· Web viewMaliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları MHBS 15 Müştərilərlə müqavilələr üzrə gəlirlər Məqsəd 1 Hazırkı standartın məqsədi maliyyə

MHBS 15

Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları

MHBS 15 Müştərilərlə müqavilələr üzrə gəlirlər

Məqsəd 1 Hazırkı standartın məqsədi maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri üçün Müştərilərlə müqavilələr

üzrə yaranmış gəlirlər və pul daxilolmalarının vəsaitlərinin hərəkətinin xüsusiyyəti, məbləği, vaxtı və qeyri-müəyyənliyi ilə bağlı faydalı məlumatın əks etdirilməsi zamanı müəssisənin tətbiq etməli olduğu prinsipləri müəyyən etməkdir.

Məqsədin yerinə yetirilməsi 2 1-ci maddədə qeyd olunan məqsədin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar bu standartın əsas prinsipi müştəriyə vəd

olunmuş malların və xidmətlərin ötürülməsi müqabilində müəssisə tərəfindən gəlir lərin həmin mallar və ya xidmətlər üçün ona ödənilməli olan məbləğdə tanınmasından ibarətdir.

3. Bu standartı tətbiq edərkən müəssisə müqavilənin şərtlərini və bütün müvafiq faktları və şəraiti nəzərə almçalıdır. Müəssisə bu standartı eyni tipli və eyni şəraitləri əks etdirən müqavilələrə uyğun şəkildə tətbiq edəcək və müvafiq praktiki vasitələrdən istifadə edəcək;

4. Hazırkı standartda müştərilərlə fərdi müqavilələrin uçotu müəyyən edilir. Əgər müəssisə maliyyə hesabatı nöqteyi-nəzərdən bu standartın müqavilə portfelinə tətbiqinin onun həmin portfelə daxil olan ayrı-ayrı müqavilələrə (və ya icra öhdəliklərinə) tətbiq edilməsi nəticəsindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənməyəcəyini ehtimal edirsə, praktiki vasitə kimi, müəssisə hazırkı standartı eyni tipli müqavilələr portfelinə (və ya icra öhdəliklərinə) tətbiq edə bilər. Müqavilələr portfelinin uçotda əks etdirilməsi zamanı müəssisə belə portfelin həcmini və tərkibini əks etdirən təxminlərdən və fərziyyələrdən istifadə etməlidir.

Əhatə dairəsi

5 Müəssisə bu standartı aşağıdakılar istisna olmaqla, müştərilərlə bütün müqavilələr üçün istifadə etməlidir:(a) “İcarə” adlı MUBS 17-nin əhatə dairəsinə daxil olan İcarə müqavilələri;(b) “Sığorta müqavilələri” adlı MHBS 4-ün əhatə dairəsinə daxil olan sığorta müqavilələri;(c) “Maliyyə alətləri” adlı MHBS 9-un, “Konsolidə edilmiş maliyyə hesabatları” adlı MHBS 10-nun,

“Birgə fəaliyyət” adlı MHBS 11-in, “Fərdi maliyyə hesabatları” adlı MUBS 27, “Asılı və birgə müəssisələrə investisiyalar” adlı MUBS 28-in əhatə dairəsinə daxil olan maliyyə alətləri və digər müqavilə hüquqları və öhdəlikləri, və

(d) Müştərilərə və ya potensial müştərilərə satış üzrə dəstək olmaq məqsədilə eyni fəaliyyət sahəsində çalışan müəssisələr arasında nağdsız mübadilələr. Məsələn, hazırkı standart müəyyən olunmuş müxtəlif sahələrdə vaxtaşırı olaraq öz müştərilərinin ehtiyaclarını qarşılamaq üçün neft mübadiləsinə razılaşan iki neft şirkəti arasında müqaviləyə şamil olunmayacaq.

6 Müqavilə üzrə kontragent müştəri qismində çıxış etdikdə müəssisə hazırkı standartı (5-ci maddədə sadalananlar istisna olmaqla) müqavilə ilə bağlı tətbiq edə bilər. Müştəri – müəssisə ilə (onun adi fəaliyyətinin bir hissəsi olan kimi) ödəniş müqabilində malların və ya xidmətlərin ödəniş müqabilində alınması üçün müqavilə bağlayan tərəfdir. Əgər kontragent müəssisə ilə müəssisənin adi fəaliyyətindən yaranan nəticələrin əldə edilməsi üçün müqavilə deyil, müqavilə tərəflərinin mənfəət və ya riskləri paylaşdığı fəaliyyət və ya prosesdə iştirak etmək üçün (əməkdaşlıq çərçivəsində aktivlərin hazırlanması kimi) müqavilə bağlayıbsa, belə Müqavilə üzrə kontragent müştəri hesab olunmayacaq.

7 Müştəri ilə müqavilə qismən hazırkı standartın əhatə dairəsinə, qismən də 5-ci maddədə sadalanan standartların əhatə dairəsinə daxil ola bilər.

(a) Əgər başqa standartlarda müqavilənin bir və ya bir neçə hissəsinin necə ayrılması və/və ya ilk olaraq qiymətləndirilməsi müəyyən olunubsa, bu halda müəssisə ilk öncə həmin standartların ayrılma və/və ya qiymətləndirmə tələblərini tətbiq etməlidir. Müəssisə əməliyyat qiymətindən ilk olaraq müqavilənin digər standart əsasında qiymətləndirilən hissəsinin (hissələrinin) dəyərini çıxarmalı və əməliyyat qiymətinin qalan hissəsinin dəyərini (əgər varsa) hazırkı standartın tətbiqi çərçivəsində hər bir icra öhdəliyinə və 7(b) bəndində müəyyən olunan müqavilənin hər hansı digər komponentlərinə bölünməsi üçün 73-86-cı maddələri tətbiq etməlidir.

© MHBS Fondu

IFRS 15

(b) Əgər digər standartlar Müqavilənin bir və bir neçə hissəsinin ilk olaraq necə ayrılmasını və/və ya ilk olaraq qiymətləndirilməsini müəyyən etmirsə, bu halda müəssisə bu standartı müqavilənin hissəsinin (hissələrinin) ayrılması və/və ya ilkin qiymətləndirilməsi üçün tətbiq etməlidir.

8 Hazırkı standartda müştərilərlə müqavilələrin bağlanması üçün əlavə xərclərin uçotu və müştəri ilə müqavilələrin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar çəkilmiş xərclərin uçotu (əgər belə xərclər digər standartın əhatə dairəsinə daxil deyilsə) müəyyən olunmuşdur (91-104 saylı maddələrə baxın). Müəssisə həmin maddələri yalnız hazırkı standartın əhatə dairəsinə daxil olan müştərilərlə müqavilələr (və ya belə müqavilənin hissəsi üzrə) üzrə yaranmış xərclərlə əlaqədar tətbiq etməlidir.

Tanınma

Müqavilənin müəyyən edilməsi 9 Müəssisə hazırkı Standartın əhatə dairəsinə daxil olan müştəri ilə müqaviləni yalnız bütün aşağıdakı

şərtlər yerinə yetirildikdə uçotda əks etdirməlidir:

(a) Müqavilə üzrə tərəflər müqaviləni (yazılı, şifahi və ya digər biznes praktikasına uyğun olaraq) təsdiq etdikdə və öz müqavilə öhdəliklərini yerinə yetirməyə razılaşdıqda;

(b) Müəssisə ötürüləcək mallar və ya xidmətlərlə bağlı hər bir tərəfin hüququnu müəyyən edə bildikdə;

(c) Müəssisə ötürüləcək mallar və ya xidmətlər bağlı ödəniş şərtlərini müəyyən edə bildikdə;

(d) Müqavilə kommersiya məzmunlu olduqda (məsələn, müqavilə nəticəsində dəyişməsi ehtimal edilən müəssisənin gələcək pul daxilolmalarının vəsaitlərinin hərəkətinin məbləği və müddəti, habelə onlarla bağlı risk) və

(e) Müştəriyə ötürüləcək mallar və ya xidmətlər müqabilində müəssisəyə pul vəsaitlərinin daxil olması ehtimalı olduqda. Ödəniş məbləğlərinin əldə olunması ehtimalını qiymətləndirilərkən, müəssisə yalnız vaxtı çatdıqda müştərinin həmin öhdəlikləri yerinə yetirmək imkanlarını və niyyətini nəzərə almalıdır. Müəssisənin müştəriyə endirim təklif etməsi səbəbindən ödəniş məbləği dəyişərsə, müəssisənin əldə edəcəyi pul vəsaitləri müqavilədə göstərilən qiymətdən az ola bilər (52-ci maddəyə baxın).

10 Müqavilə iki və ya daha çox tərəflər arasında tətbiq edilə bilən hüquq və öhdəlikləri müəyyən edən razılaşmadır. Müqavilədəki hüquq və öhdəliklərin yerinə yetirilməsi qanunvericiliklə tənzimlənir. Müqavilələr yazılı, şifahi formada ola bilər və ya müəssisənin adi biznes fəaliyyətindən yarana bilər. Müştərilərlə müqavilələrin bağlanması praktikası və prosedurları yurisdiksiyalardan, sənaye sahələrindən və müəssisələrdən asılı olaraq dəyişir. Bundan başqa onlar bir müəssisə daxilində (məsələn, müştərilərin növündən və ya vəd edilmiş malların və ya xidmətlərin xüsusiyyətindən asılı olaraq) dəyişə bilər. Müəssisə müştərilərlə müqavilələrin hansı hallarda və nə zaman hüquq və öhdəliklər yaratdığını müəyyən etmək üçün belə praktika və prosedurları nəzərdən keçirməlidir.

11 Müştərilərlə bəzi müqavilələrin sabit müddəti olmaya bilər və onlara istənilən tərəf vasitəsilə istənilən vaxt düzəliş edilə və ya xitam verilə bilər. Digər müqavilələrin müddəti dövrü olaraq müqavilədə müəyyən edilmiş qaydada avtomatik uzadıla bilər. Müəssisə müqavilənin qüvvədə olduğu dövr ərzində, yəni müqavilə tərəflərinin mövcud hüquq və öhdəliklərə malik olduğu müddətdə (yəni müqavilə müddəti) hazırkı standartı tətbiq etməlidir.

12 Hazırkı standartın tətbiqi məqsədləri üçün, müqavilə üzrə istənilən tərəf digər tərəfə (və ya tərəflərə) kompensasiya ödəmədən tamamilə yerinə yetirilməmiş müqaviləyə birtərəfli qaydada xitam vermək hüququna malik olarsa, bu halda müqavilə mövcud olmur. Əgər aşağıdakı meyarlardan hər ikisi yerinə yetirilərsə müqavilə tamamilə yerinə yetirilməmiş hesab olunur:

(a) Müəssisə vəd etdiyi malları və ya xidmətləri hələ müştəriyə ötürmədikdə; və

(b) Müəssisə vəd etdiyi mallar və ya xidmətlər üçün hələ pul vəsaitləri əldə etmədikdə və ya hələ belə hüquqları olmadıqda.

13 Əgər müştəri ilə müqavilə, belə müqavilə bağlandığı zaman 9-cu maddədəki şərtlərə cavab verirsə, müəssisə fakt və ya şəraitlərdə mühüm dəyişikliyi göstərən əlamətlər olduqda bu meyarları yenidən təhlil etməlidir. Məsələn, müştərinin ödəniş etmək qabiliyyəti əhəmiyyətli dərəcədə zəifləyərsə, müəssisə müştəriyə ötürüləcək qalan mallar və ya xidmətlər müqabilində əldə etməsi gözlənilən vəsaitlərin toplanması ehtimalını yenidən qiymətləndirməlidir.

2 © IFRS Foundation

MHBS 15

14 Əgər müştəri ilə müqavilə 9-cu maddədəki şərtlərə cavab vermirsə, müəssisə 9-cu maddədəki şərtlərin daha sonra yerinə yetirilib-yetirilmədiyini müəyyən etmək məqsədilə müqaviləni davamlı olaraq təhlil etməyədəcək. davam etməlidir.

15 Əgər müştəri ilə müqavilə 9-cu maddədəki şərtlərə cavab vermirsə və müəssisə bunun üçün müştəridən ödəniş alarsa, müəssisə alınmış vəsaitləri yalnız aşağıdakı hallardan hər hansı biri baş verdikdə gəlir lər kimi tanıya bilər:

(a) Müəssisənin malların və ya xidmətlərin müştəriyə ötürülməsi ilə əlaqədar hər hansı qalıq öhdəlikləri olmadıqda və müştərinin vəd etdiyi bütün ödənişlər və ya ödənişlərin böyük hissəsi müəssisə tərəfindən alındıqda və qaytarılmalı olmadıqda və ya;

(b) Müqaviləyə xitam verildikdə və müştəridən aşlınmış vəsaitlər qaytarılmalı olmadıqda.

16 Yuxarıda 15-ci maddədə qeyd olunan hadisələrdən hər hansı biri baş verməyənədək və ya 9-cu maddədəki şərtlər (14-cü maddəyə baxın) yerinə yetirilməyənədək müəssisə müştəridən alınmış vəsaitləri öhdəlik kimi tanıyacaq. Müqavilə ilə bağlı fakt və şəraitlərdən asılı olaraq tanınmış öhdəlik müəssisənin gələcəkdə malları və ya xidmətləri ötürmək öhdəliyini və ya bunun üçün aldığı pul vəsaitlərini qaytarmaq öhdəliyini əks etdirir. İstənilən halda, öhdəlik müştəridən alınmış vəsaitlər həcmində qiymətləndirilməlidir.

Müqavilələrin birləşdirilməsi 17 Müəssisə eyni müştəri ilə (və ya müştərinin əlaqəli tərəfləri ilə) eyni vaxtda və ya təxminən eyni zamanda

bağlanmış bir və ya bir neçə müqaviləni birləşdirməli və aşağıdakı meyarlardan biri və ya bir neçəsi yerinə yetirilərsə belə müqavilələri vahid müqavilə kimi uçotda əks etdirməlidir:

(a) müqavilələr vahid kommersiya məqsədi daşıyan paket kimi razılaşdırıldıqda;

(b) bir müqavilə üzrə ödənilməli məbləğ digər müqavilələrin qiymətindən və ya yerinə yetirilməsindən asılı olduqda, və ya

(c) Müqavilədə qeyd edilmiş mallar və ya xidmətlər (və ya hər bir müqavilələrdə vəd edilmiş bəzi mallar və ya xidmətlər) 22-30-cu maddələrə əsasən vahid icra öhdəliyini özündə əks etdirdikdə.

Müqaviləyə düzəlişlər 18 Müqaviləyə düzəliş – müqavilə tərəflərinin razılığı ilə müqavilənin məzmununa və ya qiymətinə (və ya hər

ikisinə) dəyişiklikdən ibarətdir. Bəzi sənaye sahələrində və yurisdiksiyalarda müqaviləyə düzəliş dəyişiklik tələbi və ya dəyişiklik kimi təsvir oluna bilər. Müqaviləyə dəyişiklik müqavilə üzrə tərəflərin öz hazırkı müqavilə hüquqlarına və öhdəliklərinə dəyişikliyi və ya yeni əlavələri nəzərdə tutan düzəlişləri təsdiq etdiyi halda aparılır. Müqaviləyə düzəliş yazılı şəkildə, şifahi razılaşma formasında və ya adi biznes praktikasında nəzərdə tutulan qaydada təsdiq oluna bilər. Müqavilə üzrə tərəflər müqaviləyə düzəlişi təsdiq etmədikdə, müəssisə müqaviləyə düzəliş təsdiq olunana qədər bu standartın həmin müqaviləyə tətbiqini davam etdirəcəkdir.

19 Müqavilə üzrə tərəflər düzəlişin məzmunu və ya qiymət (və ya hər ikisi) barədə mübahisəli mövqedə olduqda və ya tərəflər müqavilənin məzmunundakı dəyişiklik barədə razılığa gəldikdə, lakin müvafiq qiymət dəyişikliyini hələ müəyyən etmədikdə, belə müqaviləyə düzəliş aktual olaraq qalır. Müqaviləyə düzəliş nəticəsində yaranmış və ya dəyişmiş hüquq və öhdəliklərin qüvvədə qalıb-qalmamasını müəyyən edərkən, müəssisə bütün müvafiq fakt və şəraitləri, o cümlədən, müqavilənin şərtlərini və digər təsdiqedici məlumatları nəzərə alacaqdır. Müqavilə tərəfləri müqavilənin məzmunundakı dəyişikliyi razılaşdırdıqda, lakin qiymətlə bağlı müvafiq dəyişikliyi müəyyən etmədikdə, müəssisə düzəliş nəticəsində əməliyyat qiymətində dəyişikliyi dəyişkən ödəniş məbləğlərinin hesablanması haqqında 50-54-cü maddələrə və dəyişkən ödəniş məbləğlərinin məhdudlaşdırılması ilə bağlı təxminlər barədə 56-58-ci maddələrin müddəalarına uyğun olaraq qiymətləndirməlidir.

20 Aşağıda qeyd olunan hər iki şərait mövcud olduqda, müəssisə müqaviləyə düzəlişi ayrıca müqavilə kimi uçota almalıdır:

(a) müqavilənin əhatə dairəsi vəd edilmiş fərqli (26-30-cu maddələrə uyğun olaraq) malların və ya xidmətlərin əlavə edilməsi nəticəsində genişləndikdə; və

(b) müqavilənin qiyməti əlavə olaraq vəd edilmiş mal və ya xidmətlərlə bağlı müəssisənin xüsusi satış qiymətlərini və konkret müqavilə şərtləri nəzərə alınmaqla belə qiymətə hər hansı müvafiq düzəlişləri əks etdirən məbləğdə artdıqda. Məsələn, müəssisə əlavə malların və ya xidmətlərin xüsusi satış qiymətinə müştərinin əldə etdiyi endirim həcmində düzəliş edə bilər, belə ki, burada müəssisənin eyni məhsulu və ya xidməti yeni müştəriyə satdığı halda yarana biləcək satış xərcini çəkməsinə ehtiyac yoxdur.

© MHBS Fondu

IFRS 15

21 Əgər müqaviləyə düzəliş 20-ci maddəyə əsasən ayrıca müqavilə kimi nəzərə alınmırsa, müəssisə müqaviləyə düzəliş tarixinə hələ ötürülməmiş lakin vəd edilmiş malları və ya xidmətləri (yəni vəd edilmiş qalan malları və xidmətləri) aşağıdakı üsullardan hər hansı biri vasitəsilə uçota almalıdır:

(a) Əgər qalan mallar və ya xidmətlər müqaviləyə düzəliş tarixində və ya bu tarixdən sonra ötürülmüş mallardan və ya xidmətlərdən fərqlənirsə, müəssisə müqaviləyə düzəlişi mövcud müqaviləyə xitam verilməsi və yenisinin yaradılması kimi uçota almalıdır. Qalan icra öhdəliklərinə (22 (b) bəndinə uyğun olaraq müəyyən edilmiş vahid icra öhdəliyi üzrə qalan fərqli mallar və ya xidmətlər) bölüşdürüləcək vəsaitlərin məbləği aşağıdakıların cəmindən ibarətdir:

(i) Əməliyyat qiyməti ilə bağlı hesablamalara daxil edilən və gəlirlər kimi tanınmayan müştəri tərəfindən vəd edilmiş məbləğ (o cümlədən artıq müştəridən alınmış məbləğ); və

(ii) müqaviləyə düzəliş çərçivəsində vəd edilmiş məbləğ.

(b) Qalan mallar və ya xidmətlər fərqli olmadıqda və beləliklə də müqaviləyə dəyişiklik tarixində qismən yerinə yetirilmiş vahid icra öhdəliyinin bir hissəsini təşkil etdikdə müəssisə müqaviləyə düzəlişi mövcud müqavilənin bir hissəsi kimi nəzərə almalıdır və bu, müqaviləyə dəyişiklik tarixində qismən yerinə yetirilmiş vahid icra öhdəliyinin bir hissəsini təşkil etməlidir. Müqaviləyə düzəlişin əməliyyat qiymətinə və müəssisə tərəfindən icra öhdəliklərinin yerinə yetirilmə səviyyəsinin qiymətləndirməsinə təsiri müqaviləyə düzəliş tarixində (yəni, gəlirə məcmu yanaşma əsasında düzəliş edilir) gəlirlərə düzəliş kimi (gəlirlərin artması və ya azalması kimi) tanınır (yəni, gəlirlərə düzəliş məcmu yanaşma əsasında edilir).

(c) Əgər qalan mallar və ya xidmətlər həm (a), həm də (b) bəndlərində qeyd olunanlardan ibarətdirsə, bu halda müəssisə düzəliş edilmiş müqavilədə düzəlişin yerinə yetirilməmiş (o cümlədən qismən yerinə yetirilməmiş) icra öhdəliklərinə təsirini hazırkı bəndin məzmununa uyğun olaraq uçota almalıdır.

İcra öhdəliklərinin müəyyən edilməsi 22 Müqavilənin bağlandığı tarixdə müəssisə müştəri ilə müqavilədə vəd edilmiş malları və ya xidmətləri

qiymətləndirməli və müştəriyə aşağıda qeyd olunmuş ötürülməli mallar və ya xidmətlərlə bağlı hər bir vədi icra öhdəliyi kimi müəyyən etməlidir:

(a) fərqli olan mallar və ya xidmətlər (mallar və ya xidmətlər paketi); və ya

(b) Əsasən eyni olan və müştəriyə eyni metod ilə ötürülən (23 saylı maddəyə baxın) bir qrup fərqli mallar və xidmətlər.

23 Bir qrup fərqli mallar və ya xidmətlər aşağıdakı meyarlar yerinə yetirildikdə müştəriyə eyni metod ilə ötürülür:

(a) Müəssisənin müştəriyə ötürməyi vəd etdiyi bir qrup fərqli mallar və ya xidmətlər 35-ci maddədəki meyarlara cavab verdikdə və dövr ərzində yerinə yetirilməli icra öhdəlikləri olduqda; və

(b) 39 və 40-cı maddələrə uyğun olaraq, müəssisənin müştəriyə bir qrup fərqli mallar və ya xidmətlər ötürməklə bağlı icra öhdəliklərinin yerinə yetirilməsini qiymətləndirərkən eyni metoddan istifadə olunduqda.

Müştərilərlə müqavilələrdə nəzərdə tutulan vədlər

24 Müştərilərlə müqavilələrdə adətən müəssisənin müştəriyə ötürməyi vəd etdiyi mallar və ya xidmətlər geniş şəkildə dəqiqliklə qeyd olunur. Lakin, müştəri ilə müqavilədə müəyyən olunan icra öhdəlikləri yalnız həmin müqavilədə dəqiqliklə qeyd olunan mallar və ya xidmətlərlə məhdudlaşmaya bilər. Bu, müştəri ilə müqaviləyə həmçinin müəssisənin adi biznes praktikasında, nəşr olunmuş qaydalarında və ya xüsusi bəyannamələrində nəzərdə tutulan vədlərin (əgər belə vədlər müqavilənin bağlanması tarixinə müştəridə ona müəssisə tərəfindən malların və ya xidmətlərin ötürülməsi ilə bağlı əsaslı gözləntilərin yaranmasına səbəb olmursa) daxil olması ilə bağlıdır.

25 İcra öhdəlikləri malların və ya xidmətlərin müştəriyə ötürülməsi ilə bağlı fəaliyyətlər istisna olmaqla, müəssisənin müqaviləni icra etmək üçün yerinə yetirməli olduğu fəaliyyətləri əks etdirmir. Məsələn, xidmət icraçısı müqavilənin bağlanması hazırlanması üçün müxtəlif inzibati tapşırıqlar yerinə yetirə bilər. Həmin tapşırıqların icrası zamanı nəticəsində xidmətlər müştəriyə belə tapşırıqlar yerinə yetirildiyi dövrdə xidmətlər ötürülmür. Bu səbəbdən də, müqavilənin bağlanması üçün belə fəaliyyətlər müqavilə üzrə icra edilməli öhdəliyik hesab olunmur.


