1

MỞ ĐẦU

“Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa” được tiếp cận nghiên cứu dưới góc độ cấu trúc của một xã hội cụ thể - xã hội cộng sản chủ nghĩa. Đây là vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn đối với sự nghiệp cải tạo và xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản, yêu cầu đặt ra cho các Đảng Cộng sản phải nghiên cứu lý luận về hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa, để đề ra đường lối chiến lược, sách lược cách mạng đúng đắn cho từng giai đoạn cách mạng.

Nghiên cứu nắm chắc vấn đề này còn là cơ sở quan trọng khẳng định tính cách mạng, khoa học học thuyết Mác về hình thái kinh tế - xã hội.

2

NỘI DUNG

I. ĐIỀU KIỆN RA ĐỜI VÀ SỰ PHÂN KỲ HÌNH THÁI KINH TẾ - XÃ HỘI CỘNG SẢN CHỦ NGHĨA

1. Điều kiện ra đời của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa- Khái niệm: Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa là một chế độ xã

hội ở giai đoạn phát triển cao nhất của lịch sử xã hội loài người. Trong đó, quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, kiến trúc thượng tầng được xây dựng thể hiện ý chí, quyền lợi của giai cấp công nhân và nhân dân lao động.

Câu hỏi: Cấu trúc của hình thái kinh tế - xã hoi CSCN?Kết luận:Bao gồm các yếu tố:. QHSX: Dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất.. LLSX: Đạt đến trình độ xã hội hóa cao.. KTTT: Đạt đến tính nhân đạo, ưu việt, nhân văn.Có thể nói, hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa là hình thái kinh tế -

xã hội tiến bộ nhất trong lịch sử nhân loại.- Điều kiện ra đời: Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa ra đời gắn

với quá trình phát triển kinh tế - xã hội và thắng lợi của cách mạng xã hội chủ nghĩa.

+ Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa ra đời gắn với quá trình phát triển kinh tế - xã hội tiền tư bản và tư bản chủ nghĩa.

Khi nghiên cứu sự vận động phát triển của xã hội loài người trên cơ sở vận dụng những quy luật tự nhiên, xã hội vào nghiên cứu quan hệ sản xuất, các nhà kinh điển Mác - Lênin khẳng định: Lịch sử xã hội loài người là sự thay thế nhau của các chế độ xã hội từ thấp đến cao và tương ứng với mỗi chế độ xã hội đó là một hình thái kinh tế - xã hội nhất định.

. Trên quan hệ phủ định hình thái kinh tế - xã hội này bị phủ định bằng hình thái kinh tế - xã hội khác tiến bộ hơn phải thông qua nhân tố chủ quan là cách mạng xã hội chủ nghĩa.

. Sự thay thế nhau giữa các hình thái kinh tế - xã hội đó như một quá trình lịch sử tự nhiên (khẳng định tính tất yếu khách quan tuân theo quy luật khách quan vốn có không thể cản được bằng quy luật khách quan).

-> Xét về kinh tế: Trong xã hội tư bản, lực lượng sản xuất ngày càng phát triển và đạt đến trình độ cao. Quan hệ sản xuất ngày càng lỗi thời lạc hậu, kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Đây là mâu thuẫn vốn có trong lòng xã hội tư bản chủ nghĩa không thể điều hòa được.

3

-> Sự ra đời của hình thái kinh tế - xã hội mới là tất yếu khách quan bắt nguồn từ những mâu thuẫn vốn có không thể điều hòa được trong lòng xã hội tư bản chủ nghĩa.

Câu hỏi: Nêu những mâu thuẫn vốn có trong lòng xã hội tư bản chủ nghĩa?Kết luận:. Mâu thuẫn giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản.. Mâu thuẫn giữa giai cấp công nhân và giai cấp tư sản.. Mâu thuẫn giữa các nước tư bản với nhau.. Mâu thuẫn giữa các nước tư bản với các nước chậm phát triển.+ Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa ra đời gắn liền với thắng lợi

của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa.Bởi vì:-> Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa không tự phát hình thành

mà trải qua cuộc đấu tranh tích cực do Đảng cộng sản của giai cấp công nhân tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa để lật đổ chế độ xã hội cũ.

