1

อตชวประวตทานอาจารยพทธทาสเลาเอง

อตชวประวตทานอาจารยพทธทาสเลาเองน สวนใหญไดคดลอกบางสวนจากหนงสอ "พทธทาส สวนโมกขพลาราม กำาลงแหงการหลดพน" หนงสอ "เลาไวเมอวยสนธยา" หนงสอ "๕๐ ป สวนโมกข ภาค ๒ ตอนเราพดถงเรา" และ หนงสอ "ภาพชวต ๘๐ ป พทธทาสภกข" ซงในหนงสออางองเหลาน ทานอาจารยพทธทาสไดใหสมภาษณกบพระภกษ ทานจงไดใชสรรพนามวา "ผม" แทนตวทานอาจารยพทธทาส ในลกษณะการเลาใหฟง 

อตชวประวตทานอาจารยพทธทาสเลาเองน เปนเรองราวทนาสนใจ ชวยสงเสรมกำาลงใจในการดำาเนนชวตไดเปนอยางด

บทท ๑ พรหมจาร กำาเนด

บรรพบรษครอบครว

สงทไดรบถายทอดจากมารดาสงทไดรบถายทอดมาจากบดาการอบรมสงสอนของพอแม

ความเชอไสยศาสตรการไปวด

ชวตเดกวดการเรยนหนงสอ

บทท ๒ คฤหสถ การดำาเนนกจการคา

การเทยวเลนเพอนผหญง

เรองคยธรรมะหนงสอทอานกอนบวชวฒนธรรมทางสงคม

บทท ๓ วนปรสถ การบวช

การถายทอดปฏปทาจากพระผใหญ

2

พรรษาแรกการเทศนในระหวางเรยนนกธรรม

การออกหนงสอพมพเถอนชวตพระทสนกสนาน

ประเพณแกงรายพรรษาทสอง

ไปศกษาทกรงเทพฯครงแรกกลบพมเรยงเพอลาสกขา

พรรษาทสามพรรษาทสพรรษาทหา

ขนกรงเทพฯอกครงเทยวกรงเทพฯและงานอดเรก

พรรษาทหกสภาพพระศาสนาในยคนน

สอบตกเปรยญธรรม ๔ ประโยคจดหมายถงนายธรรมทาส เพอหาสถานทปฏบตธรรม ทพมเรยง

บทท ๔ สนยาส ( ๑ ) การกอตงสวนโมกขพมเรยง

ความคดในการกอตงสวนโมกขการสำารวจท

สภาพของวดตระพงจกเจตนารมณของสวนโมกขวตถประสงคของสวนโมกข

ทมาของชอ "สวนโมกขพลาราม"ทมาของชอ "พทธทาส"

แถลงกจการของคณะธรรมทานผสนบสนนกจการของสวนโมกขและคณะธรรมทาน

เรองทนรอนในการกอสรางทสวนโมกขพมเรยงบรขารหรอสงของในสวนโมกขพมเรยง ในระยะแรก

บทท ๔ สนยาส ( ๒ ) ความกลวในระยะแรก ๆ

กจวตรประจำาวนในระยะแรก ๆ ชวตกบธรรมชาต

3

ขยบขยายทอยความรสกของผทอยในพมเรยงตอการกอตงสวนโมกข

ความสมพนธกบชาวบานในพมเรยงพระเณรทมาอยดวยกนทสวนโมกขพมเรยง

งานปนสามเณรชดพเศษความหมดหวงหรอทอถอยการสรางสโมสรธรรมทาน

บทท ๔ สนยาส ( ๓ ) สวนโมกขปจจบน (ไชยา)

การพบบรเวณสวนโมกขปจจบน (ไชยา)สภาพบรเวณทเปนสวนโมกขปจจบนกอนการกอสราง

สภาพความเปนอยของชาวบานในแถบนการกอตงสวนโมกขใหม (ไชยา)

วดธารนำาไหลความสมพนธกบชาวบานทสวนโมกขใหม

สงกอสรางตาง ๆ ทสำาคญในสวนโมกขไชยาโรงมหรสพทางวญญาณ

เรอสองลำาโรงปนและภาพปนชดพทธประวต

รปป นอวโลกเตศวรโบสถแบบสวนโมกข

หนโคงโรงเรยนหน

สวมแบบสวนโมกขสระนาฬเกร

ศาลาธรรมโฆษณกฏอาจารยชา

เสา ๕ เสาเขตอบาสกา

สงกอสรางตาง ๆ ในสวนโมกขสวนโมกขนานาชาต

กจกรรมของสวนโมกขการเทศนประจำาป

กฐนครงแรกและครงเดยว

4

บทท ๔ สนยาส ( ๔ ) การเวยนเทยน

วนวสาขะวนอาสาฬหะ

วนทำาวตรขน ๑๓ คำาเดอน ๑๐วนลออาย

วนกรรมกรสวดมนตแปลแบบสวนโมกขการบรหารงานในสวนโมกขการปกครองดแลพระเณร

พระเณรบางองคทมาอยดวยอปฏฐากรบใช

คนทชวยเหลอกจการของสวนโมกขจดหมายเปดผนกจากพทธทาส

จดหมายถงผสนบสนนสวนโมกขผหนงยบสวนโมกขเมอกงพทธกาลเสยทจะดไหม?

สมณศกดสมเดจพระพทธโฆษาจารย วดเทพศรนทร

พระเถระผใหญทเขาใจผดอปสรรคททำาใหหมดกำาลงใจ

วธการแกไขอปสรรคกจการสวนโมกขลถงจดประสงคมงหมาย

ปรญญาจากสวนโมกข

บทท ๔ สนยาส ( ๕ ) สวนโมกขอยทไหน?

กจการสวนโมกขจะดำาเนนการตอไปอยางไรสวนโมกขไมตาย

เมอโยมผหญงจากไปมาตบชานสรณ

บทท ๔ สนยาส ( ๖ ) การศกษา

จดหมายถงสามเณรกรณา กศลาสย แสดงทศนคตตอการศกษาจดหมายถงสามเณรกรณา กศลาสย แสดงการศกษาของตวเอง

การศกษาพระไตรปฎก

5

ศกษาศาสนาของฝายอนๆการศกษาฝายเซน

การศกษาฝายมหายานการศกษาฝายวชรยานการศกษาครสตศาสนา

การศกษาปรชญาวฒนธรรมตะวนตกการศกษาจตวทยา

การศกษาวทยาศาสตรโหราศาสตร

การศกษาโบราณคดการศกษาพฤกษศาสตร

บทท ๔ สนยาส ( ๗ )

การเผยแพรธรรมะการเขยนหนงสอ

ความสนกในการทำาหนงสอความคดสำาหรบเขยนหนงสอ

ผลงานการเขยนหนงสอตามรอยพระอรหนต

บทท ๔ สนยาส ( ๘ )

หนงสอพมพ "พทธสาสนา"ความมงหมายในการออกหนงสอพมพ

ชอหนงสอพมพ "พทธสาสนา"รปโครงของ หนงสอพมพ "พทธสาสนา"การจดพมพ หนงสอพมพ "พทธสาสนา"การแจกจาย หนงสอพมพ "พทธสาสนา"

นามปากกาททานพทธทาสภกขใชใน หนงสอพมพ "พทธสาสนา"ปฏกรยาของผอาน หนงสอพมพ "พทธสาสนา"

ผลทไดรบจาก หนงสอพมพ "พทธสาสนา"การเขยนเนอเรองใน หนงสอพมพ "พทธสาสนา"

ความเสอม หนงสอพมพ "พทธสาสนา"

บทท ๔ สนยาส ( ๙ )

6

หนงสอเกยวกบหลกสตรนกธรรมงานเขยนชนแรกๆ และชนสดทาย

เรองปมเของเรองลกๆ อยางนพพาน ความวาง อนตตา ทเขยนในระยะแรกๆ

ความผดพลาดของงานเขยนทผานๆมา

บทท ๔ สนยาส ( ๑๐ )

การเขยนหนงสอบนธรรมาสน

หนงสอ "ชดธรรมโฆษณ"งานแปล

หลกเกณฑในการเลอกเรองแปลการแปลแบบ "สำานวนสวนโมกข"

หนงสอชดพระโอษฐ

บทท ๔ สนยาส ( ๑๑ )

งานแสดงธรรมการเทศน

หลกในการเทศนการเตรยมตวกอนเทศน

การเทศนชดตางๆ ในสวนโมกขชดอบรมนกศกษาในสวนโมกขการอบรมขาราชการตลาการ

ชดเทศนวนเสารการแสดงธรรมทกรงเทพฯ

ปาฐกถาชดพทธธรรม ทกรงเทพฯกระทบกบพวกอภธรรม

อภธรรมปฎก

บทท ๔ สนยาส ( ๑๒ ) ปาฐกถาในงานฉฏฐสงคายนาทประเทศพมา

หนวยเผยแพรธรรมะเคลอนทการตระเวนเทศนทหวเมองปกษใต

การเผยแพรทางวทยใชหนงตะลงในการเผยแผธรรมะ

7

บทท ๔ สนยาส ( ๑๓ )

คมภรทใชคนควาหนงสอนอกวงการพทธศาสนาหลกในการใชหนงสอชดตางๆ

อรรถรสแหงโอมารคยยม

บทท ๔ สนยาส ( ๑๔ )

คมภรในวงการพทธศาสนา

พระไตรปฎกคมภรชนพระบาล

การศกษาคนควาพระไตรปฎกวธอานหนงสอกลองบตรคำารานหนงสอ

ครบาอาจารย

บทท ๔ สนยาส ( ๑๕ )

คำาอธบายเรองปฏจจสมปบาทของอรรถกถาเกณฑวนจฉยปญหา

ความถกตองทมนดบทกขไดหลกการปฏบตธรรม

หนทางแหงการบรรลธรรมโดย ๕ วธ

บทท ๔ สนยาส ( ๑๖ )

ธรรมะทใชมากทสดในชวตปฏบตธรรมเกดมาทำาไมทกขอรยสจสมมาทฏฐธดงควตรปฏบตเครง

ศล-สมาธ-ปญญาอนทรยสงวร

8

จตสกขาอานาปานสตภาวนา

วปสสนาระบบลดสนยคปรมาณวปสสนปกเลสมสตเมอผสสะ

บทท ๔ สนยาส ( ๑๗ )

หลกสำาคญทสดในการอบรมปญญาวปสสนาญาณ ๙

ปลดเปลองอปสรรคความสำาเรจในผลงาน

งานทไดผลมากเกนคาดหวง

บทท ๔ สนยาส ( ๑๘ )

งานทไดผลนอยผลของการปฏบตธรรม

พทธทาสไมตายหลกปฏบตในเรองทวไป

หลกปฏบตในเรองเงนทองหลกในการใชเงนบรจาคหลกปฏบตเกยวกบสตร

หลกปฏบตเกยวกบพลงงานทางเพศหลกปฏบตเกยวกบการคบมตร

บทท ๔ สนยาส ( ๑๙ )

การรบแขกคตพจนของเกาทศนคตตางๆ

ทศนคตการเมอง และการปกครองเมอเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕

การเปลยนแปลงคณะสงฆประชาธปไตยพระสงฆ

ทศนคตการสงคมศลธรรมของสงคม

9

หลกปฏบตเกยวกบสงคมผลงานทมตอสงคม

บทท ๔ สนยาส ( ๒๐ )

ของเลนในชวตสมณะประดษฐเครองฉายสไลดขนใชเอง

การเลนวทยเรองทองเทยว

ไปอนเดยเรองเบดเตลดทวไป

การหวเราะเรองเกยรต

ความผดสอนดไมไปตางประเทศ

เมอพระโลกนาถมาชวนไปกรงโรมความคดทจะลาสกขา

หลกปฏบตททำาใหดำารงเพศสมณะไวไดตลอดชวตความเจบไข

ยามชรายามมรณภาพ

Copyright (C)1997-2002 manchusree.org All rights reserved.

Source: http://www.manchusree.org/thai/bd/buddhada.htm

10

บทท ๑ พรหมจาร

กำาเนด

ผมเกดทพมเรยง (ปจจบนเปนตำาบลหนงของอำาเภอไชยา จงหวดสราฎรธาน ) ป ๒๔๔๙ (วนอาทตยท ๒๗ พฤษภาคม ตรงกบ วนขน ๗ คำา เดอน ๗ ปมะเมย ) โยมหญง (มารดา ) ชอเคลอน โยมชาย (บดา ) ชอเซยง นองชายของแก คออาของผมคนหนงชอเสยง อกคนชออน

ผมมพนองดวยกน ๓ คน เดมผมชอเงอม รองลงไปชอยเกย คอนายธรรมทาส นองหญงชอกมซอยแตงงานออกไปอยทางบานดอน ใชนามสกลสามวา เหมะกล พนองหางกนสามปทงสองชวง

บรรพบรษ

บรรพบรษทางฝายโยมชายมาจากเมองจน จากมณฑลฮกเกยน แตเดมแซโขว หรอขอ ออกเสยงแตจวเปนแซโคว ตอมามพระราชบญญตนามสกลในรชกาลท ๖ พวกขาราชการเขาเปลยนใหเปนนามสกล "พานช " เพราะตอนนนบานทคาขายมแตบานโยม

สวนทางโยมหญงเปนไทย เปนชาวทาฉาง แมเกดทนน ยายหรอทวดกเกดทนน เตยเกดพมเรยง กงและทวดกมาอยพมเรยงนานแลว เปนชาวพมเรยงไป

ครอบครว

บานกเปนแบบชาวตลาดทคาขายทวไปของสมยนน เปนเรอนไม หลงคามงจาก สมยนนสงกะสยงมนอย ทบานกเปนรานคาขาย ถาเรยกอยางสมยนกเรยกวา ขายของชำา ไมใหญโตนก ฐานะทางบานกไมใชวาจะด หรอรำารวย ไมใชจะเหนอคนอนเขา พออยได พวกเจาเมองพวกคนจนทมเงนทองมอะไรมากกวาเรากม

สงทไดรบถายทอดจากมารดา

ถาจะใหบอกวามอะไรมาจากโยมหญงบาง เหนจะเปนเรองประหยด เรองละเอยดลออในการใชจาย เพราะวาถกสอนใหประหยด แมแตนำาทจะลางเทา หามใชมาก แมแตนำากน จะตกมากนนดหนงแลวสาดทงไมได แมแตใชฟนกตองพอด ไมใหสนเปลอง ถายงตดไมหมดตองดบ เกบเอาไวใชอก ทกอยางทมนประหยดไดตองประหยด ประหยดไปไดทกวธ มนกเลยตดนสย มนมองเหนอยเสมอ ไอทางทจะประหยดเพอประโยชน มองเหนอยวาตองทำาอยางไร

โยมหญงละกประหยดจนถยบไปหมด ประหยดแมกระทงเวลา ขนชอวาเวลา ตองใชใหเปนประโยชน เมอจะพกผอนกไมตองเสยไปเปลาๆ ตองทำาอะไรไปดวย

11

ผมตดนสยประหยดเพอใหมนใชนอย แตมนกมนสยประหยดเพออวดดวย เพออวดการประหยดกม คอแสดงวามความรในการทจะประหยด กลายเปนเรองรใหดทสด แมไมจำาเปนตองประหยด กจะประหยดเพอใหเหนวาทำาได ใชสงของเครองมอเครองใชกตองประหยด เสยกซอมไมทงทนท บางอยางเขาทงเราไมไดทง อยางตะปเกาๆ นเขามกทงกน เราเอามาดดปรบปรงไวใชไดอก

โยมชายนนไมคอยไดอยบาน ผมกสนทกบโยมหญงมากกวา เพราะตองเขาไปชวยในครวดวย ผมจงทำาครวเปนทกอยางตามทโยมหญงทำาเปน ไมมอะไรททำาไมเปน ตงแตทงายๆ จนถงไอทยากๆ อยางหอหมก หรอแกงเนอควายอยางทเปนมาตรฐานของแมครวชนด

เวลาทำาอะไร โยมมกจะเตอนใหทำาดทสด ถาทำาอะไรหยาบๆ มกจะถกทกทวง

สงทไดรบถายทอดมาจากบดา

โยมชายกมหวชางไม ซงผมกชอบ ถาไดรบการอบรมคงจะดมาก หลายๆ อยางทสวนโมกขนเราทำากนเอง โยมชายเปนชางไม เรยกไดวาเปนอาชพสมครเลนคอชางไมตอเรอ อาชพหลกคอคาขาย ซงไมใหญโตอะไรนก

โยมชอบแตงกลอน แตงโคลง ชอบกว มวญญาณกว ทำาใหเราชอบมหวทางน ผมเคยเหนโยมเขยนแตงไวทศาลาปาชาทแกสราง สวมวดทแกสรางถวายกเขยนเปนโคลงไว และชอบแตงโคลงหยกยา เราเหนในสมด เราเลยชอบโคลงเหมอนกน แกแตงไดถกตองตามแบบฉบบ แตไมคอยมเวลาแตงนกเพราะอาชพมนรดตว

ทนมปคนหนงเปนพชายของยา บวชอยทวดใหมพมเรยง เปนสมภารจนตาย ปคนนเขาสนใจเรองหยกเรองยาแผนโบราณ เลยถายทอดมาทโยมผชาย โยมชอบทำายาแผนโบราณ จงสามารถทำายาขายได ทำายาเมดแบบโบราณตามตำารา เปนครงแรกทมการทำายาเปนเมดๆ ขาย สงพมพกระดาษฉลากจากกรงเทพฯ สมยนนยามนถกมาก ๓ สตางค ๕ สตางค ๑๐ สตางค เทานน มขนานหนงทมชอเสยง ชอวา ยาไฟอาวธ ผมยงจำาไดมคนซอยาขนานนมากทสด แกอะไรไดสารพดอยาง แตวาทไดผลมากนเปนโรคเดกพงโรผอมแหง

การอบรมสงสอนของพอแม

มนเปนเรองชวยกน แมกวดขนไปทาง พอกวดขนไปทาง โยมผหญงจะวาไปตามขนบธรรมเนยมประเพณทวๆ ไป โยมผชายไมคอยพด เรองรบญคณคนโยมผหญงคอยเตอนอยบอย เปนธรรมเนยมประเพณทตองดแลเดกๆ ใหเปนอยางนน ตามแบบทเขาทำากนอย นกไมออกวามคณธรรมขอไหนถกเนนเปนพเศษ

โอย ! ถกตบอยตามธรรมเนยม โยมผหญงตมาก โยมผชายเกอบจะไมตเลย ตดวยกานมะยม ไมเปนลำาเปนหวายไมเคยโดน ถาทะเลาะกนกบนองตทงสองฝาย ตองรบผดชอบทงสองฝาย ถาไมรองไหเขาตไมหยด ถารองไหกตองหยด การลงโทษการตรสกเหมอนกบการทำาตามธรรมเนยมใหเปนระเบยบ

12

ความเชอไสยศาสตร

โยมหญงเปนคนทไมอยากคดอะไรมาก ประเพณทำากนอยกทำา แตจตใจไมไดเชอมน คงจะคดวาทำาดกวาไมทำา แมโยมจะชอวานบถอพทธศาสนา แตวามนมความเชออยางนตดมากอน โยมพอไมสนใจเรองอยางน คงจะไมเชอดวย เรองโชคลางเกยวกบการคาขาย เชน นางกวก กมารทอง อะไรนไมมเลย ศาลพระภมกไมม เพราะไมมทตง

การไปวด

โยมผหญงไปบาง โดยเฉพาะตอนเปนผเฒาแลวไปประจำา โยมผชายไมไดไปเลย วนสำาคญทางศาสนาตอนผมเลกๆ กยงไมมอะไรมาก เปนเรองสนกของเดกๆ ถามกงานแหพระพทธรปตอนออกพรรษานนแหละใหญโตอกทกมากหนอย

ชวตเดกวด

ผมออกจากบานไปอยวด เมออาย ๘-๙-๑๐ เรยนหนงสอ ก ข ก กา กระทงมลบทบรรพกจกนทวด สมยกอนมนเปนธรรมเนยมเดกชายตองอยวดกนทงนน แตละวดมเดกเปนฝงๆ จะไปอยวดกมดอกไมธปเทยนไปฝากตวเปนศษยพระ ใหพระคอยดแลเรองอาหารการกน คอยควบคมใหเดกมนไดกนกนเปนระเบยบเรยบรอย แลวใหไดเรยนหนงสอ ไดรบการอบรมบาง ในเรองไหวพระสวดมนตเรองอปฏฐากพระเปนเวรผลดกนตกนำาทำาสวนครวทำากนทงนน

พดไดวาเดกวดทกคนมความรเรองยา เชนถาบอกวายากระทงแลวทกคนรจก เพราะถกใชไปเกบเสมอ

ความรเรองสมนไพร เรองยาโบราณน ผมไดมาจากทงทางบานและทางวดอยางเดกวดทกคนจะร ถาไปถกบงทคลานอยตามใบไม ขนยาวสเหลอง พอถกไมตองถาม ควกขมกมาถๆ ๆๆ มนกหาย ดกวายาหมองยาอะไรทใชกนในสมยน นมนทำาใหเรา คด โอ ! นพระเจาหรอธรรมชาตมาใหคกน แลวเราไมรเอง เขาใหมาครบแตเรารไมถง ๑๐ เปอรเซนต ไมนาเชอ หรออยางตอตอยน มนคลายกบผงตอยแตมนรายกาจกวามาก คลายๆ กบถกตดวยกระบองจนควำาไป พอเอายางมะละกอปายมนกหายเปนปลดทง มนมเหตผลเพราะยางมะละกอมนมโปรตนชนดหนงทจะแกพษได หรออยางทพรมตฟทสด เขาเอาหยากไยกบควนไฟเหนอเตาไฟมาพนแผล มนกหาย มนแอนตเซปตค มนปองกนเชอโรคได

มนมอกธรรมเนยมหนงทมกนทกวดทกวา เปนการฝกเดกวดใหเปนคนเฉลยวฉลาด เลนกนในหมเดกวดรวมทงเณรดวย โดยไมตองใหใครจดให มนจะตงเปนประเดนขนมา เอาวนนเรามาพดเรองหงขาว ใครจะเลากอน มนตองเลาวธหงขาววาทำาอยางไร เดกทงหลายกคอยฟง คนโงๆ หนอยมนอาจจะเรมตนวา "กกเอาขาวสารใสหมอตงบนไฟ " เดกนอกนนกจะชวนกนคานวา "มงยงไมไดเขาไปในครวสกทจะทำาไดอยางไงละ " อยางนเปนตน ถามชองใหซกคานไดมากๆ มนกตองใหคนอนเลา เวลาถกคานไดทกเฮกนท ในทสดมนจะตองไดเลาถงขนตอน ทกขนตอนจนไมมอะไรบกพรองเหมอนกบ การบรรยายของนกประพนธละเอยดถยบไปหมด

13

มนไมเปนเรองหนงสอโดยตรง แตวามนเปนเรองสรางความเฉลยวฉลาดแยะทเดยว บางเรองกแสดงเชาว มนเปนโรงเรยนททำาใหคนฉลาด โดยไมรสกตว

เรองผหญงเกอบจะไมม กเลสทมาลอเดกในทางกามารมณไมคอยม มแตเรองดเรองเดน เรองดงทงนน แตเดยวนไมมแลวนะ เพราะมนไมมเดกนอนวดกน มนขาดตอนเสยแลว

เดกจะตองไมบดพรว ทำาการทำางานตามหนาททตองรบผดชอบ วธบางอยางทบานมไมไดแตทวดมได เชน นอนสายไมได ถานอนสายถกเอานำาสาด เพอนมสทธจะเอานำาสาดรดลงไปใหเปยกหมด ทนอยางไรเรยกวานอนสาย มนกตองบญญตขนมาวา เมอไกลงจากคอนแลว ลงมาอยกลางดนแลวยงนอนหลบอย อยางนเรยกวานอนสายเอานำาสาดได ทนถาจะเลนแกลงกนทำาอยางไร กไลไกใหลงกอน ๒-๓ ตว แลวกเอานำาสาดเพอน มนเปนเรองฝกฝนกนหลายดาน ทงความเฉลยวฉลาด การงาน ความสนกสนาน

แลวมนยงมเรองพเศษททำาใหพอแมพอใจทจะใหลกอยวด เพราะมนทำานนทำานเปนขนมาหลายอยาง เชนทำาจกสาน เปนตน การขมเหงรงแกกนมนกมนอยมากเพราะกลวอาจารย

การเรยนหนงสอ

ตอนจะเขาโรงเรยนกออกจากวดมาอยบาน (๒๔๖๐ ) เรยนทวดเหนอ (โพธาราม ) เปนโรงเรยนแบบใหมทปรบปรงกนในรชกาลท ๕ โรงเรยนประถมนมกนถงประถม ๕ แตเรยนยงไมทนจบ ป.๕ เขาเปลยนเสยกอน พอจบ ป . ๓ กมาเรยน ม . ๑ แตยายโรงเรยนมาเรยนทไชยา จนจบ ม .๓ ทน ชอโรงเรยนสารภอทศเครองแบบสมยนนกเสอขาวกางเกงดำา เรยกวากางเกงลกเสอ ตองมกระเปา มทบหนา มทรอยเขมขด สวนเสอเปนเสอขาวธรรมดา

การเรยนหนงสอนน ผมไมรสกวาเรยนเกง แตสอบไดไมเคยตก แตเรยนไมคอยสนก แรกๆ ไปคดถงบาน ยงไมทนหยดตอนเทยงกคดถงบาน เศรา คดถงบานเหมอนอยางกบเราไปเสยไกลจากพอแม เรยนมนไมสนก สอบซอม สอบไลพอทำาได

ตอนเรยนทโรงเรยนสารภอทศนพกกบเตยทไชยา เพราะโยมผชายมาเปดรานอกแหงหนงทตลาดไชยา คอขายขาวเปลอก โยมผหญงอยรานทางพมเรยง ขาย ๒ ราน ตองมเกวยน ผมตองขบเกวยนบาง ตองเลยงววบาง แตเขากมผใหญเปนเจาหนาทเลยงวว ขบเกวยนนะ

14

บทท ๒ คฤหสถ

การดำาเนนกจการคา

พอผมจบ ม.๓ (๒๔๖๕ ) กออก เพราะโยมผชายตาย กตองชวยรบภาระ ใหนายธรรมทาสไปเรยน ถาเรยนหมดกไมมใครชวยโยมทบาน เมอโยมผชายตายกเลกรานทางไชยา กลบมาอยกบโยมผหญงทพมเรยง ผมกรบหนาทเปนเหมอนผจดการดแลกจการทงหมด เพราะโยมชราแลวและปวยดวย ตงเกอบปมง เปนโรคปวดเขา แตตอมากหาย กนยาดองสมพนบานหาย

ผมไมเพยงแตขายของ เปนกรรมกรดวย แบกของไปสงตามบานเขา อยางบานขาราชการนเขาซอนำามนกาดปบหนงน เรากตองแบกไปสงให ไมมลกจาง ไมมรถรา (หวเราะ ) มนกยง ทำางานหนกดวย กระทงตองผาฟนทงหมดทใชในบาน อยางโยมเขาซอไมโกงกางมาทงลำาเรอ เราตองเลอยใหเปนทอน แลวผาจนหมด จนเกบไวใตถนบานเสรจ ผาไมโกงกางนกสนก มนกรอบ เอาขวานแตะมนกระเดนออกไป หรอบางทเอาขวานวางหงาย เอาไมซดลงไปมนกแตก มนกสนก 

การเทยวเลน

ออกไปจบปจบปลาน นานๆ ทกม เหมอนการออกไปผจญภย เพราะในครอบครวเขาไมใหทำาอยางนน หลดออกไปทกเหมอนหลดออกไปอยคนละโลก ไดศกษาทกอยางทเราไมเคยเหน ตอนเดกๆ ครพาออกไปบางออกไปเทยวกนเองบาง ออกไปเพยงแคแหลมทเขาเรยกกนวาพลบพลา ไมตองขามฝงไป กไดปไดปลา จบปมา แมงดาทะเล ทมนขนมากนหญาผกเบยตอนนำาขนออนๆ หอยกม เดกๆ ทำาแคนน มนกไดตดมอกลบมา แตออกไปหาโดยเจตนานนไมม เพราะโยมหามเดดขาด ถารวาไปเทยวแบบน กลบมากถกด เมอโตขนหนอย ผมแกลงหาเรองไปเยยมใครบางทตำาบลตะกรบ กแอบไปจบปแสมกนสนกมาก พอนำาขนออนๆ ปแสมมนตองขนมาจากร นำามนทวมร มนอยตามปากร เราไมเคย เพอนทเคย เขากจบกนไดงาย ๆ คอทำาไมรไมชเอามอควาป บใสไหเลย ถามวไปทำาชาๆ มนกกดเอา เรวๆ มนกดไมทน อยางนรสกสนก เดยวเดยวมนกเตมไห หวไหมอหนงความอหนง บางทถกกดบางกไมเปนไร ไปอยางนนแหละ สำาหรบผมเหมอนกบไปศกษา ศกษาทกอยางทเราไมเคยเหน จะดองปอยางไร จะลางปอยางไร ไมเคยเหน เหมอนกบไปเขาโรงเรยนศกษาอาชพ เขาจะใชเขงใบใหญๆ ปกไหๆ กเทลงไปในเขง แลวเขยาในคลอง พวกเราไปพกกนอยทโรงโปะ ซงเจาของเขาทำาโปะ คนทเขาพาไปดเขาเปนเพอนกบเจาของ หลายๆ

คน หลายๆ พวก เขาชวนกนไปด ไดมากนหลายไห ใสเขงตงครงเขง เขยาปทงเปนๆ แลวเอากลบใสไหอก แลวเอานำาเกลอใส เอาไมขดปากเปนปแสมดอง ผมไมไดเอาในสวนของผม ใหคนทเขาพาไป จากพมเรยงไปหมบานตะกรบ ไปหมบานกว คลองเลกพอจเรอได ทชอบมากกไอปานกเขาชวา แถวนนถาขนไปบนดอนไปถายหนกถายเบา จะพบนกเขาชวาสงเสยงขรมไปหมด ผมถามดไดความวา เดยวนไมเหลอสกตว สมยนนเตมไปหมด ปลากระดเหมอนกบกองทพ ปลากระดในคลองนะ พอนำามนลด นำามนกนอย กเอาไอทเขาเรยกวานาง คอปงกแบบละเอยด ชอนปลากระดไดทหนงกกนไมหมด เอาไมเสยบเปนตบ ตดหวออกกอน เอาผงแดดแลวทอดนำามนใหกรอบ ทอดนำามนกนกบนำาพรกมะขามเปยกและยอดสะเดาเทานนแหละ กนขาวกนไดจนพงกาง เพราะมนเหนอย มนหว มนเยน เพราะมนสนก อยางนนานๆ ไปท

15

อกอยางหนงผมชอบเลยงปลากดเปนนสยมาตงแตยงเลก ชอบเลยงชอบเลนแตไมไดกด ชอบจบปลามาใสขวดด ดแลวรสกแปลก รสกประทบใจ ตดตาตดใจ เวลาไปสวมทรมคลองตองผานตนโพธททกคนกลวผ ผมกหลบตาเหนปลากดไมตองกลวผทงขาไปขามา

อกอยางทผมชอบเปนชวตจตใจ แตไมมโอกาสฝกกคอดนตร มนชอบเอง ผมชอบดนตร ชอบเพลง อยางเรยกวาสดเหวยงเลย แตโยมหามไมใหเอาเครองดนตรขนไปบนเรอน ผมชอบงายๆ ชอบขลย ชอบออแกนทโยกดวยมอ ผมเคยหดรองเพลงและสะสมเพลงไวเยอะๆ สมยเมอมเทปแลว กเอามาศกษาวา เพลง ๑ ชน ๒ ชน ๓ ชน มนเปนอยางไร มนทำาใหงอกขางในยาวออกไปเทาตวบาง สองเทาตวบาง สามเทาตวบางอยางไร

โยมผมถอวาดนตรเปนของไมด เปนของทำาใหเกดความเสอมเสย เหมอนไปกดปลา ชนไก ดนตรกอยในพวกนน แมแตหมากรกกไมได จะเอาขนมาบนเรอนกไมได

เพอนผหญง

เรองเจาชนไมรเรอง ไมมเวลาทจะไปเจาช มนมงานทำาอยตลอดเวลา ไมเคยจบผหญง กลางคนไมเคยเทยว ไมเคยตดตอกบผหญงทไหน นกชอบเขามนกมบางเหมอนกน แตมนไมมโอกาส มนไดแตนกอยในใจ ไมมโอกาสตดตอกบใคร หรอไปเทยวกบใคร แลวมนกสนกกบอยางอน ตอนทยงไมไดบวชมนกสนกเรองการงานชวยโยมคาขาย แลวกเรองคยธรรมะเปนนกเลงคยธรรมะ

สวนใหญสมยผมเปนหนม คครองพอแมผใหญเปนคนดใหเลอกให และเขากยอมตามพอแมกน ผใหญกถามความสมครใจของเดกดวย ผใหญของผมเขากดกนไวใหเหมอนกน เรยกวา คหมายคงจะได ไมใชคหมน สมยนนหนาตายงไมเคยเหนเลย ตอนแรกชอกยงไมรจกดวยซำา เปนคนอยในจงหวดนเหมอนกน แตไมใชคนอยในพมเรยง

เรองคยธรรมะ

เรองคยธรรมะน ผมทำาตวเปนอาจารยธรรมะกลายๆ ตอนเชามคนมาคยธรรมะเราตองโตตองส ขาราชการคนหนงตองเดนผานทรานเราไปทำางาน แลวกยงมคนอนอกแถวๆ นน ทเปนญาตๆ กน ถาเหนตาคนนมาเขาจะมาดกเยาธรรมะกน กวาแกจะหลดไปทำางานกเปนชวโมง 

ผมตองซอหนงสอนกธรรมตร นกธรรมโท นกธรรมเอก อภธรรมอะไรนมาอาน ตอนนนเรายงเปนเดกกวาเขาเพอน สวนใหญเขาคนแกทงนน แตเรามกพดไดถกกวาเพราะเรามหนงสออาน เขามนพดตามขอสนนษฐาน มนกสนกกบการไดพดใหคนอนฟง ถาวากนถงการเรยนธรรมะน มนเรยนมากอนบวช เมอบวชกเกอบจะไมตองเรยนอกแลว ขนาดนกธรรมตรเกอบจะไมตองเรยน เพราะเคยอานโตกนกอน

ตอนนนเรยกวาตน เขาเปดนกธรรมขนใหมๆ เปนยคแรกของบานนน ใครๆ กชอบพด ขาราชการคนนเขาไปคบคากบอาจารยสอนนกธรรมทวด แลวจะมาเลนงานคนอน เรากไมมอะไร พดสนก ขดเขา แกลงขดเขา แกลงลอ บางคนกขโมโห คนแกบางคนกถอหางขางเรา (หวเราะ) ตอนนนทพมเรยง สนกอยางน

16

หนงสอทอานกอนบวช

ทบานเปนรานขายหนงสอดวยตามแบบสมยนน ทมขายมากทสดกคอเรองจกรๆ วงศๆ แลวกเบดเตลด ประเภทเลมละสลงพงรทานผซอ มมากทสด งานแปลสมยนนทมมาถง กอยาง โซไรดา แลวก พนหนงทวา

อยางงานของเทยนวรรณ ของ ก.ศ.ร . กหลาบ กอานสมยนน ดเหมอนโยมจะรบเปนประจำาปละบาท โยมอาทบวชอยทางกรงเทพฯ เขาเหนมอะไรแปลกๆ กรบสงมา

หนงสอของสมเดจพระมหาสมณเจาฯ สำาหรบนกธรรมชนตร โท เอก เรากอานหมดกอนบวช

วฒนธรรมทางสงคม

มนตองเลงกนถงวฒนธรรมทางจตอยางลกซง เชนคนเปนอนตรายลง มแตชวยกนใหหาย เปนหวงกนไปหมด คนจรมาเจบไขตายตามศาลาทานำา กลบมคนชวยเหลอมาก เพราะมนมลทธวาไดบญมาก เดยวนไมมใครเอา มแตจะใหปอเตกตงกน อนนอธบายยาก อทธพลของธรรมะของศาสนามนลกซง

ชาวบานสวนใหญเขามอาชพประมงมาแตโบราณ หาพอกนพอใช มกง มหอย มป มปลา ฐานะของชาวบานทวๆ ไปกไมร ำารวย พอดนรนมกนมใชไปวนๆ เดอนๆ มเงนพนบาท กรวยแลว คนรวยสมยนนกมกมทนาใหเขาเชา 

พวกชอบเปนความเปนคดไมคอยม ไมคอยสนก นกเลงอนธพาลไมคอยม มนคงกลวมง กลวเจาเมอง

หนงตะลงน ถาเปนตวพระ เปนนกบวช เปนตวพระเอก เปนตวเจานาย กตองพดภาษาสงสดคอภาษากรงเทพฯ หากเปนชาวบานธรรมดา คนใช หรอผหญง พดภาษาพนบาน ชาวบานกเรยนพดภาษากรงเทพฯ จากหนงตะลงน

การแตงเนอแตงตว ผชายสวนมากนงกางเกงจนกนมากแลว ทนงโจงกระเบนกมบาง ผหญงยงนงโจงกระเบนกนสมยนน ใครนงผาถงเขาจะเหนแปลก ถาอยบานผหญงเขาใสเสอคอกระเชากน ถาออกนอกบานหรอจะใหมเกยรตเขากใสแขนยาวกน ตามแบบเจานายทมาจากกรงเทพฯ ผชายไมตองใสเสอ เขาจะไปทวาการทเจานายโดยโดยไมตองใสเสอกได เอาผาขาวมาคาดพงไปบาง คาดสไบเฉยงไปบาง ไปวดกไมตองใสเสอ ผาขาวมาพาดบา เหนพระกเอาลงมาคาดพงเสย

สงคมสมยนนสงเกตด ไมยกยองคนรวยเทาไรเขานบถอคนตระกลผดเกา มกจะเรยกคนพวกนโดยทคำาวา พอหรอแม นำาหนาตลอดไป

การทำาบญสนทรทานเขากทำากนเขมแขงพอสมควร ถามอนจะกนกตองใสบาตรกนเปนประจำา

17

ทกวน ถาบานนถกเรยกพอนนแมนละก ตองใสบาตรละ ไมใสอายเขาตาย

วาโดยสรปแลว บานเรอนสมยนนเขาอยกนสงบสขพอสมควร ทรพยากรธรรมชาตกอดมสมบรณดวย ขาวปลาอาหารกมกนมใชกนไมเดอดรอน มวดวาศาสนาเปนทยดเหนยวทางจตใจ

18

บทท ๓ วนปรสถ

การบวช

มนเปนความเหนพองตองกนหมดวาตองบวช ควรบวช แตนมนรแนๆ กคอความประสงคอยางยงของโยม แตคำาสงนนไมเคยไดรบ คำาขอรองนนกไมเคยไดรบ สวนความคดของตวเองนนผมคงเหนวาบวชกได ไมบวชกได ตามพนธสญญากจะบวชใหโยม ๑ พรรษา คอ ๓ เดอน คนหนมสมยนนเมออายครบบวชกบวชกนเปนสวนมาก

ผมอปสมบททโบสถวดนอก (อบล ) (วนอาทตยท ๒๙ กรกฎาคม ๒๔๖๙ ) แลวมาประจำาอยทวดใหม (พมเรยง ) ทานพระครโสภณเจตสการาม (คง วมโล ) เปนพระอปชฌาย พระปลดทม อนทโชโต เจาอาวาสวดนอก (อบล ) และพระครศกด ธมมรกขโต เจาอาวาสวดหวค (วนย ) เปนพระคสวด

ผมตองอยวดใหม (พมเรยง ) เพราะปทเปนนองของยาเคยเปนสมภารทวดนนจนมรณภาพ เพราะฉะนนชนลก ชนลกหลาน ชนเหลน มนกตองอยทวดนน พอบวชไดหลายวนแลว อปชฌายกขอรองใหอาจารยจล (จนทโภ ) ในฐานะทมความร (บาล ) ชวยคดให ผมจงมฉายาวา อนทปญโญ

การถายทอดปฏปทาจากพระผใหญ

(พระครปลดทม ) ทานเปนอาจารยผเฒา ผศกดสทธ คกบ อาจารยเหมนในทาง วปสสนา นอกจากนนทานยงเปนหมอด ชาวบานยอมตองการหมอดเปนเครองปลอบใจ สำาหรบผมทานดแบบเลข ๗ ตวให แลวทานกยำาอยเรอยทกคราววา "มนตกปตน อยาสก อยาสก คนดวงนเมยจะมช"

(พระผใหญ ) ทานเหลานเปนทเคารพนบถอของผม แตไมไดรบถายทอดตวอยาง อะไรมาเลย เพราะรสกทำาไมได

สวนการทำาวปสสนาแบบโบราณมนหมดไปกอนผมเกดอก ลงเทยงคนทชวยตงสวนโมกขเขาเปนคนเคยทำาวปสสนาหลายๆ ขน แกเลาใหฟง ผมมกจะถามแกใหแกเลาใหฟง

พรรษาแรก

พอผมบวชแลวมนกไมคอยมเวลา งวนอยกบการเทศนบาง การเลาเรยนบาง ไมคอยไดนกถงบาน ไมคอยไดมาเยยมบาน บางทเปนปเปนเดอนไมเคยมาบาน เรองทางบานไมไดสนใจกนเลย เหมอนกบไมไดมอยในโลก

19

การเทศนในระหวางเรยนนกธรรม

ตอนอยวดใหมพมเรยงกเรยนนกธรรมทวดเหนอ (โพธาราม ) พอกลบมาถงวดกทำางานทกอยางทจะทำาได โดยมากกตองดหนงสอเทศน ตองเตรยมไวตงแตกลางคน พอกลบจากเรยนนกธรรมกขนเทศน ในพรรษาเทศนทกวน ผมบวชไมกวนกขนเทศน ชาวบานเกดชอบ อาจารยทเปนสมภารกเลยหนนใหเทศนทกวนแทนสมภาร คนฟงกมากขนเรอยๆ ผดจากแตกอน เพราะวาการเทศนมนไมเหมอนเดม มนครงสมยใหมสมยเกา เอาขอความทเรยนไปจากโรงเรยนนกธรรมทกวนไปเทศนประกอบขยาย มนกแปลก เพราะมนฟงรเร อง อานจากหนงสอพอเปนเขาเงอน แลว เอาไปเลานอกเวลาจนเขารเร องเหมอนกบหยบไปตงใหเขาด เขาฟงถกทกประโยคแลวหาชาดกทเขากนไดหรอเรองอะไรดๆ มาเลาประกอบ มนกสนก ฟงเขากนได กบเรองธรรมะ

ผมเทศนจนจบคมภรมลนทปญหาทมอย การถอใบลานกเพอรกษาธรรมเนยมไว พระธรรมยตทางบานดอนเขากเรมกนแลว ผมกมาเรมทพมเรยง เปนการปฏวตนดหนอยไมมากนก แมชพกเปนคนสำาคญคนหนง ทเชดผมใหเปนนกเทศน คอยบอกวาเทศนดทงตอหนาและลบหลง เปนขาประจำาฟงเทศนทกวน มาตงแตสมภารองคกอนโนน

พรรษแรกๆทบวชน ผมนงทำางานจนเปนโรคทชาวบานแถบนเขาเรยกวากระษย สมยปจจบนกตองเรยกวาโรคไต ตาเหลอง รอนสนหลง ปสสาวะแดง นเพราะเรามนบา นงเขยน นงอาน หนงสอกมไมมาก แตเรานงคดลอกซอมแตงกระท เชาเยนกนงทำาวตรกนอกยาวๆ ราวชวโมงจนเสรจ ไปโรงเรยนกนงอก จนไตทำางานไมปกต แตมนกแกไดโดยธรรมชาต เชนการเหยยบ นอนควำาใหเดกๆเหยยบหลง ตรงสะเอว ตรงกนกบ นมผลมาก เอาสนเนนๆ ลงไปตรงนน มนหลวมออนไปกไดผล ในทสดมกจะกนยา กยาแผนโบราณ พวกขเหลกลนเตา แสมสาร ตมกนสกหมอสองหมอ ปสสาวะเหลอง พรรษาตอๆมามนเปลยนไปเอง มนเขารปเองมนรกษาตวเองได

นอกพรรษากเทศนเฉพาะวนพระ แลวกเทศนพเศษในวนทำาบญ

การออกหนงสอพมพเถอน

ผมออกหนงสอพมพเถอนเปนกระดาษฟลสแกป ๒ ค (หวเราะ ) มนเปนเรองสนกเทานน เราเขยนกอนสวดมนตตอนคำา พอพระสวดมนตเสรจ เรากเอามาใหอานกน เขาอานแลวหวเราะ วพากษวจารณกน เรามความอวดดทจะทำาใหคนอนเขาหวเราะได รสกวามนทำาใหเพอนสบายใจ จตมนเปนบญเปนกศล ไมไดคำานงถงสาระอะไรในตอนแรก ออกรายตามสบายเกอบทกวน ทำาอย ๒-๓ ป มแบงคอลมน มการตนเขยนภาพลออะไรพวกน

ชวตพระทสนกสนาน

ททำาไดเพราะทานสมภารทานเออเฟ อหรอเกรงใจ ไมคอยตองลงทำาวตร สมภารใหเกยรต นกถงมนกละอาย เมอสมภารเกรงใจใหเกยรตแลวเรากเหลงหลายๆอยาง เชน (หวเราะ ) ไปทงนาจบปลากดมาแลวใสลงในหมอแกวนำามนต ทตงไวหนาทบชาพระเวลาทำาวตรนนเอง พอสมภารรเขา

20

กรกนวาไมมใครนอกจากผม แตสมภารกนงเงยบเรากคอยๆ ปรบตว คอยๆ เกรงใจ

(สมภาร ) ทานเองเกรงใจผมเพราะมนมหลายๆ สาเหต เปนเดกวดมาดวยกน แตทานเปนเดกโขงใหญ อายไกลกวากน ๕-๖ ป ทานจงบวชกอนเรา และรกษาการณเจาอาวาสมาหลายป และอกอยางหนงเรากรวมอาจารยเดยวกน อาจารยนนกเปนญาตของผม มอะไรกใหเกยรต จนเราสนกไดมากบางทเอาขาวใสหมอไปฉนเพลกนนอกนาสนกสนานกน ๒-๓ องค เกบผกเกบหญาฉนกน ไปนงทรมหนองสายบว เอานำาพรกไปเดกๆไปถอนสายบวขนมา แลวทางบานกตามใจ บานโยมของผมเอง แลวกบานตรงกนขามทวาเปนบานพระยาอรรถกรมฯ นองพระยาอรรถกรมฯ เปนผหญง ชอแมเจยม ไมไดแตงงาน นนกอกคน ตองการอะไรไดทงนน ตองการแกงกได ตองการนำาพรกกไดอะไรกไดทงนน บางทนกอยากไปเทยวทะเลกทำาไห ไปเทยวในปากทำาให ใสหมอหวเขยวๆ ชวตพระมนกเลยสนกจนลมสก

ประเพณแกงราย

สมยผมอยวดใหม มนมแกงประเพณของวดนนททำาสบๆ กนมา ไมรแตครงไหน เรยกโดยทวๆ ไปวา "แกงราย " สมยทผมอย ผมเปนผนำารกษาไวอยาใหมนสญหายไป ทำาอย ๒ ป ๓ ป ตอนออกพรรษาแลวเรยกวาเปนฤดหนาว ใชฟกทองลกใหญมากๆ ลกเดยวพอ เครองปรงน ใชพรกขหนแหงชามใหญ ประมาณสกลตรหนงได แลวกยงพรกใหญธรรมดาอก ตะไครกเปนชามใหญๆ ลตรสองลตรได แลวยงใสขากบเครองแกงอนๆ อกอยางนาตกใจ (หวเราะ ) มะพราวกลกจำาไมได สมยผมสงการอย เตมไกลงไปตวหนงดวย กอนนไมม มแตฟกทอง เราใหเดกไปซอจากตลาด แลวยงใสนำาตาลอกหมอหรอสองหมอ แกงเสรจแลวถงเวลาฉน พอตกใสปากจะหวาน รสกวาหวานด พอกนเคยวไปจะเผดขนเรอยๆ เสรจแลวรอนรม คลมคลงเลย (หวเราะ )นำามกนำาตาไหลซดซาดหมด เหมอนกบฉนขาวกบนำาตา เดกๆ กนไดสกปลายชอนหนง กนขาวไมรเทาไร กจานกจาน เวลาทำานนจะเอาเคยวในกระทะจนละลายเขากนหมด สดำาๆ เพราะเคยวนาน สและลกษณะเหมอนขควาย ทำาเปนกระทะใหญไดกลนทวทงวดเลย เพราะใสเครองเทศดวย พระทกองคอยางมากฉนไดคนละชอนสองชอน มพเศษอยองศหนงเปนหลวงตา จะฉนไดชามหนง ทกคนนำาตาไหลทงนน ทงเดกๆ พระเณร หรอแมหลวงตาองคทวาเกงๆ ซดซาดกนหมด แตมนอรอย เดยวนกยงนกอรอยอย อาจจะเปนแกงนกไดทพอโยมเดนผานวด ไดกลนทงวดตองเขามาขอชม เรากลวมนจะหายไปเสย เลยทำาขนไวและทำาเตมท แตกอนเขากไมนอยเหมอนกนแหละ ไอพรก ไออะไร แตไอปทผมเขาไปบญชาอยปนน จะมากสกหนอย จะเตมทสกหนอย เพราะเรามนคนบา เอากนเตมท มนกมผลคอสดทายกจะถายรอนเปนไฟ มนเปนเรองสนกดวย แตทเขาพด เขาวาเปนยา เปนยาอายวฒนะ มนกนาจะมสวนเพราะเหงอมนแตก ทวมตวเลย พอผมไมอยแลวดเหมอนจะไมมใครทำาตอ มนไมมคนบาบน

พรรษาทสอง

ตอนแรกทตงใจทจะบวช ๓ เดอน พอพนขอผกพนทางประเพณใหแม แตมนกสนกในเรองของพระนะ มแตคนตามใจ คอยเอาอกเอาใจ ทำาอะไรกได เลนอะไรกได ยงสนกอยกยงไมคดสก มนไมตองหวงทางบานดวย เพราะราวเดอนมนาคม (๒๔๗๐ ) นายธรรมทาสเขาปดเทอม เขากมาอยบาน แลวไมไปเรยนตอ กมคนรบผดชอบเรองทบาน เรองโยมหญง ผมไมสกกไมมปญหาอะไร แลวแผนการลกๆอะไรกไมม

21

มนลมเรองผหญงไป ไปสนกกบเรองอนเสย ไอธรรมะมนทำาใหสนกเพลดเพลนจนลมเรองน มบางเหมอนกนในความรสกนกคดนดๆ คดวาไมแปลกการสกมามครอบครว มนไมใชของแปลก แตรสกนดๆ เทานนแหละ

เมอไมสกกเรยนนกธรรมโทตอ ชวตพระในพรรษาทสองกบพรรษาแรกไมแตกตางอะไรกนมากนก พอสอบนกธรรมโทได ออกพรรษาแลวไมนาน (ตนป ๒๔๗๑ ) อาเสยงทชมพร ยดเยยดใหไปเรยนตอทกรงเทพฯ อาอยากใหเรยนมากๆ เพอเปนเกยรตเปนอะไรของวงศตระกลมากกวา แตแกไมมความคดวาจะไมใหสก ถงแมจะสกกใหเรยนมากๆ เขาไว หลายปคงจะดกวารบสก

ไปศกษาทกรงเทพฯครงแรก

กอนไปถงกรงเทพฯเรากคดวา พระทกรงเทพฯมนไมเหมอนทบานเรา พระกรงเทพฯจะด เคยคดวาคนทไดเปรยญ ๙ คอคนทเปนพระอรหนตดวยซำาไป เคยคดวากรงเทพฯดทสด ถกตองทสด ควรจะถอเปนตวอยาง เคยนกวาพระอรหนตเตมไปทงกรงเทพฯ กอนไปกรงเทพฯ มนคดอยางนน

แตพอไปจรงๆ (๒๔๗๑ ) มนรวามหาเปรยญมนไมมความหมายอะไรนก มนกเรมเบอ อยากสก รสกวาเรยนทกรงเทพฯมนไมมอะไรเปนสาระ พระเณรไมคอยมวนย มนผดกบบานนอก มนกเปนมาจนกระทงเดยวน เรองสตางค เรองผหญง

เรองเกยวกบการกนการฉนกสรวลเสเฮฮาเหมอนกบคนเมา ฮาฮาตลอดเวลาฉน อยางมาตอยไขสดตมไขหวานหรอทอดประเคนกนเดยวนน มนผดวนย แตเขากทำากนเปนธรรมดา เรยกวา มนไมมอะไรทนาเลอมใสเลย ผดกบวดทบานนอก เรากตองเปนพระทจบสตางค ใชสตางคเหมอนเขาไปหมด ตามธรรมดาพระทพมเรยงสมยผมบวชเขาไมจบเงนจบทองกน มผชวยเกบให แลวมนคอยๆ เปลยน ไมจบแตตอหนาคน ในกรงเทพฯมนเปนโรครายระบาดทวกรงเทพฯ อยหวเมองมนยงมอทธพลในทางเครงครดแบบเกาอย พระตามบานนอกน มนไมคอยรวนย เพราะฉะนนจะวาเลวมนกไมถก มกทำาไปตามทไมร ทกรงเทพฯกพอๆ กน ไมคอยรอะไรกทำาไปตามกเลส

เมอไปกรงเทพฯและเหนสงทเรารสกวาไมถกตอง และผมกรสกตวเองวาเราชกจะไปเปนกบเขาดวย มนกเลยเกดเบอขนมา กอยากสก ไปอยไดไมกเดอนเปนอนขอกลบมาสก

กลบพมเรยงเพอลาสกขา

ทนพอมาถงพมเรยง มนจวนเขาพรรษาเสยแลว มคนทวงวาไมดหรอก จะเขาพรรษาอยรอมรอแลว สกทำาไม มนนาเกลยดสกตอนนน เพราะมนใกลเขาพรรษาเตมทแลว อก ๔-๕ วนเทานน พอออกพรรษากอนคอยสก จงอยเขาพรรษาทวดใหมพมเรยงอกปหนง

มนกนาคดทวามนหวดหวด ถามนสก มนกไปทำาการคา คงขยายออกไปจนไมมทางเกดสวนโมกข มนหวดหวดเกอบจะไมมสวนโมกขในโลก

พรรษาทสาม

22

ผมไมไดเรยน (นกธรรมเอก ) ในโรงเรยน ผมเรยนเอง แก (พระครซอน วดกลางเกา บานดอน อาจารยผสอน ) จะไมใหสอบไล ทนพวกเพอนๆ ชวยกนขอรองวาใหผมสอบเถอะ เพราะเรยนเกงมา ๒ ป แลว หลกสตรนกธรรมนถาเปนคนอานหนงสอรเรอง กเรยนเองได อาจจะเรยนเปนตวอยางสก ๒ ป พอปท ๓ เรยนเองได เมอมความรภาษาไทยดพอ กสะดวกมาก

กมองเหนวามนเรยนเองได เพราะหนงสอหนงหามนมใหด แลวเรากเบอโรงเรยน และไมคอยเชอวาผทมาสอนจะมความรจรงจง เรยนเอาเองสนกกวา มหวงมากกวา มนเปนความรสกสวนตวดวย เบอคร เบอเดนไปเรยน เดนกลบมาทกวนดวย

อานหนงสอมากขน ทกอยางเลยทความาอานได ตงแตหนงสอหลกสตรและหนงสอเรองตางๆ ทมนพอจะหาได อานไทยเขษมรายเดอนแหละมาก ประเภทหนงสอโคลงกลอนของครเทพ (เจาพระยาธรรมศกดมนตร ) หนงสอหลวงวจตรวาทการ หนงสอ น.ม.ส.