MHBS 15

Fərqli mallar və ya xidmətlər

26 Müqavilədən asılı olaraq, vəd edilmiş mallara və ya xidmətlərə aşağıdakılar daxil olmaqla lakin bununla məhdudlaşmamaq şərtilə bunlar daxil ola bilər:

(a) müəssisə tərəfindən istehsal olunmuş malların satışı (məsələn, istehsalçının mal-material ehtiyatları);

(b) müəssisə tərəfindən alınmış malların yenidən satışı (məsələn, pərakəndə satışla məşğul olan müəssisənin malları);

(c) Müəssisə tərəfindən alınmış mallar və ya xidmətlər üzrə hüquqların yenidən satışı (məsələn, B34 - B38 maddələrində qeyd edildiyi kimi, əsas tərəf qismində çıxış edən müəssisə tərəfindən yenidən satılmış bilet);

(d) müştəri üçün müqavilədə razılaşdırılmış tapşırığın (və ya tapşırıqların) yerinə yetirilməsi;

(e) malların və ya xidmətlərin təqdim edilməsinə hazırlılıq (məsələn, ehtiyac yarandığı zaman proqram təminatı üzrə əvvəllər nəzərdə tutulmamış yenilənmələr) və ya malların və ya xidmətlərin müştərilərin istifadəsinə onların tələb etdiyi qaydada və vaxtda verilməsi ilə bağlı xidmətlərin təmin edilməsi;

(f) Malların və ya xidmətlərin digər tərəf vasitəsilə müştəriyə ötürülməsi ilə əlaqədar xidmətlərin təşkili (məsələn, B34-B38-ci maddələrdə qeyd edildiyi kimi digər tərəfin agenti kimi fəaliyyət göstərmək);

(g) Gələcəkdə təqdim olunacaq, müştərinin yenidən sata biləcəyi və ya öz müştərisinə ötürə biləcəyi mallar və ya xidmətlərlə bağlı müştərinin yenidən sata biləcəyi və ya öz müştərisinə ötürə biləcəyi hüquqların verilməsi (məsələn, pərakəndə ticarət şirkətinə məhsul satan müəssisə əlavə malları və ya xidmətləri də həmin pərakəndə ticarət şirkətindən məhsul alan fiziki şəxsə ötürməyi vəd edir);

(h) Müştəri adından aktivin tikintisi, istehsalı və ya hazırlanması;

(i) Lisenziyanın verilməsi (B52 – B63 maddələrə baxın) ; və

(j) Əlavə malların və ya xidmətlərin alınması seçiminin təmin edilməsi (həmin seçimlər müştəriyə B39 – B43-cü maddələrdəki hüquqları verdikdə).

27 Müştəriyə vəd edilən mallar və xidmətlər aşağıdakı meyarlar yerinə yetirildiyi halda fərqli hesab olunur:

(a) Müştəri mallardan və ya xidmətlərdən ayrı-ayrılıqda və ya açıq şəkildə əldə etdiyi digər resurslarla birlikdə faydalana bildikdə (yəni, mallar və ya xidmətlər seçilə bildikdə); və

(b) Müəssisənın malları və ya xidmətləri müştəriyə ötürməklə bağlı vədini müqavilə üzrə digər vədlərdən ayırmaq mümkün olduqda (yəni, müqavilənin müddəalarında mallar və ya xidmətlər fərqli olduqda).

28 27 (a) bəndinə uyğun olaraq müştəri mallardan və ya xidmətlərdən belə malları və ya xidmətləri istifadə edə bildikdə, onları likvidasiya dəyərindən artıq qiymətə sata bildikdə və ya iqtisadi mənfəət yaradan digər formada saxladıqda faydalana bilər. Bəzi mallar və ya xidmətlərlə əlaqədar müştəri mallar və ya xidmətlər üzrə mənfəəti ayrı-ayrılıqda əldə edə bilər. Başqa mallar və ya xidmətlər üçün müştəri mallardan və ya xidmətlərdən digər asanlıqla əldə edilə bilən resurslarla birlikdə mənfəət əldə edə bilər. Asanlıqla əldə edilə bilən resurslar (müəssisə və ya digər müəssisə tərəfindən) ayrıca satılan mallardan və ya xidmətlərdən və yaxud müştərinin müəssisədən (o cümlədən, müqavilə üzrə müəssisə tərəfindən artıq müştəriyə ötürülmüş mallardan və xidmətlərdən) və ya digər əməliyyatlardan və hadisələrdən artıq almış əldə etmiş olduğu resurslardan (o cümlədən, müqavilə üzrə müəssisə tərəfindən artıq müştəriyə ötürülmüş mallardan və xidmətlərdən) və ya digər əməliyyatlardan və hadisələrdən ibarətdir. Müştərinin mallardan və ya xidmətlərdən ayrı-ayrılıqda və asanlıqla əldə edilə bilən digər resurslarla birlikdə mənfəət əldə edə bilməsini müxtəlif faktlar təsdiq edə bilər. Məsələn, müəssisənin malları və xidmətləri mütəmadi olaraq ayrıca satması faktı müştərinin mallardan və ya xidmətlərdən ayrıca və ya asanlıqla əldə edilə bilən digər resurslarla birlikdə mənfəət əldə edə bilməsini göstərə bilər.

29 Müəssisənin müştəriyə mallar və ya xidmətlər ötürmək vədini əks etdirən faktlar (27 (b) bəndinə uyğun olaraq) aşağıdakılar hallar daxil olmaqla, lakin bununla məhdudlaşmamaq şərtilə ayrıca müəyyən oluna bilər:

(a) müəssisə malların və ya xidmətlərin müqavilədə vəd edilmiş və müştərinin ümumi nəticəni əldə etmək üçün müqavilə bağladığı mallar və ya xidmətlər qrupuna daxil olan digər belə mallar və ya xidmətlərlə inteqrasiyası üçün mühüm xidmətlər göstərmədikdə. Digər sözlərlə desək, müəssisə müştəri tərəfindən qeyd edilən ümumi nəticənin hazırlanması və ya təmin edilməsi üçün mallardan və ya xidmətlərdən istehlak faktoru kimi istifadə etmir.

© MHBS Fondu

IFRS 15

(b) mallar və xidmətlər əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmədikdə və ya müqavilədə vəd olunan digər mallar və ya xidmətlərlə uyğunlaşdırılmadıqda.

(c) mallar və ya xidmətlər müqavilədə vəd edilmiş digər mallardan və ya xidmətlərdən əhəmiyyətli dərəcədə asılı olmadıqda və ya onlarla bağlı olmadıqda. Məsələn, müştərinin müqavilədə vəd edilmiş digər mallara və ya xidmətlərə əhəmiyyətli təsir etmədən malları və xidmətləri almamaq barədə qərarı malların və ya xidmətlərin vəd edilmiş digər mallardan və ya xidmətlərdən əhəmiyyətli dərəcədə asılı olmaması və ya onlarla bağlı olmaması faktını əks etdirə bilər.

30 Əgər vəd edilmiş mallar və ya xidmətlər fərqlənmirsə, müəssisə həmin malları və ya xidmətləri fərqli mallar və ya xidmətlər paketi müəyyən olunana qədər digər vəd edilmiş mallar və xidmətlər ilə birləşdirə bilər. Bəzi hallarda bu, müəssisənin müqavilədə vəd edilmiş bütün malları və ya xidmətləri vahid icra öhdəliyi kimi hesabat etməsiuçota alması ilə nəticələnə bilərdi.

İcra öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi 31 Müəssisə gəlirləri müştəriyə vəd edilmiş malları və ya xidmətləri (yəni aktivləri) ötürməklə öz icra

öhdəliyini yerinə yetirdikdə tanımalıdır. Aktiv - müştəri həmin aktiv üzərində nəzarəti əldə etdikdə ötürülür.

32 22-30-cu maddələrdə müəyyən edilən hər bir icra öhdəliyi ilə əlaqədar müəssisə müqavilə bağlandığı tarixdə öz icra öhdəliyini (35- 37-ci maddələrə uyğun olaraq) dövr ərzində və ya konkret vaxtda (38-ci maddəyə uyğun olaraq) yerinə yetirib yetirmədiyini müəyyən etməlidir. Əgər müəssisə icra öhdəliyini dövr ərzində yerinə yetirə bilməzsə, bu halda icra öhdəliyi konkret vaxtda yerinə yetirilir.

33 Mallar və ya xidmətlər (əksər xidmətlərdə olduğu kimi) hətta bir anlıq mövcud olduqda, alındıqda və ya istifadə edildikdə aktivlər hesab olunur. Aktivlər üzrə nəzarət aktivlərdən [G] istifadə qaydasını müəyyənləşdiristifadə metodlarının müəyyən eməkdilməsindən və onlardan bütün qalan faydaların mənfəətin böyük hissəsini əldə etmək imkanından dilməsindən ibarətdir. Nəzarətə digər müəssisələr tərəfindəin aktivlərin idarə ediltməsinə və onlardan mənfəət fayda əldə ediltməsinə mane olmaqa bilmək qabiliyyəti daxildir. Aktivdən faydalar üzrə mənfəət aşağıdakı kimi müxtəlif üsullarla aktivdən birbaşa və ya dolayı üsulla əldə edilə bilən potensial pul vəsaitlərinindən potensial hərəkətindən (pul daxilolmalarından və ya pul vəsaitlərindən istifadənin azaldılmasından) ibarətdir:

(a) Malların istehsalı və ya xidmətlərin göstərilməsi üçün aktivlərdən istifadə (ictimai xidmətlər daxil olmaqla);

(b) Digər aktivlərin dəyərini möhkəmlətmək üçün aktivlərdən istifadə;

(c) Öhdəliklərin yerinə yetirilməsi və ya xərclərin azaldılması üçün aktivlərdən istifadə;

(d) Aktivlərin satılması və ya mübadiləsi;

(e) Kredit təminatı üçün aktivin girov qoyulması; və

(f) aktivin saxlanması.

34 Müştərinin aktiv üzərində nəzarəti necə əldə edib-etmədiyini qiymətləndirərkən, müəssisəştəri aktivin geri satın alınması üçün bağlanmış istənilən müqaviləni nəzərdən keçirməlidir (B64– B76-cı maddələrə baxın).

Dövr ərzində yerinə yetirilmiş icra öhdəlikləri

35 Müəssisə mallar və ya xidmətlər üzərindəçün nəzarəti dövr ərzində ötürür və, müvafiq nəticə olaraq, icra öhdəliyini yerinə yetirir və aşağıdakı meyarlardan biri yerinə yetirildikdə, icra öhdəliyini və gəlirlərin tanınmasını da dövr ərzində yerinə yetirirdövr üzrə gəliri tanıyır:

(a) müəssisə tərəfindən qeyd olunan öhdəliklər yerinə yetirildikcə, müştəri müəssisənin fəaliyyətindən yaranan mənfəəti faydanı əldə etdikdə və eyni zamanda istifadə etdikdə (B3 və B4-cü maddələrə baxın);

(b) müəssisənin fəaliyyəti öz icra öhdəliklərini yerinə yetirməsi nəticəsində müştərinin (belə aktivin yaranmasından və ya təkmilləşdirilməsindən asılı olaraq) nəzarət əldə etdiyi aktiv (məsələn, başa çatdırılmamış tikililər) yarandıqda və ya təkmilləşdirildikdə (B5 maddəsinə baxın); və ya

(c) müəssisənin fəaliyyəti onun alternativ məqsədlər üçün istifadə edə biləcəyi (36-cı maddəyə baxın) aktivin yaranmasına səbəb olmadıqda və müəssisə müqavilə əsasında hal-hazırkı tarixədək yerinə yetirilmiş işlər üzrə ödəniş almaq hüququna malik olduqda (37-ci maddəyə baxın).

36 Müəssisənin fəaliyyəti nəticəsində yaranmış aktivin müəssisə tərəfindən alternativ məqsədlər üçün istifadəsi aşağıdakı hallarda mümkün olmur: müqavilədə aktivin yaranması və təkmilləşdirilməsi zamanı müəssisənin həmin aktivlərdən digər məqsədlər üçün istifadə imkanları məhdudlaşdırıldıqda və ya onun


MHBS 15

hazır aktivdən digər məqsədlər üçün istifadə imkanları praktiki baxımdan məhdudlaşdırıldıqda. Müəssisənin aktivdən alternativ istifadə imkanlarının olub-olmadığı müqavilənin bağlandığı tarixdə müəyyən edilir. Müqavilə bağlandıqdan sonra tərəflər onların icra öhdəliklərini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişəcək müqaviləyə düzəlişi təsdiq etməyənə qədər müəssisə aktivdən alternativ məqsədlər üçün istifadə ilə bağlı qiymətləndirməsini dəyişə bilməz. B6–B8-ci maddələr müəssisənin aktivdən alternativ məqsədlər üçün istifadə imkanlarının qiymətləndirilməsi ilə bağlı təlimatı əks etdirir.

37 Müəssisə 35 (c) bəndinə uyğun olaraq hal-hazırkı tarixə tamamlanmış xidmətlərlə əlaqədar ödəniş almaq hüququna malik olub-olmadığını qiymətləndirərkən müqavilədənin şərtlərini, eləcə də müqaviləyə tətbiq edilən qanunvericilik aktlarını nəzərdən keçirməlidir. Hazırkı tarixə yerinə yetirilmiş işlər üçün alınacaq ödənişin sabit məbləğdə olması zəruri deyil. Lakin, müqavilənin qüvvədə olduğu bütün müddət ərzində, müqaviləyə müəssisənin öz öhdəliklərini vəd olunmuş qaydada yerinə yetirməsinə aid olmayan digər səbəblərdən müştəri və ya digər tərəf vasitəsilə xitam verilərsə, müəssisə ən azı hazırkı tarixə yerinə yetirilmiş işləri qarşılayacaq məbləği əldə etmək hüququna malikdir. B9–B13-cü maddələr ödəniş əldə etmək hüququnun qiymətləndirilməsi və tətbiqi ilə bağlı qaydaları, eləcə də müəssisənin ödənişlə bağlı hüququnun ona hal-hazırkı tarixədək yerinə yetirdiyi işlər üçün ödəniş tələb etmək səlahiyyəti verib-vermədiyini müəyyən edir.

Konkret vaxtda yerinə yetirilən icra öhdəlikləri

38 Əgər icra öhdəlikləri dövr ərzində 35-37-ci maddələrə uyğun olaraq yerinə yetirilməzsə, müəssisə icra öhdəliklərini konkret vaxtda yerinə yetirir. Müştərinin vəd olunmuş aktiv üzrə nəzarət əldə etdiyi və müəssisənin öz icra öhdəliyini yerinə yetirdiyi konkret vaxtı müəyyən etmək üçün müəssisə 31-34-cü maddələrdəki nəzarətlə bağlı tələbləri nəzərə almalıdır. Bundan əlavə, müəssisə aşağıdakılar daxil olmaqla, lakin bununla məhdudlaşmamaq şərtilə nəzarətin ötürülməsi əlamətlərini nəzərdən keçirməlidir:

(a) Müəssisənin aktivin ödənişi ilə bağlı cari öhdəliyi olduqda — əgər müştəri hazırkı dövrdə aktiv üçün ödəniş etmək öhdəliyini daşıyırsa, bu müştərinin mübadilə predmeti olan aktivdən istifadə qaydasını müəyyənləşdirmək və qalan faydaların böyük hissəsini almaq imkanını bütün qalan mənfəəti əldə etmək və ondan istifadə metodlarını müəyyən etmək imkanı əldə etdiyini göstərə bilər.

(b) Müştərinin aktiv üzrə mülkiyyət hüququ olduqda — mülkiyyət hüququ müqavilə üzrə hansı tərəfin aktivdən istifadə qaydasını müəyyənləşdirdiyini aktivlə bağlı istifadə metodunu müəyyən etdiyini və aktivdən bütün qalan mənfəəti faydaların böyük hissəsini əldə etdiyini və ya digər şirkətlərin həmin faydalara mənfəətə çıxışını məhdudlaşdırdığını göstərə bilər. Beləliklə də, aktiv üzrə mülkiyyət hüququnun ötürülməsi müştərinin aktiv üzərində nəzarət əldə etdiyini göstərə bilər. Əgər müəssisə mülkiyyət hüququnu yalnız müştərinin ödəniş etmək qabiliyyətinin olmamasına qarşı təminat kimi saxlayırsa, müəssisənin belə hüquqları müştərinin aktiv üzərində nəzarət əldə etməsinə mane olmayacaq.

(c) Müəssisə aktiv üzərində fiziki mülkiyyət hüququnusahibliyi ötürdükdə — Müştərinin fiziki olaraq aktivə sahib olması müştərinin aktivdən istifadə qaydasını müəyyənləşdirmək aktivdən istifadə metodunu müəyyən etmək və aktiv üzrə bütün qalan faydaların böyük hissəsini mənfəəti əldə etmək və ya digər müəssisələrin belə faydalaramənfəətə çıxışını məhdudlaşdırmaq hüququnun olduğunu göstərə bilər. Lakin, fiziki sahiblik aktiv üzrə nəzarətin olmadığı zamanda da ola bilər. Məsələn, bəzi geri satınalma müqavilələrində və bəzi konsiqnasiya razılaşmalarında, müştəri və ya malalan tərəf müəssisənin nəzarətində olan aktivə fiziki olaraq sahib ola bilər. Və ya əksinə, hesabın təqdim olunması və təchizatın təxirə salınması kimi bəzi razılaşmalarda, müəssisə müştərinin nəzarətində olan aktivə fiziki olaraq sahib ola bilər. B64–B76, B77–B78 və B79–B82-cu maddələr geri satınalma müqavilələrinin, konsiqnasiya razılaşmalarının, hesabın təqdim olunması və təchizatın təxirə salınması razılaşmalarının uçotu ilə bağlı təlimatları əks etdirir.

(d) Müştəri üzərində mülkiyyət hüququ ilə bağlı mühüm risk və mükafatlara malik olduqda — aktivin mülkiyyət hüququ ilə bağlı mühüm risklərin və mükafatların müştəriyə ötürülməsi müştərinin aktivdən istifadə metodunu müəyyən etmək və onunla bağlı bütün qalan mənfəəti əldə etmək hüququnun olduğunu göstərə bilər. Lakin, vəd olunmuş aktivin mülkiyyət hüququ üzrə riskləri və mükafatları qiymətləndirərkən, müəssisə aktivlərin ötürülməsi ilə bağlı icra öhdəliyindən əlavə fərdi icra öhdəliyini yaradan hər hansı riskləri istisna etməlidir. Məsələn, müəssisə müştəriyə aktiv üzrə nəzarəti ötürə, lakin ötürülmüş aktivlə əlaqəli texniki xidmətlərin göstərilməsi üçün əlavə icra öhdəliyini yerinə yetirməyə bilər.

(e) Müştəri aktivi qəbul etdikdə — müştərinin aktivi qəbul etməsi onun aktivdən istifadə qaydasını müəyyənləşdirmək aktivdən istifadə metodunu müəyyən etmək və aktiv üzrə bütün mənfəəti

© MHBS Fondu

IFRS 15

faydaların böyük hissəsini əldə etmək almaq imkanını əldə etdiyini hüququnun olduğunu göstərə bilər. Aktivlə bağlı nəzarətin ötürüldüyü zaman müqavilə üzrə müştərinin qəbul edilməsi bəndinin təsirini qiymətləndirmək üçün müəssisə B83-B86-cı maddələrdəki təlimatları nəzərə almalıdır.

İcra öhdəliyinin yerinə yetirilmə səviyyəsinin qiymətləndirliməsi

39 Dövr ərzində 35-37-ci maddələrə uyğun olaraq yerinə yetirilən hər bir icra öhdəliyi ilə əlaqədar, müəssisə icra öhdəliyinin tam yerinə yetirilmə səviyyəsini qiymətləndirməklə dövr üzrə gəlirləri tanımalıdır. İcra öhdəliyinin yerinə yetirilmə səviyyəsini qiymətləndirməkdə məqsəd şirkətin müştəriyə vəd edilmiş (yəni müəssisənin icra öhdəliyinin yerinə yetirilməsi üçün) mallar və xidmətlərlə bağlı fəaliyyət nəticələrini əks etdirməkdən ibarətdir.

40 Müəssisə dövr ərzində hər bir icra öhdəliyinin yerinə yetirilməsi üçün vahid qiymətləndirmə metodundan istifadə etməli, həmin metodu eyni icra öhdəliklərinə qarşı və eyni şəraitlərdə uyğun qaydada tətbiq etməlidir. Hər hesabat dövrünün sonunda müəssisə dövr üzrə icra öhdəliklərinin yerinə yetirilmə səviyyəsini yenidən qiymətləndirməlidir.

İcra öhdəliklərinin yerinə yetirilmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsi metodları

41 İcra öhdəliklərinin yerinə yetirilmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsi üçün müvafiq nəticə və resurslar metodlarınundan istifadə edilir. B14–B19-cu maddələrdə müəssisənin icra öhdəliklərinin yerinə yetirilmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsi üçün nəticə və resurs metodlarından istifadə ilə bağlı təlimatlar təqdim olunur. İcra öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi səviyyəsini qiymətləndirmək üçün müvafiq metodu müəyyən edərkən, müəssisə müştəriyə ötürməyi vəd etdiyi malların və ya xidmətlərin xüsusiyyətini nəzərə almalıdır.

42 İcra öhdəliyinin yerinə yetirilmə səviyyəsini qiymətləndirərkən, müəssisə üzərindəki nəzarəti müştəriyə ötürmədiyiülən hər hanası mallar və ya xidmətləri üçün qiymətləndirmədənni istisna edir. Əksinə müəssisə icra öhdəliyini yerinə yetirərkən üzərindəki nəzarəti müştəriyə ötürmədüiyüi hər hansı mallar və ya xidmətlər üçün qiymətləndirməni nəzərə alır.

43 Zaman keçdikcə şəraitin dəyişməsindən asılı olaraq müəssisə icra öhdəliyi üzrə nəticədə hər hansı dəyişiklikləri əks etdirmək üçün qiymətləndirmə metodunu yeniləyəcək. Müəssisəyə aid işin yerinə yetirilməsi səviyyəsinin qiymətləndirilməsi metodunda belə dəyişikliklər “Uçot Siyasəti, mühasibat qiymətləndirmələrində dəyişikliklər və səhvlər” adlı MUBS 8-ə uyğun olaraq qiymətləndirmə uçot təxminlərində dəyişikliklər kimi uçota alınmalıdır.

İşin yerinə yetirilmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsi üçün müvafiq qiymətləndirmələr

44 Müəssisə icra öhdəliyinin tam yerinə yetirilmə səviyyəsini müvafiq şəkildə qiymətləndirə bildikdə, o, dövr üzrə yerinə yetirilmiş icra öhdəliyi ilə əlaqəli gəlirləri tanımalıdır. Müəssisə qiymətləndirmə ilə bağlı müvafiq metodun tətbiqi üçün etibarlı məlumata malik olmazsa o, icra öhdəliyinin tam şəkildə yerinə yetirilib-yetirilmədiyini düzgün qiymətləndirə bilməyəcək.

45 Bəzi hallarda (məsələn, müqavilənin ilkin mərhələsində), müəssisə icra öhdəliyinin nəticəsini düzgün qiymətləndirməyə, bununla yanaşı, icra öhdəliyinin yerinə yetirilməsi üçün çəkilmiş xərcin bərpa olunmasını gözləyə bilər. Belə hallarda, müəssisə icra öhdəliyinin nəticəsini qiymətləndirə bilənədək gəlirləri yalnız həmin çəkilmiş xərclər həcmində tanımalıdır.

Qiymətləndirmə 46 İcra öhdəliyi yerinə yetirildikdə (və ya yerinə yetirilən kimi), müəssisə həmin icra öhdəliyinə ayrılan

əməliyyat qiymətini (56-58-ci maddələrə əsasən məhdudlaşdılaraq dəyişkən ödəniş məbləğləri ilə bağlı qiymətləndirməni istisna edən) gəlirlər kimi tanımalıdır.

Əməliyyat qiymətinin müəyyən edilməsi 47 Müəssisə əməliyyat qiymətini müəyyən etmək üçün müqavilənin şərtlərini və gündəlik adi biznes

praktikasını nəzərə almalıdır. Əməliyyat qiyməti üçüncü tərəflər adından (məsələn, satışla bağlı bəzi vergilər) toplanmış məbləğlər istisna olmaqla, müştəriyə vəd edilmiş malların və ya xidmətlərin ötürülməsi əvəzində müəssisənin ala biləcəyi məbləğdir. Müştəri ilə müqavilədə vəd edilmiş məbləğə sabit ödəniş məbləğləri, dəyişkən ödəniş məbləğləri və ya hər ikisi daxildir.


MHBS 15

48 Müştəri tərəfindən vəd edilmiş vəsaitlərin növü, vaxtı və məbləği əməliyyat qiymətinin hesablanmasına təsir edir. Əməliyyat qiymətini müəyyən edərkən müəssisə aşağıda sadalanan bütün amilləri nəzərə almalıdır:

(a) dəyişkən ödəniş məbləğləri (50-55 və 59-cu maddələrə baxın);

(b) dəyişkən ödəniş məbləğləri üzrə məhdudlaşdırılmış qiymətləndirmələr (56–58-ci maddələrə baxın);

(c) müqavilədə mühüm maliyyə komponentinin mövcud olması (60–65-ci maddələrə baxın );

(d) qeyri-pul nağd ödənişi (66–69-cu maddələrə baxın); və

(e) müştəriyə ödənilməli məbləğ (70–72-ci maddələrə baxın).

49 Əməliyyat qiymətinin müəyyən edilməsi məqsədilə, müəssisə hazırkı müqaviləyə uyğun olaraq malların və ya xidmətlərin vəd edildiyi kimi müştəriyə ötürüləcəyini, müqavilənin ləğv edilməyəcəyini, uzadılmayacağını və ya ona dəyişiklik edilməyəcəyini fərz etməlidir.

Dəyişkən ödəniş məbləği

50 Əgər müqavilədə vəd edilmiş məbləğə dəyişkən ödəniş məbləği daxildirsə, müəssisə vəd edilmiş malların və ya xidmətlərin müştəriyə ötürülməsi əvəzində ala biləcəyi vəsaitlərin məbləğini hesablamalıdır.