C.Mác khẳng định: “… giai cấp tư sản không những đã rèn vũ khí sẽ giết mình mà nó còn tạo ra những người sử dụng vũ khí ấy, những người công nhân hiện đại.” 1

Câu hỏi: Vậy theo đồng chí, vũ khí ấy là gì?Kết luận: Là nền đại công nghiệp hiện đại.-> Hiện nay, bối cảnh quốc tế có nhiều thay đổi nhanh chóng, khó lường. Do

đó, những người cộng sản, giai cấp công nhân không thể chờ giai cấp tư sản phát triển đến tận cùng mới nghĩ đến việc thay thế nó bằng hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa mà phải chủ động đấu tranh để xóa bỏ chủ nghĩa tư bản tư bản, xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa, cộng sản chủ nghĩa.

Định hướng phê phán một số quan điểm sai trái:. Chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội sẽ gặp nhau tại một điểm;. Xã hội loài người đang tiến tới xã hội tư bản chủ nghĩa;. Chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản không còn phù hợp…2. Phân kỳ hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩaKhái quát: Chủ nghĩa Mác - Lênin đã phân kỳ sự phát triển của hình thái

kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa qua ba nấc thang cơ bản đó là thời quá độ lên chủ nghĩa xã hội; chủ nghĩa xã hội; chủ nghĩa cộng sản.

C.Mác là người đầu tiên đưa ra các giai đoạn phát triển của hình thái kinh tế - xã hội trong tác phẩm “Hệ tư tưởng Đức” (1846). Đặc biệt trong tác phẩm “Phê

1 Tuyên ngôn của Đảng cộng sản.

4

phán Cương lĩnh Gôta”, C.Mác khẳng định: hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa phát triển qua hai giai đoạn.

Giai đoạn 1: Giai đoạn thấp của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa.

Giai đoạn 2: Giai đoạn cao của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa.Từ xã hội tư bản chủ nghĩa lên xã hội cộng sản chủ nghĩa tất yếu phải trải

qua thời kỳ quá độ và ví như những cơn đau đẻ kéo dài. Theo C.Mác, thời kỳ quá độ nằm trong giai đoạn thấp.

V.I.Lênin kế thừa những tư tưởng của C.Mác đã phát triển lý luận về hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa. Theo V.I.Lênin hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa phát triển qua một thời kỳ, hai giai đoạn. Ngoài ra V.I.Lênin còn cho rằng có sự quá độ đặc biệt.

a) Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hộiHỌC VIÊN ĐÀM THOẠI MỘT SỐ VẤN ĐỀ SAU

1. Thực chất thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội?2. Vì sao từ xã hội tiền tư bản, tư bản lên chủ nghĩa xã hội phải trải qua thời

kì quá độ?3. Thời kỳ quá độ có những đặc điểm gì?4. Đặc điểm thời kỳ quá độ ở Việt Nam?Kết luận:- Quan niệm về thời kỳ quá độ:Thực chất thời kỳ quá độ:+ Thời kỳ quá độ là thời kỳ cải biến cách mạng sâu sắc, triệt để, toàn diện

trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội từ xã hội tiền tư bản và tư bản lên chủ nghĩa xã hội.

-> Chủ nghĩa xã hội không tự phát trong lòng xã hội tư bản chủ nghĩa, cần phải có một thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội để xáo bỏ những tàn dư tư tưởng lạc hậu của xã hội cũ, chuẩn bị cơ sở vật chất kỹ thuật, văn hóa xã hội cho chủ nghĩa xã hội.

-> Đặc điểm nổi bật của thời kỳ này là những nhân tố cuẩ xã hội mới và những tàn tích của xã hội cũ tồn tại, đan xen lẫn nhau và đấu tranh với nhau trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

+ Thời kỳ quá độ bắt đầu khi giai cấp công nhân giành được chính quyền thiết lập chuyên chính vô sản và kết thúc khi đã xây dựng xong về cơ bản những cơ sở kinh tế, xã hội của chủ nghĩa xã hội.

