس ۽ هٿ ۾ كهاڙي هيس

تڎهن هن زال اٻهري ٿي پڇيو ته فقير ، ڀال . وتايي چيو ته نٿا لڳن ته ٺهيو. پار ته مون کي دل سان ئي نٿا لڳن

.رخ كهڑو هئس؟ فقير چيو ته رخ اهو هئس، جي ويندين ته امالك پليت كندئي

! بنا اجوري کڻيو پيا هلون .61

هك پوڙهي . كن زالن تڑ تي كپڑا پئي ڌوتا. ٹل هئا، سو هكڑي تڑ وٹان اچي مٹيووتايي جا كپڑا ميرا ۽ ڦا

عورت وتايي کي ڏسي چيو ته تون ته كو مت جو وڙهو آهين، پو هن زالن جي تڑ وٹان ڇو اچي لنگهيو آهين؟

جا، ڇو ته ٻار اهي وسال آهن اوهان. فقير چيو ته سچ ٿي چوين. ڏس ته كپڑا ڦاٹا پيا اٿئي، وسال پيا ڏسجنئي

!توهين ٿيون ڄڻيو، اسان ته بنان اجوري کڻيو پيا هلون

. ڏاڍو تکو گهوڙو هو، جيكو هك ئي رات ۾ جهان ڇڎي ويو .62

ان کي ڏسڻ جي ال كيترائي ماڻهو زميندار جي گهر . هك دفعي ڳوٺ جي هكڑي زميندار گهوڙو خريد كيو

مون هي گهوڙو هك سؤ روپين ۾ خريد كيو آهي، ان ”و ته زميندار چي. پهتا، انهن ۾ وتايو فقير به موجود هو

زميندار جواب ڏنو ته “ .اوهان هن تي سواري كريو ته اسين ڏسون”ماڻهن چيس ته “ .ال ته هي تيز رفتار آهي

اهو “ !اڄ هن کي آرام كرڻ ڏيو، سڀاڻي صبح جو سوير آئون هن تي سواري كندس اوهان ان وقت ڏسجو”

.پنهنجن گهرن ڏانهن موٹي وياٻڌي ماڻهو پنهنجن

زميندار کي . ٻئي ڏينهن صبح جو سوير ڳوٺ جا كيترائي ماڻهو ۽ وتايو فقير زميندار جي جا تي پهچي ويا

هن گنڀير . جڎهن ماڻهن جي اچڻ جي خبر پئي ته ٻاهر نكري آيو، ان وقت سندس اکين مان لڑڪ وهي رهيا هئا

“.ويومنهنجو گهوڙو رات مري ”آواز ۾ چيو ته،

“!ڏاڍو تکو گهوڙو هو، جيكو هك ئي رات ۾ هن جهان کان هن جهان ۾ پهچي ويو”وتائي فقير چيو

. گڎهه جي تصوير .63

هكڑي . هن جا كپڑا تال جي كپ تي رکيل هئا. هك ڏينهن وتايو فقير كنهن تال ۾ وهنجي رهيو هو

فقير جڎهن وهنجي . ٺاهي ڇڎيحركتي ڇوكر ڇا كيو جو هن جي قميص تي كوئلي سان گڎهه جي تصوير

ٻاهر نكتو ته كپڑا پاتائين ۽ هن کي سندس كپڑن تي گڎهه جي تصوير نظر آئي، ويجهڑائي ۾ كيترائي

اهو ٻڎي “ .كهڑي گڎهه منهنجي قميص سان منهن اگهيو آهي”وتائي فقير وڏي واكي چيو ته . ماڻهو ويٺل هئا

.ڀر ۾ بيٺل ماڻهو ٹهك ڏيئي کلڻ لڳا

! هليو وڃان هاماٺ كري .64مون ال هكدم ماني جو ”هك ڀيري وتايو فقير كنهن ڳوٺ ۾ پهتو ۽ اتان جي ماڻهن کي سڎي چيائين ته

“!بندوبست كريو نه ته اوهان سان اهو ئي سلوڪ كندس جيكو اڳئين ڳوٺ وارن سان كيو اٿم

جڎهن کائي خوش ٿيو ته ڳوٺ .وتائي جي اهڑي ڌمكي ٻڌي ماڻهو ڊپ کان هن ال عمدا کاڌا تيار كرائي آيا

مون انهن کان ماني ”وتائي چيو “ وارن پڇيس ته سائين اوهان اڳئين ڳوٺ وارن سان كهڑو سلوڪ كيو هو؟

جيكڎهن اوهين به ماني نه کارايو ها ته آ هتان به ماٺ كري . گهري، پر هنن نه ڏني ۽ آ ماٺ كري هليو آيس

“!هليو وڃان ها، ٻيو ڇا كريان ها

وتايو فقير

27

. تو كري ٹنگڻ به مسخري آهياب .65

ڏينهن قيام ابتو . هكڑي ماڻهو چيو، فقير ا سائين بي نياز آهي، تون ساڻس مسخريون ۽ حجتون ٿو كرين

کي ابتو كري ٹنگڻ به مسخري آهي. كري ٹنگيند فقير چيو هك سنئين سڌي ماڻهو.

سمنڈ کي مينهن جي كهڑي ضرورت؟ .66

ڏسي کڻي ته سمنڈ مٿان مينهن پيو وسي، سكي . سمنڈ جي كناري تي بيٺو هو هك ڏينهن وتايو الڙ پاسي ۾،

پاڻي کي پاڻي جي كهڑي ! ڏاڍو زور وارو آهين: سو اکيون مٿي كري چيائين. تي هك ڦڑي به نٿي كري

اهر پو كيترائي پاڻي جا جيت جڻيا ۽ جانور ڳاٽ اڀا كري ٻ. ضرورت؟ هن ائين چيو ته مينهن بند ٿي ويو

ايتري ساري مخلوق ڏسي، فقير چيو مون کي اها خبر كانه هئي، آ ڀال تو جيترو كيئن ڄاڻي . نكري آيا

!سگهندس

. هو كني عادت نٿو ڇڎي، آئون سٺي عادت كيئن ڇڎيان .67

. سو تري هيٺيان ڏئي. هك ڀيري فقير درياهه جو كپ ڏيو پئي ويو ته هك ڀٹون کي پاڻي ۾ ٻڎندو ڏٺائين

هن . ته وري ٻڎڻ لڳو. ان جي سور کان تري كڍي ورتائين. ر ٿي كڍيائينس ته وڇون ٺكا كرايس ڏنگٻاه

تنهن چيس . كنهن ماڻهو اهو تماشو پئي ڏٺو. ته تري ڇنڈڻ لڳو. وري به تري مٿان کنيس ته ڏنگ هنيائين

عادت ماڳهين نٿو ڇڎي؟ فقير فقير، ڇڎ دشمن کي ته ٻڎي مري، ڏسين نٿو ته هو پنهنجي ڏنگ هڻڻ جي بڇڑي

.چيو ته هو پنهنجي كني عادت نٿو ڇڎي ۽ آ پنهنجي سٺي عادت، ٿوري تكليف كري، ڇو ڇڎي ڏيان

. چڱو چار آنا ڏيو .68

پئسن جي ضرورت هيس، سو رڍ وڃي شهر ۾ وكڻڻ ال . وتايي کي كنهن ماڻهو خدا كارڻ رڍ ڏني هئي

هكڑي چرچو كري چيس ته فقير، لهي . چيائين ته پنج رپيا. هڻو ٿي لهيماڻهن کانئس پڇيو ته فقير رڍ گ. بيٺو

فقير چيو ته اهو . ته گهڻئي ٿي پر تون فقير تن آهين، كا ڇوٽ به كر جو دنيا ۾ تنهنجو كو مثال نه ٿئي

.آزمودو ٿا وٺو ته چڱو رڍ جا چار آنا ڏيو ته آ ماني وٺي وڃي کاوان، كالهونكر بکيو آهيان

آهي؟ االئجي ڇا .69

هك لڱا رستي تان ويندي فقير چاندي جي دٻلي لڌي، کوليائين ته خوشبو پکڑجي ويئي، ڇاكاڻ ته ان ۾

وتايي كڎهن به اهڑي خوشبو كانه سونگهي هئي، منجهي پيو ته االئجي ڇا آهي؟ جي . کٿوري پيل هئي

. ۽ ما کي چيائين ماني پچائي ڏنيمپو پور پچائيندو گهر آيو . كنهن کان پڇندس ته متان چور كري ٻڌائيم

ماڻس پڇيو اهو ڇا آهي؟ جنهن ۾ ڏاڍي سرهاڻ آهي؟ وتايي . جڎهن هن اٹو ڳوهيو ته دٻلي کڻي ان ۾ الٹايائين

پو کٿوري پكل ماني کائيندي ماڻس پڇيو ڇا آهي، وتائي . سوچيو وڻندڙ شي آهي، جوکو كونه پهچائيندي

جي ڇا آهي؟سادگي سان وراڻيو ته االئ

! چڱو جو وڻ ۾ ڇانهين نٿي ٿئي .70

مٿي ٻيرن کي ڏسي چوڻ لڳو ته هي وڻ به انبن . هكڑي ڏينهن وتايو ٿكجي كنهن ٻير جي وڻ هيٺان اچي ستو

تنهن کان . ٻير ننڍو خلقيو اٿس پر انبن جي وڻن ۾ انب هن کان گهڻو ڳؤرو آهي ان جو ڦر-. جي وڻ جيڎو آهي

ايتري . ن ۾ پيدا ٿيڻ گهرجي هئيبه عجب جي هي ڳالهه آهي، جو ڇانهين وري دل ۾ پيدا ٿو كري، جيكا وڻ

چوڻ لڳو ته آ ڀليو آهيان، مٿان ڌڪ هڻڻ ۾ هي ننڍڙو . جو هكڑو ٻير اچي ٹكڻ تي كريس ته مٿو کنهڻ لڳو

وتايو فقير

28

نه ته وتايو كنهن کان موكالئي به كين ! ٻير به قهري ٿو ڏسجي، چڱو جو انهي وڻ ۾ ڇانهين نٿي ٿئي

.سگهي ها

! هر هر جواب ڏيڻ بيحيائي آهي .71

. ماڻس چيو ته ابا، ٻاهران كاٺيون ڦانگا ڳولي آ ته چلهه دکايان. وتايو گهر ۾ كن گهرن ويچارن ۾ ويٺو هو

ماڻس ويئي، ڇيڻا كاٺيون ميڑي اچي باهه ٻاريائين، پو وري وتايي کي . وتايي چيو ته مون کي هينئر ڇڎي ڏي

فقير چيو، امان چيو مان كين ته مون . پچايان سڎ كري چيائين، ابا، هي گهڑو ڀري اچ ته اٹو ڳوهيان، ماني

پو چيائينس ته ڀال، ڏڌ لپ پاڙي مان وٺي اچي . ماني پچايائين. مائي وئي، گهڑو ڀري آئي. کي كجهه به نه چئو

پوڙهي ويئي، ڏڌ وٺي آئي، چڱو ڀال راتوكو بکيو آهين، . اصل كجهه نه چوينم. وري به ساڳي ڳالهه. ماني کا

.يو آهي كو ته گرانهه کڻماني ڏڌ رک

امان، هر هر جواب ڏيڻ . ما االئجي ڇا ٿيندي آهي؟ جيئن ٿو جهليانس تيئن ٿي نئون حكم ڏينم! اال اال

.ماني کائي ڍؤ كريان ٿو. اجهو تنهنجو حكم مڃيان ٿو. بيحيائي آهي

! مون کي نماز ڀان نٿي پوي .72

مسلمانن کي نماز پڑهڻ گهرجي، جيكو نماز نٿو . پاڙي جي مالن تمام چڱي ريت وتايي کي هدايت كئي

اڃا فرض جوٹيائون ته . وتايو ساڻس گڎجي نماز پڑهڻ ويو. اٿي هلي نماز پڑهه. پڑهي، سو مسلمان ئي ناهي

“!وتايا كٿي آهين؟ ڊوڙي آ تنهنجي گهر جي لوڙهي کي باهه لڳي ويئي آهي”پٺيان واكو ٿيو ته

ي، فقير گهر ڏانهن ڀڄندو ويو ۽ چوندو ويو ته هن ملن کي گهڻئي ڀيرا چيو اهو آواز ٻڌي، نماز کي اڌ ۾ ڇڎ

هاڻ خوش ٿيا هوندا جو وتايي جو . اٿم ته ادا، توهان واري مون کي نماز ڀان نٿي پوي، تڎهن به پچار نٿا ڇڎين

.گهر پيو سڑي

! جيكا گهڻن جي صالح .73گهڑيو ته سندس كتي کي ٻيا كتا ڦري آيا ۽ چك جڎهن شهر ۾ . هك دفعي فقير پاڻ سان كتو وٺيو پئي ويو

ماڻهو پڇيس ته فقير، هي كتو تنهنجو . وتايي وٽ لٺ هئي، سا پنهنجي كتي کي ٺكا كرايائين. هڻڻ لڳس

هاڻ . كونه آهي ڇا؟ وتايي چيو هائو، منهنجو آهي، پو تون ڇوٿو مارينس؟ ان كري جو ٻيا كتا ڦري آيا اٿس

!جي صالح هوندي كبو ائين، جيئن گهڻن

! اسين به مڑس آهيون .74

گوڙ تي . مڑس زال کي موچڑي تي موچڑو پئي هنيو. وتايي جي پاڙي ۾ كي ٻه زال مڑس اچي پاڻ ۾ وڙهيا

فقير ”مائي جي مڑس پڇيو، . فقير هنن جي گهر اندر ويو ۽ موچڑو الهي هن عورت کي ٻه ٹي پادر هڻي كڍيا

وتايي چيو، “ .آ ته مڑس آهيان”هن چيو “ ڀال تون ڇو ٿو كٹينس؟”وتايي چيو “ تون ڇوٿو موچڑا هڻينس؟

مڑس، زال کي مارڻ ڇڎي ڏنو ۽ چيو فقير تون نكري “ ٻيو اسين وري کدڙا آهيون ڇا؟. اسين به مڑس آهيون”

.وڃ، اسين ڄاڻون پاڻ ۾

! هينگ ته منهنجي گڎهه جي آهي .75

وتايي جي هئي سو كير به نالو كونه . ۾ پئي ڦرندي هئي سا ڳوٺ. وتايي مسافري تي وڃڻ ال گڎهه ڌاري هئي

هكڑي شام جو وتايو پنهنجي گڎهه ڳولڻ لڳو، خيال كيائين ته هينئر ٻڌي ڇڎيانس، اسر جو . وٺندو هوس

پاڙي ۾ هكڑي ماڻهو کي پري ٿي وهان تي وڃڻو هو، ٻيو كو وهٹ هٿ كونه . چڑهي فالڻي ڳوٺ ويندس

وتايو فقير

29

وتايي کي . جهلي ٻڌي ڇڎيائين ته آڌي مانجهي انهي تي چڑهي روانو ٿيندسلڳس، سو وتايي جي گڎهه

. سڎ كيائينس. وتايو هن جي در تي آيو. كنهن ٻڌايو ته تنهنجي گڎهه فالڻو تنهنجي پاڙي وارو كاهيو پئي ويو

، مهرباني كري مون کي سڀاڻي پري وڃڻو آهي. پڇيائين ته ادا، ٻڌو اٿم ته منهنجي گڎهه تنهنجي گهر اندر آهي

هن کي به پري وڃڻو هو، تنهن وڏا قسم کڻي چيو فقير كنهن تو سان چرچو كيو آهي، مون کي . ڇوڙي ڏينم

وتايي چيو ته . وتايي جو آواز سڃاڻي گڎهه اندران هينگ كئي. مرشد جو سنهن آهي ته گڎهه مون وٽ كانهي

هن چيو فقير تون مون مسلمان جي ڳالهه تي . هناهو آواز منهنجي گڎهه جو آهي، تو هروڀرو كوڙا قسم کنيا آ

هن چيو هائو ! اعتبار نٿو كرين، پر هن گگدام جي زبان تي مون تي شك ٿو كرين؟ سچ پچ كو چرٻٹ آهين

ائين چئي اندر گهڑي گڎهه . هاڻي مسلماني رڳو كوڙن قسمن تي وڃي رهي آهي! هائو، ڏٺم تنهنجي مسلماني

.كو ٿيوهو كوڙو قسمي ڦ. ڇوڙي هليو ويو

! مون کي خدا ڏيندو ته واپس ڏئي ويندس .76

وتايي سان ماڻس گال كئي ته ابا، تنهنجي ماني پچائي ٿي رکان ته كتا کڻيو وڃن، جي كوٺي کي دروازو

هن چيو . هجي ته كڑو ڏئي سانڍي رکي ڇڎيان، پو اويل سويل كيڎي مهل به گهر اچين ته پنهنجي ماني کائين

مسيت جو . پو ويو، مسيت جو در پٹي گهر کڻي اچي، پنهنجي ٻارٽ تي چاڙهي ڇڎيائين. اچاناجهو در کڻي ٿو

ميان، تون ”سڎ كري چيائين ته . سو پيرو کڻي سڌو وتايي جي گهر وٽ آيو. مالن آيو، ڏسي ته در ٺهي ئي كونه

دروازو الهي کڻي توکي شرم كونه آيو جو خدا جي گهر جو. ته هاڻ ماڳهين اركانن مان نكرندو ٿو وڃين

سوچيم ته . وتايي چيو شرم ته گهڻو ئي آيم پر ماني كتا کڻيو ٿي ويا“ اچي پنهنجي گهر تي چاڙهيو اٿئي؟

جڎهن مون کي دروازي جيتري توفيق ٿيندي، تڎهن دروازو واپس وڃي رکندس، ڇو ته مون کي ڏيڻ وارو به

. مالن چيو آ در الهيو ٿو وڃان. كليف آهياهوئي آهي، کيس خبر آهي ته وتايي وٽ در كونهي، هنن کي ت

كهڑي مٹي مائٹي . باقي تون ٻڌا تنهنجو ساڻس كهڑو الڳاپو آهي. وتايي چيو در اهو الهيندو جنهن جو آهي

ٻڌا، ته توکي ڇا . آهي يا توکي خود پاڻ چيو اٿس ته مون ۾ سگهه كانهي، تون وڃي وتايي کان دروازو وٺي اچ

وتايي چيو هن کي جهليو، مون هن جو . مالن خار ۾ گاريون ڏيڻ ۽ وڦلڻ لڳو. ي گڎ ٿياچيو اٿس؟ ماڻهو اچ

مون کي خدا ڏيندو ته واپس . هي پاڻ کي سرخرو كرڻ ال خدا جو عيوضي ٿيو آهي. كوبه ڏوهه كونه كيو آهي