51 Belə vəsaitlərin məbləği güzəştlər, endirimlər, qaytarılmış vəsaitlər, kreditlər, qiymət endirimləri, həvəsləndirmələr, fəaliyyət mükafatları, cərimələr və ya oxşar təkliflərlə əlaqədar dəyişə bilər. Əgər müəssisənin vəsaitləri əldə etməsi gələcəkdə hər hansı hadisənin baş verməsindən və ya baş verməməsindən asılıdırsa, vəd edilmiş məbləğ də həmçinin dəyişə bilər. Məsələn, əgər hər hansı məhsul qaytarılma hüququ ilə birlikdə satılıbsa və ya müəyyən hədəf yerinə yetirildiyi halda fəaliyyətlə bağlı mükafat qismində sabit məbləğ vəd olunubsa alınacaq məbləğ dəyişkən ola bilər.

52 Müştəri tərəfindən vəd edilmiş ödəniş məbləğinin dəyişkən olması müqavilədə dəqiq şəkildə qeyd edilə bilər. Müqavilənin şərtlərindən əlavə, vəd edilən ödəniş məbləği aşağıdakı hallarda dəyişkən ola bilər:

(a) Müəssisənin adi biznes fəaliyyətinə, çap olunmuş qaydalarına və ya konkret bəyannamələrinə əsaslanaraqmaqla müştəri müəssisənin müqavilədə nəzərdə tutulan məbləğdən daha az vəsaiti qəbul əldə edəcəyini ehtimal etdikdə. Digər sözlərlə desək, müəssisənin qiymətdə güzəşt endirim təklif etməsi gözlənilir. Ölkədən, sənaye sahəsindən və ya müştəridən asılı olaraq belə təklif endirim, güzəşt, vəsaitlərin qaytarılması və ya kredit formasında ola bilər.

(b) digər faktlar və şəraitlər müştəri ilə müqavilənin bağlanması zamanı müəssisənin müştəriyə qiymətdə güzəşt edəcəyini göstərdikdə.

53 Müəssisə onun əldə edə biləcəyi dəyişkən ödəniş məbləğini, həmin məbləği daha yaxşı proqnozlaşdıran aşağıdakı metodlardan hər hansı birini istifadə etməklə hesablamalıdır:

(a) Gözlənilən dəyər — gözlənilən dəyər mümkün ödəniş məbləğləri həddində ehtimal üzrə ölçülmüş məbləğin cəmini əks etdirir. Əgər müəssisənin çoxlu sayda eyni tipli müqavilələri varsa, gözlənilən dəyər dəyişkən ödəniş məbləğinin ilə bağlı müvafiq təxmini qiymətləndirmələri olaəks etdirə bilər.

(b) Ən çox ehtimal olunan məbləğ —mümkün ödəniş məbləğləri həddində ən çox ehtimal olunan məbləğdir. (yəni müqavilənin üzrə ən çox ehtimal olunan yeganə nəticəsigəlir). Əgər müqavilənin üzrə yalnız 2 mümkün nəticəsi varsa, (məsələn, müəssisə fəaliyyətlə işin nəticələrinə görə əlaqədar mükafat alırsa və ya almırsa)), ən çox ehtimal olunan məbləğ dəyişkən ödəniş məbləğinin ilə bağlı müvafiq qiymətləndirmələritəxmini olaəks etdirə bilər.

54 Müəssisə əldə edə biləcəyi dəyişkən ödəniş məbləğin üzrə qeyri-müəyyənliyin təsirini qiymətləndirərkən bütün müqavilə üzrə bir metodu tətbiqdan istifadə etməlidir. Bundan əlavə, müəssisə əldə edə biləcəyi bütün məlumatı (keçmiş, hazırkı, proqnozlaşdırılan) nəzərə almalı və mümkün ödəniş məbləğlərinin miqdarını müəyyən etməlidir. Müəssisə tərəfindən dəyişkən ödəniş məbləğinin hesablanması qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunan məlumat tender və təklif prosesində, habelə vəd olunmuş mallar və ya xidmətlər üçün qiymətlərin müəyyən edilməsi zamanı müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən istifadə olunan məlumat ilə eyni olmalıdır.

Vəsaitlərin qaytarılması öhdəlikləri

55 Əgər müəssisə müştəridən ödəniş alarsa və həmin məbləğlərin bütövlükdə və ya bir hissəsinin müştəriyə ödənilməsi ehtimalı olarsa, müəssisə vəsaitlərin qaytarılması üzrə öhdəlikləri tanımalıdır. Vəsaitlərin qaytarılması öhdəlikləri müəssisənin hüquq əldə etməsi gözlənilməyən (yəni, əməliyyat qiymətinə daxil

© MHBS Fondu

IFRS 15

edilməyən məbləğlər) alınmış (və ya alınacaq) məbləğlər həcmində ölçülür. Vəsaitlərin qaytarılması öhdəlikləri (və əməliyyat qiymətində və nəticədə, müqavilə öhdəliyində müvafiq dəyişiklik, nəticədə müqavilə öhdəliyi) hər hesabat tarixinin dövrünün sonunda şəraitdəki dəyişikləri nəzərə almaqla yenilənməlidir. Qaytarılma hüququ ilə satışla əlaqədar vəsaitlərin qaytarılması öhdəliklərinin uçotu üçün müəssisə B20-B27-ci maddələrdəki təlimatı istifadə etməlidir.

Dəyişkən ödəniş məbləğləri üzrə məhdudlaşdırılan təxminlər

56 Müəssisə əməliyyat qiymətinə 53-cü maddəyə uyğun olaraq hesablanmış dəyişkən ödəniş məbləğini tam şəkildə və ya qismən daxil etməlidir. Daxil edilən bu məbləğin daha sonra dəyişkən ödəniş məbləği ilə bağlı qeyri-müəyyənliyin həll olunması zamanı tanınmış məcmu gəlir məbləğində mühüm dəyişikliyin olmadığı həcmdə olması ehtimal edilir.

57 Dəyişkən ödəniş məbləği ilə bağlı qeyri-müəyyənliyin daha sonra həll olunduğu vaxtda tanınmış məcmu gəlir məbləğində mühüm dəyişikliyin baş verməyəcəyi ehtimalının nə dərəcədə yüksək olduğunu qiymətləndirərkən, müəssisə həm gəlirdəki dəyişikliklə bağlı ehtimalı, həm də dəyişiklik həcmini nəzərə almalıdır. Gəlirin məbləğinin dəyişməsi ehtimalını və həcmini artıra bilən amillərə aşağıdakılar daxil olmaqla lakin bununla məhdudlaşmamaq şərtilə aiddir:

(a) Ödəniş məbləği müəssisənin nəzarətində olmayan kənar faktorlara qarşı çox həssas olduqda. Belə faktorlara bazardakı dəyişkənlik, üçüncü tərəflərin qərarları və ya hərəkətləri, hava şəraiti və vəd edilmiş malların və ya xidmətlərin yüksək mənəvi köhnəlmə riski aiddir.

(b) ödəniş məbləği ilə bağlı qeyri-müəyyənliyin uzun müddət həll olunması gözlənilmədikdə.

(c) Müəssisənin eyni tipli müqavilələrlə təcrübəsi (və ya digər sübut) məhdud olduqda, və ya həmin təcrübə (və ya digər sübut) məhdud proqnoz dəyərinə malik olduqda.

(d) müəssisənin geniş həcmdə qiymət endirimləri təklif etmək və ya oxşar şəraitlərdə oxşar müqavilələr üzrə ödəniş şərtlərini dəyişmək təcrübəsi olduqda.

(e) müqavilədə böyük məbləğlər və çoxlu sayda mümkün ödəniş məbləğləri nəzərdə tutulduqda.

58 Müəssisə əqli mülkiyyət hüququ ilə bağlı verilən lisenziya müqabilində satışa, yaxud əqli mülkiyyətdən istifadəyə əsaslanan royalti üzrə əldə olunan vəsaitlərin uçotu üçün B63 maddəsini tətbiq edəcəkdir.

Dəyişkən ödəniş məbləğinin yenidən qiymətləndirilməsi

59 Hər hesabat dövrünün sonunda, müəssisə həmin dövrə mövcud olan cari şəraiti və hesabat dövründə şəraitdəki dəyişiklikləri düzgün əks etdirmək məqsədilə təxmin edilən əməliyyat qiymətini (o cümlədən, dəyişkən ödəniş məbləği ilə bağlı təxminlərin məhdudlaşdırılması səviyyəsi barədə qiymətləndirməsini) yeniləməlidir. Müəssisə əməliyyat qiymətindəki dəyişiklikləri 87-90-cı maddələrə uyğun olaraq uçota almalıdır.

Müqavilədə mühüm maliyyə komponentinin olması

60 Əməliyyat qiymətini müəyyən edərkən, vəd edilmiş ödəniş məbləğinə pulun zaman dəyərinin təsirini nəzərə almaqla, o halda düzəliş edilir ki, müqavilə üzrə tərəflərin razılaşdığı ödəniş müddətləri (birbaşa və ya dolayısı ilə) malların və ya xidmətlərin müştəriyə ötürülməsi əməliyyatının maliyyələşdirilməsi nəticəsində müəssisənin və ya müştərinin mühüm mənfəət fayda əldə etməsini təmin etmiş olsun. Belə hallarda, müqaviləyə mühüm maliyyələşdirmə komponenti daxil edilir. Mühüm maliyyələşdirmə komponenti maliyyələşdirmə vədinin müqavilədə aydın şəkildə bəyan edilməsindən və ya müqavilə tərəflərinin razılaşdığı ödəniş şərtlərində nəzərdə tutulmasından asılı olmayaraq mövcud ola bilər.

61 Vəd edilmiş ödəniş məbləğinə mühüm maliyyələşdirmə komponenti məbləğində düzəliş etməkdə məqsəd müəssisə tərəfindən gəlirlərin müştəri belə malları və ya xidmətləri ötürərkən onlar üçün nağd vəsait ödədiyi halda (yəni nağd satış qiyməti) vəd edilmiş mallar və ya xidmətlər üçün müştərinin ödədiyi məbləğdə tanınmasından ibarətdir. Müəssisə aşağıdakılarla yanaşı, müqavilədə maliyyələşdirmə komponentinin olub-olmadığını və həmin maliyyələşdirmə komponentinin müqavilə üzrə mühüm əhəmiyyətli olub-olmadığını qiymətləndirərkən bütün müvafiq faktları və şəraitləri nəzərə almalıdır:

(a) vəd edilmiş ödəniş məbləği ilə vəd edilmiş mallar və ya xidmətlər üçün nağd satış qiyməti arasındakı fərq, əgər varsa; və

(b) aşağıda qeyd olunanların birgə təsiri:

(i) müəssisənin vəd edilmiş malları və ya xidmətləri müştəriyə ötürdüyü vaxtla müştərinin belə mallar və ya xidmətlər üçün ödəniş etdiyi vaxt arasındakı gözlənilən müddət; və


MHBS 15

(ii) Müvafiq bazarda üstün faiz dərəcələri.

62 61-ci maddədəki qiymətləndirmə nəticələrinə baxmayaraq, aşağıdakı amillərdən hər hansı biri mövcud olarsa müştəri ilə müqavilədə mühüm maliyyələşdirmə komponenti olmayacaq:

(a) müştəri mallar və ya xidmətlər üçün əvvəlcədən ödəniş etdikdə və belə malların və ya xidmətlərin ötürülməsi vaxtı müştəri tərəfindən müəyyən olunduqda.

(b) müştəri tərəfindən vəd edilmiş ödəniş məbləğinin mühüm hissəsi dəyişkən olduqda və belə ödəniş məbləği və ya müddətləri gələcəkdə əsasən müştərinin və ya müəssisənin nəzarətində olmayan hadisənin (məsələn əgər ödəniş satış əsasında royaltidən ibarətdirsə) baş verib-verməməsindən asılı olaraq dəyişdikdə,

(c) Vəd edilmiş ödəniş məbləği ilə malların və ya xidmətlərin (61-ci maddədə qeyd edildiyi kimi) nağd satış qiyməti arasındakı fərq hər hansı müştəri və ya müəssisəyə maliyyə vəsaitlərinin təmin edilməsindən başqa səbəblərdən yarandıqda və həmin məbləğlər arasındakı fərq onun yaranma səbəblərinə bərabər olduqda. Məsələn, ödəniş şərtləri müştərini və ya müəssisəni müqavilə üzrə müəyyən və ya bütün öhdəliklərini lazımi şəkildə yerinə yetirə bilməyən digər tərəfdən mühafizə edə bilər.

63 Praktik vasitə kimi, əgər müqavilənin bağlandığı tarixdə müəssisə, tərəfindən müştəriyə vəd edilmiş malların və ya xidmətlərın ötürülməsi vaxtı ilə müştəri tərəfindən belə mallar və xidmətlər üçün edilmiş ödəniş vaxt arasındakı müddətin bir il və ya daha az olmasını ehtimal edirsəarsa, müəssisə vəd edilmiş ödəniş məbləğinə mühüm maliyyələşdirmə komponentinin təsiri ilə bağlı düzəliş etməməlidir.

64 Vəd edilmiş ödəniş məbləğinə mühüm maliyyələşdirmə komponenti həcmində düzəliş edərkən 61-ci maddədə qeyd olunan məqsədin yerinə yetirilməsi üçün müəssisə müqavilənin bağlandığı tarixdə müəssisə ilə müştəri arasında ayrıca maliyyələşdirmə əməliyyatına tətbiq edilə bilən diskont dərəcədən istifadə etməlidir. Bu dərəcə müqavilə üzrə maliyyə vəsaitlərini alan tərəfin kredit xüsusiyyətlərini, müqavilə üzrə ötürülmüş aktivlər daxil olmaqla, müştəri və ya müəssisə tərəfindən təqdim olunan girovu və ya təminatı əks etdirə bilər. Müəssisə bu dərəcəni vəd edilmiş ödəniş məbləğinin nominal dəyərini mallar və ya xidmətlər müştəriyə ötürülərkən onlar üçün nağd şəkildə ödənilən qiymətə diskontlaşdıran dərəcəni müəyyən etməklə təyin edilə bilər. Müqavilənin bağlandığı tarixdə, müəssisə faiz dərəcələrindəki və (məsələn, müştərinin kredit riski ilə bağlı qiymətlləndirmədə dəyişiklik kimi) digər şəraitlərdəki dəyişikliklərlə əlaqədar diskontlaşdırma dərəcəsinə dəyişiklik etməməlidir.

65 Müəssisə maliyyələşdirmənin təsirini (faiz gəlirlərini və ya faiz xərcini) müştəri ilə müqavilə üzrə gəlirlərdən ayrıca məcmu gəlirlərümumi gəlir haqqında hesabatda təqdim etməlidir. Faiz gəlirləri və ya faiz xərci müqavilə aktivinin (və ya debitor borcların) və ya müqavilə öhdəliyinin müştəri ilə müqavilə uçotunda tanındığı həcmdə qeyd edilir.

Qeyri-pul ödənişləri (qeyri-nağd ödənişlər?)

66 Müştərinin qeyri-pul şəklində ödəniş vəd etdiyi müqavilələr üçün əməliyyat qiymətini müəyyən edərkən müəssisə qeyri-pul ödənişini (və ya qeyri-nağd ödəniş vədini) ədalətli dəyərlə qiymətləndirməlidir.

67 Əgər müəssisə qeyri-pul ödənişlərini ədalətli dəyərlə düzgün qiymətləndirə bilməzsə, müəssisə ödənişi bilvasitə müştəriyə (və ya müştəri kateqoriyasına) həmin vəsait müqabilində (və ya müştəri kateqoriyası) vəd edilmiş malların və ya xidmətlərin xüsusi satış qiymətinə istinad etməklə qiymətləndirəcəkdir.

68 Qeyri-pul vəsaitlərinin ədalətli dəyəri ödəniş formasından asılı olaraq (məsələn, müəssisənin müştəridən almaq hüququ olan səhm qiymətində dəyişiklik) dəyişə bilər. Əgər müştərinin vəd etdiyi qeyri-pul vəsaitlərinin ədalətli dəyəri yalnız ödəniş formasından başqa səbəblər üzündən dəyişərsə (məsələn, ədalətli dəyər müəssisənin fəaliyyətindən asılı olaraq dəyişə bilər), müəssisə 56-58 maddələrin tələblərini tətbiq edəcəkdir.

69 Əgər müştəri malları və ya xidmətləri (məsələn, materialları, avadanlığı və ya əməyi) müəssisənin müqaviləni icra etməsinə yardımçı olmaq məqsədilə təqdim edirsə, müəssisə təqdim olunmuş belə mallar və ya xidmətlər üçün nəzarət əldə edib-etməməsini qiymətləndirir. Bu halda, müəssisə təqdim olunmuş malları və ya xidmətlərı müştəridən alınmış qeyri-pul ödənişləri kimi uçota almalıdır.

Müştəriyə ödənilməli vəsaitlər

70 Müştəriyə ödənilməli vəsaitlərə müəssisənin müştəriyə (və ya müştəridən müəssisənin mallarını və ya xidmətlərini alan digər tərəflərə) ödədiyi və ya ödəməsi gözlənilən nağd vəsaitlər daxildir. Həmçinin müştəriyə ödənilməli vəsaitlərə müəssisəyə (və ya müştəridən müəssisənin mallarını ya xidmətlərini alan digər tərəflər vasitəsilə) ödənilməli olan vəsaitlərdən tutula bilən kreditlər və digər vəsaitlər (məsələn, kupon və ya vauçer) daxildir. Müştərinin müəssisəyə ötürdüyü fərqli mallar və ya xidmətlər (26-30-cu

© MHBS Fondu

IFRS 15

maddələrdə qeyd edildiyi kimi) müqabilində aldığı ödəniş istisna olmaqla, müəssisə müştəriyə ödənilməli vəsaitləri və müvafiq olaraq gəlirləri əməliyyat qiymətində azalma kimi, müvafiq olaraq gəlirləri isə müştərinin müəssisəyə ötürdüyü fərqli mallar və ya xidmətlər (26-30-cu maddələrdə qeyd edildiyi kimi) müqabilində aldığı ödəniş istisna olmaqla, uçota almalıdır. Əgər müştəriyə ödənilməli vəsaitlərə dəyişkən məbləğ daxildirsə, müəssisə əməliyyat qiymətini (dəyişkən ödəniş məbləğinin məhdsudslaşdırılması səviyyəsi ilə bağlı qiymətləndirmə daxil olmaqla) 50-58-ci maddələrin müddəalarına uyğun olaraq hesablamalıdır.

71 Əgər ödənilməli məbləğ müştəridən alınacaq fərqli mallar və ya xidmətlərlə bağlı ödənişi əks etdirirsə, bu halda müəssisə bu malların və ya xidmətlərin alışını təchizatçıdan alınan digər mallar və ya xidmətlərlə eyni qaydada hesabat uçota alacaqedəcəkdir. Əgər müştəriyə ödənilməli vəsaitlər müəssisənin müştəridən aldığı fərqli malların və ya xidmətlərin ədalətli dəyərindən artıq olarsa, müəssisə belə artıq məbləği əməliyyat qiymətində azalma kimi uçota almalıdır. Əgər müştəridən alınmış malların və ya xidmətlərin ədalətli dəyərini düzgün qiymətləndirmək mümkün olmazsa, müəssisə müştəriyə ödənilməli bütün vəsaitləri əməliyyat qiymətində azalma kimi hesabat uçota almalıdıretməlidir.

72 Müvafiq olaraq, müştəriyə ödənilməli vəsaitlər əməliyyat qiymətində azalma kimi uçota alınarsa, müəssisə gəlirlərin azalmasını aşağıda qeyd olunanlardan daha gec baş verən hadisə zamanında tanımalıdır:

(a) Müəssisə müvafiq malların və ya xidmətlərin müştəriyə ötürülməsi ilə əlaqədar gəlirləri tanıdıqda; və

(b) müəssisə vəsaitləri ödədikdə və ya ödəməyi vəd etdikdə (hətta ödəniş gələcək hadisədən asılı olduqda). Bu vəd müəssisənin adi biznes praktikasında nəzərdə tutula bilər.

Əməliyyat qiymətinin icra öhdəlikləri üzrə bölüşdürülməsi 73 Əməliyyat qiymətininin bölüşdürülməsində məqsəd müəssisə tərəfindən əməliyyat qiymətinin hər bir

icra öhdəliyinə (və ya fərqli mal və ya xidmətlərə) vəd olunmuş malların və ya xidmətlərin müştəriyə ötürülməsi müqabilində əldə edilməsi gözlənilən (və ya fərqli mal və ya xidmətlər) ödəniş məbləğində bölüşdürülməsindən ibarətdir.

74 Bölüşdürmə məqsədini yerinə yetirmək üçün müəssisə əməliyyat qiymətini (güzəştlərin bölüşdürülməsi haqqında) 81-83-cü maddələr və (dəyişkən məbləğlərin daxil olduğu vəsaitlərin bölüşdürülməsi haqqında) 84-86-cı maddələr istisna olmaqla, müqavilədə müəyyən olunmuş hər bir icra öhdəliyi üzrə 76-80 maddələrin müddəalarına uyğun olaraq aidiyyatı xüsusi satış qiyməti əsasında bölüşdürəcək.

75 Əgər müqavilənin bir icra öhdəliyi varsa 76-86-cı maddələr tətbiq edilmir. Lakin, müəssisə 22 (b) bəndinə uyğun olaraq vahid icra öhdəliyi kimi müəyyən olunan bir qrup fərqli malların və ya xidmətlərin ötürülməsini vəd edərsə və vəd olunmuş məbləğ dəyişkən məbləğlərdən ibarət olarsa 84–86-cı maddələrin müddəaları tətbiq oluna bilər.

Xüsusi satış qiymətləri əsasında bölgü

76 Əməliyyat qiymətini əlaqəli xüsusi satış qiyməti əsasında hər bir icra öhdəliyinə bölərkən, müəssisə fərqli müqavilənin bağlandığı tarixdə müqavilə üzrə hər icra öhdəliyinin əsasını təşkil edən fərqli mallar və ya xidmətlər üçün xüsusi satış qiymətini müəyyən etməli və əməliyyat qiymətini belə xüsusi satış qiymətinə bərabər şəkildə bölməlidir.

77 Xüsusi satış qiyməti dedikdə müəssisənin vəd edilmiş malları və ya xidmətləri müştəriyə ayrıca satdığı məbləğ nəzərdə tutulur. Xüsusi satış qiymətinə dair ən yaxşı sübut müəssisənin malları və ya xidmətləri eyni şəraitdə, eyni müştəriyə ayrıca şəkildə satdığı zaman müşahidə olunan qiymətdir. Mallar və ya xidmətlər üçün müqavilədə qeyd edilmiş qiymət və ya qiymət cədvəlindəki qiymət həmin malın və ya xidmətin xüsusi satış qiyməti ola (lakin belə olması mütləq deyil) bilər.

78 Əgər xüsusi satış qiymətini birbaşa olaraq müşahidə etmək mümkün deyilsə, müəssisə xüsusi satış qiymətini 73-cü maddədə müəyyən olunmuş bölüşdürmə məqsədinə cavab verən əməliyyat qiymətinə bölərək alınması gözlənilən məbləğdə hesablamalıdır. Xüsusi satış qiymətini hesablayarkən, müəssisə əldə edə biləcəyi bütün məlumatı (o cümlədən, bazar şəraitini, müəssisəyə xas olan amilləri, müştəri haqqında məlumatı və ya müştərinin kateqoriyasını) nəzərə almalıdır. Bunu etməklə, müəssisə müşahidə edilə bilən giriş məlumatlardan istifadəni artırmalı və qiymətləndirmə metodlarını analoji şəraitlərə uyğun şəkildə tətbiq etməlidir.

79 Malların və ya xidmətlərin xüsusi satış qiymətini hesablamaq üçün müvafiq metodlara aşağıdakılar daxil olmaqla lakin bununla məhdudlaşmamaq şərtilə aiddir:

(a) Düzəliş edilmiş bazar qiymətinə əsaslanan yanaşma — müəssisə malları və ya xidmətləri satdığı bazarı qiymətləndirə və müştərinin həmin bazarda həmin mallar və ya xidmətlər üçün ödəməyə


MHBS 15

hazır olduğu qiyməti hesablaya bilər. Bu yanaşmaya oxşar mallar və xidmətlər üçün müştərinin rəqiblərinin qiymətlərinə istinad və müəssisənin xərclərini və marjalarını əks etdirmək üçün belə qiymətlərə (zəruri olarsa) düzəliş daxil ola bilər.

(b) Marja daxil olmaqla gözlənilən xərc yanaşması — müəssisə icra öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi üçün gözlənilən xərcləri proqnozlaşdıra və daha sonra həmin mallar və ya xidmətlər üçün müvafiq marjanı əlavə edə bilər.