Sau khi lật đổ chế độ áp bức, bóc lột, giành chính quyền, giai cấp công nhân và nhân dân lao động phải tiến hành ngay công cuộc cải biến cách mạng trên mọi

5

lĩnh vực của đời sống xã hội, thực hiện xây dựng xã hội mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa, tạo ra những cơ sở vật chất, kinh tế, xã hội vững chắc của chủ nghĩa xã hội để tiến tới xây dựng thành công xã hội cộng sản chủ nghĩa.

Theo C.Mác: Giữa xã hội tư bản chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa là một thời kỳ cải biến cách mạng từ xã hội nọ sang xã hội kia. Thích ứng với thời kỳ ấy không phải là cái gì khác hơn là chuyên chính cách mạng của giai cấp vô sản.2

+ Độ dài ngắn của thời kỳ quá độ tuỳ thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể và tính năng động sáng tạo của Đảng của giai cấp công nhân.

Mỗi nước đi lên chủ nghĩa xã hội trong những điều kiện, hoàn cảnh khác nhau, sự năng động, sáng tạo của Đảng cộng sản, của giai cấp công nhân tạo ra những điều kiện thuận lợi có thể rút ngắn thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

V.I.Lênin cho rằng: Cần phải có một thời kỳ quá độ khá lâu dài từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội vì cải tổ sản xuất là việc khó khăn, vì cần phải có thời gian mới thực hiện được những thay đổi căn bản trong mọi lĩnh vực của cuộc sống, và vì phải trải qua một cuộc đấu tranh quyết liệt, lâu dài mới có thể thắng được sức mạnh to lớn của thói quen quản lý theo kiểu tư sản.

Thực tiễn chứng minh.- Tính tất yếu khách quan của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội: từ xã hội

tiền tư bản và tư bản lên chủ nghĩa xã hội phải trải qua thời kỳ quá độ là tất yếu khách quan.

+ Với xuất phát điểm về kinh tế, xã hội tiền tư bản và tư bản lên chủ nghĩa xã hội cần phải có thời kỳ quá độ để cải biến cho phù hợp với chủ nghĩa xã hội.

-> Do phương thức sản xuất xã hội chủ nghĩa không có sẵn trong lòng xã hội tư bản chủ nghĩa. Do đó, tất yếu phải trải qua quá trình cải tạo xây dựng mới những cơ sở vật chất kỹ thuật, phát triển lực lượng sản xuất và hoàn thiện quan hệ sản xuất.

-> Do sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân chưa hoàn thành, giành chính quyền mới chỉ là bước đầu, do vậy quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản phải được tiến hành từ thấp đến cao.

-> Xuất phát từ cuộc đấu tranh giai cấp giữa giai cấp vô sản với giai cấp tư sản là cuộc đấu tranh găy go, quyết liệt, phức tạp đòi hỏi phải trải qua một quá trình lâu dài mới giải quyết được.

-> Hình thức quá độ:. Quá độ trực tiếp.. Quá độ gián tiếp bỏ qua một hoặc một vài hình thái kinh tế - xã hội.Ví dụ:

2 C.Mác-Ph.Ăngghen, Toàn tập, t.19, Nxb … tr.47.

6

Ở nước Nga, V.I. Lênin đã vận dụng cụ thể tư tưởng của Mác và Nga, Người nói: “Tại sao chúng ta lại không có thể bắt đầu tạo ra ở nước ta những điều kiện tiên quyết bằng cách đánh đuổi bọn địa chủ, tư bản để rồi bắt đầu tiến lên chủ nghĩa xã hội.”3

V.I. Lênin chỉ ra hình thức quá độ gián trong thời gian lịch sử từ 1921 - 1925 chuyển từ chính sách cộng sản thời chiến sang chính sách kinh tế mới (NEP).

+ Những dự báo chuẩn mực của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản cũng đang trong quá trình vận động, phát triển và hoàn thiện cùng với thắng lợi của sự nghiệp cải tạo, xây dựng chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản.

-> Cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa là cuộc cách mạng khác hoàn toàn về chất so với các cuộc cách mạng xã hội đã diễn ra trong lịch sử. Nếu các cuộc cách mạng xã hội trước đây chỉ nhằm thay thế giai cấp bóc lột này bằng giai cấp bóc lột khác; thay thế chế độ bóc lột này bằng chế độ bóc lột khác, thì cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa nhằm đạt tới mục tiêu xóa bỏ hoàn toàn chế độ tư hữu mà trực tiếp nhất là chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản về tư liệu sản xuất, xóa bỏ chế độ người bóc lột người, xóa bỏ giai cấp bóc lột.

-> Đương nhiên, những nhân tố, những quan hệ kinh tế, xã hội, văn hóa tư tưởng, những chuẩn mực, những thang giá trị của chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản không phải đã có sẵn mà từng bước được xây dựng cùng tiến trình cách mạng xã hội chủ nghĩa.

- Đặc điểm của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội: Đặc điểm nổi bật của thời kỳ này là những nhân tố của xã hội mới và những tàn tích của xã hội cũ tồn tại, đan xen lẫn nhau và đấu tranh với nhau trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

V.I.Lênin khẳng định: “Thời kỳ đó không thể không bao gồm những đặc điểm hoặc đặc trưng của cả hai kết cấu kinh tế - xã hội ấy. Thời kỳ quá độ ấy không thể nào lại không phải là một thời kỳ đấu tranh giữa chủ nghĩa tư bản đang giẫy chết và chủ nghĩa cộng sản đang phát sinh, hay nói cách khác, giữa chủ nghĩa tư bản đã bị đánh bại nhưng chưa bị tiêu diệt hẳn và chủ nghĩa cộng sản đã phát sinh nhưng vẫn còn rất non yếu”4. Tính chất quá độ thể hiện trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, cụ thể:

+ Trên lĩnh vực chính trị: cuộc đấu tranh giữa giai cấp công nhân, nhân dân lao động với chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch diễn ra trong điều kiện mới, nội dung mới và hình thức mới.

Đây là đặc điểm nổi bật của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, phản ánh nội dung cơ bản của thời đại với những nét đặc trưng cụ thể.

-> Điều kiện mới:. Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa được xác lập đang trong quá trình phát

triển và hoàn thiện Tuy nhiên vai trò vẫn còn nhiều hạn chế cho nên còn phải tiếp tục xây dựng, hoàn thiện nó.

3 V.I. Lênin, Toàn tập, Nxb Tiến Bộ, Mátxcơva. 1977, tập 45, tr.433.4. V.I.Lênin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva,1979, t.39, tr.309-310.

7

. Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa được xác lập và ngày càng được củng cố, mở rộng, ngày càng thể hiện rõ bản chất xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên vẫn còn hạn chế thiếu sót nhất định.

-> Nội dung mới: Trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, văn hóa phi truyền thống, khoa học nghệ thuật quân sự, công nghệ thông tin...

+ Trên lĩnh vực kinh tế: còn tồn tại nhiều thành phần kinh tế, trong đó thành phần kinh tế quốc doanh ngày càng giữ vai trò chủ đạo và chi phối sự phát triển của nền kinh tế.

-> Còn tồn tại nhiều thành phần kinh tế, trong đó thành phần kinh tế quốc doanh ngày càng giữ vai trò chủ đạo và chi phối nền kinh tế.

-> Còn tồn tại hai kết cấu của xã hội cũ, mới đan xen lẫn nhau, đấu tranh với nhau. Phương thức sản xuất xã hội chủ nghĩa được xác lập nhưng đang trong quá trình phát triển.

Thời kỳ quá độ là thời kỳ còn tồn tại nhiều thành phần, những bộ phận của cả chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội. Các thành phần kinh tế tồn tại đan xen vào nhau thâm nhập lẫn nhau, vừa hợp tác, vừa đấu tranh với nhau.

Tuy nhiên, thành phần kinh tế quốc doanh, kinh tế tập thể đóng vai trò chủ đạo, định hướng các thành phần kinh tế khác phát triển theo hướng xã hội chủ nghĩa.

+ Trên lĩnh vực xã hội: còn nhiều giai cấp, tầng lớp khác nhau trong đó có sự đối lập, đối kháng nhất định.

-> Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội còn tồn tại cơ cấu giai cấp xã hội phức tạp, với các giai cấp và tầng lớp xã hội khác nhau, những giai cấp, những bộ phận mà lợi ích cơ bản của họ khác biệt nhau, thậm chí đối lập nhau.

Mặt khác, chủ nghĩa đế quốc và các thế lực phản động bên ngoài luôn luôn tìm cách móc lối với các thế lực phản cách mạng bên trong chống phá công cuộc cải tạo và xây dựng chủ nghĩa xã hội.

-> Cùng với quá trình cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, các giai cấp tầng lớp xã hội trong thời kỳ quá độ cũng luôn luôn có sự vận động biến đổi theo hướng hình thành cơ cấu giai cấp - xã hội chủ nghĩa.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, thông qua Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội xã hội chủ nghĩa, giai cấp công nhân cùng với nhân dân lao động mà đông đảo là nông dân, tham gia ngày càng tích cực vào quá trình cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, trở thành lực lượng cơ bản của cách mạng xã hội chủ nghĩa.

Tầng lớp trí thức ngày càng có vai trò to lớn trong cải tạo và xây dựng xã hội mới, là lực lượng cơ bản của cách mạng cho nên phải liên minh chặt chẽ với giai cấp công nhân và giai cấp nông dân.

8

+ Trên lĩnh vực văn hoá tư tưởng: còn tồn tại nhiều loại hình tư tưởng, văn hoá tinh thần khác nhau, có cả sự đối lập.

-> Đời sống tư tưởng - văn hóa của xã hội trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội cũng mang những đặc điểm khá phức tạp. Đó là sự cùng tồn tại, tác động và xâm nhập lẫn nhau của hệ tư tưởng vô sản, tàn dư tư tưởng phong kiến, ảnh hưởng tư tưởng tư sản, tập quán của người sản xuất nhỏ.

-> Quá trình cải biến cách mạng trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa của xã hội trong thời kỳ quá độ là làm cho hệ tư tưởng vô sản thực sự chi phối đời sống tinh thần xã hội. Từng bước xóa bỏ trào lưu tư tưởng phong kiến, tư tưởng tư sản, khắc phục tâm lý và tập quán của người sản xuất nhỏ, xây dựng lối sống mới, con người mới xã hội chủ nghĩa.

Như vậy, thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là thời kỳ “cải biến cách mạng” sâu sắc, toàn diện diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội nhằm cải tạo xã hội cũ, xây dựng tiền đề vật chất, tinh thần của xã hội mới - xã hội chủ nghĩa. Đó là quá trình đấu tranh để giải quyết vấn đề ai thắng ai giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội.

- Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Câu hỏi: Đặc điểm cơ bản của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt

Nam là gì?Kết luận:+ Đặc điểm cơ bản của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội:-> Xuất phát điểm thấp: kinh tế chậm phát triển;-> Những thói quen, tập tục lạc hậu của người sản xuất nhỏ;-> Đất nước trải qua mấy chục năm chiến tranh;-> Chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch chống phá về mọi mặt.Tuy nhiên, đất nước ta đã giành được độc lập, thống nhất, chính quyền thuộc

về tay giai cấp công nhân và nhân dân lao động, có Đảng Cộng sản lãnh đạo với đầy đủ kinh nghiệm thực tiễn cách mạng trong đấu tranh giải phóng dân tộc và hơn 40 năm xây dựng chủ nghĩa xã hội, nhất là sau 30 năm tiến hành công cuộc đổi mới. Nhân dân ta cần cù lao động, thông minh và sáng tạo, anh dũng trong chiến đấu và trong lao động sản xuất. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ đang diễn ra mạnh mẽ, đặc biệt là xu thế toàn cầu hóa kinh tế quốc tế mở ra nhiều cơ hội mới, nhất là tiếp thu khoa học công nghệ, phát triển lực lượng sản xuất.

+ Phương hướng xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội:

“Đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước;Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa;Xây dựng nền văn hoá tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc;

9

Bảo đảm vững chắc quốc phòng và an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội;Thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hoà bình, hữu nghị, hợp tác

và phát triển;Xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa;Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa;Xây dựng Đảng trong sạch vững mạnh.”5

b) Chủ nghĩa xã hội- Chủ nghĩa xã hội giai đoạn thấp của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ

nghĩa, là kết quả trực tiếp của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, còn chứa đựng nhiều dấu vết của xã hội cũ.

