Woroxigamocemis 57-e weli ivlisi-agvisto #4 2015 weli

saliteraturo-samxatvro da sazogadoebrivi Jurnali

saredaqcio sabWos Tavmjdomare

daviT TedoraZe

saredaqcio sabWo

cisana anTaZe

roin abuseliZe

giorgi (iuri) bibileiSvili

genri doliZe

ana dundua

ramaz surmaniZe

bela qeburia

vaxtang Rlonti

Tina SioSvili

malxaz CoxaraZe

amiran xabazi

nana xaxutaiSvili

daarsebulia 1958 welsgamodis or TveSi erTxel

© „Woroxi“, baTumi, 2015

redaqciis misamarTi:6010, baTumi, meliqiSvilis q. #21

tel.: (422) 27-15-30

mTavari redaqtori

sandro beriZe

redaqtori

lali konceliZe

prozisa da poeziisganyofilebis gamge

anzor kudba

kritikis, Targmanisa dapublicistikis ganyofilebis gamge

genrieta quTaTelaZe

kompiuteruli uzrunvelyofa

malxaz faRava

gamomcemelisaqarTvelos mweralTa

kavSiris aWaris organizacia

Jurnali gamodis aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis finansuri mxardaWeriT

Jurnali daibeWda s.s. „gamomcemloba aWaris“

poligrafiul centrSi, baTumi, kldiaSvilis, 27

avtorTa sayuradRebod:redaqciaSi eleqtronuli saxiT Semosuli nawarmoebebi awyobili unda iyos

SriftiT Sylfaen, 12 pt. (kodireba: unikodi (UTF-8).amasTan, redaqciaSi Semosuli masala avtors ar ubrundeba

Sinaarsi

redaqtoris gverdi

ერზაცის დღესასწაული ..................................................................................................................................................... 003

proza, poezia

giga vefxvaZe _ moTxrobebi .................................................................................................................................... 005

SoTa zoiZe _ leqsebi .................................................................................................................................................... 024

anzor kudba _ moTxroba ............................................................................................................................................ 025

sandro beriZe _ leqsebi ............................................................................................................................................ 035

giorgi (guguli) qeburia _ leqsebi ................................................................................................................. 040

kritika, publicistika

tariel futkaraZe _ ილიას „განდეგილის“ ტექსტი და ქვეტექსტი .................................................. 041

ese

deniza sumbaZe _ ინფორმაციული ომი საქართველოს ისტორიული სამეფო ტახტის

ხელში ჩასაგდებად (ანუ: ქართველ ბაგრატიონთა სამეფო ტიტულის:

„დავითიანის“ გაგებისათვის დღევანდელი მსოფლიოს ახალი

წესრიგის ჭრილში) (დასაწყისი) ............................................................................................................................... 048

istoria

uCa oqropiriZe _ ეროვნული მოძრაობის ისტორიიდან საქართველოში

1977-1987 წლებში ..................................................................................................................................................... 065

simon gigitiZe _ კირნათის თემის მოსახლეობის ბრძოლა თურქი

დამპყრობლების წინააღმდეგ ............................................................................................................................ 091

xmaTa xaverdebis da RmerTebis ena

Tamaz abulaZe _ „რა ენა წახდეს, ერი დაეცეს“ ............................................................................................... 101

xsovna

nunu guliaSvili-kvaWaZe _ წიგნის მსახური – ჯემალ ხოფერია ...................................................... 106

ჩვე ნი დრო ის ლი ტე რა ტუ რულ ცხოვ რე ბა ში ღრმად ჩა ხე დუ ლი მკით ხვე ლი და მერ წმუ ნე ბა, რომ დღეს ღი რე ბულ ლი ტე რა ტუ რა სა და ან-ტი ლი ტე რა ტუ რას შო რის მიმ დი ნა რე ღია თუ ფა რულ ჭი დილ ში, ერ თი შე ხედ ვით, სას წო რის პი ნა მე ორ ის სა სარ გებ ლო დაა გა დახ რი ლი.

მეც ნი ერ ულ-ტექ ნი კურ მა პროგ რეს მა კა-ცობ რი ობ ას გა უგ ონ არ წარ მა ტე ბებ თან ერ-თად პრობ ლე მე ბიც უხ ვად მო უტ ა ნა. სა ვა ლა-ლოდ და აშ ო რა ერ თმა ნეთს, რო გორც ფი ლო-სო ფო სე ბი ამ ბო ბენ ხოლ მე, ნივ თი ე რი (ქმე დი-თი) და სუ ლი ე რი (ჭვრე ტი თი) ცხოვ რე ბა. და-ირ ღვა ჰარ მო ნია, რის შე დე გა დაც ად ამ ი ა ნი, მხო ლოდ და მხო ლოდ, არ სე ბუ ლი, რე ალ უ რი, შიშ ვე ლი სი ნამ დვი ლის წი ნა შე აღ მოჩნ და.

არ ის მე ო რე სი ნამ დვი ლე, რო მელ იც ირ ე ა-ლ უ რი ანუ ილ უზ ი უ რი სამ ყა რის სა ხით არ სე-ბობს. იგი ლი ტე რა ტუ რის, მხატ ვრო ბის, მუ სი-კის, კი ნოს, თე ატ რი სა და ხე ლოვ ნე ბის კი დევ სხვა დარ გე ბის მეშ ვე ობ ით იქ მნე ბა. რე ალ უ რი და ილ უზ ი უ რი სი ნამ დვი ლე უერ თმა ნე თოდ არ ეგ ებ ის. პირ ველს ბუ ნე ბა ქმნის, მე ორ ეს – ხე ლოვ ნე ბა. თუ კი მათ შო რის დარ ღვე ულ ია ჰარ მო ნი უ ლი თა ნა ტო ლო ბა, მა შინ მზის ქვე შე-თის მკვიდ რის – ად ამ ი ან ის სრულ ყო ფი ლე ბას, რწმე ნას, იმ ედს, სიყ ვა რულს, პა ტი ოს ნე ბას, მე გობ რო ბას, თა ვი სუფ ლე ბას და, სა ერ თოდ, სუ ლის სი დი ად ეს, ერ თგვა რი სა სო წარ კვე-თი ლე ბა ეუფ ლე ბა. ამ შემ თხვე ვა ში ად ამ ი ა ნი ხორ ცი ელ ად არ სე ბობს, სუ ლი ერ ად კი ან გა-კოტ რე ბუ ლია, ან მკვდა რი. ბუ ნე ბის მი ერ შექ-მნი ლი რე ალ უ რი სი ნამ დვი ლე, რო მელ შიც ად-ამ ი ან ე ბი ცხოვ რო ბენ, ირ ე ალ უ რი ანუ ილ უზ-ი უ რი სამ ყა როს შემ ქმნე ლი სათ ვის (მწერ ლის, მხატ ვრის, მუ სი კო სის და სხვა თა), მკვე ბა ვი და პირ ველ წყა როა. მწე რა ლი იმ იტ ომ ქმნის

იდ ე ალ ურ სამ ყა როს, რომ უხ ეშ და შიშ ველ სი-ნამ დვი ლე ში არ სე ბულ ად ამ ი ანს გა უჩ ინ ოს და გა ნუმ ტკი ცოს რწმე ნა, ახ ა ლი ენ ერ გი ით იბრ-ძო ლოს კე თი ლის და სამ კვიდ რებ ლად, ახ ა ლი შე მარ თე ბი თა და ძა ლის ხმე ვით შე ალ ამ აზ ოს და შე ამ სუ ბუ ქოს ცხოვ რე ბის სი სას ტი კე.

ამ ელ ემ ენ ტა რუ ლი, ან ბა ნუ რი ჭეშ მა რი ტე-ბის გა მე ორ ე ბა იმ იტ ომ მო მი წია, რომ დღე-ვან დე ლი ქარ თუ ლი მწერ ლო ბის ფე რა დო ვან სპექტრ ში, მე წი ნა ვის რო ლი, რა თქმა უნ და, ე.წ. აგ იტ ატ ორ ებ ი სა და ვა იკ რი ტი კო სე ბის გა-მო ის ობ ით და ხელ შეწ ყო ბით, გა ფი ლის ტე რე-ბულ და უხ ამს მწერ ლო ბას და ეკ ის რა. ფი ლის-ტე რუ ლი მწერ ლო ბა კი, რო გორც ცნო ბი ლია, საგრ ძნობ ლად აფ ერ ხებს ლი ტე რა ტუ რულ წინ სვლას, აბ ნევს მკით ხველს იმ ყალ ბი ლი-ტ ე რა ტუ რუ ლი სუ რო გა ტით, რო მე ლიც აღ-ს ავ სეა ცრუ, ვნე ბა გაც ლი ლი, გა მო ფი ტუ ლი, უემ ოც იო და უშ თა გო ნე ბო ღი რე ბუ ლე ბე ბით. უკ ულ ტუ რო, გა უნ ათ ლე ბე ლი კრი ტი კოს-ჟუ-რ ნა ლის ტე ბი სენ სა ცი ებ ის გა მო, რაც, რა-ტომ ღაც, ყო ველ გვა რი ღი რე ბუ ლე ბე ბი სად მი ლან ძღვა-გი ნე ბი თა და ლა ფის სრო ლით გა-მო იხ ატ ე ბა, ამ კვიდ რე ბენ გაქ ვა ვე ბულ სტე-რე ოტ იპს, ლა ჩარს – გმი რად წარ მო აჩ ენ ენ, მა ხინჯს – მზე თუ ნა ხა ვად, ცრუს – მარ თლად, უს ინ დი სოს – სინ დი სი ერ ად, წარ სულ ში კო-მუ ნიზ მის იდ ე ალ ებ სა და საქ მე ებს სულ შე წი-რუ ლი რა იკ ომ ი სა თუ პარ ტკო მის მდივ ნე ბი ხე ვის ბრე ბად ჰყავთ სა ხელ დე ბუ ლე ბი, ქურ-დი, მფლან გვე ლი და გა რე წა რი – „გან დო ბილ-თა საძ მოს“ წევ რად იწ ოდ ე ბა, მე ძა ვი ეთ იკ ა ზე ლექ ცი ას კით ხუ ლობს, ერ ი სა და მა მუ ლის გამ-ძვალ ტყა ვე ბე ლი პარ ლა მენ ტა რი, სამ შობ ლოს ტკი ვილ ზე სა უბ რობს, ერთ დროს კო მუ ნიზ მის მე ხოტ ბე ვაი-მწე რალს თავს ერ ოვ ნუ ლი შა რა-

redaqtoris gverdi

ერზაცის დღესასწაული

4sandro beriZe redaqtoris gverdi

ვა ნ დე დი ადგას, წე რა-კით ხვის უც ოდ ინ ა რი, უც ხო ეთ მოვ ლი ლი, გა ფუ ყუ ლი, სა ყუ რე ებ ი ა ნი ბი ჭუ ნა და თო ჯი ნა-თი ნე იჯ ერ ე ბი წე ლი წად-ში სამ უხ ე ი რო წიგნს ბეჭ და ვენ და ქარ თუ-ლი მწერ ლო ბის ფლაგ მა ნე ბად გვევ ლი ნე ბი ან. სულ დაც ხრი ლუ ლი და სუ ლი ერ ად მო შიმ ში ლე სა ზო გა დო ე ბა კი ერ ზაც პო ლი ტი კო სე ბის, ერ-ზაც ჟურ ნა ლის ტე ბის, ერ ზაც პო ეტ ებ ის, ერ-ზა ცა კა დე მი კო სე ბის, ერ ზაც პრო ფე სო რე ბის, ერ ზაცმ წერ ლე ბის და ერ ზაც სა სუ ლი ერ ოპ ირ-ებ ის შემ ყუ რე აბ სურ დის თე ატრ ში ცხოვ რობს, სა დაც თი თო ე ულ მათ განს მი აჩ ნია, რომ თა ვი-სი მოღ ვა წე ობ ის სფე როში ის პირ ვე ლია, უნ-იკ ალ უ რი და შე უდ არ ებ ელ ია. წიგ ნე ბი დან და-წე რილ მა წიგ ნებ მა, გა დამ ღე რე ბულ მა, „შვიდ-ნაქ მა რევ მა“ ლექ სებ მა და მოზღ ვა ვე ბულ მა მა კუ ლა ტუ რამ წა ლე კა ნაღ დი და ღი რე ბუ ლი ლი ტე რა ტუ რა, ფა სი და უკ არ გა ქარ თულ სიტ-ყვას.

დი დი და ღი რე ბუ ლი ლი ტე რა ტუ რის გვერ-დით სუ რო გა ტი ყო ველ თვის არ სე ბობ და. დიდ მწე რალს ღი რე ბულ ნა წარ მო ებ თან ერ თად ზოგ ჯერ სუს ტიც გა მოს ვლია, შე მოქ მე დე ბით გა მარ ჯვე ბას, ზოგ ჯერ, მარ ცხიც თან სდევს, რაც ბუ ნებ რი ვია, მაგ რამ, რო ცა თა ნა მედ რო-ვე ტექ ნი კით აღ ჭურ ვი ლი ტე ლე კომ პა ნი ე ბი

და სო კო ებ ივ ით მომ რავ ლე ბუ ლი ორ ღო ბის ჟურ ნალ-გა ზე თე ბი სა გან გე ბოდ და მი ზან მი-მარ თუ ლად ხოტ ბას ას ხა მენ ან ტიმ წე რალ სა და ან ტი ლი ტე რა ტუ რას, ეს არა მარ ტო საწ ყე-ნი, და ნა შა ულ იც აა, და ნა შა ულ ია იმ იტ ომ, რომ პრო პა გან დას უწ ევ ენ უნ იჭ ობ ას. უნ იჭ ო ბა კი ნი ჭი ერ ებ ის აგ ან გან სხვა ვე ბით, ავ ადმ ყო ფო-ბა სა ვით გა დამ დე ბია, თან და თან იპ ყრობს ად-ამ ი ან ის სულს, ან აგ ვი ან ებს გო ნე ბას, აკ ნი ნებს მას და გა დაგ ვა რე ბამ დე მიჰ ყავს არა მარ ტო პი როვ ნე ბა, არ ამ ედ მთლი ან ად კულ ტუ რა.

და ბალ გე მოვ ნე ბი ან და ახ ლომ ხედ ველ ტე-ლე წამ ყვან თა, შო უმ ენ თა და ფარ სმენ თა შე ხე-დუ ლე ბე ბით თუ ვიმ სჯე ლებთ, ვი საც სცე ნა ზე გა უვ ლია ყვე ლა დი დე ბუ ლი არ ტის ტია, ვი საც ორ ი ო დე უნ ი ჭო სტრი ქო ნი და უწ ერ ია, ყვე ლა მწე რა ლი და პო ეტ ია, ვი საც გი ტა რა ან ფან დუ-რი სჭე რია ხელ ში, ყვე ლა სა ხელ გან თქმუ ლი მუ სი კო სია, ერ თი სიტ ყვით, ვარ სკვლავ თცვე-ნაა ყველ გან, ყვე ლა სფე რო ში თუ დარ გში. არ შე იძ ლე ბა ყვე ლაფ რი სად მი ხოტ ბი სა და ო დე-ბის ფრქვე ვა, ამ გვა რი ქმე დე ბით გა მარ ტივ და და გა უფ ას ურ და ყვე ლა ფე რი, მათ შო რის სიტ-ყვა, რო მე ლიც იყო ღმერ თი.

სანდრო ბერიძემთავარი რედაქტორი

აგვისტოს ომი

– ვა ხო, ვა ხო გა იღ ვი ძე. ნა ხე, რა ამ ბა ვია, სა ქო ნელს უპ ატ რო ნოდ ვერ გა ვუშ ვებ მინ-დორ ში. ადე, შვი ლო. ადე, ლუკ მა გა ტე ხე და გა დე ნე! – დი ლით ბე ბი ამ გა მაღ ვი ძა. – ზე მოთ, ტყის პი რის კენ, ად ე ნე, რა მე რო იყ ოს...

წუ ხელ მთე ლი ღა მე ის როდ ნენ ოს ებ ის მხრი დან და რო დის-რო დის ჩა მე ძი ნა. ჩა ვიც ვი, ჯო ხი ავ ი ღე და სა ქო ნე ლი წინ გა ვი დე ნე. პა ტა-რა ხურ ჯი ნი და მა წია ბე ბი ამ. ნე ლა მივ დი ო დი, ზურ გი ის ევ მტკი ო და.

– ვა ხო, რო გორ ხარ გე ნა? – უკ ნი დან ვა ჟას ხმა მო მეს მა.

– ვა, ქა ლა ქე ლო? ის ევ აქა ხარ? არ გა ში-ნებს ბათ ქა ბუთ ქი? – ვა ჟას ხე ლი გა ვუ წო დე. ის მო ვი და, ხე ლი ჩა მო მარ თვა და გა და მეხ ვია.

– მა გა რია, თა ვი სუფ ლად და დი ხარ, გეტ ყო ბა.– ხო, რა ვი? ეს ორი დღეა ავ დე ქი და დავ-

დი ვარ.– იმ ხე ლა ხი დან ჩა მო ვარ დი... კი დე კარ გად

გა დარ ჩი.– კი დე კაი, შამ ბებ ში ჩავ ვარ დი, თო რე...

...მარ ტო და დი ხარ აქ ეთ?– რუს ლა ნა ამ ოდ ის-ხოლ მე.– მე რე, რო გორ რიგ დე ბით?– მა გას თან რა საქ მე მაქვს? მა მა მი სის ბრა-

ლი ყო ფი ლა, მა გას არ სცოდ ნია არ აფ ე რი.– რა იცი? მეც მინ დო და, დარ წმუ ნე ბუ ლი

ვყო ფი ლი ყა ვი.

– დე და მისს ულ აპ არ აკ ია დე და ჩემ თან. რუ-ს ლა ნაც ყო ფი ლა და და უფ იც ია.

– ხო, ეგ ხო. არ წა სუ ლა ეგ ეც? ხო თქვეს, მთე ლი ოს ე ბი მი დი ა ნო?

– ეგ ხო ნა ხევ რად ქარ თვე ლია? რო გორც უნ და, ოს ებ თან – ოს ია, ჩვენ თან – ქარ თვე ლი. გა იკ რი ჭა ვა ჟა და გვერ დზე გაქ ცე ულ დე კე-ულს გა მო უდ გა.

ვა ჟას დე დაა ჩვე ნი სოფ ლე ლი. ად რე მთე ლი ოჯ ა ხი რუს ლა ნის სო ფელ ში ცხოვ რობ დნენ, მაგ რამ მე რე ვა ჟას მა მა მოკ ლეს, არა, ომ ის დროს არა, მე რე. ხო და, მი სი ოჯ ა ხი ქა ლაქ ში გა და ვი და, რუს თავ ში, ვა ჟას ბი ძი ას თან. მე, ვა-ჟა და რუს ლა ნა უკ ვე 7-8 წე ლია ვმე გობ რობთ. მა მა მი სის ამ ბა ვი ორი კვი რის წინ გა ი გო ვა ჟამ; ვა ჟა მაც და რუს ლან მაც. ერ თმა ნეთს ვერ ელ-აპ არ აკ ებ ოდ ნენ. მე რე მე შე ვა რი გე. მე თვი თონ არ ვი ცო დი სი მარ თლე, მაგ რამ მა ინც, ჩვენ ხომ მე გობ რე ბი ვი ყა ვით? შე რი გე ბის მე რე ბე ბი ამ მსხალ ზე გამ გზავ ნა და კაი სკუ პიც ვქე ნი...

– ვაა, ვა ხო? – ვაა, ეს ჩემ ზე მა ღა ლი ყო ფი ლა, – გავ ხე დე

ამ ომ ავ ალ რუს ლა ნს.– რუს ლან? რო გორ ხარ? მე უკ ვე წა სუ ლი

მე გო ნე. – ალ ბათ, სა ღა მოს წა ვალთ. მა მა ჩემ მა გა-

მომ გზავ ნა.– ჩემ თან? – გა იღ ი მა ვა ხომ.– არა, იმ ას თან, – რუს ლან მა თი თი ვა ჟას კენ

გა იშ ვი რა, და შენ თა ნაც. წა ვიდ ნე ნო – და მა ბა-რა, ცუ დი ამ ბე ბი იქ ნე ბაო.

– მე ტი რა ღა უნ და იყ ოს, ავ ნე ვი აგ იღ ი ათ ღა მე.

– მე რა ამ იღ ია? მაგ რამ აქ აც მოვ ლე ნო.– ვინ? თქვე ნე ბი?– სხვე ბი მოვ ლენ, არც ჩვე ნე ბი და არც

თქვე ნე ბი.– სხვე ბი? აფ ხა ზეთს რო ეხ მა რე ბოდ ნენ?

proza, poezia

giga

vefxvaZe

6giga vefxvaZe proza

– სხვე ბი მე გით ხა რი... ვა ჟა! – გას ძა ხა რუს-ლან მა. მე მო მიბ რუნ და. – შე ნი მო ბი ლუ რი მი-წე რია.

– სახლ ში დამრ ჩა.– არა უშ ავს, ხომ მიხ ვალ? მი წე რია. და გი-

მე სი ჯებ, რო გა და ვალ იქ და ახ ალ ნო მერს რო ავ იღ ებ.

– „ზდრას ტი“, ოსო! – მო ირ ბი ნა ვა ჟამ. – „ზდრას ტი“, ვა ჟა! აი, შე ნი და ნა ამ ოგ იტ ა-

ნე. არ მინ დო და, გამ ყო ლო და.– გქო ნო და, რა ვი... – უთ ხრა ვა ჟამ და მა ინც

გა მო არ თვა. სერ ზე ავ ედ ით და ხის ძი რას დავ სხე დით.

ხე ობ ის ბო ლოს კენ კვამ ლი მო ჩან და. ბი ჭებ მა სა ქო ნე ლი ცო ტა ზე მოთ, ტყის კენ ად ენ ეს და ჩა მობ რუნ დნენ.

– მო დი, ვჭა მოთ. – ვუთ ხა რი ბი ჭებს და ზურ გჩან თას თა ვი გა ვუხ სე ნი.

– სექ ტემ ბრის თვის ჩა მო ვალ, ალ ბათ, სწავ-ლა რო და იწ ყე ბა. – თქვა რუს ლან მა.

– მე აქ აღ არ ვიქ ნე ბი. და მი რე კეთ და ჩა მო-ვირ ბენ შა ბათ-კვი რას, – მი უ გო ვა ჟამ.

ის-ის იყო კიტ რი და ყვე ლი ამ ოვ ი ღე, რომ გა მაყ რუ ებ ე ლი ხმა უ რი ატყ და. მი წა ზე დავ-წე ქით სა მი ვე ნი. ცხინ ვა ლის მხა რეს ცეც ხლი ავ არ და. თავს ვერ ვწევ დით. არ ვი ცო დით, რას ის როდ ნენ და სა იდ ან. ეტ ყო ბა, ახ ლოს იყო. უც-ბად მან ქა ნე ბის ხმა გა ის მა. და ვი ბე ნით, სა ით გავ ქცე ულ იყ ავ ით არ ვი ცო დით. 3 სატ ვირ თო მან ქა ნა გა ჩერ და და სამ ხედ რო ე ბი გად მოხ ტ-ნენ, სე რის გას წვრივ ჩაწ ვნენ და ბი ნოკ ლე ბი მო იმ არ ჯვეს. 3 სამ ხედ რო ჩვენ კენ წა მო ვი და.

– ხე ლე ბი მაღ ლა!!! – დაგ ვი ძა ხა სამ ხედ-რომ, თუმ ცა ხე ლე ბი უკ ვე მაღ ლა გვქონ და. – ვინ ხართ?

– მწყემ სე ბი ვართ სოფ ლი დან ამ ოს ულ ე ბი. – ვუ პა სუ ხე მე, რად გან ვა ჟა ზე უფ რო სი ვი-ყა ვი ორი თვით, მა ღა ლიც ვი ყა ვი ცო ტა და ის სამ ხედ როც მე მი ყუ რებ და.

– ქარ თვე ლე ბი ხართ?– კი, ქარ თვე ლე ბი. აი, თქვენ რომ ამ ო ი არ-

ეთ, იმ სოფ ლი დან ვართ. – მი ვუ გე.– სა მი ვე? – მკით ხა– კი, სა მი ვე! – და მას წრო ვა ჟამ.

– კარ გი, იჯ ექ ით მად და არ გა ინ ძრეთ! – მო ცე ლი ლე ბი ვით და ვეშ ვით.

– აკ ოპ ე ბი გათ ხა რეთ! – და იძ ა ხა ჭა ღა რათ-მი ან მა კაც მა. ყვე ლა ზლაზ ვნით წა მოდ გა.

– ბა ბუ, აკ ოპ ე ბი რად გვინ და, ხო მა ინც ქვე-მოთ უნ და ჩა ვი დეთ?

– ბა ბუს მოგ ცემთ მე თქვენ. ომ ში ხართ, „სა გუ ლა ოდ“ კი არა!

– აქ ხო არ ვმაგრ დე ბით, ბა ბუ? – ახ ლა მე ო-რე მხრი დან და უძ ახ ეს.

– კაი, ჩა წე ქით! გა ვი გებ, რა ხდე ბა.იმ ჭა ღა რა კაც მა სად ღაც და რე კა. ყვი რო და,

რად გან არ ეს მო და. მე რე – მი დით, ბი ჭე ბო, მი-დი თო და გა თი შა კავ ში რი. ვი ღა ცას და უძ ა ხა.

– ჩუ მად იჯ ექ ით! თქვე ნი ხმა არ გა ვი გო ნო. მე წა ვუ ძი ნებ ცო ტას.