(c) Qalıq yanaşması — müəssisə xüsusi satış qiymətini ümumi əməliyyat qiymətindən müqavilədə vəd edilmiş digər mallar və ya xidmətlər üçün müşahidə edilə bilən xüsusi satış qiymətini çıxmaqla hesablaya bilər. Lakin aşağıdakı meyarlardan biri yerinə yetirilərsə müəssisə 78-ci maddəyə uyğun olaraq xüsusi satış qiymətinin hesablanması üçün qalıq yanaşmasından yalnız aşağıdakı meyarlardan biri yerinə yetirilərsə istifadə edə bilər:

(i) müəssisə eyni malları və xidmətləri müxtəlif müştərilərə (eyni vaxta və ya təxminən eyni zamanda) əhəmiyyətli dərəcədə fərqli məbləğlərə satdıqda (yəni satış qiymətinin dəyişməsi ehtimalı çox yüksəkdir, belə ki, oxşar xüsusi satış qiyməti keçmiş əməliyyatlar və ya müşahidə edilə bilən digər sübutlar nəticəsində aydın görünmür); v ya

(ii) müəssisə həmin mallar və ya xidmətlər üçün hələ qiymət təyin etməmişdir və bu mallar və ya xidmətlər əvvəllər xüsusi satış qiyməti ilə (yəni satış qiyməti qeyri müəyyəndir) satılmamışdır.

80 Əgər müqavilədə vəd edilmiş malların və ya xidmətlərin ən azından ikisi üçün üçün çox dəyişkən və ya qeyri-müəyyən xüsusi satış qiyməti olarsa, belə mallar və ya xidmətlər üçün xüsusi satış qiymətinin hesablanması zamanı bu metodlardan birgə istifadə olunmalıdıra bilər. Məsələn, müəssisə çox dəyişkən və ya qeyri-müəyyən xüsusi satış qiyməti olan həmin vəd edilmiş mallar və ya xidmətlər üçün məcmu xüsusi satış qiymətinin hesablanması zamanı qalıq yanaşmasından istifadə edə, daha sonra isə müəssisə fərdi malların və ya xidmətlərin xüsusi satış qiymətlərini hesablayarkən qalıq yanaşmasında müəyyən olunan belə məcmu xüsusi satış qiymətinin hesablanması ilə əlaqədar başqa metoddan istifadə edə bilər. Müəssisə müqavilədə vəd edilmiş hər bir mal və ya xidmətlər üçün xüsusi satış qiymətini hesablayarkən hər iki metoddan istifadə edərsə, müəssisə əməliyyat qiymətinin həmin xüsusi satış qiymətlərinə bölüşdürülməsinin 73-cu maddənin məqsədlərinə uyğun olub olmadığını və xüsusi satış qiymətlərinin 78-ci maddəyə uyğun olaraq hesablanması tələblərini qiymətləndirir.

Güzəştin bölüşdürülməsi

81 Müqavilə üzrə vəd edilmiş mal və ya xidmətlər paketinin xüsusi satış qiymətlərinin cəmi müvafiq müqavilədə vəd edilmiş ödəniş məbləğindən artıq olarsa müştəri güzəşt əldə edir. 82-ci maddəyə uyğun olaraq, müqavilə üzrə icra öhdəliklərinin hamısı deyil, yalnız biri və ya bir neçəsinin tam güzəştlə əlaqədar olduğuna dair müəssisənin müşahidə edilə bilən dəlilinin olduğu hallardan başqa, müəssisə güzəşti müqavilədə nəzərdə tutulmuş icra öhdəlikləri üçün proporsional şəkildə bölüşdürməlidir. Bu cür hallarda güzəştin proporsional bölgüsü müəssisə tərəfindən əməliyyat qiymətinin fərqli mal və ya xidmətlərin müvafiq xüsusi satış qiyməti əsasında hər öhdəlik üzrə bölüşdürülməsindən irəli gəlir.

82 Müəssisə, aşağıda göstərilən şərtlərin hamısı yerinə yetirildikdə, güzəşti müqavilədə müəyyənləşdirilmiş icra öhdəlikləri üçün bütünlükdə deyil, onların yalnız biri və ya bir neçəsi üzrə tam olaraq bölüşdürməlidir:

(a) müəssisə müntəzəm olaraq müqavilədə nəzərdə tutulmuş hər bir fərqli mal və ya xidmət (yaxud hər fərqli mal və ya xidmət paketi) üzrə ayrı-ayrılıqda satış həyata keçirdikdə;

(b) müəssisə hər paket üzrə mal və ya xidmətlərin xüsusi satış qiymətlərində güzəşt etməklə müvafiq fərqli mal və ya xidmətlərin müəyyən hissəsindənbəzilərindən ibarət paket (paketlər) üzrə müntəzəm olaraq ayrı-ayrılıqda satış həyata keçirdikdə; və

(c) 82(b) bəndində göstərilən hər mal və ya xidmətlər paketi ilə bağlı güzəşt faktiki olaraq müqavilədə müəyyən edilən güzəştə bərabərdir və hər paketdəki mal və ya xidmətlərin təhlili müqavilədəki tam güzəştin aid olduğu öhdəliklə (yaxud öhdəliklərlə) bağlı müşahidə edilə bilən dəlili təmin edir.

83 Güzəşt 82-ci maddəyə uyğun olaraq, müqavilədə müəyyənləşdirilmiş icra öhdəliklərinin tam olaraq biri və ya bir neçəsi üzrə bölüşdürülərsə, müəssisə 79(c) bəndinə əsasən, mal və ya xidmətin xüsusi satış qiymətinin hesablanmasında qalıq yanaşmasını tətbiq etməzdən əvvəl güzəşti bölüşdürməlidir.

© MHBS Fondu

IFRS 15

Dəyişkən ödəniş məbləğinin bölüşdürülməsi

84 Müqavilədə nəzərdə tutulmuş dəyişkən ödəniş məbləği bütünlükdə müqaviləyə və ya onun xüsusi bir hissəsinə aid ola bilər, məsələn:

(a) müqavilədə müəyyənləşdirilmiş icra öhdəliklərinə bütünlükdə deyil, onların yalnız birinə və ya bir neçəsinə (məsələn, bonus vəd edilmiş mal və ya xidmətin müəyyən müddət ərzində müəssisə tərəfindən təmin edilməsindən asılı ola bilər); və ya

(b) 22(b) bəndinə müvafiq olaraq, vahid icra öhdəliyinə daxil olan bir sıra fərqli mal və ya xidmətlər çərçivəsində vəd edilmiş fərqli mal və ya xidmətlərin hamısına deyil, birinə və ya bir neçəsinə (məsələn, iki illik müddətə bağlanmış təmizləmə xidmətləri haqqında müqavilənin ikinci ili üçün vəd edilmiş ödəniş məbləği müəyyənləşdirilmiş inflyasiya göstəricisindəki hərəkətlər əsasında artacaq).

85 Aşağıda göstərilən şərtlərin hər ikisi yerinə yetirildiyi halda, müəssisə dəyişkən məbləği (və belə məbləğə sonrakı düzəlişləri) bütünlükdə icra öhdəliyi və yaxud 22(b) bəndinə uyğun olaraq vahid icra öhdəliyinin hissəsini təşkil edən fərqli mal və ya xidmət üzrə bölüşdürməlidir.

(a) dəyişkən ödənişin şərtlərinin xüsusi olaraq müəssisənin müvafiq öhdəlikləri yerinə yetirmək və yaxud fərqli mal və ya xidməti təmin etmək səyləri (yaxud öhdəliyin yerinə yetirilməsindən və ya mal və ya xidmətin təmin edilməsindən əldə olunan konkret nəticə) ilə əlaqədar olması; və

(b) müqavilədəki bütün icra öhdəliklərini və ödəniş şərtlərini nəzərdən keçirərkən dəyişkən ödəniş məbləğinin bütünlükdə icra öhdəliyi və yaxud fərqli mal və ya xidmət üzrə bölgüsünün 73-cü maddədə müəyyən edilmiş bölgü məqsədlərinə uyğun olması.

86 73-83-cü maddələrin bölgü ilə bağlı tələbləri 85-ci maddənin şərtlərinə cavab verməyən əməliyyat qiymətinin qalıq məbləğini bölüşdürmək məqsədilə tətbiq olunmalıdır.

Əməliyyat qiymətində dəyişikliklər

87 Müqavilə bağlandıqdan sonra əməliyyat qiyməti qeyri-müəyyənliklərin aradan qaldırılması və ya vəd edilmiş mal və ya xidmətlər müqabilində müəssisənin əldə edəcəyi məbləğdə dəyişiklik yaradan halların dəyişməsi daxil olmaqla müxtəlif səbəblərdən dəyişə bilər.

88 Müəssisə əməliyyat qiymətindəki hər hansı sonrakı dəyişiklikləri müqavilə bağlanarkən tətbiq olunan eyni qaydalar əsasında icra öhdəlikləri üzrə bölüşdürməlidir. Nəticə etibarilə, müqavilə bağlandıqdan sonra müəssisə, dəyişiklikləri xüsusi satış qiymətlərinə tətbiq etmək üçün əməliyyat qiymətini yenidən bölüşdürməməlidir. Yerinə yetirilmiş icra öhdəliyi üzrə bölüşdürülmüş məbləğlər əməliyyat qiymətində dəyişikliklərin yarandığı dövrdə gəlirlər və ya gəlirlərin azalması kimi tanınmalıdır.

89 Müəssisə, yalnız dəyişkən ödəniş məbləğinin bölüşdürülməsi haqqında 85-ci maddədə nəzərdə tutulmuş tələblər yerinə yetirildiyi halda, əməliyyat qiymətinə dəyişikliyi icra öhdəlikləri və yaxud 22(b) bəndinə əsasən, vahid icra öhdəliyinə daxil olan bir sıra fərqli mal və ya xidmətlər çərçivəsində vəd edilmiş fərqli mal və ya xidmətlərin hamısı deyil, biri və ya bir neçəsi üzrə bölüşdürməlidir.

90 Müəssisə, 18-21-ci maddələrə uyğun olaraq, müqaviləyə düzəlişlər nəticəsində əməliyyat qiymətində yaranan dəyişikliyi qeydə almalıdır. Bununla belə, müqaviləyə düzəliş nəticəsində əməliyyat qiymətində dəyişiklik yaranarsa, müəssisə vəziyyətdən asılı olaraq aşağıdakı metodlardan biri əsasında 87-89-cu maddələri tətbiq etməlidir:

(a) Əməliyyat qiymətindəki dəyişiklik müqaviləyə düzəlişdən əvvəl vəd edilmiş dəyişkən ödəniş məbləğinə aid olarsa və düzəliş 21(a) bəndinə uyğun olaraq qeydə alınarsa, müəssisə belə düzəliş edilməzdən əvvəl əməliyyat qiymətindəki dəyişikliyi müqavilədə müəyyənləşdirilmiş icra öhdəlikləri üzrə bölüşdürməlidir.

(b) 20-ci maddəyə uyğun olaraq, düzəlişin ayrıca müqavilə hesab olunmadığı bütün digər hallarda müəssisə əməliyyat qiymətindəki dəyişikliyi düzəliş olunmuş müqavilədə müəyyənləşdirilmiş icra öhdəlikləri (yəni düzəlişdən sonra yerinə yetirilməmiş və ya düzəlişdən sonra qismən yerinə yetirilməmiş icra öhdəlikləri) üzrə bölüşdürməlidir.


MHBS 15

Müqavilə üzrə xərclər

Müqavilənin bağlanması ilə bağlı əlavə xərclər

91 Müəssisə müştəri ilə müqavilənin bağlanmasına aid əlavə xərclərin əvəzini ödəməyi nəzərdə tutduğu halda, belə xərcləri aktiv kimi tanımalıdır.

92 Müqavilənin bağlanması ilə bağlı əlavə xərclər müştəri ilə müqavilə bağlayarkən müəssisənin qarşıladığı xərclərdir ki, müqavilə bağlanmadığı halda bu xərclər yaranmır (məsələn, satış üzrə komissiya).

93 Müqavilənin imzalanıb- imzalanmadığından asılı olmayaraq müqavilə bağlamaq üçün yaranmış xərclər, birbaşa müştəridən tutulmazsa, yarandıqları anda xərc kimi tanınmalıdır.

94 Praktiki vasitə kimi, müəssisənin əks halda uçotda tanıya biləcəyi aktivin amortizasiya müddətinin 1 il və ya daha az olduğu təqdirdə, müqavilənin bağlanması ilə bağlı əlavə xərclər yarandığı anda müəssisə tərəfindən uçotda tanına bilər.

Müqavilənin icrası ilə bağlı xərclər

95 Müştəri ilə müqavilənin icrası zamanı yaranan xərclər digər bir Standartın (MUBS 2 Ehtiyatlar, MUBS 16 Torpaq, tikili və avadanlıqlar və ya MUBS 38 Qeyri-maddi aktivlər) tətbiq dairəsinə aid olmazsa, müəssisə müqavilənin icrası ilə bağlı yaranmış xərclər üzrə aktivi, belə xərclərin yalnız aşağıda təqdim olunan tələblərə uyğun olduğu halda uçotda tanıya bilər:

(a) xərclər birbaşa şəkildə müqavilə və ya müəssisənin konkret müəyyən edəcəyi, planlaşdırılan müqavilə ilə əlaqədar olduqda (məsələn, yenilənmiş mövcud müqavilə üzrə göstərilən xidmətlərlə, yaxud təsdiqlənməsi gözlənilən xüsusi müqavilə üzrə köçürüləcək aktivin planlaşdırılması ilə bağlı xərclər);

(b) icra öhdəliklərinin gələcəkdə yerinə yetirilməsi (davam etdirilməsi) üçün xərclər vasitəsilə müəssisənin istifadə ediləcək resursları yaradıldıqda və ya təkmilləşdirildikdə; və

(c) xərclərin bərpa ediləcəyi gözlənildikdə.

96 Müştəri ilə müqavilənin icrası zamanı yaranan xərclər digər bir Standartın tətbiq dairəsinə daxil olduğu halda, müəssisə belə xərcləri həmin Standartlara müvafiq olaraq uçota almalıdır.

97 Birbaşa olaraq müqaviləyə (yaxud konkret planlaşdırılan müqaviləyə) aid xərclərə aşağıdakılar daxildir:

(a) birbaşa əmək xərcləri (məsələn, nəzərdə tutulmuş xidmətləri birbaşa olaraq müştəriyə göstərən işçilərin əmək haqları və məvacibləri);

(b) birbaşa material xərcləri (məsələn, müştəriyə nəzərdə vəd edilmiştutulmuş xidmətlərin göstərilməsi zamanı istifadə olunan materiallar);

(c) birbaşa olaraq müqavilə və ya müqavilə üzrə işlərlə əlaqədar ayrılmış xərclər (məsələn, müqavilə üzrə idarəetmə və nəzarət, müqavilənin icrasında istifadə olunan alət və avadanlıqların sığortası və köhnəlməsi ilə bağlı xərclər);

(d) müqavilə üzrə birbaşa olaraq müştəridən tutulan xərclər; və

(e) müəssisənin yalnız müqavilə bağlaması səbəbindən yaranan digər xərclər (məsələn, subpodratçılara ödənişlər).

98 Müəssisə aşağıda müəyyən edilən xərcləri yarandığı anda xərc kimi tanımalıdır:

(a) ümumi və inzibati xərclər (müəssisə tərəfindən belə xərclərin 97-ci maddəyə uyğun olaraq qiymətləndirilməsi ilə nəticələnən hallarda həmin xərclər müqaviləyə əsasən birbaşa olaraq müştəridən tutulmazsa);

(b) müqavilənin icrası məqsədilə səmərəsiz istifadə edilən materiallar, işçi qüvvəsi və digər resurslar ilə bağlı müqavilə qiymətinə daxil olmayan xərclər;

(c) yerinə yetirilmiş (və ya qismən yerinə yetirilmiş) icra öhdəliklərinə aid xərclər (yəni əvvəlki fəaliyyətlə bağlı xərclər); və

(d) yerinə yetirilməmiş və ya yerinə yetirilmiş (və ya qismən yerinə yetirilmiş) öhdəliklərə aidliyinin müəssisə tərəfindən müəyyənləşdirilə bilmədiyi xərclər.

© MHBS Fondu

IFRS 15

Amortizasiya və dəyərsizləşmə

99 91 və 95-ci maddələrə uyğun olaraq tanınan aktiv, həmin aktivin əlaqədar olduğu mal və ya xidmətlərin müştəriyə çatdırılmasına uyğun olaraq, müntəzəm şəkildə amortizasiya edilməlidir. Aktiv, planlaşdırılan konkret müqaviləyə əsasən təqdim edilməli mal və ya xidmətlərlə bağlı ola bilər (95(a) bəndində təsvir edildiyi kimi).

100 Müəssisə, aktivin əlaqədar olduğu mal və xidmətlərin müştəriyə çatdırılması üçün nəzərdə tutduğu müddətdəki ciddi dəyişikliyi qeydə almaq üçün amortizasiyaya düzəliş etməlidir. Belə dəyişiklik 8 saylı MUBS-ə uyğun olaraq, uçot təxmininə düzəliş kimi qeyd edilməlidir.

101 91 və 95-ci maddələr əsasında tanınan aktivin balans dəyəri aşağıda müəyyən edilən məbləğlərdən artıq olduğu halda, müəssisə dəyərsizləşmə zərərini mənfəət və ya zərərdə tanımalıdır:

(a) aktivin əlaqədar olduğu mal və ya xidmətlər müqabilində müəssisənin alacağı ödəniş məbləğinin qalıq hissəsi; çıxılsın

(b) birbaşa olaraq həmin mal və ya xidmətlərin təmin edilməsi ilə bağlı olan və xərc kimi tanınmayan məsrəflər (97-ci maddəyə baxın).

102 Müəssisənin alacağı gözlənilən ödənişin məbləğini müəyyənləşdirmək üçün 101-ci maddənin tətbiqi məqsədilə müəssisə əməliyyat qiymətinin müəyyən olunması qaydalarından istifadə etməli (dəyişkən ödəniş məbləğini məhdudlaşdıran təxminlər haqqında 56-58-ci maddələrdə nəzərdə tutulan tələblər istisna olmaqla) və müştərinin kredit riski təsirlərini qeydə almaq üçün həmin məbləğə düzəliş etməlidir.

103 91 və ya 95-ci maddələrə uyğun olaraq tanınan aktiv üzrə dəyərsizləşmə zərərini uçotda tanımazdan əvvəl müəssisə, digər Standart (məsələn, MUBS 12, MUBS 16 və MUBS 38) əsasında tanınan, müqavilə ilə əlaqəli dəyərsizləşmə zərərini tanımalıdır. 101-ci maddədə nəzərdə tutulan dəyərsizləşmə testini tətbiq etdikdən sonra müəssisə 91 və ya 95-ci maddələrə uyğun olaraq tanınan aktivin balans dəyərini onun aid olduğu gəlir pul vəsaitlərini yaradangətirən vahidinaktivlər qrupunun balans dəyərinə (“Aktivlərin qiymətdən düşməsi” adlı MUBS 36-nın bu pul vəsaitlərini yaradan vahidə qrupa tətbiqi məqsədilə) daxil etməlidir.

104 Müəssisə, əvvəlki dövrlərdə 101-ci maddəyə uyğun olaraq tanınmış dəyərsizləşmə zərərinin müəyyən hissəsinin və ya bütünlükdə bərpasını belə dəyərsizləşmə şərtlərinin artıq mövcud olmadığı və ya təkmilləşdirildiyi təqdirdə, mənfəət və ya zərərdə tanımalıdır. Aktivin artırılmış balans dəyəri, əvvəlki dövrlərdə dəyərsizləşmə zərəri tanınmamış olduğu təqdirdə müəyyənləşdirilən (amortizasiya çıxılmaqla) məbləğdən çox olmamalıdır.

Təqdimat

105 Müqavilənin tərəflərindən biri müqavilə üzrə öhdəlikləri yerinə yetirmiş olduqda, müəssisə tərəfindən öhdəliklərin icrası ilə müştərinin ödənişləri arasındakı əlaqədən asılı olaraq, müəssisə belə müqaviləni maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda müqavilə üzrə aktiv və ya müqavilə üzrə öhdəlik kimi qeyd etməlidir. Müəssisə ödəniş məbləği üzrə şərtsiz hüquqları ayrılıqda debitor borclar kimi təqdim etməlidir.

106 Müştəri ödəniş edərsə və ya müəssisə şərtsiz ödəniş məbləğinə (yəni debitor borc) hüquq əldə edərsə, mal və ya xidməti müştəriyə təhvil verməzdən əvvəl müəssisə, ödəniş edilən anda və ya ödənişin vaxtı çatdıqda (daha erkən olanı) müqaviləni belə müqavilə üzrə öhdəlik kimi göstərməlidir. Müqavilə üzrə öhdəlik müştəri tərəfindən ödənişi edilmiş (və ya ödənişinin vaxtı çatmış) mal və ya xidmətlərin müştəriyə çatdırılması ilə bağlı müəssisənin öhdəliyidir.

107 Müəssisə, müştəri tərəfindən ödəniş edilməzdən və ya ödənişin vaxtı çatmazdan əvvəl mal və ya xidmətlərin təhvili ilə bağlı öhdəliyini yerinə yetirərsə, müəssisə debitor borc kimi göstərilmiş məbləğləri çıxmaqla müqaviləni müqavilə üzrə öhdəlik kimi təqdim etməlidir. Müqavilə üzrə aktiv müəssisənin müştəriyə çatdırdığı mal və ya xidmətlər müqabilində ediləcək ödəniş məbləği üçün müəssisənin əldə etdiyi hüquqdur. Müəssisə 9 saylı MHBS-ə uyğun olaraq, müqavilə üzrə aktivin dəyərsizləşməyə məruz qalıb- qalmadığını qiymətləndirməlidir. Müqavilə üzrə aktivin dəyərsizləşməsi 9 saylı MHBS-in tətbiq sahəsinə aid olan maliyyə aktivi kimi, eyni metodla ölçülməli, təqdim olunmalı və açıqlanmalıdır (113(b) bəndinə baxın).

108 Debitor borc müəssisənin şərtsiz ödəniş məbləğinə olan hüququdur. Ödəniş məbləği üçün hüquq yalnız o zaman şərtsiz hesab olunur ki, ödəniləcək məbləğin vaxtının çatmasıödənilməsi üçün yalnız müəyyən müddətin keçməsi tələb olunsun. Məsələn, müəssisə ödəniş üçün, hətta belə məbləğin gələcəkdə geri qaytarılması ehtimalı olsa belə, cari hüquqa malik olduqda debitor borcu uçotda tanıyır. Müəssisə debitor borcunu 9 saylı MHBS-in tələblərinə uyğun olaraq tanımalıdır. Müştəri ilə müqavilə üzrə debitor borcun


MHBS 15

ilkin tanınmasından sonra 9 saylı MHBS əsasında ölçülmüş debitor borc ilə tanınmış gəlirlərin məbləği arasındakı hər hansı fərq xərc kimi göstərilməlidir (məsələn, dəyərsizləşmə zərəri kimi).

109 Bu Standartda “müqavilə üzrə aktiv” və “müqavilə üzrə öhdəlik” ifadələri istifadə olunsa da, Standart maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda belə ifadələr üçün alternativ izahların verilməsi ilə bağlı müəssisəyə hər hansı qadağa qoymur. Müəssisə, “müqavilə üzrə aktiv” ifadəsi üçün alternativ izahdan istifadə edərsə, debitor borclar ilə belə aktiv arasındakı fərqi müəyyənləşdirə bilmək məqsədilə maliyyə hesabatlarınını istifadəçiləri üçün kifayət qədər məlumat təqdim etməlidir.

Məlumatın açıqlanması

110 Məlumatın açıqlanması tələblərinin məqsədi maliyyə hesabatlarınını istifadəçilərinin müştəri ilə müqavilədən yaranan gəlirlər və pul daxilolmalarının vəsaitlərinin hərəkətinin xüsusiyyəti, məbləği, müddəti və qeyri-müəyyənliyi barədə anlayış əldə edə bilməsi məqsədilə onlar üçün lazımi qədər məlumatın açıqlanmasıdır. Bu məqsədə nail olmaq üçün müəssisə aşağıda göstərilən maddələrə dair kəmiyyət və keyfiyyət məlumatlarını açıqlamalıdır:

(a) müştərilər ilə müqavilələr (113–122-ci maddələrə baxın);

(b) bu Standartı həmin müqavilələrə tətbiq edərkən irəli sürülmüş mühüm mühakimələr və mühakimələrə düzəlişlər (123–126-cı maddələrə baxın); və

(c) 91 və ya 95-ci maddəyə müvafiq olaraq, müştəri ilə müqavilənin bağlanması və ya icra edilməsi xərcləri ilə bağlı tanınan aktivlər (127–128-ci maddələrə baxın).

111 Müəssisə məlumatın açıqlanması məqsədinə nail olmaq üçün təfərrüatların səviyyəsini və tələblərin hər birinin əhəmiyyətliliyini müəyyən etməlidir. Müəssisə açıqlamaları ümumiləşdirilmiş və ya təfərrüatlı şəkildə elə təqdim etməlidir ki, açıqlanacaq məlumata böyük həcmdə əhəmiyyətsiz detalların daxil edilməsi və ya xüsusi fərqlənən maddələrin ümumiləşdirilməsi nəticəsində faydalı məlumat anlaşılmaz qalmasın.