.ڏئي ويندس) در(

! اجها توهان جي مرشد جي جتي .77

، فالڻي ذات وارن جو مرشد اچي لٿو آهي، ڏاڍو خدا جو پهتل ماڻهو ۽ ڳوٺ ۾ هل هالچو هليو ته فالڻو بزرگ

سو فقير جتي . وتايي کي دل ۾ خيال آيو ته آ به ڇونه وڃي سندس زيارت كريان. كافي كرامت وارو آهي

هن کي مرشد جي كابه ڳالهه كانه . پرڀري الهي مرشد جي کٹ ڀرسان ويهي، انهي جون ڳالهيون ٻڌڻ لڳو

پر ڇا ڏسي ته جتي هجيئي كانه، موٹي وري اچي ساڳي جا تي . و كچهري مان اٿي وڃڻ وارو ٿيوآئڑي، س

ٿوري دير کان پو، . فقير ان مٿان پاٿول ماري ويٺو. اتي مرشد جي چانديء سان مڑهيل جتي رکي هئي. ويٺو

چوڌاري چؤ پچو هلي ته . وتايو ماٺ كيو كنڌ هيٺ كريو ويٺو هو. مرشد كم سانگي اٿيو ۽ جتي ڳولڻ لڳو

مرشد جي جتي نٿي لڀي، كنهن کنئي آهي؟ جنهن ماڻهو وتايي جي جتي کنئي هئي، تنهن سمجهيو ته شايد ڀل

هو . ۾ مون مرشد واري جتي کنئي آهي، سو چوڻ لڳو ته اجها اجها، هيڎانهن پئي آهي مرشد سائين جي جتي

چيو ادا، اها منهنجي جتي آهي ۽ جوٽ هيٺان جتي كڍي چيائين جڎهن جتي کڻي کٹ جي ويجهو آيو، ته فقير

جنهن کي جتي جو سما نٿو پوي، سو كهڑي كاني كرامت كندو . هي توهان جي مرشد جي جتي آهي

؟!هوندو

! هكڑي جي اوس اونائيندو .78

وتايو فقير

30

فقير کي ڏسي . يووتايو كنهن ڌن ۾ منگن مست ٿيو ويٺو هو، ته هكڑو هاري هر كلهي تي کڻي اچي مٹ

ٻه سال . ڇوكري جو مڑس به مون وانگر هاري آهي. چيائين وتايا فقير، مون نياڻي فالڻي هنڌ پرڻائي ڏني آهي

تون درويش آهين، دعا گهر ته ا سائين كو . ٿيا آهن ته مينهن وسي ئي كونه ٿو، ڏاڍا ڏکيا ويال پيا واريون

هاري کان پڇيائين ڇا پيو . مٿان هكڑو كنڀار اچي لنگهيو هو اتي ئي بيٺو هو ته. پنهنجي رحمت وسائي

درويش کي چئين؟ هن چيو دعا پيو گهرانس ته كنڀار به اچي مٿان بيٺو ۽ چيائين فقير مون به نياڻي فالڻي هنڌ

ن، ڇوكري چوائي موكليو آهي ته بابا، ڏاڍا ڏکيا آهيو. ٻه سال الڳيتو برسات بند كانه ٿي ٿئي. پرڻائي ڏني آهي

تون ا جو خاص ٻانهو آهين، كا دعا . كجهه ته موكليو ته کائون. آوي چڑهي كانه ٿي، ڌنڌو هلي كونه ٿو

وتايو کلي پيو، چيائين توهين ٻئي هليا وڃو ٻنهي مان هكڑي جي اوس . گهر ته ا سائين سكارج كري

.مرضي جو مالك آهي. باقي منهنجي ٻڌي كونه ٿو. اونائيندو

! لهه ته وري كرين هااها ڳا .79

هك ڏينهن وتايو . اويل سويل وٹس پيون اينديون هيون. پاڙي وارين ماين جو وتايي جي ما سان قرب هو

لهواريون اوڀاريون كندي چيائين ته وتايو ته اڳئي . لوڙهي وٽ بيٺو هو ته هك پاڙي واري ماڻس سان ملڻ آئي

ماڻس چيو، پڻس هندو هو . ؟ ويچارو سٹون کائيندو گهميمڱائي ڇڎيو هو، هاڻي وري گهري ڏسو ته ڇا ٿا چون

پو مسلمان ٿياسين، هاڻي اسان کي سڱ كيئن ڏيندا جو چوان؟ وتايي ۾ كو كمائي جو . تڎهن مڱايو هئائين

کر كونهي، جو ٻئي كنهن کان سڱ گهران کڻي ۽ پو وري ٻيون ڳالهيون كرڻ لڳيون، جڎهن مائي اٿي

ايي وڌي اچي چيس ته ماسي، اڳين سيڻن کان سڱ گهرڻ واري ڳالهه ته وري امان سان وڃڻ واري ٿي ته وت

!من مڑي به پون. كرين ها

! چريا کريا آهيون پر ننگ سڃاڻون ٿا .80

تي جتي زالن گهاگهرا ۽ چؤنرا [1]وري به اتي انهي کوهه. قسمت سانگي وتايو عمركوٽ کان وڃي نكتو

پئي ڀريا، هك پوڙهي وتايي کي افعالن مان سهي كري ورتو ته الشك وتو اهو آهي، سو ڇوكرين کي چيائين

ڇوكرين مان هكڑي چيو ته سندس . ته هن کي کيكاريو ته سڌ پوي ته سچ پچ درويش وتو آهي يا كو ٻيو

هو مسلمان، پاڻ هندو، ٿورئي سڱ مائٹ : ي تي زور ڀريو تهپو سڀني انه! مڱيندي کيكاريس ته مزو ايندو

. چيائين ادا وتو، ڀلي كري آئين. ڏسون ته ڇا ٿو چئي؟ نيٺ لڄ كندي هو وتايي جي ڀر ۾ آئي. هن کي ڏيندا

!چيائين چريا کريا آهيون، تڎهن به ننگ سڃاڻون ٿا. هٿ ته ڏي؟ وتايي هٿ كونه ڏنس

! لب تي ليٹي هوندي .81

البت . امان اهڑي آهي ئي كانه ؛ڇو؟ فقير چيو .اڄ ماڻهين بازار ۾ ليٿڑيون پئي کاڌيون ؛کي چيائون وتايي

ماڻهو ؟اڄ تو بازار ۾ ليٿڑيون پئي کاڌيون ؛پو جڎهن ماڻس گهر آئي ته پڇيائينس! كٿي لب تي ليٹي هوندي

ديس ته هركو چوندو ته هيڎانهن ڏي، چيم ته جي نمي کڻن. ابا، ڏٺم ته پئسو پٹ تي پيو هو ؛هن چيو .ٿا چون

سو ڇا كيم ٿورو پريان وڃي، ليٿڑندي ليٿڑندي، پئسي مٿان اچي پيس ۽ ائين، پئسي کي . منهنجو كريو آهي

[2].کڻي ورتم

“.كنهن لب تي ليٹي هوندي! امان. اڳئي ائين سمجهيو هوها، مون ”

! خدا کي خواب ۾ ڏٺم .82

ماڻهو ڦري آيس ته چوڻ لڳو “ .خدا کي ڏٺم، خدا کي ڏٺم”هك ڏينهن، هر گهٹي كوچي ۾ وتايو چوندو وتيو ته

اڳيان . هئسپڇيائونس كيئن ڏٺئه، كهڑو نمونو هوس؟ چيائين كپڑا ميرا ۽ ڦاٹل پيا . ته خدا کي خواب ۾ ڏٺم

وتايو فقير

31

مون پڇيس ته درويش كير آهين؟ چيائين توهان . پاروٿيون مانيون ۽ ڀت جا ارڙ لڳا پيا هئس پاڻ کليو پئي

مون چيو اسان جو خدا ته جهانن جو پاليندڙ، روزي رسائيندڙ، ٻانهن جون مرادون پوريون . مخلوق جو خدا آهيان

ته پو ههڑا . تي ويساهه كر، آ اهو ساڳيو خدا آهيانكندڙ آهي، سو تون ٿي نٿو سگهين؟ چيائين وتايا، مون

حال ڇو كيا اٿئي؟ مون كونه كيا آهن، هي كپڑا، هي کاڌو ۽ هي كني كينئري ميوات جا ڏسين ٿو، سا

! ا”سڀاڻ مركي اچي چوندا ته . انهي جا انبار لڳا پيا آهن. منهنجن بندن منهنجي نالي تي خيرات ڏني آهي

“.ي نالي تي ڏاڍيون خير خيراتون كيون هيوناسان تنهنج

! ڀري کڻائي هليو وڃ .83

كري، چار پئسا گڎ كرين ته ابا، شادي کڻي كرايان، پر جي كو پورهيو ؛وتايي کي ماڻس چيو

.كنهن کان سڱ گهران. كهاڙي کڻي، درياهه جي ٻئي كپ تي ٻيلي مان كاٺيون كري اچي شهر ۾ وكڻڻ لڳو. وتائي هائوكار كئي

سو . درياهه جي پل ميل ڏيڍ پنڌ تي پرڀرو هئي. ڏهه ٻارهن ڏينهن ڀريون ڍويائين. ڀري جو آنو ڏيڍ ملندو هوس

.ڏاڍو ڏکيو لڳندو هوس وپنڌ جو ڦير

ڀري ڳري، ڏينهن تکو، پگهر ۾ ٻڎل سو . هكڑي ڏينهن كاڙهي تتي جو ڀري مٿي تي کڻيو پل ڏانهن پئي آيو

ٿورو اڳڀرو ٿيو ته هكڑي مهيب ! سائين، ههڑن ڏجهن کان موت کڻي ڏين ته چڱواهڑي حالت ۾ چيائين ته ا

هن . هن کي ڏسڻ سان ڀري مٿي تان كري پيس ۽ ڏكڻي وٺي ويس. خوفناڪ شكل سندس رستو روكي بيٺي

چيو وتايا ڇا ٿو گهرين، چئو ڇا ٿو کپئي؟ هن ڏكندي ڏكندي پڇيس ته تون كير آهين؟ چيائين ته آ ملك

وتايي چيس ته ڇاكاڻ آيو آهين؟ چيائين ته تو رب سائين کي ستايو هو ته هن مصيبت کان مون . ت آهيانالمو

سو مون کي حكم ٿيو ته ڀڄ وڃي منهنجي بندي کان پڇ ته ڇا ٿو گهري؟ جيكي چوي ! کي موت کڻي ڏي

ن بچا، سک نصيب هاڻ تون ٻڌا ته ڇا ٿو گهرين؟ وتايي چيو ا کي التجائون كيم ته ڏک کا! ائين كج

انهي كم ۾ ته ٻئي جٹ ! كرينم ته كڎهن كين ٻڌائين پر موت گهريم ته تون به هكدم اچي حاضر ٿيو آهين

پر سهنج ڏيڻ جي كا سوالئي اوهان وٽ كانهي؟ هن چيو آ تنهنجن انهن گردولين سان ٻڌل ! ٿيو ويٺا آهيو

و كجهه به نه كر، هي ڀري مون کي مٿي تي کڻائي ناهيان، تون هاڻي جيكي چوين اهين كريان؟ بس، تون ٻي

.هليو وڃ

! مڑس كئي سون، ته هك جون ٻه مليون .84

فقير سان گڎ . وتايو فقير واٽ وٺيو پئي ويو ته كنهن شخص سڎ كري هكڑي ڇيلڑي، ا جي نالي تي ڏنيس

ڏسي ته همراهه . و اتي آيوپريان كي اسم بيٺل ڏٺائين، سڌ. ڇيلڑي هلي ئي نه، فقير تاڻي تاڻي كك ٿي پيو

ان کي منٿ كري چيائين ته هي منهنجي ڇيلڑي پاڻ وٽ رک، آ جڎهن . گاڏي تي ويٺو ڏاند پيو هكلي

ڏيڍ سال . پو فقير هليو ويو. هن چيو فقير اتي ٹوڙهو وجهي، مني سان ٻڌي ڇڎينس“ .موٹندس ته كاهي ويندس

. سو سڌو هرلي تي آيو. هتي مون هاري کي ڇيلڑي بيهارڻي ڏني هئيياد آيس ته . کن کان پو اتان اچي لنگهيو

آ به پويان . هاري چيس درويش، تون ڇيلڑي اتي ٻڌي هليو وئين. اچڻ ساڻ هاري کان ڇيلڑي جي گهر كيائين

ڇيلڑي جا ٻيكاٽ پئي پيا . ورندي ڏسان ته بگهڑ ڇيلڑي کنيو پيو وڃي. پاڻي جي نگهباني تي ويس

وئي ڊوڙيس، هكلون كيم، پر بگهڑ جو وات هو ڇيلڑي كٿي ٿو ڇڎي؟جهجه

فقير چيو كهڑي پاسي . فقير چيو تون پويان كونه پئينس؟ چيائين پٺيان پئي ڇا كريان؟ بگهڑ لڑ ڀڳو ويو

. فقير چيو كا ها ها هوئڑ كرينس ها؟ چيائين ماٺ كريو ويٺو هج. ويو پئي؟ هن چيو اولهائون ڀڳو ويو

فقير چيو ته ڀال اٿي مون کي اهو پاسو ۽ پير ڏيکار ته كا پڇا ڳاڇا . مون به كونه گهٹايو هوپنهنجي وس ۾

. وتايي چيلهه سان سندرو کڻي ٻڌو . هو اٿيو، کلندو فقير کي ٻڌائيندو هليو ته هتان آيو، هيڎانهن ويو. كريون

وتايو فقير

32

اهو، وٺجوس، اڳ ڦروس، پٺ کنيو اهو. متان ويو آهين، کال ٿئي، نه ويندين: اتان کان وٺي هكلون ڏيڻ لڳو

وتايي . ڳوٺ جا ماڻهو گوڙ تي ٻاهر نكري آيا. ائين چوندي هكڑي ڳوٺڑي وٹان اچي گذريا. ڦري اچوس. وڃي

کان پڇيائون فقير ڇاهي؟ كنهن تي بڇ كئي اٿئي؟ چيائين هن جوان کان بگهڑ ڇيلي کڻي ويو آهي، ان جو

چي، پر سال واري ڇيلي . ماڻهو کليا. كڎهن؟ هن چيو پر سالهنن پڇيس كيڎي مهل . پيرو کنيون ٿا وڃون

پر سال اسان ميلي تي ٿي ! هن سال كيئن هٿ ايندي ۽ بگهڑ كيئن سڃاپندو؟ اتي هكڑي ڳوٺاڻي چيو بروبر

. پو ته گهوٻاٹن جا كڑكا الئي ڏناسينس. وياسين ته بگهڑ هكڑي ڇيلي تاڻيندو آيو ۽ اچي اسان جي منهن پيو

ٻن چئن . پو کڻي کدن وٽ ڇڎيوسينس. پٺ کي ڏٺوسين ته منجهس اڃا ساهه جا داڻا هئا. ڄي ويوڇيلي ڇڎي ڀ

اهو ڦر به اچي . مادي ڦر ڏنائين. وري لڳي به جهٹ. پو پئي چنائين. ڏينهن کان پو خوف لٿس، ڌڪ جهلي ويئي

. ائون ۽ ڦر سوڌي وتايي کي ڏنائونپو کدن وٽ آيا، اچي اها ٻكري سڃات. هلو کدن کان وٺون. وڏو ٿيو آهي

!هك جون ٻه مليون: وتايي هاري کي چيو ته ڏٺئه؟ مڑسي كئي سون ته

اوستا، اڄ ته واندكائي اٿئي؟ .85

سو پاڻ به کيس منٿ . ڏٺائين واڍو کٹ پيو جوڙي. هكڑي ڏينهن وتايو هكڑي واڍي جي دكان وٹان اچي مٹيو

واڍي چيو . ور كن، مهرباني كري مون کي به كا کٹ جوڙي ڏيكيائين ته پٹ تي سمهي سمهي پاسا پيا س

واهه جي جوڙي ڏيندس، پر هينئر واندكائي كانه اٿم، ٻئي گهمري اچ ته ٺاهي ڏيندوسان، قصو پئي هليو،

پڇيائين ته كير گذريو آهي؟ چيائون ته فالڻو واڍو، . وتايو پئي آيو ته ماڻهو جنازو کڻي پئي مقام ڏي ويا

) جهجهي(جنازي کي ويجهو اچي چيائين، اوستا، اڄ ته . تڎهن چيائين ته ٿورو ترسجو. جوڙيندو هو جيكو کٹون

!واندكائي اٿئي، چئن ماڻهن جي كلهن تي ستو پيو آهين، اٿي كا کٹ اسان کي به جوڙي ڏي

! هاڻ ڏنيم ا جي واٽ ۾ .86

ماڻس ٻاجهر جي ماني گهڑي . آ اجهو ٿو اچان. وتايي ما کي چيو ته امان بک ڏاڍي لڳي اٿم، ماني پچائي ڏينم

جهڑو . وري ٻي پنهنجي كاڻ گهڑڻ لڳي. جڎهن پچي سوڪ ٿي ته ڀت ڀران اڀي كري رکيائين. دانگي تي وڌي

مائي كتي پويان . ماني دانگي تي وجهي ٿڦيائين ٿي ته پٺيان كتو وتايي واري پكل ماني کڻي وٺي ڀڳو

“ .ابا هاڻ اها ڏنيم ا جي واٽ ۾”الچار ٿي، ماڻس کيس چيو ته . ٽ ڀڄي ويوٻ . ڊوڙي، پر كتي ماني نه ڇڎي

!پو چيائين وتايي جو كو نصيب ئي اهڑو آهي. موٹي اچي ڏسي ته دانگي تي پيل ماني به سڑي ويئي

! رب پاڪ تنهنجي ته ساهيڑي جيتري به هلندي كانهي .87

. وتايو به اتان اچي لنگهيو. گڎ كيائون) پالل(البارو كري ولهه اتي . كي الباريا، سارين جي پچڻ تي الڙ ويا

فقير . ڏٺائين ته كي فقير ولهه جا ڀاكر ڀريو پيا وڃن، پڇيائين كٿان آندي اٿو؟ چيائون ته چونڈو كيو اٿئون

. پر آسپاس جون ٻنيون چونڈجي ويون هيون. دل ۾ چيو ته آ به چوندو كري كجهه پالل امان كاڻ کڻي وڃان

جڎهن پنهنجي ڳوٺائي . كنهن ڏنس ٿي ته كنهن نٿي ڏنس. فقير البارين کان ا جي نالي تي پالل پنڻ لڳو

اوچتو ان مرد جي زال پٺ ورائي . البارين کان گهريائين ته هك مرد وتايي کي ٻه مٺيون پالل جون کڻي ڏنيون