– საჭ მელ ზე გა გაღ ვი ძოთ?– რო გა ვიღ ვი ძებ, მე რე ვჭამ, რა მეჩ ქა რე-

ბა? თა ვი მის კდე ბა, გუ შინ იმ დე ნი დავ ლიე, თვა ლი დან ვერ ვი ყუ რე ბი. კი დე კაი ამ ხმა ურს შეჩ ვე უ ლი ვარ...

ორი სამ ხედ რო ჩვენ თან ამ ოვ ი და და ჩრდი-ლ ში წა მოწ ვა.

– თუ ვინ მე გა მოჩნ და, გაგ ვაღ ვი ძეთ! გა იგ-ეთ?

– კი კი. – მი ვუ გეთ. ჩუ მად ვის ხე დით. ყრუ სრო ლის ხმა ის მო და გა უჩ ერ ებ ლივ ცხინ ვა-ლის მხრი დან. რამ დენ ჯერ მე გა დაგ ვიფ რი ნეს თვითმ ფრი ნა ვებ მა, რომ ლებ საც სამ ხედ რო ე-ბი ხელს უქ ნევ დნენ. ვი ღა ცამ და რე კა. ჭა ღა რა გა აღ ვი ძეს. ეს ა უბ რა. კავ ში რი გა თი შა.

– ცხინ ვა ლი აიღ ეს ჩვე ნებ მა. ბი ჭებ მა ქუ დი მაღ ლა აის რო ლეს სი ხა რუ ლ-

ით. – რა გი ხა რი ათ? რა იხ სტა გი არ იყ ოს ეგ-

ეც... წა ვი და და ის ევ დაწ ვა. რუს ლანს გა დავ-ხე დეთ. რა უნ და გვექ ნა, არ ვი ცო დით. სრო-ლე ბი არ წყდე ბო და, მარ თა ლია, შორს, მაგ რამ მა ინც! შე ში ნე ბუ ლი ვი ყა ვით. ვა ჟამ რუს ლანს თვა ლით ან იშ ნა ტყის კენ, რო მე ლიც ასე, სა მას მეტრ ში იქ ნე ბო და, ჩვენ ზე მოთ. რუს ლან მა თა ვი გა აქ ნია უარ ყო ფის ნიშ ნად, ვა ჟამ წარ-ბე ბი შეკ რა. რუს ლან მა თვა ლით ჩემ ზე ან იშ ნა. ვა ჟამ თან ხმო ბის ნიშ ნად თა ვი ას წია და ნე ლა

7 giga vefxvaZeproza

და უშ ვა. ის იყო, უნ და მე ნიშ ნე ბი ნა ბი ჭე ბის-თვის, რომ სამ ხედ რო ე ბი ად გნენ და მან ქა ნე-ბის კენ და ეშ ვნენ.

– წყნა რად იჯ ექ ით! – დაგ ვი ბა რეს.– შენ გა იპ ა რე, რუს ლან! – ჩუ მად ვუთ ხა რი.

– კარ გად დარ ბი ხარ და ტყემ დე მი ირ ბენ, სა-ნამ შეგ ვნიშ ნა ვენ, ან გა ხოხ დი.

– არა! მე რე თქვენ პა სუხს მოგ თხო ვენ.– არ აფ ერს გვეტ ყვი ან, ჩვენ ქარ თვე ლე ბი

ვართ. რო გორ მე მი ირ ბი ნე ტყემ დე. მე რე კი იცი, შე მოვ ლი თი გზით რო გორ ჩახ ვი დე სო-ფელ ში.

– არა! სა ღა მოს ხო გაგ ვიშ ვე ბენ?! სამ ხედ რო ე ბი მა თა რე ბით დაბ რუნ დნენ.– გში ათ, ბი ჭო? – გვკით ხა ერ თმა.– რაა? გა უყ ოფ? – ჰკით ხა მე ორ ემ.– ცოდ ვე ბი არ ი ან ბავ შვე ბი.– მაგ ხე ლა ბავ შვე ბი სო ხუმ ში გმი რო ბებს

სჩა დი ოდ ნენ.– კაი თუ ძმა ხარ. ბა ბუს ვეტ ყვი და გა ვუშ-

ვათ, რას გვი კე თე ბენ აქ?– მე რე პო ზი ცი ე ბი რომ უთ ხრან ვინ მეს?– ვის უნ და უთ ხრან, ქარ თვე ლე ბი არ ი ან.

– ხო ქარ თვე ლე ბი ხართ, ბი ჭო? – თვა ლებ ში მოგ ვაშ ტერ და.

– კი, კი. – ვუ პა სუ ხე.– რა გვა რი ხარ? – შე მომ ხე და– ჯა ვა ხიშ ვი ლი. – შენ? – შე ხე და რუს ლანს. რუს ლა ნი შე-

ყოვნ და.– კო პი აშ ვი ლია! – მი უ გო ვა ჟამ და რუს-

ლანს თავ ში წა მო არ ტყა ისე, რომ მეც გა მე ცი-ნა და სამ ხედ რო ებ საც.

– შენ რა გვა რი ხარ თვი თონ? – კო კო ი თი. – გა იც ი ნა ვა ჟამ. ჩვენც და სამ-

ხედ რო ებ იც ავ ყე ვით სი ცილ ში.– კარ გი ცუღ ლუ ტი ვინ მე იქ ნე ბი შენ. ისე

რა? ცო ტა იყ ვნენ ოს ე ბი თქვენს სო ფელ ში?– ჩვენ თან ბევ რი არ იყ ვნენ, მაგ რამ ზოგ

სო ფელ ში ნა ხე ვა რი იყო ოსი. – ომ ის მე რე და იც ა ლა?– არა, ომ ის მე რე არა. კი, მა ში ნაც წა ვი და

ხალ ხი, მაგ რამ აი, სა ნამ ერ გნე თის ბაზ რო-ბა იყო, კი დე მი დი-მო დი ოდ ნენ ჩვე ნე ბი. მე რე

სულ და იც ა ლა. ბავ შვე ბი ღა თუ ვთა მა შობთ. – წა მოს ცდა ვა ჟას. თუმ ცა ჩვე ნი ელ და საჭ მელ-ში თავ ჩარ გულ მა სამ ხედ რომ ვერ შე ამ ჩნია.

– ქარ თვე ლე ბი ცხოვ რობ დნენ ოს ურ სოფ-ლებ ში?

– კი, ჩვენც იქ ვცხოვ რობ დით, სა ნამ მა მას მოკ ლავ დნენ. – სამ ხედ რომ ჭა მას თა ვი ან ე ბა. ად გა, მან ქა ნას თან მი ვი და და ერ თი დი დი ჯა მი საჭ მე ლი მო იტ ა ნა და მოგ ვა წო და.

– იცი ვინ მოკ ლა? – იკ ით ხა. ვა ჟა დუმ და.– იც ის! – თა ვა უწ ევ ლად თქვა რუს ლან მა.

სამ ხედ რომ შე მოგვ ხე და.– თუ ვინ მე და ინ ახ ეთ, და იძ ახ ეთ ან ამ ას

უთ ხა რით. მძი ნა რე მეწ ყვი ლე ზე გვაჩ ვე ნა და წა ვი და.

– ბი ჭო, მა ლე და ღამ დე ბა. ცხინ ვა ლი თუ ჩვე ნებ მა აიღ ეს, შე ნე ბი რო გორ გავ ლენ? – ვუთ ხა რი რუს ლანს.

– მა მა ჩე მი უჩ ემ ოდ არ წა ვა. – მი პა სუ ხა.– აუ, აქ თუ ამ ოვ ი და... – ვთქვი მე და ვა ჟას

შეც ვლი ლი სა ხე და ვი ნა ხე, თუმ ცა ვერ გა ვი გე, გა ეხ არ და თუ....

ქვე მოთ ჩოჩ ქო ლი ატყ და. სამ ხედ რომ გა-იღ ვი ძა და ქვე მოთ გა იქ ცა. მან ქა ნე ბი და ქო ქეს და ხე ებს შე აფ არ ეს. ბა ბუ დარ ბო და და ყვი რო-და ტე ლე ფონ ში, რო მელ შიც არ აფ ე რი ის მო და.

– ეს ე ნი გი ჟე ბი არ ი ან! ცხინ ვალ თან ომი მი-დის, ხე ობ ა ში ბი ჭე ბი იხ ოც ებ ი ან და ეს ე ნი პა-რადს მარ თა ვენ, იმ ის მა გივ რად, რომ გვი რა ბი ააფ ეთ ქონ. დე და მო**ნუ ლი კავ ში რი ვერ გა უმ-არ თავთ წე სი ერ ად 30 კი ლო მეტრ ზე, მო ბი ლუ-რე ბის იმ ედ ზე არ ი ან, რა გინ და რომ მოს თხო ვო? ეგ აა, სა ხედ რო არ ავ ინ და ტო ვეს ჯარ ში. და ვინც და ტო ვეს, იმ ას აც არ უს მე ნენ. უც ებ ჩვენ შე-მოგვ ხე და? სამ ხედ როს მი უბ რუნ და და ჰკით ხა:

– ეს ე ნი ვინ არ ი ან? – იმ ან მხრე ბი აიჩ ე ჩა. მე ორ ეს შე ხე და, მე სა მეს. მე რე, ჩვენ თან რომ იჯ და, იმ ან უთ ხრა:

– ბავ შვე ბი არ ი ან, სა ქო ნელს მწყემ სა ვენ.– მე რე? აქ რა უნ დათ?– არ გა ვუშ ვით, პო ზი ცი ე ბი რომ არ გა ეც ათ!– პო ზი ცი ე ბი? ტყვე ე ბი აიყ ვა ნეთ? გი ჟე ბი

ხომ არ ხართ, ბი ჭო? უკ ვე ღამ დე ბა, ამ ბავ შვე-ბის სა ძებ ნად მა ლე ნა ხე ვა რი სო ფე ლი ამ ო ვა აქ.

8giga vefxvaZe proza

მო კი დეთ ხე ლი და ჩა იყ ვა ნეთ, პატ რონს ჩა აბ-არ ეთ და დრო ზე დაბ რუნ დით!... სირ ბი ლ ით!!!

სამ ხედ რო ებ მა ჩაფ ხუ ტე ბი და იხ ურ ეს და სოფ ლის კენ გვიჩ ვე ნეს მი მარ თუ ლე ბა. რუს-ლა ნი გაქ ვა ვე ბუ ლი იდ გა. ხე ლი გა ვუ ყა რე და ვუ ბიძ გე სოფ ლის კენ.

– შენ რა გჭირს, ბი ჭო?– ხი დან ჩა მოვ ვარ დი.– მე რე ძმა კაცს და ყავ ხარ? კარ გი ძმა კა-

ცო ბა გქო ნი ათ. მე რე ჩუ მად ვი არ ეთ ტყემ დე. უკ ვე ბინ დი მო დი ო და. სა ქო ნე ლი კარ გა ხა ნია დაბ რუნ დე ბო და სახლ ში. ჩვენ, ალ ბათ, სა ბა ნა-ოდ ვე გო ნე ბო დით უფ რო სებს. უც ბად ტყე ში შრი ა ლი გა ის მა.

– რო მე ლი ხარ? – ხმა მაღ ლა იკ ით ხა სამ-ხედ რომ და ავ ტო მა ტი გა და ტე ნა.

– არ ის რო ლოთ! ბავ შვებს ვე ძებ. – ხე ლე ბი ას წი ეთ და გა მო დით!– გა მოვ დი ვარ, არ ის რო ლოთ, გა მოვ დი ვარ.

ამ ხმის გა გო ნე ბა არ მე სი ამ ოვ ნა, მივ ხვდი, არც – ვა ჟას და მი თუ მე ტეს – რუს ლანს. რუს-ლა ნის მა მა ხე ლე ბა წე უ ლი მოგ ვი ახ ლოვ და. ვა ჟა მას თვა ლებ ში უყ ურ ებ და გამ ჭო ლი მზე-რით, ხო ლო რუს ლა ნი – ვა ჟას.

– ბავ შვებს ამ ოვ აკ ით ხე რო და იგ ვი ან ეს. წა-ვიყ ვან და წა ვალ.

– რო მელს?– მა მა ჩე მია! – თქვა რუს ლან მა და თა ვი გა-

იქ ნია ვა ჟას და სა ნა ხად,რო მე ლიც რა ღა ცის თქმას აპ ირ ებ და.– მა მა მი სია! – ძლივს ამ ოღ ერ ღა ვა ჟამ. –

კარ გი, წა იყ ვა ნეთ, ოღ ონდ მა ლე და ეს ენ იც პატ რო ნებს მი უყ ვა ნეთ. რუს ლა ნის მა მა შებ-რუნ და და ნა ბი ჯი გა დად გა, რუს ლა ნიც წა ვი-და, ვა ჟაც და მეც გადავდგი ნაბიჯი და და ვი-ნა ხე, რო გორ ამ ო ი ღო ჯი ბი დან და გახ სნა და-ნა ვა ჟამ. სულ ხუ თი ექვ სი ნა ბი ჯი გვექ ნე ბო და გა დად გმუ ლი, რომ უც ებ სამ ხედ რომ და იძ ა ხა.

– გა ჩერ დით! – ვა ჟამ და ნა ტან ზე მი იკ რო. – რა გვა რი ხარ? – ჰკით ხა სამ ხედ რომ რუს ლა-ნის მა მას.

– მე ლა ძე! – უპ ას უ ხა ღი მი ლით. სამ ხედ რომ ავ ტო მა ტი ას წია, რომ ტყი დან სრო ლა ატყ და და და ე ცა. მე ო რე დაწ ვა და...

– არ ის რო ლოთ, ბავ შვებს არ ეს რო ლოთ! – ყვი რო და რუს ლა ნის მა მა რუ სუ ლად. სამ ხედ-რო ე ბი ტყე ში ის როდ ნენ, ტყი დან ტყვი ის წვი მა მო დი ო და.

– წა მო იყ ვა ნე შე ნი ბავ შვი და წა მო დი, თო-რემ ალ ახს ვფი ცავ, ყვე ლას დავ ხო ცავთ. – ყვი-რო და ვი ღაც ტყი დან გა ტე ხი ლი რუ სუ ლით.

– რას შვრე ბით?! ბავ შვებს არ ეს რო ლოთ!..ტყვი ე ბი ჩვენ გვერ დით ზუ ზუ ნებ და. მე არ

მეს მო და არ აფ ე რი. ვხე დავ დი, რო გორ და-ხუ ჭა თვა ლე ბი სამ ხედ რომ, მე რე მე ორ ემ ის-რო ლა ტყე ში ყუმ ბა რა და იმ ან აც თვა ლე ბი და ხუ ჭა. ტყი დან შე ი არ აღ ებ უ ლი წვე რე ბი ა ნი კა ცე ბი გა მო ვიდ ნენ. რუს ლა ნის მა მა მაგ რად შე ან ჯღრი ეს და ავ ტო მა ტი მი აჩ ეჩ ეს ხელ ში. სამ ხედ რო ე ბი ნა ხეს, იარ ა ღი აიღ ეს და მე რე ჩვენ კენ წა მო ვიდ ნენ. რას ლა პა რა კობ დნენ, არ მეს მო და. რუს ლა ნის მა მა წინ გა და უდ გა. რა ღაც უთ ხრა. ვი ღა ცამ ავ ტო მა ტის კონ და-ხი ჩა არ ტყა კე ფა ში. წა იქ ცა და გო ნი და კარ გა. წვე რე ბი ან მა იარ ა ღი გა და ტე ნა და ახ ლოს მო-ვი და. რა ღაც გვკით ხა. არ აფ ე რი მეს მო და, მე-რე და იღ რი ა ლა.

– ქარ თვე ლი რო მე ლი ხართ?– მე! – სა მი ვემ ერ თად მი ვუ გეთ? – გაკ ვირ-

ვე ბულ მა შე მოგვ ხე და.– ამ ლაჩ რის შვი ლი რო მე ლი ხართ?– ეს აა! – რუს ლან მა ხე ლი ვა ჟას კენ გა იშ ვი-

რა. ის ახ ლოს მო ვი და. დაგ ვაკ ვირ და, გა იღ ი მა და თა ვი გა იქ ნია. რუს ლანს შე ხე და.

– ეგ ქარ თვე ლია, ჯვა რი უკ ეთ ია. რუს ლან მა ხე ლი ჩა ი ყო მა ის ურ ში და ჯვა-

რი ამ ო ი ღო. წვე რე ბი ან მა პის ტო ლე ტის ლუ-ლით მა ნიშ ნა, მო დი აქო. მე არ გან ვძრე ულ-ვარ, მა ის ურ ში ხე ლი ჩა ვი ყა ვი და ჯვა რი ამ ოვ-ი ღე. მი სი გაკ ვირ ვე ბუ ლი თვა ლე ბი და ვი ნა ხე. და ვი ნა ხე პის ტო ლე ტი, რო გორ გა და ტე ნა და ის რო ლა. ერ თმა ტყვი ამ ყურ თან გა მი ა რა, მე-ო რე რუს ლანს მოხვ და მხარ ში, მე სა მემ ვა ჟას თავს ზე მოთ გა და ი ა რა და მე რე ვიგრ ძე ნი, ვი-ღა ცა დაგ ვე ტა კა და სა მი ვე ხევ ში გა დაგვ ყა-რა. წყალ მა აზრ ზე მო მიყ ვა ნა. ზე მოთ ტყვი-ებ ის კა კა ნი და ბათ ქა ბუთ ქი ის მო და. ვი ღაც ჯა რის კაც მა, აქ იჯ ექ ით ჩუ მა დო, გვით ხრა და

9 giga vefxvaZeproza

ზე მოთ გა ვარ და სრო ლით. მე ვერ ვინ ძრე ო დი. რუს ლა ნი ჩუ მად ტი რო და, მკლა ვი დან სის ხლი მოს დი ო და და ხე ლით იჩ ერ ებ და. ვა ჟა ის ევ და-ნით ხელ ში იჯ და. ნა ხე ვა რი სა ა თი ის როდ ნენ. თან და თან სრო ლის ხმა შო რი დან მო ის მო და, მე რე სულ მი ყუჩ და. ალ ბათ, ორი სა ა თი იქ ნე-ბო და გა სუ ლი, შუ ქი რომ და ვი ნა ხეთ. ჯა რის-კა ცი ჩა მო ვი და. მე ვერ ვინ ძრე ო დი. ამ იყ ვა ნა და ზე მოთ ავ ედ ით. მან ქა ნას თან დამ სვა. რუს-ლა ნიც იქ მო ვი და. ჯა რის კაც მა ჭრი ლო ბა ნა ხა. – ნუ გე ში ნია, ქორ წი ლამ დე და გა ვიწყ დე ბაო, – უთ ხრა და გა და უხ ვია. ვა ჟა და ბო დი ალ ობ და. სამ ხედ რო ე ბი მიც ვა ლე ბუ ლებს ას წო რებ დნენ. 3 ქარ თვე ლი ჯა რის კა ცი და ღუ პუ ლი ყო. 7 – ის-ი ნი. ვა ჟა ნელ-ნე ლა ახ ლოს მი ვი და და და ათ-ვა ლი ე რა. მე რე ჩვენთან მო ვი და. იქ ით სხვა ჯა რის კაც საც უხ ვევ დნენ ჭრი ლო ბას. ჭა ღა რა რა ღა ცებს გა იძ ახ ო და და ჯა რის კა ცე ბიც დარ-ბოდ ნენ აქ ეთ-იქ ით.

– ის იქ არ აა. – გადაუჩურჩულა რუს ლანს. რუს ლანის მზერაში ეჭვი გამოკრთა.– არ აა, არ შე მეშ ლე ბო და ხომ იცი? – უთხრა

ვაჟამ. რუს ლან მა თა ვი და ღუ ნა, მე რე ახ ე და და გა უღ ი მა. ვა ჟა მაც გა იღ ი მა. მიც ვა ლე ბუ ლ-ე ბი შა ვი ცე ლოფ ნე ბით სა ბარ გულ ში შე ალ აგ-ეს. ჩვენც დაგვ სვეს და სოფ ლის კენ და ვეშ ვით. ხიდ თან მი ვე დით და გავ ჩერ დით, ხი დი ჩან გ-რე უ ლი იყო.

– აი, ძმაო, სამ ხედ რო ე ბი! აია, ძმაო, ცოდ-ნა? გვი რა ბი ვერ ააფ ეთ ქეს ამ დე და მო**ნუ-ლებ მა. ძნე ლი აო. გვი რა ბი თუ არა, ხი დე ბი ვერ უნ და და ნაღ მო? ექვ სი ხი დია გვი რა ბი დან ცხინ ვა ლამ დე და ტექ ნი კუ რი გვი რა ბი, ის მა-ინც და ენ გრი ათ. მო აბ რუ ნე და ზე მო დან მო ვუ-არ ოთ. ომს იწ ყებ და დი ეტ ოლ ოგ ე ბი მე თა ურ-ობ ენ ჯარს. თფუი!...

– ღრმად შევ დი ვართ მა სე ხე ობ ა ში?– აბა, რა უნ და ქნა? ქვე მოთ ვერ ჩახ ვალ,

ცხინ ვა ლის კენ და გა დუ გია. რუ სე ბი შე მო სუ-ლან უკ ვე.

– რუ სე ბი კარ გა ხა ნია შე მო სუ ლა ნო. რა ღა-ცას ელ ოდ ებ ოდ ნენ.

– ეგ ე ნი არ ვი ცი, მაგ რამ ჩვე ნე ბის გამ კვირ-ვე ბია, რას ელ ოდ ებ ი ან?!

– მარ ჯვნივ ოს ებ ის კონ ტრო ლი რე ბა დი ტე-რი ტო რი აა, მაგ რამ რამ დე ნი მე კი ლო მეტრ ში ის ევ ჩვე ნე ბი უნ და იყ ვნენ.

– რო გორც იტ ყვი, ბა ბუ, ისე წა ვი დეთ.– რო არ ვი ცი, ეგ აა! კავ ში რი რო გორ არ

უნ და გვქონ დეს? – ნა ხე ვა რი სა ა თი ვი არ ეთ. მე რე ბა ბუმ გა აჩ ე რა კო ლო ნა და უკ ან შე მოვ-ბრუნ დით, თუმ ცა სხვა გზა ზე. ჩა მე ძი ნა. რომ გა ვიღ ვი ძე, რიჟ რა ჟი წა მო სუ ლი ყო. ნე ლა მივ-დი ოდ ით დაღ მარ თში, რო ცა ბა ბუმ, გა აჩ ერ ეო, უთ ხრა მძღოლს. იმ ან აც და ამ უხ რუ ჭა. ბა ბუმ კა რი გა ა ღო და ცას გა ხე და. ვე რა ფე რი და ინ ა-ხა. ცო ტა ხანს მი აყ ურ ა და.

– დრო ზე გად მო დით მან ქა ნე ბი დან! – და-იყ ვი რა. ჩა მოხ ტა. მე მხარ ზე გა და მი კი და და ტყე ში შე ვარ და. ყვე ლა ნი ტყე ში შეც ვივ დნენ აქ ეთ-იქ ით. ხუ თი წა მიც არ იქ ნე ბო და გა სუ ლი, რომ თვითმ ფრი ნავ მა გად მო იფ რი ნა.

– მან ქა ნე ბი ტყე ში შე იყ ვა ნეთ! მარ ცხნივ! აკ-უმ ულ ატ ორ ე ბი მოხ სე ნით და წა მო იღ ეთ! თქვენ, ოთ ხმა, ორ მო გათ ხა რეთ მარ ჯვნივ, ცო ტა შიგ-ნით, სად მე ბუჩ ქთან. აკ უმ ულ ატ ორ ე ბი ჩა დეთ, რა მე გა და აფ არ ეთ და მი წა მი აყ არ ეთ. ნი შა ნი არ აფ ერს და ად ოთ, ისე და იმ ახ სოვ რეთ ად გი-ლი. საწ ვა ვიც აიღ ეთ ორ „კა ნის ტრა ში“, და ნარ-ჩე ნი ჩა მო ცა ლეთ! დრო ზე!!! – ყვე ლა ფერს რომ მორ ჩნენ, ორი ჯა რის კა ცი წინ გა უშ ვა დაზ ვერ-ვა ზე, მე ხე ლი ჩამ ჭი დეს და ტყე-ტყე წა ვე დით. დიდ ხანს ვი არ ეთ. შუ ად ღე გა და სუ ლი იქ ნე ბო-და, ჯა რის კა ცი მო ვი და და ბა ბუს უთ ხრა, რომ წინ ოს უ რი სო ფე ლი იყო. სო ფელ ში არ ავ ინ ჩან-და. ბა ბუმ კი დე 3 კა ცი გაგ ზავ ნა და საზ ვე რად. ასე, ერთ სა ათ ში ის ინ იც დაბ რუნ დნენ.

– სო ფე ლი სულ დაც ლი ლია. ბო ლო ში, გა-სას ვლელ თან, დგას ერ თი სახ ლი და ერ თი ქა-ლი ჩანს მხო ლოდ.

– მა შინ ქვე მო დან უნ და მო ვუ არ ოთ სო-ფელს.

– პუ რი, იქ ნებ, ჰქონ დეს, ბა ბუ, გავ წყდით მში ე რი.

– ვერ გავ რის კავთ. შე იძ ლე ბა გაგვ ყი დოს.– ვის თან?– ვინ იც ის? შე იძ ლე ბა ერთ სა ათ ში რუ სე ბი

შე მო ვიდ ნენ, ან სხვე ბი.