112 Müəssisə məlumatı digər Standart əsasında təqdim etmiş olarsa, belə məlumatın hazırkı Standarta uyğun olaraq açıqlanması ondan tələb edilmir.

Müştəri ilə müqavilələr

113 Hesabat dövrü üzrə aşağıda göstərilən məbləğlərin digər Standartlar əsasında məcmu ümumi gəlirlər haqqında hesabatda ayrı-ayrılıqda təqdim edildiyi hallar istisna olmaqla, müəssisə belə məbləğlərin hər birini açıqlamalıdır:

(a) müştəri ilə müqavilələrdən yaranmış uçotda tanınan və müəssisə tərəfindən digər gəlirlər mənbələrindən ayrıca açıqlanan gəlirlər; və

(b) müəssisənin müştəri ilə müqavilələrindən yaranan debitor borclar və ya aktivlər üzrə (9 saylı MHBS əsasında) uçotda tanınmış və müəssisənin digər müqavilələrdən irəli gələn dəyərsizləşmə zərərlərindən ayrıca açıqlanan hər hansı dəyərsizləşmə zərərləri.

Gəlirlərin təfsilatıına dair açıqlama

114 Müəssisə, müştərilərlə müqavilələrdən yaranan uçotda tanınmış gəlirləri, iqtisadi amillərin təsirinə məruz qalan gəlirlərin və pul daxilolmalarının vəsaitlərinin hərəkətinin xüsusiyyəti, məbləği, müddəti və qeyri-müəyyənliyinə iqtisadi amillərin təsirini əks etdirən kateqoriyalara bölməlidir. Müəssisə, gəlirlər üzrə məlumatlarının təfsilatı üçün istifadə ediləcək kateqoriyaları seçərkən B87-B89-cu maddələrdə nəzərdə tutulmuş təlimatları tətbiq etməlidir.

115 Bundan əlavə, müəssisə, açıqlanan təfərrüatlı gəlirlər haqqında açıqlanan təfsilatlı məlumatı (114-cü maddəyə uyğun olaraq) və “Əməliyyat seqmentləri” adlı MHBS 8 tətbiq edildiyi halda, hesabat olunan hər hesabat seqmenti üzrə gəlirlər haqqında məlumatları arasındakı əlaqənin maliyyə hesabatlarınını istifadəçiləri tərəfindən başa düşülməsi üçün kifayət qədər məlumat təqdim etməlidir.

Müqavilə üzrə qalıqlargəlirlər

116 Müəssisə aşağıda göstərilən məbləğlər barədə məlumatları açıqlamalıdır:

© MHBS Fondu

IFRS 15

(a) ayrılıqda təqdim olunduğu və ya açıqlandığı hallar istisna olmaqla, müştəri ilə müqavilələrdən yaranan debitor borclar, müqavilə üzrə aktivlər və öhdəliklər ilə bağlı dövrün əvvəlinə və sonuna qalıqlar;

(b) hesabat dövründə tanınmış və dövrün əvvəlində müqavilə üzrə öhdəliklərin qalığına daxil edilmiş gəlirlər; və

(c) əvvəlki dövrlərdə yerinə yetirilmiş (və ya qismən yerinə yetirilmiş) icra öhdəliklərindən yaranan və hesabat dövründə tanınan gəlirlər (məsələn, əməliyyat qiymətində dəyişiklik).

117 Müəssisə, icra öhdəliklərini yerinə yetirmə müddətinin (119(a) bəndinə baxın) adi ödəniş müddəti (119(b) bəndinə baxın) ilə necə əlaqəli olması, eləcə də belə amillərin müqavilə üzrə aktiv və öhdəlik qalıqlarına təsiri barədə açıqlama təqdim etməlidir. Açıqlamanın təqdim olunması üçün keyfiyyət məlumatlarından istifadə edilə bilər.

118 Müəssisə hesabat dövründə müqavilə üzrə aktiv və öhdəlik qalıqlarında baş vermiş əhəmiyyətli dəyişikliklər barədə açıqlama təqdim etməlidir. Açıqlamaya keyfiyyət və kəmiyyət məlumatları daxil edilə bilər. Müəssisənin müqavilə üzrə aktiv və öhdəlik qalıqlarındakı dəyişikliklərə aid nümunələr aşağıdakılardır:

(a) müəssisələrin birləşməsləri səbəbindən dəyişikliklər;

(b) öhdəliklərin yerinə yetirilmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsindəki, hesablanmış əməliyyat qiymətindəki (eləcə də dəyişkən ödəniş məbləği üzrə təxminlərin məhdudlaşdırılmış olub- olmadığına dair təhlilin nəticələrindəki dəyişikliklər) və ya müqavilədəki dəyişikliklərdən irəli gələn düzəlişlər daxil olmaqla, müqavilə üzrə müvafiq aktiv və ya öhdəliyə təsir göstərən gəlirlərə məcmu düzəlişlər;

(c) müqavilə üzrə aktivin dəyərsizləşməsi;

(d) ödəniş məbləği üzrə hüququn şərtsiz olması üçün müddətdə dəyişiklik (yəni müqavilə üzrə öhdəliyin aktivin yenidən təsnifləşdirilərək debitor borc kateqoriyasına daxil edilməsi üçün); və

(e) yerinə yetiriləcək icra öhdəliyinin müddətində dəyişiklik (yəni müqavilə üzrə öhdəlikdən yaranan gəlirlərin tanınması üçün).

İcra öhdəlikləri

119 Müəssisə, müştəri ilə müqavilələrdə nəzərdə tutulan icra öhdəlikləri barədə məlumatı, eləcə də aşağıdakı məlumatları açıqlamalıdır:

(a) müəssisənin adətən öz icra öhdəliklərini yerinə yetirdiyi müddət (məsələn, mallar göndərildikdə, çatdırıldıqda, xidmətlər göstərildikdə və ya xidmətlərin icrası bitdikdə), eləcə də icra öhdəliklərinin hesabın təqdim olunması və təchizatın təxirə salınması razılaşmasına uyğun yerinə yetirilmə müddəti;

(b) mühüm ödəniş şərtləri (məsələn, ödənişin vaxtı çatdıqda, müqavilədə maliyyələşdirməyə dair mühüm komponentin daxil edilib-edilməməsi, ödəniş məbləğinin dəyişkən olub-olmaması və 56-58-ci maddələrə uyğun olaraq dəyişkən ödəniş məbləği üzrə təxminlərin adətən məhdudlaşdırılıb- məhdudlaşdırılmaması);

(c) mal və ya xidmətlərin müştəriyə ötürülməsinin təşkili ilə bağlı icra öhdəliklərini göstərməklə müəssisənin vəd etdiyi mal və ya xidmətlərin xüsusiyyəti (müəssisə vasitəçi qismində çıxış etdikdə);

(d) malların, vəsaitlərin qaytarılması ilə bağlı və digər bənzər öhdəliklər; və

(e) zəmanətlərin və əlaqədar öhdəliklərin növləri.

Qalan icra öhdəlikləri üzrə bölüşdürülən əməliyyat qiyməti

120 Müəssisə qalan icra öhdəlikləri barədə aşağıdakı məlumatları açıqlamalıdır:

(a) hesabat dövrünün sonuna yerinə yetirilməmiş (və ya qismən yerinə yetirilməmiş) icra öhdəlikləri üzrə bölüşdürülmüş əməliyyat qiymətinin ümumi məbləği; və

(b) 120(a) bəndinə uyğun olaraq açıqlanmış məbləğin müəssisə tərəfindən gəlirlər kimi nə zaman tanınacağına dair izah. Müəssisə belə məbləği aşağıdakı metodlardan hər hansı biri əsasında açıqlamalıdır:

(i) qalan icra öhdəliklərinin müddəti üzrə ən münasib fasilələr əsasında kəmiyyət metodu ilə; və ya


MHBS 15

(ii) keyfiyyət məlumatlarından istifadə etməklə.

121 Praktiki vasitə kimi, aşağıdakı şərtlərdən istənilən biri yerinə yetirildikdə icra öhdəliyi üzrə 120-ci maddədə nəzərdə tutulmuş məlumatın açıqlanması müəssisədən tələb olunmur:

(a) icra öhdəliyi nəzərdə tutulan ilkin müddəti 1 il və ya daha az olan müqavilənin bir hissəsi olduqda; və ya

(b) müəssisə, icra öhdəliyinin yerinə yetirilməsindən yaranan gəlirləri B16-cı maddəyə uyğun olaraq tanıdıqda.

122 Müəssisə, keyfiyyət məlumatlarından istifadə edərək, 121-ci maddədəki praktiki vasitənin tətbiq edilib-edilməməsinə, yaxud müştəri ilə müqavilələr üzrə ödəniş məbləğinin əməliyyat qiymətinə daxil edilib-edilməməsinə və beləliklə də bu məbləğin 120-ci maddəyə müvafiq olaraq açıqlanan məlumatlarda əks olunub-olunmamasına aydınlıq gətirməlidir. Məsələn, əməliyyat qiyməti hesablamalarına dəyişkən ödəniş məbləğləri üzrə məhdudlaşdırılmış təxminlər aid olunmur (56–58-ci maddələrə baxın).

Bu Standartın tətbiqi üzrə mühüm mühakimələr

123 Müəssisə bu Standartın tətbiqi zamanı irəli sürülən və müştərilərlə müqavilələrdən yaranan gəlirlərin məbləğ və müddətinin müəyyənləşdirilməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən mühakimələri və həmin mühakimələrə düzəlişləri açıqlamalıdır. Xüsusilə, müəssisə aşağıdakı maddələrin müəyyənləşdirilməsində istifadə olunan mühakimələrə və həmin mühakimələr üzrə düzəlişlərə aydınlıq gətirməlidir:

(a) icra öhdəliklərinin yerinə yetirilmə müddəti (124–125-ci maddələrə baxın); və

(b) əməliyyat qiyməti və icra öhdəlikləri üzrə bölüşdürülən məbləğlər (126-cı maddəyə baxın).

İcra öhdəliklərinin yerinə yetirilmə müddətinin müəyyən olunması

124 Müəssisə tərəfindən icra öhdəlikləri müəyyən müddət ərzində yerinə yetirildikdə müəssisə aşağıdakı məlumatları açıqlamalıdır:

(a) gəlirlərin tanınması üçün istifadə olunan metodlar (məsələn, istifadə edilmiş nəticələr və resurslar metodlarının və onların tətbiq olunma qaydasının təsviri); və

(b) istifadə edilmiş metodların mal və ya xidmətlərin ötürülməsini düzgün şəkildə əks etdirmə səbəbinə dair açıqlama.

125 Konkret vaxtda müəssisə tərəfindən yerinə yetirilmiş icra öhdəlikləri halında, müəssisə vəd edilmiş mal və ya xidmətlərin müştərinin nəzarətinə keçmə vaxtı ilə bağlı qiymətləndirmə zamanı irəli sürülmüş mühüm mühakimələrə dair açıqlama təqdim etməlidir.

Əməliyyat qiymətinin və icra öhdəliklərin üzrə bölüşdürülən əməliyyat qiyməti və məbləğlərin müəyyən olunması

126 Müəssisə aşağıda müəyyən olunmuş məqsədlərlə istifadə edilən giriş məlumatlarını, metod və ehtimallar barədə məlumatları açıqlamalıdır:

(a) dəyişkən ödəniş məbləğinin hesablanmasından, pulun zaman dəyərinin təsiri nəzərə alınmaqla ödəniş məbləğinə düzəlişlərdən və pul olmayan ödəniş məbləğinin qiymətləndirilməsindən ibarət olmaqla, lakin bununla məhdudlaşmamaq şərtilə əməliyyat qiymətinin müəyyənləşdirilməsi;

(b) dəyişkən ödəniş məbləği üzrə təxminlərin məhdudlaşdırılıb- məhdudlaşdırılmamasının təhlili;

(c) vəd edilmiş mal və ya xidmətlərin xüsusi satış qiymətlərinin hesablanması, eləcə də güzəştlərin və dəyişkən ödəniş məbləğlərinin müqavilənin xüsusi hissəsi üzrə bölüşdürülməsi (məqsədəmüvafiq halda) daxil olmaqla əməliyyat qiymətinin bölgüsü;

(d) malların, vəsaitlərin qaytarılması ilə bağlı və digər bənzər öhdəliklərin qiymətləndirilməsi;

Müştəri ilə müqavilənin bağlanması və ya icra edilməsi xərcləri ilə bağlı tanınan aktivlər

127 Müəssisə tərəfindən aşağıda müəyyən edilən maddələrin təsviri təqdim olunmalıdır:

(a) müştəri ilə müqavilənin bağlanması və ya icrası ilə bağlı yaranmış xərclərin məbləğini müəyyənləşdirərkən irəli sürülmüş mühakimələr (91 və ya 95-ci maddələrə uyğun olaraq); və

(b) hər hesabat dövrü üzrə amortizasiyanın müəyyən olunmasında istifadə edilən metod.

© MHBS Fondu

IFRS 15

128 Müəssisə tərəfindən aşağıda göstərilən məlumatlar açıqlanmalıdır:

(a) aktivlərin əsas kateqoriyalara bölünməsi əsasında (məsələn, müştərilərlə müqavilələrin bağlanması xərcləri, müqavilədən əvvəlki xərclər və hazırlıqla bağlı xərclər), müştəri ilə müqavilənin bağlanması və ya icra edilməsi xərcləri ilə bağlı tanınan aktivlər üzrə dövrün sonuna qalıqlar (91 və ya 95-ci maddələrə uyğun olaraq); və

(b) Hesabat dövründə tanınmış amortizasiyanın və hər hansı dəyərsizləşmə zərərlərinin məbləği.

Praktiki vasitələr

129 Müəssisə 63-cü (mühüm maliyyələşdirmə komponentinin mövcudluğu haqqında) və ya 94-cü (müqavilənin bağlanması ilə bağlı əlavə xərclər haqqında) maddələrdəki praktiki vasitədən istifadə etdiyi halda, belə fakta dair açıqlama təqdim etməlidir.


IFRS 15

Əlavə A Müəyyən edilmiş anlayışlar

Bu Əlavə Standartın ayrılmaz hissəsini təşkil edir.

Müqavilə İki və ya daha çox tərəflər arasında onlar üçün qanuni hüquq və öhdəliklər yaradan razılaşma.

Müqavilə üzrə aktiv Müəssisənin müştəriyə ötürdüyü mal və ya xidmətlər müqabilində aldığı ödəniş məbləği üçün onun konkret müddətin bitməsindən başqa digər bir səbəbdən (məsələn, müəssisənin gələcək fəaliyyətindən) asılı olan hüququdur.

Müqavilə üzrə öhdəlik Müştəri tərəfindən ödənişi edilmiş (və ya ödənişinin vaxtı çatmış) mal və ya xidmətlərin müştəriyə ötürülməsi ilə bağlı müəssisənin öhdəliyidir.

Müştəri Ödəniş əsasında müəssisənin adi fəaliyyətinin məhsulu olan mal və ya xidmətləri əldə etmək məqsədilə müəssisə ilə müqavilə bağlamış tərəf.

Mənfəət Gəlir Hesabat dövrü ərzində daxilolmalar və yaxud aktivlərin təkmilləşdirilməsi və ya öhdəliklərdə azalmalar formasında olmaqla, kapital iştirakçılarının kapital qoyuluşları ödəmələri ilə əlaqədar olmayan kapital artımı ilə nəticələnən iqtisadi mənfəətdəki faydalardakı artım.

İcra öhdəliyi Aşağıdakıların müştəriyə ötürülməsi ilə bağlı onunla bağlanmış müqavilə üzrə verilən vəd:

(a) fərqli mal və ya xidmət (və ya mal və ya xidmətlər paketi); və ya

(b) mahiyyət etibarilə eyni olan və müştəriyə eyni qayda ilə ötürülən bir sıra fərqli mal və ya xidmətlər.

Gəlirlər Müəssisənin adi fəaliyyətindən yaranan gəlir

(Mal və ya xidmətin) xüsusi satış qiyməti

Vəd edilmiş mal və ya xidmətin müəssisə tərəfindən müştəriyə ayrılıqda satılması üçün müəyyən olunmuş qiymət.

(Müştəri ilə müqavilə üzrə) əməliyyat qiyməti

Üçüncü tərəflər adından alınmış məbləğlər istisna olmaqla, vəd edilmiş mal və ya xidmətlərin müştəriyə ötürülməsi nəticəsində müəssisənin əldə edə biləcəyi ödəniş məbləği.

© IFRS Foundation

IFRS 15

Əlavə B Standartın tətbiqi qaydaları

Bu Əlavə Standartın ayrılmaz hissəsini təşkil edir. Əlavədə 1-129-cu maddələrin tətbiqi təsvir olunur və Standartın digər hissələri kimi,ilə eyni qüvvəyə malikdir.

B1 Hazırkı tətbiq qaydaları aşağıda müəyyən edilən kateqoriyalara bölünür:

(a) müəyyən dövr ərzində yerinə yetirilən icra öhdəlikləri (maddə B2–B13);

(b) icra öhdəliklərinin yerinə yetirilmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsi metodları (maddə B14–B19);

(c) geri qaytarılma hüququ ilə satış (maddə B20–B27);

(d) zəmanətlər (maddə B28–B33);

(e) əsas tərəfin və vasitəçinin vəzifəsi (maddə B34–B38);

(f) müştəriyə çatdırılan əlavə mal və ya xidmətlər üçün opsionlar (maddə B39–B43);

(g) müştərinin icra edilməmiş hüquqları (maddə B44–B47);

(h) geri qaytarılmayan ilkin ödənişlər (və bəzi əlaqədar xərclər) (maddə B48–B51);

(i) lisenziya (maddə B52–B63);

(j) geri satınalma müqavilələri (maddə B64–B76);

(k) konsiqnasiya razılaşmaları (maddə B77–B78);

(l) hesabın təqdim olunması və təchizatın təxirə salınması razılaşmaları (maddə B79–B82);

(m) müştəri tərəfindən qəbuletmə (maddə B83–B86); və

(n) gəlirlər üzrə təfsilatına dair açıqlanması (maddə B87–B89).

Müəyyən dövr ərzində yerinə yetirilən icra öhdəlikləri

B2 35-ci maddəyə uyğun olaraq, aşağıda göstərilən şərtlərdən biri yerinə yetirildikdə icra öhdəliyi müəyyən dövr ərzində yerinə yetirilmiş hesab olunur:

(a) müştəri müəssisənin fəaliyyəti nəticəsində yaranmış mənfəəti faydanı eyni zamanda əldə etdikdə və ondan istifadə etdikdə (B3–B4-cü maddələrə baxın);

(b) nəzarəti müştəriyə aid olmaqla (B5-ci maddəyə baxın), müəssisənin fəaliyyəti nəticəsində aktivlər yaradıldıqda və ya təkmilləşdirildikdə (məsələn, başa çatdırılmamış tikililər); və ya

(c) müəssisənin fəaliyyəti nəticəsində müəssisə tərəfindən alternativ istifadə imkanı ilə aktivlər yaradılnmadıqda (B6–B8-ci maddələrə baxın) və müəssisə cari tarixə həyata keçirilmiş fəaliyyət üçün ödənişə qanuni hüquq əldə etdikdə (B9–B13-cü maddələrə baxın).

Müəssisənin fəaliyyətindən yaranan mənfəətin faydanın eyni zamanda qəbul edilməsi və istifadəsi (maddə 35(a))

B3 Bəzi icra öhdəlikləri halında, müəssisənin fəaliyyəti nəticəsində yaranan mənfəətin faydanın müştəri tərəfindən əldə edilib-edilməməsini və eyni zamanda belə faydadan mənfəətdən istifadə olunub-olunmamasını qiymətləndirmək sadə olacaq. Məsələn, müəssisənin fəaliyyəti nəticəsində yaranmış mənfəətin müştəri tərəfindən əldə olunmasının və eyni zamanda istifadə edilməsinin əlaqələndirildiyi müntəzəm və ya dövri xidmətlər (məsələn, təmizləmə xidməti) asanlıqla müəyyən edilə bilər.

B4 Digər icra öhdəlikləri halında, müəssisə onun fəaliyyəti nəticəsində yaranan mənfəətin faydanın müştəri tərəfindən əldə edilib-edilməməsini və eyni zamanda belə mənfəətdən faydadan istifadə olub-olunmamasını asanlıqla müəyyənləşdirməyə bilər. Belə hallarda, müəssisə, cari tarixə tamamlanmış işin əsas hissəsinin digər bir müəssisə tərəfindən yenidən yerinə yetirilməsinə ehtiyac olmadığı qənaətinə gəldikdə (həmin digər müəssisə müştəri qarşısında qalan icra öhdəliyini yerinə yetirməli idisə) icra öhdəliyi müəyyən bir dövr ərzində yerinə yetirilir. Müəssisənin cari tarixə tamamladığı işin əsas hissəsinin digər bir müəssisə tərəfindən yenidən yerinə yetirilməsinə ehtiyac olmadığını müəyyənləşdirərkən müəssisə aşağıdakı ehtimalları irəli sürməlidir:


MHBS IFRS

(a) icra öhdəliklərinin qalan hissəsinin müəssisə tərəfindən digər müəssisəyə ötürülməsinə mane ola biləcək müqavilə üzrə potensial məhdudiyyətləri və ya praktiki məhdudiyyətləri nəzərə almamaq; və

(b) icra öhdəliklərinin qalan hissəsini yerinə yetirməklə müəssisənin cari nəzarətində olan və icra öhdəliyi digər müəssisəyə ötürüldüyü halda belə, müəssisənin nəzarətində qalan hər hansı aktiv üzrə digər müəssisənin mənfəət fayda əldə etməyəcəyini təxmin etmək.

Aktivin yaradıldığı və ya təkmilləşdirildiyi zaman müştərinin nəzarətində olması (maddə 35(b))

B5 35(b) bəndinə müvafiq olaraq, aktivin yaradıldığı və ya təkmilləşdirildiyi zaman müştərinin nəzarətində olub-olmadığını müəyyənləşdirərkən müəssisə 31-34 və 38-ci maddələrdəki nəzarət tələblərini tətbiq etməlidir. Yaradılan və ya təkmilləşdirilən aktiv (məsələn, başa çatdırılmamış tikililər) maddi və ya qeyri-maddi ola bilər.

Müəssisənin fəaliyyəti nəticəsində alternativ istifadə imkanı olan aktivin yaradılmaması (maddə 35(c))

B6 36-cı maddəyə müvafiq olaraq, aktivin müəssisə üçün alternativ istifadə imkanına malik olub-olmadığını müəyyənləşdirərkən müəssisə müqavilə üzrə potensial və ya praktiki məhdudiyyətlərin həmin aktivdən istifadə metodunun seçilməsi ilə bağlı müəssisənin imkanına təsirlərini (məsələn, onun başqa bir müştəriyə satılması) nəzərə almalıdır. Müştəri ilə müqaviləyə xitamvermə ehtimalı aktivdən istifadə metodunun müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı müəssisənin imkanının qiymətləndirilməsində nəzərə alınacaq amillərdən deyildir.

B7 Alternativ istifadə imkanının yaranmaması üçün müəssisənin aktivdən istifadə ilə bağlı başqa metod seçmək imkanı üzrə müqavilə məhdudiyyəti əsaslı olmalıdır. Müqavilə üzrə məhdudiyyət o halda əsaslı hesab olunur ki, müəssisə aktivdən istifadə üçün başqa metod seçməyə səy göstərdikdə müştəri vəd edilmiş aktiv ilə bağlı hüquqlarından istifadə edə bilsin. Əksinə, müqavilə üzrə məhdudiyyət o halda əsaslı deyildir ki, müqavilə tələbləri pozulmadan və başqa cür müqavilə ilə bağlı qarşılanmayacaq əhəmiyyətli xərclər yaranmadan bu aktivin müəssisə tərəfindən digər müştəriyə ötürülə bilən aktivlərlə əvəzlənməsi mümkün olsun.

B8 Müəssisənin aktivdən istifadə ilə bağlı başqa metod müəyyən etmək imkanı üzrə praktiki məhdudiyyət o zaman mövcud hesab olunur ki, belə metodun seçilməsi nəticəsində müəssisənin əhəmiyyətli dərəcədə iqtisadi zərərə məruz qalması ehtimal edilsin. Əhəmiyyətli dərəcədə iqtisadi zərərin yaranma səbəbləri aktivin təkmilləşdirilməsi üçün müəssisənin əhəmiyyətli xərclərə məruz qalması və ya müəssisənin aktivi böyük xərclə sata bilməsi ola bilər. Məsələn, müştəri üçün vahid texniki şərtləri olan və yaxud uzaq sahələrdə yerləşən aktivlərdən istifadə metodunun dəyişməsi ilə bağlı müəssisə üçün praktiki məhdudiyyətlər ola bilər.

