Ga niet bij de pakken zitten

Gedragsactivatie als remedie voor, en preventie tegen, depressie

Jaak Beckers

CGG/litp

Gedragsactivatie: wat is het ?

GA is een kortdurende, gestructureerde

interventie met als doel mensen zodanig te

motiveren en te activeren dat zij (opnieuw)

meer voldoening gevende ervaringen hebben in

hun leven.

Gedragsactivatie: wat is het ?

GA gaat uit van het idee dat mensen uit hun

depressie kunnen geraken indien zij geholpen

worden om zich (opnieuw) te engageren in

gedrag dat zij uiteindelijk plezierig of zinvol

vinden of dat hun helpt om hun levenssituatie

zodanig te beïnvloeden dat hun levenskwaliteit

verbetert.

Gedragsactivatie: wat is het ?

• Gericht op actie en op concrete probleem

oplossing

• Speelt zich grotendeels af buiten de

therapiesessies

• Wegnemen van barrières die zinvolle activiteit

in de weg staan (vermijding)

Gedragsactivatie: wat is het ?

Geïndividualiseerd, aangepast aan de “eigen”

vorm van depressie (en vermijding) van iedere

cliënt

Gedragsactivatie: wat is het ?

Verschillende klachtenpatronen, bijv.

• Passiviteit: slapen, TV kijken, drinken… om niet

te voelen

• Zeer actief bezig zijn met dagelijkse “plichten”

die weinig of geen voldoening geven

• Piekeren, rumineren,… om het verleden “op te

lossen” of de toekomst “veilig te stellen”

Basisprincipes

1. De sleutel tot verandering in gevoelens is

veranderen wat je doet

Basisprincipes

2. Ingrijpende levensgebeurtenissen kunnen

leiden tot een depressie.

Korte termijn coping (oplossings-) strategieën

kunnen mensen doen verzanden in een

depressie voor langere tijd. De oplossing wordt

het probleem.

Basisprincipes

3. Wat voor een bepaalde persoon

antidepressief zal werken kan je vinden door na

te gaan wat voorafgaat aan en wat volgt op,

belangrijke gedragingen van die persoon.

Basisprincipes

4. Structureer en voorzie activiteiten

volgens een plan en

niet afhankelijk van stemming

Basisprincipes

5. Verandering zal gemakkelijker zijn als je klein

begint

Basisprincipes

6. Leg de nadruk op activiteiten die op een

natuurlijke manier belonend zijn

Basisprincipes

7. Gedraag je als een coach

Basisprincipes

8. Benadruk een empirische (gebaseerd op

ervaring) “probleemoplossing” benadering.

Ieder resultaat is waardevol.

Basisprincipes

9. Praat niet alleen, doe vooral !

Basisprincipes

10. Zoek oplossingen voor bestaande of

mogelijke hindernissen voor activatie

Therapeutische stijl in GA

• Validerend

• Samenwerkend

• Niet beoordelend

• Warm en echt

GA: de ingrediënten

GA: de ingrediënten

Doelen bepalen

• Wat wil de cliënt zelf ?

• Waar hecht hij/zij waarde aan ?

GA: de ingrediënten

Gedrag definiëren en beschrijven

GA: de ingrediënten

Gedrag in de context:

• Wat gaat eraan vooraf ?

• Wat volgt erop ?

GA: de ingrediënten

Activiteiten monitoren

• activiteitenschaal

Dag: Wat heb ik gedaan gedurende het afgelopen uur ?

stemming: 1- 5

1 = erg

negatief

2 =

negatief

3 =

neutraal

4 =

positief

5 = erg

positief

00u –

02u

02u –

04u

04u –

06u

06u –

07u

07u –

08u

GA: de ingrediënten

Activiteiten monitoren

• Wat heb ik gedaan ?

GA: de ingrediënten

Activiteiten monitoren

• Stemming ?

GA: de ingrediënten

Activiteiten monitoren

• Veranderingen in routine ?

• Waar beginnen met verandering ?

• Vermijding ?

Even terzijde…

Vermijding, angst en depressie

•

Vermijding:

• Het kan een goed idee zijn, iets te vermijden

Vermijding:

• Is dat ook zo voor gevoelens ?

Kunnen “negatieve” gevoelens beter

vermeden worden, of zo snel mogelijk

“opgelost”?

Vermijding:

• Is het belangrijk, er over te waken dat mensen

niet té angstig of verdrietig worden ?