10giga vefxvaZe proza

– მე წა ვალ, პურს ვთხოვ. – თქვა რუს ლან მა.– შენ რას მოგ ცემს? ერთ პურს?– ვეტ ყვი, რომ ბავ შვე ბი ვართ და ორს ან

სამს ვთხოვ.– რის კია, სახლ ში რომ ვინ მე იყ ოს?– მე არ აფ ერს მეტ ყვი ან, მე ხომ ოსი ვარ? –

თქვა რუს ლან მა. ყვე ლამ გაკ ვირ ვე ბულ მა შე-ხე და.

– შენ რო გაგვ ყი დო? – თქვა ვი ღა ცამ.– არა, არ გაგვ ყი დის. მეც გავ ყვე ბი და წა-

მო ვი ღებთ. – წა მო იძ ა ხა ვა ჟამ.– მეც წა ვალ. – ვთქვი მე.– დარ ტა ნი ა ნი გაკ ლი ათ. – თქვა ბა ბუმ. შენ

ძლივს და დი ხარ, რას წახ ვალ?– წა ვალ! – ისე ვთქვი, რომ უა რი აღ არ უთ-

ქვამთ. – კარ გი, დრო ზე! აქ გე ლო დე ბით. პო ზი-

ცი ე ბი და იკ ავ ეთ, ბი ჭე ბო. ვა ჟამ ჩე მი ხურ ჯი-ნი აი ღო და წა ვე დით. სახ ლე ბი და ცა რი ელ ებ-უ ლი იყო სულ. არც სა ქო ნე ლი, არც ქა თა მი, არც ძაღ ლე ბი. ეტ ყო ბა, კარ გა ხა ნია და ცა ლეს ის. სო ფე ლი დი დი არ იყო და მა ლე მი ვა დე-ქით სახლს, სა დაც არ ცთუ ახ ალ გაზრ და ქა ლი ფუს ფუ სებ და. დაგ ვი ნა ხა და გა ჩერ და. ხე ლე ბი წინ სა ფარ ზე შე იწ მინ და. ახ ლოს მი ვე დით. გა-მოგვ ხე და. ეზ ო ში მიგ ვი პა ტი ჟა.

– შე მო დით! – თქვა რუ სუ ლად.– გზა აგ ვებ ნა, პუ რი გვინ და, თუ მოგვ-

ცემთ?– თქვენ თუ ჯა რის კა ცებს? – გა იღ ი მა ქალ-

მა. – ორი და დი ო და აქ და იმ ალ ებ ოდ ნენ.– ჩვენ. ქვე მოთ სხვე ბი გვე ლო დე ბი ან. – კარ გი, კარ გი. – ქალ მა ხურ ჯი ნი გა მოგ-

ვარ თვა და რაც შე იძ ლე ბო და, პუ რი ჩა ტე ნა. – ისე, ბევ რი თუ ხართ, რა ღა ავ ადმ ყო ფი წა მო-სულ ხარ? გავ წითლ დი. ქა ლი სახლ ში შე ვი და და კა რი ღია და ტო ვა. რუს ლა ნი ხურ ჯინს თავს უკ რავ და. ქალ მა გა მო იხ ე და და ვა ჟას ქარ თუ-ლად უთ ხრა.

– მო დი, ყველს გა გა ტან. – ვა ჟამ სახლ ში შე ირ ბი ნა და რა ტომ ღაც შუა ოთ ახ ში გა შეშ და. გა რე დან ვუ ყუ რებ დი და ვერ ვხვდე ბო დი, რა ხდე ბო და. მე გო ნა, შიგ ნით „ბო ევ იკ ე ბი“ არ ი-ან-მეთ ქი. მე რე და ვი ნა ხე, რო გორ ჩა ი ყო ვა ჟამ

ჯი ბე ში ხე ლი, და ნა ამ ო ი ღო და ნე ლა გა შა ლა. ამ დროს ქა ლი მი უ ახ ლოვ და. ეტ ყო ბო და, – რა ღა ცას ეუბ ნე ბო და. ვა ჟა არ უს მენ და. მე რე ქალ მა მხარ ზე მო კი და ხე ლი და შე ან ჯღრია. ვა ჟა უც ბად მოტ რი ალ და და გა რეთ გა მო ვარ-და. რუს ლან თან გა ჩერ და წა მით.

– მა მა შე ნია იქ! – თქვა და გზა ზე გა ვარ და. რუს ლან მა და აგ დო ხურ ჯი ნი, გაკ ვირ ვე ბულ ქალს გვერ დი აუ ა რა და ოთ ახ ში შე ვარ და. ორ წამ ში თა ვი გა მო ყო, თა ვი და მიქ ნია თან ხმო ბის ნიშ ნად და შე ვი და ის ევ.

– რა ხდე ბა? – იკ ით ხა ქალ მა, რო მე ლიც ვა-ჟას გა მოყ ვა გა რეთ და ხელ ში ყვე ლი ეჭ ი რა.

– მა მა მი სია! – ვა ნიშ ნე რუს ლან ზე.– იმ ას რა მო უვ ი და? – მკითხა ვაჟაზე.– მა გან მა მა მო უკ ლა!– ვა ი მე, შვი ლო!... მო იც ა დე! ახ ლა სამ ხედ-

რო ებს მო იყ ვანს? – იკ ით ხა უც ბად ქალ მა.– არა, არ მო იყ ვანს.– არა? – იკ ით ხა ქალ მა– არა! – თქვა გა რეთ გა მო სულ მა რუს ლან-

მა. – რა მო უვ ი და მა მა ჩემს?– დაჭ რი ლი მო იყ ვა ნეს, უგ ონ ოდ. გვერ დზე

სო ფელ ში იყო შე ტა კე ბაო. 12 ჯა რის კაცს 20 რუ სი და 38 ჩრდი ლო კავ კა სი ე ლი და უხ ოც ავთ. რომ ვე რა ფე რი მო უხ ერ ხეს, გამ წა რე ბუ ლებს თვითმ ფრი ნა ვით და უბ ომ ბავთ მა გა თი ად გი-ლი. მე რე უნ ახ ავთ, სულ პა ტა რა ბი ჭე ბი ყო ფი-ლან. მე რე ერ თი დაჭ რი ლი აწ ამ ე სო... – ქალ მა ტი რი ლი და იწ ყო. ისე ჯო ბია, სამ ხედ რო ებს უთ ხრათ, რომ მა ლე მობ რუნ დე ბი ან, შე ბინ დე-ბამ დე.

– მე წა ვალ, რუს ლან, დარ ჩი, მი ხე დე მა მა-შენს!

– ვა ჟას უთ ხა რი რა მე...– ვეტ ყვი რა მეს. – ხურ ჯი ნი გა და ვი კი დე.

ყვე ლი იღ ლი ა ში ამ ოვ ი დე, ჯოხს და ვეყრ დე ნი და ნე ლა გავყევი გზას. ას ი ო დე მეტ რი გა ვი ა-რე, რომ ვა ჟა და ვი ნა ხე – ქვა ზე იჯ და და ტი-რო და. წინ გა და ტე ხი ლი და ნა ეგ დო. და მი ნა ხა, თვა ლებ ზე ხე ლი გა ის ვა. მო ვი და, ხურ ჯი ნი გა-მო მარ თვა და წინ წა ვი და.

– რუს ლა ნამ იც ო და, რომ არ წა სულ ხარ... ვა ჟამ უხ მოდ თა ვი და აქ ნია.

11 giga vefxvaZeproza

წინ ჯა რის კა ცი შე მოგვ ხვდა. პუ რი და ყვე-ლი მო ვუ ტე ხეთ და ქვა ზე ჩა მოვ ჯე ქით.

– ის ოსი სა დაა? ხო არ გა გექ ცათ, ბი ჭო? ხო არ გაგვ ყი დის?

– არა! მო ვა ახ ლა, დაგ ვე წე ვა. ჩვენ აქ და ვე-ლო დე ბით და და გე წე ვით. – ვუთ ხა რით დაბ ნე-ულ ებ მა.

– ა, ეგ ერ მორ ბის. – თქვა ჯა რის კაც მა და ზე მოთ მიგ ვა ნიშ ნა. მი ვი ხე დეთ და რუს ლა ნი მორ ბო და. ჯა რის კა ცი მიტ რი ალ და და წა ვი და.

– ეტ ყო ბა, მიხვ და, რომ პა სუხს მოგვ თხოვ-დნენ. – ვა ჟამ ის ევ თა ვი და იქ ნია. რუს ლა ნი ღო ბეს მო ეფ ა რა. რა ღაც ხმა გა ვი გო ნეთ. ვა ჟამ მი იხ ე და.

– რა ღა ცას იძ ახ ის. – თქვა თუ არა ეს, მან-ქა ნე ბის ღრი ა ლი და ავ ტო მა ტე ბის სრო ლის ხმა გა ის მა. ატყ და დი დი სრო ლა. ლი მონ კე ბი, ყუმ ბა რე ბი. ჩვენ სა და სამ ხედ რო ებს შო რის რუ სე ბი და სხვა, სამ ხედ რო ფორ მი ან ე ბი აღ-მოჩნ დნენ.

– ზე მოთ გა ვიქ ცეთ, – ვთქვი მე, რად გან სხვა მხა რეს წას ვლის შან სი, უბ რა ლოდ, არ იყო. მუხ ლის ჩო ქებ ზე დავ დე ქით და ასე გავ-ცოც დით ზე ვით. რო ცა სახ ლამ დე მი ვაღ წი ეთ მუხ ლის თა ვებ ზე შარ ვლის ნაფ ლე თი აღ არც ერთს არ გვქონ და.

– მა მა უნ და გა დავ მა ლო! – თქვა რუს ლან მა– მა მა შენს არ აფ ერს ეტ ყვი ან. თვი თონ და-

ტო ვეს, – თქვა ქალ მა.– ქარ თვე ლე ბი რომ მო ვიდ ნენ? – იკ ით ხა

რუს ლან მა. მე მივ ხვდი, რა საც გუ ლის ხმობ და.– სად მე ახ ლოს, უკ ან, ტყე ში, დავ მა ლოთ.– ოთ ხი ვე კუთ ხე ში ზე წარ ში ავ წი ოთ და გა-

ვა ჩო ჩოთ უკ ა ნა გა სას ვლელ ში, თქვენ წინ! – მე და რუს ლან მა აქ ეთ-იქ ით მოვ კი დეთ ზე წარს ხე ლი, – ჩვენ – უკ ან! ვა ჟა არ გან ძრე უ ლა. – მო მეხ მა რე! – უთ ხრა ქალ მა. მა ინც არ გან-ძრე უ ლა. ქალ მა სა ხე ში შე ხე და. და ბოღ მი ლი, გამ წა რე ბუ ლი სა ხის შემ ხედ ვა რე ყვე ლა ფერს მიხვ და, ორ ი ვე მხა რის კუთ ხე ე ბი შე ა ერ თა და ერ თად ას წია. გაგ ვი ჭირ და. ღო ბემ დე რის ვა-ივ აგ ლა ხით მი ვათ რი ეთ. მე ძა ლი ან მი ჭირ და. ვა ჟა ცი ვი სა ხით უკ ან მოგვ ყვე ბო და. მე რე ჩემ-თან მო ვი და. ზე წა რი გა მო მარ თვა, – შენ უკ ან

მი დიო, – მით ხრა, ას წია და თა ვი სუფ ლად და-ვი ძა რით. იქ ვე, ტყე ში, ფაც ხა დაგვ ხვდა. შიგ-ნით შე ვიყ ვა ნეთ დაჭ რი ლი.

– თქვენ უნ და წახ ვი დეთ ჩქა რა. – გვით ხრა ქალ მა. ამ ბი ლიკს გა უყ ევ ით.

– ეს ხომ უკ უღ მა მი დის.– სხვა გზა არ გაქვთ სხვა გან გზა მოჭ რი-

ლია. ერ თი შან სია ტყე-ტყე გახ ვი დეთ ჩრდი-ლო ეთ ით. მე რე მარ ცხნივ წა ვა გზა. იქ ერ თი ქარ თუ ლი სო ფე ლი იყო დარ ჩე ნი ლი, თუ გა გი-მარ თლათ, ვინ მე იქ ნე ბა და გეშ ვე ლე ბათ.

– რუს ლან, შენ დარ ჩი!– ვე რა.– რა ტო?– მა მა ჩემ თან ვინც იყო, მე მნა ხეს თქვენ-

თან ერ თად. მე რომ და მი ნა ხონ, თქვენ და გიწ-ყე ბენ ძებ ნას. – ვე რა ფე რი ვუ პა სუ ხეთ. ქა ლი წა ვი და. ჩვენ ზე მოთ, პა ტა რა სერ ზე, ავ ედ ით და სო ფელს გა და ვხე დეთ. სრო ლის ხმა აღ არ ის მო და. ქა ლის ეზ ო ში უც ხო ფორ მი ან ე ბი შეგ-როვ დნენ. ეზო ახ ლოს არ იყო, მაგ რამ სა მი-ვე მივ ხვდით, რომ ჩე მი ხურ ჯი ნი ეკ ა ვა კაცს და რა ღა ცას და ჟი ნე ბით ეკ ით ხე ბო და ქალს. ხურ ჯი ნი გად მო ატ რი ა ლა, იქ იდ ან პუ რი გად-მ ოც ვივ და. მე რე გა არ ტყა სა ხე ში. ქა ლი და ე ცა. ააყ ე ნა. კი დე მო უღ ე რა. ქალ მა ხე ლი პირ და პირ ჩვენ კენ გა მო იშ ვი რა. კაც მა ის ევ გა არ ტყა.

– პირ და პირ ჩვენ კენ გა მო იშ ვი რა ხე ლი. – ვთქვი მე.

– სპე ცი ალ ურ ად, ეტ ყო ბა. აქ ეთ რომ წა მო-ვი დო დით, ვინ და უჯ ერ ებს?

– რა ტო?– ჩვენ დრო რო გვქო ნო და, პირ და პირ გო-

რის კენ გა ვუყ ვე ბო დით გზას, ახ ლა სა პი რის-პი როდ მივ დი ვართ.

– ხო, ეგ ეც მარ თა ლია. – ჩუ მად შევ ტრი ალ-დით და წა ვე დით. და ბინ დდე ბო და..

სი არ უ ლი აღ არ შე მეძ ლო. ხის ძი რას ჩა მოვ-ჯე ქი. ბი ჭე ბიც დასხ დნენ.

– მად ლო ბა. – რუს ლან მა თა ვი ოდ ნავ შე აბ-რუ ნა ვა ჟას მხა რეს.

– შე ნი გუ ლის თვის არ გა მი კე თე ბია, უბ რა-ლოდ, ვერ შევ ძე ლი.

– ჩემ გა მო ვერ შე ძე ლი.

12giga vefxvaZe proza

– არ ვი ცი. ძნე ლი ყო ფი ლა...– ბი ჭო, მგლე ბი! – ვთქვი მე და თი თი იქ ით-

კენ გა ვიშ ვი რე, სა იდ ან აც ორი წყვი ლი თვა ლი მო ჩან და.

– ტუ რე ბი იქ ნე ბა. ამ დროს მგე ლი არ ჩა მო-დის აქ ეთ.

– ტუ რე ბი იყ ავ ყა ვებ დნენ, და ორ ნი არ იქ-ნე ბოდ ნენ.

– სამ ნი არ ი ან, აგე, – მე ოთ ხეც...– ვი არ ოთ! – ავ დე ქით და გავ ყე ვით გზას,

რო მე ლიც ძლივს ჩან და. – თუ ახ ლოს მო ვიდ-ნენ, ხე ზე უნ და ავ იდ ეთ.

– ცეცხლ საც ვერ და ვან თებთ, არა?– ხო, ვე რა, ცეცხლ ზე ეგ რე ვე გვი პო ვი ან.

ის ი ნი თუ არა, სხვე ბი.– რო დაგ ვე წი ონ ეს ე ნი?– ასე მა ლე არ მოვ ლენ, ჯერ დაგვ ზვე რა ვენ.

ჯერ გვაქვს დრო. იქ ნებ, რა მე შეგვ ხვდეს. ან ნა სახ ლა რი, ან ფაც ხა ან... ...ორ მა მგელ მა თუ ტუ რამ წინ გა დაგ ვირ ბი ნა და გზა ზე გა ჩერ და.

– ტყე ში შე ვი დეთ! – ას ეც მო ვი ქე ცით და გავ ნაგრ ძეთ გზა. აქ ეთ-იქ ით ვი ხე დე ბო დით, სირ ბი ლი მე არ შე მეძ ლო და ნე ლა მივ დი ოდ-ით. ერ თმა უკ ან გაგ ვირ ბი ნა, გე გო ნე ბა, ფეხ ზე უნ დო და კბი ლის გა მოკ ვრაო. რუს ლან მა მო-ას წრო და ჯო ხი გა და არ ტყა. და იწ კავ წკა ვა და გაგ ვე ცა ლა მო შო რე ბით.

– მგო ნი. ტუ რაა.– რა მნიშვნელობა აქვს, რა შეგვ ჭამს?– არ აფ ე რი აღ არ ჩანს. სად მივ დი ვართ?– რა აზ რი აქვს? უკ ვე ექვ სნი გახ დნენ, ხე-

დავ?– ცეც ხლი ავ ან თოთ! სულერთი არაა, ეს ე ნი

შეგვ ჭა მენ თუ ის ი ნი დაგ ვი ჭე რენ. რა მე იქ ნებ და ვი ნა ხოთ. თვა ლე ბი ახ ლოვ დე ბოდ ნენ. უკ ვე მგლე ბის ღრე ნა კარ გად ის მო და. ვა ჟამ ას ანთს გაჰ კრა და ალ ის შუქ ზე და ვი ნა ხეთ, რო გორ გაკრ თა მათი თვა ლე ბი. ვა ჟა ში შით შეხ ტა, მე და რუს ლანს დაგ ვე ტა კა და სად ღაც გა დავ ვარ-დით. მივ ხვდი, თავ დაღ მარ თში მივ გო რავ დით, მაგ რამ რამ ხე ლა იყო დაღ მარ თი, არ ავ ინ უწ ყო-და. ზურ გზე და ვე ცი და გუ ლი წა მი ვი და. აზრ ზე წყალ მა მო მიყ ვა ნა. მივ ხვდი, მდი ნა რეს მივ ქონ-დი. გა მახ სენ და, რომ ვა ჟამ ცურ ვა არ იც ო და.

– ვა ჟა! – ვიყ ვი რე, რო გორც კი წყლი დან თა ვი ამ ოვ ყა ვი. ხმა გა ვი გო ნე, თუმ ცა ვერ გა-ვარ ჩიე – ვი სი, რად გან ტკი ვი ლი სა გან ის ევ გუ ლი წა მი ვი და.

– ვა ხო, ვა ხო! – ხმა ურ მა და ძლი ერ მა ჯაჯ-გურ მა გონ ზე მო მიყ ვა ნა. ნა ხევ რად წყალ ში ვი ყა ვი. ვა ჟა მე ჯაჯ გუ რე ბო და.

– რუს ლა ნი სა დაა? სა დაა?– არ ვი ცი! – მე ვინ ამ ომ იყ ვა ნა, შენ?– არა, შენ აქ დამ ხვდი. რუს ლან მა ჯერ მე

ამ ომ იყ ვა ნა, ასე ორ ა სი მეტ რის ზე ვით, მე რე შე ნი ხმა გა იგ ო ნა და გად მოხ ტა. ეტ ყო ბა, ამ-ომ იყ ვა ნა და ზე მოთ წა მო ვი და.

– შემ ხვდე ბო და. იქ ნებ, ვერ ამ ოვ ი და? მგლე ბი?

– მგლე ბი მე ო რე მხა რეს დარ ჩნენ. რუს ლან-მა კარ გად იც ის ცურ ვა, აქ მდი ნა რე სწრა ფი კია, მაგ რამ ღრმა არ აა.

– ქვე ბი?– წა მო, ქვე მოთ ჩა ვუყ ვეთ. – მე ფეხ ზე წა-

მოვ დე ქი. მაგ რამ ნა ბი ჯი რო გორც კი გა დავ-დგი, ტკი ვი ლის გან მო ვიკ რუნ ჩხე და და ვე ცი.

– რა მო გი ვი და?– ზურ გი.– ვერ და დი ხარ?– არ ვი ცი. მო მეხ მა რე. ორი წუ თის მე რე

დავრ წმუნ დით, რომ და მო უკ იდ ებ ლად სი არ უ-ლი არ შე მეძ ლო. ხე ლი გა დავ ხვიე და ნელ-ნე-ლა წა ვე დით. 10-15 წუ თი ვი არ ეთ ნა პირ ზე. მე-ტი ვერ შევ ძე ლი.

– წა დი, მო ნა ხე. აქ და გე ლო დე ბი– არა, არ დაგ ტო ვებ. მო დი ზურ გზე მო მახ ტი.– რო გორ?! – შენ ზე დი დი ვარ.– არა უშ ავს, ფე ხე ბი მო კე ცე და ეგ აა. –

ზურ გზე შე მის ვა, მაგ რამ ძლივს მი დი ო და, ფე-ხე ბი უკ ან კა ლებ და. ერ თი-ორ ჯერ კი ნა ღამ ჩა-იკ ე ცა. ძლივს პა ტა რა მინ დორ ზე გა ვე დით და და მიშ ვა. ორ ი ვე დავ წე ქით. თავ ზე ვი ღაც დაგ-ვად გა იარ აღ ით და სა ხე ში ფა რა ნი მოგ ვა ნა თა.

– ვინ ხართ? – იკ ით ხა რუ სუ ლად, თუმ ცა ქარ თუ ლი კი ლო ეტ ყო ბო და.

– ბავ შვე ბი ვართ, და ვი კარ გეთ. – ვუ პა სუ ხე. – თქვენ ვინ ხართ?

13 giga vefxvaZeproza

– ად ექ ით! წა მო დით! – ავ დე ქით. ვა ჟამ ზურ გზე მო მი კი და ის ევ. იარ აღ ი ან მა იკ ით ხა, რა მჭირ და და თვი თონ მო მი კი და. ახ ლა ღა და-ვი ნა ხეთ ცეც ხლი. ცეც ხლის კენ მივ დი ოდ ით. მის გარ შე მო 6 სამ ხედ რო ფორ მი ა ნი ბი ჭი და ერ თი მო ხუ ცი იჯ და და სა უბ რობ და. ერ თიც, ნა ხევ რად შიშ ვე ლი ბი ჭი იყო და თავს აქ ნევ და.

– ჩვენ ალ ყა ში მოვ ყე ვით. მე რე თვითმ ფ-რ ი ნავ მა დაგვ ბომ ბა. მა გან კი დე ვაც გვიშ ვე-ლა. კვამლ ში და უბ ედ ურ ებ ა ში გა მო ვი პა რეთ. გვდი ეს კარ გა ხანს. ღა მეც ვი არ ეთ რამ დე ნი. ჯერ რუ სე ბი მოგვ ყვე ბოდ ნენ. მე რე – ოს ე ბი და „ბო ევ იკ ე ბი“. დი ლით ჩა ვუ საფრ დით მდე-ვარს და გა ვა ნად გუ რეთ.

– ეს ვი ნაა?– რე ზერ ვის ტია გზა აბ ნე უ ლი. ჩვენ ვი პო-

ვეთ, მაგ რამ სა ფა რის მე რე ესე და ემ არ თა. ჩვე ნი კაპ რა ლი გა და ეფ ა რა და თავ ზე და აკვ-და. იარ ა ღი ხო გა და ყა რა, ტან საც მე ლიც გა იხ-ა და და გა და ყა რა. ძლივს ვუ ნა ხეთ რა ღა ცე ბი.

– კარ გა ღრმად კი შე მო სულ ხართ. ახ ლა ორი გზა გაქვთ. მაღ ლა, მთებ ში, თუ წახ ვალთ ან ღა მე მდი ნა რეს თუ ჩა უყ ვე ბით ცურ ვით. ასე 30-40 კი ლო მეტ რი კი მო გი წევთ, მაგ რამ... დღი სით უნ და და იმ ალ ოთ ხოლ მე და ღა მით ჩა უყ ვეთ. ცეც ხლი ჩა აქ რეთ მა ინც. არ შე იძ-ლე ბა. ყუ რად ღე ბას იპ ყრობს. მდე ვა რიც მოგ-დევთ, ალ ბათ.

– ალ ბათ, მოგვ დე ვენ. ცეც ხლი არ უნ და ჩან დეს. ვი ყა ვით გა სუ ლე ბი და არ ჩან და. შენ რა უნ და ქნა, პა პა? – იკ ით ხა სხვამ.

– მე რას ვი ზამ, შვი ლო? ჩე მი დე და ბე რი მოკ ლეს. მე გინდ მი ცოც ხლია აწი, გინდ – არა.

– ეს ე ნი ვი ღა არ ი ან? – იკ ით ხა პირ ველ მა მო სა უბ რემ ჩვენს და ნახ ვა ზე.

– ჩვენ და ვი კარ გეთ. გზას ვე ძებ დით დავ-გორ დით და მდი ნა რე ში ჩავ ცვივ დით.

– მე სა მეც ხომ არ გახლ დათ?– კი. – ერ თხმად ვუ პა სუ ხეთ. – ხომ არ და-

გი ნა ხავთ?– კი, მდი ნა რემ ჩა ატ ა რა.– წა ვალთ ჩვენ. – თქვა ვა ჟამ. ის ევ ზურ გზე

მო მი კი და და მდი ნა რეს გა ვუ ყე ვით. ვა ჟა ვე-ღარ მი დი ო და. არ ა და, ერ თი კი ლო მეტ რიც არ

გვექ ნე ბო და გავ ლი ლი. დავ სხე დით და მდი ნა-რეს თვალს არ ვა ცი ლებ დით.