Cari tarixə yerinə yetirilmiş fəaliyyət nəticələrinin ödənişi üzrə hüquq (maddə 35(c))

B9 37-ci maddəyə müvafiq olaraq, müəssisə cari tarixə yerinə yetirilmiş nəticələrinin ödənişi üzrə hüquqa malikdir. Bu zaman müəssisənin öz öhdəliklərini yerinə yetirməməsindən deyil, digər səbəbdən müştərinin və ya digər bir tərəfin müqaviləyə xitam verdiyi təqdirdə, ən azı cari tarixə həyata keçirilmiş fəaliyyətinə görə edilən ödəniş məbləği üçün müəssisənin hüququ olmalıdır. Cari tarixə müəssisənin həyata keçirdiyi fəaliyyətə görə ona edilən ödənişin məbləği müqaviləyə xitam verildiyi təqdirdə müəssisənin mümkün mənfəət itkisi üzrə kompensasiyanın həcmini deyil, təxmini olaraq cari tarixə müştəriyə ötürülmüş mal və ya xidmətlərin satış qiymətini əks etdirir (məsələn, icra öhdəliyini yerinə yetirərkən müəssisənin məruz qaldığı xərclərin kompensasiyası üstəgəl münasib gəlir norması). Münasib mənfəət gəlir norması üzrə ödənişin müqavilənin nəzərdə tutulmuş şərtlərə uyğun icrası nəticəsində əldə olunacağı gözlənilən mənfəət normasına bərabər olması tələb edilmir. Lakin müəssisə aşağıdakı məbləğlərin istənilən biri üzrə ödənişi əldə etmək hüququna malik olmalıdır:

(a) müqavilə üzrə gözlənilən mənfəət normasının müəyyən hissəsi. Belə məbləğ müştərinin (və ya digər tərəfin) xitamından əvvəl müəssisənin müqavilə üzrə yerinə yetirilmiş fəaliyyəti həcmində olmalıdır; və ya

(b) Müqavilə üzrə spesifik mənfəət norması müəssisənin adətən oxşar müqavilələrdən əldə etdiyi gəlirdən artıq olduqda, oxşar müqavilələr üçün müəssisənin kapital dəyəri üzrə münasib gəlir.

B10 Cari tarixə qədər yerinə yetirilmiş fəaliyyət nəticələrinin ödənişi üzrə müəssisənin hüququnun ödənişlə bağlı cari şərtsiz hüquq olması tələb edilmir. Bir çox hallarda, müəssisə yalnız icra öhdəliyinin razılaşdırılmış mərhələlərlə və ya tam yerinə yetirilməsinə görə olunan ödəniş üçün şərtsiz hüquq əldə edəcək. Cari tarixə

© IFRS Foundation

IFRS 15

həyata keçirilmiş fəaliyyətlə bağlı ödəniş üçün hüququnun olub-olmadığını qiymətləndirərkən müəssisə, öz öhdəliklərini yerinə yetirməməsindən deyil, digər səbəbdən müştərinin və ya digər bir tərəfin müqaviləyə vaxtından əvvəl xitam verməli olduğu təqdirdə, cari tarixə həyata keçirilmiş fəaliyyətin nəticələrinə görə ödənişi tələb etmək və ya saxlamaq üzrə qanuni hüququnun mövcudluğunu nəzərə almalıdır.

B11 Müəyyən müqavilələrdə onların qüvvədə olduğu müddət ərzində yalnız müəyyən edilmiş zamanlarda müştəri tərəfindən həmin müqavilələrə xitamın verilməsi hüququ nəzərdə tutula bilər və yaxud belə bir hüquq nəzərdə tutulmaya bilər. Müştəri müvafiq hüququ olmadan (eləcə də müştəri vəd etdiyi öhdəlikləri yerinə yetirmədiyi halda) müqaviləyə xitam verərsə, müqaviləyə (və ya digər qaydalara) görə, müəssisə vəd edilmiş mal və ya xidmətləri müştəriyə ötürməyə davam etmək və belə mal və ya xidmətlər müqabilində vəd olunmuş məbləği ödəməyi müştəridən tələb etmək hüququna malik ola bilər. Bu cür hallarda, müəssisə cari tarixə yerinə yetirilmiş fəaliyyət nəticələrinin ödənişini almaq hüququna malikdir, ona görə ki, müəssisənin müqaviləyə müvafiq olaraq öhdəliklərinin icrasına davam etmək və müştəridən öz öhdəliklərini (vəd edilmiş məbləği ödəmək öhdəliyi) yerinə yetirməyi tələb etmək hüququ vardır.

B12 Cari tarixə yerinə yetirilmiş fəaliyyət nəticələrinin ödənişi üçün hüququn mövcudluğunu və ya təmin olunmasını qiymətləndirərkən müəssisə müqavilə şərtlərini, o cümlədən belə müqavilə şərtlərini tamamlayacaq və ya həmin şərtlərdən üstün hesab ediləcək qanunvericiliyi və ya hüquqi təcrübəni nəzərə almalıdır. Bu cür təhlil aşağıdakıları əhatə edir:

(a) müştəri ilə müqavilədə nəzərdə tutulmasa belə, qanunvericiliyin, inzibati və ya hüquqi təcrübənin cari tarixə yerinə yetirilmiş fəaliyyət nəticələrinin ödənişi üçün müəssisəyə hüquq verməsi;

(b) müvafiq hüquqi təcrübəyə istinadən, oxşar müqavilələrdə nəzərdə tutulan cari tarixə yerinə yetirilmiş fəaliyyət nəticələrinin ödənişi üçün oxşar hüquqların məcburi qanuni qüvvəsinin olmaması; və ya

(c) müəssisənin ödənişə hüququndan istifadə etməməsi ilə nəticələnən adi fəaliyyət təcrübəsinin cari hüquqi mühitdə qanunvericiliklə təmin olunmaması. Bununla belə, müəssisənin oxşar müqavilələr üzrə ödənişə olan hüququndan imtina etmək ixtiyarı olsa da, müştəri ilə müqavilələrdə cari tarixə yerinə yetirilmiş fəaliyyət nəticələrinin ödənişi üçün onun hüququ qanunvericiliklə təmin edildiyi halda, müəssisə belə ödəniş üçün hüququ əvvəlki kimi saxlaya bilər.

B13 Müqavilədə müəyyən edilmiş ödəniş qrafiki müəssisənin cari tarixə yerinə yetirilmiş fəaliyyət nəticələrinin ödənişi ilə bağlı məcburi hüquqa malik olub-olmamasını mütləq şəkildə əks etdirmir. Müqavilə üzrə ödəniş qrafikində müştəri tərəfindən ödənilməli məbləğin müddəti və həcmi müəyyənləşdirilsə də, belə qrafik cari tarixə yerinə yetirilmiş fəaliyyət nəticələrinin ödənişi ilə bağlı müəssisənin hüququna dair dəlil təmin etməyə bilər. Çünki məsələn, müştəridən alınan ödənişin müəssisə tərəfindən müqavilə üzrə öhdəlikləri yerinə yetirə bilməməsindən başqa, digər səbəblərdən geri qaytarılması müqavilədə müəyyən edilə bilər.

İcra öhdəliklərinin yerinə yetirilmə səviyyəsinin qiymətləndirilmə metodları

B14 35-37-ci maddələrə uyğun olaraq, müəyyən dövr ərzində müəssisənin icra öhdəliklərini yerinə yetirmə səviyyəsini qiymətləndirmək üçün istifadə oluna bilən metodlar aşağıdakılardır:

(a) nəticələr metodları (B15–B17-ci maddələrə baxın); və

(b) resurslar metodları (B18–B19-cu maddələrə baxın).

Nəticələr metodları

B15 Nəticələr metodları, cari tarixə müştəriyə ötürülmüş mal və ya xidmətlərin müştəri üçün dəyərinin birbaşa qiymətləndirilməsi əsasında müqavilə çərçivəsində vəd edilmiş qalan mal və ya xidmətlərə nisbətdə gəlirlərin tanınmasını nəzərdə tutur. Bu metodlara cari tarixə yerinə yetirilmiş fəaliyyət nəticələrinin nəzərdən keçirilməsi, əldə olunmuş nəticələrin, həyata keçirilmiş mərhələlərin, bitmiş müddətin, eləcə də istehsal edilmiş (hazırlanmış) və çatdırılmış məhsulların qiymətləndirilməsi daxildir. Müəssisə, öhdəliklərin icra olunma səviyyəsini qiymətləndirmək üçün nəticələr metodunu tətbiq edib-etməməsini müəyyənləşdirərkən seçilmiş nəticələrin müəssisə tərəfindən öhdəliklərin tam icrası ilə bağlı fəaliyyəti düzgün əks etdirib-etdirmədiyini nəzərdən keçirməlidir. Seçilmiş nəticələr nəzarəti müştəriyə ötürülmüş bəzi mal və ya xidmətlərin qiymətləndirilməsini təmin edə bilmədikdə, nəticələr metodu müəssisənin müvafiq fəaliyyətini düzgün əks etdirməyəcək. Məsələn, hesabat dövrünün sonunda müəssisənin fəaliyyət nəticəsi başa çatdırılmamış işlərdən və yaxud müştərinin nəzarətinə keçmiş və nəticələr üzrə qiymətləndirməyə daxil edilməyən hazır məhsullardan ibarət olarsa, istehsal edilmiş (hazırlanmış) və çatdırılmış məhsullara əsaslanan nəticələr metodları müəssisənin icra öhdəliyini yerinə yetirməsi ilə bağlı fəaliyyətini düzgün əks etdirməyəcək.


MHBS IFRS

B16 Praktiki vasitə kimi, müəssisə, cari tarixə müəssisənin yerinə yetirdiyi müvafiq fəaliyyət nəticələrinin müştəri üçün dəyərinə birbaşa uyğun olan məbləğdə ödəniş üzrə hüquqa malik olarsa (məsələn, göstərilmiş xidmətin hər bir saatı üçün müəssisə tərəfindən sabit məbləğin hesablanmasını nəzərdə tutan xidmət müqaviləsi), müəssisə gəlirləri hesab-faktura göndərəcəyi məbləğdə tanıya bilər.

B17 Nəticələr metodlarının çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, öhdəliklərin icra səviyyəsini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan nəticələr birbaşa müşahidə edilməyəə bilən olmaya bilər və müəssisə əlavə xərclər olmadan onların tətbiqi üçün tələb edilən məlumatlardan yararlanmaya bilər. Bu səbəbdən resurslar metodunun tətbiqi tələb oluna bilər.

Resurslar metodları

B18 Resurslar metodları icra öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi üçün müəssisənin göstərdiyi səylər və ya istifadə etdiyi resurslar (məsələn, istifadə olunan resurslar, sərf edilən iş saatları, yaranan xərclər, bitmiş müddət və ya sərf edilən maşın saatları) əsasında həmin öhdəliyin yerinə yetirilməsi məqsədilə nəzərdə tutulan resursların cəminə nisbətdə gəlirlərin tanınmasını nəzərdə tutur. Müəssisənin göstərdiyi səylər və istifadə etdiyi resurslar öhdəliklərin icra olunduğu dövrdə bərabər səviyyədə bölünərsə, gəlirlərin düz xətt metodu ilə tanınması müəssisə üçün daha məqsədəuyğun olar.

B19 Resurslar metodlarının çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, müəssisənin istifadə etdiyi resurslar ilə mal və ya xidmətlər üzrə nəzarətin müştəriyə ötürülməsi arasında birbaşa əlaqə olmaya bilər. Bu səbəbdən müəssisə, bu metodu tətbiq edərkən 39-cu maddədəki öhdəliklərin yerinə yetirilmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsi məqsədinə uyğun olaraq, mal və ya xidmətlər üzrə nəzarətin müştəriyə ötürülməsi ilə bağlı müəssisənin fəaliyyət nəticələrini əks etdirməyən resursların təsirlərini nəzərə almamalıdır. Məsələn, faktiki xərclərə əsaslanan metoddan istifadə edərkən öhdəliyin yerinə yetirilmə səviyyəsi üzrə qiymətləndirməyə düzəliş aşağıdakı hallarda tələb oluna bilər:

(a) Yaranmış xərc müəssisənin icra öhdəliyini yerinə yetirmə səviyyəsinə təsir etmədikdə. Məsələn, müəssisə gəlirləri onun fəaliyyətindəki əhəmiyyətli çatışmazlıqlara aid olan və müqavilə qiymətində nəzərdə tutulmayan yaranmış xərclər əsasında tanımır (icra öhdəliyinin yerinə yetirilməsi ilə bağlı səmərəsiz istifadə edilən materiallar, işçi qüvvəsi və ya digər resurslar üçün yaranan planlaşdırılmamış xərclər).

(b) Yaranmış xərc müəssisənin icra öhdəliyini yerinə yetirmə səviyyəsinə uyğun olmadıqda. Belə hallarda gəlirlərin yaranmış xərclər həcmində tanınması məqsədilə resurslar metodundakı düzəlişlər müəssisənin fəaliyyət nəticələrini düzgün əks etdirə bilər. Məsələn, müqavilə bağlayarkən müəssisə aşağıdakı şərtlərin yerinə yetiriləcəyini nəzərdə tutarsa, gəlirləri icra öhdəliyinin yerinə yetirilməsi məqsədilə istifadə edilmiş malın dəyərinə bərabər məbləğdə tanımaq müəssisənin fəaliyyət nəticələrini düzgün əks etdirə bilər:

(i) mal fərqli deyil;

(ii) müvafiq malla bağlı xidmətləri qəbul etməzdən əvvəl müştərinin belə mal üzrə nəzarəti əldə etməsi gözlənilir;

(iii) icra öhdəliyini tam yerinə yetirmək üçün nəzərdə tutulmuş ümumi xərclərlə müqayisədə ötürülən malın dəyəri çoxdur; və

(iv) müəssisə kənar şəxslərdən mal alır, eləcə də malın hazırlanmasında və istehsalında yaxından iştirak etmir (lakin müəssisə B34–B38 maddələrə müvafiq olaraq əsas tərəf kimi çıxış edir).

Geri qaytarılma hüququ ilə satış

B20 Müəyyən müqavilələrə müvafiq olaraq, müəssisə, müxtəlif səbəblərdən (məsələn, məhsulla bağlı məmnunsuzluq) məhsulu geri qaytarmaq və aşağıdakılardan hər hansı birini almaq hüququ ilə məhsul üzrə nəzarəti müştəriyə ötürür:

(a) ödənilmiş hər hansı məbləğin tam və ya qismən geri qaytarılması;

(b) müəssisəyə ödənilməli və ya gələcəkdə ödəniləcək məbləğlərə qarşı tətbiq edilə bilən kredit; və

(c) qaytarılan məhsulun əvəzində digər məhsul.

B21 Qaytarılma hüququ ilə məhsulların ötürülməsini (həmçinin, edilən ödəniş məbləğinin qaytarılması şərtilə göstərilən müəyyən xidmətlər) uçotda qeyd etmək üçün müəssisə aşağıda göstərilənləri tanımalıdır:

(a) ötürülmüş məhsullar üzrə müəssisənin əldə edə biləcəyi ödəniş məbləği həcmində gəlirlər (bu səbəbdən gəlir qaytarılması gözlənilən məhsullar üçün gəlirlər tanınmır);

© IFRS Foundation

IFRS 15

(b) vəsaitin qaytarılması ilə bağlı öhdəlik; və

(c) vəsaitin qaytarılması ilə bağlı öhdəliyin yerinə yetirilməsi zamanı müştərilərdən məhsulları almaq hüququ üzrə aktiv (həmçinin, satışın maya dəyərinə müvafiq düzəliş).

B22 Məhsulun qaytarıldığı dövrdə müəssisənin belə məhsulu qəbul edəcəyi üçün verdiyi vəd vəsaitin qaytarılması öhdəliyindən əlavə, icra öhdəliyi kimi qəbul edilməməlidir.

B23 Müəssisə, əldə edə biləcəyi gözlənilən ödəniş məbləğini müəyyənləşdirmək məqsədilə (qaytarılması gözlənilən məhsullar çıxılmaqla) 47-72-ci maddələrdəki tələbləri (eləcə də 56-58-ci maddələrdəki dəyişkən ödəniş məbləğini məhdudlaşdıran təxminlər ilə bağlı tələbləri) tətbiq etməlidir. Müəssisənin əldə edə biləcəyi gözlənilməyən alınmış (və ya alınacaq) hər hansı məbləğlərlə bağlı hallarda, müəssisə məhsulları müştəriyə ötürdükdə gəliri tanımır, lakin alınmış (və ya alınacaq) həmin məbləğləri vəsaitin qaytarılması öhdəliyi kimi tanıyır. Nəticə etibarilə, hesabat dövrünün sonunda müəssisə ötürülmüş məhsullar qarşılığında əldə edə biləcəyi məbləğlərlə bağlı hesablamalarını yeniləməli, eləcə də əməliyyat qiymətinə və müvafiq olaraq tanınmış gəlirlərin məbləğinə lazımi düzəlişlər etməlidir.

B24 Müəssisə, qaytarılan vəsaitlərin məbləği üzrə gözləntilərdəki dəyişikliklə əlaqədar olaraq, hər hesabat dövrünün sonunda vəsaitin qaytarılması öhdəliyinin qiymətləndirilməsinə düzəlişlər etməlidir. Müəssisə müvafiq düzəlişləri gəlirlər (və ya gəlirlərdə azalmalar) kimi tanıyır.

B25 Vəsaitlərin qaytarılması ilə bağlı öhdəliyin yerinə yetirilməsi zamanı müəssisənin müştəridən məhsulları almaq hüququ üzrə aktiv, ilkin olaraq həmin məhsulların qaytarılmasına aid gözlənilən xərcləri (qaytarılmış məhsulların müəssisə üçün dəyərindəki mümkün azalmalar daxil olmaqla) çıxmaqla məhsulun (məsələn mal- material ehtiyatlarının) əvvəlki balans dəyərinə istinadən qiymətləndirilməlidir. Hər hesabat dövrünün sonunda müəssisə qaytarılacaq məhsullara aid gözləntilərdəki dəyişikliklər nəticəsində aktivin qiymətləndirməsinə düzəlişlər etməlidir. Müəssisə aktivi vəsaitin qaytarılması ilə bağlı öhdəlikdən ayrı təqdim etməlidir.

B26 Müştərilər tərəfindən bir məhsulun eyni növə, keyfiyyətə, vəziyyətə və qiymətə malik digər bir məhsulla (məsələn, bir rəngin və ya ölçünün digəri ilə) əvəz edilməsi bu Standartın tətbiqi məqsədləri üçün qaytarılmış məhsul hesab olunmur.

B27 Qüsurlu məhsulun qüsursuz məhsulla əvəz olunması üçün müştəri tərəfindən onun geri qaytarılmasını nəzərdə tutan müqavilələr B28-B33-cü maddələrdəki zəmanətlər ilə bağlı qaydalara uyğun olaraq qiymətləndirilir.

Zəmanətlər

B28 Müəssisə, adətən, (müqaviləyə, qanunlara və ya müəssisənin adi fəaliyyət təcrübəsinə uyğun olaraq) məhsulun (mal və ya xidmətin) satışı ilə əlaqədar zəmanətlər təqdim edir. Zəmanətin mahiyyəti sənayelərdən və müqavilələrdən asılı olaraq müxtəlif ola bilər. Müştəriyə təqdim edilən bəzi zəmanətlər məhsulun razılaşdırılmış texniki şərtlərə cavab verməsi səbəbindən onun tərəflərin planlaşdırdığı kimi effektiv olacağına dair təminat verir. Digər zəmanətlər məhsulun razılaşdırılmış texniki şərtlərə uyğunluğuna dair təminatdan əlavə, müştərini müəyyən bir xidmətlə təmin edir.

B29 Müştəri zəmanəti ayrılıqda almaq hüququna sahib olduğu halda (məsələn, zəmanətin qiyməti ayrı-ayrılıqda müəyyən edildiyi və razılaşdırıldığı üçün), müəssisə müqavilədə nəzərdə tutulmuş funksional imkanlara malik məhsuldan əlavə, müştəriyə xidmət göstərməyi vəd etdiyi üçün zəmanət fərqli xidmət hesab olunur. Belə hallarda, müəssisə vəd edilmiş zəmanəti 22-30-cu maddələrə uyğun olaraq, icra öhdəliyi hesab etməli və 73-86-cı maddələrə müvafiq olaraq, əməliyyat qiymətinin bir hissəsini icra öhdəliyi üzrə bölüşdürməlidir.

B30 Müştəri zəmanəti ayrılıqda almaq hüququna sahib olmadığı halda, vəd edilmiş zəmanət və ya onun bir hissəsi məhsulun razılaşdırılmış texniki şərtlərə uyğunluğuna dair təminatdan əlavə, müştərini müəyyən bir xidmətlə təmin etməzsə, müəssisə zəmanəti Yaradılmış ehtiyat fondları, şərti öhdəliklər və şərti aktivlər adlı MUBS 37 əsasında tanımalıdır.

B31 Zəmanətin məhsulun razılaşdırılmış texniki şərtlərə uyğunluğuna dair təminatdan əlavə, müştərini müəyyən bir xidmətlə təmin edib-etməməsini müəyyənləşdirərkən müəssisə aşağıdakı amilləri nəzərə almalıdır:

(a) Zəmanətin qanunla tələb edilib-edilməməsi - müəssisənin zəmanət təqdim etməsi qanunla tələb olunarsa, həmin qanunun mövcudluğu vəd edilmiş zəmanətin icra öhdəliyi olmadığını göstərir, çünki belə tələblər adətən müştəriləri qüsurlu məhsulların alışı riskindən qorumaq üçün tətbiq olunur.

(b) Zəmanət müddətinin davamlılığı – müddət nə qədər uzun olarsa, vəd edilmiş zəmanətin icra öhdəliyi olma ehtimalı bir o qədər yüksəkdir, çünki zəmanət məhsulun razılaşdırılmış texniki şərtlərə uyğunluğuna dair təminatdan əlavə, müştərini xidmətlə təmin edə bilər.


MHBS IFRS

(c) Müəssisənin yerinə yetirməyə vəd etdiyi vəzifələrin mahiyyəti - məhsulun razılaşdırılmış texniki şərtlərə uyğunluğuna dair təminat vermək məqsədilə müəyyən vəzifələrin yerinə yetirilməsi müəssisə üçün zəruri olarsa (məsələn, qüsurlu məhsulun geri göndərilməsi xidməti), belə vəzifələr icra öhdəliyinin yaranmaması ilə nəticələnə bilər.

B32 Zəmanət və ya zəmanətin müəyyən hissəsi məhsulun razılaşdırılmış texniki şərtlərə uyğunluğuna dair təminatdan əlavə, müştərini müəyyən bir xidmətlə təmin edirsə, vəd edilmiş xidmət icra öhdəliyi hesab olunur. Bu səbəbdən müəssisə əməliyyat qiymətini məhsul və xidmət üzrə bölüşdürməlidir. Müəssisə həm uyğunluq, həm də xidmət üçün zəmanət vəd edərsə, lakin onları ayrı-ayrılıqda əsaslandırılmış şəkildə qeydə ala bilməzsə, hər iki zəmanəti birlikdə vahid icra öhdəliyi kimi uçota daxil edə bilər.

B33 Məhsulların zərərə və ya itkiyə səbəb olmasına görə müəssisədən kompensasiyanın ödənilməsini tələb edən qanun icra öhdəliyinin yaranmasını şərtləndirmir. Məsələn, istehsalçı, istehlakçı tərəfindən konkret məqsədlə istifadə nəticəsində yarana biləcək hər hansı zərərə (məsələn, şəxsi əmlaka dəyən ziyana) görə istehsalçını məsul tutan qanunun tətbiq edildiyi ölkədə öz məhsullarının satışını həyata keçirə bilər. Həmçinin, müəssisənin məhsulları patent, müəllif, ticarət nişanı hüquqlarının və digər tələblərin pozulmasına səbəb olduqda öhdəlik və zərərin əvəzinin müştəriyə ödənilməsinə dair müəssisənin verdiyi vəd icra öhdəliyi yaratmır. Müəssisə belə öhdəlikləri MUBS 37 əsasında qeydə almalıdır.

Əsas tərəfin və vasitəçinin vəzifəsi

B34 Mal və ya xidmətlərin müştəriyə çatdırılmasına başqa bir tərəf cəlb olunduğu halda, müəssisə verdiyi vədin mahiyyətinin konkret mal və ya xidmətlərin onun özü tərəfindən (yəni müəssisə əsas tərəf olduqda), yaxud digər tərəf vasitəsilə (yəni müəssisə vasitəçi olduqda) çatdırılması ilə bağlı icra öhdəliyi yaradıb- yaratmadığını müəyyənləşdirməlidir.