• Is angst of verdriet “slecht”?

Vermijden:

• kan verstandig zijn,…

• is een belangrijke overlevingsstrategie: vaak

beter 100 keer teveel dan 1 keer te weinig…

Vermijden:

• leidt tot negatieve bekrachtiging, d.w.z.

versterkt de betekenis van “gevaar” (angst).

Vermijden:

• leidt tot negatieve bekrachtiging, d.w.z.

versterkt de angst.

• en ook dat is nuttig

…als algemeen principe

…om te overleven

Vermijden:

• leidt tot negatieve bekrachtiging, d.w.z.

versterkt de angst.

• en dat is nuttig

…als algemeen principe

…om te overleven

• maar niet altijd …

Vermijden:

• versterkt de angst.

• belet het aanleren van andere

reacties/betekenissen t.a.v. de vermeden

situaties, d.w.z. belet bijleren, nuanceren.

Vermijden:

• versterkt de angst.

• belet bijleren.

• Belet vaak het stellen van “wenselijk” gedrag

en kost op die manier levenskwaliteit.

een ravijn…

een bruggetje

hier woon ik…

de stad: school,werk, cultuur…

en ik heb “hoogtevrees” en “een paniekstoornis”…

De brug (mijn angst) vermijden:

1. de negatieve valentie van de brug (mijn emotie) neemt toe: de angst wordt versterkt

De brug (mijn angst) vermijden: 1. de negatieve valentie van de brug neemt toe: angst wordt versterkt

2. ik kan niet ondervinden wat er zou gebeuren (met mijn angst o.m.)

De brug (mijn angst) vermijden: 1. de negatieve valentie van de brug neemt toe: angst wordt versterkt

2. ik kan niet ondervinden wat er zou gebeuren (met mijn angst o.m.)

3. ik geraak nooit in de stad…

Waarom geraak ik niet in de stad?

• omdat ik angstig ben?

• omdat ik niet durf?

• is dan niet durven = niet kunnen ?

Waarom geraak ik niet in de stad?

Niet daarom, maar:

Omdat ik ervoor kies, mijn angst te vermijden

de stad: school,werk, cultuur…

en ik heb “hoogtevrees” en “een paniekstoornis”…

Soorten gedrag:

• onwillekeurig versus

• willekeurig…

Onwillekeurig gedrag:

• voelen

• (automatische) gedachten

• neiging tot actie (doen)

Onwillekeurig gedrag

• = resultaat (bijverschijnsel) van de context

en van wie ik (geworden) ben

= o.m. mijn leergeschiedenis (betekenis).

• = respondent, reactie op wat vooraf gaat

• = niet door mijzelf hier en nu te bepalen of

te kiezen

Willekeurig gedrag: doen

o.a.:

- actie

- nadenken/rumineren/piekeren

- zeggen, verbaal en niet verbaal,…

- micro en macro niveau

Willekeurig gedrag:

Doen:

• = instrumenteel: gericht op en gestuurd

door de gevolgen die (ik verwacht dat) het

heeft op kortere en langere termijn

• Het dient ergens voor…

Willekeurig gedrag

• = kiezen

• = niet zomaar het gevolg van de context, niet

het gevolg van mijn gevoelens en

automatische gedachten, ook niet van mijn

neiging (drang, dwang)

Willekeurig gedrag, doen

• verschaft mij een weliswaar beperkte, maar

wel mijn enige, invloed op mijn toekomstige

context, mijn toekomstige gevoelens en

gedachten…

Willekeurig gedrag is interessanter om naar

te kijken dan onwillekeurig

Niet: hoe komt het dat iemand iets doet,

Wel: waar dient dit gedrag voor ?

Niet: waar is hij bang voor,

Wel: wat vermijdt hij ?