พรรษาทส

เมอผมสอบนกธรรมเอกได พอดญาตผใหญคอคณนายหงวน นามสกลเศรษฐภกด เกดศรทธาบรจาคเงนสรางโรงเรยนนกธรรมวดพระธาตไชยา สมยนนมนสรางดวยเงน ๕ พนกวาแหละ ทนพระครเอยมทานรวาผมเปนนกธรรมเอกแลว เขายใหนาหงวนขอรองหรอบงคบผมนนแหละ (หวเราะ ) ใหมาสอน ทงๆ ทอาเสยงทชมพรไมเหนดวย อยากใหไปเรยนตอทกรงเทพฯเสยเรวๆ ทนผมกเกรงใจ เพราะฝายนกมแยะ โยมผมกหนมาทางน ผมกเลยมาชวยสอนนกธรรมเสยปหนง มนจงฆาเวลาไปอกปหนงไมไดสก (๒๔๗๒)

สอนนกธรรมนกสนก สอนคนเดยวสองชน มนคยไดวาสอบไดหมด แตตามหลกฐานทปรากฎตกไปองคหนง เพราะใบตอบหาย กกลายเปนครทมชอเสยงขนมาทนท (หวเราะ ) มนสนก เพราะเปนของใหม และมนชกจะอวดๆอยวา เราพอทำาอะไรได หาวธยกยายสอนใหมนสนกไมเหมอนกบทเขาสอนๆกนอย เชน ผมมวธเลา วธพด ใหชวนตดตาม หรอใหประกวดกนตอบปญหา ทำานองชงรางวลนกเรยนกเรยนสนก กสอบไลได

เมอสอบไดอยางน นาหงวนใหรางวล ซอพมพดดกระเปาหวรนแรกของเรมงตน ๑๕๐ บาท พอไดมา เวลาเขยนบทความเขยนหนงสออะไรกใชพมพเลย ไมไดรางดวยปากกาดนสอกอน เวลาพมพดดไมไดใชสมผส ใช ๒ นว ซอมาแรกๆ กพมพเปนการใหญ

พรรษาทหา

ขนกรงเทพฯอกครง

ทนพอสอนนกธรรมจนไดสอบกนเรยบรอยแลว อาเสยงทชมพรกเรงเราใหไปเรยนตอทกรงเทพฯใหได อยางทแกไปเรยนมา คนอนๆกสนบสนนทงนน รวมทงทานพระครชยาภวต (กลน ) ซงอยทนนแลว ในทสดผมจงขนกรงเทพฯอกครง (๒๔๗๓ ) แตการขนตอนนความคด

23

มนเปลยนไปแลว เรองสกหายไปหมด ถกผดวากนทหลง พระกรงเทพฯจะเปนอยางไรไมสนใจ ตงใจจะไปเอาความรภาษาบาลกอน ยงไงๆ กตองเรยนบาลเสยทกอน เรองอนคอยวากนทหลง เพราะมนไมสกแลวน มนกไมรจะทำาอะไร กเหลอเรยนบาลเทานนทนาสนใจกวาอยางอนขนกรงเทพฯคราวนเรยนกบเทยวเทาๆกน ผมไปโรงเรยนไมกวนหรอก ไมชอบไปเรยนกบเขาไมสนก มนไมทนใจ สอนอดอาด เพราะตองรอเดกทโงซงอยชนเดยวกน ผมเลยขอเรยนกบทานพระครชยาภวต ขอใหทานสอนผมเปนพเศษทกคน รวมกบพระเณรอก ๔-๕ รป ทนพอจะเขาสอบไล ทานพระครชยาภวตกใชอทธพลของทาน ผมเลยไดเขาสอบไลทงทไมไดไปโรงเรยน เพราะแกมอทธพลเหนอครเหลานนทกคน กครเหลานนเคยเปนลกศษยของทานน

เทยวกรงเทพฯและงานอดเรก

เดน เดนทงวน ไมคอยไดขนรถหรอก เพราะอยากจะเหน แลวทานอาจารยกวางแผนถก เดนไปยงจดทมประโยชนเลย ไมเดนเสยเปลา เชน วดกลยาฯ วดประยรวงศ เปนตนเทยวดสถานทและเทยวถายรปไปดอะไรทมนแปลกๆ ทไมรมากอนวาอะไร กมคหบางแลวกอาจารยพระครชยาภวตเองเปนผชวยสนบสนน การไปในทไมเคยไป บางทอาจารยกพาไปวดนนวดน บางวนไปเชาจนเยน

แลวกเลนพมพดด เลนจานเสยง เลนวทย และผมยงเลนกลองอกดวย ไปซอของชำารดจากเวงนครเขษมมาแกไขกนใช พอซอมใชไดกขายซอใหมอกท กไดเครองทดกวา แลวกมาหดลางหดอดเอง มนเปนงานงายๆ นำายามนสำาเรจรป ผสมมาเปนขวดมาเตมนำาสบเทากลางได กระดาษโปสการดแผนละ ๑ สตางค ถาเปนของญปน ๑๐๐ แผน ๗๕ สตางค อดกนเปนภเขาเลากา เวลาเราไปถายรป เรากทำาอยางไมจนจาน อยางเดยวนทเขาทำากนไมมเลย 

โชคมนดอยหนอยทมนไมไปสนใจเรองเพศ ถาไปสนใจเรองเพศคงเสรจไปนานแลว คงไมมสวนโมกขอยางทกวนน พระอนเขาสนใจกน เพอนบางคนชวนไปเทยวบานแฟนเขา ไปฉนเพลไปอะไรกนขลกขลกๆอยหลายชวโมง

สงเกตไดอยางวามมาก คนทมลกสาวกยนดใหคนเคยคลกคลกบพระ สงเกตดเขาคงแนใจวาถาเปนพระละกไมเลวแน อยางนมมากคอไมรงเกยจ ปลอยใหคยกนตามประสาตามพอใจจนนาเกลยด แตทำากนมากกไมรสกวานาเกลยด ความจรงมนนาเกลยดทงสองฝาย มนไมรบาปกรรม ควรไมควร มนไมร มนจงเปนไปไดงายทพระจะสกออกไป พระทานกมงเอาดกร ไปหาเงนแตงงาน ขนบธรรมเนยมประเพณมนใหโอกาสมากนก ทชาวบานเขาถอกนอยมนไมมใครรจรง ไมมใครตเตยน มโอกาสไปบานผหญงทงกลางวนและกลางคน

พรรษาทหก

สภาพพระศาสนาในยคนน

(พระผใหญทเดนๆ ) สมเดจฯทกองคแหละ , (พระหนม ๆ เปนดาวเดน ) มนไมคอยม คณสชพหรอสชโวภกษนนแหละองคแรก เขามผลงานตงแตอายยงนอย ตอนนนเขาเปนผนำาคนหนมยวพทธ ใหทำาอะไรเปนชนเปนอน เปนผกอหวอด กอรากมหาวทยาลยสงฆวดบวรฯ เปนคนแรกทเทศนเปนภาษาองกฤษในเมองไทย

24

มนายนรนทร (กลง ) เปนตวโจทยวาจะปราบพระอลชช แลวเขากจดเปนอลชชหมด ตงแตพระสงฆราชลงมาเลย เขาพมพหนงสอออกมาหลายเลม ลงรปประจานดวย โดยมากกเรองเงนและเรองอยกนสบายเกนไป คนแตกตนกนมาก ทงในหมพระสงฆและฆราวาส เปนการปลกปนประชาชนใหเกลยดชงพระโดยตรง แตมนไมมผลอะไรหรอก เพราะประชาชนเขาเหนเปนเรองธรรมดาไปแลว อยางเรองมเงนหรอจบสตางค

คยกนไมไดหรอกกบนายนรนทร มนครงบาครงเมา อยากจะดง ตงคณะภกษณใหลกสาวบวช อยากจะดงวารอฟ นพทธศาสนาขนมาใหครบบรษท ๔ ลกสาวกดตามใจพอ (หวเราะ ) ใหพอเชดอยางไรกได ในทสดไมรทางออกทางไหนกจดแสดงละครตบตา หรอจะจรงอยางไรกไมทราบ ใหคนๆหนงฉดภกษณไปเสยเพอจะปดฉาก ใหขมามาฉด มคนเขาพดวาเปนเรองเลนกลของนายนรนทรเอง แตคนเขาถอวาแกหลอกลวง คอแกทำายาขนมาเรยกวายาอายวฒนะ ทำาดวยเหลาดอง แลวปดฉลากวา "พระฉนได เปนยา " พระกฉนกเมากนใหญ จนคณะสงฆตองออกประกาศวา "หามพระเณรฉนยาชอนกเขาคของนายนรนทร (กลง)"

ยคของสมเดจพระมหาสมณเจาฯนกนบวาบกเบกมาระดบหนงแลว แตมนไมมใครสานตอ ทานพอใจในความสบาย ไมตองทำาอะไรกมลาภสกการะมาเรอยๆ เปนแสนเปนลาน พระทงหลายสนใจเรองสงคม สงคมกบคนรวย ไมไดสนใจเรองธรรมะธมโมเรองการศกษา ความกาวหนา เวนไวแตมนจะใหผลเปนลาภสกการะ เรยกวา ตกอยในยคมวเมาลาภสกการะ

สอบตกเปรยญธรรม ๔ ประโยค

ปแรกทไปเรยนกบเขามนไมเทาไร พอปท ๒ (๒๔๗๔ ) กเรมเหนวาไปดวยกนไมคอยไดแลว แตมนกอาศยวาเรยนไปมากพอสมควรแลวจงจะเหนอยางน ตอนแรกเรากพยายามใหเหมอนเขา แลวทไมเหนดวยเรากพดขน แลวมนกไปไมได

ทนพอมาถงครงปหลงของการเรยน ปธ.๔ มนกเรมไมสนก มนเรยนแบบซงกะตาย เรยนดวยความประมาทแลวมนเบอ รสนยมมนเรมเปลยน (จงสอบ ปธ . ๔ ตก)

จดหมายถงนายธรรมทาส เพอหาสถานทปฏบตธรรม ทพมเรยง

การมาบานของฉนยงบอกไมไดในเวลานใหแนนอนนก คอฉนไดเปลยนความเหนจากเดมอยางเดดขาด แนใจลงไปแลว เนองแตเปนโชคดทฉนไดพบคมภรดๆ พอทฉนจะตดสนใจไดอยางเดดขาด ฉนจะออกจากกรงเทพฯ ซงฉนคดวาควรอย เปนการออกครงสดทาย และตงใจจะไปหาทสงดปราศจากการรบกวนทงภายนอกและภายในสกแหงหนง เพอสอบสวนคนควาวชาธรรมทไดเรยนมาแลว จะไดเพมเขาใหมเมอเรยบรอย เปนการฟ นความจำาและไดหลกธรรมพอทจะเชอวาการคนควาของฉนไมผดทางแลว กจะทงตำาราทฉนเคยรกและหอบหวมาแลวโดยไมเหลอเลย มชวตอยางปลอดโปรงเปนอสระทสด เพอคนหาความบรสทธและความจรงตอไป และไมแนวาจะอยทไหน หากวาคนลำาพงเองไมพบแมแตเบองตนแลว จงคดวาจะไปสมาคมกบพวกทอาจเปนเหตผลแหงการคนควา เชน พวกโยคในอนเดย ตามทคดไว บดนเรากำาลงรออยวา จะไดทสงด

25

ทไหนอาศยสกชวคราว เพอจดการกบตำาราสก ๕-๖ เดอน

ฉนมโชคดซงดจนฉนรสกวามคามาก คอไดเพอนคนหนงซงมความรสกเกยวดวยชวตเหมอนกน ตรงกนโดยมไดแนะนำาชแจงแกกนและกนเลย เราตางมเขมมงหมายอยางเดยวกนในกจการขางหนา และเวลานมฐานะทางกายใจเหมอนกนทกอยาง และถาโชคยงดขนไปอก เราอาจจะไดทำารวมกนกได 

เราตกลงกนแนแลววา กรงเทพฯมใชเปนททจะพบความบรสทธ เราถลำาเขาเรยนปรยตธรรมทางเจอดวยศกด เปนผลดใหเรารสกตววา เปนการกาวผดไปกาวหนง หากรไมทนกจะตองกาวผดไปอกหลายกาว และยากทจะถอนออกไดเหมอนบางคน จากการรตววากาวผดนนเอง ทำาใหพบเงอนวาทำาอยางไรเราจะกาวถกดวย

เรายงพบอกวาการเปนหวงญาตพนอง เพอนและศษย เปนการทำาลายความสำาเรจแหงการคนหาความสขและความบรสทธ ซงเราตงใจพยายามจะหามาใหแกพอแมพนองทเรากำาลงเปนหวงอยนนเอง ขนเปนดงน เราคงตายเสยกอนเปนแน เราจะทำาตามอยางพระพทธเจา ตามคำาบอกเลาของพระองคเองวา พระองคออกคนหาความบรสทธทงขณะทพอแมพนองนำาตานองหนา เพราะไมอยากใหจากไป (ในบาลแทยงไมพบการหนออกบวช ) การทเราปลงตกเชนน เปนการทำาใหเราฟรขนอกเปลาะหนง และหวงวาพอแมพนองของเราคงจะปลงตกเชนเดยวกน แมบางทเราจะตองจากจนไมอาจพบกนอกเลยกได

เรองของฉน บดนไดเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ลทธเกลยดอลชชหรอเกลยดกรงเทพฯ ไดแผออกไปไดมากกวาหนงคนกลายเปนสองคนแลวถงสามคน และยงมตอไปอกตามลำาดบ ฉนแปลกทสดเพราะไมเคยเชอเลยวาจะมคนเชอและยอมทำาตาม เขากลบความเหนไดอยางเดดขาดยอมสละเปนลำาดบ เชนครงแรกไมกลวอาจารยจะโกรธ ครงทสองไมกลวพอแมเสยใจ ผลทสดไมกลวตาย ขอแตใหไดดำาเนนการไปในทางทบรสทธ รแตวาทเปนมาแลวและกำาลงเปนอย ไมมทางทจะพบพระพทธเจาไดเทานน

ฉนกมดแปดดาน ไมรวาจะไปขอสถานททไหนเพอการศกษาของเราจงจะเหมาะนอกจากบานเราเอง และไมมทไหนนอกจากบานเราคอทพมเรยง กอนทอน จงจำาเปนตองขอความชวยเหลอรบกวนในบางอยาง คอตองมผชวยใหไดโอกาสเรยนมากทสด และใครๆ จงถอเสยวาฉนไมไดกลบออกมาพกอยทพมเรยงเลย การกนอยขอรบกวนใหมการเปลยนแปลงไปจากเดมสกเลกนอย คอถาไมอยากทำาอยางอน ขาวทใสบาตรจะคลกนำาปลาสกนดกจะด ลกศษยของพระพทธเจาจะไมขอรบกวนอยางอนอกเลย ฉนเปนผพสจนใหเพอนกนเหนวา พระอรหนตแทบทงหมดมชวตอยดวยขาวสกทหงดวยปลายขาวสารหก แลวราดนำาสมหรอนำาผกดองนดหนอยเทานน เราลองกนขาวสกของขาวสารทเปนตวและนำาปลากยงดกวานำาสม และเราลองกนอยเดยวน รสกไมมการขดของเลยทจะกนตอไป

26

บทท ๔ สนยาส (๑)การกอตงสวนโมกขพมเรยง

ความคดในการกอตงสวนโมกข

การมาตงสวนโมกขมนกไมมอะไรมากมายขนาดนน เราเพยงแตมองเหนวามนควรจะปรบปรง แลวเรากมองเหนวา มนไมตองปรบปรงอะไรมาก เพยงแตกลบไปหาของเดมวาปฏบตดปฏบตชอบอยางไร เราไมไดคดมากมายวา จะใหเปนเรองของประเทศชาต มนเปนเรองสวนตวมากกวา เพราะไมไดทำาอะไรมากไปกวาเรองสวนตว แลวทมนเหลอออกไปนดหนอย จนถงคนอนสนใจ กเปนเรองทไมมากมายอะไรนก

ทจรงกไมไดตงใจอะไรหนกหนา เพยงวารอฟ นพระศาสนาสสภาพเดมกพอแลว ทำาไปตามมตามได ตามทจะทำาได เรากมองเหนอำานาจคณะสงฆทมนมอะไรมากยงทำาไมได แลวเราจะทำาไดอยางไร ทพยายามทำาจรงจงอยกคอ การพยายามเขาใจพระธรรมในพระบาลใหถกถงทสด เราไมมอำานาจอะไร เรากใชสตปญญาทมอยทำางานทางดานคดคนและเขยนเทานนแหละ

นสยทอยากทำาอะไรใหมนดกวาทเขาทำาๆกน เรยกวาอวดดโดยไมเจตนา ฉะนนมนจงขยน ขยนในการฝกฝนตนเอง

การสำารวจท

พอเราลงมาจากกรงเทพฯ (ปลายป ๒๔๗๔ ) กมาพกอยในโบสถวดใหมพมเรยงแลวกเรมหาททเหมาะสม โดยมคณะอบาสกธรรมทาน ๔-๕ คน (นายเทยง จนทเวช , นายดาว ใจสะอาด , นายฉว วรรณกลด , นายเนน วงศวานช , นายกวย กวไมแดง เปนตน ) เปนคนออกไปสำารวจ ไมนานนก สกเดอนกวาๆ จงตกลงกนวา จะใชวดรางชอตระพงจก

สภาพของวดตระพงจก

เปนวดรางมานาน เปนปารก ครมไปหมด เปนททชาวบานชอบไปเขยเหดเผาะ พวกชอบกนหมปากจะไปลาหมปาบรเวณนน และเปนทกลวผของเดกๆ พวกผหญงทไมมลก กไปบนบานขอลกกบพระพทธรปในโบสถราง ทเขาถอวาศกดสทธในทางนน ในสระกวามผด สระใหญตอนนนกยงมนำาทงป มนมนกเปดนำามาไข มาออกลกทนน

แตเดมมนมหลงคาสงกะส มงพระพทธรปไวนดหนอยพอไมใหถกฝน ขางหนาพอนงไหวพระได ทพกของเรากทำาเปนเพงตอออกไปจากหลงพระพทธรป พาดจากขอแลวตอออกไป มงดวยจาก กนดวยจาก นอนดวยแคร แบบแครไมไผนนแหละ แตทำาดวยไมกระดาน มเสาคำากวาง ยาวพอ

27

นอนพอด อยคนเดยวดวย พนกเปนพนดน แสงสวางเพยงพอ เพราะผนงตอนใกลๆหลงคาปลอยโลงไว แลวกทำาตใสหนงสอโดยเฉพาะ ทำาแบบชนดทแลดไกลเหมอนกบโลงศพ (หวเราะ )ขางในเปน ๒ ชน เปดดานขางได เปดขางบนกได

(พอถงพฤษภาคมตรงกบวนวสาขะ ๒๔๗๕ จงเรมเปดกจการของสวนโมกขทพมเรยง)

เจตนารมณของสวนโมกข

เจตนารมณทตงไว ๓ ขอ การคนควาพระไตรปฎก (ปรยต ), การตามรอยพระอรหนต (ปฏบต), การเผยแผความรธรรมะชนลก มนกคอยๆหนกไปทางการเผยแผมากกวา เพราะมนทำางาย หาคนทสนใจรวมกนไดงายกวา เรองปรยตกทำาใหเกดการเปลยนแปลงอะไรขนมาพอสมควรเหมอนกน การใชวธพดเสยใหม คำาแปลใหม หรอเรองทเขาไมคอยอยากใหเอามาสอน เชน กาลามสตร มนเปนเรองจำาเปนแกสงคม เรากอยากใหเรองอยางนออกมาตแผ เพราะมนเปนเรองชำาระ ขดเกลาใหถกตอง เรอง อนตตา สญญตา โดยเฉพาะอทปปจยตา เราเขนออกมาสความสนใจของประชาชน ในฐานะเปนหวใจของพทธศาสนา มนกเปนปรยตออกไปกอน โดยผานการเผยแผ ยงไมเปนการปฏบตจนกวามนจะคอยๆเลอนขนไป เปนการปฏบต หรอเปนผลอนแทจรง

ตอนหลงมานมการเพมปณธาน ๓ ขอเขาไป วาใหทกคนเขาถงหวใจของศาสนาของตนๆ ใหเกดความเขาใจกนระหวางศาสนา และชวยกนเขนโลกใหออกจากวตถนยม มนแปลกออกไป เปนการทำาใหกาวหนาหรอมนำาหนกมากขน พอสงเสรมปรยต สงเสรมปฎบตไดสำาเรจ คนกเขาถงหวใจของพทธศาสนามากยงขน ความเขาใจศาสนาของเพอนกจะดขน ถาศาสนามอทธพลในหมคนมากขน เขากจะพากนออกจากวตถนยมของเขาเอง

วตถประสงคของสวนโมกข

วตถประสงคเพอรอฟ นและสงเสรมการปฏบตธรรม หมายความวา การปฏบตธรรม แบบทเปนตวพทธศาสนามนหายไป ตองรอกลบขนมาใหมการปฏบตชนดนน แลวถามขนมาแลว มนกตองสงเสรมใหกาวหนาถงทสด นพดแลวมนกคลายๆ กบวา ยกตว ดหมนผอน คอเราเหนวา การศกษาปรยตนนมนกพลอยตายดานไปเพราะการปฏบตมนไมม ตอนนนดเขาสนใจกนแตเรองการปรยต ไมมการสงเสรมการปฏบต ไมคอยมสำานกปฏบตทเปนจรงเปนจง นเรากคดวา อนนสำาคญหรอหวใจของพทธศาสนา มนกำาลงจะหายไป ๆ กเลยจดสวนโมกขเปนสถานททจะเผยแผทงหลกปรยต คอหลกทเปนหลกพระคมภร ใหมนชดเจนออกมาและใหมนพอดวย แลวกเผยแผการปฏบตดวย นมนกไมรจะเอาอะไรเปนแบบฉบบ เพราะมนกำาลงไมม วธปฏบต กมมฏฐานวปสสนามนกำาลงไมม จงคดวามนจะตองถอดออกมาใหมจากพระบาลเอาจากพระบาลโดยตรง จงลงมอทำางานคนควาพระสตรทเปนหลกปฏบตออกมาใหม ททำาใหเกดหนงสอชอวา "ตามรอยพระอรหนต " ขนมา

( ๕๐ ป สวนโมกข ภาค ๒ เราพดถงเรา-๒๑๕)

ทมาของชอ "สวนโมกขพลาราม"

28

เราวาไปคนเดยว คด คด คดไปตามไอหลกเกณฑ หรอตามถอยคำาทมใชอย และเพอขบขนบาง เรามนมนสยฮวเมอรสทอยบาง ฟลคทวามนมตนโมกและตนพลาทสวนโมกขเกานน เอาโมกกบพลามาตอกนเขา (หวเราะ ) มนกไดความเตมวา "กำาลงแหงความหลดพน " สวนคำาวาอาราม แปลวา ทรมรน ทรนรมย เมอมนฟลคอยางนมนกออกมาจรงจง ตรงกบความหมายแทจรงของธรรมะ มความหลดพนเปนวตถทพงประสงค จงเกดวดชนดทสงเสรมใหเกดความหลดพน เรยกวา โมกขพลาราม เปนชอสำานกปาทจดขนมาเพอสงเสรมวปสสนาธระ

ทมาของชอ "พทธทาส"

เราเกดความรสกทจะรบใชพระพทธศาสนาขนมา โดยทเราเรมเขาใจพระพทธเจาและเรมเขาใจพทธศาสนา วาเปนสงทมประโยชนสงสดสำาหรบมนษย แตแลวมนกไมคอยจะไดรจกกน ฉะนนจงอทศตงจตวา เราจะทำางานเผยแผพระพทธศาสนา อยางกบวารบใชพระพทธองคใหสมกบหนาทของพระสาวก ทนทกเยนไมวาวดไหนเขากสวดทำาวตรเยน ในบททำาวตรเยนมนกมคำาชดเลยวา "ขาพเจาเปนทาสของพระพทธเจา , พระพทธเจาเปนนายมอสระเหนอขาพเจา , ขาพเจามอบกายถวายชวตนแดพระพทธเจา " มนกยงเขารปกนกบเราทตงใจอยวาจะรบใชพระพทธเจา ในฐานะทเปนทาส จงสมกบทเรยกตวเองวา "พทธทาส"

นคอความหมายของคำาวา "พทธทาส " เกดขนจากความรสกวาไมมอะไรดกวา ชวตของเราจะอยตอไปอกกปกตามใจ ถาจะใชใหเปนประโยชนทสด และสงสด กควรจะทำางานน คอรบใชพระพทธเจา ดวยการทำาใหพทธศาสนาแพรหลายไป มประโยชนแกคนทกคนในโลกกแลวกน แลวอาตมายงคดดวยความรสกบรสทธใจวา พทธบรษททกคนเปนพทธทาสอยแลวในตว ไมใชแตเรา แตเขาทำางานอยางพทธทาสอยแลวทกคน ชวยรกษาบำารงเผยแผพระพทธศาสนา ฉะนนเรากไมยกตว ไมอวดดไมจองหองพองขนวา เปนพทธทาสแตเราคนเดยวเทานน

(๕๐ป สวนโมกข ภาค ๒ เราพดถงเรา-๔๑)

นายธรรมทาสเขาตงชอของเขากอน "ธรรมทาส " (หวเราะ ) ทนเราเหนวามนวางอยตำาแหนงหนง กเลยเหนวา มนนาจะชอพทธทาส แลวสมเดจวดสามพระยาตอนนแหละ ทานเกดชอบขนมา ทานกเลยใชชอ "สงฆทาส " อยพกหนง และทานกจดการเรองคณะสงฆเปนการใหญ ปฏรปปฏวตอะไรกนในเรองคณะสงฆ เลยไดครบชด

ครงแรกเขยนบทความไปลง กรงเทพเดลเมล หนงสอพมพใหญสมยนน เราเรมใชชอน แตเขาไมลง เขยนวพากษวจารณเกยวกบศาสนานแหละ

เมอไมนานมานมใครนะเขยนไปลงในหนงสอพมพมตชน วามนตองเลกคำาวาทาสเพราะสมยนไมมทาสแลว เขยนทำานองกระทบๆเปรยบเปรย แตผมไมอยากจะเขยนไปตอบโต เพราะมนคนละทาส ความหมายมนคนละอยาง ไอทาสทเลกนะมนอยางหนง ไอทาสอยางชอเรานมนเลกไมได และมนเปนขนโดยธรรมชาต โดยอตโนมต มนเลกไมได

29

แถลงกจการของคณะธรรมทาน

"คณะธรรมทาน ตงขนเมอ เดอนกรกฎาคม พ.ศ . ๒๔๗๕ ในตำาบลพมเรยง อำาเภอเมองไชยา จงหวดสราษฎรธาน เพอมสวนชวยเหลอใหพระพทธศาสนาเจรญรงเรองยงขน ในยคกงพทธศาสนายกาล , โดยเผยแผความจรง ในพระธรรมวนยอยางไมมปดบงซอนเรน เพอใหพทธบรษทไดมความร ยงกนและกนใหชำาระลางความชว อนเปนเสยนหนาม และเพาะปลกการประพฤตชอบแทจรง …อนเปนความสข"ในครงพทธกาล คนจะโงหรอฉลาดกตาม พระอญญาโกณทญญะไดฟงเทศนในครงแรก กไดดวงตาเหนธรรม แตเดยวนเราฟงกนทกวน เรยนกนเปนป ๆ บางคนจะเรยนไดมากกวาพระสารบตรเสยดวยซำา กยงไมมใครไดรบผลอนเปนโลกตตระในพทธศาสนาคอความพนทกข ซงไมตองลำาบากใจดวยอำานาจ ราคะ โทษะ โมหะ อยางคนทงหลาย ดคลายกบวา คำาสงสอนในพทธศาสนาไมสามารถใหผลจรง ดงทกลาวไวเลย …

"เมอปรยตธรรมเจรญถงเพยงนแลว เราจงชวนกนกาวหนาอกกาวหนงเถด คอจงชวยกนรอฟ นวปสสนาธระหรอสงเสรมปฏบตธรรม อยาตงหนาเรยนหาลาภยศหรอเรยนไวสอนกนเฉยๆ อยางเดยว เพราะพระองคตรสไววา คนเชนนเหมอนกบ ผเลยงววใหคนอนกนนมเทานน …

"เหตนคณะธรรมทาน จงพยายามอยาง ทจะสงเสรมการปฏบตธรรมใหเจรญขน คณะตองการภกษทใครตอการปฏบต มาพบปะตกลงกนในการทจะปฏบตกาวหนาไปอกอยางไร และยอมสละทกอยาง เพอปฏบตตามธรรมวนยใหถกตองและครบถวนจรงๆ เพอวาในหมภกษเหลานน จะมผมอปนสยแกกลาสามารถบรรลมรรคผลเปนผหมดจดจากความชวทงหลาย เปนพระสงคทแทจรงไมใชสมมตสงฆ หรอ อยางนอยทสดเปนสมมตสงฆทกำาลงปฏบตเพอบรรเทา ราคะ โทษะ โมหะ ตามหลกตดสนธรรมวนยของพระองค กยงดกวาทกำาลงปฏบตสงสม ซงรบเทยยธรรมของชาวบานมาบรโภคแลว บางทหาอาจอำานวยผลใหสำาเรจแกทายกหรอผตายทเขาอทศถงไม เพราะตนเองไมเปนทกขเณยยบคคล และไมพยายามจะเปนเสยเลย

"คณะธรรมทาน ไมมเขมมงหมายทจะแยกสงฆผปฏบตดปฏบตชอบออกจากสงฆทปฏบตผดๆ พลาดๆ เปนการทำาสงฆใหแตกแยกกนเปนพวกเปนเหลา แตมความประสงคอยางแรงทอยากใหสงฆทงสน เปนผปฏบตตรงตามธรรมวนยยงขนไปกวาทเปนอยในบดน และไมเอาโลกเปนปทฏฐาน ใหเรยกไดวาผปฏบตดปฏบตชอบเสมอกนไปหมด หรอมมากกวาทปฏบตผดๆ ผมความเหนวา คณะธรรมทานมจดประสงค แยกสงฆออกเปนสองพวกนน เปนความเขาใจผดอยางรายกาจ ขอทานพจารณาดจงดเสยกอนเถด แลวจงชวยกน ! …

"การจดหาสถานท ใหเหมาะสมแกการปฏบต คณะไดเชาทแหงหนงจากรฐบาล เปนวดรางมานาน แตยงมพทธสมา ไกลจากคนพลกพลาน เงยบสงด มโคนไมรมไมเตยนสะอาด สระนำามนำาใสเยน ทนงทนอนพอควรแกภาวะของภกษผพยายามกระทำาตนใหตรงตอธรรมวนย และมสทธทจะหามไมคนเขาไปเทยวเลนอยางวดอน เหมาะแกการหาความสงบ เพอทำาการคนควาทางใจ ทนจะไมจดใหเปนวด แตจะจดใหตรงกบทเรยกในภาษาบาลวา อาราม แปลตามตววา ปาเปนทรนรมย ไมใชวด เรยกงายๆวา สวน (ตรงกบทฝรงเรยกวาปารก ) และใหชอตามความมงหมายวา สวนโมกขพลาราม แปลวา ปาไมทยนดเปนกำาลงใหถงธรรมเครองหลดพนจากทกข เวลากำาลงจดอย เพอรบรองผตงใจปฏบตจรงๆ อนจะจรมาจากทศทงส ไมจำากดพวกจำากดชน เพอ

30

เปนโอกาสแกผปรารถนาทกทาน จะไดมชวตตามทตองการ ในวงแหงการปฏบตเพอโลกตตรสข*

(* คดจาก "แถลงกจการ ของคณะธรรมทาน " ฉบบแรกสด ทลงพมพในหนงสอพมพพทธสาสนา ปท ๑ เลมท๑ พฤษภาคม ๒๔๗๖ ตวเนนและตวสะกดการนตคงไวตามตนฉบบเดม)

ผสนบสนนกจการของสวนโมกขและคณะธรรมทาน

โดยทวไปโยมหญง ไมมความเหนอะไร ไวใจเรา ไวใจผมวาจะทำาอะไรคงไมผดคงไมเสยหาย ไวใจดวยความเคารพเชอมน กเลยไมตองพดอะไรกนมาก แลวโยมกมศรทธาในลกษณะอยางนอยแลว ศรทธาทเราไดร ำาเรยนธรรมะ ศรทธาทไดแบงปนความรใหผอน แลวกมความรความเขาใจอยางดอยแลววา ธรรมทานนะเลศกวาทานทกชนด พอพดเรองเผยแพรธรรมทาน จงยอมรบหมด เหนเปนบญกศลอยางลกซงทจะเผยแพรธรรมะทโลกยงไมร ยงไมมใครร ยงไมมใครเคยทำา โยมจงใหใชเงนในการทำากจการตางๆ ใหใชบานเปนสำานกงานธรรมทาน ระยะแรกเปนทเทศนทำาหนงสออะไรตางๆ

ผมใหโยมทำาเปนพนยกรรม (๑ ม.ย.๒๔๗๕ ) ไวสวนหนงกแบงใหเปนมรดกแกลกๆ ๓ คน ทเหลอกตงเปน "ทนตนตระกลพานช " เพอใชดอกผลในกจการพระศาสนามรดกสวนของผม ผมไมเอากสมทบลงมาในสวนน กไดใชเงนดอกผลจากทนตนตระกลพานชนสรางกจการของสวนโมกข หอสมดธรรมทาน และหนงสอพมพ "พทธสาสนา " มาแตตน จนมคนเหนดวยรวมมากขนๆ ชวยกจการของคณะธรรมทานมากขน

เรองทนรอนในการกอสรางทสวนโมกขพมเรยง

เรองทนเรองรอนกไมตองใชมาก ทางคณะธรรมทานเขารบผดชอบอยแลว มเงนมรดกของโยมหญงไวใหใชเพอกจการเหลาน ตอนหลงเจาคณลดพลฯ กเขามาชวยอกแรงจะทำากฏเพมสำาหรบการฝกพระเณรรนพเศษ เจาคณลดพลฯ เหมาหมดคนเดยว ๕ หลง หลงละ ๔๕ บาท เทานนกบชาวบานจงไมตองเกยวของกนในเรองน

ขาพเจาถอวาพระยาลดพลธรรมประคลภผนเปนสหายธรรมหมายเลขหนงกลาวคอเปนบคคลแรกทมความเขาใจและพอใจในกจการของสวนโมกขพลาราม และคณะธรรมทานไชยา ทตงขนเมอเดอน พฤษภาคม ๒๔๗๕ และการจดออกหนงสอพมพ พทธสาสนา รายตรมาส ในปถดมา ,มากถงขนาดทขอปวารณาตวเพอรบใชทกประการ จนถงกบแมจะใหลาออกจากราชการในเวลานน มาชวยกนทำางานใหพระศาสนา กยนยอม

(ภาพชวต ๘๐ ปพทธทาสภกข-๗๔)

บรขารหรอสงของในสวนโมกขพมเรยง ในระยะแรก

กไมมสมบตอะไร มหนงสอ ๒-๓ เลม มบาตร และตะเกยงนำามนมะพราวทำาดวยแกวลอยไส จดอยหนาพระพทธรป ยงไมคดจะเขยนหนงสอระยะแรก ตอเมอจะเขยนหนงสอจรงจงจงมกฏและ

31

ตะเกยงหลอดใช มนเปนตะเกยงนำามนขนาดเลก มหลอดแกวยาว ผมใชอยหลายปหลอดไมเคยแตกเลย จนมคนอนมาทำาของผมแตก

บรขารนอกนนกมจวร ตอนนนผมใชจวรคอนขางดำา ยอมเองยอมดวยแกนขนน แชทงไวนานหนอย ตอนหลงนเลกยอมอยางเดดขาด เพราะมนนกขนมาไดวา ทำาใหมนดำา ทำาใหมนแปลกเพอน มนอยากจะดกวาเพอน มนกเลนละคร แกลงยอมดำาอวดคน กเลยเลก ไมเอาเลย ปลอยใหมนเปนไปตามยถากรรม เมอผาขาดผมกปะเอง เยบเอง จงมบางสมยไดใชผาปะตามแบบอยางของพระอรยเจาแตกอนดวย รสกด

โดยมากกใชจวรหม มนกพอแลว มบางครงทคลสงฆาฏหมดวย หมอนกใชไมรองคลายมารองนง แตเตยๆ เทากบหมอน ใชผาสงฆาฏพบๆรองเสยชนหนง มงไมไดใช ถาไมสบายจงใชมง ยงมบางกสมไฟเอา คลมโปงบาง (ธดงควตร ) กถอเทาทจะถอไดทนท เชน ฉนหนเดยว บณฑบาตเปนวตร ใช ผา ๓ ผน สบไมไดใชหรอก ใชผาถเอา ไมเปลอง ไมยง ตอนแรกๆ รองเทากไมสวม รมกไมใช บางครงเดนมาเทศนทคณะธรรมทาน เดนมาโดนฝนเปยกชม นงเทศนกนจนมนแหงไปเอง สขภาพกลบแขงแรง ทนแดดทนฝน หวดไมเปนเลย ออกกำาลงกายอยางอนกไมคอยม นอกจากกวาดใบไม กวาดขยะ แตเรากขเกยจ สวนมากกเดน เดนไปเดนมาแบบจงกรมนนแหละ แตวาเดนเรวๆออกกำาลง บางทกเดนคดอะไรเลนสวนมากเดนคดอะไรออกดๆ

32

บทท ๔ สนยาส (๒)ความกลวในระยะแรก ๆ

อยคนเดยวขขลาดนก กตองปรบตวเกยวกบความขขลาด มนไมใชกลวผอยางเดกๆ กลว มนมด มนเงยบ มนอาจจะมเสอกได เพราะแถวนนมนเคยมเสอ ความปองรายจากพวกมสลมกยงระวง พวกนนเขาไมชอบเรานก เขาอาจเลนแกลงอะไรกไดเพราะเราหามพวกเขาไมใหเขาไปเกบผก ยงนกตามทเขาเคยทำามา ถาไมหามมนกพลกพลานกนนก แตจรงๆ กไมเคยมเรองอะไรกน แตมนกลวอยไมกวนมนกหาย กเหมอนกบจบเดกในบานในเมองมาอยในปาคนเดยว มนรสกอยางไร เรากเหมอนๆ อยางนนแหละ

ทางแกมนกหาทางคดหลายๆ ทาง เชนคนอนอยได เรากควรอยได หรอใครรเขาเรากอายตายโหงเลย หลายวนเขามนกคอยชนขน ผานไปคนหนงมนไมมอะไร มนกชะลาใจขน แลวกคอยๆ ชนไปเอง

ฟงดแลว ตอนแรกๆ พระพทธเจาทานกแยเหมอนกน ทานวาปานเหมอนรบเอาจตใจไปหมดเลย ไมมจตใจเหลอ ทานกทรงแกดวยวธงายๆ คอเมอเกดความกลวขนในอรยาบถใด กอยในอรยาบถนน ทตรงนน จนไมกลว สมมตใหมนเปนบคคลเรยกมนมาในทสดมนกไมมา โดยธรรมชาตมนไมม เพราะเรามนโง มนคดใหกลวไปเอง ความกลวไมมตวตน ไมใชผสางทจะมาทำาอะไรเรา โดยหลกแลวกคอเปลยนจตใจไปคดเรองอนเสย ไมใหโอกาสความกลว กไมเกด ไมครอบงำาเราได 

เมอมนไมกลว มนกเปลยนไป คนทเคยกลวไมมอยตอไป มนสบายขน มนคลองตว มนอสระมาก ไมคอยมปญหาอะไร ไปไหน มาไหน อยทไหน จะทำาอะไร มนไมคอยมปญหา บางทคดแปลกๆวาดเหมอนกน ถาวามผมาจรงๆ จะไดพดจากนดวย อะไรกนดวย กยงดซ เราจะยงเกงกวาใคร พดกบผได แลวมนกเหลวทกทแหละ

กจวตรประจำาวนในระยะแรก ๆ 

ทำาวตรเชาตอนหวรง แลวกออกบณฑบาตในตลาดพมเรยงนนแหละ ตรงไปถงบานโยมกกลบ เพราะมหอกบขาวตงนงเตมบาตร ไปอกไมได พอกลบถงวนตากวยกคอยถายขาวให ทเหลอจากฉน แกกเอาไปกนเยน ฉนเสรจครงเดยวกวางไปทงวน อานหนงสอบาง คยกบคนทไปเยยมบาง สวนการทำาสมาธนน ระยะแรกผมกไมไดทำาจรงจง ยงยดถอไอความรจากการศกษาคนควา ตอนนนกเรมคนพระไตรปฎกและเรมเขยน "ตามรอยพระอรหนต " แตปแรกยงไมไดออกหนงสอพมพ "พทธสาสนา " กมเวลาวางมาก ออกไปเทยวตามปาใกลๆ บอยๆ มตาหลวงมนเปนเพอนเทยว นบเปนชวงหนงทประหลาดทสดชวงหนงในชวต มเวลานกคดอะไรมาก นกอะไรออก กบนทกไวจดไว จนไดคำาวา "วปสสนาคอวนคนแหงการคด " นนมนผด ทจรงควรพดวา "วปสสนาคอวนคนแหงการดธรรมชาตมากกวา"

33

ชวตกบธรรมชาต

ไอของเลนอยางทเปนวทยาศาสตรตางๆ วทยกยงไมม แตเลนปลกตนไม ปลกตนไมสวยงาม และเรากคนกบสตว ไกปาบาง แยบาง แยนนจะเรยกวาโงทสดกวาได (หวเราะ ) เอาไอแขนงไมออนๆ ทมนมใบออนตรงปลายสกใบหนง หมนคลงกบดน มนกวงเขามาหาจนถงมอจนเขามาในมอ

สตวนะ ถาเราแสดงอาการเปนมตรมนกเปนมตร ไอทเสาโบสถเกาตอนนนมนมโพรง แลวไอลกตะกวดมนเขาไปอยในรนน ผมเอามอไปแตะหวมนจงหลบ หลายๆหนเขา เอามอไปแตะมนกไมหลบ และมนหลบตาดวย หลบเสยเลย ลบหวมนไดแสดงวามนพรอมทจะเปนมตร

อกอยางหนงกเลยงปลาเลน ตอนเยนๆ กมกพายเรอเลนในสระดนกเปดนำา

(การเทยว ) มนสนกทวามนไมเคย ไมเคยทำา มนมรสชาตแปลก ตาหลวงมนนเขาพาไปไดทกแหง ไมวาจะไปไหน รจกทางลด รจกทางตรง ฉนขาวรมทางรถไฟกม ฉนขาวไมมนำา กเลยใชมอรดไปตามใบหญารงไก ทเขาใชรองกนกระจาดขนมจนนนแหละ เปนเฟนชนดหนง เปนหญาทมนำาคางเกาะมากทสด ทกๆ ใบของมนจะมนำาคางหยดหนง เราเอามอรดมาดดกนได นดหนง ๆๆ หลายหนกพอเหมอนกน นเรายงรำาลกไดวาเคยกนนำาคางจากใบหญา (หวเราะ)

ขยบขยายทอย

ผมอยหลงโบสถปกวาเหนจะได ตอมาเมอเรมทำาหนงสออะไรจรงจงขน กตองการจะอยพนปลวกเสยท กมาทำาหลงทสอง ตรงขอบสระเลก ออกไปทางตะวนตก ใตตนมอด ทำาดวยสงกะสทงหลง ใชสงกะส ๒๕ บาทเทานน กวาง ๒ ศอก ยาววาหนง สงกจะวาหนงดวย วางสงจนคนลอดใตถนได ผมอยหลงนนานทสด เขยนหนงสออยทนเกอบ ๑๐ ป เตยงนอนเปนโตะเขยนหนงสอไปในตว ฝาเปดออกไดทกดาน ใชไมยนออกไป

นกขนทองปาชอบกนลกของตนนเขาไปทงลก ครเดยวถายเมดออกมาลงบนหลงคาสงกะส โพง พง ๆๆๆ เราตองทำาใจเปนพเศษมนจงจะเขยนหนงสอได เราไมไลมนไปเพราะมนสงเสยงรองเพราะด มนรองประสานกน โวง หวอง หวอง โวง มาทเดยว ๒๐ ตวกเคยม

ตอมากสรางกฏตรงเนนสงหลงหนง เปนหลงสง แลวกตรงยางสมเดจอกหลงหนงทนเขากทำาไมลวนอก ๔ หลง เผอเหลอเผอขาด เผอแขกมาพก จำาไดวาสวนโมกขเกานมกฏมากทสดไมเกน ๑๐ หลง

มอก ๒ อยางคอโรงฉนกบโรงเรยน ตอนแรกทำาโรงฉนโยกได เพราะตอกตดกบตนยาง เวลาลมพดยางโยกโรงฉนกโยกดวย ตอมากทำาโรงฉนมงจาก ทนงฉนทำาดวยแครไมไผ โรงเรยนมงหลงคาจาก ทำากนเอง มกระดานดำา เราอธบายธรรมะดวยกระดานนน เลยเรยกวาโรงเรยน

ความรสกของผทอยในพมเรยงตอการกอตงสวนโมกข

34

ไมมหรอกทตอตานเพราะวาเขาเชอภมเราอาจารยผเฒาทงหลายนเขาเชอภมเรา อาจารยครศกดกเชอวาผมคงจะทำาถก (หวเราะ ) โยมผหญงกไวใจเสยวา คงจะตองทำาถก

มนมอบาสกคนหนง วดโพธาราม เขาอยากจะเดนจะดงเหมอนกนในทางผนำา พอเราแสดงบทบาทออกมาอยางน เขากลววาจะทบถม ดเหมอนจะเปนคนแรกหรอเสยงแรกทวามพระบาทสวนโมกข แลวเดก ๆ มนกพดตาม เขาใจวาเปนธรรมดาทสด ธรรมชาตทสด ทจะตองเกดความเหนอยางน

ความสมพนธกบชาวบานในพมเรยง

มนกคงเหนแปลก เพราะเราอยตามลำาพงคนเดยว บณฑบาตคนเดยว ดเหมอนจะมอยคราวหนง สมยหนงดวยทผมลอคกญแจทประตทางเขา เวลาคนมาหาตองตะโกนใหมาเปดประต และดเหมอนจะเขยนไวเลน ๆ วา “หามเยยม ”เชญกลบได อะไรทำานองน สวนความสมพนธกบชาวบาน ผมไมไดวางอะไร การยกระดบอะไรยงไมไดคด

ธรรมเนยมเกา ๆ ทสมภารตองไปเยยมตามบานทคนเคยกน ผมกไมไดทำา วนพระกไมไดมกจกรรมทำาบญอะไรกนทวด เพราะไปจดทบานโยม ซงเปดเปนหองธรรมทานอยแลว มเทศนกนทกวนพระตอน ๑ ทม กมมาฟงราว ๒๐ - ๓๐ คนเทานน มนกไมไดผลอะไรเพราะ คนพมเรยงจะมสกกคนทเปนนกศกษาธรรมะจรงจง

การไปสวดมนตบงสกลตามบานทมงานกไมไดไป ชาวบานเขารกนนยวาตองการจะเกบตว แมพระบางองคทวดอนทเขาเขาใจ เขากชวยกนบอกตอ ๆ กนไปวาอยามากวน ตามธรรมดาชาวบานทวไปกไมคอยจะเขามาทวด คนจะมามากทสดคราวหนงกตอนมาตอนรบสมเดจ (พทธโฆษาจารย เจรญ วดเทพศรนทร ) ทานมาเยยมและคางทสวนโมกขคนหนง (๒๖ ม.ย . ๒๔๘๐ ) ปเสอฉนกลางดน ตรงทผมเรยกวา “ ”ยางสมเดจ นนแหละ ผมไปรบทสถานรถไฟ ขาทานไมด ยงอตสาหเดนระยะทางตง ๕ - ๖ กโล

พระเณรทมาอยดวยกนทสวนโมกขพมเรยง

ผมอยองคเดยว ๒ พรรษา พอออกพรรษาไมนาน มหาจล พรหมสโร เปนคนเชอเขมรจำาบาลไวยากรณไดแมนยำา ปฏบตเครงครด ฉนเจ กมาอยดวย เขาอยถงแมสอด รจกสวนโมกขจากหนงสอพมพพทธสาสนา ตอนอยดวยกนยงไมมททาวาจะเลอะ จงตกลงใหไปอยสวนปนตารามทนครศรธรรมราช ทพระดลยพากษสวมณฑเปนตวตงตวตจะเปดกจการแบบสวนโมกข

เมอมหาจลมาแลวไมนาน ทานไหมกมา พระไหม สาสนปปโชโต เดนธดงคมาไมไดจบนกธรรมเอก แตผมรบไวเปนกรณพเศษ เปนคนเงยบ พดนอย ไมยม ไมหวเราะ ปอดไมเคยไดออกกำาลงเพราะการหวเราะ สขภาพกไมด เปนคนขโรค ดเหมอนจะอยดวยกน ๒ พรรษา จดหมายในสวนโมกข ทมคนเอาไปพมพ กเขยนแลกเปลยนกบองคนแหละ เปนคนเอาจรงเอาจงในเรองการปฏบต ตอนหลงไมสบาย กลบบานทชยภม ตอมาไมนานไดขาววาทานไหมมรณภาพ

35

ในรนแรกนอกคนกคอมหาสำาเรง มาตงแตยงเปนเณร ธดงคมาเหมอนกน อยดวยกนนาน จนไดเรยนบาลกบพระครชยาภวต (กลน ) ทวดใหม (พมเรยง ) จนไดมหาเปรยญ ไดบวชพระ ไดชวยงานแปลบาลในสมยทำา "ขมทรพยจากพระโอษฐ " เรยกวาอยยนมาตงแตตนจนยายมาสวนโมกขน (ไชยา ) แลว กยงไดชวยงานกนอยอกระยะหนง

ตอมากเปนยคทานปญญากบทานบญชวน สองทานนเคยเดนทางไปกบพระโลกนาถ เมอแยกทพจากพระโลกนาถทพมา กเดนทางมาจำาพรรษาดวยกน อยปหนง (๒๔๗๙ ) มาอยดวยกน กคยกนมากวพากษวจารณกนมาก 

สมยสวนโมกขเกาตอนปลาย ๆ ยงมอกยคหนง ชดมหาพร มหาเฉวยง มหาจำารส เขาเปนเพอนกนทง ๓ องค ตอนนนมหาพร ยงไมมวแวววาจะสนใจเรองทางวญญาณอะไร ผมเคยสงเสรมใหเทศนสงคายนาอยระยะหนง ปรากฎวาประชาชนตดใจกนมาก มหาพรดจะเปนคนมความตงใจสง สงจนเตลดอยางเดยวน มหาพรสกแลวกลายเปนอาจารยคนควาเรองวญญาณไป ยงเคยมาหาผมทนขอทำา “ ”อรยสจจากพระโอษฐ ทยงคางอยใหจบ เราบอกวาจะทำาเอง ถามหาพรทำาไมรวาจะออกมาในรปไหน

เมอมาอยแลวกอยกนอยางอสระ ใครทำาอะไรกไดทไมผดวนย การศกษาธรรมโดยมากกคยกน วนจฉยขอสงสยกน สวนมากผมกเปนคนพด คนอนกฟง แลวซกถาม มนสนก เพราะไดรบคำาถามทแปลก ๆ ทกระทบใจ กระทบความรสกบางเสมอ ๆ เรยกวาอยกนแบบไมมผปกครอง ไมมเจาอาวาส ไมมผบงคบบญชา

งานปนสามเณรชดพเศษ

มพระเณรอยดวยกน ๕ - ๖ รปแลว ตอนนนคดจะปนเณรชดพเศษกน พระเณรจากวดอนวดโพธาราม วดหวคกพลอยไปฟงดวยกม ไมไดสอนใหไปสอบ สอนใหมความร สอนธรรมะชนสง และวชาสามญระดบมธยม ๓ และยงเปดสอนบาลสมครเลนนดหนอย

ในทสดมนกไมสำาเรจ เพราะเณรไมอยากอย มนอยากเรยนวชาทางโลก อยากสอบ ม . ๓ อะไรแบบนน เรากพยายามหลอกลอกนอยพกหนง สอนภาษาองกฤษใหบาง อะไรบางแบบงาย ๆ มนกไมทนใจกน ตอนนนผมกทมเทกบมนมากเหมอนกน จนรสกวารจกสามเณรพอ ๆ กบรจกพระไตรปฎก ตอนทเขยนเรอง "หวงสามเณร " นนแหละ หดออกหนงสอพมพกนดวย "วทยาอาคม " ตองยตองสอนกนเกอบตายกวาจะเขยนกนได ตอนหลงกสกกนไปหมด ทอยนานทสดกมหาสำาเรง นนแหละ อยไดตลอดรอดฝงจนบดน

ความหมดหวงหรอทอถอย

ไอเรองความหมดหวงหรอทอถอยนมนไมม เพราะมนตดใจแลว เพราะมนพบทางใหม เพราะมนมเรองใหพบใหม ๆ ใหแปลกออกไป ทงในทางศกษาคนควาจากคมภร หรอตำารา ทงในการคด ในการนก การตความกพบอะไรใหม ๆ มนมอะไรใหม ๆ อยเสมอ เบอเรองหนงกพบอกเรองหนง เรองเบอเรองลมละลายมนจงไมเกดขน แตกไมใชวา ทเราคดวาใหมหรอแปลกนนมนจะ

36

ใชไดทกเรอง มนมบางเรองทใชได แลวกหากนเลยงตวเองมาไดเรอย มนเปนประโยชน มนเหนไดอย

ถาคดจะเลกมนไมรจะเลกไปไหนเหมอนกน และสงททำาอยมนกกำาลงมผลอยางนนอยางนบาง อยเรอย ๆ มนมความคดวาจะเปนผเปดเผยสงทคนสวนมากยงไมร เราจงสามารถคนของใหมออกมาสประชาชนอยเสมอ ทางการพด การแปล การขดเขยนอะไรออกมาอยเสมอ แมกระทงเดยวน กยงพยายามหาของใหมออกมาอยเสมอ ทำาใหมของใหมขนในโลก ในสงคม บางอยางเปนสงทมอยแลว แตคนอนเขาไมสงเกตกม เมอรวม ๆ กนเขา มนเกดประโยชน มนกมกำาลงใจ ยงเปนปถชนกตองการกำาลงใจ คนทไดรบประโยชนจากหนงสอ จากงานของเรา มนมอยเหนอย มนกมกำาลงใจ เขาคอยอาน คอยสนใจ อาเสยงทชมพรกเปนคนหนง อานทเราเขยนแลวกแสดงความพออกพอใจมา คนอนกมอก ไมอยากระบตว (หวเราะ)