ين سڃاڻين نٿو ته اهو وتايو منهنجي ٿوري ولهه ڏسي مڑس کي چيائ. ڏٺو ته وتايي کي مڑس پيو ولهه ڏي

ان تي . ؟ ما سان ڳالهه كونه كندو ته ماسي هوندي مٺ پالل جي مليم!ڏنو ڇا اٿئيس. ساهيڑي جو پٹ آهي

فقير ڳاٽ . پو وڏو ڀاكر پالل جو ڀري ڏنائينس. مڑس کيس چيو مون کي كل كانه هئي ته هي وتايو آهي

ها جيتري به تنهنجي هلندي كانهيرب پاڪ س! کني چيو ها االئجي كيئن پيو جهان هالئين؟! اهيڑي

! جيكو هر كنهن سندو آهي، سو كو ڍڳي جي سنڀار كندو .88

وتايو فقير

33

وٹس هك ڍڳي هئي، ما کي چيائين ته رات جو ڍڳي جي پارت بادشاهه . وتايو هفتي ڏيڍ ال ڳوٺ ڇڎي ٿي ويو

بادشاهه پير کي پارت كري پو سمهندي هئي، پر هكڑي رات اٺ ماڻس ڳچ ڏينهن ته . پير کي كري پو سمهج

اچي مغز ۾ ويٺس، ته بادشاهه پير كير ٿيندو آهي، جنهن کي پارت كريان؟ پارت كريان ته پنهنجي رب پاڪ

انهي رات چور ڍڳي . سو رب پاڪ کي پارت كري سمهي رهي. کي، جيكو بادشاهه پير جو به خالق مالك آهي

جڎهن وتايو آيو ته اول ما کان . ماٺڑي كري ويهي رهي! ح جو اٿي ڏسي ته كاري وارا كکصب. ڇوڙي ويا

ما کي چيائين ڇو تو . وتايو حيرت ۾ پئجي ويو. ڍڳي جو پڇيائين، جنهن چيس ته ڳئون چور كاهي ويا

انهي رات ا بادشاهه پير کي پارت كانه كئي هئي ڇا؟ چيائين ته كندي هيس، پو ڳئون كيئن وئي؟ بس

ا سائين، جيكو هر كنهن سندو آهي، . ٺهيو تو هٿن سان ڳئون وڃارائي ڇڎي. سائين کي پارت كري ستيس

سو ٿورئي تنهنجي ڍڳي جي سنڀار كندو؟

مئل ككڑ وياج کائڻ کان به خراب آهي ڇا؟ .89

، هو ان جي تمام گهڻي وتايي جي ما کي كنهن ا جي نالي تي هكڑو ككڑ جو چوزو خيرات ڏنو هو

وتايي چيس ته امان، گهڻو نه جهوكينس . سڄو ڏينهن کارائڻ پيارڻ ۾ رڌل رهندي هئي. پرگهور كندي هئي

هكڑي ڏينهن ٻلو آيو، تنهن کي جهڑپ . خير، چوزو اچي وڏو ٿيو، هاڻ ڦري ككڑ بنجي ويو. متان مري نه پوي

ككڑ جو . هيو ۽ سنڀال کن ساعت ۾ ختم ٿي وئيماڻس جو سمورو پور. ۾ اچي ويو، ڳاٹو مروٹي ويس

سانڍي پالي وڏو كيو هئائين ۽ جنهن تي تمام گهڻو آر هوس، ان جي اوچتي مرڻ تي ججهو روڄ ۽ راڙو

مٿان وتايو آيو، جنهن چيس ته ككڑ هاڻ كم جو كونهي، اڇلي . كيائين، ان کي هنج ۾ کڻي پار كڍڻ ويٺي

چيائين توکي مون سان همدردي كانهي ڇا؟ وتايي چيو، . يك ڏک ٿيوماڻس کي تيئن وڌ. اروڙي تي. ڇڎينس

بنهين ججهي آهي، پر ڇا كجي؟ پاڻ هكڑي اهڑي طاقت جي وس آهيون، جنهن وٽ كنهن جي به هلندي

ماڻس سوچي چيو ته آ پنهنجي . ائين چئي هليو ويو! ٻيو ككڑ ٿي پوندو پر اهو هاڻي ڇٹو. پڄندي كانهي

.ن جي حوالي ڇو كريان؟ ان جو چڱو بلو ٿي كريانپاليل ككڑ كتن كانگ

ككڑ جا کنڀ کوهي، آنڈا گجيون كڍي، ان کي . پو بازار مان گيهه، لوڻ، مرچ ۽ سرهو مصالحو وٺي آئي

بازار ۾ هكڑي . جڎهن ڀڳو تيار ٿيو ته مٿس مصاال ٻركي ڍاكون ۾ ڍكي بازار ۾ آئي. گيهه ۾ ڀڃڻ ويٺي

ان کي ڳولي . اهو وياج کائڻ ۾ مشهور هو. دكان هو، ان جي پڇا كيائين حاجي سڳوري جو كپڑي جو

لڌائين، پو مرچن مسالن ۾ تر ٿيل ككڑ کيس اڳيان رکي چيائين ته ابا، هي ككڑ کائي ان جو سواد وٺ،

.ڍڪ الهي، ٻوٹيون پٹي کائڻ لڳو. حاجي سڳوري کي مسالي جي بو مغز ۾ ويٺي ته ان جو وات پاڻي ٿي پيو

دل ۾ خيال كيائين ته هن مائي ككڑ انهي كري آندو آهي، جو ڀانئي ٿي ته آ كو کاڌن جو خوراكي پارکو

وري ڌيان تي آيس پڇي ته ڏسانس ته سڄي شهر ۾ . کيس هميشه اهڑن مالن تيار كرڻ ال پيو اڀاريندس. آهيان

به پيو وڃي ۽ پڇڻ به لڳو، وتايي جي هن مون کي ئي ههڑو لذيذ مال کائڻ واسطي ڇو آڇيو آهي؟ سو کائيندو

هي منهنجو تاتيل . ما، اڄ هي مون تي مهرباني ڇو كئي اٿئي؟ هن چيو مهرباني ٻهرباني كجهه به ناهي

آ مٿس گهڻئي رنيس ۽ اڇلڻ بجا خرچ كري مرچ مساال ۽ . تنهن کي رات ٻلو ماري ويو. پاليل ككڑ هئو

ال کڻي آيس، چيم ته كتن ٻلن جي پيٹ ۾ پوڻ عيوض جي ماڻهو جي، گيهه ڦوٹا وجهي رڌي تنهنجي کائڻ

اهو سوسو آيم . ته پك بهشت ۾ مون سان اچي مالقات كندو سو به حاجي سڳورو هجي، هن جي پيٹ ۾ پوي

حاجي چيو ٻيا كي حاجي هت كين آهن ڇا؟ چيائين آهن، پر اهي وياج خور نه . تڎهن توکي کائڻ كاڻ ڏني اٿم

کي خدا جي مار پوي تو مون مسلمان ۽ حاجي کي مئل ككڑ جو حرام گوشت کارايو آهي؟ مري خدا تو. آهن

. وياج کي حرام ٺهرايو هوملسو هيلع هللا ىلص کي كهڑو جواب ڏيندي ا سائين کي چونديس ته تو ۽ تنهنجي رسول كريم

ا منهنجو ككڑ وياج ته ڇ. چيو هو ته جيكو ماڻهو وياج ٿوکائي سو گويا پنهنجي مئل ڀا جو گوشت ٿو کائي

حاجي اٻڑكا ڏيندو رهيو، مائي ٿان . کائڻ کان به خراب آهي؟ هاڻ مون کي ڏي ٿان، پاڻهي هضم ٿي ويندئي

منهنجو ككڑ وياج کائڻ کان به خراب آهي ڇا؟: کڻي اهو چوندو هلي ويئي ته

وتايو فقير

34

! تكڑ، اڌ مئو كري ڇڎيو آهي .90

. ڏينهن لڎي پرلوڪ ويئي وتايي ما واسطي ڏاڍو ٻاكاريو وتايي جي ما پيرسن هئي، بيمار ٿي وئي، ٹئين

فقير روئندو گهر مان . چيائونس فقير روئڻ کي ڇڎ، اٿي كو كفن دفن جو بندوبست كر. ماڻهو اچي ميڑ ٿيا

هكڑي ڳوٺڑي . ٻٹي ڳوٺ ڦريو پر روئڻ کان كنهن کي كين چيائين ته كا ما مئي اٿم. نكري هليو ويو

فقير چيو ما مري ويئي اٿم، ان جي كفن دفن ال هيڎانهن هوڏانهن پيو . كارڻ پڇيو واري کانئس روئڻ جو

هك شخص چيو ته اچي، هي جوڙي مون پاڻ ال رکائي ڇڎي هئي، تون وڃي مرهيات جي . لوهون ڏيان ۽ ڦران

ر آيو ته ڦان ٿي جيئن گهر ۾ اند. ماڻس کي مئي اهو ٹيون ڏينهن هو. پو اها جوڙي کڻي ڳوٺ آيو. پورت كر

؟ مون کي امان جي !بنهين جهٹ جوڙ وٺي آيو آهين؟ چيائين ڀال ڇا كريان ماڻهن چيو. پٹ تي كري پيو

هاڻ . جڎهن جيكي جتان مليو اٿم، تڎهن سو کڻي ڊكندو پيو اچان. كفن دفن جي تكڑ اڌ مئو كري ڇڎيو آهي

وتائي وراڻيو جي سٺو نٿي ٿيو ته . ر ۾ سهيماڻهن چيو ته ايترو وقت كير ٿو الش کي گه. اتي سينگاريوس

.پو مون کي ڇو ٿي ڊوڙائي ڊوڙائي اڌ مئو كيو

.۾ موجود آهي مينگهي مالهي ڳالهه كئي، ته اهو کوهه اڃا تائين عمركوٽ. [1]

“.بنيئي کان بيڻا كجهه ديکهه کر هي گرتا هي”: ساڳي طرز جي هندي ۾ مثال آهي ته. [2]

وتايو فقير

35

باب پنجون

اترئين سنڌ ۾ مشهور وڌيك چٹكا

كير کڻندو؟ ۾ توهان جو بارآخرت .91

کي هك سپاهي سڎ كيو ۽ چيو فقير، هي صندوق ٿاڻي تائين ڳالهه كندا آهن ته هك ڏينهن وتايي فقير

سپاهي کي چيائين ته تون مون کان وڌيك ٿلهو متارو . وتايي صندوق ۾ هٿ وڌو ته هلكڑي لڳس. کڻائي هل

پاڻ بار نه کڻندو آهيان، پر . هي چيو ته آ سركاري ماڻهو آهيانلڳو پيو آهين، هيترو بار نٿو کنيو ٿيئي؟ سپا

ٻيو كو ماڻهو هٿ كري، ان کان کڻائيندو آهيان، جي كو اشرافت سان كونه کڻندو آهي ته ڏنڈي جي زور تي

وتايي چيو ته هت ته ڏنڈي جي زور تي کڻائي سگهو ٿا، پو ڀال آخرت ۾ توهان جو بار كير . کڻائيندو آهيانس

.ندو؟ جتي توهين ۽ اسين سڀئي هكڑي ئي حالت ۾ هونداسينکڻ

! خوشي سان نه ڏنئي ته زوري وٺي ويئي .92

ڳالهه ٿا كن ته وتايي فقير کي خيال آيو ته سواري كرڻ ال وڏيري کان ا واٽ ۾ گهوڙو گهران ۽ پو چڑهيو

مال كونه ورهايو هو، مون کي پنهنجو ، وڏيري وٽ اوطاق تي آيو، چيائينس ته وڏيرا، ڏاڏي آدم.پيو گهمان

چيائين ڏاڏهين آدم ايترا ته ٻڄا ڄڻي ڇڎي ويو آهي، جو منهنجا گهوڙا . غريب ڀا ڄاڻي، هكڑو گهوڙو ڏيارينم

الچار ٿي چيائينس ته پنڌ كندي بيزار ٿي پيو . ته ڇا پر ساري دنيا جا گهوڙا به انهن کي پورا ٿي كونه سگهندا

وڏيري چيو ته سچ پڇين ته مون وٽ اهو هكڑو گهوڙو آهي، جنهن . تي كو گهوڙو ڏيارينمآهيان، خدا جي نالي

فقير چيس تو وٽ ته گهل گهوڙن جي هئي؟ چيائين درياهه جي ليٹ ۾ . تي چڑهي اندر ٻاهر نكرندو آهيان

چوندا آهن ! خوشي سان نه ڏنئي ته زوري وٺي ويئي: وتائي چيو! تڎهن ته تمام چڱو ٿيو. هڑئي هالڪ ٿي ويا

.ته خدائي خير، جي كو حب سان نه كڍندو آهي ته ا سائين انهي کان موچڑو هڻي به وٺي ڇڎيندو آهي

! ڌڻي صبر وارن سان ساڻ آهي .93

دانهن ڏنائونس ته اسان کي ڳوٺ . ڳالهه كندا آهن ته هك ڏينهن كنهن ڳوٺ جا ماڻهو گڎجي وتايي فقير وٽ آيا

روز بيگار ۾ ٿو وٺي، بيگناهه ماڻهن کي ٿاڻي تي گهرائي كٹي ٿو، پنهنجا ڦڎا . جي ٿاڻيدار ڏاڍو تپايو آهي

تون ا جو نيك ٻانهو آهين، ا کي ستا اسان تان هي مصيبت دفع . ٺاهي ڦاسائي رشوت وٺي پو ڇڎي ٿو

التماس كيامانس. فقير چيو منهنجي ا سائين صفا كونه ٿو سڻي. كرا ته فالڻي کي پٹ كيترن آدمين ال

مون ان ڏينهن کان وٺي دل ۾ فيصلو كيو آهي . ڏي، فالڻي کي ڌن ڏي، فالڻي کي مال ڏي، پر هك به نه ٻڌائين

باقي توهان کي خبر ٻڌايان ٿو ته ايترو چئي ڇڎيو . ته جيكو هو پيو كندو، تنهن تي آ به راضي پيو رهندس

آزمايو ته برابر اها ڳالهه سچي آهي . ري صبر كري ويهو رهوان تي اعتبار ڪ. اٿس ته آ صبر وارن ساڻ آهيان

هن . يا نه؟ ماڻهن صبر كيو ۽ پو اوچتو هك وڏيري جي دعوت کائي موٹندي اهو ٿاڻيدار آڦرجي مري ويو

.ڌڻي صبر وارن ساڻ آهي: ماڻهن وتائي کي اچي سڄو قصو ٻڌايو ته وتائي چيو

. من منڍوؤن مسلمان هو .94

هكڑي ڄڻي ڀوڳ كندي پڇيس . وتايو به انهن جي كچهري ۾ ويٺو هو. چ ماڻهو ويٺا هئاهكڑي مجلس ۾ ڳ

تو ۾ كيتريون خصلتون اڃا هندن جهڑيون . فقير كهڑي رمز کان هندوپڻي کان جند ڇڎائي مسلمان ٿئين

ڍڻ وارو به سنت ته صفا ويٺل كونه آهين؟ چيائين هندو مسلمان سڀ ا جا آهن، گمراهي مان ڪ. موجود آهن

باقي پوشاڪ، اٿڻ ويهڻ، کائڻ پيئڻ جنهن ۾ . من کي دل مسلماني ڏني هئائين جا سدائين قائم اٿم. ا ئي آهي

وتايو فقير

36

. من ته منهنجو منڍؤن مسلمان هو. توهان کي هندكو شك ٿو جاڳي، سي هروڀرو مسلماني ڏيکا ال كين اٿم

“و ته ڇا ٿيو؟من نه ٿيو مسلمان كلمو پڑهي”اوهان پاران جو : باقي

مون پاڻ بصر کاڌو هو .95

فقير کي چيائين ته سائين، هي رڳو كچا بصر ٿو کائي، كو . هكڑي مائي وتايي فقير وٽ پنهنجو پٹ وٺي آئي

فقير چيو ته ٹي ڏينهن رکي پو . ڦيڻو هڻيس يا دعا جو هٿ گهمائينس ته منجهائس اها بڇڑي عادت نكري وڃي

فقير نينگر کي چيو ابا، كچو بصر نه کائيندو كر، ان جي کائڻ سان . عد آئيمائي ٹن ڏينهن ب. وٺي اچجانس

ٻڌا ته کائڻ ڇڎي ڏيندين يا . وات ۾ بانس ٿي ٿئي، ڀر ۾ كو ويهڻ نٿو ڏي، بعضي پيٹ ۾ سور ٿو پيدا كري

.فقير چيو ته هاڻ ڀلي وٺي وڃينس. لكي ڇپي پيو کائيندين؟ ڇوكر چيو هاڻ آ كونه کائيندس

ڏينهن به كري ڇڎيوهاس مائي چيو ته راهه گناهه ٹي ڏينهن مون کي ترسايو، اها هدايت ته انهي . فقير چيو ته آ

سو پهرين پرور کي پنهنجي واسطي التجا كيم ۽ ٹي ڏينهن بصر . پاڻ كچو بصر ماني سان کائيندو هوس

ا وٽ سچي توبهه هميشه . ڃهه ڏيندستنهن کان پو تنهنجي پٹ کي هدايت كئي اٿم، ا سا. کائڻ ڇڎي ڏنم

.قبول پوي ٿي

! جيكو ڌڻي کي پسند آهي سو مون کي به .96

سڀ كو چوڻ لڳو ته . ماڻهن گڎ ٿي روئڻ شروع كيو. هكڑي ڏينهن وتايي جي پاڙي ۾ كو ماڻهو مري ويو

. اشراف مڑس هوڏاڍو چڱو هو، گهڻگهرو هو، هر كنهن سان سڌو هو، كڎهن كيولي به نه اورانگهيائين، راڄ

ماڻهن پڇيس ته ڇا تنهنجي به هن سان . اهي ڳالهيون ٻڌي وتايو به اوڇنگارون ڏيئي اتي اچي ڀنڻ ۾ شامل ٿيو

چيائين هن جي لڇڻن جو توهين هر هر بيان پيا كريو، اهو سڻي . كا مائٹي هئي كيئن؟ جو ايڎو ٿو روئين

سندس سڀ كو . ڻي جي قرب ۾ وڃي قابو ٿيومون کي روئڻ ٿو اچي ته هو كهڑي دنيا کي ڇڎي، پنهنجي ڌ

. اسين كڑهون پنهنجي حال کي نه هتي جا ٿياسين، نه هتي جا. ا وٽ به چڱن جي چونڈ آهي. ساراهه پيو كري