-> Nguyên tắc phân phối trong chủ nghĩa xã hội là phân phối theo lao động, chưa cho phép mọi người có quyền ngang nhau trong việc hưởng thụ những sản phẩm do xã hội làm ra, theo đó, tình trạng bất bình đẳng trong xã hội vẫn tồn tại.

-> Đó là một tất yếu khách quan, C.Mác khẳng định: Quyền không bao giờ có thể ở một mức độ cao hơn trạng thái kinh tế của xã hội và cao hơn trình độ văn minh của xã hội tương ứng với trạng thái kinh tế đó.

-> Tuy nhiên, chủ nghĩa xã hội là một bước tiến quan trọng trong quá trình phát triển của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa, chuẩn bị tạo ra những điều kiện vật, chất tinh thần để chuyển sang giai đoạn cao của chủ nghĩa cộng sản.

- Giai đoạn này kết thúc khi đã xây dựng xong về cơ bản những cơ sở kinh tế, chính trị - xã hội, văn hoá của chủ nghĩa cộng sản.

c) Chủ nghĩa cộng sản- Chủ nghĩa cộng sản giai đoạn cao của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản

chủ nghĩa, là một xã hội đã phát triển trên cơ sở của chính nó.- Những đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa cộng sản:+ Còn một hình thức sở hữu duy nhất là sở hữu toàn dân đối với tư liệu sản

xuất.+ Phân phối trong xã hội theo nguyên tắc làm hết năng lực hưởng theo nhu

cầu.+ Xã hội không còn phân chia giai cấp, tự quản xã hội của nhân dân thay thế

cho quản lý nhà nước.+ Không còn sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn, lao động trí óc và lao

động chân tay, giữa các dân tộc.+ Sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của

tất cả mọi người.

5 Đảng cộng sản Việt Nam, Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ bổ sung và phát triển 2011, Nxb CTQG, H. 2011, tr.72.

10

Tóm lại, những đặc trưng được đề cập trên đây mới chỉ mang tính chất dự báo, chỉ là những phác họa chung nhất, phổ quát nhất về xã hội cộng sản chủ nghĩa trong tương lai. Không có gianh giới tuyệt đối giữa các giai đoạn phát triển của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa. Ngay ở giai đoạn đầu, thậm chí ngay ở thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội đã xuất hiện một số yếu tố nào đó của giai đoạn cao hơn, tuy nhiên những yếu tố đó còn hạn chế về tính chất và trình độ phát triển.

Những đặc trưng của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa là dự báo khoa học về một xã hội tương lai, một xã hội tất cả do con người và vì con người. Muốn đạt được phải phấn đấu lâu dài và gian khổ, sự phát triển thực tế sẽ bổ sung hoàn thiện nhận thức về chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản. Do vậy, trong quá trình xây dựng cần khắc phục khuynh hướng nôn nóng, áp đặt chủ quan, duy ý chí và thụ động.

Định hướng phê phán:Quan điểm cho rằng lý luận về hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa

theo quan niệm chủ nghĩa Mác ngày nay không còn giá trị.II. NHỮNG ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI1. Những đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội theo quan niệm của

chủ nghĩa Mác - LêninNhững đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội là một trong những nội dung

quan trọng trong lý luận về hình thái kinh tế - xã hội của Mác. Đó là sự phát triển hơn hẳn về bản chất so với các xã hội trước đó.

Biểu hiện cụ thể:- Cơ sở vật chất của chủ nghĩa xã hội là nền sản xuất đại công nghiệp hiện

đại.Bởi vì:-> Cơ sở vật chất kỹ thuật là một trong những tiêu chí quan trọng để phân

biệt trình độ phát triển của các chế độ xã hội khác nhau.-> Chủ nghĩa xã hội ra đời với tính cách là sự phủ định biện chứng chủ nghĩa

tư bản. Do đó cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội đương nhiên phải là nền đại công nghiệp hiện đại.