การสรางสโมสรธรรมทาน

เมอคณะธรรมทานยายจากพมเรยง มาอยทรมทางรถไฟ (๒๔๗๙ ) กมาเปดหองธรรมทาน เปดหองอานหนงสอ เปดหองแสดงธรรมขนทนน ผมกตองมาเทศนเปนประจำาบางคนกพลอยนอนคางทกฏ พอผมไปพกมากเขา ๆ กตองสรางทพกทวดชยารามขนคอหอสมดหลงเลกนนแหละ (๒๔๘๒ ) เปนทพกดวย เปนทเกบหนงสอดวย เขยนหนงสอดวย

พอมาพกบอยเขาๆ มนกคดวาควรจะมทสะดวกสำาหรบอบรมสงสอนประชาชนบาง จงคดสรางหลงทเรยกวา "สโมสรธรรมทาน " ขนและเพราะคดจะสรางอนน ทำาใหไดมาพบสวนโมกขปจจบน (ไชยา ) เนองจากตองเขามาหาไมในปา ตองเทยวสำารวจตามปา

ผมไปดใหงานมนเดน ดความสะดวก เพอความปลอดภย ผมไปนอนในปา ทำาใหอาหารตามเขาไปไดโดยงาย (หวเราะ ) พวกชาวบานขางวดชยารามชวยมาก

ตอนกอสรางกบงเอญ นายกลนเปนญาตๆ กน แลวกทานธนฯอกแรง สองคนนเปนหวหนาในการกอสราง

สโมสรธรรมทานยงไมทนไดใช เปนทอบรมประชาชน สรางอยปกวายงไมสำาเรจสมบรณ คางอยเพงมาทำาตอไมนานน ตอนทำาโรงเรยนพทธบตรของคณวรตน (พระวรตน วรตโน ) แตตอนนนเคยใชเปนทเทศนของคณะธรรมทานอยบาง แมเมอผมยายมาอยทน (สวนโมกขปจจบน ) สวนมากกใชเปนทพกแขก กจการทางหอสมดและสโมสรกคอยๆ เลกไป เปนสวนหนงของวดชยารามไป มทานธนฯ เปนผดแล เปนเจาอาวาส

37

บทท ๔ สนยาส (๓)สวนโมกขปจจบน (ไชยา)การพบบรเวณสวนโมกขปจจบน (ไชยา)

กตอนไปดการทำาไมในปา เดนผานทแปลงนบอย ๆ มคนบอกวาของหลวงพรหมปญญา เขาจะขายถก ๆ ๓๕ บาท ไมมคนซอ ทงหมดนแหละ (หวเราะ ) ผมกเลยสนใจวาทตงเยอะแยะน แกกพดตรง ๆ บาระหำาของแกวา ทานจะซอ ทานมทางบอกบญไดมาก ผมเอา ๓๐๐๐ บาท เรากเฉยเสย บอกวาแพงนก ตอมาแกคงเกดความลำาบากทางการเงน กลดลงมาเรอย จนผลสดทาย ตกลงกนราคา ๔๕๐ บาท วดได ๙๐ ไร แลวขอจากททตดกนบาง เขาบรจาคบาง เอาททเขาบรจาคไกลออกไปมาแลกทอยตดกนบาง จนไดเนอทรวม ๓๑๐ ไร ทำาเปน นส . ๓ ผนเดยวกนหมดทงวด

สภาพบรเวณทเปนสวนโมกขปจจบนกอนการกอสราง

แรกสดบรเวณแถวน เขาเรยกดานนำาไหล เปนชองแคบสำาหรบดกจบโจรผราย ดานหนงเปนเขานางเอ ดานหนงเปนพรลก อดมสมบรณไปดวยผกหญา กลวยไมแวนดา ฮกกะเรยนา ทผมเคยเรยกเปนตนไมประจำาเมองไชยานน กเกดบรเวณนแหละมากทสด ธารนำายงใหญกวานมาก ลงไปอาบไดสบาย เพงตนเขนเมอตอนเขาทำาไรกนเสยแลว

สตวปายงเหลออยตามสมควร ในบรเวณนเคยมกวางปามากนลกมะกอกตรงหอไตร ผมขนไปเจอะกำาลงกนอยพอด กวางมเขา ตวเกอบเทามา เสอดาวออกดำากมตวหนง พอคำากออกมากนหมา ตวหนงกนได ๒ - ๓ วน นบไดวามนเอาไปกน ๒๓ ตว ตวนมนคนกบคนมาก บางเวลามนไปนงอยบนเรอน เจาของบานมาจากปา พอเปดประตเขาไป เจอเสอนงอย หวเราะกนใหญ , เสอโครงกมแตมนอยขางนอก มนเทยวหาค บางทรองตลอดคน ตอนเชากมกพบรอยเสอ ตามทางหนาวดเรอยไป จนถงทางเขาหมบานเขานำาผด แลวกกลบเขาปาไป ผมบณฑบาตกเดนตามรอยเสอ

ตรงทตงโรงหนงเดยวน มหมปาฝงหนงราว ๓๐ ตว ตรงนนเคยเปนปลกหมปา , อเกงรองเปบปาบ ๆๆ ตอนคำา แลวมนกลดลงไป , ตะกวดมยวเยย หมากดตายหมด , แลวนกกระเตนตามกวางนสวย เทยวเดนตามดน จกไสเดอนกน เดยวนไมมเหลอสกตว ตอนแรก ๆ มาอยยงไมม ไมมเอาเสยเลย แลวมนกเรมมบาง มากขน ๆ จนเดยวนชมมาก

สภาพความเปนอยของชาวบานในแถบน

คนแถบนลาหลงทสดของไชยา ในตอนนน การพนนมทกบาน อะไรกงาย ๆ บานเรอนแทบหาดไมได อยกนอยางงายทสด การแตงเนอแตงตวอะไรกตามแต แมแตดนบนบานกไมกวาด บนเรอนคลายเตมไปดวยโคลน มนไมไดรบการอบรม ปลาทงตว ใสหมอ ตำาพรก ๒ - ๓ ชน ใสไปก

38

กนได ปลาทงตวไมเคยตดครบ ไมเคยขอดเกลด ทานพระครสธนฯขวนขวายมาก อตสาหไปชแจง ออนวอน ขอรอง ใหเปลยนแปลงจนเหมอนกบทอน ๆ ทานกใชวธลอ แหม ! วนนกนแกงปลาทรงเครองอกแลว หมายความวาปลาไมไดตกแตงอะไรเลย ทงหว ทงหาง ทงครบ ทงเกลด (หวเราะ ) หรอ ไมกลอวา นน ! ไปกวาดฝนทำาตกตาสกตวส ฝนทบนเรอน ไมใชฝนทอยขางลาง เดกผหญง เดกสาวมนกเรมอาย ความเปลยนแปลงมนกเกดขน ตำานำาพรกแกงใหละเอยดขนแกงปลากตองตกแตงกนบาง ทงานพฒนาแทๆ เราทำามากอน เรมจากชนดลาหลงทสดแตเราไมไดอวดโก สมยนพฒนากนหนอยอวดโกกนนกชาวบานแถวนเขาตองการพระ ตองการวด ตอนแรกเขาไมไดอยกนแบบน แลวกตามมาเรอย ๆ จนเปนหมบาน

การกอตงสวนโมกขใหม (ไชยา)

ตอนนนขอใหมหาเฉวยนทอยวดชยาราม มาอยทสวนโมกขเปนคนแรกสรางกฏหลงท ๑ อยหวมมสดดานโรงไฟฟา เปนกระดาน หลงคาแหลมมงจาก ชนเดยวใตถนสง ลงกลนเปนคนสรางให อยสก ๒ ป ผมจงตามมาอยบาง (๒๔๘๗ ) กทำาหลงทตดกบโรงฉน เปน ๒ ชน หลงคามงจาก พนทำาดวยไมกระดาน สวนโมกขทพมเรยง ไมมใครอย จงตองปลอยเลกรางไป (๒๔๘๙ - ๒๕๑๔ ) แลวขนของมาอยทสวนโมกขใหม (ไชยา)สรางกฏหลงท ๓ ทคณนย (พระนย สมปณโณ ) อยเดยวน ตอนแรกหลงคามงดวยจาก ตอมาเปลยนเปนสงกะส ตอนแรก ๆ ผมกอยหลงท ๒ หลงท ๓ กเปนทรบแขกเจาคณลดพลฯ มาพกหลงน , หลงท ๔ สดไปทางเหนอ สรางสำาหรบฝายโรงครว , โรงธรรมเปนหลงท ๕ และหลงท ๖ กตกหลงทผมเคยใชเปนทพกและททำางานนานทสด โรงธรรมนนสรางเพอแกปญหาแขกไปใครมา และกใชเปนทเลยงพระ สวดมนต ทำาวตร ฟงเทศนไปดวยในระยะแรกสรางกฏเลกหลงเชงเขาตรงขามกบศาลาธรรมโฆษณ เปนหลงแรก ตอนแรกกะจะม ๒๕ หลง แลวมนไมพอ ตองเพมเปน ๗๐ หลง กเตมพนทพอด แลวมนกเตมความสามารถพอด ในเรองกน เรองอย เรองเจบไขอะไรตางๆ กยตหยดพก กวาจะเสรจหมดกหลายป ระหวางทกฏเลกๆ ยงไมเตม กเรมสรางโรงหนง (โรงมหรสพทางวญญาณ ) สรางเรอ สรางอะไรไปพรอม ๆ กนดวย บานพกอบาสกา ดจะเปนรนสดทาย ในสมยทผมยงออกไปคมงานเอง

วดธารนำาไหล

ชาวบานเขาเรยกกนเองวา "วดเขาพทธทอง " ตามชอภเขากลางวด "เขาทอง " กม "วดเขา " กม เราเรยกวา “ ”สวนโมกข พอจดทะเบยนเปนวดใชชอวา "วดธารนำาไหล " เพราะมธารนำาไหล ในระยะแรกตงใจจะแยกกน ตองการใหสวนโมกขเปนองคการอสระ ถาเกดเรองอะไรขนมากสะดวก ไมตองไปทำาตามระเบยบของวดจะทำาอะไรกทำาไปไดเลย ไมตองอยในความควบคม เปนเอกเทศ เอกชนไป ดานหนาจะใชเปนวด ขางหลงเปนสวนโมกข แยกกนทางกฎหมาย แลวตอนหลงกยกใหเปนของวดธารนำาไหลหมดแลว เพราะมนไมมปญหาอะไร

ความสมพนธกบชาวบานทสวนโมกขใหม

39

ไปสวดมนตตามบาน สวดผ สวดศพ เวลาเจบไขไปสวดมนต เขาดใจทสด ผมไมคอยไดไป พระทอยดวยกนไป ทานพระครสธนฯไป

อบรมกนในวนพระ มเทศน มสนทนาธรรมกน สวดมนตตอนเยนกนบาง

สงกอสรางตาง ๆ ทสำาคญในสวนโมกขไชยา

โรงมหรสพทางวญญาณทสรางโรงหนง กตองการเขยนภาพสอนธรรมะเปนเรองแรก มนเรมคดตงแตไปเหนภาพทถำาอชนตาในอนเดย แลวเรากอยากมบาง ขางในกใชเปนทประชมไปดวย เพอไมใหเสยประโยชน หวงวาจะสอนกมมฏฐานวปสสนากจะสอนให ใชเปนทฟงธรรม ฉายสไลดฉายภาพยนต

โรงหนงนนพนเอกสาล ปาลกล ขวนขวายใหมากกวาเพอน เอาคนของกรมทหารสอสารมาชวย เอาหวหนาชางมาเปนหวหนาทน เรากจางลกจางใหบาง ระดมแรงจากชาวบานบาง คณะครชวยมาก ดเหมอนจะเกอบทงอำาเภอเวยนกนมา

แลวคณสาลยงชวยประชาสมพนธทางวทย คนกสงเงนกนมาเรอย ๆ ผมออกสาสนสวนตว เรองการสราง โรงหนงแบบสวนโมกข (๑ ก.ย . ๒๕๐๘ ) ดวย รวม ๆ กนแลวคงไดเงนประมาณ ลานบาท แตสรางของทมราคา สองลานกวาบาท เพราะไมตองซอของในราคาตลาด แลวคนกมาชวยแรงกนมาก

ดเหมอนพอทำาไปไดสก ๓ ป กเอาภาพหนสลก มาตดได จงทำาขางนอกไปพลาง ๆ ภาพขางในดเหมอนจะสก ๑๐ ป จงเรมเขยนภาพได

(ภาพเขยนในโรงหนง ) คดมาพลาง ทำามาพลาง เพราะแรก ๆ ยงไมรวาจะไดภาพไหนมา พอดภาพชดเชอรแมนมากอน กเอาชดนเปนหลก เขยนเปนภาพชดใหญสดนอกนนเปนชดเบดเตลดภาพคำาพงเพยไทยอยตามเสารอยกวาภาพ เปนฝมอคณโกวท (อดตพระโกวท เขมานนทะ ) ทงนน ประดษฐคดเขยนขนตามทมอย ไมไดมตวอยางทไหน เขามมากอนบาง แตเราไมชอบ ใชไมได ไมเขากบความคดของเรา คณโกวทเปนผรางแบบ เปนผควบคมการเขยนภาพทงหมดในโรงหนงดวย คณสชาต (พระสชาต ปญญาทโป ) ทชวยวาดเสรมอยทกวนน กฝกมาแตสมยนน

สงกอสรางตาง ๆ ในสวนโมกข ถาไมนบการสรางหนงสอแลว โรงหนงดจะเปนสงทใหประโยชนมากทสด แกประชาชนคนมาใชเปนทศกษาธรรมะกน มากขนเรอย ๆ

เรอสองลำา

เรอ ๒ ลำา กเปนทเกบนำาฝน ลำาเลกหนาโรงหนงกเกบนำาฝนจากหลงคาโรงหนง แลวเรากอยากมสวนหน เลยออกแบบใหหลงคาเรอเปนดาษฟาเกลยง จดสวนหนอยพกหนง สวนหนแบบเซน แตมนยงนก แลวกทำาอยคนเดยว ทงไมรจะจดใหใครด คนทมาโดยมากกตาไมถง ดไมรเรอง มนกเลยเลกลมความตงใจ เรอลำาเลกนนคณทองด อสรกลออกคนเดยว ๒ แสนบาท แลวกเกบนำาฝนไมพอ กมาสรางเรอลำาใหญ ขางบนกใชเปนทประชม เปนทฟงเทศน เวลาฝนตก ชน

40

สองกเปนทพกพระทจรมา ฆราวาสผชายบาง ทจรมาพกชวคราว

โรงปนและภาพปนชดพทธประวต

ภาพป นชดนมนหมายตาเอาไวกอนไปอนเดยแลว ตงแตอานเจอในหนงสอ มนพเศษตรงทเปนพทธประวตทเขายงไมมรปเคารพของพระพทธเจา พอไปอนเดยกไปถายมาเพมเตม ตอนหลงตดตอไปทาง British Museum ทองกฤษ เขากดเหลอเกน ถายรปมาให เราจงคยไดวา ภาพพทธประวตชดนของเราสมบรณทสดในโลกมนแสดงถงความเจรญทางวทยาการสมยนน ทเขาไมบชารปเคารพกน เขาใชสญลกษณไมใชรปสำาหรบบชา

บรเวณโรงป นแตกอนกเปนปารก พอคณไสว (พระไสว สวญาโณ ) ไปอยกคอย ๆ กลายเปนโรงปน ตอนแรกกเปนสงกะส คอย ๆ ทำาตอมา จนเปนโรงคอนกรตถาวรในปจจบน

ขนตอนในการทำา กเรมจากเขยนภาพขยายจากภาพเลกๆ ใหโตไดขนาดตามตองการ เอาไปประกบทดนเหนยวซงทำาไดทแลว จงเรมแกะดนเหนยวจนเปนทพอใจแลวหลอดวยปนปลาสเตอรเปนเนกกะตฟ ตอจากนนกหลอออกมาดวยปนซเมนตเปนภาพโพสตฟทใชได

ตอนเรมทำานนไดคณไสว เปนชางเขยน ทานทองสข (พระทองสข ธมมวโร)เปนคนมฝมอละเอยด ภาพสวย ๆ กลม ๆ ฝมอทานทองสขทงนน นอกจากทานทองสข กมคณโกวท และพระอน ๆ รวม ๑๐ องค การป นภาพกวาจะเสรจกหลายป เรมสรางโรงหนงราว ๒๕๐๕ ปลาย ๒๕๐๖ ทำาโรงปนเสรจกชวยหามกน (๒๕๓)ปะตดปะตอความหลงทกเรองแลวรสกมนฟลค มนฟลคไปหมดทกเรอง ความคดความนกมนเกดขนไดอยางไร แลวกไปไดบคคล ไดปจจยอน ๆ มาไดอยางไร มนประหลาด ถาเราเชอเรองไสยศาสตร กตองบอกวามพระเจา หรอเทวดาบนดาลไมงนกตองเปนเรองฟลค จนกระทงบดน คนนนทำานนคนนทำาน

รปป นอวโลกเตศวร

เราพอใจเรองของอวโลกเตศวรมานานแลว ตงแตศกษาโบราณคดสมยศรวชย ประชาชนสมยศรวชยใชรปนเปนทบชาทงในวดและในบาน ขอแรงใหคณโกวทชวยปนอวโลกเตศวร ๒ ขนาด ขนาดเลกเอาไปไวตามบานเรอนได ขนาดใหญมากคอองคทอยบนเสาสงกลางสนามหญาใกลโรงฉนน ขนาดเทาของเดมน ขอจำาลองจากพพธภณฑสถานทไชยาอกทหนง เขาจำาลองมาจากทกรงเทพฯ ซงกรมพระยาดำารงทานมาพบทวดพระธาตไชยา แลวนำาขนไปไวกรงเทพฯ

องคใหญทคณโกวททำาน อารมณในใบหนาไมถง ๑๐๐ เปอรเซนตของเดม ไดสก ๘๐ - ๙๐ ใบหนาของรปปฏมาน จะแสดงอารมณ สทธ เมตตา ปญญา ขนต จะดใหเปนคนสทธคอบรสทธทางจตใจกได จะมองใหเปนคนยอดทางปญญากได จะมองในทางเมตตากได มความอดทนกได ถามไดครบ ๔ อยาง นกพอจะเรยกไดวาชนเยยม ชนเลศ ศลปนจะตองเปนคนทมจตใจดมาก จตใจสงบมาก ปกตมาก มความรทางธรรมสง และเปนศลปนในทางป นดวย จงจะทำาหนาอยางนนออกมาได

41

วธการใชประโยชนกคอตงไวในทเหนโดยงาย พอคณเปนทกขอะไรขนมา โกรธอะไรขนมา มองหนาอวโลกเตศวรกจะหาย เอาไปใชแบบน ดหนาแลวสบายใจ

อวโลกเตศวร แปลวา ผยงใหญ หรอพระผเปนเจา ผคอยสอดสองดแลโลก พดไดวาพวกผมปญญาแหงนกายมหายานของสมยนน ไดประดษฐคดขนเพอใหนกายของตนมสงทไมแพเปรยบพระอศวรของฮนดขนมาบาง กตองแตงเรองใหมาเหมอนเมฆขนบาง

โบสถแบบสวนโมกข

เพอใหงายและประหยด คลายครงพทธกาลมากทสด ในสมยพทธกาลไมมอาคารโบสถแบบทมอยในปจจบน ทานกำาหนดใชทกลางดน หรอวาใชในวหารทพกกำาหนดวาอยในวสงคามสมากใชได คอเขาทแยกจากหมบาน

เมอเปนวดแลวกขอวสงคามสมาได กใชยอดเขาพทธทองนนแหละเปนโบสถเพอใชเปนทนงทำาสงฆกรรม ลงอโบสถ บวชนาค

หนโคง

ตอนแรกฉนกนทศาลาโรงธรรม ตอมาเกดความคดทจะนงฉนกลางดน แตนงกลางดนมนไมสะดวก รกษาความสะอาดยาก ความคดทจะยกพนขนมาสงเปนหนโคงกตามมา ใชเลยงพระ เวลาปกตใชฟงเทศน และมการฉนสาธต คอทำาใหดวาสมยพทธกาลเลยงพระกนอยางไร

สมยโนน พระมอบบาตรใหเจาภาพไปจดอาหารใส แลวกมาถวายพระทนงอยฉนเสรจกอนโมทนา การเอาบาตรไปจดมนไมสะดวกเวลายกกลบมาบาตรของใครของใครมกสลบกน ควบคมลำาบาก กเลยมาจดตรงหนาแทน อาหารตาง ๆ กใสรวมลงไปในบาตรของหวานวางในฝาบาตร เรยกเปนการภายในวา ตกบาตรจานแมว เลยงพระจำานวนรอย ๆ กได

เวลาฉนกฉนดวยมอ เปนการบชาพระพทธเจาเปนพเศษวนหนง การฉนแบบนทำาเฉพาะโอกาสพเศษ แรก ๆ ทำาทกวนพระ และโอกาสทมคนมาเลยงพเศษตอมาทำาทกวนเสารแทนวนพระ เพราะเรามเทศนวนเสาร

โรงเรยนหน

ใชอบรมธรรมะ สมยผมยงเดนเหนคลองแคลวใชทนนบอย พวกนกศกษา พวกผพพากษา พวกซสเตอร ใชทนนทงนน คำาบรรยายชด “ ”บรมธรรม กบรรยายทนน แตกอนนมนเปนทสวยมมหนงของสวนโมกข ดววกสวย ใชทรายขาวเปนพน เราชอบธรรมชาตอนรนรมยเกลยงเกลา เลยมาจดใหมนกลมกลนเกลยงเกลา

สวมแบบสวนโมกข

42

มนงายและตองใหมนแปลก หนาตางโลง ๆ มนจะไดไมอบ อยในปาแบบน ไมมใครมอง มองมาจากทศไหน คนเขาใจวาเปนปอมตำารวจกม เราเคย (หวเราะ ) เรยกสวมวาเปนกฏวปสสนาลอเลยนเพอน กใชพจารณาอสภะไดจรง ๆ ดวย

สระนาฬเกร

"เออนองเอย มะพราวนาฬเกรตนเดยวโนเน กลางทะเลขผงฝนตกไมตอง ฟารองไมถงกลางทะเลขผง ถงไดแตผพนบญเอย"

มนมาจากบทกลอมลกของคนปกษใต โดยเฉพาะทไชยา ทมความหมายลกในทางโลกตตรธรรม เราใหสรางสระนเพอเปนทระลกถงความเอาจรงจงในทางธรรมของป ยา ตา ยาย สมยนน ในบทกลอมลก ประมาณ ๕ - ๖ รอยบทน มบทธรรมะสงสดในทำานองโลกตตระอย ๓ - ๔ บท เราเลอกเอาบทน มนมความหมายวา “ ”นพพานนนอยกลางวฏฏสงสาร ทสอนกนมาตามโรงเรยนนกธรรม สอนวา โลกยะกบโลกตตระตองแยกกนอยคนละทศคนละทาง เหมอนฟากบดน ทงนเพราะเราพากนลมเสย ตามทพระพทธเจาตรสวา “มทกขทไหน ”ตองดบทกขทนน นพพานคอดบทกขทสด มนตองอยตรงกลางทมความดบทกขทสดนนแหละ

สระนาฬเกรน เรยกวา อปกรณของมหรสพทางวญญาณดวย สระนนายสจต พนธมนาวน เปนวศวกร ขดคนเดยว ไปยมแทรกเตอรเขามา

ศาลาธรรมโฆษณ

มนเปนทรวบรวมผลงานของเราเอง เปนทรวบรวมผลงานทงหมดทมอย รวมทงเทปบนทกเสยงดวย วาไดทำางานไวในโลกนมกมากนอย แลวกไวเปนทบรรจศพดวย พอเราตายแลวเอาไวในนนใตฐานพระพทธรป อกอยางหนง คนแตงหนงสอกบหนงสอมนกควรจะอยดวยกน แลวอยากใหเปนท นดสนทนาธรรมกนทนน คดไปในทางทจะเปนประโยชนแกคนขางหลง งายสะดวก ทกวนพระไปสนทนาธรรมกนทนน ทำาไดอยางนนกด มนมความกาวหนาทางธรรม เหมอนอยางกะวาเราไมตาย ยงอยรบใชพระศาสนาตลอดกาล

กฏอาจารยชา

กฏทอยหวเรอ สรางสำาหรบรบแขกพเศษ พระผใหญ เปนตน ปรารภเรองอาจารยชา เคยตงใจจะมาเยยมทน กทำากฏไวใหทานพก แตทานลมปวยเสยกอน จนเดยวน กเลยเรยก กฏอาจารยชา มาตงแตนน เพอเปนทระลก

เสา ๕ เสา

๕ เสา น ความชอบ ความรสกนกคด ความดลใจทแทจรงมาจาก วหารอมราวดทกแหง แมทบชาพระพทธรป จะมขด ๕ ขดอยขางหลง เขาอาจจะหมายถงพระพทธเจา ๕ องคกได ผมกชอบ

43

คำาวา ๕ กเลยเอามาเปน ๕ เสา เปนสญลกษณ อยางหนงแทนไดหลายอยาง ละเสย ๕ คอ นวรณ , ประพฤต ๕ คอ พละ ๕ อนทรย ๕ ไดผล ๕ คอมรรคผล ๔ นพพาน ๑ เปน ๕ ยงม ๕ อนๆ อกแยะ เปนเรองความพอใจสวนตวเกบอยในใจ คนอนจะตความอยางไรกตามใจเขา

เขตอบาสกา

ความคดเดมวาจะไมมช แลวกเกดขน เพราะมนตองมโรงครว พระเณรมากเขากมคนอาสาทำา ตอนแรกกนาเส แมของเนยม เขามาอยคนเดยว จงปลกเปนกระตอบมงจาก แลวกเรมมแขกไปใครมามากขน จนตอมาตองปลกถาวรขน เปนโรงครวถาวร

เมอโรงครวสมบรณแลวกไมตองรบกวนชาวบาน ระยะแรกกชวยเดอนละ ๕๐ - ๖๐ บาท ขนมาเรอย ๆ เดยวนเดอนละ ๖๐๐๐ บาท วนละ ๒๐๐ บาท พระราว ๗๐ รปเฉลยหวละ ๓ บาท นอกพรรษาพระนอยเหลอกสมทบเขาไป บางทพระมากมงานพเศษมอบรม กทดกนไป

แลวคนมาขอปลกบานพก จนเตมททจดไวเปนเขตอบาสกา ผมเหนทตรงนนมนวางอยมาก กเลยตดถนนขนมาสายหนง ใหเปนเขตอบาสกาไปมมหนงเลยแตไมเปดเปนสำานกช ไมรบบวชช การทำาวตรสวดมนตอะไรกใหทำาแยกกนมาตงแตตนมนไมเหมาะทจะใหพระเณรกบชวาพรอมกน

สงกอสรางตาง ๆ ในสวนโมกข

มาเองทละเลกละนอย คนรจกมากขน คนละเลกละนอยมนกมากขน ไมเคยออกประกาศเรยไร จะเคยกตอนทำาโรงหนง มสาสนสวนตวออกไปชแจงหลกการครงเดยวแลวกตอนเทศนประจำาป ๔ - ๕ ปนน ไดปละ ๒ - ๓ พนบาท สมยนนกเรยกวาเยอะแลวและ สรางอะไรในน เรามธรรมเนยมไมจารกชอ

สวนโมกขนานาชาต

ปรารภเหตทสวนโมกขปจจบน หมาทกตวไมยอมใหฝรงอย ไมรเพราะอะไรไมถกกนเลย คงเปนกลนเนย กลนอะไร หมามนไดกลนแตไกล จงไปซอสวนมะพราวไวฝงขางโนนของถนน จะทำาเปนสวนวปสสนา มทพกพอสมควร และทปกกลด จะแนะนำาใหฝรงใชกลด แตละคนมกลด จตใจโปรงเบาสบายโดยอตโนมต ปลกบานเพยงพออาศยอยได ถาปลกบานพกมาก มนหมดธรรมชาตตอนนมนรมรน

กจกรรมของสวนโมกข

การเทศนประจำาป

มความประสงคจะเลอกเรองแปลก ๆ มาสสงคมผฟงเทศน ใหไดยนเรองทไมเคยไดยน แมแตเทศนเวสสนดรชาดกกเคยทำา แตเราทำาไมเหมอนเขา เรามแบบของเรา เลอกเอาคนทรองเทศนเวสสนดรทำานองเกง ๆ ทำานองไพเราะ เขารอง ๑๕ นาท แลวผมกอธบายเปนธรรมะหมด คนกเขาใจงาย รวบรดจนจบ ๑๓ กณฑ ไดเรองไดราวด

44

มอยปหนงพเศษเทศน ๓ ธรรมาสน ทานปญญา ฯ ทานบญชวน แลวกผม ธรรมดากมผมกบมหาสำาเรง เปนพน โดยมากผมกเปนคนวสชนา ไมไดเตรยมกนแบบ ตายตว ครงเตรยมครงขนไปนกเอาบนธรรมาสน แลวแตผถามจะซกเอาเรองใดเรองหนงทร ๆ กนแลว เชน ถาเทศนเรอง อนต ตลกขณสตร กจะถามในแงมมตาง ๆ ใหเกดความเขาใจเรอง อนตตา เปนตน

เราจดในวนสงกรานต คนเขามาเทยวสงกรานตดวย มาฟงเทศนดวย เปนธรรมเนยมแตโบราณ

งานเทศนประจำาปของเราเปนการรวบรวมปจจยดวย เพอสรางนนสรางนในวด ตำาบลหนงเขากแหตนไมธนบตรมากลมหนง งานจงเตมไปดวยพมธนบตรไมกครงกบอนตดจนตอมาหลายป เรมจดเมอมาอยไดปสองป อาจจะเปนป ๒๔๘๘ จดอย ๔ - ๕ ป กเลก เพราะคนหาอาหารทำาไมไหว มนเหนอย คนมนมามาก เคยลองประมาณดปหนงตง ๒-๓ พนคน

กฐนครงแรกและครงเดยว

เคยปหนง (๒๔๙๕ ) ทจรงเราไมอยากใหม บอกเขาวาทนไมมสมารบกฐนไมได อยมาจน ๔ - ๕ ป จนคณะกรงเทพฯเขาไมยอม เขามาบอกวา “จะทอดกฐนละนะ ”ไมยอมแลว กเลยไปทำากนในทะเลทปากนำาไชยา ไปเอาบษบกนำามา ลากจงมาจากบานดอน มาทปากนำาไชยา ทำาพธทอดกฐนกนทนน (หวเราะ ) กเลยเปนครงแรกและเปนครงเดยว มนสนกกสนก ลำาบากกลำาบาก เลยบอกขอทไมตองมอกตอไป จนกระทงตอมาไดวสงคามสมาแลว จะทำาสงฆกรรมอะไร กสะดวกแลว กยงไมอยากทำา มนยงเลยขอไมม จนเดยวนรบไดแตเพยงผาปา

อกอยางหนงกฐนเดยวน มนเสยความมงหมายเดมหมดแลว มนมงหมายเดม เขาตองการใหภกษเยบจวรเปน ฝกภกษทำาการเยบ ยอม ซก ทำาอยางทเรยกวา เปนกรรมกรกนทงหมดทงสน ไมยกเวนแมแตอปชฌาย เจาอาวาส แลวกสามคคกน ยกใหคนทมจวรเกาทสด เดยวนไมมแลว มแตจวรสำาเรจรปแลวกยกใหสมภารทงนน ไมไดประโยชนตามความมงหมายของกฐน กลายเปนพธรตองอยางหนงไป ไมตองมดกวา กเลยไมมมาเปนปกตจนบดน

45

บทท ๔ สนยาส (๔)การเวยนเทยนวนวสาขะ

ตอนแรก ๆ ทนไมม ไปเวยนทวดพระธาตไชยา ผมกยงไปเวยนทนน ตอนหลงมคนตางจงหวดมาคางทนมากเขา ๆ เขาไมอยากไปวดพระธาต เขาอยากทำาวสาขะในปาแบบทน ตอนแรก กมคน ๑๐ กวาคนเปนเวยนเทยนพเศษ ทำาตงแต ตอนเยน พอคำากไปวดพระธาต ทำาเปน ๒ ท กเลยเกดวสาขะแบบทน มนจะเลกเสยทกไมได เพราะเขายงอตสาหมากน และเพมมากขนๆ คนแถวนกมาสมทบบาง แตสวนใหญมาจากตางจงหวด ตางอำาเภอทงนน จนเดยวนกมากเทากบทวดพระธาต ทวดพระธาตผมไปไมไหว กเลกไมไดไป

วนอาสาฬหะ

เรามกอน ไมนอยกวา ๔-๕ ป คนกรงเทพฯมาเหนเขา คณชำานาญเขากเอาไปปาวขาวทางโนน ไปขกนเอง บอกใหมหาเถรสมาคมประกาศ ถาไมอยางนนเขาจะทำาเอง (หวเราะ ) ไดยนวา พระธรรมโฆษาจารยเจาคณะจงหวดชลบร เปนผเสนอในทประชมมหาเถรสมาคม แลวเขารบรองประกาศทางการวา วนอาสาฬหะเปนวนพระสงฆ เราถอเปนวนพระธรรม ภกษเพงเกดขน ไมใชพระสงฆ มนผดหลกเสยแลว เอาวนมาฆะมาเปนวนพระธรรมมนไมถก พระสงฆ พระอรหนต ประชมพรอมกน ๑๒๕๐ รป ตองเปนวนพระสงฆ เดยวนผมยงพดออกวทยอะไรบางวา วนวสาขะเปนวนพระพทธ วนอาสาฬหะเปนวนพระธรรม วนมาฆะเปนวนพระสงฆ พดกรอกหอยเรอย แตกยากทจะเปลยนแปลง เพราะวาเขาประกาศไปอยางนนเสยแลว แตมคนเหนดวยกบเรามากกวาทจะเหนอยางนน

วนทำาวตร ขน ๑๓ คำา เดอน ๑๐

หลายปแลว สบกวาปเหนจะได เปนเรองทขางนอกเขาคดกนเอง ดเหมอนพระครถาวรฯ จะเปนตวตงตวต รวมกบเจาคณะอำาเภอ เรมแรกๆไมกคน ผมไมไดสนใจเปนพเศษ แลวมนคอยๆ เพมขน ขยายกนออกไปถงชมพร เจาคณหลงสวนถาไมปวยไขกมาประจำา ตอนแรกทำาคลายเปนเรองสวนบคคลเรยกวา ทำาวตร ผมวามนเกนไป ผมเรยกวาวนเยยมสวนโมกข แตเขาไมคอยเรยกกน

วนลออาย

ทจรงมนไมมอะไรเลย พอถงวนนนกเทศนพเศษหนอย แลวกอดอาหาร แตกอนนรกนแตคนวงใน คนภายในทนบถอกนมากๆ ทำากนไมกคน ใหของขวญ อดอาหาร แลวมนกเพมขนๆ เดยวนอดกนเปนรอยๆ มนไปตนเตนสนใจกนทางกรงเทพฯ แถวนเขาไมคอยสนใจกน เขาถอวาขดขวางเขาเสยอก เขาตองการใหมนด ใหมนครกครน เราไปทำาใหมนลด นกสนกขนมาอยากลอพวกทตออายชนดกลวตาย เราลออายชนดเยาะเยยความตาย

46

วนกรรมกร

ยคแรกๆ พระสวนโมกขออกแรงทำางานกนมาก ใครมาอยกมกจะมงานอยางใดอยางหนงทำาเสมอ ตอมาเพอความสะดวกกจดเปนวนกรรมกร ใหวน ๗ คำา และวนโกนเปนวนอาบเหงอลางตวก เปนงานเสยสละเพอทำาลายความเหนแกตว เปนการปฏบตธรรมชนลกอยในตว ไมมใครขอบใจ คอทำางานโดยไมไดรบผลตอบแทนอะไร แมแตคำาวา ขอบใจกอนหนาน วนกรรมกรกอดๆอยากๆ วนนนตองฉนเพลกนอกมอหนงตามมตามได เดยวนมนดคอยยงชวขน โดยมคนเหนใจ สมครเลยงอาหารกนเพมขน

แตกอนกไมไดไปลงมอดวยแรงอยางเตมเครยด ไปยนด ไปบงการ ไปชแนะ เพราะมงานหนงสอตองทำาดวย ออ ! มนมอนหนง กพนหองโกดงเกบหนงสอ และพนหนาตกทำางานหนงสอ ผมลงมอเอง เพราะคนอนเขาทำาไมถกใจ พนสแดงเขมผมขดดวยมอเอง คนอนมนไมตงใจทำาจรง ตองไปทำาเอง มนทำาลวกๆ ไมได ถาผนงมรนดเดยว แมแตเทาเมดขาวสารกไมได ปลวกมนจะขนมาได จงตองไปดแลหลายอยาง ผมเคยมเครองมอชางไมประจำาตวชดหนง เดยวนสญหายไปไหนหมดแลวกไมร คอแยกจากเครองมอสวนรวม เวลาคำาคนใชไดสะดวก

สวดมนตแปลแบบสวนโมกข

คดวามนด ตรงทมนฟงรเรอง มความรบเราของบางคนแถวน หลายคนมความประสงคอยากสวดมนตแปล สมเดจพระวนรต (ทบ ) ทานกเคยแปลไว แตสวดไมได สวดไมลง แลวตอมาเจาคณะภาค เจาคณธรรมวโรดมองคกอน (วดราชาธวาส ) สงสวดมนตแปลมาสองสามบท บงคบใหสวด อนนเปนเหตใหรสกกนวา เอะ ! สวดแปลนมนดทานมความคดแยบคายแลบออกมานดหนง ไมไดมากมายอะไรนก บทละ ๒ ถง ๓ นาทเทานน เราเลยมาแปลใหทงหมด กแปลอาศย ของเกา ทเขาแปลๆ กนไวในหนงสอ สวดมนตบาง เพมเตมเอาเองตามพอใจบาง ใหมนไพเราะเสยงลงกนได เอาเดก ๆ รน ๆ แถวนมาหดซอมเสยงกนด ใหฟงเรยบรอย สะดวก ลน ฟงไมขดห ตอนแรกคดลอกกนดวยมอกอนจนเปนทพอใจแลวจงพมพเปนเลม (ครงแรก ๒๔๙๗ ) กออกมาเปน "สวดมนตแปลแบบสวนโมกข " ทำาวตรเชา ทำาวตรเยน ทงอโบสถศล ทงปจเวกขณ และเบดเตลด

การสวดมนตทำาวตร อยในแผนการพฒนา คดทำาแบบแปลใหสวด ทำากบมหาสำาเรงจดใหมการประกวดกนระหวางหมบาน ระหวางคณะ พอมงานวสาขะทวดพระธาตฯ กไปประกวดกนวาใครจะสวดไดดกวากนไดเพราะกวากน คณะบานทง คณะโมถาย คณะวดธารนำาไหล ฯลฯ ตางกซอมกนในหมของตน กซอมกนใหญ ซอมกนทกคน

มคนเลาวา (หวเราะ ) นาขำา ทเสวยด กเรงมอกนใหญ เดนไปไรไปนากทองสวดมนตแปลกน คนหนงหนกขอตกขาวเลยงหมกทองมนตแปลไปพลาง

ในทสดกสวดกนไดมาก สวดกนไดด ถงคราวประกวดใหญกประกวดกนทวดพระธาตฯ วนวสาขะ

47

ใหรางวลเปนการใหญ เดกผชายกใหหดพดหดบรรยายธรรมะ เดกผหญงเสยงดกใหหดสวดมนต ใชรางวลลอ บอนตดอยหลายป แลวคอย ๆ เสอม เพราะมนเหนอยมาก ผมกเบองาย

หนงสอสวดมนตแปลน เคยใชเปนแบบหดอานหนงสอสำาหรบผใหญดวย คอผใหญทไมรหนงสอ กสวดมนตแปลไดตามเดก ๆ ทนกเอาตวหนงสอมาด ไมเทาไร ไมกเดอนกอานหนงสอได นาเส สมภารทางโรงครวคนแรกของสวนโมกขกหดอานหนงสอจากสวดมนตแปล

มนจะโดยอยางไรกไมร มนฟลคโดยบงเอญ คนชอบกนกเลยแพรหลาย จนเดยวนมคนเอาไปสวดกนทวประเทศ เปนหนงสอคณะธรรมทานทพมพมากทสด พมพเองบาง เขามาพมพแจกบาง รวม ๆ คงจะหลายแสนฉบบแลว (หวเราะ ) ถาคณะสงฆ จะออกแบบสวดมนตแปล ของคณะสงฆออกมา คงจะลำาบากเหมอนกน (หวเราะ ) เพราะชาวบานเขาสวดแบบสวนโมกข เตมไปเสยหมดทกหนทกแหงแลว โรงเรยนบางแหงเขากเอาไปใชกน

พระปาสาทโก ชาวเยอรมน มาอยทน แกรภาษาไทยพอสมควร แกรสกวาเปนคำาแปลทเหมาะสมทสด แกกอยากใหคำาแปลทเหมาะสมทนาฟงนมขนในภาษาเยอรมน เลยแปลเปนภาษาเยอรมน เสรจแลวพมพทน แลวสงไปเยอรมน ในหองธรรมโฆษณกมตวอยาง แกเองกพอแปลจากภาษาบาลได และเคยเหนทเขาแปล ๆ กน แตความหมายมนไมลก ไมชด ไมเพราะ เหมอนกบฉบบของสวนโมกข แกเลยแปลใหมจากภาษาไทยเลย ไมไดแปลจากบาล

การบรหารงานในสวนโมกขการปกครองดแลพระเณร

เมอทแรกมนอยกนเพยง ๒ - ๓ คน กไมมระเบยบอะไร พออย ๔ - ๕ คน กมบางและกโดยธรรมเนยม โดยประเพณ ไมใชโดยกฎอะไรนก แมคนจะมาอยมากขน กคงอยอยางนน แมกระทงเดยวน กยงไมรวา กฎระเบยบอยทไหน มนกแปลกอยเหมอนกน ทกคนกดเพอน แลวทำาไปตามประเพณ ไหวพระสวดมนตอะไรตาง ๆ ไมไดออกเปนกฎเปนลายลกษณอกษร หรอออกเปนขอบงคบอะไร มนกไมคอยเรยบรอยนก บางอยางไมเรยบรอย แตเรากพอใจทวา อยอยางรบผดชอบตวเอง อยอยางไมมใครตองบงคบ เมออยกนได กนาจะพอใจแลว เรยกวา ปกครองชนดไมมใครบงคบ

ทางธรรมะกรกนอย กจวตรประจำาวนคออะไร ทกคนกพยายามทำาใหมากเทาทจะมากได อยากจะใหเปนแบบครงพระพทธเจา ไมตองมคำาวาปกครองอะไร ใหทกคนรจกสำานกในหนาท และทำาหนาท ไมมอะไรบงคบ ใหดคนอยกอน แลวกทำา ใหทกคนตกลงกนเอาเอง เรองทำากจตาง ๆ แมแตบณฑบาต เรองทำาวตรสวดมนต เรองศกษาเลาเรยน การทำากจกรรมบรหารรกษาวด ใหทกคนมสทธทจะออกความเหน แลวตกลงกนเองไมไดบงคบ ไมไดแบง (งาน ) แลวแตสมครใจ เราไมไดจจพถพถนเอาแตคนทสมครใจ ใครขเกยจบางกชาง เรองไหวพระสวดมนต เรองปาฏโมกขไมเคยมกฎเกณฑ วาตองไปทกคน ถาไมไปจะถกลงโทษ ไมเคยม เรองขดแยงตาง ๆ กไมคอยมมาถงผม ทานโพธเปนคนไกลเกลยใหเรยบรอยไปโดยมาก ผมยงไมเคยเรยกใครมาปรบความเขาใจ หรอปรบโทษ แลวมนกอยอยางนมาได

48

พระเณรบางองคทมาอยดวย

(หลงจากฝกเณรชดพเศษแลว ) ไมไดฝกใคร เหนแลววามนเปนไปไมได (ทานมหาสำาเรง ) ทานเคยชวยงานแปลบาล เรองขมทรพยจากพระโอษฐ ทานทำามากถกกบนสย ชอบศกษาในเรองเครงครดถกกบนสย ชวตของทานกสนโดษไปตามแบบ ยดมนถอมนไมกนเนอ กเลยทำาใหรางกายทรดโทรม

คนทชวยมาตงแตสวนโมกพมเรยง และตามมาอยทน กมผใหญชด ตอนนตายแลว ชวยทำาหนาทในลกษณะแมบาน ชวยดแลอาหารการฉน ตดตอประชาชน จดสอนหนงสอเดก ๆ แถวน พอผใหญชดสกไป คณเฉลม (พระเฉลม ชตวณโณ ) กมาทำาหนาทนตอมา ทานไดชวยบนทกรายวนกจการตาง ๆ ในสวนโมกขไวหลายป จบประเดนเกง เปนคนฉลาดทหายาก ตอนหลงกลบไปเปนเจาอาวาสทบาน และทานปญญาฯขอใหกลบไปชวยงานทวดชลประทานฯ จนเดยวน

ยคทานโพธกชวยทกอยาง การเปนอยการเจบไข เปนผดแลพระ เปนหเปนตาดแลพระ ดจะมาหลงทานไสว ทานไสวมาเปนฆราวาส บวชวดชยาราม คณบญเอก เปนเพอนไวคยเลน เปนเพอนออกความคดเหนอะไรบาง เปนคนโทสะ ขดคอหนอยกโกรธ (หวเราะ ) มนแปลกด มนอยากโกรธ ลอใหโกรธ แตไมผกโกรธ หายเรว

(ทานพงศกด ) ชวยทำางานโยธา งานออกแรง ไมไดศกษาธรรมกบผมโดยตรง ฟงเอาเอง เมอผมแสดงธรรม ไมไดพดสอนกนเฉพาะตว เรองสมาธอยทนยงไมคอยสนใจเทาไร ไปเอาจรงเอาจงตอนอยเชยงใหม

ผมเพยงแตไปทำาอะไรไปตามหนาท ไปตามความพอใจ ทนใครจะเรยน ใครจะศกษา กดเอาเอง มหาประทป คณพยอม กแบบเดยวกน ไมไดสอนใหโดยเฉพาะสกคนเดยว การเปนอย เปนการเรยนการสอนอยในตว เขาเรยนเอาเอง ฟงเอาเอง เกบเอาเอง

ผมจงไมรสกวาควรจะเรยกตวเองวา อาจารย หรอเรยกใครวา ศษย เพราะไมมเจตนา เขาดแลตวเขาเอง

ทำาอยางเพอนมนษย ชวยตามเทาทจะชวยได ตามธรรมเนยม ตามประเพณ เราเปนผสงอาย อยในลกษณะสมภาร เปนเจาอาวาส คนเหลานกเขามาขออาศยอยดวย เพอการศกษาธรรมะ เรากทำาไปตามธรรมเนยม ไมมเจตนา

ไมมเวลาทจะไปชวยคนจรงจงจรง ๆ มแตทำางานของตวใหสำาเรจเปนตวอยาง เขากดเอาเอง ผมถอวาผมเทศนใหคนอนฟงเปนการสอน ใครอยากจะสนใจกเอา

อปฏฐากรบใช

อยาง สงหทองเขากเขามารบใชเปนสวนตว ใชสารพดอยาง ภาษาองกฤษเรยก แมน ออฟ เวลด รบใชทกอยางทกประเภททเขาทำาได เรองกน เรองอย เรองเจบ เรองไข เรองพาแขกเหรอไปพก เรองเงน เรองทอง นาอศจรรย ทำางานมาก รบแขกกเยอะแลว ยงซกผาโดยไมตองใช

49

ผมจงรสกวามนเปนการฟลคทกอยาง คนนนคนนตามแบบของตน ๆ

กอนสงหทองกมพระนนท ตอนนไปอยบานเกดเมองนอนทพะเยา ถดนนมากมแผน ตอนนเปนมหาแลวไปอยทางนครปฐม อยวดไรขง

คนทชวยเหลอกจการของสวนโมกข

คนชวยอปถมภในการงาน มนมไมกคน พดในเรองการชวยเหลอดานการเงน มนกมกะปรดกะปรอยไปอยางนน ผทปวารณาชวยเปนจรงเปนจงสมยแรก ๆ กมเจาคณลดพลฯ ถาพดถงคนเอาใจชวยกมเยอะแยะมากมาย คนทชวยดวยแรงชนดเหนดเหนอยไมวา กมอยจำานวนหนง

เอาเปนวาไดพบคนทสามารถชวยแงนนบาง แงนบาง เพมขน ๆ ตามลำาดบ จนไมมอะไรขาดแคลน พดอยางนดกวา อยาไประบชอมากมายเลย เจาตวบางคนกตองการไมใหระบชอ อยากทำาบญโดยบรสทธ ไมอยากเอาหนาหรอออกหนา โดยถอวาปดทองหลงพระไดบญมากกวาปดทองหนาพระ (หวเราะ ) เรากไดทำามาอยางนนจรง โดยมากไมไดเชดช ไมไดประกาศ ไมไดยกยอง ไมไดโฆษณา ไมไดปดปาย ใครมาขอรองสรางนนสรางน สรางแลวกแลวกน

หลาย ๆ คนกตดตอกนมาเรอย ๆ จนตายจากกนไป โดยมากกไมไดไปเผาศพดวย ศพเจาคณลดพลฯ กไมไดไป เขาดเกนกวาทจะไป ไปเหมอนกบไปลอเลนทำาอะไรเลน งานสมเดจวดเทพศรนทรผมกไมไดไป งานศพแมของคณชำานาญ กไมไดไปทงนน ไมอยากไดเกยรต ไมอยากเปนผมเกยรต เจาภาพเขาคงเสยใจบาง แตเราคดวา มานงคนเดยว คดถงคณความด ของเขาดกวาไปเผาเขา ความดของเขามมาก ไปงานศพสก ๑๐ หน มนกไมคมคากบความรกความเสยสละของเขา

(อาจารยสญญา เคยเอาเรองราชการมาปรกษาหารอหรอไม ) ไมม เรองอยางนนไมม เพราะรในวาผมคงไมตอบ เคยถามบางในการทตองรบหนาทนายกรฐมนตรครงนน วาควรจะถอหลกธรรมอะไร ผมกตอบไปตามเรอง ตอนนนผมไปนอนเจบอยศรราชกไปเยยม ไปคยกนระหวางนอนเจบอย ผมกตอบกำาปนทบดน ธรรมะของโพธสตว สทธ เมตตา ปญญา ขนต (หวเราะ )คณสญญายงคงจดไว หมออดม (โปษะกฤษณะ ) กจด ถาเขาใจมนใชไดด ความหมายดมาก สทธซอตรง และมปญญาไมประมาท มเมตตากรณา แลวอดกลนอดทนเปนเบองหนา เราเปนผใหญขนเทาไร ความอดกลนอดทนตองมมากขนเทานน 

สำาหรบทางฝายราชบรนน คณก นานายน ไดรวมมอในการเผยแผอยางเตมกำาลงสตปญญาของตน เปนผทมความประสงคเพอความรเร องธรรมะโดยแท ตงสำานกเองทเขาสวนหลวง ตอนจะออกไปกไดมาคยมาบอก มาปรกษา แกเปนคนกลาหาญ ไมกลวตาย มลกษณะเปนผนำา คดจะเปดสำานกผหญงขน ปกครองดแลกนเองกทำาไดอยางทแกคด และยงมคนตดตามเปนศษยมากขนๆ ความเขาใจธรรมะ กตามแบบของแก ไมสละเอ ยดออน พง ๆ ทอ ๆ พดแตเรองเดยว แตกพดมาก เนนมาก เนนจนถงกระดก ถาปฏบตตามนนกดบทกขได

จดหมายเปดผนกจากพทธทาส

50

ในระหวางสองสามปมาน ขาพเจาไดรบจดหมายเปนอนมาก ทถามปญหา หรอขอใหแสดงความคดเหน หรออธบายขอธรรมบางอยาง กระทงขอใหชวยเขยนเทศน หรอ ปาฐกถา เรองหนง กณฑหนง เพอไปแสดงในทนนทนกม ขอเรยนใหทราบในทนวาขาพเจาไมสามารถตอบหรอเขยนไดทกรายไป และทถงกบไมไดตอบจดหมายเสยเลยกม เกบไวจนจดหมายสญหายไป พรอมกบแสตมป ๑๐ สตางค ๒๕ สตางค สำาหรบใหตอบ กมมากหลายราย ขาพเจามจตใจรกในการเผยแพรพระธรรมเพยงไร เขยนจดหมายตอบสน ๆ ไมไดเพราะเหตไร บนดาทานทรกใครนบถอและคนเคยยอมทราบดอยแลว ขอไดกรณายกโทษในรายทไมไดตอบ หรอไมไดสงไปใหนนๆ โดยทวกนเถดโดยเฉพาะในเวลาคบขนดวยสงคราม เวลากยงหายากมากเหลอเกน บางคราวกตองซอมจวรเกาทงวน ตงหลายวนกม ของเกานซอมยากมากกวาทเคยนก บางคราวกชวยกนเยบจวรใหมทงผน ๆ สำาหรบทกรปทอยดวยกน เพราะความจำาเปนบงคบ และยงมสงอน ๆ อกทดงเอาเวลาไปเสยเปนสวนมาก เพราะขาพเจามความจำาเปนจะตองจดการสรางศาลาทบำาเพญบญ และพกอาคนตกะ และสโมสรธรรมทาน ซงจะเปดกจการทำานองสโมสรของพทธบรษท มาตงแตกอนหนาสงครามเลกนอย จงเหลอวสยทจะเขยนจดหมายยาวๆนนได เพราะจตใจในขณะนนไมประณตพอจนนกอยากจะเขยน ความเจบไขของเพอนๆ ทอยดวยกน กมมากกวาในสมยปกต เปนหวงเรองเจบไขมากกวาเรองตอบจดหมาย จนกระทงจดหมายบางฉบบสญหายไปกมไมไดตอบ แมแตตอบรบ เพราะไมทราบจะตอบไปทไหนดงนกม จงขอความกรณาโปรดทำาความเขาใจตามน และอยาถอโทษสำาหรบทแลวมาเลย ตอเมอสงตาง ๆ เรยบรอยแลว คงจะไดคยกนใหม เวลานยงไมพรอม แมทสดแตจะมตะเกยงทสวาง ๆ ใช กยงทำาไมได ใชตะเกยงนำามนมะพราว รบหรแลว การทจะเขยนจดหมายยาว ๆ ดวยพมพดด และคนหลกฐานทมาจากหนงสอตางๆ เพอประกอบคำาตอบใหเปนทเชอถอไดนน ยงไมใชสมย เวลากลางคนพอจะมบางกยงไมอาจใชใหเปนประโยชนในเรองน แตอยางไรกตาม เราทกคนมความพอใจทไดมโอกาสศกษาชวต หรอโลกในดานอตคดคบขนนเปนอยางยง โปรดถอวาขาพเจาไดตอบจดหมาย และยนยนมตรภาพตอทกทาน ทไมไดตอบจดหมายโดยตรงนน ๆ มาในทนดวยความเคารพนบถอโดยทวกนเถด(ลงพมพในหนงสอพมพพทธสาสนา ป ๒๔๘๙ ยามสงครามซงออกเลนบางๆ เพยงเลมเดยว)