.اها آهي اسان جي مائٹي. بس جيكو ا کي پسند آهي، سو مون کي به پسند آهي

! ڍڳي ال نوڙي ٿو وٹيان .97

هن جي ڍڳي جو رسو بنهين . انهن کي سٹي كٹي انهن مان رسو وٹڻ ويٺو. ر پٹي آيوهكڑي ڏينهن وتايو س

اتان جيكو ٿي لنگهيو، تنهن ٿي پڇيس ته فقير، كهڑي . سو گهر ٻاهران ويٺي اهو كم كيائين. ڇڄي ويو هو

ٺي جڎهن هرهك کي جواب ڏيندي، كك ٿيو ته و. كرتا ويٺو كرين؟ چيائين ڍڳي كاڻ رسو پيو وٹيان

فقير ڇا هي؟ . ماڻهو ڊوڙندا آيا. چي، ڳوٺ جا ماڻهو جلد اچي مڑو، نه ته ڄاڻ ته قيامت آئي. كوكريا كرڻ لڳو

كهڑو هل هنگامو مچايو اٿئي؟ چيائين آ اوهان هڑني کان ٿو پڇان ته هينئر ڏينهن آهي يا رات؟ سڀني چيو ته

تڎهن چيائين ته جيكو لنگهي ٿو . كانهي؟ مڑني چيو نهپو چيائين ڏينهن ۾ انڌيرو يا اونداهي ته . ڏينهن آهي

مهرباني كري هن کان پو كوبه مون . سو ٿو پڇي ته وتايا ڇا ويٺو كرين؟ جڎهن ڏسن به ٿا ته رسو ويٺو وٹيان

.کان پڇڻ جي تكليف نه كري

! انهن تي راضي هجي ها ته ڳائو مال پيدا ئي نه كري ها .98

و ته قصو نكتو ته ا سائين مسلمانن سان سختيون ٿو كري، پر هندن هكڑي كچهري ۾ وتايو ويٺو ه

. سندن سٺا گهر، سهڻيون زالون، ججهو ويا. ڏسو ته انهن کي مال دولت سان اڏي ڇڎيو اٿس. مٿان راضي آهي

فقير چيو، ائين كونهي، هو ڳئون ماتا جي پوڄا ٿا كن ته جي مٿن اهڑو راضي هجي ها ته. نه تنگي، نه ڏک

هنن . ماڳهين ڳائو مال نه خلقي ها، هو سندس نالي وٺڻ بجا، ٺكر جا ٺاكر ته ڀتر جا ڀڳوان ٺاهيو پيا پوڄين

وتايو فقير

37

جيكي آخرت کي نٿا مڃين، تن . جوڻ ۽ آواگون تي ڀروسو كندڙ آهن. جو پرلئي يا قيامت ۾ ويساهه كونهي

.کي هتي ئي بدلو ڏئي ڇڎيو اٿس

.... كنهن به كونه چيو .99

وتايي کي پك ٿي ته امان مري . کائڻ پيئڻ ڇڎي ڏنائين. ي، وتايي جي ما سخت بيمار ٿي پئيهكڑي گهمر

وتايي جي جيجل توکان سوا هن دنيا ۾ ڀورڙي . سو ان جي سيراندي کان ويهي پار كڍي روئڻ لڳو. ويندي

هن جي آالپن . و هلمون کي پاڻ سان گڎ وٺي! وتايي کي اكيلو ڇڎي نه وڃجان! چريي جو كوبه مائٹ كونهي

انهن مان هك كراڙي وتايي جي مٿي تي هٿ رکي چيو . تي پاڙي جون كيتريون ئي زالون اچي كٺي ٿيون

اسين هيتريون . کٹي جو نه كو ويڄ نه كو طبيب. ما مٿان كروڌ نه كر. ته ٻچڑا، هلڻو هر كنهن کي آهي

وتايي چيو ته آ انهن گشن تي كيئن . ار لهنديون سينپيون تنهنجي س. ساريون تنهنجون مائرون ويٺيون آهيون

اعتبار كريان؟ جڎهن منهنجي زال مئي ته كنهن به كونه چيو ته ڳڻتي نه كر، اڀري سڀريم رنڑ سنڑ مڑيئي

اها امڑ هئي، جنهن چيو ته پٹ رو نه، آ تنهنجي ٻي شادي . هكڑي زال تنهنجي مٿي ۾ هڻي ڇڎينداسين

سو امان جهڑا وچن ۽ دلداريون ٻيو كير ٿو ڏئي سگهي؟ . سكيلڌي جي جهولي ڀرائيندس پنهنجي. كرائيندس

.انهي گفتگو تي ماڻس اکيون پٹيون، فقير خوش ٿيو

! آ كو حضرت ايوب كونه آهيان .100

ڳوال كيائين باغائي . دل سركيس ته اڄ کاركون کائي ڍؤ كجي. وتايو كنهن کجين جا باغ وٹان اچي لنگهيو

. پو ماشا ا كري هكڑي وڻ تي چڑهي ويو. جنهن کان کاركون گهري يا موكل وٺي کائي. كونه آيس نظر

كرڻ سان هكڑو کجي جو . اڃا کاركن تائين پهتو به كين ته پير تركي ويس، اچي هيٺ ڦهكو كيائين

ڻ لڳو، چي، گهوڙا ڙي درد کان وٺي دانهون كر. سوئو پير ۾ گهڑي ويس، جو اتي كيترا سوئا پکڑيا پيا هئا

كو آهي، جو منهنجي واهر كري؟ سور جي سوٽ کان ٻئي هٿ پير ۾ هئس ۽ پير مٿي اڀو كري ! مران ٿو

. ويڳاڻو وتايو آهيان. ا سائين آ حضرت ايوب كونه آهيان، جو تنهنجي پرک ۾ پاس ٿيندس”پئي چيائين،

سوئو ڇكي پير مان . ن تي باغائي به اچي نكتوهن جي دلسوز دانه“ .نه كر مون کي هن مصيبت ۾ مبتال

؟!پو وتايي پاڻهي وراڻيو چڱو ٿيو جو مفت جو مال نه کاڌو هئم نه ته االئجي كهڑي حالت ٿئي ها. كڍيائينس

! ائين ڦرندي وئي، جهڑي ڀت ۾ ڏوئي .101

ايراني سپاهي گهوڙي چون ٿا ته وتايو ننڍو نينگر هو ۽ پنهنجي مدرسي جي ٻاهران ويچارن ۾ ويٺو هو ته هك

هن کان پڇيائين ته مدرسي ۾ ايران ملك جو هك عالم پڑهائي ٿو، سو اندر آهي؟ . تي سوار ٿي اتي اچي لٿو

. سپاهي چيو ته جيسين آ ان سان ملي اچان، تيسين هن گهوڙي کي پاڻي پياري اچ. وتايي چيو ته ويٺو آهي

سپاهي ترار ۽ ڍال پاڻ سان کڻي اندر . اٿي گهوڙي جو لغام ورتائينوتايي کي اها ڳالهه ٻولهه وڻي ته كانه، پر

هو گهوڙي کي هكڑي اڀكپري تان پاڻي ۾ الهڻ ال اچي بيٺو ۽ لغام وات مان كڍي، پاڻي پيئڻ كاڻ . ويو

اهو چرخو ڏسي وتايو سپاهي. گهوڙي بل ڏيئي وڃي پاڻي ۾ پئي ۽ گهوتا کائڻ لڳي. پٺيان تلهڑ هنيائينس

سپاهي هن کي هٿين خالي ڏسي پنهنجي ٻولي ۾ ! ڏانهن ڊوڙندو آيو، چيائينس ته گهوڙي ويئي، گهوڙي ويئي

برا اسپ چه ”سپاهي وري چيس ته . هن چيو ائين ڦرندي پيئي جيئن ڀت ۾ ڏوئي“ چميگوئي؟”پڇيو ته

هن جي سنڌي ٻولي نه سمجهي، سپاهي اٿيو. وتايي چيو ته ججها ماڻهو ميڑيندين ته ڇونه نكرند“ كردئي؟

وتايي سمجهيو ته پڇي ٿو ته “ .اسپ من كجا”درياهه تي آيو ۽ كجهه به نه ڏسي وتايي ڏي منهن كري پڇيائين،

.اجها، يعني هتي ٻڎي اٿئي... سو کانئس تلوار وٺي انهي هنڌ پاڻي ۾ اڇلي چيائين، او. كهڑي هنڌ ٻڎي

وتايو فقير

38

! همائجگو منهنجي ٻوٿ تي فقير دال کائي دنگ كري ته كڻ .102هكڑي عورت، جنهن جو وتايي فقير ۾ سچو صدق هو، فقير جي عزت احترام بنهه گهڻو كندي هئي، روز

هكڑي ڏينهن فقير وٽ آئي ته هن وٽ ٻيو ماڻهو به . وٹس اچي دعائون، دفعائون ۽ ڌاڳا ڦيڻا كرائي ويندي هئي

مهل ٿو ماني کائين، مون کي هينئر سان ئي اچي بک تپايو هن پئي چيس ته وتايا، تون االئجي كيڎي . ويٺو هو

اهي حرف ٻڌي هن آيل عورت کي دل ۾ آيو . وتايي چيس ته ڳر نه، ا روزي آسمان تان به موكلي ڏيندو. آهي

پو فقير کي ! اڄ هن وٽ مهمان به آهي، ڇونه کڻي آ دعوت جهليانس. ته سدائين پئي فقير کان سڳا وٹايان

فقير جو سنگتي جيكو . وهين ٻئي اٿو، منهنجي گهر هلي خدا كارڻ پير به گهمايو ۽ دعوت به کائوچيائين ت

هن مائي . مشهور ڀوڳائي پڻ هو، کي چيو ڏٺئي، مون وٽ رکي سكي ماني ملئي ها، هاڻ ا ڀاڳ واريو اٿئي

ي پڻڇ پتاري هنن کي وڻ دل جان سان دعوت كئي اٿس، هل ته هلون، پو مائ. جو مون سان ججهو قرب آهي

مانيون پچائي دال رڌي ٻاهر نكتي ته وتايي جي سنگتي . پاڻ گهر ۾ وڃي سانجڻ كرڻ لڳي. هيٺان ويهاريو

مائي هن کان پڇيو ته ابا، فقير وتايي كاڻ دال رڌي اٿم، اهو ته . بک کان ٹيهالڙا پئي ڏنا ۽ در کي ويجهڑو هو

ن چيو ته فقير کي سچي سك مان دال رڌي ٿي کارائين يا چرچو ٿي کائيندو دال، پر تون ڇا کائيندين؟ ه

هن چيو . تون پنهنجي ڳالهه كر. منهنجو مٿانس ساهه به قربان آهي. كرين؟ چيائين اهو منهنجو مرشد آهي

جنهن جي مٿان ساهه به قربان آهي، تنهن کي دال ٿي کارائين ته پو فقير دال کائي دنگ كري ته اهو كنو،

.۾ دال رڌي اٿئي، منهنجي ٻوٿ مٿان گهمائي ڇڎج مون کي به ڍؤ ٿي ويندو جنهن

كو مال کائيندين يا خورما؟ .103

هن کي خيال آيو ته فقير سادي سودي . وتايي جو هكڑو معتقد ماڻهو کيس دعوت ڏيئي، پنهنجي ڳوٺ وٺي ويو

خورما به چئون، رڌائي کڻي کير کاركون جن کي: ماني ته ائين پيو کائي، اڄ ڀانئيان ته کيركون يعني

سو ماني ٺاهڻ کان اڳ فقير کان پڇيائين ته . اهڑو طعام کائي خوش ٿيندو ۽ دل سان دعائون كندو. کارايانس

جو خورما نالو اڳ ٻڌل كونه هوس، سو امالك . درويش كو مال کائيندؤ يا خورما؟ فقير ٹٻي ۾ پئجي ويو

زال مڑس کي . ر پاڻ وٽ مهمان آهي، سو هن ال خورما تيار كرهن زال کي چيو ته اڄ فقي. چيائين خورما

هن درويش کي كهڑي خورمن جي خبر پو دال . دل ۾ چيائين كير ٿو اهڑيون تكليفون كري. حاضر چيو

ان کي ڏسي چوڻ لڳو حيف . فقير ڍڪ الٿو ته دال رڌل ڏٺائين. رڌي وٹو ڀري فقير ڏي مڑس هٿان موكليائين

دال ڏسي ميزبان به شرمندو . هي وري خورما ٿي، اچي اڳ ورتو اٿئي“ ڏاري دال”وٺجين اسان وٽ ڪ! هجئي

.ٿيو

! مردن جي ته لچائي آهي .104جنهن ۾ پردي بابت ماڻهن کي پئي . هكڑي مجلس ۾ هكڑو وڏو جيد عالم مقرر واعظ كري رهيو هو

. جتي پردو ناهي، اتي خير ناهي مسلمان کي پردو اوس كرڻ جڳائي،. پردو بيحيائي کي روكي ٿو: چيائين

. پردو، ادب احترام وڌائي ٿو، سچو موتي به سپ ۾ گويا پردي ۾ آهي، جنهن جي ججهي قيمت كٿبي آهي

اتي وتايو به ويٺو هو، كنهن پڇيس ته وتايا ڀانئين ٿو ته پردو مردن . خاص طرح عورتن جو زيور پردو ئي آهي

.ڀ لچائي مردن جي آهي زالن جو ذرو به ڏوهه كونهيکي كرڻ کپي يا زالن کي؟ وتايي چيو ته س

جيكي ڏاڙهي رکائي به، ديدون اڙائن ٿا،

.ڏاڙهي پٹائي پنهنجي، خلق خون كرائن ٿا

غريب چڱو يا شاهوكار؟ .105

:وتايي کان پڇيائون ته دنيا ۾ غريب ٿي رهڻ چڱو يا شاهوكار؟ چيائين

وتايو فقير

39

شاهوكاري آهي وڏي جوابداري،

واسطيداري،چورن چكارن سان غير

دشمن، بدمعاش ۽ لچن جي پاڻ ۾ طرفداري،

دولت بچائڻ جي رات ڏينهن انتظاري،

آسودگي اها آهي جنهن ۾ پاڻ به کائي،

غريبن کي به کارائي چوڙائي ڍكائي،

شاهوكار ٿي جنهن غريب تي نظر نه ڊوڙائي،

اهڑي بخيل تي هميشه لعنت خدائي،

،غريب انهي كري آهي آزاد ۽ زور

هن وٽ ڍڳو نكو ڍور،جو

.هن جو آڱوٺو وڍيندو چور

106. کان نفرت ٻڌا حالل شي اهڑي !

وتايي کان پڇيائون ته اهڑي حالل شي سجهئي، جنهن جي کائڻ سان دل کي نفرت اچي؟ فقير چيو اهو مسئلو

ائي سگهن، رڳو ماڻهن چيو، عالم دليل سان نٿا سمجه. عالمن کان پڇو، جيكي انهي كم ال مقرر كيل آهن

ته پو كڻك جي اٹي مان سوئر جو بوتو بنايو، باهه تي پچائي كنهن مسلمان کي . ڊگهيون ڳالهيون ٿا كن

اٹو برابر پاڪ حالل آهي، پر . کائڻ ال ڏيو، ڏسو ڇا ٿو كري؟ هنن چيو تو ئي صحيح دليل ڏئي سمجهايو آهي

لو آهي، تنهن جي صرف نالي وٺڻ سان ئي مسلمان منجهانس جيكو بت گهڑيو ويو ۽ جنهن جانور جو اهو پت

ائين جي اٹي مان ڳئون ٺاهي، كنهن هندو ! وونئون وڃن ٿا، ته ڀال اهو اٹي جو سوئر کائڻ كيئن پسندا كندا

.کي کائڻ ال ڏني ته اهو به كونه کائيندو

! چورن کي پئسا به آ پهچايان .107

نوكر وتايي فقير جي كرامتن ۽ كرشمن جون ڳالهيون هكڑي ڏينهن كنهن شاهوكار زميندار کي سندس

هن چيو ته جيئرو جاڳندو اوليا ا جو آهي، صبر شكر جو پتلو آهي، ظاهر . ٻڌائي فقير جو معتقد بنايو

جڎهن رجب جو . شاهوكار اها ساراهه ٻڌي دل ۾ رکي. مجذوب ۽ درويش آهي، باطن ۾ رتل واصل با جو آهي

ؤ اشرفيون ڳوٿري ۾ وجهي، گهوڙي تي چڑهي وتايي جون پڇائون كندو، هك هنڌ فقير مهينو آيو ته هك س

هن کي اشرفين جي ڳوٿري ڏئي، چيائين هي زكوات جو مال آهي، تو جهڑو ٻيو كو . سان اچي ڀيڑو ٿيو

ن وتايو رتن ٹك. زميندار ڳوٿري ڏيئي ويندو رهيو. حقدار كونهي، جو مون تان بار الهي، ڳوٿري سوگهي كر

ڳوٺ کڻي وڃي پكو گهر ٺهرايان جنهن ! جي ڳوٿري وٺي اچي پورن ۾ پيو، چي، هيترا ٹكا كيڎانهن كندس

آيو . كو ٻكرين يا ڳئن جو ڌڻ ڌاريان، ماهيڑ ٿيان، کير ڏڌ پيو وكڻان. ۾ امان جهڑي ڦڑي کان بچيل رهندي

ڪ غريبن کي ورهائي ڏيان ته جيئن نه نه، ملكيت مون جهڑي کان وڌي. ويو مون وٹان ماني کايو پيو ويندو

اهي خيال . جتي ماڻهو آرام وٺن ۽ عبادت كن! مسافر خانو ٺهرايان يا مسجد. پنهنجيون نياڻيون اٿارين

اتان كي چور . گينين جي ڳوٿري هٿن مان ڍركي وڃي جهول ۾ پيس. پچائيندي ويٺي ئي ويٺي ننڈ اچي ويس

نزديك آيا ته سندس سيني تي هڑ پيل ڏسي، کنيائون جا . ٺائونوڻ هيٺيان فقير کي ستل ڏ. واٽ وٺيو پئي ويا

ڳوٿري چورن جي هٿ ۾ ڏٺائين انهن کي منٿ . وتايو به سجاڳ ٿيو. ڏاڍا خوش ٿيا. اشرفين سان ڀريل هئي

چورن چيو ته . مون کي موٹائي ڏيو. كيائين ته ٻيلي اها ڳوٿري مون غريب کي خدا كارڻ زكوات ۾ ملي آهي

ريون اشرفيون رکيو ويٺو آهين؟ توکي كير غريب چوندو، رڳو ڍؤنگ كيو اٿئي؟ ائين چئي تون غريب ۽ هيت

مون سمجهيو هو ته تو . وتايي چيو ته ايترا پئسا ڏيارئي جو منهنجي خرچڻ ۽ سمجهڻ کان گهڻا هئا. هليا ويا