-> Mặt khác, chính nền đại công nghiệp hiện đại là cơ sở, điều kiện để phát triển sản xuất, nâng cao năng suất lao động.

-> Thực tiễn chứng minh- Chủ nghĩa xã hội xoá bỏ chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa, thiết lập chế độ

công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu.-> Xuất phát từ bản chất của chủ nghĩa tư bản. Xét cho cùng, tư hữu là

nguồn gốc sinh ra mọi áp bức bóc lột và bất công trong xã hội.

11

-> Chế độ công hữu về tư liệu sản xuất nhằm xác lập quyền làm chủ của quần chúng nhân dân lao động trong xã hội và phát huy được vai trò của họ.

- Chủ nghĩa xã hội tạo ra cách tổ chức lao động và kỷ luật lao động mới.-> Là điều kiện để khắc phục những tàn dư của tình trạng lao động bị tha hóa

trong xã hội.-> Xây dựng thái độ lao động mới phù hợp với địa vị làm chủ của giai cấp

công nhân và quần chúng nhân dân lao động.-> Tạo ra năng xuất lao động cao.Chú ý: So sánh với tổ chức và kỷ luật lao động trong chủ nghĩa tư bản.- Chủ nghĩa xã hội thực hiện nguyên tắc phân phối theo lao động. -> Đây vừa là đặc trưng, vừa là nhân tố kích thích người lao động phát huy

tính tích cực, tự giác, sáng tạo và thực hiện công bằng xã hội.-> Vì trong chủ nghĩa xã hội vẫn còn nhiều giai cấp, tầng lớp khác nhau.-> Theo đó, người lao động sẽ được hưởng thành quả lao động phù hợp với

những đóng góp của mình đối với xã hội.- Nhà nước xã hội chủ nghĩa là nhà nước kiểu mới, thể hiện sâu sắc bản chất

giai cấp công nhân, đại biểu cho lợi ích, quyền lực và ý chí của nhân dân lao động.Bởi vì: Nhà nước xã hội chủ nghĩa khác về chất so với nhà nước tư bản chủ

nghĩa.- Chủ nghĩa xã hội giải phóng con người khỏi áp bức, bóc lột, thực hiện sự

bình đẳng xã hội, tạo điều kiện cho con người phát triển toàn diện.Đây chính là đặc trưng thể hiện tổng quát nhất mục tiêu sứ mệnh lịch sử của

giai cấp công nhân.Tóm lại, những đặc trưng của chủ nghĩa xã hội theo quan niệm của chủ nghĩa

Mác là những vấn đề chung nhất về chủ nghĩa xã họi, làm cơ sở cho các Đảng cộng sản Nhà nước xã hội chủ nghĩa nghiên cứu vận dụng phù hợp vào thực tiễn quốc gia, dân tộc mình và phải luôn được bổ sung, phát triển.

Định hướng phê phán:Quan điểm dập khuôn máy móc, chủ quan duy ý chí.2. Những đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội ở Việt NamTừ cơ sở lý luận và phương pháp luận khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin,

tổng kết thực tiễn quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam và các nước anh em, Đại hội toàn quốc lần thư VII của Đảng Cộng sản Việt Nam đã nêu lên những đặc trưng cơ bản chủ nghĩa xã hội mà nhân dân ta xây dựng và được bổ sung tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI.

- Xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là một xã hội: Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

12

-> Đặc trưng này khái quát đặc điểm kinh tế, chính trị, xã hội của xã hội - xã hội chủ nghĩa, trong đó nổi bật nhất về đặc điểm kinh tế là đời sống của quần chúng nhân dân lao động được nâng cao, được bảo đảm trên thực tế, nền kinh tế đất nước phát triển một cách ổn định và bền vững, tiềm lực kinh tế đất nước vững mạnh.

-> Trên lĩnh vực chính trị - xã hội, chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa được thiết lập, bình đẳng trong xã hội được khẳng định, những bất công trong xã hội từng bước được xóa bỏ.