จดหมายถงผสนบสนนสวนโมกขผหนง

ยบสวนโมกขเมอกงพทธกาลเสยทจะดไหม?บดน ป ๒๕๐๐ พนไปแลว รวมความวาไดจำาพรรษาขงตวเองอยในสวนโมกขมาแลว ๒๕ ปเตม เกดความละอายขนมาบางวาเปนคนตดถนตดคณะนานถงเทานน จะไมมโอกาสไปชมรสของพรรษาทอนอกเลย นงนงดวยการงาน และบคคลทผกพนเกยวของทบถมมากมาย นบตงแตกงพทธกาลนไป ควรจะไดเปนอสระกบเขาบาง อยางนอยกใหมนรวาพรรษาทอนมนมรสชาตอยางไร สามเดอนทไมตองดแลปกครองใคร ไมมญาตมตรรบกวน นนจะหาไดทไหน นกมองไปตามทตาง ๆ ในจงหวดตาง ๆ กไมพบ พบแตศตรคอผทจะดงเขาไปสความผกพนมากขนไปอก และนกวาแมไปอยทไหนกไมพนจากการตองทำางานตอบแทนขาวสกของเขา เหลออยแตวา ทไหนบางทจะไมคดคาขาวสกแพงเกนไป ทไหนบางเขาจะยนดเลยงเราอยางคนแกออกรบบำานาญ ดเหมอนจะไมมในโลกน เขาตองการประโยชนดวยกนทงนน ไมเคยไดรบการอบรมชนดททำาอะไรใหผอน โดยไมหวงผลประโยชน เพราะไมเขาใจเรองศนยตา แมขอนกนำาไปสความคดวา "ฉากเสยหาย " นนแหละ จะชวยนำาไปสความอสระทสดดวย ทำาลายความเกาะยดของคนอนดวย นบวาเปนการทำาประโยชนตน และประโยชนทาน ถงทสดทงสองอยางพรอมกนไปในตว มนจะเปนความไมประมาท และการพลเพอเพอนมนษยอยางสงสดทนาดเวลาเกาสบวนเตมๆ นน อาจหาความพกผอนสวนตวไดเปนอยางสง หรอ อยางเลวกเขยนหนงสอทเปนชนเปนอนจบไปไดสกเรองหนง แตมนไมเคยพบเลยตงแตแรกมา นกแลวกยงสงสารตนเองทอยากทำาใหด จนไมรวาจะดไปทางไหนถกมแตกรงรงทงนน การจำาพรรษา "เกล

51

ยงๆ " ไมเคยพบเลย งานททำาไประหวางการรบกวนนน ไมเคยมชนไหนดเปนทพอใจตวเองเลยทกอยางเลอนลอยไปตามสงแวดลอม และอยางตามบญตามกรรมแท ๆ การมชวตอยนเปนการทรมาณมาก ตองขอเปลยนเปนอยางอนแนๆ ถกเขาหลอกเชดมานานพอแลว จะตองเปนตวของตวเองบาง ความอยากใหเขาสนใจนนแหละ คอนรกของคนด ความตองการสนใจผอนเรอยไปดเหมอนจะเปนเปรตชนดหนงมากกวาทเปนครบาอาจารยทมเกยรต การเปนพระเถอนท "เสยหาย " เปนความหลดพน โดยวธงายทสด และไมตองลงทนอะไรเลย แตทำาไมจงไมชอบกนเสยเลยถาสวนโมกขกด อาตมากด ไมมอยในความสนใจของผทเคยสนใจอกตอไป เขากจะมความคดของตวเองดวยกนทกคนวา อะไรมนเปนอยางไร ไมสกแตวาฟงแลวกเชอเอาไวทงดนๆ ถาเปด "ฉากเสยหาย " ขน เขาจะยงตงขอคดขอสงสยมากขนไปอกวา แททจรงนนมนอยทตรงไหน โดยไมมอะไรมาเปนภเขาหมาลยขวางทางแหงการเหนแจงของเขาเลย ฉะนนจงเหนวา บดนถงสมยทจะยบสวนโมกข ยบตวเองและภเขาหมาลยทกชนดกนไดแลว ไปเปนพระเถอนกนใบไมผลไมอยทไหนกวาชวตทเหลอจะสนไปเอง กจะเปนผลดแกงานททำามาถงขนน เพอมนจะไดกาวตอไปจนถงขนสดทายจรงๆ ๒๕ ปทแลวมา เปนระยะทดงเขาขนมาจนถงหลกของสนปนนำาแลว ,กงพทธกาลพอด , เหลอจากนกคอการลาจากกนดวยการผลกใหตกลงไปทางลาดฝายโนนทเอยงไปทางความหลดพนปลอยวาง ดวยการกลงไปเองไดดวยกนทกคนแลวฝายนมแต ๓ ก . (กน - กาม - เกยรต ) ฝายโนนมแต ๓ ส . (สะอาด - สวาง - สงบ) การดงคนฝายนกวาจะขนมาถงหลงสนปนนำาแลวผลกใหกลงไปทางฝายโนนนน เปนงานทงหมดทตองทำา แตงานดำาเนนมาไดเพยงครงเดยว กเกาะกนเปนพวง และตดแจกน อยดวยความยดถอ มความรก ความอาลย ความขลาด ความวาเหว เปนเครองขไมใหปลอยวางจากกนได ไมเหนศนยตาพอทจะอยเหนอความอยากได อยากกน ความเปนหญง ความเปนชาย และมายาของเกยรต นากลววาจะพากนตายเสยกอนแตทจะวงลงทางลาดฝายโนน.นกไปอกทกขำาในความบาหลงของตนเอง ถาอยาทำาเรองยง ๆ ตางๆ ขน กคงจะไมตองลำาบากดวยเรองมานงหาทางยบกนใหเรยบรอยอก เรองทงหมดมนเพอไมใหเอาอะไรเปนอะไร มนบาอยทตรงนเอง แตวธทจะตดบทกนสน ๆ ใหเดดขาดไปเลยนน อยทตรงไหนกยงไมร นอกจากเรอง ยบ ยบ ยบ อยางเดยว ถาอาตมายบตวเองไดสกคน สงอนๆ คงจะพลอยยบตามไปดวยอกมากทเดยว นกกระหยมใจอยางยงอยเสมอ หลงกงพทธกาลไปแลวนเราจะทำาอะไรกนด และทำาไปทำาไมทงหมดนจะถอวาเปนวกลจรตกงพทธกาลกได แตถาใครมอะไรทนาดกวานลองวาออกไป อยากจะฟงทสด ถายงแกปญหาเรองนกนไมตก สขภาพของพทธบรษทยคกงพทธกาลกจะเสอมลงไป จนไมเหลอทเดยว ยงด ยงทกข นบวาเปนสภาพนาสงสารอยางยง …(จดหมายลงวนท ๒๑ มนาคม ๒๕๐๑ แตในทสดไมไดทำาตามทปรารภในจดหมายน)

สมณศกด

สมณศกดตาง ๆ นน เจาคณสาสนโสภณ (ปลอด ) เปนผจดการให ทานสนบสนนผมสดเหวยง มนกเรมเปนพระเงอม (๒๔๖๙ ) แลวมาเปน มหาเงอม (๒๔๗๓ ) แลวกเปน พระครอนทปญญาจารย (๒๔๘๙ ) ตอมาเปน พระอรยนนทมน (๒๔๙๓ ) เปน พระราชชยกว (๒๕๐๐ ) เปน พระเทพวสทธเมธ (๒๕๑๔ ) (หวเราะ ) (ปจจบนเปน พระธรรมโกศาจารย ๒๕๓๐)

พระนาคเสนเคยชวนผมคนพดยศ ออนวอนใหเปนผนำา เขาจะหาพระทอยากคนพดยศมารวมไดเยอะแยะ คดแบบนมนบา ไมใชความถกตอง มนไมรวาในโลกนตองมเรองสมมตเรองปถชน ถา

52

เปนเจาคณบางครงเวลาพดอะไรมนกมคนฟงมากกวา มนเปนธรรมเนยมของสตวทมกเลส ถาฟงเจาคณเทศนกบฟงพระครเทศน มนผดกนลบตอนเปนอปชฌาย (๒๔๙๐ ) เปนเจาอาวาสวดพระบรมธาตฯ (๒๔๙๒ ) เมอผมเปนอปชฌายแลว ผมบอกวาขอตว จะอยวดไหนกหาอปชฌายวดนน จงกลายเปนธรรมเนยมวาไมรบคนอนบวช นอกจากคนทมาอยวดน ผมจงบวชใหนอยมาก

สมเดจพระพทธโฆษาจารย วดเทพศรนทร

ทานสงเคราะหกจการโดยสมทบทนมลนธสำาหรบใชพมพหนงสอหมนบาทหรอสองหมนบาท ลมแลว ดานงานอนไมไดขอรองอะไร ไมไดชวยในผลประโยชนหรอยศศกดอะไร ตอนผมทำางานเผยแผ ทานเปนผสำาเรจราชการแทนองคสมเดจพระสงฆราช ทานบญชาการสงฆแทนทงหมด ผมเลยเปนผอยใตบงคบบญชาไปดวย แตดานงานคณะสงฆไมไดเกยวของกนพระคณทานสงสดกคอ การททานสงเสรมใหขบคดธรรมะยากๆ ออกเผยแผ เมอรจกกนแลว ไปกรงเทพฯทกครง ผมตองไปพบทานเสมอ มฉะนนทานรเขาทานจะตอวา เรองสวนใหญทสนทนากนกเรองธรรมะชนลกๆ และเรองบคคลตางๆ ผมฟงตะพด แตผมกไมคยอยนานเกนไป รใจทาน สขภาพของทานไมคอยด ไปกอนเพลจวนเพลกลบ ทานใหเกยรตใหขนไปคยชนบนททานอย ในหองสวนตว ไมใชหองรบแขกชนลาง

วธททานสงเสรมใหขบธรรมะยากๆ กคอชวนคยธรรมะขอนนขอน บางททานกบอกวา ผมสอนอนตตาเรวเกนไป ไมควรนำามาสอนประชาชน อยาเนนอนตตามากเกนไป สอนเรองอนดกวา บางทมแงธรรมะทเรนลบ ทานชอบบอกผมใหเปนธรรมทาน ธรรมขอนนเปลยนแปลงอยางนน ขอนเปลยนแปลงอยางน ตามความเหนของทาน ซงเราไมไดเหนดวยเสมอไป แตกไมไดขดทานตรงๆ เฉยเสย นนแหละถกทสด ไมใชบาเหมอนเดกสมยน อะไรมนกคานเถยงผหลกผใหญ เขาวาอบาทว ไมเหนดวยกนงเสย แตไมคอยมทไมเหนดวยกบทาน ทานมกเรยกผมวา "มหาเงอมผถกอชฌาสยของฉน"

ทานเปนคนแรกทบอกวา "มหาสตปฏฐานสตรนน ฉนไมเชอวาเปนพทธภาษต เพราะมนยาวเกนไป " เปนเหตใหผมสำารวจด เออจรง ทขนตนดวย มหา ๆ ไมนาไวใจทกสตร ยาวเกนไปกวาทพระพทธเจาจะทรงตรสในคราวเดยวกน

ทานเปนคนพดขนกอนใคร ๆ ทเรยก ปฏจจสมปบาทวาเปนอรยสจใหญ อรยสจทสอนอยทวไปเรยก อรยสจเลก เรองอยางนจะเปนเรองทคยกน ทานจะใชคำาวา ในกรณอยางนฉนถอวา (หวเราะ ) ทานเรยกตวเองวา "ฉน " ผมเรยกตวเองวา "กระผม , เกลากระผม " บางท (หวเราะ )เมอทานบญชาการสงฆแทนองคสมเดจพระสงฆราช ผมกใชวา " ใตเทากรณา " ถาไมอยางนน กใชคำาธรรมดาทวไปวา "พระเดชพระคณ " บางทกใชไมคอยตรงตามธรรมเนยม เรองอยางนดทานไมถอเปนความหมายสำาคญหรอก ไมถอเปนกฎเกณฑอะไร ทานเปนคนทมจตใจทม ตวก-ของก นอยมากเหมอนกน ทานทำาสมาธภาวนาทกคน

เรองบางเรอง ทานจะบอกใหผมเอาไปพดไปโฆษณา เพราะเชอวาผมจะพดไดถนดกวา อยางเชนเรอง สอปาทเสสะบคคล ซงไมมใครสนใจมากอนทานสนใจ โสดาบน ๓ สกทาคาม ๑ อนาคาม ๕ รวมเปน ๙ ทานตองการใหรวา อปาทคออะไร มความหมายไมเหมอนอยางทเขาสอนกน ๆ กน ผมเอามาพดถงบอยๆ เจาคณศรสทธวงศ วดลงขบ ฝงธนฯ ไมเหนดวย เขยนดาผม

53

(การเสดจเยอนสวนโมกขของสมเดจ ๒๔๘๐ ) ทงนเปนไปทามกลางความงงงนของพวกเรา โดยไมมใครคาดฝน วาจะไดรบความเมตตาปราน หรอความเหนใจจากบคคลสงสดในวงการสงฆเหนปานน ทานใชเกยรตอนสงสดเปนเดมพน เสยงไปเยยมพวกเรา ซงในขณะนนกำาลงถกคนสวนใหญหาวา แหวกแนวหรออตรวตถารหรอถงกบหาวาสถานทน เปนทเกบพวกพระซงเปนบา กยงม

ในทสด ยงคงมอยแตความสงสยในใจของขาพเจาวา ในอดตกด ในอนาคตกด ไดมหรอจะมได พระมหาเถระองคใดทใหกำาลงใจแกพระเดก ๆ ในทำานองททานไดประทานใหแกขาพเจา อนทำาใหผไดรบ สามารถทำางานทลกซง เหนอยสมองไดโดยไมรจกเหนดเหนอยดวยอทธพลแหงกำาลงใจนน และทำาใหขาพเจามความกลาหาญและทะนงตวในการทำางานยงขนกวาเดมหลายเทาทเดยว

พระเถระผใหญทเขาใจผด

เทาทรตอนแรกๆ เขาใจผดกมเจาคณะภาคองคกอนโนน เจาคณธรรมวโรดม วดราชาธวาส เมอครงททานเปนเจาคณะภาคระยะแรก ทานมองสวนโมกขในแงวปรต ทานมกพดใหเจาคณะภาคตางๆ ในภาคใตน ในทำานองทานระแวงสวนโมกข ใหชวยกนระวง กลววาจะเปนเรองแหกตาประชาชน (หวเราะ ) ตอนหลงเมอทานออกจากหนาทการงานแลว ทานเหนเราไมไดทำาอะไรนาตำาหนตเตยน ไมมอะไรเปนทนาไววางใจเปนระยะเวลายาวนานมา ทานคงคดวาอยาใหมนบาปมนคาง ทานกเรยกผมไปพบบอกวาอนโมทนาเหนดวยกบการกระทำาทผานมา วาทำาดมประโยชน แลวใหผาไตรมาไตรหนง เปนรางวล ตอนนนทานชรามากแลว ปวยหนกดวย เปนมะเรงอยสก ๒ ปกดบ

อปสรรคททำาใหหมดกำาลงใจ

ถาวาหมดกำาลงใจแลว มนกเลกแลวแหละ มนกเลกไปแลว เรากเตรยมพรอมแลวแตกอนทจะทำาวา ถงอยางไรๆมนกตองสได ตองทนไดเกยวกบอปสรรค อปสรรคถาพดตามความรสกของคนทวไป โดยเฉพาะคนขขลาดแลวกตองเรยกวามนมมากแหละ มมากขนาดจะลมเลก มคนจำานวนมากถอวามนเปนเรองบา พวกชาวบานบางพวกกมองเหนวาบา คอบาอยางภายนอก อยางกรยาอาการเปนอย พวกหนงทมนลกไปกวานน กมองเหนวาวตถประสงคนเปนไปไมได หรอวาไมเชอวาจะทำาไดหรอถอวามนเปนการดหมนคณะสงฆ แตโดยเหตทวา มนไมเคยยอทอ หรอไมเคยกลว ไมเคยขลาด เราทำาเหมอนกบวา ไมมใครมอำานาจทจะมาบงคบบบคนเราได กทำามาอยางน จนกระทงตอมาไมเทาไร ไมกป กเรมมคนเหนดวย สก ๒๐ ป กเรมเหนดวยมากขน

พระเถระทเคยมองเราในแงวา วปรต หรอบาบนอวดด นนกเรมเปลยน กลบจะยกยอง ; สมเดจพระพทธโฆษาจารย ทกำาลงดำารงหนาทบญชาการสงฆ แทนองคสมเดจพระสงฆราชเจาน อตสาหมาทน มาทสวนโมกข นแสดงวามนหมดแลว ทเขาเคยมนกพลอยหมดตาม ๆ กนไป คนอนทเหนอยางนน กถอวา เราไมบาแลว เราไมบาแลว

วธการแกไขอปสรรค

พดแลวมนกเหมอนกบยกตว อวดตว มนจะเปนการยกตวหรอไมยกตวกไมร คอไมรไมช กมหนาทำาตะพดเทานน นนคอการผานอปสรรคของผม ไมรไมชจรงๆ ดวยนะ ไมใชแกลงพด ใครจะวาอยางไร ใครจะทำาอยางไร เรยกวาไมรไมช กมหนาทำาตะพดอยางคงเสนคงวา อะไรจะทำา

54

ออกมากทำา พอทำาหนงสอ "พทธประวตจากพระโอษฐ " ออกมาไดเปนครงแรก กเรมเปนประกาศนยบตร ททำาใหคนไวใจในวชาความร มหาทองสบเขาบญชาการเรองสภาการศกษาทวดบวรฯธรรมยตอย เขาบรรจหนงสอนเขาไปใหนกศกษาเรยน พอผลงานแสดงออกมา คนเขากยอมรบ และมนกยอมสลายตวไปเองแหละ อปสรรคทงหลาย จนกระทงวามนไมม

ทนมนกเปดโลง จนกระทงวาเราระวงใหด เมอมนเปดโลงแลวมนจะเตลด จะผดจะพลาดจะลงเหว คณชวยฟงใหดหนอยนะ การทใครรบรองสรรเสรญเยนยอนน คอยอมรบโดยงาย นนอนตรายทจะใหเตลดเปดเปงเหลงลมละลาย ทเขาคดคานไวนนแหละด เรยกวาเปนบญเปนกศล ทมคนหามลอไว เรากระมดระวงมากขน แลวกทำาอยางดทสด มนจงลวงมาได ถายอมรบหรอวาเชดกนเสยแตทแรกแลว อาจจะไมทำาดอยางนกได แลวเผลอเขากจะเตลดเปดเปงลงเหวกไดการทำาอะไรดวยอปสรรคเหมอนกบมนสอบไล มอะไรอยเสมอ ดเปนเหตใหเราทำาดทสด

กจการสวนโมกขลถงจดประสงคมงหมาย

เมอดโดยผลงานโดยตรง มนกเรยกวาพอจะได คอทำาใหคนสนใจปรยตแนวใหม และสนใจปฏบตศล ธดงค กมมฏฐาน อะไรกนขน แตผมนนไมเคยคดมากอะไรนก ไมคอยไดคดมากมายอยางทคนอนนนเขาคดกน เพราะเราหวงเพยงแตจะจดชนวน จดชนวนใหเกดความสนใจ ใหชวยกนพรอมๆ กนทวทงประเทศ ชวยกนหยบเรองนขนมาพจารณา นไดทำาดวยหวงใหเปนชนวน

เดยวนเรยกวาไดผลสำาเรจเกนคาดหมายหลายรอยหลายพนเทา โดยขอเทจจรงอยางนเรยกวา ไดผลเกน เตมท หรอเกนกวาทหวงไวทแรกแลวการมสวนโมกขน กมคนอยากจะมกนมากขน ทมแลวกเชน วดอโมงคของเจาชน มเพราะมสวนโมกข อตสาหตามมาด มาศกษา มาเขาใจ แลวไปทำาแบบเดยวกบสวนโมกข กระทงหลวงประดษฐ ตอนนนมอำานาจทสด มวาสนาทสด อยากจะมสวนโมกขทอยธยาทบานเกดของแก ใหผมไปชวยดทอยธยา ผมบอกวาไมม ไมเหนตรงไหนเหมาะนแสดงวามคนอยากมสวนโมกขกนขนมาเหมอนกนทนทอนๆ สำานกอนตางกลกกนขนมาใหม ทำาเปนกจลกษณะเรยกวา "แบบสวนโมกข " แตไมกลาใชคำาทใหเขาใจวา เอาอยางหรอตามอยาง แตแลวมนกไดเกดขนมากแหง แลวกมาก ดวามนจะเกดขนไดเทาทมนจะเกดขนไดทวประเทศไทยน

เรองปฏบตกมมฏฐานกสนใจกนมากขน อยากจะอวดสกหนอยวา เราเปนผจดชนวน สำาหรบผมเองนนพอใจแมแตเพยงหนงสอสองเลมนไดออกไป พอใจคมคาชวตทเกดมา คอหนงสอ พทธประวตจากพระโอษฐ กบหนงสอ ปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐ แลวมนกไมเคยมหนงสอชนดน ทมประโยชนมากเทาหนงสอสองเลมน ตอไปนถาวา อรยสจจากพระโอษฐ ไดทำาขนมาอกสกเลมหนงในลกษณะเดยวกนนกจะยงสมบรณมากขนอก (ปจจบนเสรจสมบรณแลว)

ปรญญาจากสวนโมกข

ปรญญานเรยกวา "ปรญญาตายกอนตาย " เรยนเอง แลวสอบไลเอง แลวกใหปรญญาตวเอง มนไมหลอกลวงและโกหก มนแน แลวมนเปนปรญญาทเรยกคนไดถอดได เมอมนเหลวไหลทหลง

ใจความสำาคญมนมอยทวา ตายกอนตาย ซงฟงยากสำาหรบคนทวไป แตฟงงายสำาหรบคนทสนใจธรรมะเรองไมยดมนถอมน เรองไมมตวตน ถาเขาใจถกตองโดยเฉพาะเรอง ปฏจจสมปบาท ทพระพทธเจาทานไดตรสไวอยางถกตอง แลวเขาใจอยางถกตองทำาใหมความรแจมแจง

55

ถงขนาดทเรยกวา ไมมคนเกดอย ทเกดอยนมใชคน เปนเพยงธรรมชาตปรงแตง ตามแบบของธรรมชาตลวน ๆ เปนไปอย พอมองเหนความจรงขอน คนมนกตายไปทนท คอไมมคน มนกลายเปนวาไมมคน ธาตดน ธาตนำา ธาตไฟ ธาตลม ธาตอากาศ ธาตวญญาณ อะไรกตาม ทกธาตทรวมกลมกนอยน มนมใชคน ความรสกวาคนกหายไป ตายแบบนโดยไมตองสนชวต นเรยกวาตายแหง ตวก-ของก กอนแตทรางกายนจะตาย ตายอยางนแหละคอไมตาย เพราะไมมอะไรจะตายอก แมตอไปรางกายเนานมนจะตาย มนกไมใชเราแลว ไมใชเราตาย ทเขาเรยกวาถงอมตธรรม ธรรมทไมตายกคออยางน คอจตมนไดรแจงโดยประจกษแทจรงเรองม ตวก-ของก แลวจตหมดความรสกวา ตวก-ของก โดยแทจรง กเรยกวา "ไดรบปรญญา ตายกอนตาย"

56

บทท ๔ สนยาส (๕)สวนโมกขอยทไหน?

ถาถามวา สวนโมกขอยทไหน ? มทางทจะตอบไดถง ๔ อยาง ถาตอบภาษาคนธรรมดา ๆ กวา อยทเลขท ๖๘ หม ๖ ตำาบลเลมด อำาเภอไชยา จงหวดสราษฏรธาน ซงเปนภาคใต , อยางท ๒ ตอบดวยภาษาจต จตทสมผสสวนโมกข แลวสวนโมกขเขาไปปรากฏในจต เขาไปรสกอยทจตในฐานะเปนอารมณ หรอเปนอายตนะภายใน อยางนกตอบวา สวนโมกขมนอยทจต , อยางท ๓ พดภาษาธรรมะชนธรรมดา ๆ วา คนมจตเกลยงอยทตรงไหน สถานทตรงนนกไดชอวา สวนโมกข ทปานกได ปาไหนกได ทตรงไหนกได , อยางท ๔ เปนภาษาธรรมชนละเอยด กตอบวา สวนโมกขอยทจตเกลยงกคอภาวะของจตทเกลยงจากสงหมหอ ปรงแตง ยดถอ ภาวะนนมนอยในจต อยทจตกแลวแตจะเรยก โมกขหรอภาวะของโมกข เกลยง สะอาด บรสทธจากกเลส ความมจตเกลยงนนแหละดทสด เปนความสขสงบเยน ไมตดอยทอะไร ไมไปเกาะตดอยทอะไรดวยอปาทาน แลวกมนเปนอสระซ มนเปนเสรแกตว เพราะมนไมไปเปนทาสของอะไร ทมนไปเกาะตดดวยความหวง นเรยกวามนเปนอสระ , จตเปนอสระแลวกมปญญาตามธรรมชาตของจตทเปนอสระ ถาเราทำาจตใหเปนอสระจากกเลสเทานนแหละ ปญญามมาพรอม มมาเตม แลวเปนจตทคลองแคลว วองไว ไมงมงาม ในการปฏบตหนาทของจต แลวมนยงเขมแขง เขมแขงอยางมนคง แลวมสมรรถนะ หรอความสามารถสง ในการทจะปฏบตหนาทของมน มความสะอาด มความสวาง มความสงบอยในจตเกลยง จะเหนภาวะวมตต คอหลดพนจากการบบคนหมหอพวพนของสงใด ๆ พนจากกเลส พนจากทกข มลกษณะเปนนพพานอยในขณะนน นพพานแปลวาดบเยน เพราะมนไมมความรอนแหงกเลส แมเปนนพพานชวขณะกเรยกวา นพพานโดยทมนเปนอยางนนเองตามธรรมชาต กจการสวนโมกขจะดำาเนนการตอไปอยางไร

ไมเปลยนแปลง แมวาผมจะตายแลวกไมเปลยนแปลง ความหวงไมเปลยนแปลงแตวาใครจะชวยกนทำาใหมนเปนไปไดหรอไมนน มนกแลวแต เปนขอเทจจรงในสวนนนทวาไมเปลยนแปลง หมายความวา ความหวงทจะรอฟ นการศกษาปรยต และการปฏบตนนไมตองเปลยนแปลง ทอธบายอะไรแปลกออกไป นคอผลของการรอฟ น เชนอธบาย นพพานทนและเดยวน กระทงอธบาย ปฏจจสมปบาทเสยใหม ตองทนและเดยวน นกคองาน คอผลงาน แลวมนกไดรบความสนใจหรอยอมรบ เพมขนทละนด ๆ ฉะนนเรามหลกวา จะตองทำาใหพระธรรม หรอธรรมะเปน สนทฏฐโก อกาลโก เอหปสสโก เรอยไป ถาตายแลว อยขางหลงกทำาตามรอยแคนนแหละ เรองอยางวา ขยายออกมาเปน สอนธรรมะดวยรปภาพน กเพอใหเขาใจธรรมะลก ธรรมะทเขาใจถงใจความ ถงหวใจของพระธรรมบทนน ๆ เรยนจากหนงสอมนกเขาใจอยางหนง เรยนจากธรรมชาตกเขาใจอยางหนง เรยนจากตวจรงทเกดอยในจตใจมนกยงด ฉะนนเราพยายามกนในสวนน อยาใหเพอนมนษยหยดอยเพยงแคอานหนงสอ ใหมนออกเลยมาถงอานจากธรรมชาต แลวอานจากจตใจความรสกคดนก ซงเปนงานทละเอยดประณตมาก คนทมนสยสนดานทำาอะไรหยาบ ๆ หวด ๆ นคงทำาไมได ทจะอานธรรมะจากรปนามโดยตรง ถาผมยงอย ผมกทำาอยางน ถาพวกคณเหนวามนพอทจะมคามอะไรบาง กสนใจศกษาไวเพอเลยนแบบ เพอทำาตอ ถาเหนวา

57

มนดจรง แตตองทำาดวยความประณต ไมใชทำาหวด ๆ หยาบ ๆ แลวกตองทำาอยางทเรยกวา เปนธรรมเปนวนย ไมใชบาบน ไมใชเหอ หรอตนอะไร เราทำามาอยางชา อยางระมดระวง อยางประหยด แลวไมคอยนยมการใชเงน ถอวาโง พอมทางจะใชเงนไดกบก อยาบก บกแลวจะบา สวนโมกขไมตาย

ควรจะมหนงสอทกเลมมารวมอย เทปทกมวนมารวมอย ตลอดถงอะไรตางๆ ทมนจะแสดงใหเปนประโยชนไดกมารวมอย เปนอนสาวรย หรอวามรปป นสกรปหนงกพอจะได มาดวาหนาตามนเปนอยางไร อยางนเปนตน แลวไดพดอะไรไวเทาไร อยางไร หรอวาทำางานอะไรคางคาอย ถาทำาไดอยางน สวนโมกขมนอยไดตลอดไป ในความหมายวาผมไมไดตาย ผมกไมมอะไรจะพด วาจะทำากนอยางไร นอกจากพดวา ทำาการรกษาทมนมๆ อยแลวไวตามความมงหมายเดม เพราะวาอนนไมไดทำาเพอใครโดยเฉพาะ แลวอยาคดวาทำาเพอผมนะ มนเลกเกนไป แมทำาเพออาจารยนมนกยงเลกเกนไป นดเดยวเกนไป ไมไดทำาเพอใคร แตทำาเพอประโยชนแกทกคน หรอวาพระศาสนา ถาวาสถาบนนมนมประโยชนแกพระศาสนา กคอแกทกคนในโลก กชวยกนรกษาไวเทานนเอง ฉะนนอาจจะตองใชวธการอยางทเขาทำากนอยทวโลก เมออาจารยตายไปคนหนงแลว มนกมคณะกรรมการเกดขนแทน คอยทำาอะไรไดทกอยางเหมอนทเคยทำา รวมทงตอบปญหา แลวหนงสอเลมไหนมนมอะไร ถาไดทำาสารบาญไวอยางละเอยด กจะสะดวกมาก คอจะตอบคำาถามไดทนท โดยพลกดสารบาญ เรองนนอธบายไวในเลมไหน เชนวาเรอง นพพาน อนตตา สญญตา กรรม วฏฏสงสาร มอยในหนงสอ เลมไหนบาง พอเกดปญหาขนมากพลกด เดยวนไมมพระองคไหนสนใจจะทำา คอไมเหนคณคา ถาทำาแลวมนจะมประโยชนแกคนนนเอง ในหนงสอเลมใหญๆ (ธรรมโฆษณ)ไมตองคำานงถงเลมเลกหรอก มนกอาจจะเปนไปได หรอไมอาจจะเปนไปได มนแลวแตเหตปจจยเหมอนกน คนสบชนหลงมนยงรกอย มนยงทำาอย มนขวนขวายชวยกนแปลเปนภาษาตางประเทศนนแหละคองานทมนแผขยายสงสด บางเรองทไมมใครเหนดวย กจะคานกนดากนเปนการใหญ แลวตอไปขางหนามนกตอสกนเอง ความคดมนกตอสกนเอง ทไมเคยเหนดวยมนกจะเหนดวย

ผมเชอเหลอเกนวา ตอไปขางหนาในอนาคตน การศกษาหรอนกศกษาจะมองเหนอยางทเรามองเหน แลวจะมองอยางตามเรามา ในการอธบาย ปฏจจสมปบาทกด นพพานกด อะไรกด คนในอนาคตจะมองตามเรามา พวกหนงกดาไป พวกหนงกเหนดวย ผมพยากรณ แลวกลาทาวา การศกษาการตความหมายแหงธรรมะนเขาจะตองเอาอยางเรา ฉะนนผมไมกลวดอกทวาเขาจะดา หรอวาไมกลวทวาจะมาพสจนคดคาน แตไมใชทะเลาะกนนะ ตองพดกนอยางนกศกษาสภาพบรษ วาขอนตองเปนอยางนๆ อาจารยใหญทเขานบถอกนเกอบจะทงโลก เชนพระญาณดลก อธบายปฏจจสมปบาทแบบพระพทธโฆษาจารย เพอมตวตน เพอมศลธรรมด นไมตรงตามพทธวจนะ นกดเถอะผทยอมรบกนวาฉลาดทสด เขายงเอาแบบน คอพระญาณดลก ลงกา พมา ทงหมดเขากอธบายกนอยางนน ไมมใครอธบายอยางเราดอก มนอาจจะมบาง แตเราไมพบเรายงคนไมพบ ตองอธบายเรองปฏจจสมปบาท เรองกรรม เรองอะไรตางๆ ใหใชประโยชนได และใชประโยชนกนทน ไมใชตอตายแลว ตองมนพพานกนมากขน ถาเราทำาถกตอง นพพานจะมขนในหมมนษยมากขนๆในความหมายของนพพานจนกวาจะสมบรณแลวกกอนตายดวย

ฉะนนเรองทมนเหมอนกบพลกแผนดนนน เราจะไมคดคานใคร แมวาเราไมเหนดวยกบเขา แตเราจะพดวา เราขอแสดงความคดเหนอยางนเทยบคกนไวในโลกน ฉะนนคำาสอนประเภทมตวตนประเภทพวกนนกคงไว เรองนรก สวรรค เรองอะไรอยางทเขาอธบายกนอย กคงไวสำาหรบคนพวกนน แตเราขอเสนออยางอน ใหเปนสวรรคจรงกวานน นรกจรงกวานน เปนสนทฏฐโกทสด

58

อกาลโกทสด เอหปสสโกทสด สงใดทเราพดวา "ทานจงมาด " มนตองมอยในใจของเราอยางนนมนกพด เรองนรก แตปาก เรองสวรรค เรองนพพาน เรองอะไรกตาม แลวนพพานอยอกกรอยชาตพนชาตหมนชาตแลว ดอะไรกนเลา มนกดไมได โกหก เหลวควาง ธรรมะนนกไมจรง ฉะนนชวยกนใหดทสด ใหพระธรรมเปนของจรง คอ สนทฏฐโก-มนมอยในใจ รสกอยในใจ ทนและเดยวน , อกาลโก-ไมตองรอตออกกชาต , เอหปสสโก-มาสมาดเดยวนสมใหด , ปจจตตง เวทตพโพ-กรไดเฉพาะคนทไมโงเกนไป เมอไดอยางนนจงจะกลาวไดวา สวากขาโต ภควตา ธมโม นเราดำาเนนกจการไปในลกษณะทธรรมะจะเปนอยางนมากขน ๆ แลวทกอยางใหถกตองหมด คอใหดบทกขไดหมด เมอโยมผหญงจากไป

โยมอยทบานกไปเยยมบอย ๆ มเวลาไปเยยม ตอนอยพมเรยง ออกบณฑบาตกพบกนทกวน ตอนจะดบ ไมไดให (ธรรมะ ) เพราะโยมเปนอมพาต นอนอยหลายเดอนแตผมกไปอยใกลชด ไปพกทวดชยาราม ไปอยใกลๆ วนนนดกมากแลว ครสรยงเปนเดกๆ ไปบอกทวดวายาตายแลว (๒๔๙๑ ) งานศพกจดตามธรรมเนยม ผมเปนประธานจดงานศพ ญาตมตรสหายกมาชวย พระเจาพระสงฆกมาชวยกนมากมายหลายองค เพราะโยมอปฏฐากวดตางๆ ดวย ตอนโยมตาย ถาไปอาลยอาวรณ แกจะไดลอเอา แกมความรธรรมตามแบบของแก วาตองไมเสยใจ ไมรองไห ไมทกขอยางคนโงๆ ทไมรธรรมะ แกยงเคยคยวา บรรดาพนองของแกทไปพยาบาลพอของแกคอตาของผม กอนพอแกจะตาย เขารองไหกนทกคน แกไมรองไห แกคยอวดใหผมฟงอยางน แกถายทอดธรรมะจากพอโดยไมรสกตวมากกวาคนอนๆ แลวผมกเหนมาแตแรกทเรมปวย แลวกเพยบลงเรอย ๆ มนกไมรสกแปลก แลวตอนนนกมงานอกอยาง คอรบสรางศาลาปาชาทวดเวยง โดยใชเงนทนตนตระกลพานชไปราว ๕๐๐๐ บาท เพออทศสวนกศลใหโยม ตอนโยมพอตายกสรางศาลาปาชาหลงหนงทปาชาพมเรยงหลงกลางนนแหละ เดยวนกดเหมอนยงอย

มาตบชานสรณ

รำาพงเพอเปนทระลกแดแมผลวงลบไปแลว การหาเงนมาใชจายเพอกศลสาธารณะประโยชนอยางใดอยางหนง ในขณะทยงไมมใครเขารจกและไวใจนน นบวาเปนภาระหนกเทาภเขาหลวง พวกเราคดจะเปดกจการคณะธรรมทาน และจดสรางสวนโมกขพลาราม ตลอดจนหนงสอพมพพทธสาสนา ขนในชนบทนอยหางไกลนครหลวง..เมอความมดมนททางการเงนมอยรอบดานทกทศทกทางเชนน เราจงมทมองเหนอยผเดยว คอ แม เรองนเกดขนเมอ ๑๗ ปมาแลว แมแตแมเองกไมวายนกสงสยเชนเดยวกบผอนวา "เดกๆเหลาน จะอวดดไปถงไหนกน จะทำาความฉบหายหรอความเจรญกนแน " แตอาศยความรก และสงสารในลก ๆ รวมกนบาง กบความไวใจทไมเคยทำาอะไรเหลวไหลมากอนแมจงยอมพจารณาความประสงค และการตองการความชวยเหลอของพวกเราอยางยตตธรรม และละเอยดลออ และในทสดแมยอมใหใชเงน "เพอนผ " ของแมเองทงหมด โดยแมมความกลาพอทจะผจญกบความแกชรา และความตายในอนาคต โดยไมตองมทนสำารอง และไมมทหวงอะไรมากไปกวาความกตญญกตเวทของลกหลานขางหนา "เงนเพอนผ " ของแมจงถกเปลยนเปน "เงนบำาเพญบญประจำาตระกลพานช " ไปโดยคำาสงของแมเอง ตงแตวนนน ความกลาหาญของแมนน เปนไปตามอำานาจแหงเหตผล เราตองตอบปญหายากๆ หลายขอทแมถาม ซงถาพลาดไปสกขอหนง บางทเรองของเราจะถงกบยตไปแลวกได แมเหมอนกบคนทงหลายในการทอยากจะสรางโบสถสวย ๆ และอนๆ เหมอนทผมอายมากคดจะทำากน ตอขอถามทวาไปสรางกระทอมเลกๆ ทงไวตามปารกและออกหนงสอพมพขาย ดงทใครเขากทำากนอยหลายคนแลวนน มนจะไดบญอะไรเปนชนเปนอนนน , เราตองตอบแมวา ทำา

59

เชนนไดบญมากกวาสรางโบสถสก ๑๐ หลง เพอใหแมหายงง และเขาใจได เราตองเปรยบเทยบดวยการคำานวณวาเมอกจการของเราดำาเนนไปถงขนททำาใหคนจำานวนหนงเกดความสวางในธรรมของพระพทธเจา และคนจำานวนหนงเกดความกระตอรอรนในการปฏบตธรรมของพระพทธเจา แลวเรากยงเหนวาโบสถสบหลงนนไมไดทำาอะไรทเปนแสงสวางใหแกมนษยอยนนเอง ไมกระตนใครใหวงไปสทสงดเพอการปฏบตธรรม และในครงพทธกาลกไมเคยมโบสถ แมในครงหลงๆ ตอมา จะมโบสถ กไมตองสวยๆ ราคาตงหมนตงแสนอยางทกวนน แมกจการของเราจะลงทนเพยงไมกรอย กยงใหแสงสวาง และใหกำาลงนำาใจในการปฏบตธรรมแกเพอนมนษย ยงกวาโบสถราคารวมกนตงลานนนจะใหได ผดกนบางกตรงท โบสถนนๆ ตงตระหงานเปนทเชดหนาชตาคนสราง สวนเรองของเราไมมอะไรทเปนวตถตงอยตระหงานเชนนนเลย เปนเรองของฝายนามธรรมมากกวา แตเมอมานกถงวา วตถเชนโบสถเปนตน ทสวยงามถงขนาดทำาใหคนตดมน จนกลายเปนกรงขงจตตใจไปเสย แลวเรามาทำาหนาทเปนฝายตรงขามคอ ฝายแกไข หรอปลอยนกโทษเหลานนออกจากเรอนจำาจะดกวา ทสดพวกเรารไดวา แมเขาใจและเหนดวย ทงทหวเราะ ตอขอถามของแมทวา ดมนเปนเรองใหญโตขนาดพลกแผนดน พวกเรากำาลงนอยเชนน จะไมเจยมตวบางเชยวหรอ เราชแจงใหแมหายเขาใจผดวา เราไมสามารถถงกบพลกแผนดน เราสามารถเพยงทำาไปเรอย ๆ ตามสตกำาลง มผลเทาไร กเอาเทานน แตเราหวงอยวา การกระทำาดวยความจงรกตอพระสาสนาของเราน อาจมคนเอาไปคดไปนก แลวอาจมคนทำาตามมากขน จนกระทงผมอำานาจทานทำา หรอประชาชนทงโลกพากนทำา มนกอาจมการพลกแผนดนไดเหมอนกน แมเราจะไมไดพลกเอง ผลกเทากน เราคงยงเจยมตว และไมตองอกแตกตายเพราะขอนน แตเราไดรบผลทงโดยตรงและโดยออม ซงจะมากยงกวาโดยตรงเสยอก แมตงคำาถามทไมสยากแกการตอบอกหลายขอ แตกผานไปไดเชนเดยวกบขอทยากๆ ขางตน เชนถามถงวามความรพอทจะทำากนไดหรอ ในเรองความรนพวกเรามหลกวา สวนใหญแหงกจการของเรานน เปนการกระตนผทมการศกษามาแลว ใหขะมกเขมนในการปฏบตธรรม ตามความรทเรยนมาแลว มากกวาทจะตงตวเปนครสอนเขา และเราทำาตนเปนผอปฏฐาก หรอใหความสะดวกแกผตงใจปฏบตตามทเราจะทำาได สวนความรอน ๆ เปนพเศษนนเชอวาเราพอจะหามาแจกจายเปนธรรมทานไดสมกบทเปนองคการเลกๆ …ในชนบทบานนอก

…เมอแมไดมโอกาสนกทบทวนนานพอสมควรแลว ในทสด กจกรรมของคณะธรรมทานกเกดขนเปนรปราง ดำาเนนมาดวยความเสยสละของพวกเรา พรอมญาตมตรบางคน หนงสอพมพพทธสาสนารายตรมาส.. …ตองแจกฟร ตลอดปแรก ทำาใหเปนทหวนไหวทางดานการเงน ..ตลอดจนพระทอยสวนโมกขพลาราม …ถกคนบางคนเขาใจวาเปนคนบา เหลานไดเกดเปนความอลเวงขนในยคแรกๆ ของคณะธรรมทาน แตเดชะบญทแมยงยมไดเหมอนกบพวกเรา มฉะนนความเลกลมกจะมขนตงแตขณะนน ถาหากแมออกปากมาคำาเดยววา หยด ดวยเหตนเอง ในบรรดาสงทงหลายทเปนอนสรณถงแม อนตดตรงอยในใจพวกเรานนไมมอะไรจะยงไปกวาเหตการณในตอนนซงความหมายถง ความรกความไววางใจ ความอดทน และความกลาหาญของแม ทเสยสละไปในการสนบสนนกจการของคณะธรรมทาน จนฝาพายหใหญไปได แมในตอนแรกๆ แมจะไมไดรบความปลมอกปลมใจจากกจการของคณะธรรมทานเพราะมแตเมฆหมอกแหงอปสรรค และอดทนกตาม หลายปตอมา พวกเราคอยมความสขทเหนแมเกดปตปลมใจในกจการททำาไดบอย ๆ … เปนอนวาพวกเราไดเปลองขอผกพนซงเคยเปนความพะวงสงสยออกไปไดสนเชงแลว เราสามารถทำากศลเจตนาของแมใหเตมเปยมทง ๓ กาลแลว .. … การทคณะธรรมทานกอรปขนมาไดไนทามกลางความมดมนททางการเงน มแมผเดยวเปนผชวยบนดาลความสำาเรจกด การทแสงสวางเกดขนในดวงใจของเพอนมนษยเทาทมมลมากจากการกระทำาของคณะธรรมทานกด

60

แลกำาลงใจทเกดขนแกเพอนพทธบรษททงหลาย ในการชวยรอฟ น และสงเสรมการปฏบตธรรม และพระสาสนาในดานอนทวไป อนมมลมาจากคณะธรรมทานเบองตนกด เหลานเราขอจบหตถยกขนเปนเครองสกการะอษฐของแมอกวาระหนง และเนองจากเราจนทรพย จงไมสามารถบำาเพญทกษณาทานอนมขนาดใหญหลวงแกแม และแมจะมวชาความรบาง กอยนอกความนยมของสงคมททรงอำานาจสวนใหญ ฉะนน จงขอวงวอนสงคมสวนนอย ฉะเพาะเทาทเขาใจและพอใจในกจการของคณะธรรมทานไดด จงชวยกนสวดภาวนาเพอสคตของแมผลวงลบไปโดยรางกาย สปรโลกแลว โดยพรอมเพรยงกนเถด.

ลกและหลาน

61

บทท ๔ สนยาส (๖)การศกษา

จดหมายถงสามเณรกรณา กศลาสย แสดงทศนคตตอการศกษา

ผทอทศชวตเพอพระสาสนาเชนเรา ถามการศกษาทถกตองและเหมาะสมกบเวลาแหงอาย อาจเปนผมการงานทมคามากไดในภายหนา คณมความเหนถกดแลวในขอทพทธสตมชชน จะตองมความรรอบตว คกบความรทางพทธสาสนา มนเปนความเหนทถกตองเดดขาดแลว สงทจะตองพจารณาสบไป ตกอยททำาอยางไรจงจะสมประสงคตามนน ? ผมจะขยายความรสก หรอความเหนเทาทสงเกตมาแลวแตหลง แกคณบางเพราะเราอยในภาวะทคลายกนอยหลายอยาง . ทจรงคลงพทธสาสนาอยทเมองไทย แตเราขาดผชำานาญการคลง ทจะจดการใหเปนประโยชนเดนชด คลงความรรอบตวอยเมองนอก ซงมการศกษาแผนปจจบนดาดดนกวาเมองไทย และโดยเจาะจงมนอยในภาษาตางประเทศซงมภาษาองกฤษเปนประธาน เมอโอละพอกนอยอยางน เราจะทำาอยางไรด ? และเราจำาเปนจะตองทำาใหได สำาหรบผมโดยเฉพาะ มปญญาสามารถเพยงเทานๆ มกำาลงเทาน , กตองมวธการณชนดทเหมาะกะผมโดยเฉภาะอกเหมอนกน ในทสดกตกลงดำาเนนชวตแหงการศกษาเชนทกำาลงเปนอยน .

ก . สามญศกษาเบองตนของเราไมพอ ทำาใหมนสมองของเราฉลาดยงไมพอ และมความรทอำานวยความสดวกแกการศกษาวสามญศกษา คอพทธสาสนา ไมพอเราตองเรยนสามญศกษา ควบชะลอกนไปในตว เชนเรยนพทธสาสนากโยกโยจนใหเปนการเรยนอกษรศาสตร ประวตศาสตร และอนไปดวยในตว

ข . สำาหรบวสามญศกษา โดยเฉภาะคอวชชาฝายสาสนา เราตองตงตนทำานองฝนทงเปนเขม เพราะเรามแตคลงใหญ ซงปะปนซบซอนหมกหมมกนอยตงกปปตงกลป คอจะตองทำาตนเปนนกคนควาเลอกเฟน เกบหอมรอมรบหลกวชชาตางๆ ตามวธการทเปนไซแอนตฟค จนเรามความรถกตองและชดเจนจรง มใชทองไดมากๆ การทำาเรองของพระคมภรใหเปนเรองของหวใจนนตองทำาประณตชา อดทนอยางใจเยน เมอเรามพระพทธสาสนาอนแทจรงอยในตวเราเสรจเรยบรอยแลว เรากนกถงการเผยแผ แตเพราะทงการเผยแผ และการฝกฝนของเรา ตองการความรรอบตว เราจงตองแบงเวลาเพอความรรอบตวบาง พรอมกนไป

ค . ความรรอบตว , เราเรยนไดทวไป แตเพอใหสงเสรมกลมเกลยวกนอยางแนนแฟน เราจะฟ นมนเขาดวยกนเสยแตแรก เชน บำาเพญตนเปนนกคดคนคตธรรมจากสงทวไป เมอเราเรยนชววทยา เราพยายามแปลหรอเทยบขอความหรอหลกทฤษฏทกๆ อน ใหเปนหรอเขาคตธรรมมากทสดทจะมากได เมอเรยนประวตศาสตร พยายามคนหลกธรรมในบคคลนนๆ ประเทศนนๆ และเรองทสำาคญนนๆ ซงจะใชเปนอทาหรณในการอางไดดวย เมอเราเรยนจตวทยา จะตองเฟนจนพบความจรงอนมอยวา มอยในหลกปรมตถแหงพทธสาสนาเกอบหมด ถาเราจกรจกดดแปลง อรรถรส และทำาใหสมพนธ , เชนนเปนตน การทำาเชนนจะทำาใหเราเสยเวลานอย หรอเทาทเรามเวลานอย แตอาจเขาใจอรรถรสอนลลบแหงธรรมไดแจมแจง , ไดความรรอบตว , ไดสามญศกษา , และจำาไดแนนแฟนไมลม เพราะมนฟ นเปนเกลยวกนอย

62

ง . การเผยแผ , เปนสงทขาดเสยไมได การใหเทากบการรบ , (สำาหรบธรรมทาน ) เพราะเมอเรากำาหนดใจอยางหนก เพอพดอะไรใหเขาฟงนนเอง เราจงนกอะไรไดดๆ และใหมๆ ขนมาได และนนมนไดแกเราผจะใหเขา มากกวาทเขาผฟงไดรบ หรอจำาเอาไปได สำาหรบเราเปนของแจมแจงแลว เขาตองไปคดใหลกซงอกตอหนง ไมเหนดวยกบขอทบางคนพดวา เรยนใหจบเสยกอนแลวจงสอนเขา , นนเดาเอาหรอจำาเขามาพดโดยทตนไมเคยทำาดวยตนเอง แมแตลองด ผมเหนวาสงใดทแจมแจงไปแลวเพยงใดสอนเขาไดเพยงนน สงใดเคลอบแคลง กบอกวาเปนเพยงความคาดคเณกอน ทำาเชนนจะดขนเรว ทงตนและผอน พชายร ก ข สบตว ควรสอนใหนองชายสกสหาตวเบองตน ดกวาทจะใหจบเสยกอน เพราะเวลาทเอาไวเหลวไหลนนมากมายเสยเหลอเกน พชายกจะชำานาญยงขน .

จ . เครองมอในการศกษา , ตำาราและครสำาคญกจรง แตไมไดกงของความตงใจจรง ความทำาอยางเลอยดถถวน แมนยำาหมดจด ในบทเรยนบทหนง หรอหนงสอเลมหนง ไมจำาเปนตองมหนงสอมาก ซงทำาใหฟงซานไปเปลา กลบจะทำาใหเนนชา ตำาราดๆ สองสามเลมกพอในวชาหนง เมอเราเปนนกเรยนปฐม ตามหลกสตรกมหนงสอเพยง ๓-๔ เลม แตเรากหาเรยนไดหมดจด หรอมความรเตมทเทาทมอยในหนงสอเลมเลกๆ นนไม ทงทเรายงจะทำาการศกษาดวยหนงสอเลมนนไดอกหลายแบบ เรามหนงสอสกเลม กใหกลนออกมาเปนความรแกเราทกๆ ประโยค กจะสบายอยางยงเทานนเอง มวแตงๆ ปลาๆ ไปเสย ทกเลม กไมมทาจะโลงอกโลงใจไดเลย เครองมอสำาคญอยทการบงคบตวเองใหปลำาปลกกบหนงสอเลมนนจนแหลกเลอยด มใหละโลภหรอเหอการมหนงสอมาก

ฉ . วธศกษา , จะตองพยายามทำาขอความและเหตการณนนๆ ใหเปนดจวาเกดขนแกเรา เปนเรองของเรา หรอเราประสพมาดวยตนเองจรงๆ เรยนขอธรรมะกทำาใหเปนการแสวงหายาแกโรคแกเราและเพอนมนสสจรงๆ อยาใหเปนเรองของหนงสอ เรยนประวตกตองเปนดจวา เหตการณนนๆ เราประสพมาดวยตนเอง เรารบผดชอบ จะเรยนเรองใด กจงตงตวเปนครหรอผแตงตำาราเรองนนเสยทเดยว ความรทเหลอตดอยในใจจงจะมากพอ จนกลาวไดวา เรามความรในเรองนนๆ เรองหนงๆ ทำาเชนนเขาใจซมซาบจนเปนเรองของเราเองจรงๆ ลมยาก และคลองแคลว ตอการพด การอธบายแกผอนสบไป

ช . สถานทศกษา , เราตองการทๆ ใหความเงยบ ความวาง หรอเปนอสระ ยงมากเทาใดยงด การศกษาชนดของเราสวนมากทสดเปนการศกษาดวยตวเอง ยงสมยนมหนงสอชนดทศกษาดวยตวเองมากขน กยงสดวกขน นบตงแตสมยทมนสสรจกทำาหนงสอเปนเลมๆ ขนแลว ความตองการครกนอยลงมากกวากอน ซงไมมหนงสอเสยเลยสถานทสำาหรบวสามญศกษา และเกยวกบสมองเปนสวนมากเชนของพวกเรานตองการสถานทๆ ทำาใจใหชมชนสดใสเฉยบแหลมเปนสวนใหญ ในปากได เรามหนงสอเปนเครองใหแนว หรอสดดใหเกดแงอะไรขนมา แลวกคดขบเรอยไป จนกวาจะออกและเรมเรองอนสบไปอก มนเปนการศกษาดวยตนเองแทบทงนน ครเปนเพยงทปฤกษา หรอใหหลกการคนควา สำาหรบชนน ผมจงอาศยอยไดขางๆ กองหนงสอในปาโดยมตองคำานงถงในกรง ซงเปนทออแนนไปดวยคร มนสมองเปนหองเรยน

ซ . การศกษาภายในอกชนดหนง , ไดแกการทจบเอาสงทพบเหนหรอเหตการณทเกดขนแกตนเอง ขนมาเปนออบเจคตของการเพงหาความจรงหรอศกษา เอาโลกเปนบทเรยนรวม หยบขนเรยนทละเรองเรอยไป เพลนดและฝกฝนสมองอยางวเศษ ผลทไดกตรงๆ กบในตำารา แตซมซาบและเปนประโยชนแกตวเราอยางทนกาลมากกวากน ในทสดทำาใหเปนคนทมคำาพดมคาไป

63

แทบทกคำาไดโดยไมคอยจะรสกตว ในเมอไดเคยชนกบการคดนกชนดน และมเรองดๆ พดไมคอยหมดไดงายๆ สงใดทเกดขนแลว กระทบกระเทอนกบความสข หรอความทกขของหวใจ สงนนมแงใหศกษาอยางดทสด ทกเรอง ภาพแหงธรรมชาตกคลายๆ กน แตมกเปนเพยงคตธรรมชนโลกๆ เสยโดยมาก .