وچ كٹو بنائي، مون کي. مون تي وڏو وڙ كيو آهي، پر ائين كونه هو، پئسا انهن چورن کي ئي ڏيارڻا هوئي

وتايو فقير

40

باقي وتايو هميشه وانگر سٹون . هاڻ هنن کي كنهن جو به كو ڊپ كونه رهندو. منهنجي هٿان ڏياري ڇڎيئي

.ڏيندو وتندو

! مون کي پنهنجي شادي ياد پئي .108

فقير اتي پهتو هٿ ڌوئاري ماني اڳيان رکيائونس ته . هكڑي هنڌ شادي جي دعوت وتايي فقير کي مليل هئي

ماڻهن پڇيس ته جي اهو کاڌو نٿو وڻيو ته جيكو ٻيو طلبيو سو آڻيون؟ فقير ورندي نه . كين كيائينکائڻ جي

کانئس . فقير کي حالن حوالن کان ويندو ڏسي، ويتر ماڻهو پريشان ٿيڻ لڳا. ڏني ۽ اچي روئڻ ۾ ڇٹكيو

كو وقت . ش ٿيڻ کپيپڇيائون، سائين ڇو روڄ راڙي ۾ پئجي ويا آهيو؟ چيائين هن وقت شادي وارن کي خو

ان تان روئڻ نٿو بيهيم ته . پر اها خوشي نيبهه نه ٿي. هو جو منهنجي به شادي ٿي هئي ته ڏاڍو خوش ٿيو هوس

اال . من كا وري اهڑي خوشي ڏسان پر نكي هڑ ۾ اٿم، نكي هنج ۾ ۽ نكي ماڻهن ۾ شمار كيو ٿو وڃان

!اال

ب ۾ خوشي لکيل هوند ته بالشك ماڻيندين، لکيو لوها سڀني ماڻهن فقير کي پرچايو ۽ سرچايو، ته جي نصي

.پو فقير ڳوڙها اگهي ماني کاڌي! كوٽ ڀڃي

! هاڻ توهان جي هدايت تي هلندس .109

چون ٿا ته انهي رات ماڻهن جا . وتايي ما کي چيو ته سانجهي پندرهين تاريخ شعبان جي ڀالري عيد رات آهي

ماڻهو چڱا موچارا طعام رڌي هن رات جو مسيتن ۾ ڏيندا . هلندا آهن نصيب مقرر ٿيندا اهن، جي سڄو سال

ڏسي پيو ته . فقير ٻانگ اچڻ کان ٿورو اڳ مسيت جي آڳنڌ ۾ اچي ويٺو. آ به اتي وڃي کائي چڑهه كريان. آهن

.مالن اندر مسجد ۾ گهڑيو خالي ٿان موٹائي کنيو پيو اچي. ماڻهو ڍكيل ڍاكون مالن جي هٿ ۾ پيا ڏين

وتايي سمجهيو ته آ هرو ڀرو ٻاهر پيو اسڑكان، شايد گهڻا جماعتي اندر آهن، ڏٺائين ته مالن حلوو سيرو

هن آسرو الٿو ته انهي مان ڦك به كونه ملندو، مالن وڏو بدنيت . هكڑي كنڈ ۾ رکيل كؤنر ۾ گڎ پيو كري

نماز . ا ڳاهٹ، مسيت ۾ جمع ٿيندا رهياٻانگ آئي ته ماڻهن ج. آهي، پو چپڑي كري ويهي تماشو ڏسڻ لڳو

وتايي کي به ڏنائين، جنهن . پڑهي پوري كيائون ته مالن هرهك کي ڊڳڑ مٿان سيري جو ذرڙو رکندو ڏيندو ويو

مالن کي اها چاڻك . ڀلي گهر کڻي وڃي ٻچن کي کارا. چيس ته اهو تنهنجو حق آهي، مسيت جو خدمتگار آهين

. چي، فقير هي مال کا خالي پيٹ، سڳوري رات ائين نه وڃ. ٿالهه ڀري کڻي آيو ڏکي لڳي، سو اندران سين جو

فقير چيو ته ايترو مال آ كيڎانهن كيندس؟ جيكي غريب مسجد ۾ آيا، تن کي تو کارائي ڍؤ نه كرايو، انهن

ته هن فقير کي کي رڳو نظر ڏنڀاڻي گرنهه گرنهه ڏنئي ۽ سمورو مال اندر ڇپر كري ڇڎيو اٿئي؟ هاڻ ڀانئين ٿو

ملي . پاڻ کي اهڑي سڻڀي گرانهه جي سڌ كانهي. سين جي ٿالهي کارائي، اهو ڀريل كونر کڻارائي گهر وڃان

هاڻ مال مليدن تان مون . تو ۾ ته كا وڏي مڻيا آهي! چيو ته فقير، تون منهنجي نيت به سهي كري ويو آهين

تون پاڻ آسودو ماڻهو آهين، تنهنجي گهر ۾ ايترا ڀاتي به فقير چيو، . مون کي كا سهڻي صالح ٻڌا. هٿ کنيو

ضرور صبح جو ٻاهر ڦٹو كندين، جي ڏين ها جماعتين . كين آهن، جو رات وچ ۾ اهو طعام کائي پورا كندا

. تون ايترو رکين ها، جيترا تنهنجا کائڻ وارا آهن، وڌيك حق مسافرن جو آهي. کي ته کائي خوش ٿين ها

ملي چيو ته آئيندي . اول مسافر پو جماعتي ۽ آخر ۾ تون پاڻ ۽ تنهنجي گهر وارا. و كرورهاست به ائين كند

.آ ائين ئي كندس، پر درويش مون کي كٿي به بدنام نه كج

! دنيا جا طالب کدڙا آهن .110

توکي چوڻ لڳس فقير، تون ا سائين کان دعا گهر ته . هكڑي كچهري ۾ بنهه ججها ماڻهو وتايي کي ڦري آيا

:تونگر كري، ڏسون ته تنهنجي دعا اگهامي ٿي؟ چيائين

كير ٿيندو نر منجهان مادي،

وتايو فقير

41

!گهري وٺان ۽ پاڻ سان كرايان تعدي

چيائونس سو كيئن؟ ورندي ڏنائين دنيا جون طالب عورتون آهن، عقبي جا طالب کدڙا آهن، موال جي ديدار جا

نه زالن وانگر زر زريون جي، نكي کدڙن ۽ سڌڙين . لب آهياسان کي ته موال جي ديدار جي ط. طالب مرد آهن

.وانگر حورن جي

اسان کي الف جي اوڙ آهي كافي

!بيوس وسيلن کان آ ملي معافي

اوهان کي مرڻو كونهي ڇا؟ .111

پاڙي وارن هن کي چيو ته كنهن ڏاهي ويڄ کان . ڳالهه ٿا كن ته وتايي فقير جي ما تمام سخت بيمار ٿي پئي

جواب ۾ چيائين ته جي حياتي اٿس ته مماتي ٿي نٿي سگهي، جي ڏينهن اچي پورا ٿيا اٿس ته . ينسعالج كرائ

جي توهان کي مون سان همدردي آهي ته ڀلي كنهن هاتك حكيم وٽ هلي ! حيال حواال هڑ بيكار آهن

ائي کي کڻي پاڙي وارا زوري عالج ال م. ڏيکاريوس، باقي منهنجي دل دوائن كرائڻ کان کٹي ٿي پئي آهي

پو ڳوٺ وارا . پاڙي وارن مائي کي كفن ڏئي دفن كيو. مائي رحلت كري ويئي. ويا، پر كو افاقو كونه ٿيو

جيئن سڀئي كانڌي هٿ ٻوڙين ته . كن چيو فقير اٿي ماڻهين جي كانڌپي ال سٺو كر. پرچاڻي ڏيڻ ال آيس

ن گهر ۾ قضيو ٿئي، ان گهر جو ٹي ڏينهن کاڌو کائڻ، هن چيو ته حكم آهي ته جنه. مائي کي وڏو ثواب ٿيندو

توهان جي چوڻ تي اڃا به جمعا، چانداڻا ۽ ٻارها كرڻا پوندم، جيكي ملن پيٹ ڀرڻ ال . پاڻي پيئڻ مكروهه آهي

هي هن ڏکئي وقت ۾ . هك امڑ جو غم، ٻيو گهر جو گهاٹو، مون کان سٺو كونه ٿيندو. رٿائون رٿي ڇڎيون آهن

جڎهن توهان وٽ به موت كاهي ايندو ته آ توهان . وارا ڄمارا آهن. مدد كيو ته لهي كونه پوندو کڻي منهنجي

پر جي اوهان کٹل . توهان جي عزيزن کي ثواب پهچائڻ واسطي پاڻ پتوڙيندس. کي كک ڀڃڻ به كونه ڏيندس

جنهن ال خرچ ۾ ٿا وجهو، رڳو منهنجي ما كانه مئي آهي، ! آهيو ته پو توهان تي ۽ مون تي ميار كانهي

اوهان کي مرڻو كونهي ڇا؟

وڏيرو بهشت ۾ كيئن ويندو؟ .112

جنازي نماز بعد، مالن . وتايو به مقام تائين گڎجي آيو. ڳوٺ جو وڏيرو گذاري ويو، سڀ ماڻهو اچي كانڌي ٿيا

ينهن ڏيندين ته وتايي چيو ته جي بخشائڻي ۾ مالن کي م. قرآن بخشائڻ ال هك عزيز کي ويهاري دعا گهري

اهو بهشت سنڌ جي رهاكن ال ملن . جي گهٹ وڌ ڏيندين ته ٹنگيو پيو هوندو. وڏيرو سڌو بهشت ۾ ويندو

عربستان ۾ قرآن بخشائين كونه، چون جهڑا عمل كيا هوندائين، . منٿون كري ا کان ٺهرائي ورتو آهي

ونه سگهنداسين، پر هت جا مالن حرام اسين خدا کي رشوت ڏئي، كو بهشت خريد كري ڪ. اهڑو اجر ملندس

جڎهن سموري سڌ اٿن ته پاڻ بهشت ۾ كونه ويندا، جو افعال اهڑا اٿن، سو . کائڻ ال اهڑي هام هڻيو بيٺا آهن

سندن هٿان وڏيرو وري بهشت ۾ كيئن ويندو؟

! پاڻ دال تي به خوش آهيون .113

رمضان شريف جي آخري جمعي تي، وتايو فقير به كپڑا ڌوئاري مسجد ۾ نماز پڑهي، سانجهي جو روزو کولڻ

ملي هن جي اڳيان جوئر جي ماني ۽ دال جي ٻوڙ جي جمني رکي، ٻين آسودن ۽ . ال اچي مسجد ۾ ويهي رهيو

جي اڳيان ميوات ۽ شربت كن . كپڑي لٹي ۾ ٺهيلن مهندان گوشت، مڇي وغيره كڻك جي ڦلن سان گڎ رکي

هك چيو گهران آندا اٿئي . اتي ٻن شخصن جو پاڻ ۾ جهيڑو ٿي پيو. ته كن کي ڇڑي لسي، افطاري ال ڏنائين

هن . روزي کولڻ ال كونه ٿو اچين، رڳو چشكا وٺڻ ٿو اچين. پٹاٹا، هت وري گوشت جو وٹو ٿو اڳيان رکين

،ٻيو كونه کائي؟ روزو رکيو اٿئي ته كو مون تي ٿورو يا احسان چيو ته ان جي معني ته تون ڀلي گوشت کا

هن چيو . آ بيشك گوشت، پال، قورمو جيكو سڻڀ مال هوندو سو ڇكي کڻي کائيندس. كونه كيو اٿئي

وتايو فقير

42

هن چيو چڱو آ کڻان ٿو، ڏسان ته تون ڇا ٿو كرين؟ پو هن پال . اسين مئا آهيون، جو تون کڻي کائي ويندين

پو ته جماعتي هكڑا هكڑي جي پاسي، . ي هٿ وڌايو ته سندس سامهون واري ٺكا ٺؤنشو كرايسجي پاٽ ڏ

جڎهن ٺهپر ٿي ته وتايي . ٻوڙ ۽ مانيون اتي پئي ٿڎيون ٿيون. مارا ماري شروع ٿي ويئي. ٻيا ٻئي جي پاسي ٿيا

سيت مان ٺينڈيون رت جون مالن کي چيو، چڱو جو مون کي دال ڏنئي اسين دال ۾ ئي خوش آهيون، نه ته اڄ م

!وهائيندا وڃون ها

! سچو فقير سچو مال پاڻ ۾ ويري ناهن .114

وتايي کان پڇيائون ته مال ۽ فقير جو جهيڑو شروع کان هلندو اچي، ان جو كارڻ كهڑو آهي؟ فقير چيو ته

سي گمراهه باقي جيكي پاڻ ۾ وڙهن ٿا،. سچو فقير ۽ سچو مالن پاڻ ۾ هكٻئي جا ويري هرگز نه هوندا آهن

.حرام جي هڎي جي هٿ كرڻ واسطي دست درازي كن ٿا. آهن

هڎي تي هوڏ، كتن آهي مچائي،

!اها كني كوڏ، كيترائي كري ويا

! تنهنجي پي جي صدقي كپڑا لڌا .115

هكڑي ماڻهو ڀوڳ كرائيندي، وتايي کي چيو ته كپڑا ته ائين زماني جي بزرگن وارا پاتا اٿئي؟ وتايي چيو ته

جي ڏاڏي مرڻ مهل وصيت كئي هئي ته سندس اوڍيل كپڑا، كنهن صندوق ۾ وجهي منهنجي قبر جي منهن

بابي مون کي اها ڳالهه ٻڌائي . ڀرسان دفن كري ڇڎجو، سو كيترائي ورهيه اهي كپڑا مقام ۾ پوريا پيا هئا

ال قابرن پئي زمين پر سال پڻهين گذريو ته ان جي قبر کوٹڻ. هئي، پر صندوق واري جا كانه ڏيکاري هئي

جيئن کڑكو ٿيو، کڎ کنيائون ته صندوق پڌري ٿي . صندوق واري جا تي اڇو پٹ ڏسي کڎ کوٹيائون. ڳولي

هنن کي چيم ته اها صندوق منهنجي ڏاڏي . آ جو اتي بيٺو هوس، ته بابي واري ٻڌايل ڳالهه تي تري آيم. پئي

هن ۾ كابه دولت يا مال ملكيت كانهي، رڳو پراڻا كپڑا .اها مون کي ڏيو. مون كاڻ اتي پورائي ڇڎي هئي

. اهي ڏسي کڻي منهنجي حوالي كيائون. آهن، پو انهن پيتي کولي ڏٺي ته برابر منجهس پراڻا كپڑا پيا هئا

آ انهي كري پڻهين جو شكر گذار . كي ڏينهن ته سانڍي رکيومان، پر هينئر گهرج پيم ته کڻي ڍكيا اٿم

.چرچو كندڙ كنڌ کڻي مونن ۾ هنيو. ي موت كري اسان کي امانت ملي آهيآهيان، جنهن ج

! المن ۾ لڑكڻ ڇڎي، ٿڑ کي وٺيو ويٺا آهيون .116

ڀائي وتو، توهان كهڑي اهنج ؛رهاڻ كندي، کانئس سوال پڇيائين. كنهن هندو وتايي سان رهاڻ ويٺي كئي

کان هندو ڌرم ڇڎي مسلمانن جو مذهب اختيار كيو؟

هن . ال شريك آهي ،سندن خيال ۾ خدا واحد. هو ان کي مڃيندا آهن. مسلمانن جو رڳو هك خدا آهي ؛چيووتايي

هن سان كنهن جي به بروبري كانهي، هو پنهنجي ذات ۾ . کي نه كنهن ڄڻيو آهي نه هن جو كو ڄاول آهي

ڪ لک چوراسي هزار ه. اهڑيون تعريفون ٻڌي اسان جي دل هك ڌڻي ڏانهن موڙ کاڌي. يگانو ۽ نيارو آهي

المن ۾ لڑكڻ ڇڎي، ٿڑ کي وٺيو . ر ۾ پرميشور ۽ ڀتر جو ٺهيل ڀڳوان پوڄڻ ڇڎي ڏنوسينپجوڻيون وٺڻ، پ

!اهو پنهنجو كرم كري، اكاري پار كندو. ويٺا آهيون

! امان كاڻ دلي ڏک كجي .117

ا، پٹيندا، تعزيه كڍندا، ماڻهو روئند. وتايي کي كنهن چيو ته فقير، سڀاڻي محرم مهيني جي ڏهين تاريخ آهي

. فقير چيو امامن جو ڏک كرڻ برحق آهي. كي نذر نياز كندا، امامن جي نالي تي سبيلون ۽ شربت پياريندا

جي قرآن شريف پڑهي ختمو ڏجي، نفل پڑهجن، كربال جي كيس تي افسوس كري، گونگا ڳوڙها ڳاڙجن ته

وتايو فقير

43

ا ال كارا كپڑا ڍكڻ، سٹڻ كٹڻ، بهانو بنائي ڏيک. امامن سان كربال ۾ جيكو قهر ٿي چكو هو. ثواب آهي

.سٺا ۽ لذيذ طعام، سندن نالي تي کائڻ ۽ کارائڻ کان چڱو آهي ته امامن كاڻ دلي ڏک كجي

وتايا شادي ڇونه ٿو كرين؟ .118

.وتايي کي هكڑي ڏينهن ٻه ٹي ڄڻا ڦري آيا، چون، وتايا، شادي ڇو نه ٿو كرين؟ اڃا سوٽ بدن آهين

ني همدردي توهان جهڑا ماڻهو گهڻائي كندا آهن، پر جي کانئن سڱ گهربو ته سور وٺي ويندن مکڻ چيائين زبا

پوندي ڀال كهن جو مٿو ڏکندو؟ جي توهان کي مون سان سچي همدردي ۽ حب آهي، ته اٿي ووڙ وجهو، ڳوليو

. شي تي ويهندي آهيميان، مک هميشه سڻڀي ! ڦوليو، پو جي آ انكار كريان ته جيكي وڻيو سو كجو

كير ٿو کٹل وتايي کي “ .شاهوكار جا ساال گهڻا، غريب جو ڀيڻويو ٿيڻ به كو قبول كونه كري”چوندا آهن

؟....پنهنجو ناٺي بڻائي

! گهوڙي جي ڍڪ جا پئسا ڏي .119

آ پنهنجي. هكڑي ماڻهو وتايي فقير کي منٿ كئي ته فالڻي ماڻهو وٽ تمام ڀلو ۽ سٺو گهوڙو آهي

مون تي . تنهنجو معتقد آهي. گهوڙي کي ان گهوڙي سان ميڑائڻ گهران ٿو، پر هو گهوڙي ڏيڻ جي نٿو كري