- Do nhân dân làm chủ.-> Xác lập chủ thể của chế độ xã hội chủ nghĩa.-> Thực tiễn chứng minh.- Có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan

hệ sản xuất tiến bộ phù hợp.Đảng ta xác định: “Phát triển kinh tế là nhiệm vụ trọng tâm; thực hiện công

nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước gắn với phát triển kinh tế tri trức và bảo vệ tài nguyên, môi trường; xây dựng cơ cấu kinh tế hợp lý, hiện đại...”6

-> Coi trọng phát triển công nghiệp.-> Nông, ngư nghiệp phát triển ngày càng đạt trình độ công nghệ cao, gắn

với xây dựng nông thôn mới.-> Xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế.-> Phát triển hài hòa giữa các vùng miền...- Có nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển toàn diện,

thống nhất trong đa dạng, thấm nhuần sâu sắc tinh thần nhân văn, dân chủ, tiến bộ.-> Bởi vì văn hóa là biểu hiện đặc trưng, là tiêu chí quan trọng để phân biệt

dân tộc này với dân tộc khác.-> Đảng ta xác định: Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vì vậy phải

làm cho văn hóa thấm sâu vào mọi tầng lớp nhân dân.- Con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển

toàn diện.“Con người là trung tâm của chiến lược phát triển, đồng thời là chủ thể phát

triển.”7

Do vậy, tập trung:-> Tôn trọng, bảo vệ quyền con người.Lần đầu tiên trong Hiếp pháp nước ta (Bổ sung phát triển năm 2013), hai từ

“Nhân Dân” được viết hoa.

6 ĐCS Việt Nam, VK Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H.2011, tr.75.7 ĐCS Việt Nam, VK Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H.2011, tr.76.

13

-> Chăm lo xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa.-> Phát triển giáo dục và đào tạo.- Các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và

giúp nhau cùng phát triển.-> Thực hiện chính sách bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và giúp đỡ lẫn nhau

cùng phát triển.-> Xây dựng một cộng đồng xã hội văn minh, đoàn kết.- Có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì

nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo.-> Nhà nước ta là Nhà nước của dân, do dân và vì dân.-> Quyền lực nhà nước là thống nhất.-> Tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ.- Có quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên thế giới.-> Thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp

tác và phát triển.-> Đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ.-> Chủ động, tích cực hội nhập quốc tế.-> Hợp tác bình đẳng trên cơ sở những nguyên tắc cơ bản của Hiến chương

Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế.-> Vì mục tiêu hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển phồn vinh.

14

KẾT LUẬN

“Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa” đã làm rõ: tính tất yếu khách quan của sự ra đời hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa; những giai đoạn phát triển chủ yếu của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa và đặc điểm của các giai đoạn.

Nghiên cứu hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa có ý nghĩa to lớn trong củng cố, xây dựng niềm tin và đấu tranh với những quan điểm sai trái, phản động của các thế lực thù địch nhằm phủ nhận con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.

CÂU HỎI ÔN TẬP, KIỂM TRA

1. Điều kiện ra đời của hình thái KT-XH CSCN, ý nghĩa thực tiễn?2. Tính tất yếu khách quan và đặc điểm của thời kỳ quá độ lên CNXH, ý

nghĩa thực tiễn?3. Thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam, ý nghĩa thực tiễn?4. Giai đoạn CNXH, CNCS, ý nghĩa thực tiễn?5. Những đặc trưng cơ bản của CNXH theo quan niệm của chủ nghĩa Mác-

Lênin, ý nghĩa thực tiễn? 6. Những đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, ý nghĩa thực

tiễn?

ĐỊNH HƯỚNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU BÀI GIẢNG TIẾP THEO

1. Tên bài: Thời đại hiện nay2. Tài liệu: Giáo trình chủ nghĩa xã hội khoa học (dùng cho đào tạo cán bộ

chính trị cấp phân đội bậc đại học), Nxb QĐND, H. 2008, T.1, tr.120-142..3. Nội dung cần tập trung:- Khái niệm thời đại.- Căn cứ phân chia thời đại.- Các giai đoạn chính của thời đại hiện nay.- Nội dung cơ bản của thời đại hiện nay.- Tính chất, mâu thuẫn của thời đại hiện nay.- Đặc điểm và xu thế phát triển của thế giới trong thời địa hiện nay.