ฌ . จรยศกษา , เปนมมหนงทสำาคญมาก จะเวนเสยมได หมายความวา เราจะมชวตอยโดยปราศจากการมระเบยบวนยไมได , ธรรมชาตของกายและใจตองการระเบยบวนยมากขนเสมอ อยางเลวทสดจะเปนระเบยบชนดไหนกตาม ขอแตใหเปนระเบยบประจำา มฉนนจะเปนกายและใจทเลวมาก ระเบยบยอมหมายกวางๆ ถงสงทไมเปดโอกาสใหใจและกายทำาอะไรไปตามกเลส หรอความตองการของมนเองใหทำาเฉภาะแตตามเหตผลทบงชดวาดเชนนนเชนน อะไรดไมด จะรไดเองในเมอจบพจารณาเขา โดยหลกทวาถาทำาเขาแลว จะเกดผลเปนความสขแกใครหรอไม จรยศกษาทงหมดทเปนไปไมได มนอยทการบงคบตวเองใหรกษาระเบยบนนไวอยางสมำาเสมอไมได , มใชอยทการทไมรวาอะไรด อะไรไมด เราจะเปนนกเรยนหรอมใชกตาม เราตองเปนนกจรยศกษาทกเมอ และเขยบสงขนไปตามความรสกของเรา ทเกดขนมาเองจากผลทไดรบจากการกระทำาไปแลวอยางเครงครด ตอนตนๆ .

ญ . อนามย , คกบการศกษา ยงศกษามากเพยงใด จะตองดแลอนามยของตนมากเพยงนน เมอรางกายไมดพอ ใจกดไปไมได สมองออนเพลย ไมสามารถทนทานตอการเพงคดอยางลกและมากๆ กเปนอนวาเปนอปสคกนโดยตรง ผมมกฎสขภาพของผมตายตวตลอดชวตสวนหนง ซงคนพบเดดขาดลงไปในไมชาน ภายหลงจากทไดทดลองมาแลวเปนปๆ รวมความวากำาลงกายกบกำาลงใจเปนเพอนเกลอแกกน ดดวยกน ชวดวยกน เวนไวแตความรซงผานไปแลว ซงไมเรยกวา ใจ ในทน .

จดหมายถงสามเณรกรณา กศลาสย แสดงการศกษาของตวเอง … การศกษาดวยตนเองนน ผมชอบมาก เพราะผมเองกเปนนกศกษาโดยตนเองทกประเภทวชชา บดนเปนเวลาทผมจะขยายของผมใหคณฟงบาง หนงสอไทย ผมรายไปกวาคณ เคยเรยนเพยงมธยม ๓ ยงไมทนไดสอบไล กออกเสยเนองจากตองชวยการงานของบดา ตองเรยนเอาเองเรอยๆ จากหนงสอทวๆ ไป ตลอดถงจากหนงสอพมพ , ภาษาองกฤษนบวาไมรอะไรเลย เพงมาเรยนเอาโดยตนเองอก เมอบวชแลว จนบดนกยงไมรพอทจะนบวาคลองตว หรอพอใชแกการงานของตว ภาษาไทยนบวาพอคลองตว แตกยงตองเรยนไปอกเรอยๆ ทงสองอยาง ธรรมเคยเรยนในโรงเรยนเพยงสองป ตอนนเรยนลำาพงเอง ไปขอสมครสอบ ไดนกธรรมทงสามชนแลว กยงไมรสกวามความรธรรมเลย ยงเรยนเองเรอยๆ กระทงบดน และทงเชอวายงตองเรยนไปเองอกนาน สำาหรบภาษาบาลยงรายกาจใหญ ควรจะเรยนกนตง ๑๐ - ๑๒ ป ผมเรยนในโรงเรยนเพยง ๖-๗ เดอน , เรยนกบทานอาจารยของตวเองในกฏราว ๑ ป , แลวกไปขอสมครสอบ กสอบไดเปนเปรยญตร (๓ ประโยค ), เบอเตมทน ปตอมาไปขอสมครสอบเฉยๆ ตก ๔ ประโยค หยดเสยชวคราวเพงจบเรยนดวยตนเองอกเมอป ๒๔๗๕ เรอยๆ มาจนกระทงบดน วนละเลกละนอยเสมอและยงคงรกทจะเรยนไปเรอย ๆ บดนกลายเปนทำางานพลางเรยนพลาง สวนวชชาอนเชน ประวตศาสตร จตวทยา วรรณคดตางๆ ฯลฯ สะสมตำาราเรยนเองอยางเดยว คเคยงกนมาจนกระทงบดนเหมอนกน ชวตของผมกำาลงแวดลอมอยดวยการงานและการศกษาชนดชวยตวเองตะพด รสกเปนสขเสมอ เพราะมองเหนความสามารถและเสยสละของตวเองอยเรอยๆ แมเลกนอยกยงนบไดวา แปลกจากเขา ผมอยในปากจรงแตผมมหนงสอตำารบตำาราอย

64

เปนเพอนอยางเพยงพอ รวมแลวมากกวาทผอนเขามกนทงอำาเภอ ผมไดวตถดบใหมนสมองเพยงพอแลว …ยงอยกแตทมนสมองจะทำาใหเปนประดษฐกรรมวตถขนมาเทานน การศกษาพระไตรปฎก

เราออกมาจากกรงเทพฯดวยเจตนาขอใหญกคอ เพอจะปฏบต ธรรม ทนพอมาจะลงมอปฏบตธรรม มนปรากฏวา ความรไมพอ และอกอยางหนงกคอวา ทเขาพดๆ สอนๆ กนอยแมจะมบาง เรากไมเหนดวย เราเลยจำาเปนตองคนหาหลกเอาเอง อนนมนจงทำาใหตองไปสนใจกบสงทเรยกวา ปรยต แตไมใชเพอเปนนกปรยต หากเพอจะเกบเอาหลกธรรมมาสำาหรบใชปฏบต ทนมนกตองชวยตวเองจงตองคนเอาจากพระไตรปฎกดวยตนเอง ถงแมเขาจะมพระไตรปฎกแปลกนอยบางกนอยมาก เราเปนคนชอบชวยตวเองมากกวา จงขอสมครคนควาตวเอง เพอเกบเอาหลกธรรมะทจะอาศยไดนนมาเปนหลกปฏบต ซงหลกเหลานกไดมาตามสมควร สำาเรจรปออกมาเปนหนงสอทเรยกวา "ตามรอยพระอรหนต " และไดคดเลอกเอาพระไตรปฎกสวนหรอสตรทควรจะเผยแผมาแปล มาลงในหนงสอพมพพทธสาสนา

ศกษาศาสนาของฝายอนๆ

การศกษาฝายเซน ถาวาโดยแทจรงแลว ตอนแรกกมงมนอยแตเฉพาะพระไตรปฎกเทานน แตเมอไดอานหรอไดพบเรองของฝายอน เชน ฝายเซน เปนตน มนกลายเปนพบวา มนมประโยชนเหมอนกน มนจะใชประกอบในการศกษาไดด โดยเฉพาะอยางเซนนน มนเปนเทคนคของการรวบรดทสด ทำาพรอมกนไปในคราวเดยวทงสมถะและวปสสนา แลวยงมพเศษทวาสามารถใชคำาพดทคมคายทสด เมอพบอยางน (หวเราะ ) กเลยตองสนใจดวย และพยายามเอามาใชเปนประโยชนใหมากทสดเทาทจะมากได ประกอบกบนสยกชอบศกษาอยางไมมขอบขดจำากดอยแลว กเลยเปนไปไดโดยงาย ทจะศกษาขยายวงกวางออกไป ทจรงเซนนนเปนผคดคานลอเลยนมหายาน ฉะนนจงเอาขอความในมหายานสตรของมหายาน ไปอธบายใหมอยางลอเลยน เรองสวรรค เรองสขาวด อยางน พวกเซนไมไดถอวาสวรรคอยทางทศตะวนตก แตถอวาสวรรคอยทการเขาถงจตเดมแท นเรยกวา เปนผตอส ลอเลยน ทาทายมหายาน (การศกษาเซน ) ใหความรไปในทางปฏภาณ การพดใหเฉยบแหลม ใหคมคายใหลกซง พดอยางเวยหลาง นาฟง พดอยางนกปราชญ ดตามบนทกแลวปรากฏวา พวกทศกษาเหลาจอเตา มาแลว กยนดฟงเวยหลาง ซงเปนพระไมรหนงสอ (หวเราะ )

การศกษาฝายมหายาน

ทแรกทเดยวผมกไมรเรองมหายาน ไดยนแตชอ และกไดยนไปในแงทเปนฝายรายฝายลบ วามหายานนเขาเพมเตมอะไรขนมามาก ทำาใหยงยาก ไอเรากอยากรวามนคออะไรบาง มนจรงหรอเปลา กหาอานศกษาพจารณา ในทสดจบเคาใจความสำาคญไดวาเขาตองการใหงายขน สำาหรบคนทไมมการศกษาชาวบานนอกคอกนา เชนพจารณาพระพทธคณอยางลกซงเขาทำาใหไมได มนกลดลงมาเหลอออกชอทานกแลวกน ใครสวดได ๘ หมนครง กเปนอนวารอดตวไปสวรรคแน มนกนาเหนใจ เพราะวาเขาจะรกษาชนกลมทดอยการศกษา ปญญานอยเอาไวในวงพทธศาสนา ไมใหมนแตกคอกออกไปเปนศาสนาอนทงายกวา ฉะนนจงบญญตพระพทธเจาเสยมากมาย ยงไมพอ ยงบญญตโพธสตวขนมาชวยพระพทธเจา บญญตตำาราขนมาชวยโพธสตว องคหนงนบเปนพนเปนหมน มหายานนนขยายออกไปใหใหญ ทางหนงขยายออกไปทางตำาคอทางใหประชาชนทไรการศกษา แลวอกทางกขยายออกไปในทางสง คอในผทมสตปญญามการศกษาด แตแลวกไมพนจากทจะใชความเชอเปนใหญ ใชศรทธาเปนใหญ ผมจงพดวา มนไมมอะไรสงกวา

65

ลกกวาแปลกกวาของเถรวาทอยนนเอง มหายานเราไมคอยตองศกษาอะไรใหมาก เพราะวามนคลายๆกบเถรวาท แมวามหายานชนด มนกไมมเรองอะไรแปลกออกไปจากเถรวาท สตรใหญๆ ยาวๆ เชนสทธมมปณฑรก สตรใจความสำาคญมนกไปอยตรงทละอปาทานในขนธ๕ การศกษาฝายวชรยาน

เทาทศกษามาไมชอบ ไมคอยไดศกษากมากนอย แลวกยงไดยนวา มนมอะไรพเศษเกยวกบเรองเพศ เกยวกบเรองกามารมณ ดงนนกเลยไมไดสนใจ ไมมเวลาพอทจะเจยดให แลวการตความรปเคารพของวชรยาน ทรปผหญงผชายประกบกนอยโดยอวยวะเสยบกนนน ผมเหนวามนเตมท จะจรงแทอยางนหรอไมกไมทราบ แตเขาพดกนอยางนน ถาอปมากนอยางนถอวาเปนการตความกบสงทเรยกวา ไมคมคาเวลาเลย อปมาทโลดโผนมากอยางน มนทำากนลำาบาก

บางคนอธบายวา ศรทธากบปญญา ตองประกบคกน

การศกษาครสตศาสนา อยากจะรวา ทำาไมจงมคนนบถอมาก และพรอมกนนนกเกดสงสยวา ทำาไมรชกาลท ๖ ทแตงเทศนาเสอปานน จงประณามไวอยางรนแรง ตอนทออกหนงสอพมพ พทธสาสนา แลว มบาทหลวง (ยอน อลลอานา ) เขยนมา จะหวงดหรอหวงรายกไมร แตมนพาดพงถงพทธศาสนาในลกษณะทวา จะลองเชง หรอวาจะหาชองโอกาสมาเปรยบเหยยบยำา ผมกเลยศกษาในแงลบ (หวเราะ ) แลวตอนนนเรากรครสตศาสนานอยมาก รแตพระเจา ในความหมายทเขาใชๆ กนอย ในภาษาคน กเลยเขยนตอตานพระเจา (หวเราะ ) พมพเปนหนงสอ "ตอบปญหาของบาทหลวง "ซงตอนหลงกเปนมตรกน เดยวนตายแลว มนกศกษาฝายอสลามเขยนมาทำานองคดคานขอความทพาดพงถงพระเจาลกษณะเปนการจวงจาบ หนงสอพมพของชาวครสตกเขยนตอตานเรองน แตตอมาเมอใชหลกภาษาคน-ภาษาธรรม กมองเหนไปอกทางหนงวา พระเจาทสอนอยางภาษาคนนน มนสอนคนโง พระเจาควรจะมความหมายในภาษาธรรม สอนคนทมสตปญญา ตอนหลงๆ ผมจงพดถงพระเจาในลกษณะทมความหมาย มประโยชนและเขากนไดทกๆ ศาสนา เอาพระเจามาชวยคมครองโลก สำาหรบครสตศาสนา ระยะแรก มนรสกวาเปนคแขงขนโดยแนนอน จงตองรเรองใหมากทสดเทาทจะมากได อานไบเบลเทาทตองการจะอาน เกดความรสกเปรยบเทยบในใจอยเสมอ วาขอนมนตรงเรองราวหรอหลกเกณฑในพทธศาสนาอยางไร เปนเรองเปรยบเทยบเพอทำาความเขาใจกน ไมตองรงเกยจกนมากกวา การเปรยบเทยบตามความรสกแทจรงนน มนทำาไดทง ๒ อยาง ผมรสกจะทำาไดทง ๒ อยาง ทำาใหไมมทางพดใหเขาใจกนเลยกได พดใหมทางทจะอะลมอลวยจะกลมกลนกนกไดมนแลวแตเจตนา ถาจะพดใหเกลยดชงยงขนกทำาได แตมนจะมประโยชนอะไร ในโลกซงมนแคบเขาๆ คนตองมาอยรวมกนเขา สมพนธกน แลวเขาตองมศาสนาทถกตองกบจตใจของเขา ฉะนนเรากตองใหอภย เดยวนผมจงพดเสยใหมวาตองมทกศาสนา (หวเราะ ) ตองทรงไวทกศาสนาสำาหรบคนทกแบบทกระดบ เดยวนกลบมความมงหมายวาทกศาสนาทมอยในโลก จะตองคงมอยในโลกตอไปแหละ สำาหรบบคคลบางคนเปนพวกๆ ลดหลนเปนขนๆ ลงไป กเลยมองไปถงขอทวาคนจะตองสมพนธแกกนและกน ในระหวางคตางศาสนา จะเปนเรองการเมองกด เรองเศรษฐกจกด กระทงวามนจะตองแตงงานกนในระหวางคนทตางศาสนากน เขาจะไดเขากนไดอยางสนท ไมเกดปญหาขน

การศกษาปรชญา ปรชญาอนเดยนน เรารสกวาเปนสงทเกยวของกนอยกบพทธศาสนา บางอยางมนเปนแบคกราวนของพทธศาสนา และมชาวอนเดยบางคนอางวา หลกพทธศาสนานนแยกตวออกจากเวทานตะ อยางนมนกทำาใหตองศกษาปรชญาอนเดย เพอประโยชนใหรพทธศาสนามากขนบาง

66

ศกษาเพอตอบปญหาทถกกลาวหาบาง แลวมนกพบตามขอเทจจรงทวา บางแงไมใชทงดน บางแงกมสวนเปนรากฐานของพทธศาสนา หรออยางนอยกชวยใหรจกพทธศาสนาดขน ดงนนสมยหนงแมจะเปนระยะสนกตามเถอะ กเคยทมตวศกษาปรชญาอนเดย ปรชญาตะวนตกนบวานอยมาก เพราะวาไมศรทธา เราจงมกจะดถก เพราะวามนไมลกซงสงสดไปในทางดบทกข มนเปนเรองของนกคดธรรมดาสามญ หรอมนคดไปแตในเรองธรรมดาสามญ ไมมาในทางทจะดบทกข หรอเพอ มรรค ผล นพพาน ดงนนสนใจนอยมาก วฒนธรรมตะวนตก

เรองนอยในความรสกมากทเดยว เพราะเหนวาเปนเรองเสยหายและเปนเรองขดขวางความเจรญของธรรมะ แทนทพทธบรษทจะปฏบตธรรมะ กหนไปตามกนฝรงเสยหมด ไมคอยเขาใจ

ถงโทษของการจดการศกษาแบบตามกนฝรง กคอ เรองไมบงคบตวเองไมสอนใหบงคบตวเอง พากนเหนวาไมเปนประชาธปไตย เลยใหเดกๆ เปนอสระ ไมบงคบตวเองอยางนเราเหนวาเสยหายอยางยง เดกเหลานนยอมไมเหมาะทจะรธรรมะ วฒนธรรม ไมบงคบตวเองเปนปฏปกษโดยตรง โดยจงๆ กบพทธศาสนา เชน การจบกอดกนตามทสาธารณะ โดยเหนเปนการถกตองไปเสย นคอไมบงคบความรสก มนกมนสยปลอยตามความรสก ปลอยตามกเลส มนหนหลงใหกบหลกธรรมะ ผมพดบางเฉพาะเมอมอะไรมากระทบความรสก เจตนาทจะคานโดยตรงหรอตะพดนนกไมม ไมมแผนการตอตาน แตจะพดบางในเมอมนมาขดขวางกบเรองของเราทจะเผยแผธรรมะ การศกษาจตวทยา

เมอสวามสตยานนทบร เขาออกหนงสอ Social Science พกหนง เรากสนใจทเขาพดถงฟรอยดวาเปนผพดวา อะไรๆ กลวนท มลรากมาจากความรสกทางเพศทงนน มนกจรงทสดแหละ

แตมนกมขอบเขตอยเพยงกามาวจรภม สวนพวกทมจตเปน รปาวจรภม อรปาวจรภม มนกไมคอยเปนอยางนนดวย และฟรอยดกไมรเรองน รแตเรองกาม กามคอ เรองของมนษยธรรมดา กเลยเขยนออกไปอยางนน ผมจงถอวา ฟรอยดไมรเร อง รปาวจรภม อรปาวจรภม คำาพดนนจงถกครงเดยว

การศกษาวทยาศาสตร

ตอนนนมนมปญหาอยอยางหนง คำาวา วทยาศาสตร ทใชกนอยในเมองไทย (หวเราะ ) มนหมายถงการเลนแรแปรธาตเปนสวนใหญ อยางในตลาดเขาจะม คำาพดวาทองวทยาศาสตร หรอทองจรง อยางนเปนตน วทยาศาสตรกลายเปนเรองหลอกลวงและเปนเรองทำาเทยม และทพดวา ไอพวกวทยาศาสตร หมายถงวาเปนพวกปลอมๆ พวกทสนกสนาน พวกเอรดอรอย พวกหลวกลวงทงนนแหละ และเกลยดคำาวาวทยาศาสตร สวนใหญสมยนน เปนคำาทเสยหาย ไมใชคำาทมเครดต เรามองเหนอย หลกพทธศาสนา หวขอธรรมะ ตองการพสจนทดลอง ไมตองการคาดคะเนคำานวณ มนผดหลกกาลามสตร ตรรกเหต นยเหต มนตองพสจน ทดลอง จนทนตอการพสจน วามนดบทกขได เพยงแตพอใจแลววา พทธศาสนานมนมลกษณะเปนวทยาศาสตร จะตองใชวธการอยางวทยาศาสตรมาแตะตองมาเกยวของ กเลยพดออกไปใหเพอนๆ รดวยเทานน มนกศกษาเทาทจะทำาได (หวเราะ ) เทาทมนชอบ เทาทมนพอใจ แลวกมความหวงอยมากเหมอน กนวา จะใชวชาวทยาศาสตรเปนเครองมอในการเผยแผธรรมะ และคดวาเราจะเผยแผธรรมะใหแกนกวทยาศาสตร ซงจะเปนหมชนทมอทธพลมากในอนาคตจะตองทำาอยางไร จงศกษาวถทางวทยาศาสตรเผอๆ เอาไว วทยาศาสตรทงหลายไมมองในเรองดบทกขในจตใจของคนเสยเลย มองออกขางนอก ใชวทยาศาสตรเพอความกาวหนาของโลกอยางไมมทสนสด แลว

67

ถาอยางนแลว มนกชวยใหคนมกเลสมากขน ตองใหเวลากลบตวอกสกพก จงเอาปญหาเรองดบทกขเปนเรองใหญ ใชวธหรอวชาความสามารถ ทางวทยาศาสตรมาเปนเครองมอ อาจจะไปถงกบวา ใชยากนเพอบรรเทาโลภะ โทสะ โมหะ ได (หวเราะ ) กยงดแตเขาจะคดหรอไมกไมร ผมยงคดอยในใจเสมอวา พทธศาสนาจะเผชญหนา กบโลกในสมยวทยาศาสตรไดถงทสด คอโลกในอนาคต เมอวทยาศาสตรไมสามารถจะชวยโลกได เรากเสนอหลกธรรมะเขาไปใหวทยาศาสตร

สามารถใชวทยาศาสตรชวยโลกได

กฎของวทยาศาสตรทวาดวยเหตผล เพราะสงนม สงนจงม กฎอทปปจจยตามลกษณะเปนวทยาศาสตรอยอยางเตมท แลวมนษยกจะเรมสนใจเรองตนเหตของความทกข ตนเหตของวกฤตการณกนอยางเตมท พบแลวกกำาจด หรอควบคมตามแตกรณ เรองรายๆ ในจตใจของมนษยกจะลดลง พทธศาสนาเปนวทยาศาสตร ไมตองมพระเจา ศาสนาทมพระเจาไมมทางจะเปนวทยาศาสตร เพราะอะไรๆกแลวแตพระเจา ซงมอารมณอยางบคคลน มนเสยหายมากตอนน ถาพระเจาเปนอยางนนจรง พระเจากตองสรางโลกดกวาน ชวยสรางไมใหโลกมปญหา โหราศาสตร เดยวนโหราศาสตร สมมตวาวนนนเปนเทวดาองคนน วนนเปนเทวดาองคน ดาวนนเปนเทวดาองคนน ดาวพธ ดาวพระเกต ดาวราห ดาวอะไร ฯลฯ วากนไปตามแบบนน (หวเราะ )ดาราศาสตรนาจะเปนวทยาศาสตร โหราศาสตรไมใช แรงของดวงดาวจะสแรงของกรรม คอการกระทำาไดหรอ การกระทำาทถกตอง (หวเราะ ) สำาคญเหนอสงใดอน แตเขากแยง แมแตทำาใหถกตองมนกยงไมไดผล (หวเราะ ) กเลยหนไปหาไสยศาสตร เขาทำาดทสด ถกตองทสด ตามหลกวชามนกยงขาดทน ทจรงมนไมดใหด มนมอะไรแฝงอยในนนทไมถกตอง แฝงอยในนนแลวกมองไมเหน กเขาใจวาเราทำาถกตองหมดทกอยางแลว มนกยงไมสำาเรจ หรอยงขาดทนอย และพวกนกไมไดคนควาศกษาในสวนทมนยงไมถกตอง ไมไดคนควาศกษาเทาไร ผมวาเรองไสยศาสตรนมนสำาคญ เวลาผดหวงกตองนกถงสงทเขาใจไมได ถาคนทศกษาธรรมะใหมาก ใหมากเทาๆ กบศกษาวทยาศาสตร นคงจะดมาก แลวมนกไมเปนอยางนน การศกษาโบราณคด

มมลเหตมาจากการท เมองไชยา เตมไปดวยหลกฐานทางโบราณคดทางประวตศาสตร มนกอดสนใจดวยไมได สำาหรบผมกตองพดวา เขามาเกยวของกบโบราณคดสมยมาเปนครสอนนกธรรมอยทวดพระธาตไชยา เมอพรรษาท ๔ ป ๒๔๗๓ ระหวางพรรษา มเจาหนาทโบราณคดคนนนคนน โดยเฉพาะหลวงบรบาลบรภณฑ เขามาจดทำาพพธภณฑ แลวผมกไดยนไดฟงเขาพดกนเรองนนเรองน ฟงดมนกนาสนใจ ในทสดจบเคาเงอนเรองศรวชยอยางใหญโต อยางมโหฬาร อยางมเกยรต กเปนธรรมดาอยนนเอง (หวเราะ ) ทจะตองสนใจบาง เพราะวาเปนบานเกดเมองนอน นกพลอยเขาไปดเขาไปศกษาสงเกต เขาไปออกความคดความเหน มนเปนเรองกอหวอดตงแตนนมา แลวผมกมนสยชนดททำาอะไรกมกจะเอากนจรง ๆ กเปนบาไปพกหนง (หวเราะ )จนกระทงพมพหนงสอ "แนวสงเขปโบราณคดรอบอาวบานดอน " ขนมา แลวยงรวบรวมไวอกมากพอ แตวาเดยวนมนเหนอยแลว แมวาจะเขยนกเขยนไดอกมากเทาตว กอนโนนชอบโบราณคด ขวนขวายรวบรวมไว อยางเดยวนกยงเกบไว รสกวาจะไมคมคากบเวลา คอไมดบทกข จดโบราณคดเปนวชาทไมใชเปนเพอดบทกข มนเหมอนอภธรรมเพอเจอทงนน กเลยรามอ

พวกทเคยเลนกนมา มารบเรามาขอใหเขยนตอ หมอมเจาจนทรจราย รชน มาทกป ถามทกป ยใหเขยนตอ ผมกไมอยากจะใหเขาผดหวง หรอวามความรสกไปในทางเปนทกข กบอกแกวายง ยงไมกลาบอกวาเดยวนไมชอบเสยแลว เกลยดเสยแลว ไมกลาบอก เดยวนเหนเปนเรองไมคม

68

คาเวลา แตกยงเสยดายวชาความรทรวบรวม เปนประโยชนแกคนพวกนแหละ แตเกรงวาคนชนหลงกมายดถอเสยเวลา พลอยเสยเวลาเหมอนอยางเราอก เรากตองรบบาปในสวนน เรองพวกนเปนสมมตฐานทตองเปลยนไปตามหลกฐานทขดคนพบใหม ๆ การตดตามเสยเวลามาก ตองใชเวลาพอๆ กบศกษาพระไตรปฎกทงหมด เราเลยเลกไมมเวลาพอ เดยวนมนเบอหมดวชาโบราณคดไมดบทกข (หวเราะ )

การศกษาพฤกษศาสตร ตนไมเหลาน ถารจกมนในแงหยกยาผมกสนใจมาพอสมควร สนใจกนในแงพฤกษศาสตร กสนใจอยเหมอนกน ศกษาอยเสมอวา ไอตนไหนเนอของมนมคณลกษณะอยางไร คณสมบตอยางไร กสนใจอยมาก เปนเรองเลนเปนเรองสนก ผมกสนใจมากกวาคนทไมเคยสนใจเทานน จนมนคอยๆ รวา ไอพวกนมนพวกไหน สกลไหน จนรเปนพวกๆ พวกตนไมดทสด แลวกรองลงมา มนกไมสกลเดยวกนไมสายเดยวกน ผมเคยสำารวจดวาไมเคยมแขงทสด แลวไปไมตะเคยน แลวกไปไมทระหวางน ไปไมยาง แลวกเลวกวาไมยาง ทางหยกยานกสนใจเหมอนกน กอนนตองใชหยกยา กรวาเมอตนนมนกนแกอะไรได ทคลายกนมนกตองไดดวย (หวเราะ ) กเลยใชยาอยางตรสรเอาเอง (หวเราะ ) นเรามอยบอยๆ จนกระทงรวา โอ ! มนกเหมอนกน มนกแกไดดวยกน แตวาไอตนไมบางชนดมนมสวนททำาใหแสลง มสวนททำาใหเหมนหน ใหอาเจยนอยดวย ตนไมตนนเลยใชไมได ถาใชไดกตองเอาไปสกดออกเสยกอน หรอมฉะนนกกนเขาไปยอมอาเจยนยอมทนความยากลำาบาก และกเอาผลคอโรคหายไดกยงได เชน เรองตนเลยน กบตนควนน

 

69

บทท ๔ สนยาส (๗)การเผยแพรธรรมะ งานเผยแพรนนทำาใหตงใจแรงขนๆ เพราะตองทำาใหยงๆ ขนไป แลวกเลยหนมาสนกกบเรองเผยแพร เรองการปฏบตนนมพอรกษาตวไมใหใครมาดหมนไดเรยกวาปฏบตเทาทจำาเปน แลวเรากทำาใหการปฏบตนนมอยในการศกษาคนความนจงกลายเปนเรองเดยวกน การเผยแพรนนกมงเรองการทำาหนงสอ เขยนหนงสอ เปนหลก เปนอนดบหนง เรองการเทศนกกลายเปนเรองสมครเลนไป แตมนไมใชการเทศนแบบเดมๆ คนฟงจะรสกแปลก มนเปนเรองการบรรยายเรองททนสมยไป ใชสำานวนเปรยบเทยบสมยใหม ไมใชสำานวนชาดกเหมอนเมอบวชใหม ๆ การเขยนหนงสอ

ความสนกในการทำาหนงสอ

มนสนกอตโนมต พอใจ พอใจในตวเอง คดอะไรใหม ๆ ออกมาได กสำาเรจทหนง เรองเลกๆ แตทวาสำาเรจกพอใจ จะเปนแงใดแงหนงทคดออกมาได อยางคดคำาพดสองสามคำาขนมาใชไดกพอใจแลว (หวเราะ ) พอใจและเปนสข เชนคำาวา ตวกของก , กน-กาม-เกยรต , สะอาด-สวาง-สงบ , อะไรอยางน มนชวยประหยดการพดจาไดมาก ชวยใหพดจาไดเรว งานหนงสอน บางวนบางเวลา มนคลงขนมา (หวเราะ ) กทำาไดวนหนง ๑๘ ชวโมง บางเรองมนชวนใหคน ชวนใหหาของใหม ของแปลก แลวมนคนดวยความยากลำาบากดวย เพราะความรบาลของเราไมคลองแคลว กเลยกนเวลามาก แตไมใชทำาแบบนนานนก ความคดสำาหรบเขยนหนงสอ กเปนผลมาจากการอานๆ นกๆ คดๆ จำาๆ ไว เมอเวลาจะเขยน จะพด มความตงใจแรงขนมนกเบงออกมา เปนธรรมดาอยางนน แลวอกอยางหนงกคอความคดทผดออกมาเอง ไมไดเจตนาเปนความคดอยางลกซง ชนดไมเคยคดมากอน และแปลกใหมทสด มนมเหตปจจยของมนอยางสมบรณอยขางใน ตองรบจดไว เพราะมนหายไปไดชนดทไมกลบมาอก สมยอยพมเรยง ตอนเดนมาเทศน หรอเดนบณฑบาต เขยนจนเตมฝามอเยอะแยะ กลบมาถงกลอกลงสมด เวลาบณฑบาตรสกวามนมาก จนไมไดเกบไวหมด เวลาเดนจตมนเปนสมาธ ในพระบาลมอยขอหนง กรรมฐานเวลาเดน จะทนทานตอการพสจนทสด ถาออกมาเวลาเดนมนยากจะผด จนทกวนน จดไวแลว นานๆ กเปดดบอยๆวาจะเอาไปใชอะไรทไหน ผลงานการเขยนหนงสอ ตามรอยพระอรหนต

อยากจะมหนงสอทเปนโครงปฏบตโดยสมบรณ ซงตอมากใชชอ "ตามรอยพระอรหนต " เลมนใชเวลานานตดตอกน มนกผานพระไตรปฎกทกเลม เพอจะหาเฉพาะเรองทใชตามรอยพระอรหนตได ตงแต ไดฟงเทศนและกพอใจในพทธคณ ออกบวชและกปฏบตตามลำาดบ จนไปถงขนออกปา จะคนควาใหพบ ใหลก ใหสมบรณ มนจงลงมอแตง "ตามรอยพระอรหนต " ไปสงเกตดเถอะ ในนนมนมความสมบรณของการปฏบต ทงนเพราะคนควาสำาหรบไวใชเองดวย

70

เพอตามรอยเอง เพอใชกบตวเอง แลวกเหนวาคนอนเขากใชได กเลยใหพมพ ใหโฆษณาออกไป มนเปนตอนตนๆ กอนสมาธภาวนาทเขยนไปอยางละเอยด พอถงตอนสมาธภาวนามนกขเกยจเขยนเสยแลว จงทงระยะไวชวงหนง ตอนหลงถงมาคนควา พบระบบสมาธภาวนาอยางละเอยด ครนจะเอาไปเขยนตอชนกบ ตามรอยพระอรหนต มนกไมสนทเสยแลว เพราะมนมากมายจนเอาไปตอกบเลมเลกๆ นนไมได เลยพมพแยกตางหากเปน "อานาปานสตภาวนาฉบบสมบรณ "(๒๕๐๒ ) เรองตามรอยพระอรหนตกเลยคางเตงไวอยางนน มนเปนการศกษาคนควาเพอดวาคนโบราณเขาทำากนอยางไร เอารวบรวมใหสมบรณ เมอแตง "ตามรอยพระอรหนต " ยงยดหลกหมวดศล สมาธ ปญญา ตามธรรมเนยม สวนหมวดธดงคมนกอยระหวาง ศลกบสมาธ เมอพระพทธเจาทานตรสวธดบทกขทงหลาย โดยมากกตรสเปนอฏฐงคกมรรค มองค ๘ แตบางทตรส ๒ คำาสนๆ วาสมถะวปสสนา ในการปฏบตจรงๆ ของคนจรงๆ นนตองใหปญญานำาหนาอยเรอยไป ใหมศล ใหมสมาธ โดยมปญญานำาตามหลกอฏฐงคกมรรค

71

บทท ๔ สนยาส (๘)หนงสอพมพ "พทธสาสนา"ความมงหมายในการออกหนงสอพมพ กเพอแถลงกจการ เพราะเราคดจะตงคณะธรรมทาน และสวนโมกข กจำาเปนจะตองมเครองมอสำาหรบจะโฆษณาหรอตดตอ จงจำาเปนจะตองมหนงสอพมพเลกๆ สกฉบบหนง จงจดขนเหมอนอยางเปนเครองมอโฆษณาตวเองอยางนนแหละ อกอยางหนงกเปนการเผยแพรธรรมะเปนบญเปนกศล รวมกนเขาทงสองสวนกเปน หนงสอพมพ "พทธสาสนา " กอนนนเคยม "ธรรมจกษ "ออกมาอยสมยสมเดจพระมหาสมณเจา (กรมพระยาวชรญาณวโรรส ) พอสนทานกหยดไป พอหนงสอพมพ "พทธสาสนา " ออกมา เขากฉกคดกนขนมา แมพระบานนอกกยงม กรงเทพฯกควรจะม ตอมาไมนาน "ธรรมจกษ " กฟ นขนมา และม "พทธจกร " ตามออกมา

ชอหนงสอพมพ "พทธสาสนา"

ชอ "พทธสาสนา " นายธรรมทาสกเปนคนตง ทใช "ส " สะกดนนกเพราะแรกๆ เราคดจะ อะไรละ ปฏวตไอคำาทมาจากสนสกฤตเสยใหเปนภาษาบาลหมด จงม มนสย มสาสนา แบบชาตนยม ภาษาบาลมนของพทธ สนสกฤตมนไมใชพทธนทำาไปไดพกเดยวแหละกไปไมรอด แลวมนกไมเหมาะ เพราะภาษาไทยมนตายตว มนลงตวอยแลว เรากนยมภาษาสำานวนทใชกนอยในสมยรชกาลท ๖ ดวย ถาเราไมเหนดวยกบทเขาใชกนอยบาง เรากไมเอา คอเราไมเคารพพจนานกรมเสมอไป

รปโครงของ หนงสอพมพ "พทธสาสนา "

ใหนายธรรมทาสเปนบรรณาธการตามกฎหมายผมเปนคนวางโครงหนงสอ แบงออกเปน ๓ ภาค ภาคทวไป ภาคพระไตรปฎก ภาคปฏบตธรรม กระทงออกแบบภาคปก ๓ ภาพนนผมเปนคนวาง (หวเราะ ) แลวใหชางทำาบลอกทำาใหทกรงเทพฯ

การจดพมพ หนงสอพมพ "พทธสาสนา"

ไดตนฉบบถกตองเพยงพอแลว ผมกเอาขนไปจางโรงพมพสยามพานชการ ทสลม ผมควบคมอยเองจนเสรจ ครงหนงกอาทตยสองอาทตย พกวดปทมคงคา เสรจแลวกสงลงมาทางเรอ พอขนปท ๒ เลมท ๑ กมาพมพทน

การแจกจาย หนงสอพมพ "พทธสาสนา"

ขอความชวยเหลอจากไทยเขษมรายสปดาห โดยการพมพเปนคปองใสลงไป ถาใครอยากได กฉกสงมาพรอมแสตมป เรากสงหนงสอใหเปลา (หวเราะ ) คงสงมาหลายรอยราย กรจกกนกวางขวางขน จนกระทงมการบอกรบตอมามสมาชกตงพนกวา "พทธสาสนา " ไมไดวางตลาดไปฝาก

72

จำาหนายทมหามกฎแหงเดยว สมาชกสวนใหญจะเปนคนกรงเทพฯ แตผมไมเคยขอดรายชอ นกศกษาปญญาชนมนมทกรงเทพฯมาก

นามปากกาททานพทธทาสภกขใชใน หนงสอพมพ "พทธสาสนา "

กม "พทธทาส " เขยนเรองธรรมะโดยตรง , "อนทปญโญ " กบ "ธรรมโยธ " เขยนเรองใหคนโกรธ เพราะเขยาวจารณกนอยางแรง กระทบกนแรง , "สรวยาส " เขยนโคลงกลอน , "สงฆเสนา " เขยนแบบนกรบเพอธรรม , "ทรโลการมณจต " เรองปรารภโลก , "ขาพเจา " เขยนเรองแงคดขำาๆ , "นายเหตผล " นนแกลงเขยน ไมใชเปนความรสกอนแทจรง เปนเจตนาทจะใหผอานคดนกในทกแงทกมม แกลงเขยนคานพทธศาสนาวาถาจะคานมนคานไดอยางน และจะตอบวาอยางไร ใหคนอนไดวนจฉยไดความรทางพทธศาสนามากขน อาเสยงมหวแตงโคลงแตงกาพย ชอบแตงลอไสยศาสตร มนามปากกาวา "ทานางสงข " เปนกาพยยานเสยโดยมาก

ปฏกรยาของผอาน หนงสอพมพ "พทธสาสนา "

จดหมายวพากษวจารณ จดหมายแนะนำา หรอจดหมายดากเพมขนๆ ในระยะประมาณปท ๑๐ ถงปท ๒๐ มากทสด มนเขมขน สมควรทจะถกวพากษวจารณ แตเราไมรสกอะไร แตเสยงทเขามานน เรองชมมมากกวา เรองดามนอย เพราะทจรงมนกไมควรถกตำาหน นอกจากพวกกนปนรอนทอง ออกหนารบ คนเขยนเขามาใหปลด "อนทปญโญ " ออกจากบรรณาธการกม เรอง "สกรยกษ " (หวเราะ ) มบทบาทมาก มนมเคามาจากอรรถกถา แปลตามตว ไมไดเขยนอธบายความมาก แตงเปนกาพย เรองเกยวกบธรรมะแทๆ ไมมเรองจะตองถกดา เรองเปะปะออกนอกแนวธรรมะ (หวเราะ ) นนแหละถกดา

ผลทไดรบจาก หนงสอพมพ "พทธสาสนา"

ตอนน น "พทธสาสนา " กลายเปนการศกษามโหฬารของเรา ศกษาชวตดานสงคม ปญหาทางศาสนา ทกอยางมนนาศกษา มนเปนการรธรรมชาตเกยวกบสงคมทมนเหนไมไดดวยตา มนตองรวาอะไรเปนอยางไร แลวตองเปนอยางไร เปนการศกษาถงทมาเบองหลงทเหนไมไดดวยตา

การเขยนเนอเรองใน หนงสอพมพ "พทธสาสนา "

เขยนตามเรองราว เขยนตามความพอใจ ทเขยน "ตรมาสาภลกขตตกาลพจน " นนตงใจหนอย วาจะพมพรวมเปนเลมสกท คงไดเปนธรรมโฆษณเลมหนงเตมๆ บางเรองผมกพอใจตวเอง มเรองธรรมชนโลกตตระลกๆ กม ผวๆ โลกๆ กม เรองยาวๆ อยางเรอง "ปมเของ " เรอง "อนตตา " นนแหละคอนขางจะเหนดเหนอย นอกนนกทำาประเดยวเดยว มนเปนการเขยนเรองทถนดพอเขยนได คนควาอะไรมากมายไมคอยม นสยมนไมคอยด คนบางเลกๆนอยๆ หมายตาเอาไวบางเหมอนกนวาจะอางอะไร ตอนนนตองเรยกวา ทำางานลวกๆ เดยวนยงคดนกอะไรมากกวา วางพลอตไวในใจแลวกลงโครงรางเขยน เรองทยงยาก ตองคนเอนไซโคลปเดยบรตานกา เปนสวนมาก กมเรองศลธรรม

73

การเขยนตอนแรกมนมความระมดระวง และสามารถขดเกลาใหกระชบ สมยเขยนนนผมพมพดดเลย ไมไดรางดวยปากกากอน นานๆ จะมทฉกทงเขยนใหมทหนง สวนมากกใชไดเลย ขดเกลาแกไขนดหนอย สวนมากใชเวลากลางวน กลางคนไมสะดวก กลางคนใชอานคนควา

ความเสอม หนงสอพมพ "พทธสาสนา "

ผมทำาจรงจงอยราว ๒๐ ป ตอๆมากเอาทพดทเทศนมาเรยบเรยงไปลง ตอๆมาหลงๆกถอดไปลงเลย มนกเรมเออมขนมา ทงเราและนายธรรมทาส มนตองรวาตองพยงไปใหได เรมเออมทละนดทละนด เออมอยางมนคง (หวเราะ ) จนกระทงเดยวน ไมนกวาจะตองทำาอยางนนอกแลว เดยวน "พทธสาสนา " กเปนเพยงเครองมอสอสารของมลนธธรรมทานเทานน

74

บทท ๔ สนยาส (๙)หนงสอเกยวกบหลกสตรนกธรรม

เราไมมหนาท มนเปนหนาทของคณะสงฆ แตผมกไดทำาหนงสอเลมหนง "ศกษาธรรมะอยางถกวธ " เปนธรรมวภาคนวกภม ทำาสำาหรบใชตงแตนกธรรมตรขนไปทำาแบบอธบายความใหเขาใจ ไดงายกวา สะดวกกวา ลกซงกวา ชดเจนเปนระบบกวา ทำาไดเลมเดยวพอเปนตวอยาง มนกหมดเวลา หมดเรยวแรง หมดความสนก

และผมกเคยเสนอพระเถระผใหญวา ควรมการสอนธรรมะชนลกเลยนกธรรมเอกขนไป เพราะมนยงมธรรมะชนทลกทสงกวานน เสนอกบพระเถระทพอคนเคยกน ทานกเหนดวย แตมกจะลงเอยทวาไมมคนสอน กเลยยงไมมใครทำากนจนบดน แบบเรยนบาลพเศษผมกเคยทำา พอเรมเรยนวนนน กเรมแปลวนนนเลย ถาตามแบบโบราณตองเรยนไวยากรณใหถงคมภรทเลม ๗ กอนแลวจงแปล แตผมทำาเลนๆ สอนเลนๆ สนกๆ เทานน ไมถงกบพมพเปนหนงสอ งานเขยนชนแรกๆ และชนสดทาย

เรองแรก (หวเราะ ) แตงในการฉลองโรงเรยนนกธรรมวดพระธาตไชยา ฉลองเพอหาเงนบำารงการศกษาทนน แลวกพมพหนงสอแจก (๒๔๗๓ ) ผมเขยนเรองพทธศาสนา " คอนขางแปลกสำาหรบชาววดสมยนน ซงไมเคยไดยนไดฟงเรองแบบนเรองตอมาผมเขยนเรอง "ประโยชนแหงทาน " พมพรวมในหนงสอชอ "กมภชาดก " ซงอาจารยพระครชยาภวต (กลน ) แปลมาจากภาษาบาล และมเรองอน ๆ อก พมพแจกงานพระราชทานเพลงศพของพระครโสภณเจตสการาม (คง ) ซงเปนอปชณาย (๓๐ พ.ค. ๒๔๗๓ )

เมออยสวนโมกขเกาไมนานกเรมเขยน "ตามรอยพระอรหนต " เขยนเปนตอนๆ เพอสำาหรบนกศกษาของตนเองดวย เพอลงในหนงสอพมพ "พทธสาสนา " ดวย เขยนอยหลายป

เรองลาสดทเขยนอยางจรงจงกเหนจะไดแก "สมเดจในความรสกของขาพเจา " (๑๒ ม.ย .๒๕๑๖ ) ผมเขยนเพราะเหนแกพระดลยพากษสวมณฑขอรอง พระดลยเปนศษยทรกบชาสมเดจสดประมาณ เปนทงอาจารย เปนทงอปชฌาย เปนการเขยนในยคทเบอการเขยนเตมทแลว มพระเถระชนสงรปหนง บอกวาแตไหนแตไรไมเคยมหนงสองานศพครงไหนสครงนได คลายๆกบวา ถาตวเองตาย อยากใหใครเขยนแบบน เรองปมเของ

ผมไมเหนดวยกบเรองปมดอย ทกอยางมนเปนปมเของ เรองอสมมานะ ตวก - ของก เปนเรองอยเบองหลง ททำาใหมนษยตองมเรอง เปนหลกหวใจของพทธศาสนา บรรดาเรองทงหลายทเกดขนทงทางโลกทางธรรม มนมมลมาจากปมเของทงนน เรองลกๆ อยางนพพาน ความวาง อนตตา ทเขยนในระยะแรกๆ

75

เรองแบบนไมมพลาด เพราะเราระวงมาก ตงใจมาก พยายามมองอยางถถวน การเขยนกอาศยจากทกอยางเทาทจะมได จากการอาน การคนความา จากการทดลอง หรอการประพฤตปฏบต แลวเปนการรบรอง สงทตองอนมานกอนมานเอามนรวมกนไป เวลาเขยนกระดมมาทงหมด ทจะเปนประโยชนตอคนอาน คนอนเขาเขยนไวอยางไรบาง เรามอยางไรของเรากเขยนออกไป ความผดพลาดของงานเขยนทผานๆมา

ไมคอยม รสกไปในทำานองวา โอะ ! นเราเขยนหรอ มนทำาไมจงดอยางน (หวเราะ ) นกในทางตรงขาม ในทางฉงน จนนกวาไมใชตวเองเขยน (หวเราะ ) คณไมเคยมหรอ เคยพดวาวปสสนาคอวนคนแหงการคด ทถกตองพดวา วปสสนาคอวนคนแหงการดความจรงของธรรมชาต คำาวาพจารณากมกจะเขาใจเปนการคดไปเสย กเลยใชไมได วปสสนาคอเตรยมจตใหด ดแลวเหนเอง คำาพดทำาใหลำาบากมาก เลยพดกนไมคอยรเรอง มนมความหมายไปคนละทางสองทาง ไมสตรงกน ตอนหลงๆ นเราเลยชอบใหคำานยาม คำามนชวยใหเราเขาใจงายจำางายสะดวก

 

76

บทท ๔ สนยาส (๑๐)การเขยนหนงสอบนธรรมาสน

หนงสอ "ชดธรรมโฆษณ "

มนเกดจากการปรารภวา ธรรมะทเราพดไปมากตอมากแลว มนจะสญหายเสยหมด ทพมพกนเลมเลกๆ หรอทอนเอาไปพมพมนกกระจดกระจาย ไมเปนชนเปนอน จงพยายามทำาขนใหเปนชดๆ สมบรณ ตอนหลงๆ จงเปลยนวธพด มาพดเปนชด เปนเรองราวตอกน เพอสะดวกแกการพมพ เชน ชดธรรมปาตโมกข ทพดหนาโรงหนง , ชดวนเสารทพด ๓ เดอน ไดเลมหนง ,กอนนขนไปยงชดทบรรยายทโรงฉน เรองหลกๆ หลายเรองเหมอนกน ทบรรยายทโรงฉน "อานาปานสตภาวนา ฉบบสมบรณ " เมอคดจะพมพเปนเลมใหญขนมา กคดวาใชชอ "ธรรมโฆษณ" มนงายด ความหมายกด ทนทใชพมพ ตอนแรกกใชทนของเจาคณลดพลฯ ทมอบไวสำาหรบพมพหนงสอขนาดใหญ บางคณะพนองหลายๆ คนรวมกนกม พมพแลวสวนใหญกขายเอาทนมาพมพอก แจกสวนนอยเฉพาะบคคลทควรแจก และสงไปตามสถาบน ตามมหาวทยาลยตางๆ การจดพมพ ตอนแรกๆ กนายธรรมทาสทำาอย ตอมามนไมไหว รางกายทรดโทรมคณอรณวด รบภาระในเรองน ในนามมลนธสวนอศม

เทาทพมพออกมาแคนกเรยกวาโลงไปท เราไดทำาสงทมนสมควรจะทำา ไมเสยคาขาวสกของผอนแลว เชอวามนคมคา อยางนอยผมกกลาพดไดอยางหนงวา เดยวนไมมใครในประเทศไทยบนไดวาไมมหนงสอธรรมะอาน

(นอกจาก ชดจากพระโอษฐแลว ) พดตามความรสกกพวกปรมตถสภาวธรรม , สญญตาปรทศน , โอสาเรตพพธรรม , สนทสเสตพธรรม , อทปปจจยตา , ชดนนบวาถงขนาด เปนทพอใจทกเลมดกวา (หวเราะ ) แตละเลมมนมอะไรพอดของมนแงหนงเสมอ (หวเราะ )

(คนทไมเคยศกษาพทธศาสนามากอน ) โดยมากจะแนะนำาใหอาน บรมธรรม ๒ เลม แลวกอาน ฆราวาสธรรม มนเปนเลมพนฐาน ตอจากนนกเลอกเอาเอง ประเภทศลธรรม ประเภทปรมตถธรรม ประเภทเกยวกบบานเมอง ผมทำาไวหมดแลว เตมความสามารถแลว งานแปล

หลกเกณฑในการเลอกเรองแปล

เลอกเรองทเชอวาแปลกใหม สำาหรบผอานสามญชน เรองทคนทวไปควรจะไดอาน มนกไลไปเรอย การแปลกยดหลกอยางทผมชอบ (หวเราะ ) คอใหฟงถกฟงงาย และชดเจนในภาษาไทย เนอความตรงตามบาล อานแลวเขาใจไดเองทนท ไอทแปลจากภาษาองกฤษนน จะมเรองยงๆหนอย ตองนกคดมาก ผมรสกวาตงแตแปลมา หนงสอ ฮวงโป เปนหนงสอทแปลยากทสด คอตองใชความรธรรมะ ทเรามอยเปนเครองตดสน

77

วา คำาน ควรจะแปลวาอยางไร ถงจะเปนนกเรยนเมองนอก ปรญญาทางภาษายาวเปนหางกแปลไมได ยงภาษาไทยไมแตกจะยงไปกนใหญเลย

การแปลแบบ "สำานวนสวนโมกข "

เราอยากแปลตามความพอใจของเรา แปลใหคนอานรเรอง ของหลกสตรมนตองแปลตามระเบยบ แปลยกศพท ชาวบานอานไมรเรอง เราไมชอบ ชอบแปลธรรมดาๆ มนแยกกนทำา เราแปลแบบของเรา จนเกดสำานวนสวนโมกขขน (หวเราะ ) ไมตองไปมมานะอะไร เราทำาตามทเราเหนวา นาทำากเทานนเอง หนงสอชดพระโอษฐ

ผมเหนหนงสอเลมเลกๆ เลมหนง หนาเทานวกอย ของพระญาณดลก เปนชาวเยอรมน มาบวชอยทเกาะไอรแลนดเฮอมเทจ ทศรลงกา หนงสอชอ "พทธวจนะ " ยกเอาคำาบาลมาตอๆ กนไป เรมดวยอรยสจ ๔ อธบาย ทกข สมทย เรอยไป โดยไมตองมคำาของผรอยกรอง พอเหนเขากสะดดใจจบใจ พอใจ วาทำาอยางนดทสด แลวเรากเอาบาง ลองทำาด ออกมาเปน "พทธประวตจากพระโอษฐ " พมพออกไปครงแรกไดรบความนยม จนถงกบมหาทองสบ เขาใหใชเปนหนงสอเรยนของสภาการศกษามหามกฎฯ อยพกหนง เรากเลอกเอาพทธวจนะทมนลก มนดทสด ทเคยผานสายตา แรกสดทำา "อรยสจจากพระโอษฐ " ทยอยลงใน "พทธสาสนา " แลวชงกไป มาทำา "พทธประวตจากพระโอษฐ " แทน แลวกม "ขมทรพยจากพระโอษฐ " (พมพครงแรก ๒๔๙๙ ) แทรกเขามา แลวมาทำา "อรยสจจากพระโอษฐ " ตอได ๒ ตอน (พมพครงแรก ๒๕๐๒ )โดยมมหาสำาเรงชวยจนจบเรอง ตอมากม "ปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐ " (พมพครงแรก ๒๕๒๑ ) มหาวจตร เปนผชวยทำาทเดยวเสรจ แลวยอนกลบมาทำา "อรยสจจากพระโอษฐ " อก จนสมบรณทง ๕ ภาค (พมพ ๒๕๒๗ ) หนาตงคบ " พทธประวต จากพระโอษฐ " ครงแรกผมทำาคนเดยวทสวนโมกขเกา (พมพรวมเลมครงแรก ๒๔๗๙ ) ตอมาไดขยายอก ๒ ครง ครงสดทาย (๒๕๒๓ ) มหาวจตรชวยสำารวจกนใหมหมด เขาเปนผคนมาเสนอ ผมเปนคนเลอก ตอนเอามาชนกนเปนเรองยากทสด มหาสำาเรง มหาวจตร กทำาไมได ตองเอาเรยงตอกนใหนาด มนคอยๆ ทำามาเปนเวลานานถง ๒๐-๓๐ ป เรยกวา ศกษาฝกฝนตนเองมากทสด เปนนกเรยนอยางยง

ถามหาวจตรสามารถมาเปนลกมออกครง กอาจทำาหนงสอทนาอศจรรย ไดอก ๒ เลม "สมาธภาวนา หรอ จตภาวนาจากพระโอษฐ " เลมหนง หรอ "พระไตรปฎกทคดเลอกแลว " อกเลมหนง

"พระไตรปฎกทคดเลอกแลว " อาจจะเทยบไดกบไบเบล หนาแรกทำาอยางไบเบล โลกเกดขนมาไดอยางไร ในอคคญสตร มนษยเกดขนมาไดอยางไร ตองรวมเอาทอยนอกพระโอษฐดวย ถาเปนพระไตรปฎกเปนเอาหมด เปนพระไตรปฎกเลมเดยวจบเสรจแลวคงไมนอยกวา "อรยสจจากพระโอษฐ " (ชดแปลจากพระโอษฐ ) ไมไดรบคำาคดคาน นอกจากในแงถกตอง แลวยงไพเราะ สมเดจพระวนรต (เฮง เขมาจาร ) ทานชมวาแปลด ชมทงตอหนาและลบหลง