B35 Müəssisə, mal və ya xidməti müştəriyə ötürməzdən əvvəl belə mal və ya xidmət üzərində nəzarətə malik olduqda əsas tərəf hesab olunur. Bununla belə, müəssisə, yalnız məhsul üzrə mülkiyyət hüququ müştəriyə ötürülməzdən əvvəl belə məhsul üzrə müvəqqəti mülkiyyət hüququnu bir anlıq əldə etdikdə onun əsas tərəf kimi çıxış etməsi zəruri hesab olunmur. Müqavilə üzrə əsas tərəf olan müəssisə icra öhdəliyini özü yerinə yetirə bilər, yaxud icra öhdəliyini onun adından bütünlükdə və ya qismən yerinə yetirmək üçün digər bir tərəfi (məsələn, subpodratçı) cəlb edə bilər. Əsas tərəf olan müəssisə icra öhdəliyini yerinə yetirdikdə, müəssisə, ötürülmüş mal və ya xidmətlər müqabilində əldə edə biləcəyi gəlirləri ödənişin ümumi məbləği həcmində tanıyır.

B36 Müəssisənin icra öhdəliyi mal və ya xidmətlərin üçüncü tərəf vasitəsilə çatdırılmasını təşkil etməkdirsə, bu halda müəssisə vasitəçi hesab olunur. Vasitəçi kimi çıxış edən müəssisə icra öhdəliyini yerinə yetirdikdə, müəssisə gəlirləri mal və ya xidmətlərin üçüncü tərəf vasitəsilə çatdırılmasının təşkilinə görə əldə edəcəyi xidmət haqqı və ya komissiya məbləğində tanıyır. Müəssisənin xidmət haqqı və ya komissiyası, üçüncü tərəf vasitəsilə çatdırılan mal və ya xidmətlər müqabilində alınmış məbləğin müvafiq hissəsini həmin tərəfə ödədikdən sonra saxladığı məbləğin xalis hissəsi ola bilər.

B37 Müəssisənin vasitəçi olduğunu (bu səbəbdən də mal və ya xidməti müştəriyə çatdırmazdan əvvəl müvafiq nəzarətə sahib olmur) göstərən şərtlər aşağıdakılardır:

(a) müqavilənin icra edilməsi üçün əsasən üçüncü tərəfin məsuliyyət daşıması;

(b) məhsulun göndərildiyi və ya qaytarıldığı müddətdə müştəri tərəfindən malların sifarişindən əvvəl və ya sonra müəssisənin inventar ehtiyatların dəyərsizləşməsi riskinə məruz qalmaması;

(c) üçüncü tərəfin mal və ya xidmətləri üçün qiymətin təyin edilməsi üzrə müəssisənin hüququnun olmaması və bu səbəbdən həmin mal və ya xidmətlər üçün müəssisənin əldə edə biləcəyi mənfəətin faydanın məhdud olması;

(d) müəssisəyə ödənişin məbləğinin komissiya şəklində olması; və

(e) üçüncü tərəf vasitəsilə çatdırılan mal və ya xidmətlər müqabilində müştəridən alınacaq vəsaitlər ilə bağlı müəssisənin kredit riskinə məruz qalmaması.

B38 Digər bir tərəf müəssisənin müqavilə üzrə icra öhdəliklərini və hüquqlarını öz üzərinə götürdükdə və beləliklə, müəssisə artıq vəd edilmiş mal və ya xidmətlərin müştəriyə ötürülməsi ilə bağlı icra öhdəliyini yerinə yetirmək üçün məsuliyyət daşımadıqda (müəssisə artıq əsas tərəf kimi çıxış etmədikdə), müəssisə belə icra öhdəliyi üzrə gəlirləri uçotda tanımır. Bunun əvəzində müəssisə, digər tərəf üçün müqavilənin bağlanması üzrə icra öhdəliyinin yerinə yetirilməsi ilə bağlı olan gəlirləri tanımaq (müəssisənin vasitəçi qismində çıxış etməsi) imkanını nəzərdən keçirməlidir.

© IFRS Foundation

IFRS 15

Müştəriyə çatdırılan əlavə mal və ya xidmətlər üçün opsionlar

B39 Pulsuz və ya güzəştlə əlavə mal və ya xidmətlərin əldə edilməsi üçün müştəriyə təqdim olunan opsionlar müxtəlif formalarda, o cümlədən satış güzəştləri, müştəri üçün hesablanan bonus balları (və ya vahidləri), müqavilənin yenilənməsi hüquqları və ya gələcək mal və ya xidmətlər üçün digər güzəştlər ola bilər.

B40 Müqavilədə müəssisə tərəfindən müştəriyə əlavə mal və ya xidmətlərin çatdırılması ilə bağlı opsionun təmin edilməsi nəzərdə tutularsa, bu opsion yalnız o halda müqavilə üzrə icra öhdəliyi yaradır ki, müştəri üçün müqavilə bağlamadan onun əldə edə bilməyəcəyi mühüm hüququ təmin etsin (məsələn, müəyyən coğrafi ərazidəki və ya bazardakı konkret müştəri kateqoriyasına çatdırılan mal və ya xidmətlər üçün adətən təqdim olunan müxtəlif güzəştlərdən əlavə güzəşt). Opsion müştəri üçün mühüm hüquq təmin etdiyi halda, müştəri faktiki olaraq gələcək mal və ya xidmətlər üçün müəssisəyə avans ödəniş edir və müəssisə həmin gələcək mal və ya xidmətlər müştəriyə ötürüldükdə və ya opsionun müddəti bitdikdə gəliri uçotda tanıyır.

B41 Müştəri, əlavə mal və ya xidmətləri belə mal və ya xidmətlər üzrə xüsusi satış qiymətini əks etdirən məbləğdə almaq üçün opsiona sahib olarsa, belə opsion, hətta əvvəlki müqaviləni bağlamaqla icra edilsə belə, müştəri üçün mühüm hüququ təmin etmir. Belə hallarda, müəssisə marketinq təklifi irəli sürür və əlavə mal və ya xidmətlərin alınması ilə bağlı opsion müştəri tərəfindən icra edildikdə belə təklifi hazırkı Standart əsasında tanıyır.

B42 74-cü maddə müəssisədən əməliyyat qiymətini nisbi xüsusi satış qiyməti əsasında icra öhdəlikləri üzrə bölüşdürməyi müəssisədən tələb edir. Əlavə mal və ya xidmətlərin alınması üçün müştəriyə təqdim olunan opsion üzrə xüsusi satış qiyməti birbaşa müşahidə edilə bilən olmazsa, müəssisə belə qiyməti hesablamalıdır. Hesablanmış məbləğ, opsionu icra edərkən müştərinin əldə edə biləcəyi güzəşti əks etdirməli və aşağıdakıları nəzərə almaqla ona düzəliş olunmalıdır:

(a) opsionu icra etmədən müştərinin əldə edə biləcəyi güzəşt; və

(b) opsionun icra edilmə ehtimalı.

B43 Müştəri gələcək mal və ya xidmətləri əldə etmək üçün mühüm hüquqa malikdirsə və belə mal və ya xidmətlər ilkin müqavilədə nəzərdə tutulmuş mal və ya xidmətlərlə oxşardırsa, eləcə də ilkin müqavilənin şərtlərinə uyğun olaraq təmin edilirsə, bu halda müəssisə, opsion üzrə xüsusi satış qiymətinin hesablanmasının praktiki alternativi kimi, çatdırılması planlaşdırılan mal və ya xidmətlərə və nəzərdə tutulan müvafiq ödəniş məbləğinə əsaslanmaqla əməliyyat qiymətini əlavə mal və ya xidmətlər üzrə bölüşdürməlidir. Adətən, bu növ opsionlar müqavilələrin müddətinin uzadılması üçün təqdim olunur.

Müştərinin icra edilməmiş hüquqları

B44 106-cı maddəyə uyğun olaraq, müştəridən qabaqcadan ödəniş aldıqdan sonra etməzdən əvvəl müəssisə, müqavilə üzrə öhdəliyi mal və ya xidmətlərin gələcəkdə müştəriyə ötürülməsi və ya ötürməyə hazır olması ilə bağlı icra öhdəliyi üzrə qabaqcadan ödəniş məbləğində tanımalıdır. Müəssisə, həmin mal və ya xidmətləri müştəriyə ötürdükdə və beləliklə icra öhdəliyini yerinə yetirmiş olduqda belə müqavilə üzrə öhdəliyin tanınmasını dayandırmalıdır (və gəlirləri tanımalıdır).

B45 Müştərinin müəssisəyə qabaqcadan ödədiyi və geri qaytarılmayan məbləğ müştəriyə gələcəkdə mal və ya xidməti almaq hüququ verir (və müəssisə üçün mal və ya xidmətin müştəriyə ötürülməsinə hazır olmaq öhdəliyi müəyyən edir). Belə icra edilməmiş hüquqlar adətən “tələb olunmayan hüquq” hesab edilir.

B46 Müəssisənin müqavilə üzrə öhdəliyin tələb olunmayan hissəsinə hüquq əldə edəcəyi gözlənilirsə, müəssisə belə gözlənilən məbləği müştərinin hüquqlarını icra etmə metoduna uyğun şəkildə gəlir lər kimi tanımalıdır. Müəssisənin tələb olunmayan məbləğ üzrə hüquq əldə edəcəyi gözlənilmirsə, müştərinin qalan hüquqlarını icra etmə ehtimalı az olduqda, müəssisə nəzərdə tutulan tələb olunmayan məbləği gəlirlər kimi tanımalıdır. Müəssisənin tələb olunmayan məbləğ üzrə hüquq əldə edib-etməyəcəyini müəyyənləşdirmək üçün müəssisə dəyişkən ödəniş məbləğini məhdudlaşdıran təxminlərə dair 56-58-ci maddələrin tələblərini nəzərə almalıdır.

B47 Müəssisə müştərinin icra edilməmiş hüquqlarına aid edilən alınmış hər hansı məbləğ üzrə, üçüncü tərəfə (məsələn, müvafiq sahibsiz əmlak qanunlarına uyğun olaraq dövlət müəssisəsinə) ötürülməsi müəssisədən tələb edilən öhdəliyi (gəlirləri deyil) uçotda tanımalıdır.

Geri qaytarılmayan ilkin ödənişlər (və bəzi əlaqədar xərclər)

B48 Müəyyən müqavilələrə əsasən, müştəri müqavilə bağlanarkən və ya müqavilənin bağlanacağı tarixə yaxın zamanda müəssisəyə geri qaytarılmayan ilkin ödəniş edir. Belə ödənişlərə sağlamlıq klubuna üzvlük haqqında müqavilələr üzrə edilən ilkin ödənişlər, telekommunikasiyaya dair müqavilələr üzrə aktivləşdirmə haqları, bəzi xidmət müqavilələri üzrə quraşdırma haqları və təchizata dair müəyyən müqavilələr üzrə ilkin ödənişlər aid ola bilər.


MHBS IFRS

B49 Belə müqavilələrdə icra öhdəliklərini müəyyən etmək üçün müəssisə, ilkin ödənişin vəd edilmiş mal və ya xidmət ilə əlaqədar olub-olmadığını təhlil etməlidir. Bir çox hallarda, geri qaytarılmayan ilkin ödəniş müqavilə imzalanarkən və ya onun imzalanacağı tarixə yaxın zamanda belə müqavilənin icrası üçün həyata keçirilməsi müəssisədən tələb olunan hər hansı fəaliyyətlə əlaqədar olsa belə, bu cür fəaliyyət vəd edilmiş mal və ya xidmətin müştəriyə ötürülməsi ilə nəticələnmir (25-ci maddəyə baxın). Əvəzində, ilkin ödənilən məbləğ gələcək mal və ya xidmətlər üçün avans ödəniş hesab olunur və bu səbəbdən də həmin mal və ya xidmətlər müştəriyə çatdırıldıqda belə məbləğ gəlirlər kimi tanınır. Müəssisə müştəriyə müqavilənin müddətinin uzadılması ilə bağlı opsion təqdim edərsə və belə hüquq müştəriyə B40-cı maddədə nəzərdə tutulan mühüm hüquq verərsə, gəlirlərin tanındığı dövr müqavilənin ilkin müddətindən uzun olacaq.

B50 Geri qaytarılmayan ilkin ödəniş mal və ya xidmətlə əlaqədar olarsa, müəssisə, 22-30-cu maddələrə uyğun olaraq mal və ya xidməti ayrı- ayrı icra öhdəliyi kimi qeyd edib- etməməyi nəzərdən keçirməlidir.

B51 Müəssisə geri qaytarılmayan ödənişi müqavilənin bağlanması (və ya 25-ci maddədə göstərilən digər inzibati tapşırıqlar) ilə əlaqədar yaranmış xərclər üçün qismən kompensasiya kimi tələb edə bilər. Müqavilənin bağlanması üzrə belə fəaliyyət icra öhdəliyinin yerinə yetirilməsini təmin etməzsə, müəssisə B19 maddəsinə uyğun olaraq öhdəliklərin yerinə yetirilmə səviyyəsini qiymətləndirərkən həmin fəaliyyətlərti (və əlaqədar xərcləri) nəzərə almamalıdır,. çünki müqavilənin bağlanması ilə əlaqədar fəaliyyətlər üzrə xərclər mal və ya xidmətlərin müştəriyə ötürülməsini əks etdirmir. Müəssisə müqavilənin bağlanması ilə əlaqədar çəkilmiş xərclər nəticəsində 95-ci maddə əsasında tanınacaq aktivin yaranıb-yaranmadığını təhlil etməlidir.

Lisenziya

B52 Lisenziya müəssisənin əqli mülkiyyəti üzrə müştərinin hüquqlarını müəyyən edir. Əqli mülkiyyət ilə bağlı lisenziyalara aşağıdakılar aid ola bilər, lakin onlarla məhdudlaşmır:

(a) proqram təminatı və texnologiya;

(b) kinofilmlər, musiqi, eləcə də audio- vizual məlumatın və əyləncənin digər formaları;

(c) franşizalar; və

(d) patent, ticarət nişanı və müəllif hüquqları.

B53 Müştəriyə lisenziyanın verilməsi ilə bağlı vəddən əlavə, müəssisə digər mal və ya xidmətlərin də müştəriyə ötürülməsini vəd edə bilər. Bu cür vədlər müqavilədə aydın şəkildə qeyd oluna və yaxud müəssisənin adi fəaliyyət təcrübələrində, nəşr edilmiş siyasətlərində və ya konkret bəyanatlarında nəzərdə tutula bilər (24-cü maddəyə baxın). Digər müqavilə növlərində olduğu kimi, müştəri ilə müqavilə digər mal və ya xidmətlərdən əlavə, lisenziyanın verilməsinə dair vəd nəzərdə tutduğu halda, müəssisə müqavilə üzrə icra öhdəliklərinin hər birini müəyyənləşdirmək üçün 22-30-cu maddələri tətbiq etməlidir.

B54 Lisenziyanın verilməsi üçün vəd 26-30-cu maddələrə əsasən, müqavilədə nəzərdə tutulan digər vəd edilmiş mal və ya xidmətlərdən fərqlənmirsə, müəssisə lisenziyanın verilməsi üçün vədi və həmin digər vəd edilmiş mal və ya xidmətləri birlikdə vahid icra öhdəliyi kimi qeydə almalıdır. Müqavilə üzrə digər vəd edilmiş mal və ya xidmətlərdən fərqlənməyən lisenziyalara aşağıdakılar nümunə ola bilər:

(a) fiziki məhsulun komponentini təşkil edən və məhsulun funksional imkanlarının ayrılmaz hissəsi olan lisenziya; və

(b) müştərinin yalnız əlaqədar xidmətlərlə (məsələn, müəssisə tərəfindən göstərilən, lisenziyanın verilməsi ilə müştərinin kontentdən istifadəsinə imkan yaradan onlayn xidmət) birgə yararlana biləcəyi lisenziya.

B55 Lisenziya fərqli deyilsə, müəssisə, (vəd edilmiş lisenziyanın aid olduğu) icra öhdəliyinin müəyyən dövr ərzində və ya konkret vaxtda yerinə yetirilən öhdəlik olduğunu aydınlaşdırmaq üçün 31-38-ci maddələri tətbiq etməlidir.

B56 Lisenziyanın verilməsi ilə bağlı vəd müqavilə üzrə digər vəd edilmiş mal və ya xidmətlərdən fərqlənirsə və bu səbəbdən belə vəd ayrıca icra öhdəliyi hesab olunursa, müəssisə, belə lisenziyanın müştəriyə konkret vaxtda və ya hər hansı müddət ərzində ötürülüb- ötürülmədiyini müəyyənləşdirməlidir. Bu zaman müəssisə müştəriyə lisenziyanın verilməsi ilə bağlı vədin mahiyyətinin müştəri üçün aşağıdakıları təmin edib- etmədiyini nəzərə almalıdır:

(a) müəssisənin əqli mülkiyyətini onun lisenziya müddətində mövcud olduğu formada əldə etmək hüququ; və

(b) müəssisənin əqli mülkiyyətindən onun lisenziyanın verildiyi anda mövcud olduğu formada istifadə etmək hüququ.

© IFRS Foundation

IFRS 15

Müəssisənin lisenziyanın verilməsi ilə bağlı vədinin mahiyyətinin müəyyənləşdirilməsi

B57 Lisenziyanın verilməsi ilə bağlı müəssisənin vədinin müştəri üçün müəssisənin əqli mülkiyyətini əldə etməki əldə etmə hüququ və ya ondan istifadə hüququ təmin edib-etməməsini müəyyənləşdirmək üçün müəssisə, lisenziya verilən anda müştərinin belə lisenziyadan istifadə qaydasını müəyyənləşdirmək istifadə etmək metodlarını müəyyənləşdirmək və lisenziya üzrə qalan mənfəəti faydaların böyük hissəsini almaq imkanını əldə etdiyini bütünlükdə əldə etmək imkanını qiymətləndirməlidir. Müştərinin hüququ olduğu əqli mülkiyyət lisenziya müddəti ərzində dəyişərsə, müştəri lisenziya verilən anda ondan istifadə qaydasını müəyyənləşdirmək istifadə etmək metodlarını müəyyənləşdirmək və lisenziya üzrə qalan faydaların böyük hissəsini almaqmənfəəti bütünlükdə əldə etmək imkanına malik deyil. Müəssisə özünün əqli mülkiyyətindəki iştirakını davam etdirdikdə və müştərinin hüququnun olduğu əqli mülkiyyətə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən fəaliyyətləri həyata keçirdikdə, əqli mülkiyyət dəyişəcək (və bununla da müştərinin lisenziya üzrə nəzarətinin vaxtı ilə bağlı müəssisənin qiymətləndirməsinə təsir göstərəcək). Belə hallarda lisenziya müəssisənin əqli mülkiyyətini əldə etmək üçün müştəriyə hüquq verir (B58-ci maddəyə baxın). Əksinə, müştərinin hüquqa malik olduğu əqli mülkiyyət dəyişməzsə, lisenziya verilən anda müştəri belə lisenziyadan istifadə qaydasını müəyyənləşdirə istifadə qaydasını müəyyənləşdirə və lisenziya üzrə qalan faydaların böyük hissəsini mənfəəti bütünlükdə əldə edə bilər (B61-ci maddəyə baxın). Bu cür hallarda müəssisə tərəfindən həyata keçirilən istənilən fəaliyyət yalnız onun özünün aktivində (əsas əqli mülkiyyət) dəyişiklik yaradır ki, bu da müəssisənin gələcək lisenziyaların təqdim edilməsi ilə bağlı imkanına təsir göstərə bilər; lakin həmin fəaliyyətlər lisenziyanın müştəriyə verdiyi imkanların və ya müştərinin nəzarət predmetinin müəyyənləşdirilməsinə təsir göstərmir.

B58 Lisenziyanın verilməsi ilə bağlı müəssisənin vədinin mahiyyəti, aşağıdakı şərtlər yerinə yetirilərsə, onun əqli mülkiyyətini əldə etmək üçün hüququn verilməsinə dair vəddən ibarətdir:

(a) müəssisə tərəfindən müştərinin hüququnun olduğu əqli mülkiyyətə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən fəaliyyətlərin həyata keçiriləcəyinin müqavilə ilə tələb olunması və ya müştərinin belə fəaliyyəti tələb etməsi (B59-cu maddəyə baxın);

(b) lisenziya ilə verilən hüquqlar nəticəsində müəssisənin B58(a) maddəsində müəyyən edilmiş fəaliyyətlərinin müştərini birbaşa müsbət və ya mənfi təsirə məruz qoyması; və

(c) həmin fəaliyyətlər nəticəsində mal və ya xidmətin müştəriyə ötürülməməsi (25-ci maddəyə baxın).

B59 Müəssisə tərəfindən əqli mülkiyyətə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edəcək fəaliyyətlərin həyata keçirilməsinə dair müştərinin tələblərini göstərən amillərə müəssisənin adi fəaliyyət təcrübələri, nəşr edilmiş siyasətləri və ya konkret bəyanatları aid ola bilər. Müştərinin hüququ olduğu əqli mülkiyyətlə bağlı müəssisə və müştərinin ümumi iqtisadi maraqlarının (məsələn, satışa əsaslanan royalti) olması həlledici rol oynamasa da, belə maraqlar müəssisə tərəfindən həmin fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi ilə bağlı müştərinin tələbinə işarə edə bilər.

B60 B58-ci maddədəki şərtlər yerinə yetirilərsə, müəssisə lisenziyanın verilməsi ilə bağlı vədi dövr ərzində yerinə yetirilmiş icra öhdəliyi kimi qeydə almalıdır, çünki müştəri, müəssisənin əqli mülkiyyətin əldə edilməsi ilə bağlı müştəriyə verdiyi hüquq nəticəsində müştəri bu fəaliyyətdən yaranan mənfəəti faydanı eyni zamanda qəbul edəcək və ondan yararlanacaq (35(a) bəndinə baxın). Müəssisə, əqli mülkiyyətin əldə edilməsi ilə bağlı icra öhdəliyinin yerinə yetirilmə səviyyəsini qiymətləndirmək məqsədilə müvafiq metodu müəyyənləşdirmək üçün 39-45-ci maddələri tətbiq etməlidir.

B61 B58-ci maddədəki şərtlər yerinə yetirilməzərsə, müəssisənin lisenziya vermək vədinin mahiyyəti müəssisənin əqli mülkiyyətindən onun müştəriyə lisenziyanın verildiyi anda mövcud olduğu şəkildə (forma və funksional imkanlar baxımından) istifadə hüququ təmin etməkdən ibarətdir. Bununla nəzərdə tutulur ki, müştəri lisenziya verilən anda belə lisenziyadan istifadə qaydasını müəyyənləşdirə və lisenziya üzrə qalan mənfəəti faydaların böyük hissəsinibütünlükdə əldə edə bilər. Müəssisə əqli mülkiyyətdən istifadə hüququnun verilməsi ilə bağlı vədi konkret vaxtda yerinə yetirilmiş icra öhdəliyi kimi qeydə almalıdır. Müəssisə lisenziyanın müştəriyə ötürüldüyü konkret vaxtı müəyyən etmək üçün 38-ci maddəni tətbiq etməlidir. Bununla belə, müəssisənin əqli mülkiyyətindən istifadə hüququ verən lisenziya üzrə gəlirlər, müştərinin belə lisenziyadan istifadə etdiyi və yaranan mənfəəti faydanı əldə etdiyi dövrdən əvvəl tanına bilməz. Məsələn, proqram təminatı üzrə lisenziyanın müddəti belə proqramdan dərhal istifadə edə bilmək üçün müştəriyə kodun verilməsindən (və ya başqa cür təmin edilməsindən) əvvəl başlayarsa, belə kod müştəriyə verilməzdən (və ya başqa cür təmin edilməzdən) əvvəl müəssisə gəlirləri tanıya bilməz.

B62 Lisenziya ilə müştəriyə müəssisənin əqli mülkiyyətini əldə etmək yoxsa belə mülkiyyətdən istifadə etmək hüququnun verildiyini müəyyənləşdirərkən müəssisə aşağıda göstərilən amilləri nəzərə almamalıdır:

(a) Vaxt, coğrafi region və ya istifadə qaydası ilə bağlı məhdudiyyətlər – belə məhdudiyyətlər icra öhdəliyinin müəssisə tərəfindən konkret vaxtda yoxsa hər hansı dövr ərzində yerinə yetirildiyini deyil, vəd edilmiş lisenziyanın xüsusiyyətlərini müəyyən edir.


MHBS IFRS

(b) Müəssisə tərəfindən əqli mülkiyyət üzrə patent hüququnun olduğuna və belə hüququ icazəsiz istifadədən qoruyacağına dair verilən zəmanətlər – patent hüququnun qorunması ilə bağlı vəd icra öhdəliyi hesab olunmur, çünki patent hüququnu qorumaqla müəssisənin əqli mülkiyyət aktivlərinin dəyəri qorunur və müştəriyə ötürülən lisenziyanın müqavilədə vəd edilmiş şərtlərə uyğun olduğuna dair müştəriyə zəmanət verilir.