– მე მდი ნა რე ში ჩამ სვი. აქ პა ტა რა წყა ლია. უბ რა ლოდ, ღა მე არ ჩანს მაგ რამ მე ხე ლებს კარ გად ვხმა რობ, ცურ ვით წა მო ვალ ქვე მოთ. შენ ნა პირს და უყ ე ვი სირ ბი ლით. თუ გა თენ და მე რე ვე ღარ ვივ ლით, ტყე ში მოგ ვი წევს შეს-ვლა. ვა ჟამ წყალ ში ჩა მიშ ვა. თვი თონ სირ ბი-ლით და ეშ ვა ქვე მოთ. მივ ცუ რავ დი და ვუ ყუ-რებ დი. 10-15 წუთ ში და ვი ნა ხე, რო გორ გა ჩერ-და. და იხ ა რა. იპ ო ვა. გა ვი ფიქ რე. მეც ორ ი ოდ წუთ ში მივ ცუ რე.

– ცოც ხა ლია? – ვკით ხე– კი, მაგ რამ აკ ან კა ლებს. გა ცივ და, ეტ ყო ბა. – არა, ეგ ნატ ყვი არ ის ბრა ლია. ჩა მო უშ-

ვი წყალ ში, მე და ვი ჭერ, შენ ის ევ გა მო იქ ე ცი. ტყეს თან სად მე გავ ჩერ დეთ. ხუ თი ო დე წუთ ში ტყის პი რი გა მოჩნ და. ნელ-ნე ლა ავ წი ეთ რუს-ლა ნი და ვა ჟამ რის ვა ივ აგ ლა ხით ტყე ში შე-ათ რია. მე რე ჩა მო ვი და, ზურ გზე მო მი კი და და მეც მის გვერ დზე დამ სვა.

– რა უნ და ვუ ყოთ?– არ ვი ცი. წა მა ლი სჭირ დე ბა, ალ ბათ. სამ-

ხედ რო ებს ეც ოდ ინ ებ ათ.– ავ ალ და ვკით ხავ. – ეს თქვა ვა ჟამ, რომ

უც ებ ზე მოთ, იქ, სა დაც სამ ხედ რო ე ბი იყ ვნენ, ყვე ლა ფე რი გა ნათ და. ატყ და სრო ლა. ვა ჟა გა-შეშ და, ვერ გა ე გო, რა ექ ნა.

– ვა ჟა, მე ო რე მხა რეს უნ და გა და ვი დეთ. მენ დე, მე გა და გიყ ვან. ნუ გე ში ნია!

– არ მე ში ნია. – მით ხრა. გა ჭირ ვე ბით მიგ-ვიყ ვა ნა მდი ნა რეს თან. ნელ-ნე ლა ჩა ვე დით და ნე ლა გავ ცუ რეთ. იქ ვე, მდი ნა რის პი რას, ტყეს-თან, ავ ედ ით. ად გო მის თა ვი არ გვქონ და. ვი-წე ქით და ვუს მენ დით სრო ლებს. დრო დად რო ძლი ე რი აფ ეთ ქე ბის ხმა ის მო და და იქ ა ურ ო-ბა ნათ დე ბო და. სა ათ ზე მეტხანს გაგრ ძელ და სრო ლა. ცო ტა ხან ში ტან კე ბი სა და მან ქა ნე-ბის ხმა გა ის მა. მე რე – სხვა ნა ი რი, უფ რო დი-დი ხმა. ერ თი, ორი, სა მი, ოთ ხი. ცო ტა ხანს კი-დე კა კა ნებ და ავ ტო მა ტი. მე რე ის იც გა ჩერ და. და ახ ლო ებ ით ერ თი სა ათ ის მე რე ის ევ გა ის მა მან ქა ნე ბი სა და ტან კე ბის ხმა, რომ ლე ბიც უკ-ან მი დი ოდ ნენ. ირ იჟ რა ჟა. ჩუ მად ვის ხე დით და

14giga vefxvaZe proza

ის ევ მდი ნა რეს გავ ცქე რო დით. უც ბად ვა ჟა წა-მოხ ტა და მდი ნა რე ში შე ვარ და. ვერ და ვი ნა ხე, რა იყო, და ეჯ აჯ გუ რა და ნა პირ თან მო ათ რია. და ვი ნა ხე სამ ხედ რო, მხო ლოდ შარ ვა ლი ეც ვა, ის ევ შე ვარ და წყალ ში და კი დე გა მო ათ რია, კი-დე და კი დე. მდი ნა რის პირ ზე 6 ჯა რის კა ცის და ერ თი მო ხუ ცის გვა მი იდო. ვა ჟა წყალ ში იდ გა და მდი ნა რეს გას ცქე რო და. რე ზერ ვის ტი გა მახ სენ და. არ ვი ცი, რამ დენ ხანს იდ გა ვა ჟა. ზე მო დან გას რო ლის ხმამ მო აღ წია. ვა ჟა შე ირ-ხა, მაგ რამ ად გი ლი დან არ დაძ რუ ლა. თხუთ-მე ტი ო დე წუთ ში მდი ნა რემ სრუ ლი ად შიშ ვე-ლი ბი ჭის გვა მი ჩა მო იტ ა ნა. სულ და სი ებ უ ლი, და სე რი ლი და დამ ტვრე უ ლი იყო. მარ ცხე ნა სა ფეთ ქელ თან პა ტა რა ნახ ვრე ტი ჰქონ და, მარ ჯვე ნას თან – დი დი... ვა ჟამ ის იც ნა პირ თან მო ათ რია. ერთ სამ ხედ როს „ლა ფათ ქა“ მოხ-სნა და მე მო მი ტა ნა. მუხ ლებ ზე დავ დე ქი და მი წის თხრა და ვიწ ყე. ვა ჟა თვი თონ 50 კი ლოც არ იქ ნე ბო და და ძლივს მო ათ რევ და თა ვის ზე ორ ჯერ დიდ ჯა რის კა ცებს. წა იქ ცე ო და, ად-გე ბო და და ის ევ და ეჯ აჯ გუ რე ბო და... ბო ლოს შიშ ველ ბიჭს ვერ კი დებ და ხელს. ად გა რო მე-ლი ღაც ჯა რის კაცს ქა მა რი მოხ სნა და შიშ ველ ბიჭს მკერ დზე შე მო უჭ ი რა. და ეჯ აჯ გუ რა და ორ მოს თან მო ათ რია.

– უწ ამ ებ ი ათ. – თქვა.– ეს ხო ვერ ბრძო ლობ და. ცოც ხა ლი და იჭ-

ირ ეს, ეტ ყო ბა. – ვა ჟა ად გა. სა ნამ ორ მო ში ჩა-უშ ვებ და, ყვე ლა სამ ხედ როს ქამ რე ბი დახ სნა. ვერ გა ვი გე, რად უნ დო და, მაგ რამ არც მი კით-ხავს. უკ ვე მზე გა და სუ ლი იყო, მი წის მიყ რას რომ მოვრ ჩით.

– ჯვა რი გა ვა კე თოთ? – ვკით ხე.– არა, მა გას ვი ღა ცა შე ნიშ ნავს. ჯო ბია დი-

დი ქვა მო ვა გო რო.. – თქვა და ერ თი დი დი ქვა ამ ო აგ ო რა მდი ნა რი დან. მე რე ტყე ში შე ვი და და 6-7 ღე რი ხმე ლი ხე მო ათ რია.

– ტივს ვერ გა ვა კე თებთ? – თქვა ვა ჟამ. – ერ თად შევ კრათ. რუს ლანს ხე ლე ბი ზე მო დან გა და ვა დე ბი ნოთ და და ვა ცუ როთ. შენ მი ყე ვი. მე კი სირ ბი ლით წა მო ვალ. აქ ვერ გავ ჩერ დე-ბით, მგლე ბი შე იძ ლე ბა მო ვიდ ნენ ის ევ.

ვე რა ფე რი ვუთ ხა რი.

ხე ე ბი ქამ რე ბით შევ კო ნეთ. ერ თი ქამ რით კი რუს ლა ნი და ვა კა რით ზე მო დან. წყალ ში ჩა-ვე დით და გავ ცუ რეთ. აქ ის ე თი ჩქა რი აღ არ იყო მდი ნა რე და ნე ლა მივ ცუ რავ დით. თვა ლე-ბი მე ხუ ჭე ბო და.

– ვა ხო, ვა ხო! – მო გუ დუ ლი ძა ხი ლი გა ვი-გო ნე. ნა პი რის კენ გა ვი წიე. – სი მინ დი ვი პო-ვე, ბი ჭო! – მო ირ ბი ნა ვა ჟამ. ნა პირ ზე აიყ ვა-ნა რუს ლა ნი, მე რე – მეც. სი მინ დის ტა რო ე ბი გა ვარ ჩი ეთ და მხე ცი ვით და ვაც ხრით. ერ თი უც ბად შევ ჭა მეთ, მე ორ ეც. მე სა მე გა მი ჭირ-და, მაგ რამ არ ვეშ ვე ბო დი. ვა ჟას გავ ხე დე და და ვი ნა ხე, რო გორ ჰქონ და კბი ლე ბი სი მინ დის ტა რო ში ჩა სო ბი ლი და ეძ ი ნა. რა ღაც მინ დო და მექ ნა, მაგ რამ თვა ლე ბი და მე ხუ ჭა.

დი ლით ვი ღა ცის ხმამ გა მაღ ვი ძა. თავ ზე იარ აღ ი ა ნი ხალ ხი გვედ გა და მივ ხვდი, რომ ოს ურ ად გვე კით ხე ბოდ ნენ რა ღა ცას. ვა ჟა საც თვა ლე ბი და ეჭ ყი ტა და ვე რა ფერს პა სუ ხობ და. მე რე ქარ თუ ლად გვკით ხეს.

– ვინ ხართ? აქ სა იდ ან მოხვ დით?– ჩვენ მწყემ სე ბი ვართ და და ვი კარ გეთ.– ქარ თვე ლე ბი, ხო?– კი, მაგ რამ ეს ოს ია.– ოსი – არა? – და ეჭ ვე ბით წარ მოთ ქვა უც-

ნობ მა და დააშტერდა რუს ლანს, რო მე ლიც ძლი ერ კან კა ლებ და. ეტ ყო ბო და, ეგ მე თა უ რი იყო. ვი ღა ცას გას ძა ხა. ერ თი ახ ალ გაზრ და მო-ვი და, რა ღაც ილ აპ არ აკ ეს ხმა მაღ ლა. ეტ ყო ბა, ჩხუ ბობ დნენ. ამ დროს სამ ხედ რო ფორ მა ში ჩაც მუ ლი ქა ლი მო ვი და. ზურ გჩან თა მო იხ სნა. რა ღა ცე ბი ამ ო ი ღო და რუს ლა ნის ჭრი ლო ბის გა დახ ვე ვას შე უდ გა. რომ მორ ჩა, დი დი ნემ-სი აი ღო და საჯ დომ ზე გა უკ ე თა. რუს ლა ნი არ გან ძრე უ ლა.

– ცო ტას უშ ვე ლის, მაგ რამ სა ავ ადმ ყო ფო-შია მი საყ ვა ნი. – რა ტომ ღაც ქარ თუ ლად უთ-ხრა კაცს და ჩვენც გად მოგვ ხე და.

– წა ვალთ და ჩვენ წა ვიყ ვანთ. – ყვე ლას გუ-ლი ან ად გა ეც ი ნა. მე და ვა ჟას ხე ლე ბი შეგ ვიკ-რეს და სა ბარ გულ ზე შეგვ ყა რეს; რუს ლა ნიც ჩვენ თან ერ თად. მან ქა ნა და იძ რა. უკ ან კი დევ 6 სატ ვირ თო მოგვ დევ და. ხიდ ზე გა და ვე დით და სა ვა რა უდ ოდ, ცხინ ვა ლის კენ და ვი ძა რით.

15 giga vefxvaZeproza

მა ლე გავ ჩერ დით. სო ფელ ში თით ქმის ყვე ლა სახ ლი გა დამ წვა რი იყო. ვუ ყუ რებ დით, რო გ-ორ მი ად გე ბოდ ნენ სახლს, შე ეს ე ოდ ნენ, ყვე-ლ ა ფე რი გა მოჰ ქონ დათ და მან ქა ნებ ში ტვირ-თავ დნენ. მე რე სახლს ცეცხლს უკ იდ ებ დნენ და სხვა სახ ლის კენ მი ეშ ურ ებ ოდ ნენ.

შუ ად ღე კარ გად გა და სუ ლი იქ ნე ბო და, რუს ლან მა რა ღაც თქვა, ოს ურ ად. ვა ჟა ჩახ ტა და მე თა ურ თან მი ირ ბი ნა. იმ ან სი ლა გა აწ ნა. გა მოჩნ და ის ქა ლი, რუს ლანს ნემ სი რომ გა-უკ ე თა. ვა ჟა ააყ ე ნა და მან ქა ნას თან მო ვიდ ნენ. ქალ მა რუს ლანს მო უს მი ნა და კაცს გას ძა ხა. თვი თონ ზე მოთ ამ ოვ ი და, რუს ლანს პირ ში რა-ღაც ჩა უ დო და წყა ლი და ალ ევ ი ნა. კა ცი მო ვი-და. ქალ მა ოს ურ ად უთ ხრა რა ღაც.

– ვი ნაა თქვე ნი? – ქარ თუ ლად გვკით ხა.– მე გო ბა რია?– რა გვა რია?– ზა კა ე ვი, – ვუთ ხა რი.– რა მო უვ ი და?– გუ შინ წინ ბო ევ იკ ებ მა დაჭ რეს, მა მა მი სი

ძა ლი ან სცე მეს.– მე რე, ორი დღეა, თქვენ მო ათ რევთ?– ეს მოგ ვათ რევს. – ვანიშნე ვა ჟა ზე. მეთა-

უ რმა თა ვი გა აქ ნია. ქალს ოს ურ ად რა ღაც უთ-ხრა. ვა ჟას ხე ლი გა უხ სნა და ან იშ ნა, გა მომ-ყე ვიო. ქალ მა რუს ლანს პირ ში ვაშ ლის წვე ნი ჩა აწ უ რა და და ტო ვა. ვხე დავ დი, რო გორ ათ-რევ და ვა ჟა ნივ თებს და მან ქა ნა ში აწვ დი და. მო სა ღა მოვ და. უკ ვე 15-მდე სახ ლი გა დაწ ვეს. რუს ლან მა თვა ლი გა ახ ი ლა.

– ვა ხო. – ძლივს მით ხრა.– რუს ლან, რო გორ ხარ?– რამ დე ნი მე ძი ნა? – ვა ჟა! – გავ ძა ხე.ვა ჟამ მო ირ ბი ნა და რუს ლა ნი მან ქა ნი დან

ჩა იყ ვა ნა. ის ძლივს იდ გა ფეხ ზე. ქა ლი მო ვი და. რა ღაც ტაბ ლე ტი კი დევ და ალ ევ ი ნა. ვა ჟამ ვაშ-ლე ბი მო უტ ა ნა. ამ დროს სამ ხედ რო მან ქა ნამ ჩაგ ვი ა რა, რო მელ შიც ორი სამ ხე დო იჯ და. მო-შო რე ბით გა ჩერ დნენ და ჩვენ კენ წა მო ვიდ ნენ. დაგვ ხე დეს.

– ამ ათ ჩვენ წა ვიყ ვანთ. – უთ ხრეს ქალს. და მხარ ში ჩა ავ ლეს ხე ლი.

– რას ჰქვია წა იყ ვანთ? – ქალ მა ხე ლი გა აშ-ვე ბი ნა.

– ამ ა თი გუ ლის თვის 7 კა ცი მოკ ლეს. – ამ ათ მოკ ლეს? – იკ ით ხა ქალ მა. ამ ას ობ ა-

ში სხვე ბიც მოგ როვ დნენ.– ამ ბავ შვმა ეს ოსი ბი ჭი გა და არ ჩი ნა.– ეს ოსი არ აა. ქარ თვე ლია. – ბო ევ იკ მა გუ-

ლი გა და უღ ე ღა რუს ლანს და ჯვა რი გა მო უჩ-ი ნა.

– ნა ხე ვარ ზე მე ტი ოსი ჯვარს ატ არ ებს. და-ან ებ ეთ ბავ შვებს თა ვი. თქვენ სა ომ რად ხართ აქ თუ ბავ შვე ბის შე სა ში ნებ ლად? ჩა მოხ ვე დით და მო რო დი ორ ობ ის მე ტი არ აფ ე რი გა გი კე თე-ბი ათ.

„ბო ევ ი კი“ „ბრო ნე ჟი ლეტ ში“ სწვდა და თა ვ-ის კენ მი იზ ი და კა ცი.

– ჯერ სა კუ თარ მან ქა ნებს შე ხე დე და მე რე მე მით ხა რი მო რო დი ორ ო ბა. შენ რა უნ და ას-წავ ლო ამ ბავ შვებს? – კაც მა ხე ლი გა აშ ვე ბი ნა, მაგ რამ არ აფ ე რი უპ ას უ ხა.

– ეს ქარ თვე ლი მო მე ცი! – მე თა ურ მა თა ვი გა იქ ნია.

– გირ ჩევ ნია, არ სად გა და მე ყა რო. უთ ხრა წვე რე ბი ან მა ბო ევ იკ მა, მან ქა ნა ში ჩაჯ და და გა ვარ და.

და ღა მე ბუ ლი ყო. – დრო ზე, დრო ზე და ვიტ ვირ თეთ! – და იძ-

ა ხა მე თა ურ მა. ბი ჭებს ან იშ ნა, მან ქა ნა ზე ას-ულ იყ ვნენ. რუს ლა ნი ძლივს აბ ობღ და, ვა ჟა მი ეხ მა რა და თვი თო ნაც ამ ოვ ი და. მე თა უ რი მან ქა ნებს აჩ ქა რებ და. კო ლო ნა ძლივს და იძ რა. ბო ლო ჩვენ ვი ყა ვით. ძა ლი ან ნე ლა მივ დი ოდ-ით. უკ ან, შორს, მან ქა ნე ბის შუ ქი გა მოჩნ და. მე თა ურ მა სიგ ნალს და აჭ ი რა და გაზ საც და-აწ ვა, მაგ რამ წი ნა მან ქა ნე ბი ვერ მი დი ოდ ნენ. გზაჯ ვა რე დინ ზე გა აჩ ე რა.

– ჩა მო დით! – გვით ხრა. რუს ლა ნი ძლივს ჩა ვი და. მე ვა ჟამ ჩა მიყ ვა ნა. აგ ერ, იქ, მაღ ლა, ეკ ლე სი აა. იქ ნებ, შე აფ არ ოთ თა ვი. – თქვა და მან ქა ნა ში ჩაჯ და. კო ლო ნა მარ ცხნივ მი დი ო-და. ის პირ და პირ წა ვი და.

– ასე ხომ უფ რო და ინ ახ ავ ენ? – იკ ით ხა რუს ლან მა.

– მა გი ტო მაც წა ვი და. – მი ვუ გე.

16giga vefxvaZe proza

ვა ჟამ ამ იკ ი და და გა დამ წვარ ორ ღო ბე ში შე ვე დით. მი ტო ვე ბუ ლი სა ქო ნე ლი საწ ყლად ბღა ო და. რუს ლა ნი ძლივს მო ლას ლა სებ და. მან ქა ნებ მა ძა ლი ან ჩქა რა ჩა ი არ ეს ორ ღო ბეს-თან და პირ და პირ წა ვიდ ნენ. რუს ლა ნი წა იქ-ცა. ვა ჟამ მე დამ სვა, რუს ლან თან მიბ რუნ და და მხარ ზე აიკ ი და. მე მუ ცელ ზე გა დავ ბრუნ დი და გავ ხოხ დი. ვხე დავ დი, რო გორ ეკ ეც ებ ო და ფე ხე ბი ვა ჟას, მაგ რამ არ ჩერ დე ბო და. სიმ ძი მე აქ ეთ-იქ ით აქ ან ებ და, მაგ რამ მა ინც მი დი ო და. შო რი დან სრო ლის ხმა გა ის მა. 2 წუ თი თუ ის-როდ ნენ. არ გავ ჩე რე ბულ ვართ. ვა ჟა მი ტორ-ტმა ნებ და, მე მივ ხო ხავ დი. თუმ ცა არც ერთს აღ არ შეგ ვეძ ლო.

ეკ ლე სი ის ჩა მოშ ლი ლი ღო ბე გა მოჩნ და. ვა-ჟამ ძლივს გა და აბ ი ჯა ქვებ ზე და შე ვი და შიგ-ნით. მე რომ ღო ბემ დე მი ვე დი, ის იც გა მოჩნ და.

– გა დახ ვალ? – მკით ხა.– კი. – ვუთ ხა რი. გვერ დზე გა მი ა რა. სა მი ო-

დე ნა ბი ჯი გა დად გა და მობ რუნ და. ხე ლი მომ-კი და და გა და მათ რია ქვებ ზე.

– შიგ ნით შე დი. რუს ლა ნი იქ აა. – თვი თონ ღო ბეს გა და აბ ი ჯა და ორ ღო ბეს კენ წა ვი და. გა მიკ ვირ და, ვერ მივ ხვდი, სად მი დი ო და

– ვა ჟა! – და ვუ ძა ხე.– მო ვალ! – მომაძახა და ქვე მოთ გა იქ ცა.

მან ქა ნე ბის ხმა ახ ლოს იყო უკ ვე და შუ ქე ბიც კარ გად ჩან და. და ვი ნა ხე ვა ჟა, რო გორ მი ვი და ჯაჭ ვით დაბ მულ ღორ თან, აუშ ვა და მაგ რად მო ქა ჩა. ვე ებ ერ თე ლა ღო რი არ და იძ რა. კი დევ მო ქა ჩა. ძვრა ვერ უყო. შე მობ რუნ და. მხარ ზე გა და იგ დო თო კი და გა მოს წია. ღო რი წა მოდ-გა, მაგ რამ არ და იძ რა. ის ევ შეტ რი ალ და და და ქა ჩა. ღო რი ძლივს და იძ რა. ვხე დავ დი, რო-გორ ექ აჩ ებ ო და, მაგ რამ ღორს წა მოს ვლა არ უნ დო და. ძლივს დგამ და ნა ბიჯს. ნელ-ნე ლა, ნელ-ნე ლა მო დი ოდ ნენ. ვა ჟას ჯაჭვ ზე ხე ლი უს რი ალ ებ და. მან ქა ნე ბის ხმა ახ ლოვ დე ბო და. ღო რი ნელ-ნე ლა მო დი ო და. ვა ჟა რომ ღო ბეს-თან მო ვი და, მე გავ ხოხ დი ეკ ლე სი ის კა რე ბის-კენ. რის ვა ივ აგ ლა ხით გად მო იყ ვა ნა ნან გრე-ვებ ზე. ჯაჭვს ხე ლი გა უშ ვა. გა მო იქ ცა. ხე ლი მომ ხვია, ეკ ლე სი ა ში შევ ვარ დით და ძი რი თა დი შე სას ვლე ლი დან მან ქა ნა მაც მო ან ა თა კარ ზე.

გა ჩერ და. მან ქა ნე ბი დან გად მო ვიდ ნენ. ფარ-ნე ბი აან თეს და გარ შე მო და იწ ყეს სი არ უ ლი. ერთბაშად აყ აყ ან დნენ, ეტ ყო ბა, ღო რის გამო. ფარ ნე ბის შე მო ნა თე ბას და ში გ ნით თუ ვინ-მე იყო, იმ ის გარ ჩე ვას ცდი ლობ დნენ. უც ბად განსხვავებული მან ქა ნის ხმა გა ის მა. ეს ან ტან კი იყო ან რა ღაც მსგავ სი. ის თით ქმის კა-რებ თან გა ჩერ და. ხმა კარ გად ის მო და. კა რე ბი ღრჭი ალ ით გა ი ღო.

– სა ლამ დას ტა პაჩ ტენ ნიე (გა ის მა ხმა).– სა ლამ, სა ლამ! – უპ ას უხ ეს.– რა ხდე ბა? სრო ლის ხმე ბი ის მო და და მო-

სახ მა რებ ლად წა მო ვე დი.– არ აფ ე რი ის ე თი. ვი ღა ცებს ვე ძებთ. შე ს-

აძ ლოა, აქ არ ი ან, ეკ ლე სი ა ში.– მე რე, ვერ ნა ხეთ?– ჩვენ არ შევ დი ვართ ეკ ლე სი ა ში, მი თუ მე-

ტეს იქ, სა დაც ღო რი აბ ია.– გა სა გე ბია. კარ გი, წა ვე დით მა შინ, აქ არ-

აფ ე რი დაგვრ ჩე ნია.– თქვენ ხომ შე გიძ ლი ათ შეხ ვი დეთ, ამ ხა ნა-

გო პოლ კოვ ნი კო? მი თუ მე ტეს ეკ ლე სი ას თან ხართ უკ ვე მო სუ ლი.

– ისე, მარ თა ლი ხარ. რო გორც გა მი გია, ეს ეკ ლე სია 7 სა უკ უნ ით ად რეა აშ ენ ებ უ ლი, ვიდ-რე ოს ე ბი აქ და სახლ დე ბოდ ნენ. – თქვა ვი ღა-ცამ და ეკ ლე სი ა ში შე მო ვი და. ფა რა ნი მო ატ ა-რა ეკ ლე სი ას. გა რეთ გა იხ ე და და გას ძა ხა:

– აქ მხო ლოდ ღმერ თი და ან გე ლო ზე ბი არ ი-ან. – პირ ჯვა რი გა და იწ ე რა და გა ვი და.