พอใจถงทสดกคอ "อรยสจจากพระโอษฐ " รสกวาทำาไดสมบรณทสด พอใจกวาทกเรอง ฝากไวเปนอนสาวรยในโลกได

78

บทท ๔ สนยาส (๑๑)งานแสดงธรรม การเทศน

ไมมเทคนคอะไร โครงการไมม มนมแตเพยงวา จะชวยใหประชาชนใหรธรรมะไดอยางไรเทานน แลวกดวากบพวกไหนควรจะพดอยางไร มนมเทานน ไมมการวางแผนการ หรอวางอะไร ผมเปนแบบนกเทศนทวๆไป ตามความคดนกชวขณะเสยมากกวา หลกในการเทศน

มนรสกแตเพยงวา จะพดใหเขาไดรบประโยชนไดมากทสดทางธรรมะแลวกคดขยายตอไป คนฟงกลมนควรจะพดอะไร ผฟงเปนใคร เปนนกศกษาชนเดก หรอผใหญ มนกพดใหเหมาะเทาทจะทำาใหเพราะได มนไมมหลกอะไร คลายๆ กบวา ไดมนกด ไมไดผลกไมเปนไร ตอนแรกๆ กไมไดเชยวชาญแตกฉานอะไร การเตรยมตวกอนเทศน

ไมตองนาน พดตามความคดทมนไหล เมอบรรยายวนเสารแลว จงมบตรยอเรองทพด เปนกจลกษณะ หรออยางเรอง อานาปานสตภาวนา ฉบบสมบรณ ทำาตามแนวพระสตร ทำาเปนโครงไววา พดเรองอะไร แลวตอไปเรองอะไร ถาเปนเรองอนๆ กมกจะนกไวในหวหมายในใจวาจะพดเรองอะไร แลวพยายามพดวกเขาไป รกเขาไปในเรองนน ไมไดวางรายละเอยดไวกอน แมเดยวนกเหมอนกน ถาไปทำาเขาจตมนกไปยงอยตรงนน เมอพดมากขน ศกษามากขน มนลกเขาไปของมนเอง เรองทจะพดปากเปลาไดมนตองเปนเรองทเขาใจหรอแตกฉานอยแลว มฉะนนพดไมได จะไปคนทกเรองมนทำาไมได เพราะมนพดอยบอยๆ ตองการหลกฐานประกอบกตองไปดบาล บางทกคนนวโกวาท คนพทธภาษต นอกจากจะแตงหนงสอใหญๆ มนกตองคนจากพระคมภร มนเกบไวนาน มนกมหลายเรอง หลายแนว พอถงเวลาจะพดเรองอะไร แนวอะไร มนกปะตดปะตอเรองนนๆ ออกมา มนจงไมไดเตรยมมาก ตองพดอยเกอบทกวน จะเอาเวลาทไหนไปเตรยมมาก

การเทศนชดตางๆ ในสวนโมกข แรกๆ ยายมาอยกยงไมไดเทศนเปนชด เทศนวนประจำาปบาง วนพระบาง วนสำาคญบาง มาเรมเทศนเปนชดตอนบรรยายพเศษประจำาคน ในระหวางพรรษา ทำาอยหลายป , มาถงยคพดทโรงฉน มนบรรยายในระหวางพรรษาเหมอนกน เชน ชดคำาสอนผบวช ชดอานาปานสตภาวนา ฉบบสมบรณ (๒๕๐๒ ) การศกษาธรรมะอยางถกวธ (๒๕๐๐ ) ชดคนถงธรรม ธรรมถงคน แลวกม ตวก - ของก (๒๕๐๔ ) ยงพมพอยจนทกวนน คณเชอ (พระเชอ สรปญโญ ) เปนคนจดเอาจรงเอาจง ตงใจอยากรจรง ไดอาศยบนทกของทานมาพมพหนงสอหลายชด ตอมามเครองบนทกเสยงแลว กบนทกเสยงไวมาถอดพมพ

79

พอชดพดโรงฉนหมด กมาเปนยคพดหนาโรงหนงตอนเยน (๒๕๑๐ - ๒๕๑๔ ) ๓ - ๔ วน หรอ ๗ วน พดทหนง พดใหพระเณร และคนในวดฟงเปนสวนมาก ยงไมออกไปถงขางนอก ชดสญญตาปรทศน ชดธรรมปาฏโมกข กพดทน คกบวนยปาฏโมกข ทำาอยไมกปกเปลยนมาเปนยคบรรยายวนเสาร (๒๕๑๔ - ๒๕๓๖ ) เหตผลทเลอกวนเสารมนมอยวาเผอใหคนไกล คนตางจงหวด แมแตคนในกรงเทพฯมาฟงได ประกอบกบผมหยดไปไหนมาไหนมากขน ใชวนเสารแทน สบายกวา แตในใจจรงกเพยงวาใหไดเทศน แลวใหไดพมพเปนหนงสอขนเทานน เรองทจะเทศนกคดเปนชดไป ๓ เดอนนจะเทศนอะไรชดหนง ไมไดวางแผนทงหมด มนมากมายมหาศาล บางยคกเทศนธรรมะชนลกๆ ขนปรมตถ บางยคกเรองสงคม เรองศลธรรม มบางชด สองชดบรรยายตามคำาขอ เชน ชดพทธคณบรรยาย พดตามทเจาชนขอ นอกจากนนวนสำาคญๆ เชน วนตายาย วนปใหม วนมาฆะ วสาขะ อาสาฬหะ ตอมาเมออายครบ ๖๐ กเรมบรรยาย วนลออาย (๒๕๐๙ - ๒๕๓๖ ) ตอนนกพมพในชดธรรมโฆษณไปบางแลว

ชดอบรมนกศกษาในสวนโมกข นกศกษามาทนกนทละนอย แลวกคอยๆ มากขน ๆ ชดบรมธรรม คราวนน นกศกษามามาก (๒๕๑๒ ) กเลยคดวาควรจะพดเปนแบบฉบบไวใชตอไป โดยไมตองพดอก กเปดโรงเรยนหนขนตอนหวรง จากนนกม ฆราวาสธรรม (๒๕๑๓ ) มหดลธรรม (๒๕๑๗ ) อะไรอกบางตอๆ มา พยายามพดไวอยางสดความสามารถ เพอใหใชเปนหลกฐานไดตอไป โดยมากหวหนาชมนมพทธจดมา ตอนนกเกอบจะไมจำาเปนจะตองมาแลว เพราะไปหาอานเอาเองได มสมบรณทสดแลว เกยวกบการศกษา เกยวกบครบาอาจารย เราพดไวมากจะผดหรอถกกแลวแต เราทำาอยางสดความสามารถแลว การอบรมขาราชการตลาการ

ปนน (๒๔๙๙ ) พอดมกฎหมายใหมออกมา ขาราชการทจะเปนตลาการ ผพพากษา จะตองไดรบการอบรมทกวชาทจะเปนประโยชนตอการทำางานในหนาท เขาจงใหอบรมเยอะแยะหมด คณสญญากเหนวาตองรพทธศาสนาดวย จงนมนตผมไปใหการอบรมเปนครงแรก หลกสตร ๑๐ ชวโมง กเลยทำาตดตอกนมา ผมอบรมอยทนน ๑๑ ป มาอบรมทสวนโมกข ๓ ป ทงหมด ๑๔ รน ทานปญญารบชวงตอมา ตอนบรรยายชดผพพากษาตองคดลวงหนามาก รวบรวมประเดนตางๆ ทจะมประโยชน แลวโนตใสสมดแบบฝกหดเลกๆ พดครงหนงราว ๆ ใบหรอสองใบ จดแตหวขอ สมดเลกๆ ทเดกนกเรยนใช เลมหนงพอดไวบรรยายได ๑๐ ครง ผมกพยายามหลกเลยงไมใหซำาของเดมใหสงขนไป ใหลกเขาไป จนมผออกปากครงสดทายวา นผพพากษาจะรบไหวหรอ พดขนไปถงเรองอสงขตะ โลกตตระ นพพาน

สวนจะมผลอยางไรตอตวผพพากษานน ผมไมไดประเมน ไมไดเกยวของ ไมมใครมาประเมนใหฟง แตผลจากการอบรมชดน ทเปนหนงสอมผลมาก จากการอบรมครงแรกกลายเปน "คมอมนษย " มคนไดรบประโยชนมารายงานตวนนไมหวาดไหว พมพเปนภาษาองกฤษกไดรบความนยม ภาษาเยอรมนกำาลงแปลอย และยงพมพเปนหนงสอชดตลาการออกมาอกหลายเลม ชดเทศนวนเสาร

80

ตอนปจจบน ทเขยนหนงสอดวยการพด อยางนอยกทำาบตรขนมาแผนหนง(หวเราะ ) เพอจะพดวนเสาร เฉพาะชดพดวนเสารนนแหละทำาบตรหวขอทพดไว การแสดงธรรมทกรงเทพฯ

ขนไปคราวเดยว แตมกจะตองพด ๒-๓ แหงเสมอ เชน ทโรงพยาบาลสงฆ ทศรราช ทวดนรนาถ ทจฬาลงกรณมหาวทยาลย ทสมาคมจนตงฮว ทกรมสรรพากร ทธรรมศาสตร ตามวทยาลยเทคนคเคยเทศนเกอบทกแหง ตามวทยาลยครกเคยไปบางแหง ทครสภากเคยไปครงใหญครงหนง ในรายการววาทะกบคณคกฤทธ (หวเราะ ) และเคยไปพดทหอประชมเลกของกระทรวงศกษาหลายครง

ทกรมสรรพากร ดเหมอนเขามงหมายใหเราไปเทศนข เรองการคอรปชนมากกวา แตผมกเทศนไปตามธรรมดา ไมไดเทศนกระทบขาราชการทจรต ผมเทศนใหขาราชการฟงหลายหนเหมอนกน มครงหนงเทศนทอาคารพเศษ สำาหรบพจารณาคดสวรรคต ทกระทรวงยตธรรม คณปน จงประเสรฐ ยอไปพมพ ใชชอวา "ธรรมะปราบผในตวขาราชการ " เดมไมไดชอแบบนน

ขากลบจากกรงเทพฯ กตองแวะถำาแกลบทเพชรบร เทศนทวดบญทว แลวทวดสนามพราหมณ และทเขาสวนหลวง ราชบรบาง แลวบางทกเลยขนไปเชยงใหม กไปพกทวดอโมงค แลวไปพดทพทธสถานเชยงใหม คนมาฟงกนมาก และวดตางๆ วดพนอนกเคยไป แตคนไมมากนก อยางไปเทศนบางแหงนน มนฝากไวกบการไปเทยว เชน พษณโลก สโขทย ไปดโบราณสถานตางๆ คราวไปสโขทยนนไปกบทานปญญา ทานปญญาไปเทศน ไปพกอยทวดมหาธาต เมองสโขทย อธบดกรมศลปากร สงใหเจาหนาทกรมศลปทนนใหความสะดวก พาไปเทยวทกหนทกแหง แมกระทงในปารกกพาไป ไปดโบราณสถานตางๆ ปาฐกถาชดพทธธรรม ทกรงเทพฯ

เปดแสดงปาฐกถาเตมรปฉากแรกทกรงเทพฯ (๒๔๘๓ ) ปาฐกถาชดพทธธรรมเปดฉากยนพดมคนคดคานภายหลงวา ผดวนย ตอมาผมเมอยขา ขอนงเกาอสงๆ เดยวนยงยนไมไหว ขาเมอย ขาสน เดยวเดยวกพดไมได (หวเราะ ) ทานปญญายงยน

ความคดทจะใชปาฐกถาแทนเทศน มนเกดจากความรสกวาของเดมเตมสมยแลวคดจะเอาอยางสากลเสยบาง ยนบรรยายแบบสากล แตมนผดวนยตามตวหนงสอหามพดกบผฟงทนงอย ไมเปนไข ยนแสดงธรรมกบผนงเปนอาบตทกกฎ แตเราตความวนยวาเปนคนละยค คนละสมย คนละถน คนละประเทศ พดครงแรกทกรงเทพฯ คณสญญา ธรรมศกด เปนคนนมนตขนไปพดกอนไปเทศนกคดวา ทำาอยางไรจะไมใหขายหนาคณสญญา เขาอตสาหมานมนตไปได เตรยมหวขอใสสมดแบบฝกหด

นกเรยนเลมเลกๆ เมอรวาตองพดกอยากใชคำาวา พทธธรรม ซงเปนชอของสมาคมในสมยนนดวย เหนเปนชอเรยกพทธศาสนาทเหมาะทสด กเลยตงใจทจะใชชดนเปนชดทเกยวกบพทธธรรมในทกแงทกมมจงพดเกยวกบพทธธรรมทงนน เชน วถแหงการเขาถงพทธธรรม (๒๔๘๓ ), ผลแหงความสงบในฐานะเปนพทธธรรม (๒๔๘๕ ), พทธธรรมกบสนตภาพ (๒๔๘๙ ),พทธธรรมกบประชาธปไตย (๒๔๙๐ ), ภเขาแหงวถ หรอ อปสรรคแหงการเขาถงพทธธรรม

81

(๒๔๙๑),ขยายความภเขาแหงวถพทธธรรม (๒๔๙๒ ), ขอคดในปจจบนเกยวกบพทธธรรม (๒๔๙๓ ), คราวนนพดนานเปนประวตการณ ๓ ชวโมง (หวเราะ ) คนฟงเตมหองทเขาใหบรรยาย ๒-๓ รอยคน แลวมคนจดชวเลข แลวกแปลเปนไทย เรากเอามาตรวจแก ไปลง พทธสาสนา จนตอนหลงๆ จงมเทปเสนลวดมาบนทกเสยง ดเหมอนเขาจะตนเตนกน ถอวาเปนของแปลก การอธบายวา รป เสยง กลน รส สมผส เปนธรรมชาตเกยวของกบคลนแสง คลนเสยง กลนแกส อะไรพวกน อยาใหเหนเปนของวเศษใหรจกสงเกต ถาเรามอวชชา กทำาใหเราเหนของอยางหนงเปนอกอยางหนง เหนงเปนเชอก เหนเชอกเปนง สงเหลานคนไมเคยไดยนมากอน มคนเลาวาพอเจาพระยาธรรมศกด อานเรองน กออกปากวา หนงสอนจะไมตาย เปนหนงสอททำาใหแตกตนกน คณกหลาบ สายประดษฐ จะมาฟงทกครง แลวเอาไปเขยนลงหนงสอทแกทำาอย เขยนทำานองเชยรๆ ชวนคนไปฟง (คณปรด พนมยงค มาฟง ) ทจำาไดครงเดยวทยงจำาตดตามอยครงเดยว เพราะเปนพธรตอง พอเขามาทกคนยนขนหมด พอพดจบตอนออกไปทกคนกยนขนอก เขาจดใหนงพเศษทหนงใกลๆธรรมาสน ตอนนนเปนผสำาเรจราชการแผนดนแทนพระเจาอยหวอานนทมหดล ครงนนผมพดเรอง พทธธรรมกบประชาธปไตย

ครงภเขา (แหงวถพทธธรรม ) ทำาใหพระทพยปรญญาโกรธแทนพระพทธเจา เขาตอตานมาก อยากใหรฐบาลจบเราขอหาคอมมนสต ทำาเรองไปถงหลวงกาจสงคราม ซงเปนอะไรทเชอถอของ จอมพล ป.พบลสงคราม หาวาผมรบประโยชนจากคอมมนสต จะมาทำาลายพทธศาสนา นมารทหลง แตหลวงกาจสงครามคงไมเชอเพราะเหนเฉยๆ กนไป พระทพยปรญญาแกทำาถงขนาดน แลวแกยงทำาเรองฟองสมเดจพระสงฆราชดวย ดเหมอนจะฟองสมเดจพระสงฆราช ทง ๒ องค ท งวดบวรฯ และวดเบญจฯ จนพระสาสนโสภณเหนวาผมควรจะไปพบเพอเปลองขอหา

เพราะถกกลาวหารอบดานมากกวาทกท คนเชอพระทพยฯมากเหมอนกน โดยเฉพาะพวกอภธรรมและพวกทคดแบบอนรกษนยม ใครแตะตองอะไรไมได เขาหาวาผมจวงจาบพระพทธเจาฯ ความจรงผมพดเพยงแตวา พระพทธเจาตามทศนะของบคคลนน เปนภเขาหมาลย แตพระทพยเขาไปตด "ตามทศนะของบคคลนน " ออก กลายเปนวา ผมหาวา "พระพทธเจาเปนภเขาหมาลย " สมเดจพระสงฆราช (ปลด ) วดเบญจฯกเชอเขา แตไมอาจทำาอะไรได เพราะไมมหลกฐานชดเจน คงสนนษฐานวา ผมรบจางคอมมนสตใหพดเชนนน

พอพระศาสนาโสภณ (วดราชาธวาส ) สมยยงเปนพระธรรมโกศาจารยพาเขาไปเฝา พอโผลหนาเขาไปทบนไดเทานน ตวาดออกมาเลยวา ทำาไมไมใชหลกวสทธมรรค (หวเราะ ) ไปใชหลกอะไรวาพระพทธเจาเปนภเขาบงพระธรรม ผมกขนแจงใหทานฟงสนทนากนสกชวโมงไมมากมายอะไร แลวทานกมธระทจะตองคยกบเจาคณะภาค เรองการปกครอง เรองอะไร ตอนหลงกเหนเรองเงยบไป ไมคำาสงลงโทษ (หวเราะ) หรอสงอะไรแตเตอน ๆ ไว ใหใชวสทธมรรคเปนหลก (หวเราะ ) เรานงไมไดตอบทานวาอยางไร ตอนนนคณชำานาญไปดวย แกแอนตสมเดจพระสงฆราชองคนทกอยาง เทาทแกจะทำาได (หวเราะ ) แอนตอยางสภาพ อยางชวนหว

มนเปนเรองลองทำาด ไมไดคดวาจะถกโจมตมากมาย ยนพดกอาบตเลกนอยทกกฎเทานน แตเราไมรสกวาเปน เพราะวฒนธรรมมนเปลยนแลว เนอหากไมไดตงใจจะแหยใหโกรธ ตงใจจะแหยใหสนใจทสด ใครพดกนาตกใจทงนน เราตงใจจะพดถงอปสรรคทกแงทกมมของการบรรลพทธธรรม ซงมมากมายกายกองรวมทงขอทวาไปยดพระพทธเจาผดๆ

82

คณวลาส (มณวต ) เขาชอบใจอะไรกไมร เขยนลงหนงสอพมพวา ถาเขาถกจบปลอยเกาะแลว ขอเอาหนงสอชอ ภเขาแหงวถพทธธรรมเลมเดยวไปอยดวยกพอ ผมกไมเขาใจวาหมายความวาอยางไร

กระทบกบพวกอภธรรม

ผมไปพดทพทธสมาคม ทมนกระทบกนโผงใหญ เมอผมพดวา "พระอภธรรมไมไดอยในรปของพทธวจนะ เปนถอยคำาทเรยกขนใหม " อนนเขาโกรธ เขาไปตดบทวา "อภธรรมไมใชพทธวจนะ "ผมมงหมายจะบอกวา "อภธรรมไมไดอยในรปคำาตรสแบบพทธวจนะ มผเอาหลกไปรอยกรองในรปแบบอภธรรม "

เขาไมไดลกขนคดคานในวนนน เขาไปรวมหวกนเขยนหนงสอ นกอภธรรมตวยง ๗-๘ คน เขยนเปนหนงสอหนาเทาหวแมมอ ทกคนรมกนดาผมแบบอภธรรม ปถดมาผมกพดเรอง "อภธรรมคออะไร " ในรายการบรรยายธรรมะวนเสาร มาวาเรากอนเรากเลยวามง (หวเราะ ) พวกอภธรรมในชดทดาผมบางคนกซอนตวมาฟงถงทนดวย พวกกรงเทพฯอตสาหขนรถมาฟงถงทนหลายคนทเดยว ๑๐ คนเหนจะได เขาบอกตอๆ กนมาฟงแลวกเหนเงยบไป พอคณวโรจนเอาไปพมพเปนหนงสอกเหนเงยบไปพกใหญ จนนายอนนต เสนาขนธ สมยเปนพระมาเขยนดาผมอกท เมอไมกปน ตงใจจะเหยยบยำาเราใหแหลกไปเลย รวมทงพวกอภธรรมบางคนดวย อยางนายบญม เมธางกร และพระฝรงทสไหงโกลก ทถอตามตวหนงสอมากเกนไป พระอนนต ดจะเปนคนทใชภาษาหยาบคายทสด

พอถงวนลออายคราวหนง (๒๕๒๓ ) ผมกตอบเสยคราวใหญ จนเลกตอแยกนไปทคณวโรจนเอาไปพมพอก ชอธรรมะนำาชำาระธรรมะโคลน เรารอจนมประเดนมากพอกตอบเสยคราวหนง เขาเอาธรรมะโคลนแกลงสาดมา เรากเอาธรรมะแท ธรรมะบรสทธ ลางออกไป เขาคงคดจะเหยยบยำาเราใหจมดนไปเลย แตเราไมเปนอยางนนสกท ตอบคราวนนแลวเหนเงยบหายไป รวมความแลวเรากถกดาเยอะแยะหมด แลวกไมตาย ยงอยได มใครไมรพดเหมอนกบใหเกยรตวา "ยงต ยงดง "

อภธรรมปฎก อภธรรมปฎก เปนของทเพมเขามาทหลง หลายยคหลายคราวแลวในเมองไทยเรามการโฆษณาใหคนหลงใหล กลายเปนเรองยดถอมากมาย กอยากจะบอกใหรวา ไมตองยดถอกนขนาดนน มนจะกลายเปนเรองงมงาย เชนทถอกนวา สรางอภธรรมเจดคมภรทเขาทำาเปนผกๆ แบบใบลาน จำานวนเจดผกเลกๆ ทเจกเอามาขาย ถาสรางอทศคนตาย จะไดบญสงสงไมมอะไรเทา ทนแตละวดกมคนสรางมาถวายมาก มนเหมอนกนหมดทกชด มากจนไมมทจะไว ไวบนเพดานกฏ เพดานโรงฉน จนหนกน ผมเลยเรยกวา อภธรรมรงหน เพอจะไดหยดกนเสย ในยคหลงๆ กมการศกษาอภธรรมอยางพมาเขามาในเมองไทย ตองเรยนกนวาจตมเทานนดวง เทานดวง แจกแจงกนออกไป ทนเพอไมใหมนหลงกตองเอาของอยางเมดมะขามมาชวย อภธรรมแบบนกคอ อภธมมตถสงคห คอยออภธรรมทมมากมายมหาศาลใหมนกระทดรดเพอจะไดเลาเรยนกนได ไมคอยมประโยชนตอการปฏบตเพอดบทกข ฝรงเขาเรยกอภธรรมปฎกวา "เมตาฟสคส " ทจรงมนกนาสนก เรยนอยางปรชญา มนไมเกดประโยชน คลายๆ เฮโรอน (หวเราะ ) จงมเหตผลเพยงพอท เราจะพดถงอภธรรมในทำานองคดคานบาง แตไมใชเจตนาจะ

83

ตอสหรอปะทะ หรอจะลมลางกน แตเพอใหคนหนมาสนใจการปฏบตแบบสตตนตะใหมากพอสมควรจนดบทกขได

84

บทท ๔ สนยาส (๑๒)ปาฐกถาในงานฉฏฐสงคายนาทประเทศพมา

เจาคณพมลธรรม (อาจ ) ผเปนหวหนาทม เสนอแกพระผใหญวา ผมมความเหมาะสมทจะเปนผกลาวคำาปราศรยในทประชมนน จงถกสงใหไป โดยไมบอกใหรตวกอนลวงหนาในระยะยาว ตองเตรยมคำาปราศรยในเวลาอนฉกละหก ผมพดเรอง"ลกษณะอนนาอศจรรยบางประการ ของพทธศาสนาแบบเถรวาท " และ ตองปราศรยเปนภาษาองกฤษดวย อาจารยสญญา ธรรมศกด ไดชวยผมมากในเรองแปลคำาปราศรยเปนภาษาองกฤษ ผมกบคณป ว (เปรมะตฏฐะ ) ชวยกนยกรางแปลทหนงกอนแลวคณสญญาเปนคนแกเกลา แกมากเหมอนกน แดงไปหมดแหละ คำาไมเหมาะคำายดยาด จนสามารถพมพตนฉบบคำาปราศรยไปพรอมเสรจจากเมองไทย พอไปถง เจาหนาททางโนนเขาขอทราบเรองน ผมกเลยใหตนฉบบทจะปราศรยนนไป ชววนเดยว เขาพมพคำาปราศรยนนเปนสมดเลก ๆ ขนมากมาย กองสงทวมหว ถงเวลาปราศรยจรงไมไดพดทงหมด พดเฉพาะทเวลาอำานวย สบายมาก

ไปพมาคราวนน (๒๔๙๗ ) มเรองเกรดๆ นาสงเกตหลายอยาง คราวนนเจาสหนเสดจดวย ทางพมาเขาจดพธรบเสดจอยางมเกยรตสงสด อยางชนดทเราไมคาดคดมากอนวาจะเปนถงขนาดนน และเวลามพธกรรมทางศาสนา คนทมเกยรตสงสดของประเทศอยางอน และคนอนๆ เขาจะมานงพบเพยบตอหนาพระสงฆเหมอนอบาสกอบาสกาอนๆ ไมมลกษณะของผมอำานาจบาตรใหญอะไรเลย และตอนนนมประชม พ.ส.ล . (พทธศาสนานกสมพนธแหงโลก ) ดวย ผมกไดเขารวมประชม มสงแปลกประหลาดอยางหนง (หวเราะ ) คอผมเกยรตสงสดของประเทศอกคนหนง เปนทเคารพนบถอทงทางฝายบานเมอง คอ อตวน ทานไมยอมพดภาษาองกฤษเลย จงพดภาษาพมาในทประชมชาวตางประเทศหลายภาษา วากนวา ทานผนไมยอมพดภาษาองกฤษนบตงแตวนทพมา หลดจากอำานาจการปกครองขององกฤษ เปนตนมา หนวยเผยแพรธรรมะเคลอนท

ออ ! ผมลงเรอไปเทยวเทศน บานดอน กาญจนดษฐ เกาะสมย ทำากนเองเปนการสวนตว ไมใชในนามคณะสงฆ (๒๔๙๑ ) เราใชเรอใบทเรยกวาเรอถงเมลลำาหนง มนายทศน (เจาของเรอ ) และนายสต ไปดวย เปนครงแรกทประชาชนแถวนไดยนเครองขยายเสยง หรอเทปบนทกเสยง แตกตนกนใหญ พอเรอเขาปากนำาบานดอนกเอาลำาโพงชกขนครงเสา แลวเปดเทศนสมเดจวดเทพศรนทร จานเสยงชดนนมนนาฟง เปนจงหวะจะโคน เปดขยายเสยงดงลน จวนจะเทยงคนแลว ทกๆ ทานำา มคนมายนอออดเตมทกๆ ทา (หวเราะ ) นาสนกตอนนน เขาไมรเสยงอะไร ไมเคยมโดยเฉพาะเดกๆ เตมไปหมด ตามทานำาทเรอผานเขาไปในคลองบานดอน จนถงทจอดเรอในบานดอน รงเชามคนถามเสยงอะไรๆ ดงไพเราะเหลอเกน พอถงบานดอนกถายของลงเรอยนต นายอำาเภอกาญจนดษฐเขาหาเรอมารบไปเทศนอบรมประชาชนทอำาเภอกาญจนดษฐและตอไปทเกาะสมย พาตระเวนรอบเกาะ เขาออกหนงสอตาม พ.ร.บ . ปกครองทองท เรยกประชม เดกอาย ๑๕ ป ถง ๒๗ ปทกคนตองมา กำานน ผใหญบาน มาลงบญช ตองเซนชอ หลบหลกไมได มาเยอะทกแหง เตมไปหมด นกสงเกตเหนวาเดก ๆเหลา

85

น มนนงกดฟนกรอดๆ ไมอยากฟง แตตองทนฟง กเลยโกรธ แลวเรากพดแรงๆ วา เกาะนจะจมทะเลกเพราะพวกเธอ จะเลศลอยกเพราะพวกเธอ แลวกเทศนเรองอบายมข ใชถอยคำารนแรงทงนนเกอบทกแหงเทศนกบเยาวชน กลางคนกเทศน กบคนแกคนเฒา อบาสก อบาสกาบาง การตระเวนเทศนทหวเมองปกษใต

ครงแรกไปกบพระยาอมรฤทธธำารง (๑๕ ม.ย - . ๒๐ ก.ค . ๒๔๙๓ ) ซงเปนขาหลวงภาคของกระทรวงมหาดไทย ประจำาภาค ๕ กนเนอทตลอด ๑๔ จงหวดภาคใต นบแตประจวบลงมา ทานเปนขาหลวงไปรวมในการประชมเผยแผภาค ไปรจกกนทนนเปนครงแรก แลวกตกลงกนวาจะตระเวนเทศน นงรถไฟบาง นงเรอบางทานมเลขาฯไปดวยคนหนง ตอนนนยงหนม ทานอายแกกวาผมสก ๕ ป เรอบนกเคยขน บางคราวรถไฟขลกขลก คนนงเตมหมด เราจะปนหนาตางกบเขาไมไหว กขอนงตบรรทกสตวกนไปฉนอาหารเลกๆ นอยๆ ในตบรรทกสตวนนไปอยางเปนทางการ เขาวางกำาหนดการเอาไวตายตวหมดแลว เทศนทกวน บางวนเทศน ๕ ครง (หวเราะ )เกอบตาย เชากอนฉนเทศน ฉนเสรจกเทศนกำานนผใหญบาน บายกเทศนอบรมขาราชการ เยนอาจจะเทศนอบรมคนในเรอนจำา คำา ๓ ทม เทศนอบรมชาวบาน เทศนวนเดยว ๕ ครง ตอนนนยงมแรง เสยงกไมแหงเขากจดใหเราพกตามวด ทางขาหลวง ตอนนนกนบวากมขาราชการในทองถนมาพาไปพก ตอนนนกนบวาสนก ไดเทยวไปในทตางๆ ทไมเคยไป ขณะเดนทางไปเทศนในทะเลสาปสงขลา ไดแลนเรอไปจอดตรงโนนตรงนนตรงน การไปเทยวเทศนแบบนนบวาโชกโชน พอกนท เตมขนาด อกครงไปกบคณะอนสาสนาจารย ของกระทรวงศกษาธการ ทกจงหวดในภาคใตเหมอนกน เขาใหผมพดกอนเขาพดทหลง ตอนนนดเหมอน จอมพลผน ชณหวณ เปนเจาของใคร มคณพฒน นลวฒนานนท ส.ส . ทน เปนตวเชอมใหผมไปรวม ไปชวยเทศนสงสอนประชาชน การตระเวนเทศนแบบนพดกบขาราชการไมคอยไดผล ดจะไมตงใจฟงเทศนประชาชนคงไดผลบาง แตคราวไปกบคณะอนสาสนาจารยเกอบจะไมไดผลเลย เพราะเขาใหเราพดกอน เราเทศนใหประชาชนเกดสลดสงเวช พออนสาสนาจารยขนไปพดเนนโปกฮาหมด มนไปลบความรสกในทางธรรมเสยหมด การเผยแพรทางวทย

ครงแรกเหนจะเปนเมอ ปชส . ๗ ธนบร เอาเรอง "หลกพระพทธศาสนา " ไปอานออกอากาศเปนประจำา เวลา ๖ โมงครง ตอนเชา (เรม ๒๒ ก.ค . ๒๕๐๒ ) ตอมาคณสาล (พนเอกสาล ปาลกล )มาขอใหผมอดเทป ออกอากาศทสถานวทย ปวถ . คณสาลเปนผอำานวยการอย ทำาอยเปนประจำาทกวน ครงละครงชวโมง ผมกเอาชด คนถงธรรม-ธรรมถงคน และ ตวก-ของก ทพดทโรงฉนออกอากาศตดตอกนเปนปๆ แลวยคหลงสดกชดทพดอยทกวนน เดอนละครง อาทตยท ๓ ของทกเดอน นกรมประชาสมพนธทกรงเทพฯ เขาตดตอมาเอง (เรม ๑๘ม.ย . ๒๕๒๑ )

ทบานดอนตอนนมชดหนง ชดพทธธรรมนำาสข นออกทกวนเสาร ออกทวดวยใชหนงตะลงในการเผยแผธรรมะ

เมอมภาพเขยนชดหนวดเตาเขากระตายแลว กขอรองใหพวกหนงตะลงเอาไปเลนเปนการสอนธรรมะ มนนาสะดวกในเรอง มนมพระเอก มนางเอก มยกษ พอจะเลนเปนหนงตะลงได ตามบทหนงตะลงทคณวรศกด (พระวรศกด วรธมโม ) แตงขน ยดยาวฉายภาพเปนสไลต แลวรอง

86

บรรยายแบบหนงตะลง ใชดนตรแบบหนงตะลง มนกนาดแหละ แตวามนยาวเกนไปหลายชวโมง ในทสดกเออม คนดมนทนไมไหว แลวเรองมนกไมสนกนก ดกนเดยวกงวงนอน ประชาชนไมชอบด เปนเรองทอธบายไมคอยถก เปนเรองเลนยาก

 

87

บทท ๔ สนยาส(๑๓)คมภรทใชคนควา

หนงสอนอกวงการพทธศาสนา

มนกมหลายชด คนเขาใหบาง ซอเองบาง ปรชญาอนเดยมหลายชด ชดใหญกของสวามวเวกนนทะ นนเจาคณลดพลฯให ทานเปนผสนใจ แลวไมมเพอนคย เลยสงหรอซอทละ ๒ ชด ใหผมชดหนง เพอวาจะไดคยกน แตกมโอกาสนอยทจะถกเถยง ตางคนตางกธระ ทวพากษวจารณกนมากหนอยกเกยวกบ กฤษณมรต นอกจากน กมพวกหนงสอเซน ชดสำาคญกของซสก อกชดกของ ชารล ลกซ พวกนบางชดหมอประพนธ อารยมตร เปนคนให เพราะหมอประพนธเขาสนใจเซนอย หนงสอของ มหาตมา คานธ ผมกม เพราะสนใจอยบาง แตไมไดสนใจถงทสด เพราะเขาเปนนกการเมอง สวนชดสมบรณของ ลโอ ตอลสตอย นน เปนของคณกวง (พระกวง มตตภทโท ) ผมกดบาง บางเรองไมรสกแปลกจากทเราเคยนกกนอยเทาไร ชดใหญอกชดหนง ทมคนเหนวาเราควรมไว (หวเราะ ) แลวไปบอกใหคณเรยมซอมาให กคอ The Great Bo

oks of the west ทงหมด ๕๖ เลม มงปรชญาตะวนตก ตงแต อเลยด ของโฮเมอร เรอยมาตามลำาดบสมย เปนงานของนกปรชญาตะวนตกเปนคนๆไป คนหนงเลมหนง ลงมาจนถงมากซ ถงใครตอใครในยคหลงๆ กม ชดนกไดใชประโยชนบางบางเลม คมภรไบเบลกอยในชดน สวนมากใชเมอตองการรวา ฝรงเขาคดกนอยางไร

(ธรรมชาตศกษา ) ผมกชอบบาง เรองสตว เรองตนไม ในฐานะเปนเรองสนกเบดเตลด เรองปลา กมหลายเลม นกกม เยอะแยะเลยนก เอนไซโคลปเดยเรองปลากมแลวกเรองคน คนทวโลกเปนเชอชาตๆ นอานสนก ชอชด Ill ustrated Encyclopedi a of Manki nd มคนเดนตลาดมาขายถงทน เลยซอเอาไว ๒๐ เลม ๔ พนกวาบาท Encyclopedi a ธรรมดาม ๒ ชด เกากบใหม ของ Britannica เจาชนซอใหชดหนง เราซอเองชดหนง

(วารสาร ) สมยแรกบวชอาน "ไทยเขษม " อาน "ดวงประทป " และหนงสอชดแรกของหลวงวจตรวาทการ พวกวชชา ๘ ประการ , มหาบรษ นอานกนอยางเอาเปนเอาตาย ไมใชแตเราใครๆ กเหมอนกน แตกตนกนใหญ เรากอานบาง ตอมาไดอาศยไทยเขษมรายสปดาห ชวยโฆษณาหนงสอพมพพทธสาสนาใหบาง "เสนาสาร " เปนวารสารอกเลมหนงทผมอานมากในสมยโนน เปนหนงสอของพวกทหาร แตลงเรองทไมใชเรองของทหารมาก "สยามสมย " เหนบาง แตอานบางเลมเทานน อกเลมทอานมากหนอยก "ศรกรง " หนงสอพมพรายวนกไมไดรบประจำา บานพระยาอรรถกรมมนตตเขารบประจำา แลวเขาสงตอมาให ม "กรงเทพเดลเมล " บาง " สยามออบเซปเวอร " บางตอนนนเรามนกเดกบานนอก ไมเกดความคดความอานทางดานการเมองอะไร อาจจะรสกกบเขาบางวา อยากฉลาดอยากจะทนโลก แตมนกไมรวาจะทำาอยางไร มอะไร กความาอานเทานนแหละ หลกในการใชหนงสอชดตางๆ

88

มหลกวา พอเกดสงสยอะไร มหนงสอเลมไหนเหมาะกใชคน ใหหนงสอประกอบเรองทเราจะพด จะเขยน จะศกษา เราไมไดยดของใครเปนหลก หนงสออยางเอนไซโคลปเดย กอานแตเรองศาสนาทงนน อยางอนไมไดอาน เชนปรชญาของศลธรรมน กไดมาจากเอนไซโคลปเดยกบจากหนงสอบางเลมทเกยวกบ Philosophy ของศลธรรม ผมไมไดมการอบรมหรอรบการอบรมทจะเปนนกศกษาอะไรนก กเปนมาอยางบานนอกธรรมดา บวชแลวจงคอยสนใจมากขน

อรรถรสแหงโอมารคยยม

เขา (โอมารคยยม ) เปนคนแรกทลอพวกทถอพระเจา หรอหลงงมงายในพระเจา เขาจงวา ไปกนเหลาเสยดกวา ไปอยกบผหญงเสยดกวา แตงใหผหญงมนชอบไปทำาอะไรๆ กนเสยดกวา มานงไหวพระเจาอย ตอนทายใชคำาวา กามมนดกวาพระเจา เปนคนลอกาม หรอลอพระเจาอยางแยบคาย จนคนไมรเทา ไมมใครคดออก เพงเรวๆนมคนแปล โอมารคยยม ออกมาอกครงหนง คนๆนเขาใจโอมารคยยมถกเพราะวาไมไดชกชวนใหไปบรโภคกาม มนทำาไดละเอยด แนบเนยน แยบคาย ไพเราะ เราเรมรสกมาตงแตแรกอาน วานมนไมใชอยางนน ไมใชชวนใหบชากาม เปนเรองทไปบรโภคกามเสยดกวามานงไหวพระเจาอย ความจรงเขาพดเพอดาคนทหลงพระเจา

 

89

บทท ๔ สนยาส(๑๔)คมภรในวงการพทธศาสนา

พระไตรปฎก พระไตรปฎกเปนหวใจ เปนชดสำาคญทสด แลวกจำาเปนจะตองมชดอธบายพระไตรปฎก คอ อรรถกถา ผมตองมอรรถกถาเทาทจะมได แลวกมพระไตรปฎกทฝรงแปล เพอเอามาเทยบเคยงคำาแปลของเรากมประโยชนอยบาง แตกมบางอยางทเหนดวยไมได แลวกทวาหลกธรรมปฏบต ซงถาไมใชนกปฏบต มนแปลไดไมถกตอง เชนคำาวา "สพพกายปฏสำเวท " สพพ คำานฝรงเขาแปลวา Whole แตทถกนนตองแปลวา all ในอานาปานสตสตร all มนกหมายถงทกๆ กาย ทง ๒ กาย คอ กายเนอและกายลมถาใชคำาวา Whole กกายลมอนเดยว แตวาทงหมดทงสนรอบกายเดยว แตเรากเชอวาเราถก ฉะนนเราจงไมเอาฝรงในเรองอยางน พระไตรปฎกภาษาองกฤษทเปนคมภรสำาคญๆ เรากม ชดของ Pali Text Society อกชด The Sacred Boo

ks of the Buddhist มทงบาล ทงอรรถกถา อยในชด The Sacred Book of the Eastแลวกม (พระไตรปฎก ) ภาษาบาลแตใชตวอกษรพมาอกชดหนง นนเขาให เมอผมไปรวมฉฏฐสงคายนาทพมา

(พระไตรปฎก ) มครบชดเมอสมเดจพระสงฆราชเจา กรมพระวชรญาณวงศ องคสภานายกมหามกฎราชวทยาลยประทานให ผมปรารภกบมหาทองสบวา สวนโมกขควรจะมพระไตรปฎก มหาทองสบเขาไปทล สมเดจฯสงใหใหมา และตอมามใครใหอก เดยวนมตง ๔ ชด

เดยวนพระไตรปฎกเถรวาท มนกตรงกนหมดแลวทกประเทศ จะผดกนแตตวหนงสอสกตวหนงเทานนไมเปนไร

คมภรชนพระบาล

ทเราสนใจพระบาล (คมภรชนพระบาล หมายถงพระไตรปฎกซงเปนพทธวจนะเรยกยอๆ วา พระบาล ) กเพราะวา เรองทมนจะแนนอนเดดขาดชดแจงนน มนมอยในคมภรชนบาล หรอชนพระไตรปฎก อกความหมายหนง การศกษาในโรงเรยนทวไปนน เขาจดใหเรยนคมภรชนอรรถกถา (คมภรทแตงโดยพระอาจารยรนหลง เพออธบายพระบาลอกทหนง ) เพอจะไดไปอานพระบาล แตนกเรยนนกศกษาไมไดสนใจในตวพระบาล เพราะไมมอะไรบงคบ ทงนเพราะการสอบไลนนสอบตามหลกสตรทเปนคมภรอรรถกถา เพราะใชเปนหลกสตร นกเรยนกตองสนใจแตอรรถกถา แตถาเราตองการรเร องทเปนหลก กตองสนใจพระบาลไตรปฎก ชนบาลอาจจะยากหรอสงเกนไป ชนอรรถกถามนมเรองปาฏหารย หรอ เรองทำานองทอาจจะเอามาขยายใหเขารปแบบกบไสยศาสตรได สำาหรบคนทวไปมนสนกด ไมทำาใหงวงนอน คมภรอยางไตรภมพระรวงกเกดขนจากการรวบรวมอรรถกถาทงนน ประชาชนสวนมากกเรยนรกนแตในระดบนนเพราะมโอกาสเพยงเทานน โดยทจรงแลว มนไมใชเจตนาของประชาชน เราตองการรเรองโดยตรงกตองคนจากพระบาล ขอเทจจรงมนมอยอยางน

90

กอนจะมความคดเรองสวนโมกข มนกมความคดเรองจะทำาหนงสอเปนเลมๆ เปนหลกฐาน มนกเลยสนใจพระไตรปฎก การศกษาคนควาพระไตรปฎก

(ความรแค ปธ . ๓ พอศกษาพระบาลหรอ ) ไมเคยนกสงสยเลย เพราะเรามนไมไดอาศยแตความรบาล มนอาศยความคดนก การใชเหตผล วธการใชเหตผล หรอเหตผลทยงไมมใครรสกกน ถงเดยวนพระไตรปฎกกถอเอาตามตวหนงสอไมได ยงบดนยงเหนวา ไมไดมากขนทกท ถอเอาตามตวไมได ตองเกบเอาใจความ บางอนนาจะฉกทงดวยซำาไป แตวาไมพด มนจะเกดยง พระไตรปฎกควรฉกทงไปสก ๓๐ เปอรเซนต เหลอแตทมนไมตกน มนเขากนได นนมนลกจรงๆ

(พระไตรปฎก ) ไมไดอานทกตว แตวาเปดทกใบม (หวเราะ ) เปดทกใบ กอยางนอยเหนหวเรองวา นเรองอะไร เรองอะไร เปนเรองทเราตองการจะไดเดยวนหรอไม ฉะนนตลอดทผานมา ๕๐ ป กเปดหลายรอบ หลายๆเทยว หลายคราว แตวาในอภธรรมนนไมจำาเปน เพราะมนไมมอะไรตองการ เปดเหมอนกนแตวาเปดหยาบๆ เอาขอความมาเปนเชงอรรถของเรองจากพระสตร เชน เรองปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐนมใจความสำาคญ จากอภธรรมอยประโยคหนงวา "พอจตเกดกเลส ปฏจจสมปบาทกตงตน"อยางนมในอภธรรม

(การใชพระไตรปฎก ) ใชมชฌมนกาย สงยตตนกาย (มาก ) สวนองคตตรนกายกรองลงมา แตกเรยกวามาก ฑฆนกายใชนอย

(ทปรกษา ) อยทสวนโมกขหาคนปรกษายาก พยายามดนรนอยางนนอยางน คนทนนทน หาทางเทยบเคยงอยางนนอยางน คำาบางคำาตองแปลงเปนสนสกฤต แลวกไปดปทานกรมสนสกฤต จงจะไดคำาแปลทดออกมา

แตกอนเรากเชอวาพระไตรปฎกแตะตองไมได ครนมาถงเดยวน พระไตรปฎกกตอง (หวเราะ )พจารณา จะตองคดเลอก จะตองพสจน เรยกวาไมถอเอาสกวามในพระไตรปฎก ตองมองเหนความดบทกขไดจงจะถอเอา (หวเราะ )

วธอานหนงสอ

อานลวก (หวเราะ ) คออานหนงสอนอานหยาบ อานเอาแตใจความลวกๆ ไมคอยไดอะไรนก มนสยหยาบๆ ไมไดอานถงขนาดขดเสนใต หรอวาจดบนทก มนอวดดวาไอเรองอยางนมนรกนอยแลวตรงๆ กบทเราร ไมตองขดเสนใต บางทผมอานๆดไมไดมขดเสนใต ถามกมนอยเตมท ไมเหมอนหนงสอคณกวง หนงสอคณกวงขดเสนใตเกอบจะทกบรรทด (หวเราะ )

กลองบตรคำา

ออ ! ม แตเคยทำาอยพกหนง เปนบตรคำาประเภทธรรมะ เพอความสะดวกทจะใช แลวกทำาไดไมเทาไหร ทำาอะไรไมจรงดวยผมนะ และกไมเคยมความอดทน แตความคดนะม คดจะทำาอยางนน คดจะทำาอยางน คดจะเกบความคดดๆ ไวเปนระบบ เปนอะไรคลายๆ เพอจะสะดวก ความคดยงมจนกระทงบดน แตเราทำาไมได จะทำาบญชเรองในพระไตรปฎก กเคยคด เดยวนเปนอนวา ยอมไมมความคดอยางนนคอความคดมนเหลออยเพยงเรองเดยว เรองจะดบทกขอยางไรเทานนเอง

91

รานหนงสอ

สวนมากไปทรานสกกพระยาศร กรงเทพมหานคร ทหนารานเขยนวา "มาดไปด " รานนนไปบอย แลวหนงสอฝรงเขาขายถกๆ เชน National Geographic เยอะทเดยวขายถกๆ แตไมมปกหนงสอ หนงสอในรานนนมนมมากแตราคาเตมอตราทงนน เปนรานหนงสอสมบรณแบบ แลวกรงเทพบรรณาคารกเลกไปในทสด ครบาอาจารย ครบาอาจารยทเปนบคคลนนเรากมการรวบรวมมาฟง มาวนจฉยกนอยเรอยๆ ขอนทำากนมาตงแตกอนมสวนโมกข เรยกวาใครมอะไรทไหน เรากเอามาใครครวญพจารณาด โดยมากเปนเรองเทศนของผมชอ องคนนองคน เจาคณอบาลคณปมาจารย (จนทร สรจนโท ) สมเดจฯวดเทพศรนทร หรอใครหลายๆคน คนทนานบถอซงไมคอยเปนทรจกแกสงคมธรรมดาสามญ ผมกเคยอาน แตมนเปนเรองทเนองมาจากการหดเทศน ไมกลามาวจารณวาผดวาถก แตเรากมธรรมเนยมกนวา ไดฟงคนนนวาอยางนน คนนวาอยางน กรสวนทเขาคดคานกน การอธบายธรรมะทแหวกแนวทสดกคงเจาคณอบาลฯ ผมไมมความคดทวาดถกดหมน ยนยนได เรามนยงเปนเดก จะไปมความคดลบลางผเฒานนทำาไมได

แมทเปนฆราวาสกม อยางเชน (หวเราะ ) กรมหมนววธวรรณปรชา ผมอานหนงสอของทานมาก ฟงความคดเหนมาก นนละแบบมหายาน เรองวญญาณ เรองชาตหนา แตมนกมประโยชนททำาใหคน (หวเราะ ) มศลธรรม เกลยดบาป กลาบญกนไดเหมอนกน และสวนทเหนตรงกนกม

ทนกเหลอแตอรรถกถา นพดไดวาไมยอมรบตามอรรถกถาไปเสยทงหมดแตกขอบคณมาก ทวาเราไดอาศยบางเรองนถาไมอาศยอรรถกถาละก ไมมทางตความออกได อยางนกม พดยากวาจะทำาอะไรกบอรรถกถา เราคดเลอกเอาทวามประโยชนหรอวาใชเปนประโยชนได ทไมเหนดวยกเฉยเสยกเงยบเสย กไมเอามา คำาอธบายธรรมะทอธบายขอธรรมะแทๆ ของอรรถกถา เรากรบเอาแตบางสวนอยาง พระพทธโฆษาจารยเขยนอรรถกถาธรรมบทนน เอาเรองในทททานมชวตอยมาสวมเขากบเรองครงพทธกาล เรองการดหมนกษตรย ยกยองพราหมณ เปนเรองในลงกาเสยมากกวา จงไมมเหตผล ไมมความจำาเปนอะไรทตองไปดหมนอรรถกถา แตนนแหละ คำาพดมกจะหลดปากไปเสมอวา "เปนเพยงอรรถกถาเทานน " แตในใจจรงไมไดคดจะลบหลดหมน

92

บทท ๔ สนยาส(๑๕)คำาอธบายเรองปฏจจสมปบาทของอรรถกถา เรยกวาคนละแนว ทวาอรรถกถาอธบายปฏจจสมปบาทเพราะเปนเรองหลายชาต เกยวของกนระหวางชาต เรยกวารอบหนงเกยวของกนระหวางชาตหลายชาต อรรถกถาทงหมดนน ผเขยนเปนคนเดยวกบทเขยนวสทธมรรค เราตอนแรกกเรยนอยางนน แลวกยอมรบอยางนน แลวเมอสอนผอนกสอนอยางนน ตอมา (หวเราะ ) เราแหวกแนวมาเปน เรองชาตในความคดนกรสก ตอนนเปนเรองทแยกทางกนเดนเลย แลวมนกไมตองกระทบกน เลยยกใหเปนเรองทางศลธรรมและทางปรมตถธรรม คำาอธบายอยางนนกมประโยชนทางศลธรรม คนนนตายแลวไปเกด

เปนอกคน คนเดยวกนถาอยางนนมนเปนสสสตทฏฐ สวนเราไมพดถงคนตายแลวไปเกด พดวาเมอไรเกดตณหา เมอนนมนกเปนปฏจจสมปบาทรอบหนงแลว ฉะนนวนเดยวมนเกดตณหาไดหลายหน เกดตณหาทกท เปนทกขทกท หมายความวาเปนทกขทหนง กปฏจจสมปบาทรอบหนง ในวนเดยวมไดหลายรอบ มนขดกบอรรถกถาทวาเอาสวนเหตไวชาตนเอาสวนผลไวชาตโนน แลวกลายเปนเหต เพอผลในชาตตอไปอกแลว (หวเราะ ) สำาหรบเรองปฏจจสมปบาทน มนเดนคนละแนว ถงพวกโนนกคดคานไมได ทเราจะพดวา เกดตณหาทหนง กปฏจจสมปบาทรอบหนง มนไมมใครคดคานไดดอก แมในอภธรรมกยอมรบคลายๆ อยางนน คอบญญต พอมนเกดกเลสวนละกหน ปฏจจสมปบาทกตงตนเทานนหนเทานนรอบ

อานขอความในพระบาลโดยตรงมากขน และในทสดมนสะดดขนมาเองวา กหลกปฏจจสมปบาทมนมอยชดแลวนวา ถามตณหา กตองมอปาทาน มภพมชาต และเรากมตณหาวนละหลายๆ หน (หวเราะ ) จะไปคาบเกยวกนตงชาตชนดเขาโลงทหนงอยางน อยางไรได กเลยหาทางพจารณาวาเปนอยางไรกน ในทสดกพบวาคำาวา "ชาต " นมน ๒ ความหมาย ถาทางรางกายเกดจากทองแมมนครงหนงเดยว เกดแลวกเลกกนไป แตชาตทเกดมาจากตณหาอปาทานมนมทกคราวทเกดตณหา วนหนงไดหลายๆหน เปนอปาทานวนละหลายๆหน จะมภพมชาตไดวนละหลายๆหน คอไมใชชาตทางรางกาย ไมตองเขาโลง จงแยกตวออกมา และมนกยงหาเหตผลหลกฐานอะไรมาสงเสรมมากขน และกพบขนเรอยๆ และความคดนกทางเหตผลทมนออกมาเอง อยางทวานมนกมมากขนเรอยๆ เราเลยพบหลกทเรยกวา ภาษาคนภาษาธรรม เพราะเหตนชาตในภาษาคน เดกๆมนกเหนเกดจากทองแม ชาตภาษาธรรม เกดโดยจตใจ เกดเปนความคดเปน ตวกของก ขนมาอกครงหนง ไมมใครมองเหน แลวมนไมตองเกดทางทองแม มนเกดผลงขนมาในความรสกคดนก ถาความอยากมนเปนไปแกกลาแลว ความคดวาตวกผอยากมนเกดขนมาเอง เกดอยางนคอความเกดทางภาษาธรรม กเลยในทสดเอาเปนวา ยกปฏจจสมปบาทแบบอธบายกนครอมภพครอมชาตไว เพอสงเสรมศลธรรมแบบปรมตถธรรมหรอสจธรรมโดยแทจรง คอแบบทไมตองขามภพขามชาต เพยงในชาตเดยวกมหลายรอบหลายวงแลว และมนกคาบเกยวกบระหวางวงความคดวาตวกครงนมผลตอเนอง ไปถงการเกดตวกครงหลง แตมนไมเปนคน มนเปนเพยงกระแสจตชนดนเกบไวสอนในขนปรมตถธรรม เพอความหลดพนโดยตรง

93

(เวลาทใชพจารณาเรองน ) กเปนปๆ คดดสวนโมกข ๕๐ ป (หวเราะ ) สกครงหนงก ๒๕ ป เหนจะได เดยวนมนกลายเปนยำาเหมอนตอกตะปวา ตองเปนอยางน อยางอนไมสำาเรจประโยชน จะกนกระแสปฏจจสมปบาทไดอยางไร ถามนอยคนละชาตเรองอยทนเดยวน ตาเหนรป หฟงเสยง เปนตน ควบคมใหด อยาใหปรงไปจนถงความทกข นเปนวทยาศาสตรอยางยง