Satışa, yaxud əqli mülkiyyətdən istifadəyə əsaslanan royaltilər

B63 56-59-cu maddələrdəki tələblərdən asılı olmayaraq, müəssisə verilən lisenziya müqabilində satışa, yaxud əqli mülkiyyətdən istifadəyə əsaslanan royalti üzrə gəlirləri aşağıdakı hadisələrdən hər hansı biri daha gec baş verdiyi zaman (verdiyi halda) tanımalıdır:

(a) növbəti satış və ya istifadə; və

(b) satışa, yaxud əqli mülkiyyətdən istifadəyə əsaslanan royaltinin qismən və ya bütünlükdə aid olduğu icra öhdəliyinin yerinə yetirilməsi (və ya qismən yerinə yetirilməsi)

Geri satınalma müqavilələri

B64 Geri satınalma müqaviləsi müəssisə tərəfindən aktivin satılmasını və həmçinin, aktivin geri alınması ilə bağlı vədi və ya opsionu nəzərdə tutan (eyni və ya başqa müqavilədə) razılaşmalardır. Geri alınmış aktiv müştəriyə ilkin satılmış, mahiyyət etibarilə həmin aktivlə eyni olan və ya ilkin satılmış aktivin komponent olduğu digər bir aktiv ola bilər.

B65 Geri satınalma müqavilələri adətən üç formada olur:

(a) aktivin geri alınması ilə bağlı müəssisənin öhdəliyi (forvard);

(b) aktivin geri alınması ilə bağlı müəssisənin hüququ (kol opsionu); və

(c) müştərinin tələbi ilə aktivin geri alınması ilə bağlı müəssisənin öhdəliyi (put opsionu).

Forvard və ya kol opsionu

B66 Müəssisə aktivi geri almaq öhdəliyinə və ya hüququna malikdirsə (forvard və ya kol opsionu), müştəri aktiv üzrə nəzarət əldə etmir, çünki aktivə fiziki şəkildə sahib olsa belə, müştərinin aktivdən istifadə qaydasını müəyyənləşdirmək və belə aktiv üzrə qalan mənfəəti faydanın böyük hissəsini bütünlükdə əldə etmək imkanı məhduddur. Nəticə etibarilə, müəssisə müqaviləni aşağıdakılardan biri kimi qeydə almalıdır:

(a) müəssisə aktivi onun ilkin satış qiymətindən aşağı məbləğə geri ala bildiyi və ya almalı olduğu halda, İcarə adlı MUBS 17-yə uyğun olaraq icarə kimi; və ya

(b) müəssisə aktivi onun ilkin satış qiymətinə bərabər və ya daha artıq məbləğə geri ala bildikdə və ya almalı olduqda, B68-ci maddəyə uyğun olaraq maliyyə razılaşması kimi.

B67 Geri satınalma qiymətini satış qiyməti ilə müqayisə edərkən müəssisə pulun zaman dəyərini nəzərə almalıdır.

B68 Geri satınalma müqaviləsi maliyyələşdirmə razılaşması olarsa, müəssisə aktivi tanımağa davam etməli və həmçinin, müştəridən alınmış məbləğ üzrə maliyyə öhdəliyini də uçotda tanımalıdır. Müəssisə müştəridən alınmış ödənişin məbləği ilə müştəriyə ödənilməli məbləğ arasındakı fərqi faiz kimi və məqsədəmüvafiq halda, emal işləmə və ya saxlama xərcləri (məsələn, sığorta) kimi tanımalıdır.

B69 Opsionun müddəti bitərsə və hələ də icra edilməmiş qalarsa, müəssisə öhdəliyin tanınmasını dayandırmalı və gəlirləri tanımalıdır.

Put opsionu

B70 Müəssisə, müştərinin tələbi ilə aktivi onun ilkin satış qiymətindən aşağı olan məbləğdə geri almaq öhdəliyinə malikdirsə (put opsionu), müqavilə bağlanarkən müştərinin belə hüququ icra etməsi üçün mühüm iqtisadi stimulunun olub-olmadığını nəzərə almalıdır. Müştərinin həmin hüququ icra etməsi nəticəsində müştəri hər hansı müddət ərzində konkret aktivdən istifadə hüququna görə faktiki olaraq müəssisəyə müəyyən məbləğ ödəyir. Bu səbəbdən də müştəri belə hüququ icra etmək üçün mühüm iqtisadi stimula malik olarsa, müəssisə 17 saylı MUBS-ə uyğun olaraq, razılaşmanı icarə kimi qeydə almalıdır.

B71 Müştərinin həmin hüququ icra etməsi üçün mühüm iqtisadi stimula malik olub-olmadığını müəyyənləşdirmək məqsədilə müəssisə müxtəlif amilləri, o cümlədən geri satınalma qiymətinin aktivin geri satınalma tarixində gözlənilən bazar dəyərinə nisbətini və hüququn müddəti bitənə qədər keçən zamanı nəzərə almalıdır. Məsələn, geri satınalma qiymətinin aktivin bazar dəyərindən əhəmiyyətli dərəcədə artıq

© IFRS Foundation

IFRS 15

olma ehtimalı müştərinin put opsionunun istifadəsi üçün mühüm iqtisadi stimula malik olduğunun göstəricisi hesab edilə bilər.

B72 Müştəri aktivin ilkin satış qiymətindən aşağı məbləğlə öz hüququnu icra etmək üçün mühüm iqtisadi stimula malik olmazsa, müəssisə razılaşmanı qaytarılma hüququ ilə həyata keçirilmiş məhsul satışı kimi qeydə almalıdır (B20- B27-ci maddələrdə göstərildiyi kimi).

B73 Aktivin geri satınalma qiyməti ilkin satış qiymətinə bərabər və ya ondan çox olarsa, eləcə də aktivin gözlənilən bazar dəyərindən artıq olarsa, müqavilə mahiyyət etibarilə maliyyələşdirmə razılaşması hesab olunur və bu səbəbdən də B68-ci maddədə göstərilən qaydada qeydə alınmalıdır.

B74 Aktivin geri satınalma qiyməti ilkin satış qiymətinə bərabər və ya ondan çox olarsa, eləcə də aktivin gözlənilən bazar dəyərindən az və ya ona bərabər olarsa və müştəri öz hüququnu icra etmək üçün mühüm iqtisadi stimula malik olmazsa, müəssisə razılaşmanı qaytarılma hüququ ilə həyata keçirilmiş məhsul satışı kimi qeydə almalıdır (B20- B27-ci maddələrdə göstərildiyi kimi).

B75 Geri satınalma qiymətini satış qiyməti ilə müqayisə edərkən müəssisə pulun zaman dəyərini nəzərə almalıdır.

B76 Opsionun müddəti bitərsə və hələ də istifadə edilməmiş qalarsa, müəssisə öhdəliyin tanınmasını dayandırmalı və gəlirləri tanımalıdır.

Konsiqnasiya razılaşmaları

B77 Müəssisə, məhsulun son istifadəçilərə satılması üçün onu digər tərəfə (məsələn, dilerə və ya distribyutora) çatdırdığı halda, həmin tərəfin belə konkret vaxtda məhsul üzrə nəzarət əldə edib-etmədiyini müəyyənləşdirməlidir. Digər tərəfə çatdırılmış məhsul, belə tərəf məhsula nəzarəti əldə etmədiyi təqdirdə, konsiqnasiya razılaşması üzrə saxlanıla bilər. Müvafiq olaraq, məhsul konsiqnasiya şərtləri ilə saxlanılarsa, müəssisə məhsulun digər tərəfə çatdırılmasından sonra gəlirləri tanımamalıdır.

B78 Razılaşmanın konsiqnasiya razılaşması olmasının göstəricilərinə aşağıdakılar aiddir, lakin onlarla məhdudlaşmır:

(a) hər hansı konkret hadisə baş verənədək (məsələn, məhsulun dilerin müştərisinə satışı) və ya müəyyən edilmiş müddət başa çatanadək məhsul üzrə nəzarətin müəssisəyə məxsus olması;

(b) məhsulun geri qaytarılması və ya üçüncü tərəfə (məsələn, digər bir dilerə) ötürülməsi üzrə müəssisənin imkanı; və

(c) Məhsulun ödənişini etmək üçün dilerin şərtsiz öhdəliyinin olmaması (lakin ondan depozitin ödənilməsi tələb oluna bilər).

Hesabın təqdim olunması və təchizatın təxirə salınması razılaşmaları

B79 Hesabın təqdim olunması və təchizatın təxirə salınması razılaşması, məhsul üçün müəssisə tərəfindən müştəriyə hesabın təqdim edilməsini, lakin məhsulun gələcəkdə konkret vaxtda müştəriyə ötürülməsinə qədər müəssisənin belə məhsul üzrə öz fiziki sahibliyini saxlamasını nəzərdə tutan müqavilədir. Məsələn, məhsulun saxlanması üçün kifayət qədər yerin olmaması və ya istehsal (hazırlanma) planlarındakı ləngimələr səbəbindən müştəri belə müqavilənin imzalanması ilə bağlı müəssisəyə müraciət edə bilər.

B80 Müəssisə, müştərinin ötürülən məhsul üzrə nəzarəti əldə etdiyi vaxtı qiymətləndirməklə məhsulun ötürülməsi ilə bağlı icra öhdəliyini yerinə yetirdiyi anı müəyyənləşdirməlidir (38-ci maddəyə baxın). Bəzi müqavilələrin şərtlərindən (çatdırılma və göndərilmə şərtləri daxil olmaqla) asılı olaraq, nəzarət, ya məhsul müştərinin iş sahəsinə çatdırıldıqda, ya da göndərildikdə müştəriyə ötürülür. Lakin müəyyən müqavilələrə görə, müəssisə məhsul üzrə fiziki sahibliyini saxlasa belə, müştəri həmin məhsul üzrə nəzarəti əldə edə bilər. Bu cür hallarda, müştəri, həmin məhsula fiziki şəkildə sahib olmaq kimi hüququnu icra etməmək qərarına gəlsə belə, məhsuldan istifadə qaydasını müəyyənləşdirmək və məhsul üzrə qalan mənfəəti faydaların böyük hissəsini bütünlükdə əldə etmək imkanına malik olur. Nəticədə, müəssisə məhsula nəzarət etmir. Əvəzində isə müəssisə müştərinin aktivinin saxlanması ilə bağlı ona müvafiq xidmətlər göstərir.

B81 38-ci maddədəki tələblərin tətbiqindən əlavə, hesabın təqdim olunması və təchizatın təxirə salınması razılaşması üzrə müştərinin məhsula nəzarəti əldə etməsi üçün aşağıda göstərilən bütün şərtlər yerinə yetirilməlidir:

(a) hesabın təqdim olunması və təchizatın təxirə salınması razılaşmasının bağlanmasının əsaslı səbəbi olmalıdır (məsələn, müştərinin belə razılaşma bağlamaq üçün müraciəti);

(b) məhsul müştəriyə məxsus məhsul kimi ayrılıqda müəyyən edilməlidir;

(c) cari anda məhsul fiziki olaraq müştəriyə ötürülmək üçün hazır olmalıdır; və


MHBS IFRS

(d) müəssisə məhsuldan istifadə etmək və ya onu başqa müştəriyə ötürmək imkanına malik ola bilməz.

B82 Müəssisə, məhsulun hesabın təqdim olunması və təchizatın təxirə salınması şərtləri əsasında satılması üzrə gəlirləri uçotda tanıdığı halda, 22-30-cu maddələrə uyğun olaraq, qalıq icra öhdəliklərinin (məsələn, aktivin saxlanması xidmətləri) olub-olmadığını nəzərdən keçirməli və 73-86-cı maddələr əsasında əməliyyat qiymətinin bir hissəsini belə öhdəliklər üzrə bölüşdürməlidir.

Müştəri tərəfindən qəbuletmə

B83 38(e) bəndinə uyğun olaraq, müştəri tərəfindən aktivin qəbul edilməsi onun həmin aktiv üzrə nəzarəti əldə etdiyinə işarə ola bilər. Müştərinin aktivi qəbul etməsi ilə bağlı müqavilə müddəaları mal və ya xidmətin razılaşdırılmış şərtlərə cavab vermədiyi təqdirdə müqaviləni ləğv etməyə və çatışmazlığın aradan qaldırılması üçün tədbirlərin görülməsini müəssisədən tələb etməyə imkan verir. Müştərinin mal və ya xidmət üzrə nəzarəti əldə etmə vaxtını müəyyənləşdirərkən müəssisə belə müddəaları nəzərə almalıdır.

B84 Müəssisə, mal və ya xidmət üzrə nəzarətin müqavilədə razılaşdırılmış şərtlərə müvafiq olaraq müştəriyə ötürüldüyünü obyektiv şəkildə qiymətləndirə bilərsə, müştəri tərəfindən qəbuletmə rəsmilik hesab olunur və mal və ya xidmət üzrə nəzarətin müştəriyə nə zaman ötürüldüyünün müəyyənləşdirilməsinə təsir göstərmir. Məsələn, müştəri tərəfindən qəbuletmə müddəası ölçü və çəki parametrlərinə əsaslanarsa, müəssisə, müştəri tərəfindən qəbuletmənin təsdiqini almazdan əvvəl həmin şərtlərin yerinə yetirilib-yetirilmədiyini müəyyənləşdirməlidir. Oxşar mal və ya xidmətlər haqqında müqavilələrlə bağlı müəssisənin təcrübəsi müştəriyə çatdırılan mal və ya xidmətin müqavilədə razılaşdırılmış şərtlərə cavab verdiyini təsdiqləyə bilər. Gəlirlər müştərinin qəbulundan əvvəl tanındığı halda, müəssisə hər hansı qalıq icra öhdəliklərinin (məsələn, avadanlığın quraşdırılması) olub-olmadığını nəzərə almalı və onların ayrı-ayrılıqda qeydə alınıb- alınmayacağını müəyyənləşdirməlidir.

B85 Lakin müəssisə, mal və ya xidmət üzrə nəzarətin müqavilədə razılaşdırılmış şərtlərə müvafiq olaraq müştəriyə ötürüldüyünü obyektiv şəkildə qiymətləndirə bilməzsə, müştərinin aktivi qəbul etdiyi barədə məlumat almayana qədər onun nəzarəti əldə etməsi ilə bağlı qənaətə gələ bilməyəcək. Çünki Bunun səbəbi odur ki, belə halda müəssisə, müştərinin mal və xidmətdən istifadə etmək metodlarını müəyyənləşdirmək və qalan müvafiq mənfəəti bütünlükdə əldə etmək imkanını qiymətləndirə bilmir.

B86 Müəssisə məhsulları müştəriyə sınaq və ya qiymətləndirmə məqsədləri üçün təqdim edərsə və müştəri sınaq dövrü başa çatanadək hər hansı məbləğ ödəmək öhdəliyi daşımazsa, müştəri məhsulu qəbul etməyənə və ya sınaq müddəti bitməyənə qədər məhsul üzrə nəzarət müştəriyə ötürülmür.

Gəlirlərin təfsilatına dair açıqlama

B87 114-cü maddənin tələbinə əsasən, müəssisə, müştərilərlə müqavilələrdən yaranan gəlirləri, iqtisadi amillərin təsirinə məruz qalan gəlirlərin və pul vəsaitlərinin hərəkətinin daxilolmalarının xüsusiyyətini, məbləğini, müddətini və qeyri-müəyyənliyinə iqtisadi amillərin təsirini əks etdirən kateqoriyalara bölməlidir. Nəticə etibarilə, hazırkı açıqlamanın məqsədləri üçün müəssisənin gəlirlətrinin təfsilat səviyyəsi müəssisənin müştərilərlə müqavilələri ilə əlaqədar fakt və vəziyyətlərdən asılıdır. Bəzi müəssisələr gəlirlərin təfsilatlı göstərilməsi ilə bağlı olaraq, 114-cü maddədə nəzərdə tutulan məqsədə nail olmaq üçün bir neçə kateqoriyadan istifadə edə bilərlər. Digər müəssisələr isə bunun üçün yalnız bir kateqoriyadan istifadə edə bilər.

B88 Gəlirlərin təfsilatlı göstərilməsi üçün istifadə edilən kateqoriyanı (və ya kateqoriyaları) seçərkən müəssisə, aşağıdakılar da daxil olmaqla, onun gəlirləri haqqında məlumatın digər məqsədlər üçün necə təqdim olunduğunu müəyyən etməlidir:

(a) açıqlamalar maliyyə hesabatlarından kənarda başqa, digər təqdim edilirən açıqlamalar (məsələn, mənfəət haqqında hesabatlar, illik hesabatlar və ya investorlar üçün təqdimatlar);

(b) əməliyyat seqmentlərinin üzrə maliyyə nəticələrfəaliyyətinin qiymətləndirilməsi üçün baş əməliyyat rəhbəri tərəfindən müntəzəm olaraq nəzərdən keçirilən məlumatlar; və

(c) B88(a) və (b) bəndlərində müəyyən edilmiş məlumatların növlərinə oxşar olan və müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi və ya resursların bölüşdürülməsi məqsədilə müəssisənin özü və ya onun maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri tərəfindən istifadə olunan digər məlumatlar.

B89 Gəlirlərin təfsilatlı göstərilməsi üçün müvafiq kateqoriyalara aşağıdakılar daxildir, lakin onlarla məhdudlaşmır:

(a) mal və ya xidmətin növü (məsələn, əsas məhsul xətləri);

(b) coğrafi region (məsələn, ölkə və ya rayon);

© IFRS Foundation

IFRS 15

(c) bazar və ya müştərinin növü (məsələn, dövlət və qeyri-dövlət sektorunun istehlakçıları);

(d) müqavilənin növü (məsələn, sabit qiymətli və sərf edilmiş saatların və materialların dəyərinin ödənilməsi ilə müqavilələr);

(e) müqavilənin müddəti (məsələn, qısamüddətli və uzunmüddətli müqavilələr);

(f) mal və ya xidmətlərin ötürülmə müddəti (məsələn, konkret vaxtda müştəriyə ötürülmüş mal və ya xidmətlərdən gəlirlər və dövr ərzində müştəriyə ötürülmüş mal və ya xidmətlərdən gəlirlər); və

(g) satış kanalları (məsələn, birbaşa istehlakçılara satılan məhsullar və vasitəçilərin iştirakı ilə satılan məhsullar).


MHBS IFRS 15

Əlavə C Standartın qüvvəyə minmə tarixi və tətbiqi

Bu Əlavə Standartın ayrılmaz hissəsini təşkil edir və Standartın digər hissələri ilə eyni hüquqi qüvvəyə malikdir.

Standartın qüvvəyə minmə tarixi

C1 Müəssisə, bu Standartı 1 yanvar 2017-ci il tarixində başlayan və ondan sonrakı başlayan dövrlər üçün tətbiq etməlidir. Standartın erkən tətbiqinə icazə verilir. Müəssisə bu Standartı erkən dövrlər üçün tətbiq edərsə, hesabatda belə bu fakta dair açıqlama təqdim etməlidir.

Standartın tətbiqi

C2 C3–C8-ci maddələrdə nəzərdə tutulmuş keçid tələblərinin məqsədləri üçün:

(a) ilk dəfə tətbiq tarixi dedikdə müəssisənin hazırkı Standarta keçdiyi hesabat dövrünün əvvəli nəzərdə tutulur; və

(b) icra edilmiş müqavilə dedikdə Tikinti müqavilələri adlı MUBS 11, Gəlirlər adlı MUBS 18 və əlaqədar Şərhlər əsasında müəyyən edilmiş bütün mal və ya xidmətlərin müəssisə tərəfindən müştəriyə ötürüldüyünü əks etdirən müqavilə nəzərdə tutulur.

C3 Müəssisə hazırkı Standartı aşağıda müəyyən edilmiş iki metoddan biri əsasında tətbiq etməlidir:

(a) C5-ci maddədəki üsullardan asılı olaraq, Uçot siyasətləri, uçot qiymətləndirmələrində dəyişikliklər və səhvlər adlı MUBS 8-ə əsasən təqdim edilmiş hər əvvəlki hesabat dövrü üzrə retrospektiv qaydada; və ya

(b) Standartın C7-C8-ci maddələrə müvafiq olaraq ilk dəfə tətbiq edildiyi tarixə onun ilk tətbiqinin məcmu təsirini tanımaqla retrospektiv qaydada.

C4 8 saylı MUBS-in 28-ci maddəsində müəyyən edilmiş tələblərdən asılı olmayaraq, müəssisə hazırkı Standartı ilk dəfə tətbiq edərkən 8 saylı MUBS-in 28(f) bəndi ilə tələb edilən kəmiyyət məlumatlarını yalnız Standartın tətbiqinin birinci illik dövründən əvvəlki illik dövr (“əvvəlki dövr”) üçün və yalnız bu Standartı C3(a) bəndinə müvafiq olaraq retrospektiv qaydada tətbiq etdikdə təqdim etməlidir. Müəssisə, həmçinin, bu məlumatları cari dövr üçün və ya daha əvvəlki müqayisəli dövrlər üçün təqdim edə bilər, lakin belə bir öhdəlik daşımır.

C5 Müəssisə hazırkı Standartın C3(a) bəndinə uyğun olaraq retrospektiv qaydada tətbiqi zamanı aşağıdakı praktiki vasitələrin birindən və ya bir neçəsindən istifadə edə bilər:

(a) icra edilmiş müqavilələr halında, müəssisə müddəti eyni illik hesabat dövründə başlayan və bitən müqavilələri təkrar qeydə almamalıdır;

(b) dəyişkən ödənişli icra edilmiş müqavilələr halında, müəssisə müqayisəli hesabat dövrləri üzrə dəyişkən ödəniş məbləği təxminindən deyil, müqavilənin icra olunduğu tarixə əməliyyat qiymətindən istifadə edə bilər; və

(c) Standartın ilk dəfə tətbiqi tarixindən əvvəlki təqdim olunmuş bütün hesabat dövrləri üçün müəssisə qalan icra öhdəlikləri üzrə bölüşdürülmüş əməliyyat qiymətinin məbləğini və belə məbləği gəlirlər kimi tanıyacağı dövrə dair izahı açıqlamamalıdır (120-ci maddəyə baxın).

C6 Müəssisə C5-ci maddədəki praktiki vasitələrdən istifadə etdiyi halda, belə vasitəni təqdim edilmiş hər bir hesabat dövrü üzrə ardıcıl olaraq bütün müqavilələr üçün tətbiq etməlidir. Bundan başqa, müəssisə aşağıda müəyyən olunan məlumatların hər birini açıqlamalıdır:

(a) istifadə edilmiş vasitələr; və

(b) mümkün olan səviyyədə, belə vasitələrin hər birinin tətbiqinin təxmin edilmiş təsiri üzrə keyfiyyət qiymətləndirməsi.

C7 Müəssisə hazırkı Standartı C3(b) bəndinə uyğun olaraq retrospektiv qaydada tətbiq etmək istədikdə, müəssisə bu Standartın ilk dəfə tətbiqinin məcmu təsirini Standarta keçid tarixinin aid olduğu illik hesabat dövrünün əvvəlinə bölüşdürülməmiş mənfəət qalığına (və ya müvafiq halda, digər kapital komponentinə) düzəliş kimi tanımalıdır. Belə keçid metoduna əsasən, müəssisə hazırkı Standartı retrospektiv qaydada

© IFRS Foundation

IFRS 15

yalnız Standarta keçid tarixinə (məsələn, 1 yanvar 2017-ci il tarixi müəssisə üçün 31 dekabr tarixinə bitən hesabat ilidir) icra edilməmiş müqavilələr üçün tətbiq etməlidir.

C8 Standartın ilk dəfə tətbiqi tarixinin aid olduğu hesabat dövrləri halında, hazırkı Standart C3(b) bəndinə uyğun olaraq retrospektiv qaydada tətbiq olunduqda müəssisə aşağıda göstərilən əlavə açıqlamaları təqdim etməlidir:

(a) MUBS 11, MUBS 18 və dəyişiklikdən əvvəl qüvvədə olan əlaqədar Şərhlər ilə müqayisədə hazırkı Standartın tətbiqi nəticəsində cari hesabat dövründə hər maliyyə hesabatı maddəsinə təsir göstərən məbləğ; və

(b) C8(a) bəndində müəyyən edilmiş mühüm dəyişikliklərin səbəblərinə dair izah.

9 saylı MHBS-ə istinadlar

C9 Müəssisə bu Standartı tətbiq edərsə, lakin Maliyyə alətləri adlı MUBS 9-u hələ də tətbiq etməmiş olarsa, hazırkı Standartda 9 saylı MHBS-ə istinadlar Maliyyə alətləri: Tanınma və Ölçülmə adlı MUBS 39-a istinad kimi başa düşülməlidir.

Digər Standartların tətbiqinin dayandırılması

C10 Bu Standart aşağıda göstərilən Standartlardan üstün hesab ediləcək:

(a) MUBS 11 Tikinti müqavilələri;

(b) MUBS 18 Gəlirlər;

(c) BMHŞK-nın Şərhi 13 Müştəri loyallığı proqramları;

(d) BMHŞK-nın Şərhi 15 Daşınmaz əmlakın tikintisi üzrə müqavilələr;

(e) BMHŞK-nın Şərhi 18 Müştərilərdən aktivlərin köçürülməsi; və

(f) ŞDK-nın Şərhi 31 Gəlirlər — Reklam xidmətlərini özünə daxil edən barter əməliyyatları


Documents

· Web viewMaliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartları MHBS 15 Müştərilərlə müqavilələr üzrə gəlirlər Məqsəd 1 Hazırkı standartın məqsədi maliyyə