جنهن . هن پنهنجي ماڻهو هٿ گهوڙو موكلي ڏنو. وتايو هن وٽ ويو. ڀالئي كر هن کان گهوڙو آڻي ڏينم

جي مالك کي چيو ته گهوڙي کي سائو كيو، پو وچ واري گهوڙي آڻيندڙ پنهنجي اللچ كري، گهوڙي

هن کي اها خبر كانه هئي ته گهوڙي جي . گهوڙي کي مالك گيهه جي ڍڪ ڏيندو، تنهن كري ڍڪ جا پئسا ڏيو

گهوڙي واري چيو ته بابا، . سو پئسن ال تڑ ڀيڑ كرڻ لڳو. مالك وتايي جي نالي تي مفت گهوڙو ڏياريو آهي

وتايي چيو . هو سامهون بيٺو اٿئي، ڍڪ جا پئسا فقير کان وٺا. مون کي گهوڙو وتايي فقير وٺرائي ڏنو آهي

. هن كڎهن به مون کان ڍڪ جي گهر نه كئي آهي. مون هن کان كيترا ڀيرا گهوڙو ميڑائڻ ال پئي ورتو آهي

هي خدائي جوڙ آهي، نر ۽ مادي ملي ڦر . ته تون گهران ڀري ڏي. اڄ تون ئي اهو نئون اصول كڍي رهيو آهين

جي پئسن ڏيڻ وٺڻ سان اهو كم جاري . انهي ال رب سائين پئسن ڏيڻ جو حكم كونه كيو آهي. ا كنپيدا ٿ

.رهيو ته ناظرو سڀ وهٹ نظري ماري ڇڎيندا

! كي جواڻ جماڻ جاچ .120

وتايو وڌي ميڑ . ڏسي ته ماڻهن جا ميڑا لڳا پيا آهن. هك دفعي، وتايو كنهن كاڄيتي جي ڇني وٹان اچي مٹيو

اکين جا اشارا ۽ جسم جا غمزا پئي ڏيکاري، وتايي کي . آيو، ڏسي ته هكڑي طوائف پئي ڳائي ۽ نچي۾ اندر

. مون مان كجهه نه ورند. وتايي چيس ته مان کٹل ماڻهو آهيان. نئون آيل ماڻهو ڏسي، انهي ڏانهن جهكڻ لڳي

. ن ادائون ڏيکار ته اهي مائل ٿي پوندااهي شهپرن وارا ۽ ڳاڙهن ڳلن وارا جوان گهڻا بيٺا آهن، انهي کي پنهنجو

پو ڳائڻي هڑن جا ڳل پٹيندي، کؤنس كندي . پو اهڑن دل ڦينك جوانن مان تنهنجا سڀ سكارج ٿي ويندا

.وتايي چيو تڎهن ته چيو مان ته كي جوان جماڻ جاچ. تان جو رپين سان جهولي ڀرجي ويس. رهي

! پاڙي وارن جو به ڌيان رکبو آهي .121سا پئي ڏسندي هئي ته ماڻهو وتايي ال مٺايون، ميوات ۽ . رت جنهن جو گهر وتايي جي گهر سان لڳ هوهك عو

وتايو وري ننڍڙن ٻارن کي سڎي، سمورو کاڌو ۽ شيون . طرحين طرحين جا طعام کڻي سڎ كري اچي ڏيندا هئا

عورت ٻارن ۾ شيون ورهائجندي اها . ٻار ميڑاكو كيو، سندس پويان پيا هلندا هئا. انهن کي ورهائي ڏيندو هو

هكڑي ڏينهن كو ماڻهو ڍاكون . ارادو هوس ته کيس به فقير كجهه کائڻ ال ڏي. ڏسي، چپ بيٺي چٹيندي هئي

جيئن طعام آڻيندڙن تي . هن عورت وتايي سان جهيڑو شروع كيو. ڍكي کڻي آيو، جنهن مان سڳنڌ پئي آئي

وتايو فقير

44

پراوا ٻار ٿو . انگ ڇوكرن جي پاڻ سان گڎ کڻيو گهمندو ٿو وتينڇ. مائي چوڻ لڳي، فقير ٿي پٹبين. اثر ٿئي

سٺا سٺا مال پاڻ کايو ڏنڈو ٿيو پيو هلين، ٻاهر ڏيکا اهڑو ٿو كرين جو ماڻهو سمجهن ته فقير جو نور . کارين

ڇوكرن بجا ٻين پاڙيوارن کي اهي مال ورهائي ڏيڻ جي. ان سان ذرو به دل نه اٿس. سان پيٹ ڀريو پيو آهي

تنهن . نٿو كرين؟ انهي ال متان ڦكڑ نه ڦاٹي پوي، نه ته پاڙيوارن جو ڌيان رکبو آهي، تو ۾ اها مريادا كانهي

آ جي سچ ٿي چوان ته مرچ ٿا . پاڙو ته پيغمبرن کي به پيارو آهي. كري پاڙيوارن کان هميشه نفرت ٿو رکين

وال پاڪ، تون دانا بينا آهين، هن عورت مون کي چيو ته اي م. اهڑي بكواس سڻي فقير منهن مٿي كيو. لڳنئي

فقير جون اهڑيون آزيون ٻڌي، ٻين ! مون کي هن جي سهمن ۽ طعنن کان امن ۾ رک. ڏاڍو تنگ كيو آهي

كانه مهل كنهن . پاڙيوارين عورتن هن ڇتي عورت کي سمجهايو ته نڀاڳي ڇوٿي پنهنجون پاڙون پٹائين

.تنهن کان پو، هن عورت فقير جي پچر ڇڎي. ن ۽ پسندينجهڑي، فقير جي دعا اگهاڻي ته ڏسندي

! گگدام رتوڇاڻ ٿيندا، توهان واهه واهه كندا .122

وتايو . هكڑي وڏيري دل ۾ خيال كيو ته ماڻهو تڎهن درويش ۽ فقيرتن ٿا ٿين، جڎهن دنيا جا مزا كونه ٿا ڏسن

سوئر تي كتن جي بڇ ٿو كرايان، جي فقير اڄ. به فقير تڎهن آهي، جڎهن هن كابه لئي كانه ڏٺي ۽ ورتي آهي

ڏسندو ته دين جي دشمن کي كتن هڻي چيري ڦاڙي رکيو آهي، جنهن جي تباهه كرڻ جو مسلمانن کي حكم

وتايو آيو، ڇا . سو كمدار موكلي وتايي کي گهرائي ورتائين. آهي، فقير اهو تماسو ڏسندو ته ڏاڍو خوش ٿيندو

وڏيرو ۽ سندس ساٿي کٹن تي ويٺا آهن، وچ تي سوئر . ا، گهيرو كيو بيٺا آهنٿو ڏسي ته ماڻهن جا حشام اڀا ٿي

كتا نرا کني ڀؤنكون به پيا كن ته سوئر . پنجن ڇهن كتن جون، كتائي رسيون جهليو بيٺا آهن. ٻڌو پيو آهي

يو اٿو؟ فقير پڇيو ته مون کي ڇو گهرا. وڏيري فقير کي عزت ڏئي پاڻ سان گڎ ويهاريو. تي الرون به پيا كن

توهين رڳو عالمن ۽ درويشن جي . هن چيو ته ڌڻي تعالي سڀ تماشا پنهنجن بندن جي ڏسڻ ال پيدا كيا آهن

مون اوهان کي گهرايو آهي ته اڄ هت مرون ۽ كتن جي ويڑهه ۽ سوئر مٿان كتن جي بڇ . صحبت ۾ ٿا گذاريو

. واري چوڻ بيشك توهان قائم رکي آهي“ مروان موت ملوكان شكار”وتايي چيو . ڏسي توهين خوش ٿيندا

پو ا ۽ . ويچارا گگدام رتوڇاڻ ٿيندا، توهين واهه واهه كندا رهندا. ميان صاحب، ساهه هر كنهن کي مٺو آهي

خدا نه كري جي، كو توهان جو پيارو كتو . رسول جي يادگيري ڇڎي كتن جي ساراهه جي ڍڪ ڀريندا رهندا

پو وري . نكي ڳالهه ٻولهه. پو نكي ماني وڻندو. ي گهر ۾ قضيو ٿيوچيرجي مري ويو ته ڄڻ توهان ج

خوشامدڙيا ايندا، سي توهان کي دالسي ۽ دلبريون ڏيندا، پرواهه نه كريو، اهڑو كتو فالڻي وٽ بيٺو آهي،

ڻي هوڏانهن ڌ. پو سوين هزارين رپيا انهن لوفرن جي چوڻ تي كڍي ٻاهر كندا. جيتري ۾ ڏيندو، وٺنداسونس

هنن جو ڏوهه توتي پوندو، جو چڱن كمن بدران بڇڑا . جي نالي تي خيرات يا زكوات ڏيڻ کان ٻرو پيو ٿيندو

ڀانئين ٿو ته ان ۾ عزت به ٿيندي ۽ خدا به خوش ٿيندو، ڀليو آهين، مري سڀني كمن . كم تو چونڈي کنيا آهن

!فقير جي هدايت ٻڌي وڏيري جا طاق لڳي ويا. جو قصاص ڏيندين

. وڏن کي ڏسي ننڍا به کرندا آهن .123هكڑي ڏينهن وتايو فقير هاسيكار هن وٽ هلي . ڳالهه ٿا كن ته شهر ۾ هكڑو مشهور وياج خور رهندو هو

تون سمجهين ٿو ته مون حج كيو آهي، . چيائينس ته تون حاجي ٿي وياج ٿو کائين، جو بلكل حرام آهي. ويو

تڎهن وياج پيو کائين ۽ دولت پيو كٺي . م، تيئن پيو كندسجيئن وڻند. هاڻي منهنجا پاپ سڀ ڌوپجي ويا

. جيكو ڀلي راهه ۾ خرچ كندا آهن. چون ٿا ته كيترائي حاجي حج كرڻ بعد ايمان وڃائي ايندا آهن. كرين

مون ٻڌو آهي ته حاجي جڎهن . انهي رقم کي حاصل كرڻ ال اجوڳ رستا اختيار كرڻ کان به كين ڊڄندا آهن

انهن مان هك هوندو آهي شيطان ۽ . سنبري نكرندو آهي ته ان سان ٻه شيون ٻيون به هونديون آهنحج كرڻ ال

جڎهن حاجي اوائلي بندر تي پهچندو آهي ته شيطان چوندو اٿس ته هاڻي پنهنجي سنگت . ٻيو هوندو آهي ايمان

حاجي ۽ ايمان اچي حجاز پو .ٹٹي، ڇو ته تون ڀلي پار وڃي رهيو آهين، اتي توکي منهنجي گهرج نه رهندي

وتايو فقير

45

جڎهن حج جا سڀ ركن ادا ٿي ويندا آهن ۽ حاجي پنهنجي وطن ورڻ ال جهاز تي . جي كنهن بندر تي لهندا آهن

. چڑهڻ وارو هوندو آهي ته کيس ايمان چوندو آهي ته هن ڀلي واليت کي ڇڎي، آ توسان هلڻ پسند نٿو كريان

جڎهن . چڱي جي چائنٺ چمي اٿئي، بس توكل برخدا هليو وڃ. ن ٿوهاڻ تون حاجي آهين، نيكي بدي سڀ ڄاڻي

اهو حاجي پنهنجي وطن واري بندر تي اچي لهندو آهي ته شيطان ان سان گڎ ايمان کي نه ڏسي، ڏند كڍندو،

حاجي کي اچي بغل گير ٿيندو آهي، چوندو آهي ته مون ا کان اهو پئي گهريو ته شل ايمان کي اتي ڇڎي ڇڑو

اميد ته اهي اهي كم توکان كرائيندس جو دنيا . اچين، هاڻي كوبه فكر نه كر، بندو هر طرح حاضر آهيموٹي

تون . ٺيك آهي نه؟ اهڑي پكائي سان شيطان حاجي کي کاريندو رهندو آهي. کي ڏندين آڱريون اچي وينديون

اهي سڀ كنا كم . وو آهيڏس ته تنهنجا پٹ شرابي آهن، رنون پيا نچائين، جوا ۽ رنڈي بازي سندن شي

انسان جي . تنهنجي حرام جي كمائي وياج مان پيا ٿين، جيكو تون ماڻهن کي لٹي، هنن جو ڀڀ ڀرين ٿو

بڇڑن كمن کي ا ڊگهي ڏور ڏيندو آهي، پر پو اهڑو ته چؤکنڀو هن کي خدا جو غضب پكڑي ٻڌندو آهي، جو

. ننڍا وڏن کي ڏسي کرندا آهن! جواني ۾ تون به کريل هئينڀانئجي ٿو ته . ڇٹڻ جي كابه واهه نه رهندي اٿس

.ٹٹو کي ٹارو، تازي کي اشارو كافي آهي

كانا تيري كيا بات كهون؟ .124

اول ڌوكڑي وڄت كئي، ان سان . ماڻهن جو انبوهه اچي گڎ ٿيو. هكڑي مجلس ۾ كنهن كڃري پئي ڳاتو

هكڑي ماڻهو وتايي کان پڇيو، . ائڻ، ناز ۽ نخرا كرڻ لڳيگڎ سارنگي واري سر ماليو، پو كڃري اٿي بت

ڦٺ لعنت، ڦٺ ”فقير ڇا ٿو سمجهين؟ چيائين ته ڌوكڑي چوي پيو . جيكو پنهنجي سر مگن ٿيو بيٺو هو

اسكون، ”كڃري هٿن جي اشارن سان چئي پئي “ كسكون، كسكون،”سارنگي مان آواز پيو اچي “ .لعنت

ٿوري مهل کان پو كڃري . فقير تو هن ڳالهه کي چڱي طرح پروڙيو اهي هن چيو“ اسكون اور سڀكون

حرف “ كانا”هن . ڇوته هكڑو كاڻو به ان مجلس ۾ بيٺو هو“ كانا مين تيري كيا بات كهون”گانو چيو ته

. سو امالك رپيو كڍي ڏنائينس! متان كا نالئي كري. ٻڌي خيال كيو ته كجهه مڑئي مون کي چوڻ ٿي گهري

ئف سمجهيو ته هن کي راڳ وڻيو آهي، سا ڦيرو ڏيو اچي هن جي مٿان چوي كانا مين تيري كيا بات طوا

جڎهن كاڻي جا رپيا کٹا ته خفي . بس همراهه رپئي مٿان رپيو ڏيندو رهيو، وتايو به اهو ال ڏسندو رهيو. كهون

پٹ تان کڻي کاڌو آهي، جو مون حاجت كندي رڳو هكڑو ٻير ! ٿي رن کي چيائين، جيكي چوڻو هجئي سو چؤ

ڍڪ ڍكڻ واسطي کيسو ته خالي كيو اٿم، تڎهن به تنهنجو اهو رينگٹ نه ٿو بند ٿئي؟ بس . تو ڏسي ورتو آهي

وتايي اها ڳالهه ٻڌي كڃري کي منٿ كئي ته اسين بي . هاڻ ته ٻڌ؟ تون ٻيو ڇا چوندين سر کڻي کپايو اٿئي

هن يار کي پئسا . ا توکي ٻئي كنهن هنڌان ڀاڳ ڀڑائيندو. نه ڄاڻوندليا اچي ڦاٿا آهيون، راڳ روپ مان كو

پئسا ڏينس ته ! توهان ٻنهي هك ٻئي کي نه ڄاتو نه سڃاتو. واپس كر، جي غلطي سان توکي ڏيئي ويٺو آهي

. ڏني هن رنڈي رقم موٹائي. وتايي فقير جي منهن ۾ نهاري. غريب ٻچڑيوال وڃي كا عيال جي اوک پلي

.چيو فقير جي تون نه هجين ها ته اڄ آ مور پنڻ کي پهچان هاكاڻي

! عبادت خوشبو آهي .125

اهو كهڑو كارڻ آهي، جو مسجد ۾ نماز پڑهڻ يا عبادت كرڻ واسطي، ! وتايي فقير کان كنهن پڇيو ته فقير

، پر كنهن کيل ماڻهو وڃي ٿو ته گهڑي کن کان پو هن کي اوجهڑاڻ ۽ اونگهه اچيو وٺي، ليٹڻ ال اهليو پوي

تماشي، راڳ رنگ ۾ سٺي رات نبريو وڃي، ته اک نه ٿي لڳي، سو ڇپ؟ فقير چيو ته عبادت كرڻ ۾ سرهي

تنهن كري انهي بدبو بانس تي ننڈ نه . سڳنڌ ۽ خوشبو ٿي اچي، پر مسخريون تماشا ۽ رؤنشا آهن گونهه گند

.رات ويهي، ڏينهن ٿو كجي، حرام جا اک ڇنڀجي. ٿي اچي

! آکر کٹو كونهي .126

وتايو فقير

46

ڇو نٿو كنهن سيد پير کي منٿ . هكڑي ڏينهن وتايي کي ماڻس چيو ته ابا ،ڏڌ پني پني كك ٿي پيا آهيون

پاڻ وٽ . هاڻ پاڙي پتي مان ڏڌ، لسي ملڻ به بند ٿي ويو آهي. كرين ته كا ڍڳي کڻي ڏيار ته ڀاڳيا ٿي پئون

پنڻ آهي ته منهنجي ال ڏکيو، پر تنهنجو چوڻ مڃي وڃي وتايي چيو ته پيناكن کان. كابه ڳئون جٹا نٿي كري

هن کي چيائين ته كا ڀلي . سو هكڑي مرشد سان گڎجي مسافري تي نكتو. لڳان ڙٿو كنهن نه كنهن جي ل

هل ڀلي، جي ڀاڳ چڱو ؛پير چيو. امان توهان کي ڏاڍيون دعائون كندي. ڀٹاري مون کي مريدن کان وٺي ڏيار

.اسان جو ته ٻوجهو آهي ئي مريدن جي مٿي تي. هه ملي پوندهوند ته گهڻو كج

ن کي گهر ۾ رهايو ۽ ڏاڍي کيصدق واري مريد . هكڑي ڏينهن هكڑي دل واري مريد جي اڱڻ تي وڃي لٿا

پير . طرح طرح جا طعام، ڀانت ڀانت جا پيئڻ موجود كيائين. سٺائي صفائي سان گهر کي اڇو اجرو كيائين

اوچتي كهڑي ! قربان وڃان ؛مريد چيو. نڑ ٿيو ته مٿي کي هٿ ڏيئي ٿڌا ساهه ڀرڻ لڳوصاحب کائي پي جڎهن

ته مٿي کي تيل تري ؤگهر واري کي چ. سور کان مغز ٿو ڦاٹيم يبس مٿي ج ؛ماجرا پيدا ٿي آهي؟ مرشد چيو