เกณฑวนจฉยปญหา หลกทวไปเปนเกณฑวนจฉย คอหลก มหาปเทส ในมหาปรนพพานสตร แลวกมหาปเทส ๔ ในวนย ทนกหลกตดสนธรรมวนยทตรสแกพระปชาบดโคตม และทเขมขนทสดกคอ กาลามสตร นเรากรจกใช (หวเราะ ) รจกใชตงแตแรกๆ ถามปญหาเกดขน จะใช ๔ เครองมอน ใครๆกตองถอหลกอยางนน

(เกณฑวนจฉยทง ๔ ) แลวแตเรองมนจะเกดขนในแงไหน ควรจะใชอยางชดไหนเรองเกยวกบวนยกใชมหาปเทสของวนย ถาเกยวกบสตตนตะกใชของสตตนตะ และสตตนตะมตง ๓ แหง อานตามตวบทนนกพอรไดเองวาควรใชในกรณอยางไร กาลามสตรนนเพยงแตวาไมเชอทนทเทานน ใหเอาไปจบหลกเกณฑทวาดบทกขไดอยางไรหรอไม สวนหลกตดสนธรรมวนยในโคตมสตรนนชด บอกวาอยางนน ถาอยางนนๆไมใช

(การใชโคตมสตร จะใชกขอ ) มนแลวแตเรองส บางเรองจะใชแตขอสงสยขอเทานน ถาทง ๘ ขอ (หลกตดสนธรรมวนย ๘ ประการ ถาธรรมเหลาใดเปนไปเพอ ๑ . ความคลายกำาหนด ความหายคด ๒ . ความหมดเครองผกรด ความไมประกอบทกข ๓ . ความไมพอกพนกเลส ๔ . ความยากอนนอย ความมกนอย ๕.ความสนโดษ ๖ . ความสงด ๗.การประกอบความเพยร ๘.ความเลยงงาย ธรรมเหลานพงรวาเปนธรรมเปนวนย เปนคำาสงสอนของพระศาสดา ) มนครบถวน เผอไวหมด สวนในมหาปเทส สตตนตะนนมนกวางๆ ถาขอทพดขนมาน ทเสนอขนมานอนไหนมนเขากนได กบหลกสวนใหญทงหมดในสตตนตะและในวนย กนนแหละใชได คอดบทกขไดตามแบบพทธศาสนา ถามนใชกนไมไดกบสตรทวไป หรอวนยทวๆไป กไมใชหลกในพทธศาสนา นกลาวไวอยางกวางทสดแลว (หวเราะ ) อยางดทสดแหละ

สวนกาลามสตรนน มนกพดกวาง วายงไมเชอแมพระพทธเจาตรสเอง ตองพสจนเหนความดบทกขไดเสยกอนแลวจงจะเชอ แลวจงตองลองปฏบตด เมอเรยนหลกทวๆไปมากพอแลว มนกร ไดเอง วาคำากลาวนนเปนไปเพอบรรเทากเลสหรอไม เพอกำาจดกเลสหรอไม เพอสกดกนกระแสแหงปฏจจสปบาทหรอไม ถามนเปนอยางนนกใชได ศกษากาลามสตรแตกฉานแลว กเปนผสามารถทจะวนจฉยอะไรไดดวยตวเอง (หวเราะ ) ไมตองเชอผอน และแมทจะเชอตวเอง เชอความคดของตวเอง กยงตองเอาความคดของตนเองไปวนจฉยดกอน วามนถกกบเรองดบทกขหรอไม นควรจะศกษาหลกกาลามสตร กนไวใหมากทสด ถาปฏบตหลกพทธศาสนา เมอยงไมเหนทางทจะดบทกขไดกเกบไวกอนรอจนกวามนจะมเหตผลแสดงออกมา ใหปญญามากอนศรทธาเสมอ พดถงปญญากตองระวงใหด (หวเราะ ) ถายงไมเคยมปญญาอาจจะศกษามาผดกได ฉะนนตองยำาลงไปดวยคำาวา มนทำาลายโลภะ โทสะ โมหะ ตองหยง ตองทดลอง ตองใครครวญสอบสวนดใหมาก มนอยในยคสมยทจะตองเพกถอนงมงายหลายอยางหลายชนด

94

ความถกตองทมนดบทกขได

(ศกษาคนควาอะไรดวยตวเองตลอด ไมคอยฟงความเหนคนอน ) ผมถอความถกตองตรงทมนดบทกขได จะตองไปเชอคนอนทำาไม เพราะคนอนมนตองเชอคนอนทเขาวาถกวาด เราไมเชอ เราวาถกหรอดตรงมนดบทกขได เรากเหนอยเองวาดบทกขไดหรอไม ถอหลกอนน ตองการใหคนอนถอดวย คำาวา ถกทดบทกขได

หลกการปฏบตธรรม

หนทางแหงการบรรลธรรมโดย ๕ วธ

มนหลายความหมาย เราคนเรองดบทกขเพอดบ และคนความดบทกขอยางยง ทนเรากมหลกของเรา หรอหลกทวไปกไดวา สงใดทเรารแลวมนกควรพด มนกเลยพด จงทำาพรอมๆ กนมาทงสองอยาง แลวการทจะตองพดนนแหละ มนทำาใหตองระมดระวงมากขน ใหคดใหอะไรพเศษมากขน เพอมนจะไมไดผด มนกเลยกลบเปนผลดในการทไปพดหรอตองพดดวย รวมความแลวมนเพมประโยชนขนมาอกอยาง และความดบทกขกไมไดเสยไป ไดตามทควรจะได นอกนนเปนของพลอยไดแฝงเขามา แลวไมมองวามนจะทำาใหเสยหาย ถงขนาดทวา ถาไมมจะมผลดกวานน เพราะมนไมมองเหนวาจะไปทำาอะไรใหดกวานถาไมทำาสงนดวย กเลยทำาสงนดวย กเลยกลายเปนเรองใหญ เรองหนงแฝงไวในเรองเลกดวย ผมบอกผอนนานแลว แมจนกระทงบดนวา ถาคณอยากจะรเร องอะไร คณจงตงตนการศกษาเหมอนอยางวาเราจะไปเปนครเขาในเรองนน เรยนใหมากในเรองนน แลวคณจะรเรองนนด ดจนพอ ดจนเกนพอ ไมวาเรองอะไร ถาเราอยากจะเรยน อยากจะศกษาของเรา เราจะทำาใหเหมอนกบวาเราจะเปนครสอนเรองนนทกเรอง มนมหลกอยางนน คอมนเรยนมาก คดมาก มนทบทวนมาก มนกเลยไดผลดกวาทจะตงใจสอน เพยงแตวาร คนเดยว กยนยนจนบดน ถาใครอยากรเรองอะไร กใหตงตนเรยนเหมอนอยางจะไปเปนครเขา

(การสอนคนอนมากมาย มสวนเปลยนแปลงคณภาพจตเพยงไร ) โอย ! มนไมสรบเขามา คอรบเขามามาก มผลมากกวาทใหออกไป การศกษาเพมเตมเขามามากกวาทเราสอนมากนก ทสอนนนดเดยวเทานน แลวมนกเปนผลจากการทรบเขามาคอฟงเขามา แลววาทจรงมนเรยกวาทำาทกอยาง รบเขามา หรอฟงเขามากทำา สอนออกไปกทำา สาธยายกทำา ใครครวญโดยตรรกนกทำา ทำาวปสสนา ทำาสมาธกทำา เลยเรยกวา ครบทง ๕ อยาง อยาทำาแบบเบนไปเบนมา เหวยงไปเหวยงมา หรอทศทางใด ตองเรงขนมาพรอมๆ ทกอยาง เรงขนมาพรอมๆ ทละนดๆ เหมอนการกอจอมปลวก บอกคนชนหลงเถอะวา ทำามาอยางน ไมไดมการเบนหรอเลยวไปเลยวมา ทำาพรอมๆ กนมา แลวกโดยไมไดตงเจตนา มความอยากร กอาน ฟง คน ถงเวลาเทศน กเทศนตามสะดวกตามพอใจ เวลาทอง อยางไหวพระสวดมนตทำาวตร เปนเวลาทอง กทอง คดคนเพอไดตอบปญหาฝกปฏภาณอยางนมาก การเพงมาใหเหนแจงในทางภายในน มนฝากๆกบเรองเหลาน โดยเฉพาะอยางยงเรองสญญตาน เปนเรองทรดออกมาจากทกอยางทศกษาทตงใจปฏบต คนๆออกมาเพอจะเขาใจของตวเอง และจะพดใหคนอนฟง แลวกเพอจะกำาจดความทกข ความกระวนกระวาย ไมใหกระวนกระวายใจในบางครงบางคราวดวย ออกมาเปน เชนนนเอง บาง ชางหวมน บาง

ทกเรอง (ทง ๕ วธในวมตตายตนสตร เพอการบรรลธรรม ) มนทำาใหเกดความพอใจ เกดป ตเกดสข แลวจงจะปสสทธ จงเปนสมาธ จงจะเหน จงจะเดนไปตามกระแสจตลวนๆ เราจะทำาตามทมนมเหตผลใหทำา ทำาไปแลวไดประโยชนทงนน ลองทกอยางเทาทจะทำาไดและควรลอง หรอลองได (หวเราะ ) ทกดานทกแงทกมม ทมนอยในวสยทลองได

95

สงตางๆ มนกเชนนนเอง กไมไดลองทกสง มนลองสก ๑๐ เปอรเซนต จะไมถงแตมนรหมดเลยวามนเชนนนเอง แคนนเอง อยางเรองเพศตรงขามกไมมโอกาสลองอะไร แตมนมความแนใจวา มไปกเชนนนเอง แคนนเอง สกวาแคนนเอง มนกหมดไป ปญหากหมดไป สตปญญาทเลาเรยนมาทางอน ศกษาทางอนพอจะรไดวา รสทางเพศ เพศรสกแคนนเอง แคบาวบเดยวเทานนเอง วเศษวโสอยางไรไมได เพราะมนวบเดยว มนเปนเรองของกเลส ไมใชเรองของสตปญญา

96

บทท ๔ สนยาส(๑๖)ธรรมะทใชมากทสดในชวตปฏบตธรรม

ถาคะเนๆเหมาๆกน กไมพนเรองทเปนธรรมะอยแลว การพจารณา สตสมปชญญะ ใครครวญโดยโยนโสมนสการ ทไดรบประโยชนมากทสด การเพมพนความรหรอปญญาอนลกซงมนกมาจาก โยนโสมนสการ ไมวาเรองบาน เรองโลกเรองธรรมะ การรบเขามาโดยวธใดกตาม เชนฟงจากผอน อานจากหนงสอ หรอจากอะไรกตาม ทเรยกวา นอกตวเรา ฟงเขามา พอถงแลว กโยนโสมนสการเกบไวเปนความร เปนสมบต พอจะทำาอะไร จะลงมอทำาอะไร กโยนโสมนสการในสงทจะทำาใหดทสด มนกผดพลาดนอยทสด เรยกวาไมคอยจะผดพลาดเลย เทาทจำาไดในความรสก อะไรทควรกระทำา จะได จะม มนไมเคยพลาด เพราะเราเปนคนโยนโสนมสการ ตลอดเวลาและรสกวา ฉลาดขนมากเพราะเหตน ถาจะเรยกวา ฉลาดนะ เกดมาทำาไม

ผมเกดมากไมรวา "เกดมาทำาไม " เปนเดกๆ ไมมทางรวา "เกดมาทำาไม " พอแมกไมไดสอนวา "เกดมาทำาไม " แตกไดรบการดแลวาทำาอยางนนทำาอยางน ทเรยกวา ดๆ ใหเรยนหนงสอ ใหประพฤตด กด ไมรวา "เกดมาทำาไม " จนกระทงเปนหนม กยงไมรวา "เกดมาทำาไม " เพอประโยชนอะไร แตมนกไดกระทำาทกอยางตามทเขาสอนใหทำา ตามขนบธรรมเนยมประเพณมใหทำา จงมการศกษา มการทำามาหากน

ทนถงคราวทจะบวชนโยมอยากจะเหนบวช หรอบวชตามธรรมเนยม กไมร "เกดมาทำาไม " แตเอาละ บวชตามธรรมเนยมคงจะดแน มฉะนนเขาคงไมตงธรรมเนยมบวช มนกบวช บวชแลว มนกเรยนธรรมะมา กยงไมรวา "เกดมาทำาไม " เรยนธรรมะ ๓ ชนแลว กยงไมรวา "เกดมาทำาไม " เปนครแลว กยงไมร "เกดมาทำาไม " จนกระทงเรยนบาลกยงไมร มนเพงรเมอมสวนโมกขแลว ศกษาธรรมะในชนน ในชนลกมากเขาๆ จงคอยๆร วาเราควรจะถอเปนสรปความวา "เราเกดมาทำาไม " ความคดมนกแยงวา กเราไมไดตงใจจะเกดมาน ทำาไมเราตองรบผดชอบเรองนนกเลา แตในทสดมนกตองรบผดชอบแหละ ถงไมไดตงใจจะเกดมา เพราะเกดมาแลว กตองทำาอะไรจงจะด กพบเรองน ทำาเรองทไมเปนทกข

เพราะฉะนนเราเกดมาอยาอยอยางเปนทกข อยาทำาสงทเปนทกข เกดมาใหไดรบสงทดทสดทมนษยควรจะได สรปครงแรกอยางนกนกอน แตกยงไมคอยรวาอะไร จะพดวาเพอนพพาน เพอไดนพพานมนกพดไมเปน พดไปไมถก นกไปไมถงตวนพพานคออะไร แตเมอทำางานกบธรรมะมากเขา ทงการเรยนดวยตวเองและเผยแผแกคนอนน มนบงคบนาทละนอยๆ ใหตอบคำาถามวา เราควรจะเกดมาทำาไม ผมกสรปเอาเองวา เกดมาเพอไดสงทมนษยควรจะได ถาเราไดสงทดทสดทมนษยควรจะได แลวมนคออะไร มนจงคอยไตไปตามทางของนพพาน ใหมชวตทเยนไม

เปนทกขเลย นนแหละคอสงทดทสด ทมนษยควรจะได เรยกวาเพอจะใหมชวตทจะไมเปนทกข มฉะนนกเทากบเกดมาไมมคาอะไร

97

เราไมมความทกขกเลยพลอยผสมโรงกบความเพลดเพลนในการทำาเพออยางน ฝกฝนใหทำาอยางนใหดทสด คอยๆรละเอยดมากเขากเขารองรอยของธรรมะทวา ไมมโลภะ ไมมโทสะ ไมมโมหะ ไมมกเลส ไมมความทกขใดๆ ทนกมาคดเรยนลดเอาบาง ไมตองการอะไรใหมากไปกวาทจำาเปน กระทงรวาทำาจตอยางไร อะไรจะเกดขน เรากไมเปนทกขกแลวกน ระหวางนกสอนวธเรยนลดโดยมาก ผสมโรงกบพระธรรมของพระพทธเจา ถามนรเร องอนจจง ทกขง อนตตา แลวมนกจะไมเปนทกข มนจะเฉยไดเอง มนจะเชนนนเอง ประกอบกบอายมนมากเขาทกท เวลาเหลอนอยลงทกท มนกยงงายใหพอดกบตายเทานน เดยวนไมคอยสนใจทจะมเกยรต ไมสนใจจะบรรลถงนพพานหรอไม เปนพระอรหนตหรอไม ไมอยในความคด รแตวาอยอยางไมมทกขเรอยๆ ไปกพอแลว ทำาประโยชนใหเพอนมนษยใหมากทสดดวย ตวเองกสบายดดวย ทำาผอนใหไดรบประโยชนอยางทเราไดรบดวยเรอยๆ ไป แคนกพอแลว จะเปนอะไร สกแคไร ไมสนใจ เรองความบญญตวาเปน โสดา สกทาคา อรหนต เดยวนไมอยในความสนใจ ไมอยในความรสก มนไมตองการภพคอความเปน มนอยในลกษณะทวางจากภพวางจากความเปน เหลอแตรางกาย จตใจ นามรปเคลอนไหวไป ในลกษณะทไมเปนทกข ใหมประโยชนมากทสด จนกวามนจะดบลงไป เหมอนกบวาตะเกยงหมดนำามน ไมตองถามวาไปไหน ไฟหมดเชอเพลง ไมตองถามวาไปไหน จบกนแคนน นแหละเรองทพด ไดมแคน ถาใครเหนดวย มนกทำาตามไดไมยากเลย ถาไมเหนดวย กไมมทางทจะทำาอะไรได เพราะเขาตองการจะเปนนนเปนน ไดนนไดน อะไรกไมร อดมคตบาๆบอๆ เราไมตองการ ตองการแตวนหนงๆ ไมมความทกข ความรสกวาเปนอะไรนน เปนของหนก ทรมานจตใจ เปนอะไรๆพเศษเทาไรไมดบทกขหรอก ถาตองการจะเปนอยมนยงไมสนทกข ไมเปนอะไร ไมตองเปนอะไร มนหมดปญหา มนไมตองเปนภาระหนก ชวตทไมมภาระ กคอชวตทไมไดเปนอะไร ไมไดหมายมนยดมนใหเปนอะไร มนเปนหลกทใชไดทวสากลโลก เฉพาะผทเขาใจได ทกขอรยสจ

รวาสงทเปนความทกข เคยกดเรา เคยทรมานเรา เรากรจกสงนน โดยความรสกอยแลว แตเราไมไดเรยกเปนภาษาบาลอยางนนอยางน ตณหาความอยากอยางโงเขลา อยางอวชชา เรากเคยมา เรารสกเพราะเราเคยมา แตเราไมรจกชอภาษาบาล ถาเราสงเกต ทกททเราอยากอยางบาๆ มนทรมานใจ นนแหละทกขอรยสจ สวนทวางไมเกดสงเหลาน มความสงบสข เรากเคยผานมาบาง เพราะมนกมกนมาทกคนเวลาทกเลสมนไมปรากฏนนแหละ คอความดบทกข

(หลกธรรม ) มนรทหลง มนรไดจากทมนเกดขนไดอยางไร จากภายในโดยตรงมนรได รไดกอนจะมาศกษา เรองชอเสยงเรยงนามของธรรมะของสงเหลาน มาทหลง มนสอนทกททเราไปสมผสอะไรเขา มนกสอนใหทกท ไปหลงในรสอรอยของมน มนกเรมคดผด มนทำาใหเราตองเจบปวดเสยทกอน จงคอยรอก

ความไมรอวชชา หรอวาตณหา กามตณหา กามารมณ มนมอำานาจปดบงไมใหรไมใหคดลกลงไปได มนกมอยแคน มนตดอยเทานน แตมนษยควรจะทะลออกไปได สตวเดรจฉานทะลออกไมได

โชคดทมธรรมะใหเรยนโขอยแลว มนไมตองคลำามาก เพราะพระพทธเจาคลำาใหจนเพยงพอ เรากสะดวก งายทจะเดนตามนน ตามทไดแนะไวแลว

98

ตามหลกตองถกความทกขคกคามขมขเอา แลวอยากจะดบทกข จงดนรนเพอจะดบทกข จงไมสนใจเรองดบทกข ทเรยงไวเปนลำาดบดแลว เปนลำาดบตามธรรมชาต แตเหนความทกขลวนๆ ไมเหนถงรากเหตของความทกข กเรยกวายงไมเหนโดยสมบรณ ความดบทกขกเหมอนกน ตองเหนวธทจะใหดบไดดวยจงจะสมบรณ แยกเปน ๒ ตอน ทกขกบการดบทกข การปฏบตมรรคมองค ๘ มนเปนการปฏบตชนดทวาเปนพนฐาน ใหมความถกตองอยางนนตลอดเวลา จะไมเกดกเลส และไมเกดทกขสมมาวหาโร เปนอยโดยชอบ โดยเดดขาดกคอพระอรหนต

สมมาทฏฐ สมมาทฏฐ เหนถกตองตามทเหนจรง มหลายๆ แบบ คอเหนความจรงในรปแบบของอรยสจ ๔ เหนความจรงในรปแบบของไตรลกษณ เหนความจรงในรปแบบของปฏจจสมปบาท เหนความจรงในตถาตา อทปปจจยตา ธมมฏฐตตา ธมมนยามตา กระทงเหนไมเปนบวก ไมเปนลบ ไมเปนแงด ไมเปนแงราย

ธดงควตร

กนงาย อยงาย อยทไหนกได ไมมปญหาอะไรอกตอไป เรองกนเรองอย ตำาแลวมนมแตจะสง ตำาถงทสดแลวมนจะกลบขนมาสง ถาใชคำาวาอยสง หมายถงอยสงดวยกเลส เรองกนอาหารตามทไดมา ไมไดแกลงทำาใหยงยากลำาบากขน เรองนอนกนอนอยางตำาทสด บางทกมเสอ บางทกไมมเสอ หนนหมอนไม รองดวยสงฆาฏพบ มงไมม เวนแตไมสบายเจบไข

(การอยกบธรรมชาต ) มนกพฒนาทางดานจตใจเปนสวนใหญ เรองหนงสอรองลงไป กนอยไมมความหมายอะไร กนอมแลวกแลวไป กรสกวาเหมาะสมเหมอนกนททำางานปรยต แมเวลาทำางานทางจต ทำาภาวนากไมเหนมปญหาอะไร มแตความเขมแขง มแตความเฉยได ไมคอยรสกกระวนกระวายเดอดรอน หรอไมมปญหาอะไรเกยวกบเรองกนหรอเรองอย การเปนอยอยางธรรมชาต ชวยใหรจกธรรมชาตงายขน ในแงของทวา อนจจง ทกขง อนตตา หรอในแงทมนจะตองเปนไปอยางนน ซงไมตองดดแปลง ไมตองลำาบากยากเยน เปนอยอยางธรรมชาตเพอใหจตใจเกลยง ชวยใหจตใจเหมาะกบทจะเขาในธรรมชาต สวนใหญมนกเปนรปธรรมอยแลวกเหนชด สวนนามธรรมมนกขนอยกบจตใจทสบายปกตเกลยง จตใจปกต อารมณด อยางนมนทำาไดดเหมอนกน ผมอยากจะพดวา อยาไปนกกบมนนกเรองน ทำาไปกแลวกน ทำาทจะทำา ทำาทอยากจะทำา อยาไปคดใหมนเกดปญหา มนไมมแบบอะไรทตายตว เอาตามสบายอยางงายทสด อยาใหมนมปญหากแลวกน ไปจำากดตายตวอยางนนอยางนยงบาใหญ อยาไปรไปชมนมากนกแหละด ปฏบตเครง

คำาวาเครยดไมม ตงใจจะทำาใหดทสด แตไมเขาเขตทเรยกวาเครง เครงกบเครยดมนคนละคำาทเดยว ไกลกน เคยทำาใหเครงเพอทดลองวามดอะไร คอทดลองดผลความเครง เรองกนผก เรองไมนอน อะไรเหลาน เคยทงนน

(หนงสอ "คำาสอนผบวช ") สำาหรบความรสกผบวชใหม ควรจะเรยกวาเครงกได แตอยาใหมความหมายเปนครด หรอเครยด คำาวา "เครง " มนกำากวม ๒ ความหมาย เครงในอปาทานเปนบากได เครงดวยสตปญญามนกพอด มชฌมาปฏปทามนกพอด มชฌมาปฏปทาคอหลกเกณฑ

99

ของการเครง เครงสวนใหญมกจะอวดตน เครงเพออวดคน ทวาเครงเพอจะใหกเลสหมดเรวนน มนอยมาก

(พระควรเลกยาเสพตด ) แมแตบหรกยงเลกไมได แลวจะไปทำาอะไรกมมฏฐานภาวนาจะทำาไดอยางไร เขากเปนคนออนแอ ในสวนทเขาไมถอหลกวา ถาไมดแลวตองทง ไมถอหลกวา ถารสกวาสงนเปนโทษ ไมมประโยชนแลวไมละ เรองพนฐานงายๆ ตองละกนกอน ในเรองอยางนไมมเลกนอย ถาเปนทางจตใจ ไมมอะไรเลกนอย มนเสยหลกหมด

(บางคนถอหลกวา เรองนมนไมเสยหายมากนก เรายอมเสยไปกอน แลวพยายามปองกนเรองทเสยหายมากกวา ) ผมไมเหนดวย ของงายๆของขนแรกขนมลฐานมนไมใชเฉพาะบหร หรอหมาก ทกเรอง ซงเปนเรองเลกนอยๆ แตมนเปนเครองวดวาคนนไมถอหลกวา ถาไมมประโยชนแลวตองละ หลกธรรมะมอยางนนดวย ไมตองพดถงวาใหโทษ เพยงแตวามนไมมประโยชนยงตองละ ถายงใหโทษดวยแลวยงตองละใหญ มนจงจะมหลกเกณฑทแนนอนถกตอง เปนรองเปนรอย ถางนเลอกพด เลอกปฏบต เลอกอยางนนอยางนเอาได ไมมหลกไมมเกณฑ

ตองทกคน ไมยกเวนใคร ถาเมอสงนไมมประโยชน ตองละ ทกคนตองละ ยงถาสงนใหโทษ ยงตองละใหญ จงจะเขาหลกพระพทธศาสนา

ศล-สมาธ-ปญญา

เขาไมไดศกษาธรรมชาตของจตอนลกซงวา ถาไมครบทง ๓ (ศล-สมาธ-ปญญา ) มนไมทำางาน มนทำางานไมได เดยวนเราพจารณาอะไรใหเหนความเปน อนจจง ทกขง อนตตา เปนเรองปญญา จตทเปนสมาธพอสมควรรองรบอยทงนนเลย การททำาใหทกอยางไดเชนน ตองมการควบคมบงคบ สวนนเปนศล พอลงมอทำาวปสสนามนกมทง ศล สมาธ ปญญา มนนาหวทวา เอา ! รบศลเดยวนเดยวนใหมศล แลวลงมอทำาเปนสมาธ แลวจงเปนปญญา จะพจารณาวชาความรอะไรกตาม จะมพรอมทง ศล-สมาธ-ปญญา จตทเปนสมาธพอสมควรรองรบอยทงนนเลย การททำาใหทกอยางไดเปนเชนน ตองมการควบคมบงคบ สวนนเปนศล พอลงมอทำาวปสสนา มนกมทง ศล-สมาธ-ปญญา เหมอนเราฉายภาพไปทจอ เราเหนภาพ เรามกจะรสกแตภาพ เราไมคอยรสกถงแสง ซงเปนตวทนำาภาพไปวามอยดวย ไมคอยรสก ตอเมอเอาภาพออกเสย มแตแสงเปลาๆ เตมจอวางๆถงจะรวานนแสง ถามภาพไปอยดวย เราไมสนใจเรองแสงทมนมซอนอยในภาพ นแหละสมาธซอนอยในปญญาอยางน

ไมอยากพดใหคนดา (หวเราะ ) ไมวาจะทำาอะไรลงไป ม ศล-สมาธ-ปญญา แมแตมนจะกนขาว มนกตองมการบงคบ เพอกนใหถกตอง เปนศล แลวมสมาธจะกนขาวแลวกมความรทจะกนขาวใหไดดทสด มสตระมดระวง มความถกตองด กเลยเปน ศล-สมาธ-ปญญา แมแตการกนอาหารประจำาวน ศล-สมาธ-ปญญา เปนรากฐานของการงานทกชนด มนมอยแลว เพยงแตดใหเปนเทานน ดใหเปน คอใหเหนวามอยแลว ครนถงเรองทจะตองพจารณาใหลกซง แจมแจงยงขนไป มนอกระดบหนง ถงอยางไรกม ศล-สมาธ-ปญญา ซอนอยในนน

ไมมสมาธไหนจะเสมออนนตรยสมาธ คอสมาธทซอนอยในปญญาโดยไมแสดงตว คอ สมาธทใชงานมนเปนธรรมชาต ถาไมมสมาธปญญามนทำาอะไรไมได สมาธทนงทำาตวแขงเฉยๆ ไมไดใชงานทางปญญา กไมมประโยชนอะไรนก

100

อนทรยสงวร

(ทกวนน ) ยงตองสำารวมเหมอนกน เพราะมนกลวกเลส กลวความทกข ใหสำารวมสำาหรบผฝกอยางขนแรก ขนเดก ขนประถม ขนอะไรนน มนกสำารวม สำารวมในความหมายหนงเขาไมรจก แมแตความทกขอะไรจะเกดขน เมอจะตองมาฝกกฝกตามบทสำารวมทกำาหนดให คอยๆรขนมาๆ มนมความหมายอยางหนง คำาพดอกอยางหนง ซงพดวาอยเหนอการสำารวม พนจากการตองสำารวม ตามธรรมดากใชกบพระอรหนต คอใชในกรณตองวางเฉย คำาวาสำารวมมทงอยางศล มทงอยางธรรมะ สำารวมอยางธรรมะ กคอ สำารวม ตา ห จมก ลน กาย ใจ สำารวมอยางศล กสำารวมในสก ขาบทในปาฏโมกข

(อนทรยสงวร ) ทถกอยในขนสมาธ แตมนจะพดผดสอนผด หรออาจารยพวกไหนจดไวผด จดไวเปนพวกศล คงจะในวสทธมรรคอกนนแหละ ในแงธรรมะ อยทวาไมเปนทกข ทำาเพอไมใหเปนทกข เราเสวยสขกไดเสวยอะไรเอรดอรอยกได จะกนทเอรดอรอยหรอวาเสวยสงทเรยกวามความสขกไดแตระวงจต ไมใหไปยนด ไมใหไปหลงใหล ไมใหไปยดถอเอา ไปบรโภคในสงทเปนสข ทอรอยกเพยงแตรสกวาอรอยและสขเทานน แลวกไมยนด ไมมอปาทานในอรอยในสขนน นนคอขอปฏบตทเปนหลก ไมใชไปหามวาไมใหไปกนเสยเลย ไปกนได ทเอรดอรอยหอมหวนอะไรกสมผสได แตวาอยาไปหลงความอรอยหรอความสข เขามคำากลาวไวด ไมใหเกดกเลสขนเพราะการสมผสนน สมผสนนสมผสได แตมนยงมระเบยบทางวนยบญญตไวอกสวนหนงวา อะไรหาม อะไรไมหาม จตสกขา การศกษาพระไตรปฎก คนควาเรองสมาธวปสสนา จากพระไตรปฎกโดยตรงนน มนกเปนสงททำากนมากไดผลมาก เพราะมนตองเอาความหมายในตวหนงสอมาทำาการเพงหาความจรง จนกระทงเลยไป เปนการเหนแจงโดยไมตองคดตองนก นมนรวมกนแลว ตงแตตนจนปลาย หลายสบป มนดำาเนนมาอยางน ถาพดทงหมด มนตองพดอยางน เวลาทจะทำาสมาธกกลายเปนเรองพกผอนไปเสย

นงทำาทสงบคนเดยว มนเปนเรองของสมาธเสยมากกวา แลวกมขดจำากด มขอบเขตจำากด ตอนหลงๆ มากกลายเปนทำาเพอพกผอน มนไมกาวหนาในวชาความรอะไร ตอมาเมอทำาวปสสนาคอเพอความเหนแจง ไมใชสมาธเงยบ นมนจงเปนโอกาสใหทำาในอรยาบถไหนกได คอทำาใหความร โพลงออกมาอยางลกซงยงกวาแตกอน มนมไดแมในขณะนงคยกบแขก ชนดทวาตองคดนกหาความจรง หรอหลกเกณฑชนลกมาพดนมนกเลยเปลยนไปหมด เรองหาโอกาสทำาสมาธแบบเงยบโดยตรงดวย และเพอจะทดสอบดดวยวา การไมพบปะกบใครเลย ไมพดจากบใครเลย มนจะมผลอยางไรบาง เปนการศกษาทดลองเพราะกไดยนวาพระพทธเจาทานกทำาอยางนน เรยกวา ปฏสลลนวหาร ๓ เดอนบางหลายสปดาหบาง ไมพบใคร แมแตคนเอาอาหารไปถวายกไปวางไวอยางนน วางไวในทๆกำาหนด แมเปนพระพทธเจาแลว กมการทำาอยางน นเปนเรองการพกผอนทสด กเลยอยากจะลองดบาง

(ในชวงเขาเงยบ ) ทดลองอะไรบาง มนพดยาก ทดลองทำาสมาธแบบนนบางแบบนบาง แตรวมอยในแบบพระบาลทศกษาจากพระบาล ตามตำารบตำารา ไมใชแบบของบคคลใดบคคลหนง แบบทตงเอาเอง นกเอาเองบาง บางทแบบฟร แบบตามสบายใจ มผลเหมอนกน มความเปนสมาธ

101

มผลเหมอนกน เรากรจกสมาธตามหลกพระบาล มาตงแตกอนพบหลกในพระบาลดวยซำาไป เชน ปรสทโธ สมาหโต กมมนโย นสงเกตเหนกอนแลววา ไมใชฝกสมาธเงยบแขงเปนทอนไม ฝกอานาปาฯตามแบบเทาทปรากฏในมหาสตปฏฐานสตร มนม ๔ ขนแรกหมวดแรก กฝกตามพอใจกม แลวแตสะดวก ทวาจะทำาตอนไหน เพราะวามนจะตงตนทตอนไหนกได คอมนไมไดยดหลกทกตวอกษร มนรแตมนเปนหลายๆขอ หลายๆแบบหลายๆประเดน ทำาแบบไหนกได กำาหนดลมหายใจเปนสมาธกได กำาหนดความระงบแหงลมหายใจกได กำาหนดในความสข ความรสกเปนสขเพราะสมาธนกได

(การฝกอาโลกสญญา ) ของเลน สมครเลน ไมใชจนตนาการ แตมนกไมรจะเรยกวาอะไร จะเรยกวาจำาตดตากได อยางกลางวนดอยางนแลวกหลบตา ใหเหนเหมอนกบทลมตา อยางนกเปน อาโลกสญญาได ทำาเลนกได เดกๆทำาเลนกได อยางผมนมนกเรยกไดวา มพรสวรรคในเรองสมาธตามธรรมชาต มนกงาย แตวาในแบบทสมบรณมนดกวา แนบเนยนกวา แยบคายกวา มหลกเกณฑกวา เพยงเดกๆทำาเลนอยางนกจดใหเปนอาโลกสญญาได แกงวงนอนไดด

(ภาพทเหน ) เหมอนกบภาพจรงอยางน ถาจะจดเขาในหมนมต กจดเปนอคคหนมต ไปนงกลางแจงยงด หลบตากยงเหนเหมอนกบลมตา เกบไปทำากลางคนไดดวย กยงดใหญ ยงเกงมากไปอก ทวาสญญาทำากลางคนเหนเปนกลางวน อาโลกสญญา ทำาในทมดทไมมแสงสวางใหเหนเปนแสงสวาง

เมอกอนกเคยกนผก ทสวนโมกขนนกนผก กนขาวกบธรรมดา แลวกกนแตผกแลวกกนแตผลไม แลวกกนแตของหวานธรรมดา เกอบตาย แตกไดความรหลายอยาง ถากนแตผกไมกนขาวตวกเบา อจจาระกไมเหมนแลวประสาทไวมาก ประสาทจมกไว ประสาทหไว

ตอมารวานจะกนไปทำาไมมนตองแกลงทำา มนตองฝนทำา มนกตองเปนการทำาโดยไมรวาจะทำาไปทำาไม กมองเหนวา กนแตผกจนรวาไมควรกนแตผก กนเนอจนรวาไมควรจะกนเนอ กนขาวจนร วาไมควรจะกนขาว นคงงงกนแลว ถาสำาคญวากนเนอมนกเปนยกษ สำาคญวากนผกมนกเปนคาง สำาคญวากนขาวมนกเปนหนนา ไมทำาความสำาคญในจตใจวากกนอะไร ผกกไมกน เนอกไมกน ขาวกไมกน กนแตอาหารทบรสทธทสมณะควรจะกนโดยไมมโทษ ใหถอวาเปนธาตตามธรรมชาตเปนไปตามเหตตามปจจยตามธรรมดา

ถาอยากจะทดสอบแลวกไมยากดอก พดแตนอย เกบตวใหมาก สงเกตจตใจอยเสมอ เรยกวาเฝาดจตใจอยเสมอ กเปนการทำาสมาธภาวนา หรอกมมฏฐานไปในตวแหละ เมอคอยเฝาดในจตใจอยเสมอนนแหละ คอการทำาวปสสนาทำากมมฏฐาน ถาพบวารอน กรวามนรอน มนยงเลวอย มนผดอย ตองแกไข ตองสลดสงเวชกนบาง และพรอมกนนนกไดความรวารอนอยางไร อะไรเปนเหตใหรอน

ในทสดกจะไปพบความจรงตรงกนกบทพระพทธเจาทานไดตรสไวทกเรองทกประการ เดยวนเรารจกสงเหลานนโดยแทจรง แลวกรธรรมะจากเราเอง โดยไมตองรจากพระพทธเจา สงนแหละทพระพทธเจาทานทรงประสงคอยางยง ใหคนเขาถงธรรมะโดยไมตองใหเชอศาสดาแหงตน แลวคนนนจะพดธรรมะคำานนได โดยไมตองพดตามคำาศาสดาแหงตน ใหรธรรมะจนไมตองเชอพระพทธเจา เพราะเรามนรเอง แลวมนกรอยางเดยวกบพระพทธเจา อานาปานสตภาวนา

ผมวาวเศษทสดกระบบอานาปานสต ๑๖ ขน ถาฝกหมดนนจะม ศล สมาธ ปญญา อยางสมบรณทสด การบงคบใหทำาอะไรนนเปนศล จตรวมพลงทำาเปนสมาธ ความรแจง อนจจง ทกขง อนตตาเปนปญญา มนมฝกครบในอานาปานสต ๑๖ ขน พอฝกสตแรกๆ หมวดท ๑ฝกสต

102

สมาธ รวมกนไปหมวดท ๑ สขน ถาฝกแบบน ชดนมนเปนการฝกสต ใหมมากใหเรว เพราะมนฝกอยเสมอ แลวหมวดท ๔ บทสดทาย อนจจานปสส วราคานปสส นโรธานปสส มนเปนปญญา และผลของปญญา สวนเรองเวทนา เรองจต หมวด ๒ หมวด ๓ กเปนเรองรวมๆกน ฝกสมาธบาง ฝกปญญาบาง แลวแตมองในแงไหน มองในแงความรเรยกวาปญญา มองในแงรวบรวมกำาลงจตเรยกสมาธ มองแงพนฐานบงคบใหทำาเรยกศล เราจงมศล สมาธ ปญญา อยตลอดเวลาททำาอานาปานสต ๑๖ ขน

วปสสนาระบบลดสนยคปรมาณ ผมเสนอระบบลดสน ผมวารดกมทสด ในคำาบรรยายวปสสนาระบบลดสนแบบยคปรมาณ มนเอามาคลกขยำา ตำากน ตงแต ศล สมาธ ปญญา ทงสต ทงสมปชญญะ ทงอะไรอยในอรยาบถนนๆ เรยกวาระบบลดสน แตไมมใครสนใจเรองน กอนหนานมนยงนก เฝอนก แลวมนกมากนก เพอไมใหมาก ทำาไปคราวเดยวในรปทรงเดยว เปนไดทง ศล สมาธ ปญญา จนกระทงเหน อนจจง ทกขง อนตตา เหนนามรป รจกนามรป รจกขนธ ๕ รจกละอปาทานในขนธ ๕ ทงหมดนเสรจอยในระบบลดสน คงจะเหมาะทสดสำาหรบยคปรมาณ ไมตองทำาเปน ๑๖ ขน ทำาไปงายๆ อยางนแลวมนจะเปน ๑๖ ขนตอนอยในตวโดยอตโนมต

ตองการใหทำาทกขน ตามความหมายทกลาวไวทกขน ไดชอวารจกนามรป รจกขนธ ๕ รจกอนจจงของขนธ ๕ รจกทกขง อนตตาเอง แลวเรองจะไปส วราคะ นโรธะ เอง มนเปนความคด ทรมอยในจตใจของผมอยเสมอ คอหาวธทงายสำาหรบเพอนมนษย เพอชวยเพอนมนษยในการปฏบตธรรม มนมอนนเปนพนฐานจงอธบายอะไรออกมาแปลกๆ ประหลาดๆ หลายๆ คนเลยเหนวาผด เหนวานอกศาสนากม วปสสนปกเลส ไมเคยถกหลอกจนถงจะเรยกวาอยางนน ถามนเขาใจผด ตดตนไปไมได กพอจะเรยกได บางอยางมนมอยบาง เชน ทำาสมาธแลวเปนสข กไมอยากทำาวปสสนาตอไปเรยกวาวปสสนปกเลส แตเราไมไดสงเกตในแงน สงเกตแตพยายามทจะใหมนดขนนดหนง ดขนนดหนง เสมอไป วปสสนปกเลสกไมเคยพบทเปนพทธภาษต ตามความจำาของผม อาจารยวปสสนาวาขนมาเอง แตมนกถกแลวมเหตผลทวาอยางนน มสตเมอผสสะ

ฝกสต สำาหรบอารมณดวยสต แลวไมปรงแตงอารมณนนใหเปน ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ตามแบบของอวชชา สงสดมไดเพยงเทานน ถามสตพออารมณสกวาอารมณ อารมณสกวาธรรมชาต อารมณสกวาธาตตามธรรมชาต เปนไปตามเหตตามปจจย มนกเปนวชชาสมผส มนกไมเกดเวทนาโงตณหาโง มนหยดเสยไดแลวมนกรเองวาเราควรทำาอะไรในเรองน ถาไม ตองทำาอะไรกไมทำาอะไร ถามนเปนเรองทตองจดตองทำา กทำาไปดวยสตสมปชญญะตอไป อารมณทงหลายถกนำามาพจารณาโดยความเปนอนจจง ทกขง อนตตา อยเปนปกต นนเปนปญญา พอเกดเรองสมผสอารมณ กมสตระลกถงความรนนมาไมใชมาคดอยเดยวน เวลา ทมอารมณมากระทบ ไมมทางจะทำาได เพราะมนเรวเหมอนสายฟาแลบ มนตองแวบเดยวมาเปนอนจจง ทกขง อนตตา ทเคยทำาอยเปนประจำา อารมณนจงปลอยไปเปนธาตตามธรรมชาต

103

ไมใชเวลาทจะคดนกทบทวน หรอ แมเวลาททำาวปสสนา สตตอนนนทำาไมได วปสสนาทำาในเวลาอน ตองเปนผมปญญา เรอง อนจจง ทกขง อนตตา พอสมควรเทาทจะทำาได พอมอะไรมากระทบ สตเอาความรสกอนนนมาทนเวลา มสมปชญญะยนเฝาอย

(สงทระลกไดน ) มนตองเปนความรชนดญาณ หรอปญญา หรอวชชา ไมใชความคด ถาเปนความคดมนทำาอะไรไมได ใชประโยชนอะไรไมได อารมณทางมโนวญญาณ ยงลำาบากมากทสด เปนนามธรรมทรวดเรวมาก มปญหามาก รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ๕ อยางนมนไมเทาไร มนเปนเรองวตถ แตวาธรรมารมณซงเปนเรองทางวญญาณ มโนวญญาณ ตองเกงมากถงจะทำาไดทนเพราะวามนเกดขน มนปรงไปจนเปน ยนด ยนราย เปนทกขเปนสขเสยแลว จงคอยรสกตว แตมนกไดสตอก ถาเปนทกขแลวเกดสตขนมา ระลกไดถงความทไมตองเปนทกข ระลกถงปญญา ระลกถงอะไรอะไรมาอก มนจะจดการอยางเดยวกนอก ถาไมมสต ปญญาเปนหมนหมด ปญญามหาศาลอยางไรกเปนหมนหมดเพราะไมไดเอามาใชในเหตการณทเกดขน ถาไมมปญญาสตกทำาอะไรไมไดเหมอนกน เหมอนกบไมมเครองมอ ไมมอาวธ ถาไมมสมปชญญะ สตกทำางานไมได เกดเดยวเดยวกดบไป มนตองมสมปชญญะยนคมๆอย ใหทำาถกตองไปจนตลอดเรองราว อนนเปนหลกใหญทมนษยจะตองม จะตองรใชไดในปญหาทกชนดในโลก

104

บทท ๔ สนยาส(๑๗)หลกสำาคญทสดในการอบรมปญญา

(ตองฝกอยางไรถงจะเรยกวา สตสมปชญญะทบำารงฝกฝนไวดแลว ) ตองฝกปญญา เหมอนกบปจจเวกขณ พระแรกบวชเขามาอย ใหเรยน ยถาปจจยำ ปวตตมานำฯ ดวาสงเหลานไมเทยง คอเปลยนอยเสมอ นาเกลยด ถาไปยดเรองเขากเปนปญหา กเปนทกข ปจจเวกขณนนไมใชสมาธหยดนง เปนสมาธทเปนปญญา มนมการปฏบตจรง มนเหนสงทงหลายทงปวงทเรารบร เราสมผส วาเปลยนไปตามปจจยอยเนองนจ เปนสกวาธาตตามธรรมชาต บทสำาคญทสดกคอ นสสตโต นชชโว สญโญ ใหรเรองความเปนของไมใชสตว ไมใชบคคล พทธศาสนาสอน อยางลบลางลทธความเชอเกาแกโบราณของอนเดย ไมมสงทควรเรยกวาสตว หรอควรเรยกวาบคคลนแหละปญญายอดสด ฝกใหมเอาไว หลกสำาคญทสดในการอบรมปญญามนมวา พจารณา อนจจง ทกขง อนตตา อย พจารณาใหชดขนๆ โดยวธใดกตาม ใหชดขนๆ และเมอมนจะละอะไรไดขนหนง แลวพจารณาอก ซำาท อนจจง ทกขง อนตตา กจะละไป ๆ ซำา ๆ จนกวาจะหมดทกข เปนโสดาบนแลวกเพง อนจจง ทกขง อนตตา จนเปนสกทาคาม เปนสกทาคามแลวกเพง อนจจง ทกขง อนตตา จนเปนอนาคาม เปนอนาคามแลว กเพงจนกลายเปนพระอรหนต คอเหนความเปนเชนนนเอง อนจจง ทกขง อนตตา ของสงทงปวง นมนมอยอยางน มนนาอศจรรยตรงทไมตองเพงอนอน นอกจาก อนจจง ทกขง อนตตา

(ความหมายของเพง ) อะไรทเขามาในความรสก มองเหนความเปลยนแปลงของมนเปลยนแปลงอยางนาเกลยด เหนความทไปจบแลวเปนทกข เชน ความสข ความรสกเปนสข อรอย นเอามาทำาเปนอารมณของวปสสนา คอความสขอนอรอยนนแหละเปลยนแปลง เมอเหนความเปลยนแปลงกเหนความนาเกลยดทหลอกลวง ทเปนทกข ไปหลงรกมนเขากเปนทกข พอเหนวา ไมเทยง และหลอกลวงอยางนแลว มนกคออนตตา คอไมใชตวตนของอะไร มนอาจจะทำาพรอมกนไปไดทงโดยคำานวณดวยเหตผลกได แลวเหนแจงในสงนนๆ วาเปนเชนนนจรงกได เสรจแลวมนสำาเรจประโยชนตรงทเหนนนจรง ๆ โดยไมตองคำานวณดวยเหตผล เพราะถาคำานวณดวยเหตผล เดยวมนกกลบไปตามเดมอก ตองพนการคำานวณ คอเหนเปนนาเบอหนายแบบสงเวชคลายกำาหนด โดยการเหนจรง โดยไมใชเหตผล เหนเดดขาดตลอดไป วปสสนาญาณ ๙

(การเกดญาณขนตางๆ ) ถาเรารจกแยก กเปนไปอยางนน มนกเรยกวาถก แตนนพดใหเปนขนตอนไวมาก แตทจรงมนแวบเดยวผานไปทง ๙ อยาง

(จำานวนครงในการเกดญาณ ) แลวแตวาจะละหมดหรอไมหมด ถามนละหมดมนกเสรจจบเทานน ถาละไมหมดละแตเพยงบางสวน กมหนาททจะตองทำาตอ แลวแตฉลาดมาก ฉลาดนอย ชอญาณตางๆ นน ไมใชพระพทธเจาตรส เปนคำาอธบายในอรรถกถาชนหลงมากกวา โดยเฉพาะ ญาณ ๑๖ ทเขาชอบอางกนนก มนไมมในพทธภาษต

105

ความร หรอ ญาณ เปนผลของการปฏบตไปอยางถกตอง ผลกบการปฏบตไมใชสงเดยวกน ความรมนเดนไปทางธรรมชาตของมน ความรตอนนนเรยกวาญาณชอนน ความรตอนนเรยกวาญาณชอนเขาบญญตขนอยางน

(ฝกทำาใจ นอมความรสกขนตอนตางๆ ไปตามทเรยนมา ) ใชได ถาวาเรารหลกนอยบาง แตวาความรทเรยนมาอาจจะนำาจตไปเสยแตตามทเรยนมา ไมไดเปนไปตามความจรงของธรรมชาต เหมอนกบทเขาทำาๆกนอย ความรมนชกนำาไปเสย เปนญาณดวนการเรยน มใชการปฏบต ปลดเปลองอปสรรค

(มการสอนกนวา นพพานนนหมดไปนานแลว ) นเพราะเขา ไมรวา มรรค ผล นพพาน คออะไร เปนการพดตามๆ กนมา ผดหลกกาลามสตร (หวเราะ ) ควรจะศกษาสงเหลานไว เพอรสภาพของพระศาสนา ทวาทำาไมมนจงตดตน ไมใหผลเตมทตามทเปนจรง ตามทมนมไดจรง ทงนเพราะผถอมนทำาผดเสยเอง ทนเรากตองมาชวยกนปลดเปลองอปสรรค อนนตองพยายาม ตองอดทนทเขาจะดาวา อยางทผมพดอยทกวน

นรก สวรรค ทนและเดยวน คนทเขาไมยอมเชอ กจะดา เขาจะยนยนวาตายแลวไปเกด เปนคนคนเดยวกนไปเกดรบผล เราไมเหนดวย การพดวา วญญาณนไปเกด นนเปนมจฉาทฏฐในพทธศาสนา เพอปกปองความถกตองของพทธศาสนาเราตองพดวา ทน และ เดยวน ยงไมมคน มนมแตกระแสอทปปจจยตา จะมวญญาณอยางบคคลไปเกดนนไมได ถาเราถามวาพทธศาสนาสอนเรอง ไมมตวตนใชไหม กยอมรบวา ไมมตวตน แลวใครจะไปเกด แตถาในแงศลธรรม เขากลบเหนวามประโยชน เพอใหคนกลวบาป รกบญยงขนใหทำาด และหวงวาจะไดตายแลวไปเกดด พดอยาสมมต พดอยางภาษาคน ความจรงแลว ชววนาทเดยวกไมใชคนเดยวกน จะเอาเราไหนเปนผตายผเกดทเปนคนๆเดยวกนไดอยางถาวร เราใหถอวาสวรรคในอก นรกในใจ นรกสวรรคทนมนนากลวกวานรกทตายแลว ไมเหนและไมนากลว ความสำาเรจในผลงาน

ตามความรสกของผม ตงใจพดใหดทสด สำาเรจผลมากทสด ไมถอวาเปนกเลส ไมใชผลของกเลส ถาทำาแลวมนมผล มนพอใจ มนหลงใหล มนยกหชหาง จงจะเปนกเลส เรากเคยนกและเคยกลวทสด ถาจะพอใจ ยนด เมอมผตอนรบ มนเผอญไดไปอานเรองแปลกหรอพเศษเรองหนง คอวาสวามวเวกนนทะ เมอไปเผยแพรลทธของเขาทอเมรกาในวนแรก กไดรบผลอยางยง ไดรบการตอนรบอยางยง ไดรบความสำาเรจอยางยง เขากลบมารองไ ห กลบมาทพก แลวมารองไหวา เปนเรองเสยหายแกจตใจเพราะการตอนรบอยางน มนทำาใหดใจ เลยถอเปนโชคราย ไปเสนอก เรองอยางนมนฝงใจผมมานานแลว การทไปหลงใหลกบผลสำาเรจ คอความเลวทรามอยางหนง เลยไมกลาคด งานทไดผลมากเกนคาดหวง

มนไมคอยจะหวงผล ประเมนผลอะไร ไมไดสนใจเรองน

(อดมคต ๓ ขอ ) มนกทำามาทง ๓ ขอ มนกไดผลดวยกนทง ๓ ขอ แตกไมมขอไหนถงทสด ทำาใหทกคนเขาใจศาสนาของตน ใหคนละวตถนยมออกมาจนได ทำาความเขาใจระหวางทกศาสนา มนยากพอๆ กน มนเปนอปสรรคพอๆกน คนทเขาอานขอความ ศาสนาเปรยบเทยบของเราเขาใจดอะไรดมนกยงไมเกดผลอะไร

106

บทท ๔ สนยาส(๑๘)งานทไดผลนอย

เรองธรรมะยากๆ เราคดวาประชาชนจะเขาใจได เขากเขาใจไมได มนกเลยไดผลนอย โดยเฉพาะคำาสอนเรองสญญตา อนตตา ไดผลนอย รวาประชาชนยงไมรจกเรอง อนตตา เรองสญญตา มากเหมอนทเราหวงไว เรองความวาง ไมคดวาจะมคนเขาใจผด หรอเอาไปลอเลยนมากเหมอนอยางทม มองในแงหนงวา โอ ! คนทรเร องสญญตา ไดเพมขนเหมอนกน เพมขนกวาแตกอน แตคนทรแลวไมยอมรบ ปฏเสธเอาไปลอกมเยอะ แตถงอยางไรมนกกอหวอดตงตวตดแลว เรองความวาง ผลของการปฏบตธรรม มนเปลยนทละนด พรอมๆกนแหละ ทงรางกาย จตใจ สภาพของชวตเปลยนมาๆ ทละนดๆมนมองไมเหนเลยวา มนเปลยนแบบเลยวเปนมม เหมอนตนไมงอกออกขนทละนดๆ จนกวามนจะเตบโต

ไมรวามนตรสรเมอไร แตทจรงมนไมไดตรสรอะไรมากมาย จะถามวาเมอไรกยงไมร คนความากขน เผยแผมากขน ปฏบตมากขน เรอยๆ ไปเราไมไดตงใจ ไมไดเจตนา ไมไดประสงคจะร รวาดขนกพอแลว แตวนละเทาไรกไมตองร รแตวาสงไมพงปรารถนามนลดลง เทาไรกไมร เรยกวาลดลง รแตวาเปนอยโดยชอบอะไรจะลดลงไป แตสกเทาไรกไมร รกษาความเปนอยโดยชอบไวเทานน

(การปฏบตสวนตวพอใจแลวใชไหม ) โอ ! นนมนเปนความหมายทคณรไมถง หรอวาขยกไว ผมวาเทาททำามาน พอคมคาขาวสกแลว ไมเดอดรอน ไมเปนหวงวา ใครจะมาหาวาเกดมาทหนงทำางานไมคมคาขาวสก เหลอตอไปนนเปนผลกำาไรเหลอเฟอ ไมเกยวกบพอใจหรอไมพอใจอะไรนก พอใจในการทำางานทคมคาทเปนคนหนงทกนขาวของประชาชน