– ღორს კი ჩვენ წა ვიყ ვანთ, თუ შე იძ ლე ბა.– წა იყ ვა ნეთ.– თქვე ნი ხომ არ აა?– ნუ იც ინ ით, პოლ კოვ ნი კო. ამ ქვე ყა ნა ში

უკ ვე ყვე ლა ფე რი ჩვე ნია.– მი წაც?– ოს ე ბი თა ვი ანთ დიდ სამ შობ ლო ში გა იქ-

ცნენ. ქარ თვე ლებს და საბ რუ ნე ბე ლი აღ არ სად აქვთ, ყვე ლა სახ ლი გა დავ წვით. ასე, რომ შეგ-ვიძ ლია გა ვი ყოთ.

– ხო, ისე, ზედ მე ტი მი წა არ არ სე ბობს. – თბვა პოლ კოვ ნი კმა, – თუმ ცა ახ ლა, რაც გა სა-ყო ფი არ აა, იმ ას წა ვი ღებთ.

სრო ლის ხმა გა ის მა.

17 giga vefxvaZeproza

– ფე დია დრო ზე და ნა მო მი ტა ნე, გა მოვ შიგ-ნოთ. გა რე დან ყა ყა ნი სა და ფურ თხე ბის ხმა გა-ის მა, მე რე – მან ქა ნე ბის კა რე ბის ჯა ხუ ნი და ძრა-ვე ბის ხმა, რო მე ლიც თან და თან გვცილ დე ბო და.

– ფე დია, შუ ქე ბი გა მორ თე. ღა მის ხედ ვა ჩარ თე და პირ და პირ მინ დვრებ ზე და აწ ე ქი ქა-რე ლის კენ.

– ქა რელ ში რა გვინ და, გორ ში ხომ არ ჯო-ბია?

– არა, იქ მე გო ბა რი მყავს. ერ თად ვმსა ხუ-რობ დით ავ ღა ნეთ ში. ექ იმ ია.

– მე გო ბა რი? მე რე გა უხ არ დე ბა შე ნი ნახ ვა?– რო ცა მე გობ რო ბა ნამ დვი ლია, ომ იც ვე-

რა ფერს და გაკ ლებს. – თქვა პოლ კოვ ნიკ მა და ჩვენ გად მოგვ ხე და, რომ ლე ბიც მო პა რულ ნივ-თებ ში ვი ყა ვით ჩა კარ გუ ლე ბი და წე სი ერ ად ვერ გაგ ვე გო, რა მოხ და ჩვენს თავს...

ვერეს მერე(2015 წლის ივნისი)

რო გორც იქ ნა, ტე ლე ფონ მა და იჭ ი რა და მა-შინ ვე ამ ოხ ტა გა მო ტო ვე ბუ ლი ზა რე ბი და მე-სი ჯე ბი:

– სად ხარ? რო გორ ხარ? ხომ მშვი დო ბაა?გა მიკ ვირ და. პირ ვე ლად ხომ არ წა მოვ სულ-

ვარ სა თევ ზა ოდ ორი დღით? თან ყვე ლამ იც-ო და, რომ აქ ეთ მოვ დი ო დი. არა, ყვე ლამ არა. ფე ის ბუქში შე ვე დი და... მივ ხვდი, რაც ხდე ბო-და. შე ვე ცა დე, რომ ყვე ლას თვის მე პა სუ ხა. ამ-ას ობ ა ში კი დევ ორი ზა რი შე მო ვი და. სა ში ნე ლი ამ ბე ბი შე ვიტ ყვე, თან გა მი ხარ და, რომ ჩემ ზე ზრუ ნავ და არ ცთუ ისე ახ ლო ბე ლი ხალ ხი. ეტ-ყო ბა, აქ ამ დე არ ცთუ ისე ახ ლო ბე ლი!...

სახლ ში მი ვე დი. ბავ შვებს ეძ ინ ათ უკ ვე. ფე-ის ბუქ ში შე ვე დი და... სა ში ნე ლი სა ნა ხა ვი იყო დან გრე უ ლი თბი ლი სი, გა პარ ტა ხე ბუ ლი ვე რეს ჭა ლა, და ლე წი ლი მან ქა ნე ბი, და ღუ პუ ლი ცხო-ვე ლე ბი და... და გარ დაც ვლი ლი ად ამ ი ან ე ბი...

* * *– მა, ხუ თი ლა რი მო მე რა. – დი ლა ად რი ან ად

მე ცა უფ რო სი ბი ჭი.

– რა ამ ბა ვია, ხო იცი არ მაქვს მაგ დე ნი ფუ-ლი, საჭ მე ლი სა ყი დე ლია.

– აუ, მა, მი დი რა. სა მი მო მე ცი მა შინ.– ჯი ბე შია, აი ღე. სად მი დი ხარ რო?– ფეხ ბურ თი უნ და ვი თა მა შოთ.– ფეხ ბურთს ფუ ლი რად უნ და?– აუ... – და ფიქრ და. – გაღ მა უნ და გა ვი დეთ

და... – ზურ გჩან თა აი ღო და წყლის გა ყი ნუ ლი ბოთ ლე ბის ჩა ლა გე ბა და იწ ყო.

– სად მი დი ხართ ას ეთ ად გი ლას?– ცხე ლა რა, იყ ოს.– სა მა გი ე რო შე დე მა შინ სა ყი ნუ ლე ში.– აუ, გავრ ბი ვარ, ბი ჭე ბი მე ლო დე ბი ან.– ასე იცი სულ. – თვა ლი გა ვა ყო ლე. – ბურ-

თი არ მი გაქვს? – მი ვა ძა ხე კა რებ ში გა სულს. ზლაზ ვნით მობ რუნ და, ბურ თი აი ღო და გა იქ-ცა. ცა რი ე ლი ბოთ ლე ბი გა ვავ სე, მა ცი ვარ ში შევ დგი და კომ პი უტ ე რი ჩავრ თე. წე რი ლე ბი გა და ვა მოწ მე. პა სუ ხე ბი გავ გზავ ნე და ფე ის-ბუქზე შე ვე დი. რა თქმა უნ და, მთა ვა რი სა გა ნი სტი ქია და დამ ნა შა ვის ძი ე ბა იყო. ერ თა დერ თი ნა თე ლი წერ ტი ლი ახ ალ გაზრ და მო ხა ლი სე ე-ბი იყ ვნენ. ავ დე ქი, აივ ან ზე გა ვე დი და ძვე ლი რე ზი ნის ჩექ მე ბი მოვ ძებ ნე, რომ ლი თაც ად რე სა ნა დი როდ დავ დი ო დი ხოლ მე. შე ვა მოწ მე და კა რებ თან და ვა ლა გე. ჯი ბე ე ბი მო ვი ქე ქე – 14 ლა რი ვი პო ვე. 5 ლა რი სახლ ში დავ ტო ვე. დარ-ჩე ნი ლი გა ყი ნუ ლი ბოთ ლე ბი ზურ გჩან თა ში ჩა ვა ლა გე და გა რეთ გა მო ვე დი. მე ზობ ლე ბი ლუდს სვამ დნენ. და მი ნა ხეს, გა უხ არ დათ და მი მიწ ვი ეს. ახ ლოს მი ვე დი. მან ქა ნას, რო მე ლიც იქ ვე იდ გა, სა ბარ გუ ლი ავ ხა დე და ჩექ მე ბი და ზურ გჩან თა შიგ ჩავ დე.

– სა ით მი დი ხარ? მო დი, ლუ დი და ლიე! – მით ხრა ნო დარ მა.

– არა, თბი ლის ში მივ დი ვარ, მი სახ მა რებ-ლად. ხომ არ წა მოხ ვალთ?

– თბი ლის ში არა... სა თევ ზა ოდ მი დი ხარ შენ, ეტ ყო ბა. – ეს უკ ვე თენ გო იყო, თვი თო ნაც კარ გი მეთევ ზე.

– ხო, სა თევ ზა ოდ. – გა ვუ ღი მე, მან ქა ნა ში ჩავ ჯე ქი და წა ვე დი.

– ეგ რეც ვი ცო დი. – მო მა ძა ხა.

18giga vefxvaZe proza

* * * – მე რა გა ვა კე თო? – მივ მარ თე ახ ალ გაზრ-

დას, რო მე ლიც ეტ ყო ბო და, რომ უფ რო სობ და.– ნიჩ ბე ბი აღ არ დაგვრ ჩა, მო იც ად ეთ, სა ნამ

მო იტ ან ენ. ან იქ ით უბ ან ზე ად ით. – მით ხრა და მიტ რი ალ და. მე რე უც ბად შე მობ რუნ და – შე-გიძ ლი ათ, წყა ლი და არ იგ ოთ?

– წყა ლი?– ხო, აი, ბოთ ლე ბით მოგ ვი ტა ნეს. ხე დავთ?

ხალ ხი ჯგუფ-ჯგუ ფა დაა, მი უტ ან ეთ თუ შე გ-იძ ლიათ, აგ ერ იქ იდ ან. – თქვა და ტრო ტუ არ-ის კენ მი მი თი თა, სა დაც სხვა დას ხვა და ფა სო-ებ ის წყა ლი იყო.

– ამ ერ იკ ელ ებ მა გა მოგ ვიგ ზავ ნეს? – ვი ხ უ-მ რე.

– არა, ჩვე ნებ მა, ქარ თულ მა ფირ მებ მა. – სი-ამ ა ყე იგრ ძნო ბო და ახ ალ გაზრ დის სიტ ყვებ ში.

– კარ გი, გა ვა კე თებ და რო გორ გა ვა ნა წი-ლო?

– ვი საც უნ და, აქ ზედ მეტს არ ავ ინ აიღ ებს. – გა მი ხარ და კი დევ ერ თხელ, მი ვე დი ხუთ-ლიტ რი ან ებს დავ წვდი და უახ ლო ე ს ჯგუ ფს მი ვ ა შ ურე.

* * *– აბა, წყა ლი, ახ ალ გაზრ დე ბო!– გა იხ ა რე, ბი ძა. – მით ხრა ახ ალ გაზრ დამ,

ხე ლე ბი მა ის ურ ზე შე იწ მინ და და ხუთ ლიტ რი-ა ნი გა მო მარ თვა?

– გე ყო ფათ?– კი, კი, გვე ყო ფა.– არ მო გე რი დოთ.– ლა დო მა ინც არ დაგ ვა ლე ვი ნებს. – თქვა

უკ ნი დან ვი ღა ცამ და ყვე ლა სი ცილ ში აყ ვა.– ვი ნაა ლა დო? – გა მიკ ვირ და, რა ტო არ უნ-

და და ალ ევ ინ ოს-მეთ ქი.– ეგე, ბაყ ბაყ დე ვი. – გო გო ნამ შავ კა ნი ა ნი

მა მა კა ცის კენ მი მი თი თა, რო მელ მაც ხე ლი ამ-იწ ია. ის ევ ყვე ლამ გა იც ი ნა. მე თა ვი და ვუქ ნიე.

– გრა ფიკ ში ჩაგ სვათ? ეგ ნაღ დად რუს თა-ვე ლი იქ ნე ბა. – ვცა დე მეც მე ხუმ რა.

– რუს თა ვე ლი მე ვარ. – მით ხრა ბიჭ მა, რო-მელ მაც წყა ლი გა მო მარ თვა. – ეგ ნი გე რი ელ-ია, სტუ დენ ტია ამ ერ იკ უ ლი ჰუ მა ნი ტა რუ ლი

ინ სტი ტუ ტი დან, სე მი, წყლის და ლე ვა უნ და და იმ სა ხუ როო, ამბობს.

– მარ თა ლია, ქარ თვე ლე ბის გარ და ყვე ლამ იც ის წყლის გაფრ თხი ლე ბაც და მოფრ თხი ლე-ბაც... ჩაო, ლა დო – ვთქვი, თა ვი და ვუ კა რი გუ-ლ ი ან ად მო მუ შა ვე უც ხო ელს და გზა გა ვაგრ-ძე ლე.

* * *მე ო რე ჯგუფ მა წყა ლი არ გა მო მარ თვა და

მო ცი ლე ბით მდგარ ბი ჭებ ზე მი მი თი თა, იმ ათ არ ჰქონ და თო. იქ ით კენ მი ვა შუ რე. მი ვე დი. ათ-ი ო დე ბი ჭი ჩუ მად იჯ და და სი გა რეტს ეწ ე ო და.

– წყა ლი, ბი ჭე ბო! – ვუთ ხა რი და ახ ლოს მდგომს გა ვუ წო დე. გა მო მარ თვა და მად ლო-ბის ნიშ ნად უხ მოდ თა ვი და მიქ ნია. ახ ლა ღა შევ ნიშ ნე, რომ ერ თი სველ ალ ბომს ათ ვა ლი-ერ ებ და. და ნარ ჩე ნე ბი ჩუ მად უყ ურ ებ დნენ მას. ბო ლოს ერ თი სუ რა თი ამ ო აძ ვრი ნა ალ ბო-მი დან, დარ ჩე ნილი სუფ თა ად გი ლი მო ძებ ნა, ტან ზედ გა ის ვა სუ რა თი, გა და კე ცა და გუ ლის ჯი ბე ში ჩა ი დო. მე რე ალ ბო მი ნაგ ვის გრო ვის-კენ მო ის რო ლა. ერ თი ად გა, მხარ ზე ხე ლით მო ეფ ერ ას ავ ით, ნი ჩა ბი აი ღო და ტა ლა ხის გაწ-მენ და და იწ ყო, მალე ყვე ლა ად გა და მუ შა ო ბა გა აგრ ძე ლეს.

* * *შემ დეგ ჯგუფ ში 2 მო ხუ ცი ერ ია, რომ ლე-

ბიც ახ ალ გაზრ დებს ხელ მძღვა ნე ლობ დნენ და თა ვა დაც მუ შა ობ დნენ. მო ხუც მა წყა ლი გა მო-მარ თვა და მად ლო ბა მით ხრა. მე ორ ემ გა აგრ-ძე ლა ამ ბის მო ყო ლა.

– ხო და, ჩავ ჭი დე აქ ეთ ხე ლი ნა დი ას და იქ-ით – გა ლი ნას...

– შენ. ბა ბუ. სტა ლინ გრა დის ომ ის ამ ბავს ყვე ბი თუ გუ შინ წინ დე ლი წვი მი სას?

– მა ცა ლე, კა ცო, შე მე შა ლა, ნა დი ას კი არა, ბე ბი აშ ენს, თა მა რას, მოვ კი დე ხე ლი და ისე გა-მო ვი ქე ცით, ჩე მი ნა ფე ხუ რე ბი ახ ლაც ეტ ყო ბა ას ვალ ტზე.

– აკი, გა ლი ნა სა ცო?– კი, გა ლი ნა საც კი მოვ კი დე ხე ლი, მა რა წყა-

ლი რო და ინ ა ხა, ჩემ ზე ოცი მეტ რით წინ გარ-

19 giga vefxvaZeproza

ბო და. – იღ იმ ებ ო და მო ხუ ცი. მე რე სა ხე მო ეღ-უ შა – ხევს იქ ით კა ცი ჩან და, ძაღ ლი ამ ო ათ რია წყლი დან, მო ის რო ლა ღო ბეს იქ ით, თვი თონ კი წყალ მა მი წა გა მო აც ა ლა ფე ხე ბი დან...

– იმ ბავ შვმა გა დამ რია, ზე მო სახ ლი დან, სა-ნამ თა ვი სი და იპ ო ვა, ორი მო ხუ ცი გა და არ ჩი-ნა, მე რე ის ბავ შვი ამ ო იყ ვა ნა გა გუ დუ ლი, მე რე კი დე დი ლამ დე ძაღ ლებს და სდევ და.

– დღე საც აქ იყო.– ხო სულ აქ აა და სულ ვი ღა ცას ეხ მა რე ბა.– მა მა არ ჰყავს ხო მა გას?– არა, ბი ძა ჰყავს სად ღაც გა რე უბ ან ში...ვი ღაც უკ ნი დან მო მი ახ ლოვ და და წყა ლი

მთხო ვა. ხუთ ლიტ რი ა ნი მი ვე ცი და უკ ან დავ-ბრუნ დი ახ ა ლი ბოთ ლე ბის ას აღ ებ ად.

* * * – აბა, წყა ლი, ბი ჭე ბო! ცი ვი არ აა, მაგ რამ

წყუ რ ვილს მო იკ ლავთ. – მივ მარ თე ახ ალ გაზრ-დებს.

– გულ ზე და მას ხი, ბი ძა ჩე მო, გულ ზე. – მი-თ ხრა ახ ალ გაზრ დამ და მა ის უ რი გა იღ ე ღა.

– ცო ტა ქვე მო თაც ჩა აყ ო ლე მაგ საწ ყალს. – იხ უმ რა მე ორ ემ და თვა ლით ოდ ნავ მო შო-რე ბით მდგო მი მან დი ლოს ნი კენ მა ნიშ ნა, რო-მელ საც ულ ამ აზ ე სი გუ ლის პი რი მო უჩ ან და ზედ მე ტად შეხ სნი ლი სპორ ტუ ლი დან. ქა ლი არცთუ ახ ალ გაზრ და იყო, მაგ რამ მეც კი გა მე-ყი ნა თვა ლი წა მით. ერ თი ხუთ ლიტ რი ა ნი წყა-ლი დავ ტო ვე და იმ ქა ლის კენ გავ წიე.

– გა მარ ჯო ბა, წყალს ხომ არ მი ირ თმევთ. – ვკით ხე უკ ვე წელ ში გა მარ თულს.

– კი, კარ გი იქ ნე ბა, – მით ხრა და პირ და პირ მო იყ უ და ბოთ ლი. ზედ მე ტად გად მო სუ ლი წყა-ლი კი სერს ჩა უყ ვა, მკერ დზე შე იკ რი ბა და... ქალ მა ბოთ ლი მო იხ სნა პი რი დან.

– რაო, ახ ალ გაზრ დებ მა, მო იკ ლეს წყურ ვი-ლი? – იკ ით ხა მხი არ ულ ად.

– ახ ალ გაზრ დებს კი არა, უფ რო სებ საც და-ახრ ჩობთ ასე...

– დახ ჩო ბა გვე ყო ფა უკ ვე. ნა ხე ვარ სა ათ ში და ღამ დე ბა, ალ ბათ, იხ ალ ის ონ მა ნამ დე.

– კარ გად! – გა ვუ ღი მე.– კარ გად! – გა მი ღი მა.

* * *ბო ლო ბოთ ლე ბი და ვა რი გე. და ღამ და. მე ტი

არც წყა ლი იყო და წა მო ვე დი. ელ ბა ქი ძის დაღ-მ ა რ თთან ვერ ცხლის ფე რი პი კა პი და მე წია და გა აჩ ე რა.

– და ჯე, თუ პირ და პირ მო დი ხარ!– დავ სვრი მან ქა ნას.– არ აკ ლია დას ვრა. – გა ეღ ი მა პატ რონს.

დავ ჯე ქი. უკ ან ქალ ბა ტო ნი და მა მა კა ცი ისხ-დნენ. მი ვე სალ მე.

– აქ რო გორ მოხვ დი? – ვკით ხე მძღოლს.– რა ღა ცე ბი შე ვაგ რო ვეთ ჩვე ნებ მა, ჭურ ჭე-

ლი, თეთ რე უ ლი, ტან საც მე ლი, ცო ტა საჭ მე ლი და ფუ ლი და ის მი ვი ტა ნე.

– ორ გა ნი ზა ცი იდ ან ხარ, ალ ბათ, რო შე გიშ-ვეს.

– არა, ლტოლ ვი ლე ბი ვართ, აფ ხა ზე თი-დან...

* * *იუს ტი ცი ის სახლ თან ჩა მო ვე დი. მო პირ და-

პი რე მხა რეს ბო ტე ბი გავ რეც ხე და მან ქა ნის-კენ გავ წიე. ჩავ ჯე ქი და ნე ლა და ვი ძა რი სახ-ლის კენ. აბ ან ო ებს გავ ცდი და და ვი ნა ხე, ბი ჭე-ბი მი დი ოდ ნენ, ტა ლახ ში ამ ოს ვრი ლე ბი. გა ვუ-ჩე რე.

– სა ით მი დი ხართ?– მან ქა ნას დავ სვრით, ბი ძა.– სა ით მი დი ხართ, კა ცო?– ფო ნი ჭა ლა ში.– და ჯე ქით, და ჯე ქით. – ბი ჭე ბი ჩასხ დნენ.– აქ პა ტა რა წრეს გა ვა კე თებ, ცო ტა უნ და

და ვარ ღვიო, გაზს „გა ვა ზაპ რავ კებ“ და წა ვი-დეთ, კარ გი?

– კარ გი, ბი ძა. ჩვენ მა ინც არ ავ ინ გაგ ვი ჩე-რებ და და ამ ხე ლა გზა ფე ხით უნ და გვევ ლო.

მო სახ ვევ ზე ორ მა გი ხა ზი გა დავ კვე თე და პატ რუ ლიც მო მად გა უკ ან. და მი სიგ ნა ლა და გა დავ დე ქი გვერ დზე. თა ნამ შრო მე ლი მან ქა-ნი დან გად მო ვი და, ქუ დი და იხ უ რა, ტან საც მე-ლი შე ის წო რა და ფან ჯა რას თან მო ვი და.

– სა ბუ თე ბი თუ შე იძ ლე ბა. – მი ვა წო დე მარ-თვის მოწ მო ბა და ტექ პას პორ ტი.

20giga vefxvaZe proza

– ნას ვა მი ხომ არ ხართ, ბა ტო ნო? – იკ ით ხა და და იხ ა რა. მე რე სა ლონ ში ჩა იხ ე და, ტა ლა ხი-ა ნი ბი ჭე ბი და ინ ა ხა. – გმირ თა მო ედ ნი დან მო-დი ხართ?

– კი, გმირ თა მო ედ ნი დან.– მე ტი აღ არ და არ ღვი ოთ. – მით ხრა, სა ბუ-

თე ბი მო მა წო და და წა ვი და.– ვაა, ჯი გარ. – თქვა ერთ-ერ თმა ბიჭ მა.

მან ქა ნა დავ ძა რი და გაზ გა სა მართ სად გურ ზე მი ვე დი.

– უნ და გად მო ვი დეთ, ბი ჭე ბო.– კი, კი. – და ოთ ხი ვე სწრა ფად გად მო ვი და. ოპ ერ ატ ო რი მო ვი და.– აი, 9 ლა რის გა უშ ვი.– თქვენ თვის უფ ას ოა.– რაა?– ამ ის მა პატ რონ მა, მო ხა ლი სე ებს უფ ას ოდ

„გა უზ აპ რავ კე თო“.– ღმერ თმა ხე ლი მო უმ არ თოს, მაგ რამ რამ-

დენს „გა უზ აპ რავ კებს“ უფ ას ოდ.– რა ვი, დღეს ას ზე მე ტი კა ცი იყო ჩვენ თან.– ზო გი ის ეც მო ვი დო და. – თქვა პა ტა რა

ბიჭ მა.– არც ერ თი. რა ვი, არც ერ თი არ მო სუ ლა

ისე. – თქვა „ზაპ რავ შიკ მა“ და გა ზი გა და კე ტა. – კე თი ლი მგზავ რო ბა.

ბი ჭე ბი ჩასხ დნენ. დავ ქო ქე და წა ვე დი. * * *რკი ნიგ ზის ხი დის ქვეშ გავ ძვე რი, მა ღა ზი-

ას თან გავ ჩერ დი და პურ ზე გა და ვე დი. ვი ყი დე და რომ ვჯდე ბო დი, წინ ახ ა ლი CL-ის კლა სის მერ სე დე სი გა ჩერ და. კა რე ბი გა ი ღო და სა მი ტა ლა ხი ა ნი ბი ჭი გად მო ვი და. მად ლო ბის ნიშ-ნად თა ვე ბი და უკ რეს და კა რე ბი მი ხუ რეს. ჯი-პი იქ ვე მობ რუნ და და უკ ან წა ვი და.

* * *აღ მარ თში ავ ე დი და გა მა ჩე რეს. ერ თი ბი ჭი

ჩა ვი და.– დი დი მად ლო ბა. – მით ხრა და ბი ჭებს მი-

უბ რუნ და. – ხვალ მი ხე დეთ და მე რე შე მო გი-ერ თდე ბით.

– თუ რა მეა, მო ვალთ ჩვენც.

– არა, იქ მი ხე დეთ. ბი ძა ჩემ მა ყვე ლა ფე რი გა აკ ე თა უკ ვე. – თქვა ჩუ მად.

– კაი, მაგ რად.– კარ გად, წა ვე დით.– რა კა ცია. – თქვა ერ თმა.– სა იდ ან გა იც ა ნი?– იქ გა ვი ცა ნი იმ ღა მეს, დას ეძ ებ და. ხვალ

აქვთ გას ვე ნე ბა... * * *მან ქა ნა ის ევ იქ გა ვა ჩე რე, სა დაც მა ნამ დე

იდ გა. გად მო ვე დი. ნო და რი და თენ გო ის ევ იქ ისხ დნენ, სა დაც დავ ტო ვე, ეგ აა ლუდს აღ არ სვამ დნენ. და მი ნა ხეს და ხე ლი და მიქ ნი ეს.