سندس ٹهل مريد، مرشد کي اندر وٺي وڃي، كوٺي ۾ ويهاريو ۽ گهر واري کي. هڻيم ته من كا فرحت ٿئي

صبح ٿيو ته وتايي پير کي چيو ته هي تنهنجو تمام سچو صدق وارو مريد آهي، ۽ هو مالوندو . ٹكور ۾ ڇڎيو

هن . ۽ سرندو پڻ آهي، هن کان ئي مون کي كا ڳئون ڏيار ته ڳوٺ هليو وڃان، جيئن منهنجو پنڌ سجائو ٿئي

منهنجي كابه ڳئون ڏهن !ي کڻڏھي کپي سا جيكا توک !سائين ؛جڎهن مريد کي ڍڳي كاڻ چيو ته مريد چيو

بالشك توهين منهنجي وٿاڻ ۾ دعا جا پير به گهمايو . ٻارهن سيرن کيرن ڏيڻ کان گهٹ ڏهائي كانه ٿي كرائي

؛وتايي کي چيائين. جڎهن وٿاڻ ۾ پير ويو ته چؤپايو مال ڏسي هٻڇي ٿي پيو. ۽ پنهنجو مطلب به حاصل كريو

سمجهي ويو ته كم كونه . وتايو ماٺ ۾ رهيو. ريد رهن ٿا، اتي توکي ڳئون ڏياريندسهتان نه، باقي اڳيان ٻيا م

: پير صاحب، ڏن پٹ وٺي جڎهن هلڻ هارو ٿيو ته كچهري وارن مريدن کي هدايت ۽ نصيحت كرڻ لڳو. ٿيندو

كرڻ هي جهان فاني آهي، هتان هر كنهن کي هلڻو آهي، هي ماڳ مكان ڊهي پٹ ٿي ويندا، انهن تي بانور

تنهن كري . رڳو لغام تڻكڻ جي دير آهي. هن حياتي جو گهوڙو چارئي پهر سنجيو بيٺو آهي. ناداني آهي

هي وقت قيمتي اٿو، هن وقت . متان كو اهڑو وجهه نه مليو، چڱاين کي چهٹي وڃو. گناهن کان توبهه كري وٺو

:ن چيو آهي تهلطيف سائي. ال ڏاڍا هٿ هڻڻان پوندو، پر ڏڌو کير ٿڻين كين پوندو

عمر آيو اوچتو پکي ۾ پيهي،

سٻرپسي سومرا، ڏكي ويا ڏيهي،

.نه ڄاڻان كيهي، كندو پر پهنوارن سين

:اتي وتايي کي وجهه لڳي پيو، چوڻ لڳو

سنجهي ئي شروعات ٿي ورڇ وڌندي وئي،

لڳي تري تيل جي، ٻڌجي ويا ٻيئي،

واقفيت وتايي کي، اها چٹي طرح پئي،

جا، ٿيا توهان هٿان كيئي،اهڑا كم ثواب

كابه ڍڳي ڏيئي، پير پڄايو پوئتي؟

مريدن کي چيائين ته جيكا ڍڳي مون پسند كئي هئي، سا . وتايي جو اشارو ٻڌي، كک ۾ كان لڳي ويس

نذراني ۾ هن فقير کي ڏئي، هكدم روانو كريوس ته ما مٺڑي کي وڃي کير پياري، وتايو پو ڍڳي كاهي

تون اها ڳالهه نه كر، هو پاڻهي پنهنجي پير تي پيا كهاڙو ؛جنهن چيس. ن حالي حوالي ٿيوماڻس سا ۽ ڳوٺ آيو

؟!تنهن ۾ پنهنجو ڇا وڃي. هڻن

؟ يآڻي ڏيکار وٺي کنڈ تهكو بازار مان ،كڎهن مرشد کي گهر ۾ ويهاري .127

ڏسين؟ فقير هن پڇيس ته ڇو فقير مون کي جاچي پيو . هكڑي ماڻهو کي، وتايي منهن ۾ چتائي پئي ڏٺو

پنهنجا ٻئي . مون ٻڌو آهي ته تنهنجي گهر ۾ مرشد آيو، تنهن کي تو ٺيپ ڏيئي گهر مان كڍي ڇڎيو آهي ؛چيو

وتايو فقير

47

توکي ته االئجي كيئن پتو پيو آهي؟ اها ڳالهه مون توڙي ٻين مريدن ته ؛هن ماڻهو چيو. جهان وڃائي ڇڎيئه

فقير مرشد ؛هن چيو! سان اهڑي جٺ كانه ٿي ٺهيٻنهي جهانن جي وسيلن ؛وتايي چيو! راز بنائي رکي هئي

جي گهڻي خدمت كيم، غريبي حال سارو وسان كين گهٹايم، پر اهڑو بد لڇڻو جو مون کي چيائين ته آ کنڈ

هكڑي پاڙي پر آ ويس. دكاندار ٿورو پرڀرو هو. سا ڳچ جيتري وٺي اچي رک. جو شربت هر هر پيئندو آهيان

گهر اچڻ سان ڇا ٿو ڏسان ته مرشد گهر ۾ . يو ئي كونهي، تنهن كري موٹي آيسواري چيو ته اڃا دكان کل

هكل ڏنيمانس ته شرم ته كونه ٿيس، پر مون کي ڊيڄارڻ واسطي . بدن کي باهه وٺي ويم. سڑهه ساڄا پيو كري

مون کي هئي خار، سو ٻياني کڻي چيومانس، جيسين تنهنجي كاني ! اچي ئي ٿي منهنجي كاني ؛چوڻ لڳو

!تنهن کان اڳ اچئي ٿي منهنجي ٻياني اچي،

وتايا، ؛ائين وهٹ وانگي نازڪ بدن مرشدن کي ماربو آهي؟ مريد چيو. ڏاڍي زوراوري كئي آهي ؛وتايي چيو

ٻاهر ٻرندي . ٻاهريون ڳالهيون پيو كرين، كڎهن مرشد کي گهر ۾ ويهاري، بازار مان کنڈ آڻي ڏيکار ته مڃئين

.سيهركو ڏسي اندر ٻرندي كو كونه ڏ

! سرند ماڻهن جي كٿي ٿي سڃين سان سنگت هلي .128

دل ۾ چيائين ته منهنجي پيٹ . هكڑو سونارو، جنهن سان ناڻي جي هڑ هئي، تنهن وتايي فقير کي شهر ۾ ڏٺو

ڇونه هن ڇورڙي کي گشو هڻي . اڄ رات ڳوٺ پهچڻو اٿم، سج به لهڻ تي آهي. سان ناڻي جو نوڙ ٻڌو پيو آهي

فقير کي “ ٻه ته ٻارهن”هكڑي کان وري به ٻه چڱا آهيون، چيو كين اٿن ته . ال هرکايانپاڻ سان گڎ ڳوٺ هلڻ

. هل، ته توکي به کارائي ڍؤ كرائيندس. چيائين ته فقير هل ته ڳوٺ هلون، مون کي اڄ رات خيرات كرڻي آهي

هلندي . ڌ پرانهون هوپن. پهرين ته فقير هلڻ کان پڑ كڍي بيٺو، پر سوناري جي ججهي ستائڻ تي راضي ٿي ويو

هن كرڙ هيٺان سمهي ٿو پوان، . وتايي چيو ته ٻيلي آ ٿكجي پيو آهيان. هلندي، مٿان اچي سومهڻي ٿي

سو كڇيو كي به كين، دڳ . سوناري ڏٺو فقير نابري واري آهي، سو هائوكار كين كندو! تنهنجي مرضي

کان رکي سمهي پيو، پر ننڈ اچڻ جو خيال سيراندي) هڑ(جي وڻ هيٺان همياڻي ) کٻڑ(کان پرڀرو هكڑي ڄار

کيس . آڌي ٿي ته كي چور وتايي جي کونگهرون تي بيهي رهيا. كونه هوس، جو ناڻو نينهن ٹوڙ ساڻس گڎ هو

هن چيو ته آ وتايو فقير آهيان، مون ! اٿاري پڇيائونس ته ڇا ڇا اٿئي؟ اسان جي حوالي كر، نه ته سر ٿو وڃئي

هكڑن چيو ڇڎيوس، ٻئي چيو بدسوڻي نه كريو، فقير جي تالشي وٺو، كجهه . وٽ کائڻ كاڻ به كي كونهي

پر پريان . اهو ٻڌي وتايي چيو ته ڏنڈ وڄي بال ڀڄي، كي به كين ورندو . نه كجهه وٹس پوتي پالند ۾ هوندو

ته چور پو . سونارو ستو پيو آهي، ڀانيان ٿو ته پري انهي كري وڃي ستو آهي جو جوکم جان سان ڀيڑو اٿس

.سوناري مٿان اچي پيا، ماري كٹي مال کڻي پالهو كري هليا ويس

چيائينس ته سيٺ هاڻ ڇو هلڻ جي صالح به نٿو . سج اڀرڻ تي سونارو ڳوٺ ڏانهن پنڌ پيو ته وتايي به پٺ ورتس

ڊڳ ڀڳو وڃين؟ سوناري چيو ته صالح وري ڇاجي، تو هٿن سان مون کي ڦرايو آهي، جي چورن کي . كرين

. ڏس نه ڏين ها ته ٿورئي منهنجي كاكل پوين ها، تون سنگت جو دشمن آهين، تو سان ياراڻي نٿي ٺهي تون

پر رات جو سنگت ٹوڙي . توئي مون کي هيكاندو كري هاليو. وتايي چيو ته ٻئي سنگت رکي نكتا هئاسين

اهي كپت كرڻ .توکي ڊپ ٿيو ته متان وتايو نه ننڈ ۾ ڏسي ڏوكڑ کڻي وڃي. لكي پرانهون وڃي ستين

جي ٻئي گڎ هجون ها ته مجال هئي چورن جي، جو ٻنهي کان ڏاڍا ٿي وڃن ها. كري پنهنجي پاڻ ڀينگ كرايه !

سنگت ۾ ته هك ٻئي سان سر جون سٹون ڏبيون آهن، پر سرند ماڻهن جي كٿي ٿي بکين سان دوستي هلي

.گڎجي هل ته ڳوٺ هلون. هاڻ ٻئي سڃا آهيون. سگهي

! رپيا مون کي به ڏئي ويو پنجاهه .129

كنهن پير کي دل ۾ آيو ته وتايو مشهور درويش پيو ليکجي ڇونه، هن کي پنهنجو خليفو كري مريد پنڻ

سو وتايي کي گهرائي پاڻ سان گڎ سير تي هلڻ كاڻ . واسطي وٺي وڃان، هن جي بركت سان مال گهڻو ملندو

وتايو فقير

48

پير . ر پيئڻ جي سکي ٿئي، باقي آ هلڻ ال تيار آهيانوتايي چيو مون کي كا ڍڳي وٺي ڏج ته امان کي. چيائين

.پك ڏنيس، پو ٻئي روانا ٿيا

مريد آيو، . سڌو انهن وٽ اچي هك مريد کي گهرايائون. هكڑي ڳوٺ ۾ پير جا كي غريب مريد رهندا هئا

مريد . ون ڏيپڇيائين ڇا ٿا چئو؟ پير چيو ته مون کي سؤ رپيا ڏن ڏي ۽ هن منهنجي خليفي کي هكڑي ڀلي ڳئ

اڃا هكڑي گهوڙي جي لڎ به . توهان روز روز فرمائشون ٿا كريو. چيو ته اسان وٽ لولي ال لوڻ به كونهي

توهان اسان کي به پاڻ جهڑو پنڻ هاركو كري ڇڎيو . كانه ٿي سكي ته اجهو مٿان ٻيو ڊگ ڊگ كندو ٿو اچي

. ٻچا لنگهڻا سمهيو رهون. رضن ۾ كارا آهيونتوهان جي دعائن اسان کي كهڑو سڌاريو آهي؟ سدائين ق. آهي

هي مال رزق . پير كاوڙجي پيو ۽ چيائين، اجائي ڄاڙ نه هڻ. توهان جهڑن مرشدن کان ته ڀينگ ڀلي آهي

لنوا نه، يكدم حكم جي پيروي . ان ۾ اسان جي پتي به ڳنڍيل آهي. منهنجن مائٹن جي محابي توکي مليو آهي

پير چيو ته . بس هتان هليو وڃ. مان تنهنجو مريد ئي ٿيڻ نٿو چاهيان. ي هالمريد چيو، اهي حكم ٻين ت! كر

زال جي نالي ٻڌڻ سان مريد کي . تون پنهنجي زال جا ٹپڑ وكڻي به اسان جو پورائو كر. هرگز نه نكرندس

كندو بخيلي وٺي ويئي، لوڙهه کڻي آيو ۽ ٺكا كرايائين مرشد جي مغز ۾، بس رت كتا ئي نه چٹين، ريهون

هكڑو ٻه بانٺو ان کي به . پر مريد وتايي کي به ڊوڙي اچي پهتو. وتايو ته ان کان به اڳ گولي ٿي ويو. وٺي ڀڳو

مريدن پڇيو . پنجن كوهن تي ٻيو مريدن جو ڳوٺ هو اتي پهتا. كشيائين، پو خليفو ۽ مرشد اچي ٹاپين ۾ پيا

دا پيا اچو، آهي ته خير؟ چيائون ته اڌ واٽ تي چور ته سائين رت ۾ ڳارها ۽ كو وهڻ به ساڻ كونه اٿو سهكن

مليا، چورن سان چكري به کاڌي سين پر هو ججها ڄڻا هئا، ڏي وٺ چڱي كئي سون، پر آ ڦٹجي پيس ۽

مريدن چيو اسين . خليفو انهن سان بر اچي نه سگهيو، گهوڙو كاهي ويا پئسا به ڦري ويا. ڍكرجي وڃي كريس

مرشد چيو ته اسان کي اها به ساڃهه كانه رهي آهي ته كٿي . اسين نه ڇڎينداسون. ڏيکاريو تيار آهيون، اها جا

مريدن چيو هيل . ڏيو ته ڳوٺ پهچي وڃي عالج كرايون) فراش(هاڻ توهين فرائض ! كٿي ڦرياسين. جهيڑو ٿيو

ڪ آهي وري ايندؤ ته ا مال. هي ڏهاكو رپيا کڻي وڃو. ان كڻا ٻچن كاڻ رکيا اٿؤن. فصل ڀلو كونه ٿيو آهي

مٿا . مرشد چيو ڏسو نٿا ته اسان کي بيمانن بيدردي سان كٹيو آهي. توهان کي خوش كري روانو كنداسون

مريدن چيو اسان جو حال اهو آهي، وڌيك مرضي . ايترا ته ڏوكڑ ڏيو جو كنهن ٺكاڻي تي لڳون. ڦاٹا پيا آهن

هن ڳوٺ وارو مريد اهڑو ته . ب سان ڏين ٿا، سو کانئن وٺووتايي چيو ته پير صاحب، جيكي ح . جا مالك آهيو

هن . سرند ۽ حبدار هو، جو سؤ رپيا توهان کي ڏنائين، پر گس ۾ ڊوڙي اچي پنجاهه رپيا مون کي به ڏئي ويو

.ان کان پو وتايو يا ڄمار كنهن پير مرشد سان گڎ گهمڻ نه ويو. سان هي غريب ٿورو ئي بر ميچي سگهندا

وتايو فقير

49

باب ڇهون

وتايي جي نالي سان هليل وڌيك ڳالهيون

هن ۾ تمام گهڻيون خوبيون هيون، پر . اهڑو انسان ورلي پيدا ٿيندو آهي. وتايو فقير هك عجيب انسان هو

هميشه ماڻهن کي پيو کالئيندو . سڀني کان سندس وڏي خوبي هي هئي جو هو كنهن جي به دل نه ڏکوئيندو هو

.جهٹي کان روكيندو هو ۽ ڏاڍو امن پسند انسان هوماڻهن کي جهيڑي . هو

وتايو فقير ننڍي هوندي کان ئي اهڑي طرح ڳالهائيندو هو، جو ماڻهو سمجهندا هئا ته هي ته كو بنهه سادو ۽

.هو وڏو دانا ۽ درويش صفت انسان هو. ڀورو آهي، ائين نه هو

درزي، واڍي، كوري ۽ موچي جو كم به ڄاڻندو هي درويش لکڻ پڑهڻ کان سوا ٻيا به كيترا هنر جهڑوڪ

.هو

! زهر کاڌو اٿم ته موت نٿو اچي .130

هكڑي ڏينهن درزي رومال ۾ كا شي ويڑهي . ننڍپڻ ۾ وتايي کي ماڻس درزي وٽ كم سکڻ كاڻ ويهاريو

هن جاري تي، هن رومال. اچي جاري تي رکي، وتايي کي چيو ته مون کي كو كم كار آهي، دير سان ايندس

.متان تون کڻين، نكي ٻئي كنهن کي هٿ الئڻ ڏج. ۾ ويڑهيل زهر رکيل آهي

هن کي خيال ٿيو ته درزي . وتايي اٿي رومال کوليو ته ماکي سان ڀريل پيالو ويڑهيو پيو هو. درزي ويو هليو

هاڻ . پوي هاکڻي چئي ها ته ابا، هن ۾ ماکي آهي، كنهن کي به نه ڏج، ته ڇا ٿي . هيڎو سارو كوڙ ڇو ڳالهايو

جيئن كوڙ هڻڻ جي گت ڇڎي ڏي، سو اتان اٿيو رومال کڻي اچي بازار ۾ . استاد کي كو سبق سيکارجي

پو ساڌ پاڪ . جيكي ڏوكڑ مليس، انهن جي نانوائي کان ماني وٺي، اچي پيالي کي ٻرو ڏنائين. وكيائين

وڌي اچي ڏسي ته خالي پيالو رکيو . جڎهن درزي آيو ته اچڻ سان جاري تي نگاهه كيائين. بنجي ويهي رهيو

پو تو . وتايي کان پڇيائين ته رومال كيڎانهن ويو؟ هن چيو آ كم ۾ هوس ته كو چور الهي کڻي ويو. آهي

پو توهان جي . امالك ڀڄي ويو! کيس ڇو نه جهيلو؟ اتر ڏنائين، گهڻو ئي پٺيان پيو سانس پر جهل نه ڏنائين

ڏاڍو ڏک اٿم ته توهين . ي ڇڎيم ته استاد جي موچڑن کان اڳ موت اچيم ته چڱوڊپ کان اچي پيالي وارو زهر پ

.هن کان پو درزي كوڙ ڳالهائڻ جي پچر ڇڎي ڏني! اچي ويا آهيو، پر اڃا موت كونه آيو آهي