ถาเปนเรองสวนตวแทๆไมเกยวกบพอใจ หรอไมพอใจ มนเกยวกบถกหรอผดเสรจแลวเรารสกวาไดถกมาตลอดเวลา อาจจะพบอะไรตอไปอกกได ผมไมเหมอนคนอนหรอก ไมไดวดวาตวเองจะเปน โสดาบน สกทาคาม อนาคาม หรออรหนตไมวดและไมพยายามจะกำาหนดอยางนน เพยงแตวามความทกขเหลออยหรอไมถามความทกขเหลออย กตองเอาทกขออกไป คอยดวามความทกขชนดไหนแปลกออกมา คอยดอย

(ทกวนนรสกมความทกขอะไรรบกวนไหม ) ตองพดวาไมม แตถาพดวาไมม กกลายเปนอวดอตตรมนสสธรรม (หวเราะ ) เพราะไมอยากอะไร ไมตองการอะไรจนเปนปญหา เพราะมนกลวความอยากชนดนน เลยไมกลาอยาก มนจะทำาใหเกดความทกขขนมา เกดปญหาขนมา แตการพดวา "ไมอยาก " อยางนน กวาเทากบอางโดยความเปน "พระอรหนต " คอความหมดอยาก ถาใครพดคำานเปนการประกาศตวเองเปนพระอรหนต ทนเรายงไมพดเพราะเรายงเชอวาอาจจะมความอยากอยางอนทไมเคยมมนอาจจะโผลมาวนใดวนหนง ถาโผลออกมากยงไมหมดทกข ถาไมโผล

107

จนตายกเลกกน ดแลว เลกกน จงระมดระวงไมทำาอะไรโดยการอยาก งานททำาอยนมนกระมดระวงไมทำาดวยความอยาก ทำาดวยเหตผลของสตปญญา เพอจะมประโยชนกบโลกมนษย พทธทาสไมตาย

"พทธทาส " ในทนหมายถง ผลงานพทธทาส คออยากใหผลงานอยอยางไมตาย เราแสดงความประสงคใหชวยกนทำาอยางนน ใหชวยกนใชผลงานของพทธทาส อยาใหเปนหมน กลอนนตงใจจะเขยนตดทหลมฝงศพ ยงไมไดตด กไมไดบอกใคร

จะแสดงเปนปณธานกได อยรบใชพระพทธศาสนาตลอดนรนดร มนกควรจะรได เหมอนทเขาใชคำาโดยภาษาคน โดยสมมตในโลก คนนนไมตาย คนนไมตาย พระพทธเจาไมตาย พทธทาสกตองไมตาย ตองคอยอยรบใชพระพทธเจาเรอยไป อยรบใชพทธศาสนาไมใชอยเปนตวตน และผลงานนอยรบใชพทธศาสนา ขอฝากฝงเพอนฝงทงหลายทอยขางหลง ชวยทำาใหสำาเรจ หลกปฏบตในเรองทวไป หลกปฏบตในเรองเงนทอง ไมมเปนของตว ไมรบเปนของตว ถอหลกมาอยางน ถาเขาให เขาถวายกถอเสยวาเขาวานใหทำาอยางใดอยางหนง เขาไมไดใหเราแมเขาระบให เรากไมรบเปนของเรา ชวยใชแทนเขาในสงทเปนประโยชน เพราะมนหลกไมได มนอยในยคในสมยในสงคมทมนหลกไมได ทตองทำาเหมอนกบพระทงหลาย

ถาไมอยางนน ทำาไมได ลองคดด จะทำาอะไรไมได จะทำาสงทเปนประโยชนกบมหาชนกวางขวางทำาไมได เมอยงเหนแกประโยชนทแทจรงสวนใหญอย กไมใหเรองสวนนอยมาเปนอปสรรค อยางเขาทำาบญประจำาวนกรบไว แลวกใชทำาอะไรเสยอยางหนงแลว แลวเลกกน รบไว แตไมใชรบไวเปนของตว

ผทปฏบตพฒนาจตใจ ถอวามทจะรบเปนของตว จตใจ ไมรบเปนของตวแลวตงหนาตงตาทำาสมาธภาวนายงดใหญ เชนเขาใหเงนคารถไฟมา มนกควรจะเลกกนเสรจกนทคารถไฟ

(อทนนาทานในปาราชกนน จำานวน ๕ มาสก หมายถงแคไหน ) บาทหนงสำาหรบครงกระโนน ทองคำาหนกเทากบขาวเปลอก ๕ เมด เปนบาทภาษาอนเดย หลกในการใชเงนบรจาค

กไมมหลกอะไร จะทำาอะไรกทำา ใหทเหตผลทสด ทำาใหประหยดทสด คมคาทสด อะไรททำาเองไดกทำา ทจำาเปนตองซอจงซอ ทำาในนามสวนโมกข หรอสวนตวเสรจแลวกยกใหเปนของวด การดำาเนนงานอะไร อยาทมเทเรองเงน จนหลบหหลบตา จนเกนกำาลงของคนทำางาน ถาเกนกำาลงจะเดอดรอน จะลมเหลว มนตองมความรในเรองทจะใชทเงนเขาใหมา เขาทำาบญมา ใชผดๆ ถกๆ ไมได เราประหยดในการทจะใช คดแลวคดอก ทบทวนแลวทบทวนอก และทำาชนดทคอยๆ ขยายขนทละเลกละนอย อยาไปวางแผนการใหญ แลวไปกเงนเขามาทำา มนจะลมเหลว มนจะพนาศ เพราะไมมปญญาทจะควบคมในการใช เราไมเคยทำาอะไรถงกบเปนหนเปนสนใคร ทำาไปตามมตามได ใหเตบโต เรอยๆ ขนไป ขยายออกไปเองตามกำาลงความสามารถดกวา ปลอดภยกวา

หลกปฏบตเกยวกบสตร

108

กตามทพระพทธเจาตรสไวแกพระอานนท ในเมอยงอยในสภาพตงตน ไมตดตอดวย ไมดไมแลไวไดเปนการด ถาเราตองเสยสละ เพอจะไดประโยชนอะไรจากการตดตอ ใหเลอกขางไมตดตอ ถาจำาเปนตองตดตอตองมสตสมปชญญะเตมท ครงเมอมนสงขนไปถงขนทมหนาททจะตองสงสอนสตร มนอยคนละขน ถาเชอตวเองวาจะทำาไดโดยไมเสยหายกเอา ถาวามนไมแนใจ เกรงจะเกดเสยหายกอยาเอา อยาเกยวของ อยาแตะตอง มนไมมหลกอะไรทแปลกใหมจากทพระพทธเจาทรงวางไว มนตองระวง คอเรองอยางนผมไมชะลาใจ ไมเหนเปนเรองเลกนอยอยางทเขามกจะทำากน กลว เขาเรยกวากลว เพราะวาโดนวนย เราทำาไมไดอยแลว ไมควรทำาอยแลวโดยธรรมะ อนตราย !เผลอนดเดยวอนตราย

(เวลาสนทนากบสตร ทำาไมไมมองหนา ) กมนไมมเรองทจะตองมองดหนา ดผมจะเปนอยานน ไมชอบมองหนาคน มองหนาสบตาเกดความหมายอะไรขนมา มนเขาใจผดกนได ไมมองหนาหลบตาพดไดยงด จะไดมสมาธ พดแตเรองจรงทมประโยชนทควรพด ไปมองเขา มนจะเปนอารมณทจะทำาใหใจยงเปลาๆ บางคนหนามนสวย บางคนหนามนไมสวย บางคนหนามนหย อะไรกไมร เสยเวลาทจะไปรสก แตกไมใชวาจะไมมองเสยเลย บางทกเหลอบไปพอด ไปเหนประจนหนากนกม เราแสดงความมนคง เขาจะดงเราไปไมได กพอแลว

(เคยคยกบผหญงสองตอสองบางไหม ?) บอกวากลวยงไง เดยวนบางทกม เรานงอยคนเดยว บางคนเขามาคย บางทกคยเหมอนกน แตวาสองตอสอง ในลกษณะกามารมณ (หวเราะ ) มนกระดาก หรอละอาย หรอกลว เรองเหลานถอตามวนยกไดถาผดวนยกไปแสดงอาบต ไปออกอาบตเสยใหถกตอง หลกปฏบตเกยวกบพลงงานทางเพศ

มนเปนไปโดยอตโนมต ไมไดมแผนการคอ เราทำางานทเราชอบหามรงหามคำาแลวพลงงานทเหลอทรนแรงทางนน มนกลด มนกหมดไป แรงกระตนอยากมชอเสยง อยากใหมประโยชนแกผอนทเขาคอยรอผลงานของเรา อนนมนมมากกวา นกเลยทำาเสยจนหมดแรง พอเพลยกหลบไป พอตนขนมากทำาอก ไมมโอกาสใชแรงไปทางเพศตรงกนขาม เราไมไดเจตนาโดยตรง มนเปนไปเอง เหตการณมนบงคบใหเปนไปเอง คอเราหาอะไรทำาใหมนงวนอยกบงาน พอใจในงาน เปนสขในงาน มนกซบลเมทของมนเอง เอาแรงทางเพศมาใชทางสตปญญา เอาแรงงานกเลส

มาใชเปนเรองของสตปญญา ตองมงานอนหนงซงพอใจ หลงใ หลขนาดเปนนางฟา เหมอนกบ เรอนพระไตรปฎก ตองหลงใหลขนาดนางฟา

ความรสกทางเพศมนกตองเกด แตวาความรสกทางน (ความคดทจะเปนประโยชนแกสวนรวม) เหมอนกบสงตานทาน เชนวาคลนกบฝง คลนมนแรงเหมอนกน แตวาฝงมนแขงแรงพอจะรบ (หวเราะ)

(วกฤตแบบจวนเจยนจะไปไมไป ตดสนใจอยางไร ) นนมนเรองคดฝน เวลามนชวยได หรอวาไมรไมช (หวเราะ ) มนชวยได มนเหมอนกบคลนกระทบฝง พอพนสมยพนเวลา มนกไมรหายไปไหน แตสรปแลวมนตองทำางาน พอถงเวลาเขา มนตองทำางาน มนรกงานอย ไปทำางานเสย ความคดฝนนนกคอยๆ ซาไปๆ มนไปสนกในงาน

การศกษามนจบหวใจ มโอกาสนอยมากทจะคลกคลทางกามารมณ ไปแตงงานกบนางฟาเสย (หวเราะ ) ใชคำาวาสมรสกบนางฟา กลาวคอพระไตรปฎก หรออะไรกไดทตวชอบสดเหวยง

109

(วธการของพวกโยคทเปลยนพลงงานทางเพศไปใชทางอน ) เคยศกษาโดยหลก ไมเคยศกษาโดยรายละเอยด คอทาทางของโยคทงหลาย มนเปนเทคนคกลมหนงทจะลดความรสกทางกาม และไปเพมความรสกทางธรรมะ กไดผลเปนความเขมแขงทางจต

(เรองอาหาร ) มนมจรงอยางเขาวา อยางฟกทองสก ฟกทองทแกจด ทเอามาปรงเปนอาหารคาวหวาน ขนนสก กสงเสรมกระตนความรสกทางน มนมนำาตาลชนดนนพวกโยคไมกลากน ละมดสกกเหมอนกน ในตำาราไสยศาสตรของพวกนกเลงคาถาอาคมถอเครองรางของขลงกมตรงกบพวกโยค ไมกนผลไมอยางนนอยางน เขาถอวาเปนเรองทำาลายวชาอาคม มนทำาใหนำาอสจใสเหลว แลวรบกวน ฉะนนอยาอยดวยสงทมนยวใหเกดความรสกทางเพศ เชนอานหนงสอพมพปจจบนแลวแย หรอดโทรทศนมนคงยงแยใหญ พระบางองคอยดวยสงเหลาน ในทสดมนกแย มนกรนดวยความรสกทางนอยตลอดเวลา ควรระวงจตใหด แวดลอมตวเองใหด ถารกจะอยในเพศบรรพชต มองกามคณในลกษณะแคนนเอง เปนคาจางของธรรมชาต ไวหลอกจางสตวทมชวต ใหสบพนธแคนนเอง หลกปฏบตเกยวกบการคบมตร พดแลวมนกเหมอนกบโอหง คอวาเราไมคอยคดจะขอความชวยเหลอจากมตร ไมไดคดจะไปดงมาเปนมตร หรอขอรองใหเปนมตร แตถาเขาแสดงความประสงคอะไรเขามา เรากยนดทจะพจารณาหรอคบหาสมาคมกน ปญหาจงไมคอยม ความผดหวงจงไมคอยม และผมนมนเปนอะไรกไมร มนไมคอยจะรสกวาคนเราจะตองพงพาผอน มหลกทจะชวยตวเองไปเสยหมด ในความจำาของผมรสกวาไมเคยขอรองใครเพอความเปนมตร พยายามแตทำาตวใหด ใหนาไวใจ ใหเปนประโยชนแกผอน นนแหละ แลวคนบางคนเขากอยากจะคบดวย กพยายามตดตอกน จนไดเปนมตรกน แลวเรากไมเคยผดหวงเรองมตร เพราะเราไมไดหวงอะไร แมแตทกวนนกไมคอยไดสงสง หรอพยายามอะไรในเรองทจะเปนมตรจนคนเขาตองเตอน (หวเราะ ) ใหหามตรไวบาง ถามการผกพนกนไวกคงจะมแยะไปหมดแตกกลวขนมาอกวา จะตอบแทนไมไหว จะจำาไมไหว จะยงไปหมด เรากเลยตองควบคมไมใหเกดมตร จนเหลอกำาลงทจะทำาหนาทรกษาความเปนมตร แตไมใชผมอวดด มนเปนเอง มนไมคดทำาอะไรทจะตองใหผอนชวย โครงการหรอแผนการมนจะวางไปในทำานอง ทำาเองไดทงหมด เพอนชนดทวารกใครตายแทนกนได กมเหมอนกน คนทเขาเหนวาเรามประโยชน มคณคา ทำาไมจะไมม ยกตวอยางคนเดยวกได คอทานพระครสธนฯ แตมมากกวาหนงแหละ อยาพดดกวา จะกลายเปนอวดด แตผมกไมไดไปมาหาสอะไร เพราะวามนเปนเพอนโดยจตใจรอยเปอรเซนตกพอแลว ภายนอกอาจจะไมอนงขงขอบอะไรเลย (หวเราะ )

110

บทท ๔ สนยาส ( ๑๙)การรบแขก บางคนมนกนาเบอ บางคนกไมนาเบอ ตอบไมถก บางคนคยสนก บางคนกไรสาระ เบอ แตผมถอหลกอยางหนงวา จะพยายามเทาทจะพยายามได เพอใหผอนสบายใจอยางนน จงมการทนเรยกวาทนกได ทนรบแขกทนทำาอะไร

เขาพดอะไรมประโยชนกจำาไว บางทกเอาเปนชนวนสำาหรบคด แตกอนผมชอบฟงคนอายมากๆ บางคนคย ไดฟงเรองแปลกๆ เรองราวในสมยโนน สมยทเราไมมโอกาสไดยน คนแตกอนเขาชอบพดอยางไร ชอบทำาอยางไร มโอกาสไดยนไดฟงจากแขก เดยวนคนแกๆ กหายๆกนไป จนกวาไมมคนแก (หวเราะ ) คอเราแกกวา เลยกลายเปนหนาททตองพดใหเขาฟง

คตพจนของเกา

คำาทผมเอามาใชตอมา เชน "นกไมเหนฟา ปลาไมเหนนำา " กคนแกพดใหฟงทงนน ซงเราเอามาดดแปลง เอามาใชรบชวงตอไป "งามอยทผ ดอยทละ พระอยทจรง " กไมใชเราคดขนเอง ฟงคนแก แลวรสกฝงใจ พอใจ "กนขาวสก อยาใหเสยขาวสารทำางาน อยาใหเสยแรง " ฟงไมคอยถก พอเขามาพดครงแรก เรากสะดง เกดสนใจ อะไรกนแน เราหาคำาอธบายเอาเอง บางทมนกงายๆ แตฟงเปนลก ใหมผลคมคา คนแกเขาอตสาหจำาเปนของพเศษ มคา มาเลาใหเราฟงอกตอหนง ถาเราไมชวยรกษาไวกหายไป เดยวนเอามาเขยนใหเปนลายลกษณอกษรเสย อธบายใหเหนประโยชน ใชประโยชนใหมากขน ผมชวยรกษาของเกาอยางน หลายอยาง ทศนคตตางๆ ทศนคตการเมอง และการปกครอง

เมอเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ . ๒๔๗๕

นายธรรมทาสเขาเกณฑใหผมพด เทศนครงหนงเกยวกบเรองเปลยนแปลงการปกครอง เทศนเปนลกษณะวาประชาธปไตยนะเขารปเขารอยกนกบหลกพระพทธศาสนา (หวเราะ ) ผมกวาไปตามนนแหละ วาประชาธปไตยเหมอนกบการปกครองสงฆ ในพทธศาสนาพระสงฆเปนใหญ ประชมสงฆลงมตแลว กถอเปนเดดขาดแลวกทกคนมเสรภาพ มสทธเสรภาพเทากน สรปความวาพดใหเหนวา ระบบประชาธปไตยนนยงตรงกบหลกพทธศาสนา ชาวบานพวกนนเขาจะฟงถกทไหน ชาวบานฟงถกไมกคนแมแตพทธศาสนาเขายงไมคอยร แลวประชาธปไตยกยงแปลก เปนของแปลก

ไมมความคดวาเหนดวยหรอไมเหนดวย จำาเปนจะตองยอมรบสภาพสถานการณวาเปนอยางนน เพอจะใหประชาชนชาวบานไมตกใจ แตกตน กพดทำานองนน เรากไมตนเตน มนกมบาง ตนเตนในทางทมนแปลกออกไปไมตนเตนถงขนาดใหญโต เรากเคยไดยนไดฟงกนอยกอนหนานอยแลววา เมองนอกเขามระบอบประชาธปไตย เดยวนกเขามาถงเมองเรา ไมรสกไปในทางไมด รสกมนจะเปนไปในทางด แตกไมไดมองบคคล เหมาวาประชาธปไตยนคงจะด

111

การเปลยนแปลงคณะสงฆ

(การเปลยนแปลงในสมยรชกาลท ๔ ) นอกจากนกายใหม (ธรรมยต ) เปนการยวยใหปฏบตวนยใหเครงครดขน (หวเราะ ) มสวนทำาใหปฏบตดขน ในยคสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส ทานมหลกทจะใหรวมกนอก ทำาใหมหานกายดขนจนรวมกบธรรมยตได ทานกมงหมายอยางนน แตกทำาไมสำาเรจ ประชาธปไตยพระสงฆ

เกดประชาธปไตยพระกนขนมา แลวกเกดทวดปทมคงคาเสยดวย (หวเราะ ) เตรยมจะยดอำานาจเจาอาวาส ทำาใหเปลยนระบบการปกครองใหมใหมนเสมอกน ใหเจาอาวาสอยใตอำานาจของคณะกรรมการ อยางน เปนตน แตผมไมไดยงดวย ไมไดเหนดวย แลวผม กมาเสยแลวไมไดอยทนน ทวดปทมคงคาทผมเคยอย มหานอยเปนตวตงตวตเหอประชาธปไตย จะเอามาใชกบวงการคณะสงฆ แลวตอมามนกไดเปนไปในทำานองนน ม พ.ร.บ . คณะสงฆออกเปนกฎหมายใหม มแบบเดยวกนกบประชาธปไตย มสงฆสภา มคณะสงฆมนตร สงฆนายกแบบเดยวกน นนเลย

(พ.ร.บ . คณะสงฆ ๒๔๘๔ ) ชวไมกป มนไมไดทำาอะไรโดยแทจรงตามหลกการนน มนกทำาเปนพธเสยมากกวา ไมคอยมผลแทจรง แลวมนกเทานนเทาทวาแบงหนาทกนทำา มนกไปบงคบ หรอวากระตน ไอผลทเหนมนอยเตมท แมปลอยอยอยางเกา กไมแตกตางกนนก แตเรากสะดวกในการเผยแผขน การปกครองแบบประชาธปไตยนถาจดใหดๆ ใหเปนจรง กเขากบหลกธรรมวนยของพระพทธเจาดวย ไมเสยหาย กตงหลกการใหสงฆเปนใหญ

เฉยบขาดโดยธรรมวนย สงฆเผดจการตามธรรมวนย ไมใชเผดจการโดยกเลสของบคคลใด

(พ.ร.บ . คณะสงฆ ๒๔๘๔ ออกมาแลว ) มนมการกระทบกน (มหานกาย และธรรมยต ) นอยลง เรยกวาการปกครองไมขนตอกน แลวเหตการณมนกผานมามาก พอสำานกตวดวยกนทงสองฝาย

(การเปลยนมาใช พ.ร.บ . คณะสงฆ ๒๕๐๕ ) มการเคลอนไหวเพราะมผถอวาไมเปนธรรมอะไรบางอยางตอฝาย ธรรมยต ไมใชจากมหานกาย มองเปนการเสยเปรยบ จงพยายามยอนกลบหา พ.ร.บ . รศ . ๑๑๒ ซงถอกนวา ฝายธรรมยตไดเปรยบ (หวเราะ )

(เมอมการกลาวหาและจบกมพระพมลธรรม ) ทางมหานกายรสกเปนปมดอยรสกเสยหายตอนกาย มพระจำานวนใหญเขากำาลงตอสดนรน มนกทำาลำาบาก ทำาไปยากหรอทำาไมได แตทานเหลานนจะตอสจนชนะความ หรอชนะอะไรกตาม ทเกยวกบพระศาสนารสกจะไมคมเลย เพราะมนไมไดเสยหายเฉพาะมหานกายอยางเดยว มนเสยหายตอพระศาสนาโดยสวนรวมดวย จะทำาอยางไรได เรองมนเกดขนอยางนแลวใครจะทำาอยางไรได มนตองเปนอยางนน

(ฝายปรยต และฝายวปสสนา ) เสยงจากพระปาตำาหนพระบานวาไมปฏบต มมาก ไดยนมาก พระบานกมกจะตอบโตวาพระปานนดแตปฏบตไปอยางงมงาย ไมรพระบาล ไมรพระพทธประสงคอยางถกตอง มนกมแตตางฝายตางพดกนบาง ทศนคตการสงคม

112

ศลธรรมของสงคม

ศลธรรม มนเกยวกบการเจรญของโลก ความกาวหนาทางวทยาการ มนษยกตองเปนอยางน ถงแมจะไมมการเปลยนแปลงการปกครอง มนษยกเหอเรองทางวตถมากขนสนกสนานเอรดอรอย ถงแมในสมยราชาธปไตยกเหอฝรง บางทกเหนพทธศาสนาเปนเรองลาหลงพระเลกฉนขาวดวยมอ (หวเราะ ) ฉนขาวดวยชอนสอม แตเรามหนาทตองสอนเรองดบกเลส ดบทกขอยไปตามเดม ไมมอะไรเปลยนแปลง มนกศกษาแหวกแนว เหนศาสนาเปนเรองลาหลง หรอวามนไปมองบางแง มองแตบางแง แลวกไปพดอยางนน ซงมนไมถก มนไมยตธรรม พวกทอตรมาโจมตศาสนากเพราะไมเขาใจพทธศาสนาโดยสมบรณ เขามองกนในแงททำาใหคนออนแอ ทำาใหคนลาหลง ทำาใหคนเกยจคราน อยางนกม มนมมลมาจากทางฝรง ทางคนไทยกไมไดนกกนถงขนาดนน ทวา "สนโดษ " ในทางพทธศาสนาทำาใหคนไมทำางาน มนกเขาใจวา "สนโดษ " ผด

ทจรงตองพดวา พทธศาสนามองโลก ในแงทเปนไปตามเหตตามปจจยแกไขใหดกได แกรายใหดกได ถาเขาเขาใจมาถกตอง เขาจะตองเขาใจอยางน ไมใชแงด ไมใชแงราย เปนไปตามเหตตามปจจย เขาตองการอะไรกสามารถจะทำาได หลกปฏบตเกยวกบสงคม

เรองในสงคม เรองทวา ถาเขาไปแลวมนยง อยาเขาไปในสงคมนน หรออยาเขาไปเกยวของกบบคคลนนะ นเรยกวา หลบ แตถาหลบไมได ทำาชนดทไมใหเกดโทษ จะทำาอะไรไมใหเกดผดพลาดไป เรยกวาเอาชนะมนใหได ตองเอาชนะในทน คอไมใหมนทำาอะไรเราได กไมหวนไหวไปตามไมมความหมายขนมา ผลงานทมตอสงคม เสนอของใหม ทำาใหเขาไดรของใหม ทำาใหคนสนใจปรยตแนวใหม สนใจปฏบตศล ธดงค กรรมฐาน อะไรกนขน แตผมไมไดคดอะไรมากมาย เราหวงเพยงจดชนวนใหเกดความสนใจ ใหชวยกนพรอมๆกนทวทงประเทศ เดยวนกเรยกวาไดผลเกนความคาดหมาย หลายรอยหลายพนเทา เพราะเราตองการเพยงใหเปนชนวน เดยวนคนทำามากมายเกนกวาทเราหวง

113

บทท ๔ สนยาส ( ๒๐)ของเลนในชวตสมณะ สมยหนงเคยเลนชนดทมประโยชนทางวตถ เคยเลนหบเสยง เรยนภาษา เลนพมพดดเพอพมพหนงสอ เลนกลองถายรป มนจะชอบไปซอหาของเกา ๆ มาซอมเลนสนกใชประโยชน ไดกสนก เลนอยางจตใจทเลนเพลนกบธรรมชาต เคยเลนตนไมแปลกๆ แปลกสำาหรบเรานะ ไมใชแปลกสำาหรบผอน เรองปลา เรองนก เรองแมว เรองหมา กระทง จงจก ตกแก นอกจากนนกมเลนการพกผอน นงเลน นอนเลน ทำาสมาธเลน สมาธเคยทำาอยางเลนๆ มนหลายประเภท ผลเคยเลนเกอบทกอยางตามความเหมาะสม ตามโอกาส เคยชอบไปเทยวทะเล ลงเรอไปเลนทะเล ไปลอยทะเลกเคยหลายครง จดจอมปลวกใหเปนระเบยบกเคยทำามาแลว แมแตแตงโคลงกลอน มนกเปนของเลน ไมไดจรงจง ผมเคยแมแตปรงอาหารเลน แกงดอกลนทม เลนมาหลายอยาง ประดษฐเครองฉายสไลดขนใชเอง เราไดเคยเหนทกรงเทพฯ ทเขาฉายสไลดกนชนดทไมตองมแผนสไลด ชนดทใชภาพหนงสอสอดเขาไปขางไต แลวภาพนนกออกมาปรากฏทจอได กศกษาวามนจะทำาไดอยางไร กเลยประกอบขนดวยตวเอง เปนลงไมยาวเกอบวา เพราะวาไปใชไฟฉายทใชหนารถยนตมาทำาเปนตวแสง ใชเลนซกลองถายรปขนาดใหญหนอย ทนตองรจกลางฟลมใหเปนโพสตฟ เรากใชฟลมแดงธรรมดา ถายแลวลางทหนงแลวกลางกลบเปน ๒ หน มนกใชได ในทสดกไดผลตามความประสงค เพยงแตวามนไมสะดวก มนใหญโตเทอะทะโกลาหลทสดแหละ (หวเราะ ) ตองใชเดก ๔-๕ คน แรกๆไปถงใหนกตนเตนทนนทำาอยางนอย ๒ ป จงไดเครองสำาเรจรปของฝรง การเลนวทย ผมไมไดประกอบวทย เลนฟงเทานนแหละ สมยทอยวดชยารามเปดใหคนทอยากฟงมาฟงรอบกฏ สมยนนคนยงไมคอยมวทยกน และตอนระยะสงคราม ถานไฟฉายในตลาดไมมขาย ใครมวทยกตองหยดหมด เราไมยอมแพ ไปเอานำาเกลอทบอนำารอน ซงมแอมโมเนยคลอไรด มาใสถวยเลกๆ แลวกถานไฟฉายทหมดแลว ปอกขางนอกออกทง คงเหลอขางในทหมแกนถาน หยอนลงไปในถวยนน แลวหยอนสงกะสชนหนงลงไปแช แลวตอจากถวยนไปถวยนน จนครบจำานวนโวลตทตองการ กระบะใหญๆ กพอใชเปดวทยตลอดสมยทไมมถาน ทนคนกพลอยมาฟง โดยเฉพาะขาราชการอำาเภอทมหนาทบนทกขาว กไดมาพลอยฟงและคอยจด เมอมคำาสงดวน ตอมาผมเคยไปเอานำาจากบอนำารอน มาตรวจดดวยกลองจลทรรศน เอานำามาเคยวจนงวด เปนนำาตาลทรายเปยกๆ มาเกลยดใตกลองกพบวามผลกสเหลยมจตรสมากทสด นกคอเกลอโซเดยมคลอไรด เกลอธรรมดา รองลงไปเปนผลกทรงกระบอกขาวหลาม นเปนแอมโมเนยมคลอไรด เปนตวทตองการ เพอกดสงกะสตามแบบหมอไฟฟาทเรยกกนวา เลอคลงเซ ทนอยลงไปกวานนกคอ โปแตสเซยมคลอไรด เปนผลกหวแหลมทายแหลมรปลอดชอง เรองทองเทยว

114

โดยปกตการไปเทยวเฉยๆนน ไมคอยม ไปทำาธระกอน เชนไปเผยแผธรรมะแลวพลอยเปนเหตใหไดเทยว อยางทตระเวนทวภาคใต ถาตางประเทศอาจจะเรยกไดบางวาไปเทยว อยางไปอนเดยกไปเทยว ไปเขมรกไปเทยว ไปพมากตองวาไปเทยว ไปทำาหนาทตามตองการนดหนอย ไปเทยวเปนสวนมาก ในเมองไทยนนตงใจจะไปเทยวโดยตรงนน ดจะไมม

ไปลพบร จนไดเขยนนราศ (นราศลพบร ) อะไรนน เปนความตองการของเจาคณลดพลฯ และอาจารยสญญาวา ผมควรไปเทยวดอยางนนบาง ไปดพระพทธบาทสระบร ดวงเกา ดสวนสตว ดเขาวงพระจนทร สโขทยไปดแบบประวตศาสตร อยธยาไปดตอนหาททำาสวนโมกขใหทานปรด (พนมยงค ) บางประอนกเคยไป อตรดตถกไป ศรสชนาลยกไป

แตผมกไมไดเทยวทวทกจงหวดหลอก อสานไมมเลย นอกจากนครราชศรมาไปด โบราณสถาน เชยงใหมเทยวมากจนจำาไมได เรยกวาทกอำาเภอ เรองอยางนจำาไมเกง คนจากภาคอนแวะมาเยยมสวนโมกข แลวกเลยไปเทยวเกาะสมย ผมไปดวยกมเราเคาพาไปเกาะสมย หมเกาะอางทองกเคยไป พอเชาตรลงเรอหางยาวไปเทยวระหวางเกาะเลกเกาะนอย รปสวยทสด

(ทองเทยวพวกน ) เอาแตความเพลดเพลนพกๆ สรปแลวไมตองไปกได เดยวนจงไมอยากไป เมองนอกกไปได แตไมอยากไป มนเบอลวงหนา พอไปแลวกไดความกลบมาวา ไมตองไปกไดเกอบจะทกแหง มนเบอยงกวาเบอ ผลทไดไมคมคา ยงยากความเจรญสมยใหมเหลานใชอะไรกบเราไมไดผล เดยวนไมมอะไรแปลก มนอยางนนเอง เลยหมดอยาก อยากนอน นอนอานหนงสอ นอนคด นอนนกอะไรมากกวา

(ถาถงกบอานหนงสอไมได อยเฉยๆ ) คงไมถงกบเหงาจนรำาคาญ สำารวมจตใหดยงมความคดอะไรแปลกๆ อกมาก ปญหาทวาโลกจะตกลงเรองสนตภาพกนได เพราะอะไรนเปนปญหาทสงสถตยในใจผมอยตลอดเวลา มความเหมาะสมเมอไร อาจจะมคำาตอบออกมา ของเลนตอนแก เดยวนกคออยางน การคดอะไรแปลกๆอยากๆ คดอะไรใหมๆ (หวเราะ )

ไปอนเดย

ตอนจะไป (๒๔๙๘ ) มนกไปดวยความเคยวเขนชกชวน เจาชนขอรองใหไป เปนผออกทนออกคาใชจายให ซอหนงสอกลบมาคราวนนคงเปนเงนหลายหมนกะจะไปลงกาดวย แตเทยวเพลนจนจะครบ ๓ เดอน มนเหนอยทสดแลวเลยกลบ

แตทางจตใจไมเคยไดอะไร มนรสกประหลาด รสกหวกลบ (หวเราะ ) มนรสกไมคมคากบพระคณของพระพทธเจา ทอตสาหมาถงอนเดย จะไหวอยางไร จะเอาหวโขกพนสกหมนครงมนกไมคมกบพระคณของพระพทธเจา เอาธปเทยนมาจดเทาไรกไมคม เรากจนปญญาจะตอบแทนพระคณของพระพทธเจาโดยวตถโดยกรยาธปเทยนเขาฝากไปจากเมองไทย ผมกเอาไปทงถงขยะหมด ไมไดบอกใคร เจาของฝากไปจะเสยใจ มนละอายตวเอง จดไปกเหมอนหวเราะเยาะตวเอง เหมอนไปลอเลน คณะทไปดวยกนเขาไปไหวกราบอะไรกนตามธรรมเนยม ผมขอแยกตว ออกมานงซมอยพกหนง ไปเหนความใหญโตของพทธคยา มนทำาใหเกดความรสกอยางนน เราจะไปเผาธปเทยน จะเผาขเลอยสกเทาไรมนกไมคม

(ความรสก ) เขาใจวามนเกดจากสถานทหรอความซาบซง (หวเราะ ) อาจจะเปนเรองของความโบราณ ความศกดสทธบาง (หวเราะ ) ความจรงอยทไหนมนกควรจะเกดได เพราะมนนกคดได

115

คำานวณได แตมนไมพลงขนมาในใจเหมอนกบอยทนน ทนพอเปนแบบนทพทธคยาแลว ทอนมนกไมประทบใจเทาแลว มแตซากอฐซากหน ทลมพนกมเสาหลก (หวเราะ ) ทกสนารากมแตวหารพระนอน ทพทธคยาเปนทรวมของความรสก เพราะพระพทธเจาตรสรทน มนปรงความรสกคลาย ๆ กบวา ถาพระพทธเจาอยกอยทน ทพทธคยามอำานาจอะไรอยางหนงทอธบายยาก รสกถงพระคณของพระพทธเจามากมายมหาศาลกวาอยทน ความจรงเวลาทเราคดนกทอน มนกคดนกไดมากมายมหาศาลเหมอนกน แตมหาศาลทางเหตผลไมไดมหาศาลทางอารมณความรสก แลวคราวนนมนเกดความคดชนดทวา พระพทธเจาอยภายในตวเรา เมอเกดอยางน กเลยกลายเปนเรามาหาสงทมอยในตวเรา บาชดๆ (หวเราะ )

เราเชอวา พระพทธเจาเปนชาวเนปาล มลกษณะผวเหลอง สง โปรง จมกงมนอยๆ ไมใชพนธคอ เคเซยนแบบฝรง หรอมองโกลอยดแบบธเบต ผมคดวาคงจะเปนออสตราลอยด ซงเปนพนธ

เดยวกบเนปาล เซมง กบกระเหรยงนแหละ คนไทยกพนธน เขาฮากนใหญ เดยวนหมดปญหาเรองน พระพทธเจาเปนอะไรกได (หวเราะ ) ทานจะเกดทไหนกได รแตวาสอนใหดบทกขไดอยางไร ถาดบทกขไดกเลอมใส เรองเบดเตลดทวไป การหวเราะ

ผมกยงหวเราะ (ทานอาจารยเคยพดวา การหวเราะนมนเปนอาการของเดกๆ ) นนพระพทธเจาวา โดยไมนยมหวเราะ แตถารธรรมะมากขน มนหวเราะลดลง นอยลงการหวเราะเปนเดกๆ อะไรนาขนหนอยกหวเราะพอโตขนมา แคนนไมหวเราะแลว ไปหวเราะทสงกวานน พอโตขนไปอก ร ธรรมะมาก กไมหวเราะแลวแคนน กหวเราะเปนนยๆ เรองเกยรต เกยรตนเรารสกมานานวามนแคสมมต ของจรงมนอยทไมใชสมมต เราสนใจจรง คนมเกยรตนนมนไมแน พวกหนงวาเปนคนด พวกหนงวาเปนคนบา เปนคนเลว เปนคนโกง คำาวา "เกยรต " เปนเรองสมมตของคนธรรมดา ๆ

ความผดสอนด ผมพดอยบอยๆวา ความผดสอนด สอนเพอความถก สอนแรง สอนเจบปวด ความทกขสอนด สอนดกวาความสข ความสขมแตทำาใหเหลง ผดถกเปนเรองสมมตตามธรรมชาต เปนอทปปจจยตาเสมอกน ไมไปตางประเทศ

คนพดเปรยๆ (ชวนไปทำางานตางประเทศ ) เยอะไปหมด มากมาย ไมมความหมายกบผม พวกเยอรมนกเคยชวนผมไปเยอรมน รนปาสาทโก วมโล เขาไปยไปอะไรเขาทเยอรมน ใหกลมนกศกษาทเยอรมนเขยนมาถงพทธสมาคม วาชวยใหจดผมไปเยอรมน คาใชจายของเขาเอง คณสญญากบอกผม ผมบอก โอย ! ไมมทาง เพราะไดปรญญาไวแลวในขาหนงวาจะเฝารง รบหนาศตรทจเขามาถงบานเรา (หวเราะ ) มนไปไมได รประมาณตวเองวาไปไมได ไมไดเตรยมตว ภาษากไมคอยถนด มแตภาษาคย ไมมภาษาสำาหรบแสดงปาฐกถา หรออะไรอยางน

116

(นอกจากเรองภาษาแลว ) รสกไมชอบบรรยากาศรอนจดหนาวจด หรอทวาไมเขากบธรรมชาต แมแตกลนเนยผมกไมชอบ มนเตมไปดวยระเบยบ มนเตมไปดวย formality จกจกหยมหยมไปหมด เมอพระโลกนาถชวน ผมกบอกวาอยางน พระโลกนาถพยายามแลวพยายามอกวาจะไดผลดทสด ผมบอกวางานมอยในประเทศไทยใหเราทำาตอนนนทกคนกยใหผมไปกบพระโลกนาถ รวมทงคณสญญา ยใหไปกบพระโลกนาถเพราะตางหลงใหลคำาโฆษณาของพระโลกนาถ จะไปตกรงโรมใหแตก (หวเราะ ) ตวาตกน ใหแตก

เมอพระโลกนาถมาชวนไปกรงโรม

"…พระโลกนาถไดเดนทางมาชกชวนพระภกษสยามทมความศรทธา ยอมเสยสละออกเดนธดงค ไปเผยแผพทธศาสนาทกรงโรมและเยรซาเลม และเทยวไปรอบโลกขาพเจาเปนผมความเสยสละทกอยางผหนง แตทำาไมขาพเจาจงไมไปกบพระโลกนาถหรอไปกบพระโลกนาถไมได …ขาพเจาไมเลอมใสในพระโลกนาถเฉพาะอยางหนงคอการททานตงนามตวเองวา "โลกนาถ " ซงเปนนามทหมายเอาพระพทธเจาจำาพวกเดยว เทานนถาใจของขาพเจาเชอวาทานรปนเปนพระพทธเจา ขาพเจาจะไปกบทานทนท แตบดนขาพเจายงไมเชอ ทำาใหเกดความรงเกยจเลกนอย ทงบางคราวยงลงเลวาเราควรรอดการกระทำา ของผทอางตวเปนพระอรหนตโดยออมผน

…ไปกอนจะดกวากระมง " (บทความทพระมหาเงอม เขยนลงในหนงสอพมพประชาธปไตย ฉบบวนท ๒๔ ธนวาคม ๒๔๗๖ ในนามปากกาวา เปรยญเดก )

ความคดทจะลาสกขา

มนเคยคด หรอเคยเอยงไปหาบอยๆเหมอนกนบางยคบางสมย แตวาเลกนอยชนดเอยงไปมาก หวดหวดๆจวนจะออกไปอยางน กเหมอนจะมบางกระมง มนลมเสยแลว แตไมถงกบออกไป (หวเราะ ) กตองเรยกวาโชคด มนเลยวของมนเอง หรอวา โดยมอะไรแวดลอมทำาใหมนเลยวของมนเอง หลกปฏบตททำาใหดำารงเพศสมณะไวไดตลอดชวต

สำาหรบผมโดยเฉพาะ มนพดไดวา รอยวาสกออกไปกทำาอะไรใหมประโยชนไมวาแกผอน หรอตวเองกตาม ไมไดมากเทาทเปนอยเดยวน จะชวยเพอนมนษยในดานวตถกตาม ดานสตปญญากตาม ไมมทางชวยไดเหมอนอยในเพศบรรพชต ถาอยในเพศนยงทำาอะไรทเปนประโยชนไดมากๆ พดใหสนกคอ บวชเปนพระอยนทำาอะไรใหเปนชอเสยงแกตวเอง หรอแกวงศตระกลของตวเองไดมากกวา สกออกไปมนกเทานน มนเหนอยแคนน เทยบสวนกน ไกลกนรอยเทาพนเทาหมนเทา มหลายคนสกออกไปแลว เรากเหนอย เขาไปพมพหนงสอขาย แตความเคารพในพระธรรมไมม แลวมนไมมใครประพฤตตาม เราอยเปนพระ พดอะไรสกคำาหนง คนยงสนใจ มนเปนประโยชนแกประชาชนและเพอนมนษย ความรสกเปนพระ ทำาอะไรไดมากกวา ไกลกวา สงกวา แพงกวา มนมมาตงแตแรกแลว ตงแตแรกเรยนปรยตกมความคดแบบน ตอนหลงเมอมาทำางานแบบนเขา มนยงเหนชดวาเราอาจจะทำาสงทมคาไดมากกวานก ถาเหนแกตว อยางมากกครอบครว มนกมเทานแหละ ผมเคยนกเอาวา การสบสกลทชอบอางถงกนนกนนสสบสกลดวยธรรมะไมได สบสกลความดดวยธรรมะในทางนามธรรมภาษาธรรม ดกวาเรองโลกๆ ดบๆ ทนพระพทธเจาทานสบสกลดวยตวทานเอง ไมสบทางบคคลทางสายโลหต สกลของพระพทธเจาเดยวนไมรอยทไหนแลว แตสกลในทางธรรมะของทานยงอย สกลดานคณธรรมนจรงกวา แนนอนกวา

117

กอยาไปคดอยางนนใหมนมากนก อยาไปหวงรองรอยชนดนนใหมนมากนก คอรบๆ ทำาตวใหพบธรรมะเสยเรวๆ ใหมากพอเถอะ แลวมนไมสกเองแหละ ถามนไมมากพอ มนสกเลสไมได มนกตองสก อายมากมนกอาจจะสกได ถามนไมรธรรมะพอสำาหรบเปนทพอใจ แตนเรามาพบสงทใหญหลวง มประโยชนใหญหลวง งานใหญหลวงทำาใหไมมทสนสด มนกสนก ยงไปสนใจในพระพทธประสงคมากเขาเทาไร มนยงทำาใหไมสกมากขนเทานน แมทสดแตวาจะทำาอะไร จะดำาเนนงานอะไร ใหถามพระพทธเจากอน จะกนจะนอน จะอยจะใช จะหาอะไรกตาม อยางจะมโทรทศนหรอไมอยางน ตองถามพระพทธเจากอน ถาพระพทธเจามาพบมาเหนเขาทานจะวาอยางไร ความรสกของผมรสกวา "ทานคงสนหว " พระพทธประสงคมอยางไร ? ใหทำาประโยชนแกมหาชนทงเทวดาแลมนษย อยาทำาเลนกบเรองน ถาทำาเลนแลวมนกไมเปนประโยชนดอก ผดพลาดไดงาย เทวดา คอคนสบายแลวในเรองการเปนอย นายทนทงหลายผมงม มนษยคอผทยงลำาบากทกขยากทรมานในเรองการเปนอย มนกยากส จะใหคนมงมและคนยากจนยอมรบธรรมะ มนกยาก คนธรรมดามนยงจะงาย คนจนมนกมวแตเรองปากทอง ไมยอมรบธรรมะ คนมงมกเพลนไปในเรองรำารวย ไมชอบธรรมะ คนทอยกลางๆ พอจะมหตามมองเหนวา อะไรเปนอะไร ถาประชาชนมศลธรรม มธรรมะแลว ปญหาเศรษฐกจกไมเกดปญหาทางการเมองกไมเกด ปญหาทางสงคมกไมเกด เดยวนมนไมมธรรมะน จงทำาใหเดอดรอน ความเจบไข

(โรคประจำาตว ) ถาพดอยางเขาวาๆกน จะเรยกวาไมมกได โรคประจำาตวทางรางกายมวา ถาทองผกเมอไหร มนจะมอาหารเลอดออกเมอนน เปนมาตงแตอาย ๒๐ ทองผกแบบรดสดวง นพรอมอยเสมอ กนอาหารผดเรองของมน โดยเฉพาะหอยแครง ฉนไมกตวจะมอาการนเกดขน กเลยไมฉน ถาฉนกตองกนยาแกโรคน ยาญปนขนานทไดผลดตราคนดำา เขาใหกนวนเวนวน สก ๒ อาทตย กจะหายขาด

(สมยหนมๆ ลมเจบหนก ) ไมม อยางมากเปนไขมาเลเรย ๒-๓ วน ตอนหลงๆ เปนหวด ๒-๓ วนกเรยกวาเจบหนก

(เขาโรงพยาบาลทเชยงใหม ) มนเปนไสตงอกเสบ (๒๕๐๕ ) ไปปนภเขาทสงขนไปอก เรยกวาดอยปย เหนอยมาก ทานปญญากไปดวย โยมวาสนกไป ไปพกทดอยบวกหา แลวขนไปเทยวดอยปยคงจะเปนเพราะเหนดเหนอยเกนประมาณ ในการขนไปดอยปย แลวกลบลงมาในวนนนตดๆกน ผมรสกเหนอยทสด แตกอายคนอนทเขาไมเหนอย มนกตองหลบตาเดน ลมตากะวาเดนตรงนนถงตรงนน แลวหลบตาเดนพอถงลมตาอก ตงกำาหนดแลวกหลบตาอก เหนอยถงขนาดนนไมไดบอกใครเดนมาจนถงทพก พอดกเขากปวดจดตรงทรกนวาเปนไสตง ปวดทตรงนน เจาชนเขาเตรยมยาไวพรอม และลกสะใภเขากเปนนางพยาบาลเปนหมอ ชวยจดชวยทำาให เจาชนเปนคนชวยฉดยาแกปวดทอง จดตำาแหนงไสตงอกเสบ บรรเทาความปวด มนปวดชาๆ มนปวด กระตบๆ บอกไมถก ไมใชปวดบด ปวดทอๆ ชาๆ เสยวๆ เจบๆ เหมอนวาชอคไฟฟา พอรงขน พวกแมวกหามมา เดนไมได ทำาเปนเกาอหาม หามมาขนรถทบนไดดอยสเทพ มาพกคางคนทวดอโมงค รงขนเขารบการผาตดทโรงพยาบาลสวนดอก หมอชอประกอบ อยโรงพยาบาล ๔-๕ วนกยายไปพกอยบานพกบนดอยสเทพ บานของหลวงประกาศนายกเทศมนตร ๙-๑๐ วน คอยมาอยวดอโมงคตอ อยางนนเรยกวาบงเอญไมทนแตก คอเขาเอาใหดเปนกอนเทาหวแมมอ

ครงหลงไปนอนศรราช (๒๕๑๗ ) เรองเกยวกบในสมอง ในกะโหลก มนไมไดลมหมอนนอนเสออยางทเรยกวา "แฟบ " มนรอนเปนไฟเทาเหรยญบาทใกลกระหมอม ตอนนนนงพดอยบนหน

โคง ขางพทธรปบนหนโคง วนนนคยอะไรทไมตองขนธรรมาสน กเลยหลบไปขณะพด คลายๆ เปนลมชนดหนง หลบไปแลวมนกตนมาแลวกเพลยนดหนอย เขาเหนวาเปนเรองมากมายใหญ

118

โต บางคนใชคำาวาสลบ ผมไมใชสลบ มนหลบไป ตนขนมามนกยงด ๑๕ นาทไดมง พอตนขนมา ถวยยาสลอน ยาหอมทงนน (หวเราะ ) คนนนกยาหอม คนนกยาหอม ถามวาทำาอะไรกน ๆ มคนบอกวาเปนลมๆ เรารสกหลบไปนดหนงแลวกตนมา คณชำานาญเขาเปนคนไมยอม ตองเอาไปรกษาไปตรวจไปรกษาทกรงเทพฯ ทกคนเหนเปนเรองรายแรง แลวพอดคณสญญาเปนนายกรฐมนตรตอนนน เอยปากคำาเดยว เฮลคอปเตอรตำารวจมารบ เขากรกษาตามแบบเขา กนยาบาง อะไรบาง เรากนอน ๒๐ วน เหนจะได กวาหมอจะมา ไปเปดวดทศรราช (หวเราะ ) รงขนเตมไปดวยปนโต สำารบอาหาร ไมไดกนอาหารอยางของโรงพยาบาล

(แพทยทรบผดชอบ ) หมอวกจ วรานวต พวกหวหนาใหญของโรงพยาบาลนนเปนแขกพเศษเปนคนไขของนายกรฐมนตร (หวเราะ )

(ไมคอยทำาตามหมอสกเทาไร ) ผมพยายามทำาเทาทจะทำาได แตถาวามนมความจำาเปนทตองดอกมเหมอนกน เชนไปพดอยางนนหมอหามไมอยากใหไป เดยวนกพยายามฉนยาตามทหมอสง หลายๆวนจงจะผดนดสกท แตวาผมมลกษณะไมคอยเชอวาอะไรๆจะตรงทหมอวาเสมอไป ผมกเลยดอบาง หลกเลยงบาง หมอบางคนกพดคานกนเอง จนไมรจะเชอใคร เชนในเรองเกยวกบอาหาร

(อาพาธครงสำาคญๆ กลามเนอหวใจขาดเลอด เมอ ต.ค . ๒๕๒๗ รกษาทสวนโมกข , หวใจวายและนำาทวมปอด เมอ ๒๗ ต.ค . ๒๕๓๔ รกษาทสวนโมกข , เสนเลอดเลยงสมองอดตน เมอ ๒๘ ก.พ . ๒๕๓๕ รกษาทสวนโมกข , เสนเลอดแตกในสมอง เมอ ๒๕ พ.ค . ๒๕๓๖ รกษาท รพ . สราษฏรธาน , สวนโมกข , รพ.ศรราช จนกลบมา มรณภาพท สวนโมกข เมอ ๘ ก.ค . ๒๕๓๖

อาตมากคดอยวา ถอเปนหลกแตไหนแตไรแลว ใหธรรมชาตรกษา ธรรมะรกษา คณหมอชวยผดงชวตใหมนโมเม โมเมไปได อยาใหตายเสยกอน แลวธรรมชาตกจะรกษาโรคตางๆ ไดเอง ไดเทาไรกเอาเทานน ไมตองการมากกวานน ทจรงมนควรจะ (หวเราะ ) ไมควรมอายมากกวาพระพทธเจา เมอตองเปนอยางนกศกษาปญหามนมวาจะทำาอยางไร ใหมนอยไดโดยมชวตมากกวาพระพทธเจาแตไมเปนปญหาโดยธรรมชาต ธรรมชาตจะเปนผรกษา ทนเราจะศกษาตวความเจบ ตวความตาย ตวความทกข ใหมนชดเจนยงขน ไมสบายทกทกฉลาดทกท เหมอนกน ยามชรา

แกทางรางกาย อายราว ๖๕ ป รสกวา เอ ! นมนเรมแกไป แตทางจตใจยงไมรสกมนออนเพลย มนจะทำางานมากๆเหมอนอยางแตกอนไมได ความอดทนตอดนฟาอากาศมนกออนลง ตงแตนนมากรจกเปนหวดเปนอะไรกบเขาบาง เมออาย ๖๕ พอสงเกตเหนรสกวา แกแลวทางรางกาย แลวกแกมากขนๆ จนเดยวน นรางกายแกมากไมคอยจะมแรงลก จะเดน จะนง จะยนแตจตไมแก แตมนกไมคดนกอะไรมากขนเพราะรางกายเปนพนฐาน จตมนอาศยรางกาย แตสวนของจตลวนๆ คอความนกคดไมแก มนจะยงหนมขนเสยอก สตปญญาทำาหนาทของ สตปญญา รสกวามนยงไมแก แตจตใจกเกยวกบกาย มนรจกตดทอนออกไป กเหลอนอยมนกพอ ทำาไหว ยงคงพอทำาไหว (๖๘๕ )

ยามมรณภาพ

119

(พระอปฏฐาก ทานสงหทอง เขมโย เลาวา วนท ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๓๖ ตอนเชาประมาณ ๔.๐๐ น . ทานอาจารยลกขนเตรยมงานทจะพดในวนลออายท ๒๗ พฤษภาคม ๒๕๓๖ น สกครทานกปดไฟ ลมตวลงนอน และทานพดกบทานสงหทองวา ) วนนเรารสกไมคอยสบาย ไปตามทานโพธมาพบท เธอไมตองไป อยกบเราใหคนอนไป (พอดพระครปลดศลวฒน (โพธ จนทสโร เจาอาวาสวดธารนำาไหล สวนโมกข ) เดนกลบมาจากไปพดอบรมนกศกษาจะกลบกฏ ผานมาทางศาลาธรรมโฆษณ ทานสงหทองเขาไปบอกวา ทานอาจารยไมสบาย ทานอาจารยโพธจงเขาไปพบทานอาจารย ทานอาจารยไดกลาวกบทานอาจารยโพธวา ) นากลวอาการเดม (เสนเลอดในสมองอดตน ) จะกลบมาอก (พระภกษจงชวยนวดใหทานนอนสกพก พอดทานพรเทพ (ฐตปญโญ )เดนเขามาทานพดกบทานพรเทพวา ) เอายามของเรามาท ไปเกบ แลวกกญแจในกระเปาน เอาไปดวย เราไมอยากตายคากญ (กญแจตเอกสาร-หนงสอ ) (จากนนกใหทานฉนยาหอม แลวใหทานนอนพก จนประมาณ ๗.๐๐ น . เศษ นพ.ประยร เขาไปหาทานอาจารย ทานพดกบ นพ.ประยรวา ) มนเพลย วนนไมอยากทำาอะไร เดนกไมเดน ขาวกไมฉนแลว ไมอยากฉน มนเพลยเหลอเกน (แลวทานกนอนทำาทาจะหลบ ) (เวลา ๘.๐๐ น . ทานกเรยกทานสงหทอง ) ทอง ทอง เราจะพดไมไดแลว ลนมนแขงไปหมดแลว (จากนนทานกพดออกมาอก ๔-๕ ชวง แตพระแสดงปฏกรยาวารบรไมได ทานกหยด แลวทานกสาธยายธรรม ซงทานอาจารยโพธจบไดวาทานสาธยาย นพพานสตรท วา น ปฐว น อาโป น เตโช น …วาโย ทบทวนไป ทบทวนมา )

Source: http://www.manchusree.org/thai/bd/buddhada.htm