– შენ ახ ლა გა მოც დი ლი კა ცი ხარ. – და იწ ყო ნო და რამ. – აი, დღეს თენ გოს გა რა ჟი საჭ მე-ლე ბით, ტან საც მლით და რა ღაც-რა ღა ცე ბით გა ვავ სეთ, სუ კაი რა მე ებ ია, გა დარ ჩე უ ლი, ამ-ან თა ვი სი ტე ლე ვი ზო რიც ჩა მა იტ ა ნა, მა ინც სულ გა ზის ბა ლო ნი ვით ეზ ო ში ვაგ დი ვა რო და... ხო და, ჩვენ იქ რა გა მო სა ჩე ნი ხალ ხი ვართ და შენ უნ და ჩა იტ ა ნო ხვა ლე, მან ქა ნის ფუ ლიც აკ რე ფი ლია...

– კარ გი, დი ლით აქ ვარ. – ვუთ ხა რი, ორ ი ვე გა დავ კოც ნე და სახლ ში ავ ე დი.

* * *კა რე ბი ფრთხი ლად შე ვა ღე. კო რი დორ-

ში გაკ რი ალ ებ უ ლი ბურ თი და უფ რო სი ბი ჭის ლაფ ში ამ ოს ვრი ლი ბო ტა სე ბი ელ ა გა...

შიმშილი

– შემ დეგს უთ ხა რი, შე მო ვი დეს. – უთ ხრა მომ სვლელს, ხე ლი ჩა მო არ თვა და ბა ბუ ის ნა-ჩუ ქარ ოქ როს სა ათ ზე და იხ ე და. 8 სა ა თი გამ-ხდა რი ყო. მა ცივ რი დან წყა ლი გა მო ი ღო და ჭი-ქა ში ჩა ას ხა. კა რებ თან მი ვი და, კო რო დორ ში გა იხ ე და. არ ავ ინ იყო. დღეს ად რე და ვამ თავ-რე, გა ეღ ი მა. სა ვარ ძელ ში ჩა ეშ ვა. ისე, რა სი-ჯი უტ ეა, ერ თი მდი ვა ნი რა პრობ ლე მაა, ან თა-ნა შემ წე. სა ბუ თებს და ულ აგ ებ და სხვა თუ არ-აფ ე რი, შე ახ სე ნებ და საქ მე ებს. ეგე, კი დე კაი

21 giga vefxvaZeproza

გა ახ სენ და, რომ რეს ტო რან ში იყო მიწ ვე უ ლი, ქა ლა ქის მთე ლი ელ ი ტა იქ იქ ნე ბა. ელ ი ტა! გა-ეღ ი მა. ტე ლე ფო ნი ამ ო ი ღო, აკ რი ფა, მო უბ ოდ-ი შა, ბავ შვია ცუ და დო. მე რე სახლ ში გა და რე კა მე უღ ლეს თან, ხომ გახ სოვს, გვი ან მო ხუც თა სახლ ში ვართ მი სას ვლე ლე ბი, ოთ ახ ის შე ღებ-ვა უნ და და ვას რუ ლო თო. ად გა, კო რი დორ ში გა ვი და. ნი ა ვი კარ გად აგ რი ლებ და აქ ა ურ ობ ას. ჩა მოჯ და კო რი დორ ში და თა ვის კა რებს და აკ-ვირ და...

* * *კა რე ბი გა ი ღო. ჰალ სტუ ხი ა ნი კა ცი გა მო-

ვი და, მი ვი და რე ზოს თან და ხე ლი ჩა მო არ თვა. ოთ ახ ში შე ვიდ ნენ, მდი ვან მა გო გო ნამ ყა ვა მი-არ თვა. ის ა უბ რეს რა ღაც თე მებ ზე, ზე და პი-რუ ლად. მე რე სი ჩუ მე ჩა მო ვარ და.

– ბა ტო ნო რე ზო, მე ვე სა უბ რე და მგო ნია, რა ღაც შეც დო მაა. გა ერ კვე ვა მა ლე, ხომ იც ით ახ ა ლი კა ცია, უც ხო. თან ამ ხე ლა გა დატ რი ალ-ე ბა მოხ და, ყვე ლას ყვე ლა სი ეშ ინ ია. ნდო ბა.. არა, თქვენ ზე არ აა სა უბ ა რი, ყვე ლამ იც ის, რომ თქვენ პო ლი ტი კუ რად ნე იტ რა ლუ რი იყ-ავ ით, თუმ ცა ზოგ ჯერ არც ნე იტ რა ლი ტე ტი ყო ფი ლა მო გე ბი ა ნი. არა, თქვე ნი პრო ფე სი-ონ ალ იზ მი, ურ თი ერ თო ბე ბი და პა ტი ოს ნე ბა ახ ლა რომ გვჭირ დე ბა, ისე, ალ ბათ, არ ას ოდ ეს სჭირ დე ბო და ქვე ყა ნას... – გა რეთ გა მო ვი და. ჩრდილ ში მდგომ ხალხს თა ვი და უკ რა და ქუ-ჩის მე ო რე მხა რეს გა და ვი და. „ცუ დია მან ქა ნის გა რე შე“ – იფ იქ რა, კოს ტი უმს და ჰალ სტუხს ჩავ დებ დი... ხო, ასე აკ ეთ ებ და და ფე ხით მი-უყ ვე ბო და ხოლ მე სახ ლის კენ გზას. ბევ რი აქ ხვდე ბო და და გან ცხა დე ბას აქ ვე აწვ დი და. ეს აფ თი ა ქი კი მის თვის და მი სი მე გობ რე ბის თვის საყ ვა რე ლი ად გი ლი იყო, რად გან თვი თონ ამ-არ აგ ებ დნენ უფ ა სო წამ ლე ბით. „მა ლა მო“. არა, შიგ ნით არ ას ოდ ეს შე დი ო და, მხო ლოდ მა-შინ, თუ ცა რი ელს და ინ ახ ავ და, რომ ეკ ით ხა წა-მა ლი ხომ არ აფ ე რი შე მო გაკლ და თო...

* * *3 თვე გა ვი და, ალ ბათ. კა რე ბი გა ი ღო, ახ ალ-

გაზრ და კაც მა ოთ ახ ში მი იწ ვია. უთ ხრეს, რომ

იც ი ან და სწავ ლო ბენ მის სა კითხს, იმ ედ ია, რომ რა ღაც შე სა ფე რი სი გა მოჩნ დე ბა და მი სი ცოდ ნა არ და იკ არ გე ბა... ის ევ ფე ხით მი ვი და სახლ ში. ცო ლი ატ ირ ებ უ ლი დახვ და. უთ ხრა, რომ მი სი დე ი და გამ ხდა რა ცუ დად. და ამ შვი-და, გზის ფუ ლი მის ცა...

* * *– რო მე ლი სა ათ ია? – ჰკით ხა კო რი დორ ში

გამ ვლელ მა. მე ქა ნი კუ რად ხელ ზე და იხ ე და, მე რე თა ვი გა უქ ნია უარ ყო ფის ნიშ ნად. ბევ რი ია რა, სახლ ში რომ გვი ან მი სუ ლი ყო. გა უხ არ-და, ცოლ-შვილს რომ ეძ ი ნა. „ნე ტა, საჭ მე ლი ჰქონ დათ?“ – გა იფ იქ რა და ტახ ტზე დაწ ვა.

* * *– დღეს ვერ მი გი ღებთ, სტუმ რებს ელ ოდ-

ე ბა. – გა მოტ რი ალ და. არ ა და, თა ვა დაც ხომ იღ ებ და ხოლ მე სტუმ რებს, ნე ტა, მა ლე გა მეშ-ვა ხოლ მეო, გა იფ იქ რა გულ ში და კი ბე ებს და-უყ ვა. ქვე და სარ თულ ზე კი ბე ებ ზე ხა რა ჩო ე ბი და ეყ ენ ებ ინ ათ და ის ევ კო რი დო რით მო უწ ია გას ვლა. გა ეღ ი მა, თა ვი სი პირ ვე ლი კა ბი ნე ტის გვერ დის ჩავ ლი სას. იქ კი ორი წე ლი ვი ჯე ქი, – გა იფ იქ რა ბო ლო ში კა რე ბის და ნახ ვი სას.

– ჰე, დრო ზე წა ვე დით, წა ვე დით, ხალ ხი გვე ლო დე ბა ბუ ნე ბა ში, მე ავ ალ, ნი კა ლა ევ-იჩს და ვუ ძა ხებ, თო რე ხომ იცი მა გის ამ ბა-ვი? – ოთ ახ იდ ან გა მომ სვლელ მა ისე ჩა უ ა რა გვერ დი, იც ნო თუ არა რომ ვერ გა იგ ებს კა ცი. „სტუმ რე ბი“ – ცო ტა გუ ლი ეტ კი ნა, მაგ რამ ფეხს აუჩ ქა რა.

– დე ი და და იღ უ პა. – უთ ხრა ცოლ მა. – საწ-ყალ მა წე ლი წად ზე მე ტი იწ ვა ლა. რო გორ უნ და წა ვი დე?

– რა ღა ცას ვი ზამთ? – უთ ხრა კაც მა. – გზის ფულს მა ინც გი შო ვი. ფუ ლი იშ ო ვა. ქა ლი არ წა ვი და. – ბავ შვი სკო ლა ში მი დის და ფეხ ზე არ აფ ე რი აქვ სო... ტე ლე ვი ზო რი გად მო ცემ და, რომ ახ ა ლი ჩქა როს ნუ ლი გზა გა იხ სნა...

* * *– კა ცო, შენ გა დამ რევ, რა ღაც გა მოჩნ დე ბა,

მშე ნებ ლო ბა ზე ხომ არ და გაწ ყე ბი ნებთ მუ შა-

22giga vefxvaZe proza

ობ ას? – გონ ზე რომ მო ე გო, უკ ვე კო რი დორ ში იყო, იყ ოს მშე ნებ ლო ბა, უნ დო და ეთ ქვა, მაგ-რამ ყელ ში გაჩ რი ლი ბურ თი ხმის ამ ოღ ებ ის სა შუ ალ ებ ას არ აძ ლევ და. „პრა რაბ მა“ უყ უ რა, უყ უ რა და გვერ დზე გა იყ ვა ნა.

– აი, შენ დღე ვან დე ლი დღის ფუ ლი და წა-დი რა, ძმაო, შე ნი ჯან მრთე ლო ბა აქ ა ურ ობ-ას ვერ გა უძ ლებს. გა მო იც ვა ლა და წა მო ვი და. გზად ზე თი, კარ ტო ფი ლი, კვერ ცხი, ვერ მი შე-ლი და 2 ცა ლი ნა ყი ნი იყ ი და. სახლ ში მი ვი და. არ ავ ინ გა უ ღო. თა ვი სი გა სა ღე ბით შე ვი და და ყვე ლა ფე რი მა გი და ზე და აწ ყო. უც ბად ელ და ეცა, ნე ტა, სად არ ი ან? იმ ათ მოს ვლამ დე ხომ სულ გალ ღვე ბა ნა ყი ნი? მა ცი ვა რი რამ გა მა ყი-დია... კა რე ბი გა ი ღო, ჯერ ბავ შვი შე მო ვარ და და გულ ზე მო ეხ ვია, უკ ან მე უღ ლე მოყ ვა. ნა-ყი ნი ბავშვს გა უხ სნა და მის ცა, მე უღ ლე საც მი აწ ო და.

– შენ? – ჰკით ხა მან.– მე გზა ში შევ ჭა მე.მე უღ ლემ ნა ხე ვა რი ნა ყი ნი შე ჭა მა და ნა ხე-

ვა რი მი აწ ო და...

* * *– ჩა მო ძმაო, ჩა მო, ბო ლო გა ჩე რე ბაა, აქ

„სპალ ნი“ ვა გო ნი კი არ აა? – ვერც გა ი გო, სა-მარ შრუ ტო ტაქ სი დან, რო გორ ჩა მოს ვა ახ ალ-გაზრ და კაც მა და ფე ხებ თან მოზრ დი ლი ჩან თა მი უგ დო.

– ეს ჩე მი არ აა! – მი აძ ა ხა მაგ რამ „მარ შუტ-კა“ ღმუ ილ ით მი დი ო და უკ ვე. გა ოც ებ უ ლი იდ-გა ჩან თას თან. – ჩე მი არ აა. – ეს უკ ვე თა ვის-თვის თქვა და გარ შე მო მი მო იხ ე და. მე რამ დე ნე წე ლია, აქ ეთ გად მო ვიდ ნენ, მაგ რამ ვე რაფ რით შე ეგ უა ამ რა ი ონს. მარ თა ლია, სულ ქა რია, მაგ რამ ყვე ლა ზე იაფ ად აქ იყ ი და ერ თო თა ხი-ა ნი და ახ ლა მთელს ქა ლაქს ზე მო დან დას ცქე-რის. ამ დროს და ამ სი ცი ვე ში აქ ხალ ხი იშ ვი-ათ ად და დის. – რა ვქნა? – იფ იქ რა? და იხ ა რა და ჩან თა გახ სნა. თბი ლი ხორ ცის სუ ნი ამ ოვ-არ და ჩან თი დან, ყვე ლის და ვაშ ლის სუნ თან შე ზა ვე ბუ ლი. კაც მა ხორ ცთან და ყველ თან ერ თად ორი დი დი დე და ლიც და ინ ა ხა. „ახ ა ლი წე ლი მო დის“ – გა იფ იქ რა. ჩან თა შეკ რა და ის-

ევ გა ხე და გზას. „ვინ მე მო ვა, ალ ბათ“. – სა-შინ ლად ცი ვა. – გა იფ იქ რა. ჩან თა გახ სნა და ვაშ ლებს და ხე და. შეკ რა ის ევ. თით ქმის დაბ-ნელ და. მომ სვლე ლი მო ვი დო და უკ ვე. ჩან თა გახ სნა და ერ თი დი დი წი თე ლი ვაშ ლი ამ ო ი ღო. მიკ რო ავ ტო ბუს მა შე მო ან ა თა გზა ზე. ეტ ყო ბა, წი ნა გა ჩე რე ბა ზე და ცა ლა ხალ ხი და იქ იდ ან ვე მიბ რუნ და. ვაშ ლი ჯი ბი დან ამ ო ი ღო და ის ევ ჩან თა ში ჩა დო, მე რე ის ევ ამ ო ი ღო და ჯი ბე ში ჩა ი დო. მო სახ ვევ ში მან ქა ნა შე მო ვი და და პირ-და პირ მის კენ წა მო ვი და.

– აი, ამ ან მომ პა რა ჩან თა. – ყვი რო და მან ქა-ნი დან გად მო სუ ლი ქალ ბა ტო ნი.

– ნა ხე ვა რი სა ათ ია გე ლო დე ბით, – ძლივს ამ ოთ ქვა კაც მა.

– ამ ან მომ პა რა! – არ ცხრე ბო და ქა ლი. – ქა ლო, მო პარ ვა რომ ნდო მო და, აქ და გე-

ლო დე ბო და? – უთ ხრა კაც მა, ალ ბათ, შვილ მა. ქა ლი ჩან თა ში იქ ექ ებ ო და.

– ამ ას უნ დო და მო ეპ ა რა. – მო პარ ვა რო ნდო მო და, აქ აღ არ იქ ნე ბო-

და, რით ვერ გა ი გე? – სა ფუ ლეც აქ აა, – თქვა ქალ მა, კი დე კაი

და ვე წი ეთ. – ქა ლო, არ სად არ წა სუ ლა კა ცი, ვერ ხე-

დავ? – მკაც რად უთ ხრა შვილ მა და მად ლო ბის ნიშ ნად კაცს ხე ლი გა უწ ო და.

– მო ვი პა რე, – ამ ო ილ უღ ლუ ღა კაც მა და გაწვ დილ ხელს ჯი ბი დან ამ ოღ ებ უ ლი წი თე ლი ვაშ ლი შე აგ ე ბა.

– ეგე, ხომ გით ხა რი, მო იპ ა რა-მეთ ქი. – თქვა ქალ მა ნიშ ნის მო გე ბით. ბიჭ მა ვაშ ლი თოვლ ში მო ის რო ლა, – გა ჩუმ დი, ქა ლო! – უღ-რი ა ლა დე დას და ქა ლი მან ქა ნა ში ძა ლით ჩა ტე-ნა. მან ქა ნა წა ვი და. კა ცი გაშ ტე რე ბუ ლი იდ გა. მე რე ვაშ ლი აი ღო და წა ვი და.

* * *სახლ ში ყვე ლა ფე რი ის მი იტ ა ნა, რაც ცოლს

და შვილს უყ ვარ და. გა ხა რე ბუ ლე ბი იყ ვნენ ყვე ლა ნი.

– ძა ლი ან ხომ არ იღ ლე ბი? – არა, მთე ლი დღე ვზი ვარ, – უთ ხრა კაც-

მა. ბავშვს წიგ ნე ბი შე უც ვა ლეს, და ხე ულ ებ ში

23 giga vefxvaZeproza

აღ არ აფ ე რი ჩან და, მე რე ახ ა ლი კა ბა უყ ი და ცოლს. უხ არ ოდ ათ ძა ლი ან.

– ახ ა ლი ჯინ სე ბი იყ ი დე, გაცვ და უკ ან სულ.– ხო, სულ ვზი ვარ და რა იქ ნე ბა? ოღ ონდ არ

მკით ხო რას აკ ეთ ე ბო?– რო დის მე მი კით ხია? – გა უღ ი მა ქალ მა. მა ცი ვა რი იყ იდ ეს, ნახ მა რი, მაგ რამ მა ინც

არა უშ ავ და, სა და ცაა ზაფ ხუ ლი მო ვი დო და.– ეს რაა? – ერთ დღეს გა ოც ებ ულ მა ქალ-

მა ჰკით ხა კაცს და შარ ვლი დან ამ ოღ ებ ულ ორ პეშვ ხურ და ზე მი უთ ი თა. კა ცი და იბ ნა სა ვით.

– კარ ტი ვი თა მა შეთ სამ სა ხურ ში, საქ მე არ გვქონ და, კა ცი გა წითლ და.

– კარ გი, ნუ რა ფერს მეტ ყვი. – ქა ლი არ გან-ძრე უ ლა.

– კარ გი, გე ფი ცე ბი, შენ თავს ვფი ცა ვარ...

* * *– კვი რა საც არ გას ვე ნე ბენ? – ჰკით ხა ქალ-

მა. – ხო, რა ვი ცი, მაგ რამ, სა მა გი ერ ოდ, მე ტია

გა მო მუ შა ვე ბა, გა ვი ქე ცი, და მაგ ვი ან და. – ჩვენ სკო ლი დან ცირ კში მივ დი ვართ, მე რე

არ ვი ცი, სად გა ვი სე ირ ნებთ. – მი აძ ა ხა ქალ მა გაქ ცე ულ კაცს.

ის ედ აც ძა ლი ან ცხე ლო და და ვიწ რო ქუ-ჩებ ში იკ არ უს ით სი არ უ ლი სა ში ნე ლე ბა იყო.

მძღო ლი კი სა ერ თოდ ისე წუ წუ ნებ და, რომ არა შე ძე ნი ლი ბი ლე თე ბი, ფე ხით წას ვლა აჯ-ობ ებ და. გო გო ნა ფან ჯა რას თან იჯ და და მა ღა-ზი ის ვიტ რი ნებს ათ ვა ლი ერ ებ და.

– ის ედ აც ვიწ რო ქუ ჩაა და რაც ეს ეკ ლე სია ააშ ენ ეს სულ ას ე თი სა ცო ბე ბია. – ამ ბობ და მძღო ლი. იკ არ უ სი ეკ ლე სი ის კა რიბ ჭეს მი უ ახ-ლოვ და.

– რა ლა მა ზია, – თქვა გო გო ნამ. მე რე გა ჩუმ-და და დე დას მო უბ რუნ და – დე და, მა მა?! – და ახ ლა შე ნიშ ნა, რომ დე დას თვა ლებ ზე ცრემ ლი ჩა მოს დი ო და. ქა ლი კი ეკ ლე სი ის კა რიბ ჭეს თან მჯდომ კაცს უყ ურ ებ და, კაცს, რო მე ლიც მას უყ ურ ებ და და თვი თო ნაც ტი რო და...

* * *– შე იძ ლე ბა, რე ზო ბა ტო ნო? – კა რებ ში მო-

ხუ ცი იდ გა. – ლიფ ტი მა ინც ჰქონ დეს ამ შე-ნო ბას. მე ოთ ხე სარ თულ ზე ამ ოს ვლას 2 სა ა-თი მო ვუნ დი. რე ზო ფიქ რე ბი დან გა მო ერ კვა, წყლი ა ნი ჭი ქა მა გი და ზე და დო, სწრა ფად წა-მოდ გა სა ვარ ძლი დან და კა რებ ში მდგომ მო-ხუცს მი ეგ ე ბა.

– რა კარ გია იცი, კა რე ბი სულ ღია რომ გაქვს? იმ ედ ია ყო ველ თვის...

SoTa

zoiZe

მოდი და მკითხე, მაგრამ არ მახსოვს,როდის რა მკითხე და რატომ მკითხე,ძალიან დიდხანს ვეძებდი პასუხს,პასუხს ელოდი ძალიან დიდხანსდა როგორც იქნა, გავტეხე ნავსი,პასუხი იყო რბილი და მშვიდი,

მიდამო იყო იებით სავსედა გვირილები ბაგეებს შლიდნენ.ეს იყო წინათ, დიდი ხნის წინათ,სიტყვას ამოსდე რკინის ლაგამი,მერე მოვიდა ქარი და წვიმადა ყველა ნაკვალევი აღგავა. 2015 წ.

ნოდარ ძირკვაძის გახსენება სოფელ დიოკნისში

ბაგეებს შლიდა თეთრი გვირილა

ნ. ძირკვაძე

მამია ვარშანიძეს უყვარდა დედულეთი,დედულეთი უყვარდა მამულის თანაბრად,და მაგონდება ინციდენტი ერთი,როცა პოეტი თოფივით გავარდა.გავარდა მარა, რა გავარდა,დედულეთი აუგად უხსენეს როცა,

მავანი სკამიდან გადავარდა,წამოდგა და დაუწყო მუხლებზე კოცნა.მუხლებზე საკოცნელად არ მიუშვა,მავანი მისგან სამუდამოდ გარიყა.დაჩოქილმა მავანმა მოუხადა ბოდიში,დაჩოქილი მავანიც პოეტი იყო. 2015 წ.

ინციდენტი, რომელიც შეემთხვა პოეტ მამია ვარშანიძეს ინტურისტის კაფეში

ვარ უფლის სახლის წიქაროსანი,შაშვია უფლის სახლის მგოსანი,მე მიყვარს შავი შაშვის ოსანა,მე ვარ შეგირდი ფრიადოსანი.მე განსაცდელი ვერ დამეწევა,შენი ზვავი ვარ, შენი მეწყერი,

ჩემი სიცოცხლე ახლა იწყება,მალე იესო სახლში მეწვევა.არ მომიძღვნია შენთვის ოდები,მე შენს წიგნებში გავმეორდები,მეტაფორების ფარას მოვდენიდა ეს იქნება ჩემი ორდენი. 2015 წ.

* * *

მალხაზ ფაღავას

...გზა...

სა იდ ან, სა იდ ან და ვიწ ყო?იქ იდ ან ხომ არა, სულ ბავ შვო ბი დან?...მე ო რე კლას ში ვიქ ნე ბო დი, რო ცა ტა ტი ა-

ნა მას წავ ლე ბელ მა საკ ლა სო ჟურ ნა ლი გა და შ-ა ლა და ჩემს გვარ ზე შე ჩერ და: – ან ზორ კ..ბა – თქვა და სუნ თქვა შე იკ რა, – დაკ ვირ ვე ბით შე მათ ვა ლი ე რა და გა მი ღი მა, მე რე კლასს მი-უბ რუნ და და გა ირ ინ და.

სუნ ქვა შეგ ვეკ რა ყვე ლას და მას წავ ლე ბელ-მაც: – იც ით, ბავ შვე ბო, ჩვენს კლას ში აფ ხა ზი ბი ჭი ცაა.

ნერ წყვი გა მიშ რა პირ ში, თით ქოს გო ნე ბაც კი და მე ბინ და, ნე ტა რო მე ლი უნ და ყო ფი ლი ყო ის აფ ხა ზი ბი ჭი და მას წავ ლებ ლის ხმაც მომ-წვდა თით ქოს შო რი დან, ძა ლი ან შო რი დან: – აფ ხა ზია ან ზო რი...

გავ შრი, თით ქოს გა ვი ყი ნე, მაგ რამ ვფიქ რობ-დი: – კლას ში ერ თი ან ზო რია და იგი მე ვარ...

მე – ან ზორ კ..ბა აფ ხა ზი ვყო ფილ ვარ თურ-მე...

თავს რე ტი და მეს ხა: „ყვე ლა ქარ თვე ლი და მე ერ თი – აფ ხა ზი... არაქარ თვე ლი და ვინ არ-ის აფ ხა ზი?

შევ წუხ დი და ავ ტირ დი, რო გორ ღაც დამ-ცი რე ბუ ლი. ცრემ ლე ბი ღვა რად გად მომ სკდა. თა ვი ჩავ ქინ დრე, მე მრცხვე ნო და...

– მაგ რამ... – ფიქ რე ბი დან ის ევ მას წავ ლებ-ლის ხმამ გა მო მიყ ვა ნა: ან ზორს დე და ქარ თვე-

ლი ჰყავს, ჩვე ნი ან ზო რი აფ ხა ზი ცაა და ქარ თ-ვე ლიც, ან ზორ კ..ბა სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლ ოა! ჰო, ჩე მო ან ზორ, – და მიყ ვა ვა ტა ტი ა ნა მას წავ-ლე ბელ მა და თვი თონ მომ წმინ და ცრემ ლე ბი, – სა ტი რა ლი, აბა რა გაქვს?!