! اهو تنهنجو پاڇولو هو .131

فقير پڇيس . اندر ويواهو ماڻهو . فقير چيو ويٺو آهيان، هليو اچ. صبح سان هك ماڻهو وتايي کي اچي سڎ كيو

سوچيم ته . خواب ۾ شيطان ڏسڻ ۾ آيم. ڏي خبر كيئن پنڌ پيو آهين؟ چيائين ته رات ڏاڍا سڻڀا مال کائي ستس

توهان کان پڇان ته انهي سپني جو ويڃاڻو ڇا آهي؟ وتايي پڇيس شيطان كهڑي شكل ۾ توکي ڏسڻ ۾ آيو؟

اهو ٻڌي . اهو تنهنجو پاڇولو هو! ئيندي چيس، كوبه ڊپ نه كروتائي تعبير ٻڌا. چيائين ڊهه بڈهه گڎهه جهڑو هو

.هو ڦكو ٿي هليو ويو

گهوڙو چور کڻي ويا، سنج كير کڻي؟ .132

.اسان جو نبيرو كر. اڄ تو وٽ هك نيا کڻي آيو آهيان !درويش ؛هكڑي چيو .هكڑا ٻه ماڻهو وتايي وٽ آيا

. بيان كر س؛وتايي چي

هتان .مسافري تي نكتا هئاسين. جيكو مون سان گڎ آهي، سو منهنجو نوكر آهي ،هي ٻيو ماڻهو ؛هن چيو

گهوڙو بنهين نٿو چري، سنج ؛نوكر کي چيم ته. کان كوهه ٻن پنڌ تي گهوڙو ٿكجي پيو ۽ انڌارو ٿي ويو

هن . صبح تائين گهوڙي جو ٿك ڀڄي پوندو، پو اٿي روانا ٿينداسين. الهي هت وڻ هيٺ ويهي ٿا وسرام وٺون

وتايو فقير

50

آ گهوڙي جي نگهداري ،تون سمهي پؤ ؛مون هن کي چيو ته. پو سنج الهي وڇائي ويٺاسون. ٺيك آهي ؛چيو

توهان . اهو كونه ٿو جڳائي جو مالك پيو چوكيداري كري ۽ نوكر پيو ننڈون كري ؛هن چيو ته. پيو كندس

؛جهٹكي كرڻ کان پو هكل كيم تهٿوري . خير هي جاڳندو رهيو، آ ليٹي پيس. سمهي پؤ، آ پيو جاڳندس

. جاڳين پيو يا ستو پيو آهين، ڇڑڪ ورندي ڏنائين ته جاڳان ته پيو، پر هكڑي مسئلي اچي منجهائي ڇڎيو اٿم

جي .ٻڌو اٿم ته هي ڌرتي پاڻي مٿان ا سائين بيهاري آهي ؛اهو مسئلو كهڑو آهي؟ چيائين ؛پڇيومانس ته

؛چيائين. انهن خفقانن کي ڇڎ، گهوڙي جو ڌيان كج ؛ڏي ڇو نٿي؟ مون چيو تهپاڻي مٿان بيٺل آهي ته پو ٻ

. اڌ ننڈ ته اڌ سجاڳي هيم .آ وري چيلهه سڌي كرڻ لڳس، پر کٹكي ۾ ننڈ به نه ٿي آيم. توهان بي فكر رهو

يو سجاڳ آهيان، پر وري ٻ ؛هوشيار آهين، كي ننڈ نهوڙيئي؟ چيائين ؛پهر کن کان پو وري پڇيومانس ته

نڀين آسمان بيٺو آهي، سو ٿري ؛اهو وري ڇا آهي؟ چيائين ؛چيومانس ته. معاملو مغز ۾ کپ کوڙي ويٺو اٿم

گهوڙو اکين آڏو ؛چيائين. گهوڙو نه وڃائين. ڇڎ انهي ڀوكپائي کي! ا کي مڃ ؛كري ڇو نٿو؟ چيومانس

.توهان بيپرواهه رهو. ٻڌو بيٺو آهي، سو كٿي ٿو وڃي

. بلكل جاڳان پيو، پر هكڑو نه ٻيو سودا نٿو ڇڎيم ؛چيائين .هكل كئيمانس .ن ڀيرو جاڳ ٿيمون کي ٹيو

ٻيو ته كو پور كونهي، ؛چيائين ته! االئجي كهڑن پورن ۾ آهين؟ ا سائين شل خير كري ؛مون پڇيس ته

مون کي نوكر ڇو بنايو اهو الكو اٿم ته ا سائين عادل انصاف پسند مولي مهربان آهي، پو توکي مالك ۽

ان تي مون کي بڇان آئي، سخت تنبيهه . و پوي هاٽاٿس؟ جي پاڻ ٻئي هكجهڑا هجون ها ته كهڑو گها

پو آ چڑ ۽ كاوڙ کان . اهي ترڪ تال ڇڎي ڏي! پويون پهر آهي، وڏا دوڏا پٹي ويهه ؛چيومانس ته. كئيمانس

اڙي ؛وائڑو ٿي پڇيم ته. گهوڙو ٺهي ئي كونه جان کڻي ڏسان ته .سمهي رهيس ۽ سج اڀرڻ تي اک پٹيم

پر هاڻ سمجهان . گهوڙو شايد چور كاهي ويا. منهنجي به اوچتو اک لڳي وئي ؛گهوڙو كيڎانهن ويو؟ چيائين ته

.ٿو ته خدا برابر انصاف كندڙ آهي، شايد منهنجي من جي منشا موجب اهو كم ٿيو آهي

ڀانئيان ته هن کي كچو ئي کائي ڇڎيان، جنهن كوڙا اٺسٺا .بس گهوڙي جي گم ٿيڻ تي منهنجا طاق لڳي ويا

گهوڙو ته ويو پر سنج کڻ ته كنهن وسين ڀيڑا ٿيون، كٿي ؛هاڻ چيومانس. دل ۾ رٿي گهوڙو ڇوڙايو آهي

پريان هن ڳوٺڑي کي .سنجن کڻڻ کان نابري واريو ويٺو آهي .من كو تدارڪ ٿئي. هلي كا دانهن كوڪ ڏيون

؛چيائين ته. تون نوكر ٿي سنج ڇو نٿو کڻين. هل ته هلي كنهن ڏاهي کان آچار كرايون ؛تهچيومانس . ڏٺوسون

تڎهن تو وٽ آيا . ان کان وڃي فيصلو كرايو. هت وتايو دانا ٿو رهي ؛ماڻهن چيو ته. پو هت آيا آهيون. هلو

. آهيون

هن کي پورو پگهار نه ڏنو آهي، نوكر کي تڎهن پور ٿي پيا، جو تو .مون سربستي ڳالهه سمجهي ؛وتايي چيو

. اجهي سندس مهيني جي پگهار جا رپيا ؛مالك چيو ته. هينئر به پگهار جا پئسا ڏينس ته بالشك سنج کڻي هلندو

. توهين وٺي ڏيوس ۽ چئوس ته هلي سنج کڻي

ون سنج هن چيو م! پنهنجي مالك سان گڎجي وڃي سنج کڻي اچ !ابا ؛وتايي نوكر کي رپيا ڏنا ۽ چيائينس ته

ٿوري دير کان پو ٻئي موٹي . هاڻ وڃان ٿو. کڻڻ کان انكار به انهي كري كيو هو جو پگهار نٿي ڏنائين

مون سوچيو ته اوهين جو ضد ؛وتايي چيو ته. سائين سنج به اتان كو کڻي ويو آهي ؛چيائون. وتايي وٽ آيا

جو سنجن کڻڻ جي آسري . کي پگهار ڏياريمتڎهن ته نوكر . كري آيا آهيو، سو پويان سڻائي ٿي ويئي هوندي

هاڻي گهوڙي ۽ سنجن جون پڇائون . ، پر جي سنج نه ڏسو ها ته پگهار هرگز نه ڏيوس هايسه يتي توهان ڏن

.كندا وڃي ڳوٺ رسو

! ٺهيو ٺكر نيٺ ته ڀڄڻو آهي .133

فقير کي كنهن كنڀار ٺكر جا ٿان كنو، دکي، جمني، ٹڀي، پاٽ، پاٹوڙو، كونڈي، طباق، سڻك، پياال، دانگي

۽ ٻيا كجهه دال، كپا ۽ هك مٹ ڏنو ۽ چيو ته فقير هي خدا كارڻ ٻارهن مهينن ال ٿان اٿئي، جي سڀئي گهر

مون ! مون کي دعا كج. ۾ كم ايند ٹنگڑ ۾ . کان ته كونه کڄندافقير چيو ته ايترا ٿان كنڀار اهي ٿان

وجهي پنهنجي گڎهه تي ٹنگڑ رکي ڏنس، چيائينس ته ٿان گهر ڇڎي پو ٹنگڑ ۽ گڎهه مون کي موٹائي ڏئي

وتايو فقير

51

كو چوي ته فقير كنڀار ٿيو . فقير جيئن گڎهه تي ٿان کنيو پئي آيو ته ماڻهو مٿس چٿرون كرڻ لڳا. وڃج

ڀارن وٹن نوكر وڃي بيٺو آهين فقير چيو كنڀار به انسان آهن، نوكر به انسان آهين ڇا؟ كو چوي فقير كن

مون کي ته ا جي واٽ ۾ ٿان مليا آهن، جي ٻئي كنهن کان کڻايان ٿو ته مزوري ڀرڻي پوندي، . بيهندا آهن

تو . ٿئيهكڑي چيو ته فقير، پيالو پٹ تي كري ڀڄي پيو ا. سو ڏوكڑ كين اٿم، پنهنجو كم پاڻ ٿو كريان

جيكي بچيا، گهر تائين پهتا، سي ئي منهنجا . فقير چيو ويئي جو ارمان كرڻ اجايو آهي! ان جي خبر كانه لڌي

.گهڑيو ٺكر آخر ڀڄڻو آهي. ٿيندا

! شرم کان پيتي ۾ لكو آهيان .134

چورن جي اچڻ جو ڌٻكو سڻي، فقير هك پراڻي كاٺ جي پيتي ۾. هكڑي رات وتايي جي گهر ۾ چور آيا

هك چور پيتي اٿالئي ته ڳؤري لڳس، جان کڻي . چورن سڄو گهر اهاڙيو پر كجهه به كونه هٿ آين. وڃي لكو

لكي ويٺو آهين، ته متان چور سچي كرائينم يا ! چور چيس کال ڊڄڻا. مٿيون ڍڪ کڻي ته وتايو اندر ويٺو آهي

اچي پاڻ کي بند كيو اٿم ته سڄو ماري نه وجهنم؟ وتايي چيو انهي کان كونه لكو آهيان، البت شرم کان

گهر ڦولهڻ کان پو، چور چوندا ته بنهين كو سڃو آهين، ناحق هن گهر ۾ آياسين ۽ پو وڃي نالئي كندا ته

.چور ڏاڍا شرمندا ٿيا. سو انهي لڄ کان لكي ويٺو آهيان. وتايي جي گهر ۾ ڀينگ پئي واكا كري

! دلبي ۽ دوالب سان منهنجي كان پوي .135

ٿورا گهڻا ڏينهن گذريا . فقير گڎهه كاهي گهر آيو. ن ماڻهو وتايي فقير کي هكڑو گڎهه ا كارڻ ڏنو هوكنه

وتايو گڎهه كاهي شهر ۾ . ماڻس چيس ته اهو گڎهه شهر ۾ وكڻي سيڌو پاڌو وٺي اچ. ته فقير جي توڻ کٹي پئي

!هوكا ڏيڻ لڳو ته كو مون کان هي گڎهه خريد كري. آيو

گڎهه پڑي تي كاهي وڃي دالل جي حوالي كر ته اهو ان . ه ائين هلي هلي ڄڑهه نكري ويندماڻهن چيس ت

۾ وكڻي ڏيند تي اچي دالل کي ڏنائين“ .سچي ٿي چئين”. گهڑي چيائينس ته هي . ائين چئي گڎهه پڑي

وتايي ٻئي . رائيندسسڀاڻي ساجهر اچج ته ٻولي لڳا. دالل چيو ته هينئر وقت پورو ٿي ويو آهي. وكڻائي ڏنيم

.ڏينهن دالل کي گڎهه ڏنو

دالل وڏي واكي چوڻ لڳو ته ٻولي لڳايو، هي گڎهه خراساني آهي، هن جي ما يزداني هئي، هن جو پي برفاني

هن گڎهه کي ڄاڻو، ماڻهو کان . ٹيهه چاليهه مڻ کڻي ڊوڙون پائڻ ۾ كمال ٿو كري. تمام اصيل گڎهه آهي. هو

وتايو پاڻ به اناج ال سكندو ٿو وتي، سو گڎهه . ڇو ته وتايي وٽ ٿو رهي. د كري نه سگهندوسوا ٻيو كو خري

آ اوهان کي پك ٿو ڏيان ته ٻه مهينا هن جي دل جان سان چاكري كريو، پو . کي كٿي ٿو داڻو کارائي سگهي

وڃجو، پر ٻيڻو مون تي جيكي چيو اٿم، ان ۾ ذرو به ڦيرو ڏسو ته پنهنجا پئسا واپس وٺي . کانئس كم وٺو

آهي كو واڪ ڏيڻ وارو؟ آهي كو ٻولي لڳائڻ وارو؟ اهڑا گفتا ٻڌي وتايي فقير دالل کي كن ۾ . ڏنڈ رکجو

چيو ته جي واقعي اهڑي سوکڑي جهڑو گڎهه آهي ته نه وكڻانس، وڃي گهر بيهاري کارايانس؟ دالل آهستي

اڄكلهه دلبي ۽ دوالب کان سوا كٿي ٿو دنيا جو . چيس ته اهي حرف رڳو ماڻهن کي ڦاسائڻ ال ٿو ٻوليان

ٿوري دير کان پو جهول ٹكن جي ڀري وڃ ۽ مون کي پنهنجي . تون ماٺ كري بيٺو رهه! كارخانو هلي

!داللي جو چوٿون حصو ڏج

مون کي گڎهه ا واٽ مليو آهي، سو وڃيو ٿو ا جي! وتايي چيو ته دلبر ۽ دوالب سان منهنجي كان پوي

.جهنگ ۾ ڇڎيانس، جڎهن چري چري متارو ٿيندو، تڎهن اچي وكڻندوسانس

! فقير جي جيئري جاڳندي كرامت .136

چيائين . چون ٿا هك ڏينهن وتايو فقير پنهنجي گهر اگهاماڻي ۾ ويٺو هو، ته هك عورت روئندي وٹس آئي

هي، كٿي آهي ڇا پيو سندس كا كل كان. فقير پنجون سال ٿيو آهي، منهنجي مڑس کي گهر مان نكتي

وتايو فقير

52

آ ته جنڈ كڍي كڍي . كري، جيئرو آهي يا مري ويو؟ ٻارڙا ابهم ڇڎي ويو آهي، پويان جي سار نه لڌي اٿس

آ تو وٽ . خدا جي واسطي كٿان به مڑس مون کي ڳولي هٿ كري ڏيار ته آسائتي ٿيان. مري وئي آهيان

فقير مائي . ا کان پني به منهنجي مدعا پوري كر پنهنجي دعا وٺڻ ۽ پنهنجو حق حاصل كرڻ ال آئي آهيان،

جي منهن ۾ چتائي ڏٺو، جيكا لڑڪ اگهي رهي هئي، پو پنهنجي سامهون ويٺل كتي کي حكم ڏنائين، ته

پهر ڏيڍ کان . مائي وٹس ويٺي رهي. كتو اٿي هليو ويو. جنبورا، اٿي وڃي هن مائي جي مڑس کي ڳولي اچ

فقير مائي کي چيو ته مائي، اٿي الهندي طرف گهاٹن كرڙن ۾ وڃي . ڳيان پڇ لوڏڻ لڳوپو كتو اچي فقير ا

زال مڑس کي چيو اتي ڇا پيو كرين؟ مڑس چيو . ڏسي ته بروبر مڑس هيڎانهن هوڏانهن پيو ڊوڙي ۽ ليئا پائي

مڑس . چڻ ٻڌائيندسته تون هت كيئن آئي آهين؟ زال چيو تون پنهنجو قصد اول سڻا ته پو آ توکي پنهنجو ا

پلو وٺي آيو هوس، تنهن کي اڱڻ ۾ رکي اندران لوڻ کڻڻ ويس ته هكڑو جنبورو . چيو ته آ ٺٹي شهر ۾ آهيان

كتو ۽ پلو ٻئي . آ پٺيان پيو سانس ته هنن كرڙن ۾ اچي گم ٿي ويو آهي. كتو آيو، جو پلو کڻي وٺي ڀڳو

مون وتايي . هي ٺٹو كونهي، هي اگهاماڻي جا كرڙ آهن زال کلي چيو ته. تون پنهنجي خبر كر. كونه ٿا لڀن

پهرين هل ته . فقير کي منٿ كئي، جنهن پنهنجي جنبوري كتي کي حكم كيو، جو توکي هتي وٺيو آيو آهي

پنج سال مون تنهنجو اوسيئڑو كيو ته نه ماڻهو منجئي نه . اهو كتو ڏيکاريان پو مون سان گڎجي گهر هل

ون عيالدار ائين منهن موڙي وڃي ويهي رهئين؟ كو ٻچن جو به دل ۾ خيال كو قياس كونه ت. كو حال احوال

هن چيو ته سچ ۽ كوڙ جي سڌ مون سان گڎجي هل ! پيئي؟ هو منجهي پيو، چيائين چرچو ڇڎ، سچي ڳالهه سڻا

ن جي مڑس ويٺل اتي ه . زال سڌو وتايي جي آستان تي آئي. مڑس زال سان هيكاندو ٿي هليو! ته پاڻهي پوند

پر اها . پو وتايي کي به سڃاتائين. چيائين ته پك اهوئي كتو هو، جيكو پلو کڻي ڀڳو هو. كتي کي سڃاتو

خاطري نه ٿيس ته كو آ جهٹ پٹ ۾ اگهاماڻي ۾ پهچي ويو آهيان، پو زال سان گڎجي گهر آيو ته سندس ٻچا

جڎهن هفتو ٻه گذريو ته . و جادو يا خواب وانگر ڏسندو رهيوپڻ ابا ابا كري اچي چنبڑيس، پر اهو سمورو لقا ه

اها كرامت اهڑي مشهور ٿي، جو . پو ڄاتائين ته فقير پنهنجي كرامت سان مون کي وطن واري آندو آهي

.ماڻهو وتايي جي كڍ كاهجي پيا ۽ فقير اگهاماڻي ۾ رهڻ تان ئي هٿ کڻي ڇڎيو