Denken versus gedachten hebben

• Nadenken, rumineren, piekeren,… is willekeuriggedrag

• In je hoofd of luidop (met je hulpverlener…)

• Heeft een bedoeling: iets oplossen, voorkomen,

wegdoen…

… Ook waar dat niet kan:

-het verleden: wat gebeurd is, wat ik gedaan heb,…

-de toekomst: wat –misschien- zal gebeuren, wat ik

dan moet/zal doen,…

Denken over Gedachten en Gevoelens…

• Denken, rumineren, piekeren, praten = willekeurig gedrag

• Heeft een bedoeling: iets oplossen, voorkomen,

wegdoen…

…gedachten

…gevoelens

- Belet dat ze verdwijnen

- Suggereert dat ze « oplosbaar » zijn

- Suggereert dat ze belangrijk zijn

- Komt in de plaats van zinvolle actie

Denken over Morgen

• Denken, piekeren, heeft een bedoeling: iets

oplossen, voorkomen, garanderen…

.…veiligheid, zekerheid

- Suggereert dat die mogelijk is

- Suggereert dat die nodig is

- Komt in de plaats van accepteren

Denken over gedachten en gevoelens

• Gedachten en gevoelens zijn automatisch,

onwillekeurig.

• Maken deel uit van de context (zie bord)

• « Doen » niets, hebben dus niet zo veel belang

• Accepteren: vriendelijk laten zijn wat ze zijn:

gedachten in mijn hoofd (vgl. mijn siamees broertje,

mijn schip,…)

Vermijding bij de hulpverlener…

• Gevoelens bij de cliënt (verdriet, angst, paniek,…)

• Gevoelens en oordelen van de cliënt over mij

• Gevoelens en gedachten van/over mijzelf:

schuldgevoelens, machteloosheid, falen,…

• Mijn eigen angsten, pijn,…

Vermijding bij de hulpverlener…

• Onderwerpen vermijden

• Meegaan in de vermijding van de cliënt

• De cliënt helpen, aanzetten,… om te vermijden

• Meegaan in rumineren en piekeren: keer op keer

meegaan in “praten over”

• Geruststellen (de cliënt, mijzelf,… ? )

Wat dan wel ?

• Onwillekeurig gedrag: gedachten, gevoelens,…

• Het verleden en de toekomst: wat ik heb

meegemaakt en zal meemaken, wat ik heb gedaan

en zal gedaan hebben,…

• Onzekerheid, fouten, onveiligheid

• Accepteren als deel van de context

Wat dan wel ?

Accepteren als deel van de context…

Waarbinnen ik

Kies (willekeurig gedrag):

- Doe wat ik kan doen

- Wat past bij wie ik wil zijn

Wat dan wel als hulpverlener ?

• Accepteren en kiezen aanmoedigen en voordoen

• Niet vermijden wat beter niet vermeden wordt

• Aanmoedigen om niet te vermijden wat beter niet

vermeden wordt.

GA: lessen voor de niet-GGZ

hulpverlener…

GA: lessen voor de niet-GGZ

hulpverlener…

• Toon begrip en meeleven voor de pijn die de

persoon heeft en voor de moeite die het kost

om in actie te komen

• Maar ga niet mee in zelfbeklag en

machteloosheid

GA: lessen voor de niet-GGZ

hulpverlener…

Focus op:

• Oplossingen

• Willekeurig gedrag (doen)

GA: lessen voor de niet-GGZ

hulpverlener…

Formuleer doelen en tussenstappen

• In positieve termen

• Als wenselijk en niet noodzakelijk

• In kleine stappen

GA: lessen voor de niet-GGZ

hulpverlener…

Detecteer hindernissen of voorwaarden

• Buiten de keuze van de persoon: kijk wat je

eraan/ermee kan doen

• Vermijding: steun de persoon in het niet meer

vermijden

• En vooral: help niet vermijden !

GA: lessen voor de niet-GGZ

hulpverlener…

Detecteer hindernissen of voorwaarden

• Herken en neutraliseer “voorwaarden” ,

“redenen” om uit te stellen of te vermijden

• “Ik zal proberen”, “als ik mij goed voel”, “als ik

een goeie dag heb”, “als het weer goed is”, als

ik goed genoeg ben voorbereid”, “als

mijn…akkoord is en het mij niet zal

verwijten”…

GA: lessen voor de niet-GGZ

hulpverlener…

• Bekrachtig concreet gezette stappen (doen,

niet “voornemen”), hoe klein ook

• Ga niet veel in op redenen waarom niet

• Geef geen kritiek, zeker niet op falen, zelfs niet

op niet geprobeerd,

GA: lessen voor de niet-GGZ

hulpverlener…

wel:

• Wat heb je vermeden ?

• Wat zijn daarvan de voor- en de nadelen ?

• Hoe rijmt dat met je doelen en waarden ?

Vragen, bedenkingen ?

Dank u

Achtergrondfoto: Els Travers