ახ ლა მხარ ზე და მა დო ხე ლი და გაკ ვირ ვე-ბულ ბავ შვებს ასე მი მარ თა: – მე ოთ ხე კლა-სი დან ის ტო რი ის სა გა ნიც და გეწ ყე ბათ და შე-ის წავ ლით ჩე ნი ქვეყ ნის ის ტო რი ას, სა იდ ან აც შე იტ ყობთ, რომ სა ქარ თვე ლო ქარ თველ თა და აფ ხაზ თა ქვე ყა ნაა, რომ ქარ თვე ლებ სა და აფ-ხა ზებს ერ თი მი წა გვაქვს, ერ თი სამ შობ ლო და მას გაფრ თხი ლე ბა უნ და თვა ლის ჩი ნი ვით.

მე კი მდის ცრემ ლე ბი, გან ვიც დი, რომ კლას ში ერ თა დერ თი აფ ხა ზი ვარ, ყვე ლა სა გან გან სხვა ვე ბუ ლი, არ აქ არ თვე ლი მა ინც, თით-ქოს სხვა ვი ყო, უც ხო ვინ მე და... – აქ სიტ ყვე ბი აღ არ მე ყო იმ ის ამ ოს ათ ქმე ლად, რა საც გან-ვიც დი დი, თით ქოს ფო თო ლი ვი ყო მო საწ ყვე-ტად გან მზა დე ბუ ლი, ათრ თო ლე ბუ ლი და ში-შის გან მო ბუ ზუ ლი.

სახ ლამ დე ტა ტი ა ნა მას წავ ლე ბელ მა მი მა-ცი ლა.

იც ნობ და თურ მე დე და ჩემს.მო უთ ხრო, რაც მოხ და კლას ში და ხელ ზე

ხე ლი მო უჭ ი რა დე და ჩემს: – აბა, შენ იცი, თა-მარ, შენ უფ რო აუხ სნი შენს შვილს ამ ყვე ლა-ფერს, შე ნი იმ ე დი მაქვს, – მო მე ფე რა და წა ვი-და.

აღ არ ვი ცო დი, მძულ და თუ არ მძულ და ტა-ტი ა ნა მას წავ ლე ბე ლი.

მე ო რე დღეს სკო ლა ში აღ არ წავ სულ ვარ. სიც ხემ ამ იწ ია, კრი ჭაც შემ კვრო და და ხმა ვე-ღარ ამ ომ ე ღო.

მხო ლოდ მეშ ვი დე დღეს წა მოვ დე ქი. აღ არ მა კან კა ლებ და.

მზე სა და ცაა უნ და ჩა სუ ლი ყო, რომ მა მა ჩე-მიც მობ რუნ და სამ სა ხუ რი დან.

anzor

kudba

26anzor kudba proza

თვა ლი გა მის წო რეო, მით ხრა და მეც გა ვუს-წო რე თვა ლი. – მო მის მი ნო უნ და... – ვერ მივ-ხვდი, მიბრ ძა ნებ და, თუ უბ რა ლოდ: მთხოვ და.

გის მენ-თქო, ვუთ ხა რი.– აგ ერ დე და შე ნი, აგ ერ მე და აგ ერ – შენც.

მე აფ ხა ზი ვარ ერ ოვ ნე ბით, დე და შე ნი – ქარ-თვე ლი... შენ კი... – აქ ენა და ე ბა და შე ყოყ მან და.

– მაგ რამ „რა გან სხვა ვე ბაა აფ ხაზ სა და ქარ თველს შო რის?“ – ზუს ტად ასე მი კით ხავს მის თვის, მაგ რამ ამ ას რო დი ვგუ ლის ხმობ დი?

ჩემ მა კით ხვამ ჩა აფ იქ რა მა მა ჩე მი, არც კი იც ო და, რო გორ ეპ ას უ ხა ჩემ თვის, მე კი სულ-შე გუ ბე ბუ ლი ვე ლო დი მის პა სუხს.

– კარ გი... რად გან ასე ძა ლი ან გა ინ ტე რე-ს ებს შენ ეს ამ ბა ვი... ასე მო ვიქ ცეთ: ფე რი ა ში ბი ძაშ ვი ლი მყავს ერ თი ხურ შუტ კ..ბა არ და დე-გებ ზე მას თან გაგ გზავ ნი და იქ გა იგ ებ ვინ არ-ის აფ ხა ზი, ხურ შუ ტის ოჯ ახ ში გა ეც ე მა შენს კით ხვას პა სუ ხი.

მეც ერ თი სუ ლი მქონ და არ და დე გე ბის და-დ გო მამ დე.

* * *ფე რი ა ში ვარ.ხურ შუტ კ..ბა თა ვი სე ბუ რი კა ცი გახლ დათ:

ამ ა ყი და შე უვ ა ლი, მუ დამ თა ვა წე უ ლი და დი ო-და, თვალს ვერ გა უს წო რებ დით. შე ხე დავ დით და გი მორ ჩი ლებ დათ თით ქოს. მეც შევ ხე დე და გულ ში ავ უჯ ან ყდი. თავ ზე და მა დო ხე ლი და ჩა ეც ი ნა.

აღ არ აფ ე რი უთ ქვამს, ისე გამ შორ და.მზე ჩა დი ო და და ის ჯე რაც არ დაბ რუ ნე ბუ-

ლი ყო.გუ ლი ამ იძ გერ და მის მო ლო დინ ში.მე ზობ ლე ბიც გად მო სუ ლიყ ვნენ, ალ ბათ სა-

ლა პა რა კოდ.ის იც გა მოჩნ და და მი ეს ალ მა მე ზობ ლებს.

ის ი ნი კი რკა ლად შე მო ერ ტყნენ ოჯ ახ ის უფ-როსს.

ქარ თუ ლად გა მარ თუ ლად მეტ ყვე ლებ და, მაგ რამ რა ღაც ნა ი რი, ჩემ თვის თით ქოს და სას-წა უ ლი აქ ცენ ტით, რი თაც ყვე ლას გან გა მო-

ა რ ჩევ დით (მე რე მისი აფ ხა ზუ რი რომ მო ვის-მი ნე, ყვე ლა ფერს მივ ხვდი. აფ ხაზს, რო მე ლიც სრულ ყო ფი ლად ფლობს აფ ხა ზურს, სხვა კი-ლო თუ ტო ნი არც შე იძ ლე ბა ჰქონ დეს).

ამ ას თან: დი დე ბუ ლი მთხრო ბე ლი გახლ დ-ათ: რო გორ ღაც გი მორ ჩი ლებ დათ და თქვენც ფიქ რად ქცე ულ ნი მიჰ ყვე ბო დით უს იტ ყვოდ. ვუს მე დი მეც მთლი ან ად დატ ყვე ვე ბუ ლი... იგი იმ დღეს ვე გა იზ არ და ჩემს თვალ ში, თით ქოს ყოვ ლის შემ ძლე ყო ფი ლი ყოს და ყოვ ლისმ-ცოდ ნეც. ჩე მი აზ რით ყვე ლა ფე რი შე ეძ ლო ხუ-რ შუტ კ..ბას და დი დი ავ ტო რი ტე ტი თაც სარ-გებ ლობ და სო ფელ ში.

მი სი სიტ ყვა სიტ ყვა იყო. არ ას ოდ ეს ყო ფი-ლა, სიტ ყვა არ შე ეს რუ ლე ბი ნოს.

სა ღა მო ხანს სუფ რა გა იშ ა ლა თუ თის ხის ქვეშ.ხურ შუტ კ..ბა თა მა დობ და.მე ზობ ლებ მა თხო ვეს ბო ლოს, რომ მი სი გვა-

რის ის ტო რი ა ზე მო ეთ ხრო მათ თვის. შე ვამ ჩნიე, ფიქ რი მო ეძ ა ლა თვა ლებ ში, ეს ძვე ლი ის ტო რი-ა აო, მაგ რამ აღ არ მო ეშ ვნენ მე ზობ ლე ბი და იმ-ან აც და აკ მა ყო ფი ლა მა თი ცნო ბის მოყ ვა რე ო ბა.

იმ დღეს შე ვიტ ყვე მე ჩე მი წარ მო მავ ლო-ბის შე სა ხებ: თურ მე სა კუ თა რი ად გილ-მა მუ ლი გვქო ნია აფ ხა ზეთ ში. მდი ნა რეც ჩვე ნი გვქო ნია...

– ჩვე ნი გვა რი, ცნო ბი ლი გვა რი ყო ფი ლა აფ ხა ზეთ ში, თურ მე ჩვე ნი სა კუ თა რი ღერ ბიც გვქო ნია! ეს ის დრო იყო, რო ცა ჩრდი ლო ეთ-იდ ან კა ზა კე ბი გვა ვიწ რო ვებ დნენ, – ხმა და-უნ აღ ვლი ან და ბი ძა ჩემს, – ჩე მი დიდ ბა ბუ ად-ან მსმე ნია, რომ მომ ხდურს ვებრ ძო დით, ჩვენ ჩვენს მი წას ვი ცავ დით, ბევ რი ჩვე ნი თა ნა მოგ-ვა რე და ე ცა ბრძო ლის ველ ზე.

ბო ლოს, ვინც კი ცოც ხა ლი დარ ჩა, რუ სებ მა კა ნონ გა რე შედ გა მო აც ხა დეს და ვა დაც და უთ-ქვეს, რომ და ეტ ოვ ებ ინ ათ აფ ხა ზე თი, თო რემ სიკვ დი ლით და ის ჯე ბოდ ნენ.

ასე რომ, გეჩ ბებ თან და აც ან ბებ თან ერ თად ჩვენც გად მო ვიხ ვე წეთ ჩვენ-ჩვე ნი მა მუ ლე-ბი დან, დავ ტო ვეთ ასე აფ ხა ზე თი. ბედ მა სად არ გვა ტა რა და, რის ვა ივ აგ ლა ხით სამ მა ძმამ ბა თუ მამ დე ჩა მო აღ წია, ორი მათ გა ნი სო ფელ

27 anzor kudbaproza

ფე რი ა ში და სახ ლე ბუ ლა, ერთს, ქე რემს კი თურ ქე თის კენ უქ ნია პი რი.

ეს უკ ვე სხვა, მაგ რამ მა ინც ჩვე ნი ის ტო რი-აა. ასე და ვე კარ გეთ ერ თმა ნეთს. მხო ლოდ ის ვი ცი, რომ ქე რემ კ..ბა ას კერ ში გა უმ წე სე ბი ათ. ბო ლოს თა ვი და უღ წე ვია სამ ხედ რო სამ სა ხუ-რის თვის და სო ფელ ყა რა დე რე ში დამ კვიდ რე-ბუ ლა, მო უძ ებ ნია თა ვი სი ცოლ-შვი ლი და კე-რა გა უჩ აღ ებ ია.

სა ოც არ ია და ყა რა დე რეს ღე ლე ჩა უდ ის ის-ეთ ი ვე, რო გო რიც ჩვენს სო ფელს აფ ხა ზეთ ში. ჩვე ნი ფე რი აც ჩვენს აფ ხა ზურ სამ კვიდ როს გვა გო ნებ სო, მსმე ნია ჩვე ნი წი ნაპ რე ბის გან...

ნა დიმ მა გვი ან ღა მემ დე გას ტა ნა.ბო ლოს აიშ ა ლა სუფ რა და მარ თა ბი ცო ლამ

შინ შე მიყ ვა ნა, შე ნი ძი ლის დრო აო, ქარ თუ ლად მით ხრა და ძი ლი ნე ბი სა მი სურ ვა, თან ასე და აყ-ო ლა: – აბ ზი არ აზ, კარ გად მე ყო ლეო, და მემ შვი-დო ბა, აფ ხა ზუ რად ასე ჟღერს და ახ ლო ებ ით.

მე კი ბი ძა ჩემ ზე ვფიქ რობ დი, მე ამ აყ ებ ო და, რომ პა ტივ სა ცე მი ად ამ ი ა ნი გახლ დათ სო ფელ ში.

ასე რომ, იმ დღემ მშვი დო ბი ან ად ჩა ი ა რა ჩემ თვის.

მაგ რამ მე ო რე დღეს ყვე ლა ფე რი შე იც ვა ლა:მე ლა პა რა კე ბოდ ნენ, მაგ რამ მე არ მეს მო და

მა თი.მე დუ მი ლით გა მოვ ხა ტე ჩე მი პრო ტეს ტი.ვი ჯე ქი თუ თის ხის ქვეშ და ხმას არ ვი ღებ დი.ის ევ მარ თა ბი ცო ლა მო მეშ ვე ლა და ქარ თუ-

ლად გა მო მე ლა პა რა კა: – შენ ხვდე ბი ალ ბათ, რომ აფ ხა ზუ რად გე ლა პა რა კე ბი ან. ჩვენ აფ-ხა ზუ რად ვლა პა რა კობთ სახლ ში. შენ აფ ხა ზი ხარ და მა მა შე ნის სურ ვი ლია, ის წავ ლო აფ ხა-ზუ რი. ასე რომ, გუ ლი არ გეტ კი ნოს...

დად გა მე ო რე დღეც. მი სი გა თე ნე ბა მა ინც და მა ინც არ მი ხა რო და, რად გან ვი ცო დი, რომ ქარ თულს ვერც დღეს გა ვი გო ნებ დი და წარ-მო იდ გი ნეთ ჩე მი სი ხა რუ ლი, რო ცა ხურ შუტ ბი ძია ქარ თუ ლად გა მო მე ლა პა რა კა. რო გორც ის ურ ვე ბო, მით ხრა და მოწ ყე ნი ლი გა ვი და.

მე რე მოხ და ისე, რომ ამ მარ თლაც ტრა-დი ცი ულ აფ ხა ზურ ოჯ ახ ში აფ ხა ზუ რი მთე ლი

კვი რა არ გა მი გო ნია. მე გა მარ ჯვე ბას ვზე იმ-ობ დი გულ ში...

ერთ მშვე ნი ერ დღეს თუ თის ქვეშ ვი ჯე ქი ის ევ და, რო გორც ყო ველ თვის, ვინ იც ის, რა ზე არ ვფიქ რობ დი.

– ან ზორ, ეს წე რი ლი მა მა შენს გა და ე ცი პი-რა დად ხელ ში, – მით ხრა ღი მი ლით და ლო ყა ზე მო მი თა თუ ნა ხე ლი ხურ შუტ კ..ბამ: – შენ გან ბევ რი რამ ვის წავ ლე... ით აბ უპ... მად ლო ბას გე უბ ნე ბი აფ ხა ზუ რად.

* * *ნა შუ ად ღევს სახლ ში ვი ყა ვი უკ ვე.ძლივს არ მო ვით ქვი სუ ლი?!მო მეხ სნა და ძა ბუ ლო ბაც. მაგ რამ: არ ვი ცი,

რა ტომ და ხა სი ა თი გა მი ფუჭ და ისევ.თა ვი ახ ლა ვიგრ ძე ნი რო გორ ღაც უხ ერ ხუ-

ლად.მარ თა ლი არ ვი ყა ვი, რო ცა წმინ და აფ ხა-

ზურ ოჯ ახ ში აქ ეთ მო ვით ხოვ დი: თუ გინ დათ მეს მო დეს თქვე ნი, იმ ენ ა ზე მელ პა რა კეთ, რო-მე ლიც მე მეს მი სო.

გზა ში, აზ რა დაც არ მომ სვლია, გა მეხ სნა წე რი ლი და წა მე კით ხა.

თუმ ცა ერ თი სუ ლი მქონ და, გა მე გო, რა ეწ-ე რა წე რილ ში.

მა მა ჩემ მაც გა შა ლა წე რი ლი და ხმა მაღ ლა ჩა იკ ით ხა.

რაც ამ წე რი ლი დან შე ვიტ ყვე, ის იყო, რომ ხურ შუტ ბი ძია ბო დიშს უხ დი და მა მა ჩემს, ვარ-ღვევ შე თან ხმე ბას და ნა ად რე ვად გიგ ზავ ნი უკ ან შენს შვილს, ასე რომ არ მოვ ქცე ულ იყ ა ვი, სულ მა ლე გუ რუ ლად ავ მეტ ყველ დე ბო დით ყვე ლა ნიო.

ასე დას რულ და ჩე მი აფ ხა ზურ ოჯ ახ ში სტუ მ რო ბა.

ერთ კვი რა ში გუ რი ა ში ვი ყა ვი უკ ვე, თებ რო-ნე ბე ბი ას თან და დო მენ ტი ბა ბუ ას თან ლე სა ში.

ეზ ო ში შაქ რის ვაშ ლის ხე იდ გა, უზ არ მა-ზა რი, მის ჩრდილ ქვეშ მთე ლი ლე სა იყ რი და თავს: გა ლოგ რე ე ბი, უგ რე ხე ლი ძე ე ბი, პა ტა რა-ი ე ბი, კუნ ჭუ ლი ე ბი, იმ ნა ძე ე ბი, ქვეყ ნის ამ ბავს ჰყვე ბოდ ნენ და შე ექ ცე ოდ ნენ ვაშლს. ვაშ ლის

28anzor kudba proza

ხე ზე ას ვლაც არ გვჭირ დე ბო და, მო უბ ერ ავ და ზე ნაქა რი და იმ დენ ნა ყოფს ჩა მოყ რი და ძირს, რომ ყვე ლას ჰყოფ ნი და.

დი ლით უთ ენ ია ვდგე ბო დით და ბი ჭე ბი ჭვა-თი რის წყალ ზე მივ დი ოდ ით სა ბა ნა ოდ.

ჭვა თი რის წყალ ზე ას ე თი ლე გენ და და დი ო-და სო ფელ ში:

ამ ად გილ ზე, სა დაც დი დი წყა ლია და გუ-ბე ბუ ლი, ძვე ლად დი დი, გუმ ბა თი ა ნი სახ ლი იდ გა. იგი სოფ ლის მა მა სახ ლისს ეკ უთ ვნო და. ყვე ლა ზე დი დი მა მუ ლის პატ რო ნის გუ ლი კი ვე რა და ვერ გამ ძღა რი ყო. სულ უნ დო და და უნ დო და და ეუფ ლე ბო და კი დეც ყვე ლა სა და ყვე ლა ფერს. ძუნ წიც იყო წარ მო უდ გენ ლად, ის ე თი ძუნ წი, ჩვენ ში რომ იტ ყვი ან: დიდ თოვ-ლო ბის ჟამს თოვლ საც ვერ გა იმ ეტ ებ სო.

...ჰო და: ერთ დღეს გლა ხა ეწ ვია მა მა სახ-ლისს, ჩა მო ძონ ძი ლი, ფეხ შიშ ვე ლა.

– რა ტომ მო სულ ხა რ? – შე უღ რე ნია მა მა-სახ ლისს გლა ხას თვის.

– მში ე რი ვარ, ბა ტო ნო, სა მი დღეა ლუკ მა არ ჩამ სვლია პირ ში და ჭა დის ნა ტეხს რომ გა-მო იმ ეტ ებ დეთ, ღმერ თი და გი ფა სებ ს.

სახ ლი დან ორ სუ ლი ქა ლი გა მო სუ ლა, ცი ვი ჭა დი ჭე რია ხელ ში და გლა ხას თვის მი უწ ოდ-ებ ია.

– არ გა ბე დო! – და უღ რი ა ლა ცოლს ქმარ მა, ჭა დის ნა ტე ხი ხე ლი დან გა მოგ ლი ჯა და ენ აგ-ად მოგ დე ბულ ძაღლს მი უგ დო.

– რა ტომ არ შე იბ რა ლებ ასე შე ჭირ ვე ბულს? – ლა მის ატ ირ ებ ულ ი ყო გლა ხა.

– შე გიბ რა ლო?! – გა და იხ არ ხა რა მა მა სახ-ლის მა და ცოლს თი თი და უქ ნია, – ბალ ღი რომ ტი რის, არ გე ყუ რე ბა?! სა მამ დე და ვით ვლი და აქ აღ არ იყო! – უბრ ძა ნა ქალს და მას თან სა უბ-ა რი დამ თავ რე ბუ ლად ჩათ ვა ლა.

– უი მე, ტი რის... წა ვალ, აკ ვანს წა ვურ წე ვ! – ატ ირ ებ ულ მა ქალ მა აივ ან ზე აირ ბი ნა და აკ-ვანს და ურ წია.

ტი რო და გლა ხა სიმ წრის გან.– ჩემ მა თვა ლებ მა არ და გი ნა ხოს! – მა მა-

სახ ლის მა ყურ ში ჩას ძა ხა გლა ხას და ხე ლიც

წა უბ იძ გა. გლა ხამ წა იბ ორ ძი კა, ვე ღარ შე იმ-აგ რა თა ვი და წა იქ ცა. გა ჭირ ვე ბით წა მოდ გა სულ გა სის ხლი ან ებ უ ლი. სახ ლის კენ მიბ რუნ და და მა მა სახ ლი სის მახ ვილ ყურს ეს მა: აკ ვან ში ტი რო და ჩვი ლი, ტკი ვი ლე ბის გან იგ რი ხე ბო და ორ სუ ლი ქა ლი და შე საბ რა ლი სად კვნე სო და. ერ დო ზე შე მომ ჯდა რი მა მა ლი აყ ივ ლე ბუ ლი ყო.

გონს რომ მო ე გო მა მა სახ ლი სი, გლა ხა აღ-არ სად იყო.

შეც ბა მა მა სახ ლი სი და მი წაც იძ რა.შე ირ ყა იქ ა ურ ო ბა, მი წა გა და იხ სნა და... სახ-

ლიც გაქ რა, მი წამ უყო პი რი.ამ ბო ბენ: მა მა სახ ლი სის გარ და ყვე ლა გა-

დარ ჩაო...და რაც მთა ვა რი: წე ლი წად ში ერ თხელ ცა

მო იწ მინ დე ბა რა ღაც სა სწაულად, და იწ მინ დე-ბა წყა ლიც და გა მოჩნ დე ბა შიგ ჩა ძი რუ ლი სახ-ლი... სახ ლი გუმ ბა თი ა ნი... აივ ან ზე აკ ვანს არ-წევს დე და, ერ დო ზე შე მომ ჯდარ მა მალს ხმა ჩახ რენ წია, მაგ რამ რო გორ იქ ნე ბა ახ ა ლი დღის დად გო მა არ აუწ ყოს სო ფელს?!

სო ფე ლი ლე სა... ჩე მი დე დუ ლე თი...კი დევ ერ თი მო გო ნე ბაც: 1949 წე ლია თუ

1950...შუა აგ ვის ტო...თებ რო ნე ბე ბია ცუ და დაა. გუ ლი მიკვ დე ბა.

გა ვი გო ნე, დე და ჩემს რომ ეუბ ნე ბო და ლან ჩხუ-თი დან ჩა მოყ ვა ნი ლი ექ ი მი, ორ-სამ დღეს თუ გას ტან სო...

„რა მეშ ვე ლე ბა თუ მოკვ დაო?!“ – გუ ლი მი-წუხ და.

– სა ცი ვის წყა ლი ინ ატ რა ბე ბი ათ ქვენ მაო, გად მოგვ ძა ხა ნი ნი კა დე იდ ამ.

ქვე ვით სულ დე იდ აშ ვი ლე ბი ვართ... ექვ სნი ვართ, სულ ბი ჭე ბი და მეშ ვი დეც გო გო, სულ პა ტა რა, ის იც დე იდ აშ ვი ლი, მაგ რამ ისე პა ტა-რაა, სათ ვა ლავ შიც არ ვღ ე ბულობთ.

– ნი ჟა ის სა ცი ვი და ნო... – გაგ ვაფრ თხი ლა ნი ნი კა დე იდ ამ და თუნ გი მოგ ვა ჩე ჩა.

ჩვენც მი ვირ ბი ნეთ ნი ჟა ის სა ცივ თან, გა ვავ-სეთ თუნ გი და სირ ბი ლით ვე გა მოვ წი ეთ უკ ან.

მი ვუს წა რით.

29 anzor kudbaproza

მოს ვა სა ცი ვის წყა ლი თებ რო ნე ბე ბი ამ, ღმე რ თი გა გა ხა რებ თო და მი იძ ი ნა სა მუ და მოდ.

არ ას ოდ ეს და მა ვიწყ დე ბა ის დღე, თვალ წინ ამ-ომ იტ ივ ტივ დე ბა და სევ დის სა მო სელ ში გა ეხ ვე ვა.

მე რე, მრა ვალ მა წყალ მა ჩა ი ა რა...ახ ა ლი დრო ჩა მომ დგა რი ყო.9 აპ რი ლი, 1989 წე ლი.ქარ თველ მა ერ მა გა მო იღ ვი ძა, ამ ო იფ შვნი-

ტა თვა ლე ბი და გო ნე ბაც გა უნ ათ და:ხალ ხი და მო უკ იდ ებ ლო ბას ით ხოვს, უკ-

ან და ხე ვას აღ არ აპ ირ ებს და: რუ სუ ლი ჩექ-მაც აღ იმ არ თა, ცდი ლობს გას რი სოს იმ პე რი ის ყვე ლა ზე ურ ჩი ხალ ხი.

რო დი ონ ოვ მაც ბრძა ნა და რუ სუ ლი ჩექ მაც ამ ოძ რავ და; თა ვი სუფ ლე ბას მოწ ყუ რე ბუ ლი ერი კი არ ფიქ რობს დათ მო ბას, და ქარ თუ ლი მი წა მო ირ წყა ახ ალ გაზრ დუ ლი სის ხლით.

თით ქოს და ჩაც ხრა ქარ თუ ლი სის ხლი, მაგ-რამ მარ ცხი იწ ვნია თვი თონ რუ სულ მა ჩექ მამ, მას წინ აღ უდ გა ქარ თუ ლი სუ ლი – ყოვ ლის-შემ ძლე და ერ თხელ აღმ დგარს ვე რა ვი თა რი უკ ეთ უ რი ძა ლა ვე ღარ და იმ ორ ჩი ლებ და. ერ მა გა დაწ ყვი ტა და შე უვ ალ ია ნე ბა მი სი...

ღმერ თმაც მოწ ყა ლე თვა ლით გად მოგვ ხე-და და ასე ჩა მოდ გა 1990 წლის 28 ოქ ტომ ბე რი – აღ სრულ და ქარ თვე ლი ერ ის ნე ბა: არ ჩევ ნებ ში ქარ თულ მა ერ ოვ ნულ მა ძა ლებ მა გა იმ არ ჯვეს და მე – ან ზორ კ..ბა და მო უკ იდ ებ ე ლი სა ქარ-თვე ლოს პირ ვე ლი მოწ ვე ვის უზ ენ ა ე სი საბ ჭოს დე პუ ტა ტი ვარ, 1991 წლის 9 აპ რილს კი ხელს ვა წერ სა ქარ თვე ლოს და მო უკ იდ ებ ლო ბის აღ-დგე ნის აქტს:

ეს მე ვარ, ტა ტი ა ნა მას წავ ლე ბე ლო, ან ზორ კ..ბა – აფ ხა ზი ბი ჭი, რო მელ საც ამ იხ ილ ეთ ერ-თხელ თვა ლე ბი და სი ნამ დვი ლეს მა ზი არ ეთ, რომ ჩემ ში ორი ერ ის, აფ ხა ზი სა და ქარ თვე-ლის სის ხლი ჩქეფ და და მე ვი ყა ვი სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლო, ერ თი ა ნი, მთლი ა ნი, რო მე ლიც ოდ ეს მე უნ და გაბრ წყი ნე ბუ ლი ყო.

მაგ რამ მტერს არ ეძ ი ნა, ჩვენს ირ გვლივ სა-ეჭ ვო ქსელს ხლარ თავ და და შე დეგ მაც აღ არ და აყ ოვ ნა.

იდ გა 1992 წე ლი, რო მე ლიც შა ვი ას ო ებ ით შე ვა სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ა ში.

სწო რედ რომ ეშ მას ძა ლის ხმე ვით და იწ ყო ძმა თამ კვლე ლი ომი ქარ თვე ლებ სა და აფ ხა-ზებს შო რის. აქ ყვე ლა ფერს გა ბო რო ტე ბუ ლი რუ სუ ლი ჩექ მა გა ნა გებ და. ერ თმა ნე თის სის-ხლი დაღ ვა რეს ქარ თველ მა და აფ ხაზ მა.

ეს იყო არ ნა ხუ ლი ცოდ ვა: შევ ცო დეთ ორ ივ-ემ: ქარ თველ მაც და აფ ხაზ მაც...

კარ გად მახ სოვს და რა და მა ვიწ ყებს:თით ქოს ზე ცა დამ ხარ ხა რებ და თავს, მი სი

ხმაც მომ წვდა: შე იძ ლე ბა აღ არ დარ ჩეს სრუ-ლი ად სა ქარ თვე ლო!

ჩა იხ ე დე სულ ში! შენ შიც ჯან ყია დი დი! ერ-თმა ნეთს ებრ ძვი ან ქარ თვე ლი და აფ ხა ზი, ზურ გი შე გიქ ცე ვი ათ ერ თი მე ორ ის თვის!

და: რო ცა აფ ხა ზის ხე ლით კვდე ბო და ქარ-თვე ლი, კვდე ბო და ჩემ ში ქარ თვე ლი;

კლავ და ქარ თვე ლი აფ ხაზს და აფ ხა ზი კვდე ბო და ჩემ ში...

ჰო და: ვკვდე ბო დი და აღ არც ვკვდე ბო დი მე – სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლო...

ღმერ თი თუ გაგ ვიწ ყრა და ეგ არ ის(!)ნი ჰი ლიზმს მო ეც ვა და ნა წევ რე ბუ ლი ვერ-

სრუ ლი ა დი სა ქარ თვე ლო.საშ ვე ლი აღ არ სა იდ ან(!)ძა ძებ ში გახ ვე ულ ქარ თველ და აფ ხაზ დე-

დებს ცრემლს რა გა მო ულ ევთ!სის ხლის ფე რი ენ გუ რიც თა ვის ჭეშ მა რიტ

ის ტო რი ას წერ და.გა მოღ მით: ქარ თვე ლი კვნე სო და, გაღ მით –

აფ ხა ზი, და ეს მო და ორ ივ ეს ენ გუ რის მოთ ქმა.მაგ რამ ასე რო დემ დე?ეშ მა კი თუ დაგვ ცი ნის: ხე ლი სუფ ლე ბა ში

მო დის გა ბო რო ტე ბუ ლი ახ ალ გაზრ დო ბა, ეგ-რეთ წო დე ბუ ლი ოკ ე ან გა დაღ მე ლე ბი...

მო სუ ლან, რომ სა ბო ლო ოდ ჩაკ ლან ის ედ-აც და ცე მუ ლი ქარ თუ ლი სუ ლი, იქ – ენ გურს გაღ მაც აღ არ ულ ხინთ აფ ხა ზებს, მა თი ბე დიც კარ გა ხა ნია რაც სას წორ ზეა შეგ დე ბუ ლი...

ად ამ ი ან ებს ალ ბათ, ასე არ სად და არ ას-დროს გა ჭირ ვე ბი ათ, და დი ან შუბლ შეჭ მუხ ვნი-

30anzor kudba proza

ლე ბი, შა ვად შე მო სი ლე ბი, გა უხ არ ე ლი სა ხე ებ-ით, მო მავ ლის პერ სპექ ტი ვა – ნუ ლი!

მაგ რამ ად ამ ი ა ნი, აბა, რის თვი საა?! არ შე-ეგ უ ე ბი თა ვის გა უხ არ ელ ყო ფას?!

და მა ინც ის ად გუ რებს ში ში ად ამ ი ან ის სულ ში. იგი თა ნახ მაა იც ხოვ როს ისე, რო გორც ზემ დგო მი... და უწ ეს ებს, ოღ ონდ აც ოც ხლონ და თვალს და ხუ ჭავს ყვე ლა ფერ ზე, და იგ მა-ნავს ყუ რებს, რომ არ გა იგ ონ ოს.

და მი ჩაქ ჩა ქებს ცხოვ რე ბაც თა ვი სი გზით, რიტმ დარ ღვე უ ლი, მაგ რამ მო დუ ნე ბუ ლი.

ნე ტა შე მოდ გამს კი ოდ ეს მე ფეხს ფე რა დო-ვა ნი გა ზაფ ხუ ლი?

გუ ლი მე უბ ნე ბა, რომ ღმერ თი მოწ ყა ლეა, მაგ რამ ხე ლი ხომ უნ და გა ვან ძრი ოთ?!

არა, ჯერ არ დამ დგა რა ამ ის დრო, მაგ რამ დად გე ბა! და ამ იჟ ღრი ალ დე ბა აკ აკ ის ე უ ლი სიტ ყვე ბი ყურ ში:

„...იმ ჯაჭვს გაწ ყვეტს გმირ თა გმი რი, სი ხა-რუ ლით შე ეც ვლე ბა ამ დე ნი ხნის გა სა ჭი რი...“

ღმერ თმა ნუ მოგ ვი შა ლოს იმ ე დი!მაგ რამ ცხოვ რე ბა გრძელ დე ბა! სულს ვე ღ-

არ ამ ოგვ ხდი ან მა ში ნაც კი, რო ცა სა კუ თა რი ხე ლი სუფ ლე ბაც კი ას ეთ დღე ში გვამ ყო ფებს. ნე ტა სა იდ ან ეს ხალ ხი, რო მელ მა დე დამ შო ბა?! და შო ბა იმ იტ ომ, რომ სა კუ თა რი ხალ ხის თვის სულ ში ჩა ეფ ურ თხე ბი ნა?! ხო ლო ღვაწლ მო სი-ლი ად ამ ი ან ე ბი: მწერ ლე ბი, მეც ნი ერ ე ბი, ხე-ლოვ ნე ბის მუ შაკ ნი და თით ქმის ყვე ლა, მთე ლი სა ზო გა დო ე ბა ერ თი ხე ლის მოს მით ჩა ერ ეც ხა!

ნე ტა ამ ცოდ ვას რო გორ მო ინ ან ი ებს არ სე-ბუ ლი ხე ლი სუფ ლე ბა?

აქ ედ ან ვე ხომ ცხა დია: ეს გა ბო რო ტე ბუ ლი ად ამ ი ან ე ბი, თუ კი სულ ში არ ჩა აფ ურ თხე ბი-ნე, აუჯ ან ყდი და და იც ა ვი შე ნი ერი, ერ ოვ ნე ბა, ქსე ნო ფო ბი ას დაგ წა მე ბენ, გა გა ნად გუ რე ბენ...

* * *და რო გორ არ უნ და მო იც ა ლო შენ ამ დროს

ფიქ რის თვის?! ფიქრ მა კი შე იძ ლე ბა ცხრა მთა-სა და ცხრა ზღვას იქ ით გა და გის რო ლოს, იქ-ნებ ცხრა დროს იქ ით აც გა დაგ ტყორ ცნოს და:

გა ტან ჯუ ლი ქე რემ კ..ბა წარ მო მიდ გე ბა ამ დროს: ას კე რი დან და უღ წე ვია თა ვი და თა ვის ცოლ-შვილს და ეძ ებს.

ეს ამ ბა ვი თურ ქეთ ში ხდე ბა, სად ღაც ქა ლაქ იზ მით თან ახ ლოს, ერთ მი ვარ დნილ სო ფელ ში, უფ რო სოფ ლის გა ნა პი რას.

„მგო ნი მო ვე დი, მახ სოვს, აქ დავ ტო ვე ცოლ-შვი ლი, მაგ რამ რა ღას მიც ნო ბენ თით-ქმის ხე ირ ბარს...“

მე რე ცხე ნიც ეც ნო, ღე ლის პი რას რომ ძოვ-და, ორი ბავ შვიც, – ნუ თუ ჩე მი შვი ლე ბი არ ი-ან? – შე ეშ ინ და, ვაითუ ვერ მიც ნო ნო.

ცხენ თან მი ვი და გუ ლის ფან ცქა ლით და იც-ნო ცხენ მა, თა ვი მხარ ზე ჩა მო ა დო და აჭ იხ ვინ-და.

ბავ შვე ბი სო ფელ ში გა იქ ცნენ და დე დას ამ-ცნეს ყვე ლა ფე რი.

ის იც გა მოჩნ და და შედ გა გა ოგ ნებ ლი: „ნუ-თუ ქე რე მია?! მაგ რამ ასე რამ შეც ვა ლა? თით-ქოს ქე რე მია და არ ცაა ქე რე მი...“ – ჭოჭ მა ნობ და ქა ლი და შვი ლებს გულ ში იკ რავ და გა მე ტე ბით.

ამ ას ობ ა ში ქე რე მიც მი უ ახ ლოვ და შეც ბუ-ნე ბულ ქალ სა და ბავ შვებს. ცხენს მი ეფ ე რა და ენ ის ბორ ძი კით თქვა ხმა დაბ ლა, მაგ რამ მა ინც გა სა გო ნად:

– აგ ერ... ჩვე ნი ცხე ნი...და ქალ მა ხმა ზე იც ნო ქე რე მი, ქმა რი თა ვი-

სი და მი სი შვი ლე ბის მა მა...აქ ხილ ვა შე მიწყ და და ფიქრ მა წა მი ღო: „ვი-

ცი, რომ არ ი ან კ.. ბე ბი თურ ქეთ ში, მაგ რამ რო-გორ არ ი ან და რა სა იქ მენ? გვგა ვენ ჩვენ თუ...“

თა ვი დან მო ვი ცი ლე ფიქ რი.სა ღა მოს კი: შე ვე დი ინ ტერ ნეტ ში და რას

ვხე დავ, თვალს მის წო რებს ვინ მე თა ვა ნი, იბ-რა ჰი მი ჰქვია.

თით ქოს ნაც ნო ბია ჩე მი, იქ ნებ ახ ლო ბე ლ-იც: ხურ შუტ კ.. ბას ალ იკ ვა ლია და გულ მა რე-ჩ ხი მი ყო:

„იმ ქე რემ კ.. ბას შთა მო მა ვა ლი ხომ არ არ-ი სო?!“ – გა მი ელ ვა და სუ რათს და ვაკ ვირ დი: იქ ვე ახ ა ლი წარ წე რა გაჩნ და, იბ რა ჰიმ თა ვა ნი – იბ რა ჰიმ კ.. ბა.

31 anzor kudbaproza

„ჰო, ჩვე ნე ბი არ ი ან... ჩვენ ვი პო ვეთ ერ თმა-ნე თი!“ – წა მო ვი ძა ხე გულ ში.

* * *და აი, ბა თუმ შია იბ რა ჰიმ კ.. ბა.– ეს ბი ძაშ ვი ლია ჩე მი – მუ სა კ.. ბა, ეს კი დევ

იზ მი თე ლი ქარ თვე ლი, ნუ რი ალ მა სი, აბ აშ იძ ეა მი სი ნამ დვი ლი გვა რი.

იბ რა ჰიმს ვაკ ვირ დე ბი. მარ თლაც ჰგავს ხუ-რ შუტ კ..ბას. ხომ მა ღა ლი იყო ბი ძა ჩე მი, მაგ-რამ იბ რა ჰი მი ბევ რად მა ღა ლი ჩან და, ხმელ-ხმე ლი და მხრებ ში გაშ ლი ლი. ჩო ხა დაშ ვენ დე-ბო დაო, გა ვი ფიქ რე უნ ებ ლი ეთ.

ორ მოც და ათს გა და ცი ლე ბუ ლი ბევ რად ახ-ალ გაზრ დად გა მო იყ ურ ებ ო და.

მუ საც მა ღა ლი იყო, მაგ რამ იბ რა ჰი მის ხე-ლა ვე რა, ოღ ონდ უფ რო – ძვალ მსხვი ლი. ას აკ-ით უფ რო სი უნ და ყო ფი ლი ყო. იმ ას აც თბი ლი გა მო ხედ ვა ჰქონ და.

ლა პარ კობ დნენ, რა ღა თქმა უნ და, თურ ქუ-ლად.

– ჩვენ აფ ხა ზუ რი ყვე ლამ ვი ცით, ეს აა: უმ-ცრო სი თა ო ბა კარ გავს თა ვის ენ ას... იც ი ან ინ-გლი სუ რი...

ნუ რი ალ მას მა იც ის ქარ თუ ლი და ქარ თუ-ლად გვე ლა პა რა კე ბა, თარ ჯიმ ნო ბა საც ის გვი წევს კ..ბებს კ.. ბებ თან. მაგ რამ უა რი თქვა თარ ჯიმ ნო ბა ზე, და ვი ღა ლეო, – ჩე მი და თქვე-ნი ქარ თუ ლი ძა ლი ან გან სხვავ დე ბა ერ თმა-ნე თის გა ნ, – გვით ხრა და და ირ ცხვი ნა, – ჰო, მარ თლა, იბ რა ჰი მი და მე ად ვო კა ტე ბი ვართ. სა ად ვო კა ტო კან ტო რა იბ რა ჰიმს ეკ უთ ვნის და იმ ე დი მაქვს, რომ ერ თხანს ვი მუ შა ვებთ ერ თად, მუ სა კი წარ მა ტე ბუ ლი ბიზ ნეს მე ნია... ჩვენ: აფ ხა ზე ბი და ქარ თვე ლე ბი ვმე გობ რობთ თურ ქეთ ში, ერ თმა ნეთს მხარ ში ვუდ გე ვართ. ახ ლა კი ვწყვეტ თარ ჯიმ ნო ბას და ამ მო ვა ლე-ობ ას ნამ დვილ თარ ჯი მანს, პრო ფე სი ონ ალს გა და ვა ბა რებ და თარ ჯი მა ნიც შე უდ გა თა ვი სი მო ვა ლე ობ ის აღ სრუ ლე ბას.

პირ ვე ლი დღე კონ ფე რენ ცი ას და ეთ მო. სტუმ რე ბი გვყავ და თბი ლი სი დან. კონ ფე რენ-

ცი ის მუ შა ობ ა ში მო ნა წი ლე ო ბა მი იღ ეს აჭ არ ა-ში მცხოვ რებ მა აფ ხა ზებ მაც.

ბევ რი რამ ით ქვა იმ დღეს მუ ჰა ჯი რო ბა ზე, დღე ვან დე ლო ბა ზეც ით ქვა დი დი გუ ლის ტკი ვი-ლით: თით ქოს და ერ თმა ნეთს ვუ ბო დი შებ დით ქარ თვე ლე ბი და აფ ხა ზე ბი, რომ დი დი უბ ედ ურ-ე ბა მოხ და ჩვენს ცხოვ რე ბა ში, დი დი გა უგ ებ-რო ბა, ძმამ ძმის წი ნა აღმ დეგ გა ილ აშ ქრა, მახ-ვი ლი შე მარ თა მოყ ვას ზე მოყ ვას მა, და იღ ვა რა მოძ მეთ სის ხლი – გა მო უს წო რე ბე ლი შეც დო მა, დი დი ცოდ ვა! ჩატყ და ქარ თვე ლებ სა და აფ ხა-ზებს შო რის უხ სო ვა რი დრო იდ ან გა დე ბუ ლი ერ თა დერ თი ხი დი და რა ოდ ენ საწ ყე ნია, რომ უკ ვე აღ არც გვი ჩანს ერ თმა ნე თის კენ მო საბ-რუ ნე ბე ლი გზა, გა დაშ ლი ლია ყვე ლა ბი ლი კი.

გაჭ რი ლად ით ქვა, რომ აღ სად გე ნია ჩა ტე-ხი ლი ხი დი, აფ ხაზ თა და ქარ თველ თა დი დი და მტკი ცე ხი დი: ამ ას მო ით ხოვს აფ ხაზ თა და ქარ თველ თა გა დარ ჩე ნის სა მო მავ ლო აუც ილ-ებ ლო ბა.

ნე ტა რო დის მი ვუბ რუნ დე ბით ერ თმა ნეთს ქარ თვე ლე ბი და აფ ხა ზე ბი?

იქ ნებ (სა ერ თო მო მავ ლის თვის) გვე პა ტი-ებ ია ერ თმა ნე თის თვის შე ცო დე ბა ნი ჩვე ნი, მაგ რამ იქ ამ დე ხომ უნ და მო ვი ნა ნი ოთ და შე-ვუნ დოთ ერ თმა ნეთს, და იწ მინ დოს შე ლა ხუ ლი სის ხლი, დაც ხრეს დამ დუღ რუ ლი სუ ლი!

რა ტომ არ გა ვიხ სე ნებთ ჩვენ ამ დროს დი დი ხე ვის ბე რის სიტ ყვებს: „მოძ მეთ სის ხლი ღმერთს შეს ჩუხ ჩუ ხებს და სა მარ თალს ით ხოვს!“

სა მარ თა ლი დი ახ აც რომ და სად გე ნია და სი მარ თლე საც უნ და გა ვუს წო როთ თვა ლი!

ჩემს მო მა ვალ ში უკ ვე ვხე დავ დი დი შე რი გე-ბის სცე ნას. იმ დღეს სა სო ებ ით მო ვე ლი.

ჩემ ში მყო ფი ქარ თვე ლი ხელს უწვ დის ჩემ-ში ვე არ სე ბულ აფ ხაზს. ერ თმა ნეთს ეხ ვე ვი ან და სდით სი ხა რუ ლის ცრემ ლე ბი.

...დას რულ და პირ ვე ლი დღე:30 მა ისს მუ ჰა ჯი რო ბის დღეა.აქ შევ კრე ბილ ვართ აფ ხა ზე ბი და ქარ თვე-

ლე ბი. ვსხდე ბით მომ ცრო კა ტარ ღა ზე და გავ-დი ვართ ზღვა ში.

32anzor kudba proza

უკ ვე კი ლო მეტ რი გვა შო რებს ნა პირს. კა-ტარ ღა სვლას უკ ლებს და ძრა ვაც გა მო ირ თო.

– მეც ხრა მე ტე სა უკ უნ ის სა მო ცი ან წლებ ში აფ ხა ზე თი დან დე და-ბუ დი ან ად აყ რი ლი აფ ხა-ზე ბი სწო რედ ამ დღეს მო ად გე ბი ან ფე ლუ კე-ბით ბა თუ მის სა ნა პი როს და იწ ყე ბა მა თი წი-ნას წარ და გეგ მი ლი ხოც ვა-ჟლე ტა, ეს სა ში ნე-ლე ბა რუ სუ ლი პრო ექ ტით იყო გათ ვა ლის წი ნე-ბუ ლი, რა საც სი ხა რუ ლით შეხვ და თურ ქე თის იმ დრო ინ დე ლი ხე ლი სუფ ლე ბა.

– და მა ინც გა დავრ ჩით! – ამ ბობს იბ რა ჰი მი, – ჩვე ნი წი ნა პა რი ქე რემ კ.. ბა თურ ქეთ ში აღ-მოჩნ და, მის მა ძმებ მა კი ბა თუმ ში არ ჩი ეს დარ-ჩე ნა. მა შინ ბა თუ მი თურ ქეთს ეკ უთ ვნო და.

– მაგ რამ დღეს ერ თად ვართ... იმ სა მი ძმის შთა მო მავ ლე ბი, – ამ ას მუ სა ამ ბობს.

– ას ეა და ძა ლი ან აც მი ხა რია თქვენ თან შე-ხედ რა, მაგ რამ მეხ სი ერ ებ იდ ან რო გორ წა რი-შა ლოს ის ჩე ნი ტრა გი კუ ლი წარ სუ ლი, რო ცა კ.. ბე ბის ბე დი ძაფ ზე ეკ ი და...

და ღუ პუ ლი სუ ლე ბის მო სახ სე ნებ ლად ყვა-ვი ლე ბის თა იგ უ ლი ჩა ვუშ ვით ზღვა ში.

და უვ იწ ყა რია ის დღე ჩვენ თვის ყვე ლა სთ-ვის: თით ქოს მოწ მე ნი ვყო ფი ლი ყა ვით იმ გა-უგ ონ ა რი ტრა გე დი ი სა, რო მე ლიც ბა თუ მის მი სად გო მებ თან დატ რი ალ და იმ ავ ად სახ სე ნე-ბელ დღეს.

ასე მო ვი ხა დეთ ჩვენ ჩვე ნი ვა ლი სვე ბედ-გამ წა რე ბუ ლი წი ნაპ რე ბის წი ნა შე.

ტყუ ილ უბ რა ლო დაც არ შე მო უნ ახ ავს ვინ-მე ჩურ კინს, იმ დღე თა თვითმ ხილ ველს, ას ეთ გა მო ნათ ქვა მი: „ჩვენ და ვა მარ ცხეთ აფ ხა ზე ბი, მაგ რამ ვერ და ვი მოჩ რი ლეთ!“

იბ რა ჰიმ და მუ სა კ.. ბე ბის დი დი წი ნა პა რი ყო ფი ლა ის ქე რემ კ.. ბა, ბრძო ლით რომ გან-ვლო გზა აფ ხა ზე თი დან თურ ქე თამ დე. ბო ლოს, მი ზა ნი მიღ წე უ ლი ეგ ო ნა თა ვი სუფ ლე ბის მოყ-ვა რე აფ ხაზს, მაგ რამ შე იპ ყრეს თურ ქებ მა და „ას კერ ში“ გა ამ წე სეს. მის ოჯ ახს კი თვი თონ მო უწ ია ბრძო ლა არ სე ბო ბის თვის.

მაგ რამ ქე რემ კ..ბას მა ინც და უღ წე ვია თა-ვი ას კე რო ბის გან, მო უძ ებ ნია თა ვი სი ოჯ ა ხი.

მო უთ ათ ბი რე ბი ათ და და უტ ოვ ებ ი ათ სო ფე ლი, რომ ლის სა ხე ლიც აღ არ ახ სოვთ და მე ზო ბელ სო ფელ ყა რა დე რე ში დამ კვიდ რე ბუ ლან.

– ქე რემ კ.. ბა, – წა მო იწ ყებს იბ რა ჰიმ კ.. ბა, და იტ ყვის მე რე: ყა რა დე რე ჩემს მშობ ლი ურ სოფ ლებს კუ დეფს ტა სა და კუ დურ ხვას მა გ-ო ნებ და, იქ აფ ხა ზეთ ში რომ დაგვრ ჩა ჩვენს გვარს. და რო გორც კუ დურ ხვა ში კუ დურ ხვის ღე ლე ჩა მოგ ვი დი ო და, ყა რა დე რე შიც ჩვე ნი ღე ლე ჩა მოგვ დის – ყა რა დე რე (შა ვი ღე ლე).

– ყა რა დე რე ში ახ ა ლი გვა რი – თა ვა ნი მი-ვი ღეთ, მაგ რამ ჩვე ნი სა ლო ცა ვი გვა რი მა ინც კ..ბაა, – ამ ას მუ სა კ.. ბა ამ ბობს, – გვე ამ აყ ე ბა, რომ კ..ბე ბი ვართ!

ამ ა ში მა შინ ვე დავრ წმუნ დი, რო ცა 2011 წლის 3 ივ ლისს, ყა რა დე რე ში კ.. ბე ბის დამ კ-ვ იდ რე ბის დღეს, უკ ვე მშობ ლი ურ სო ფელ ში გვა რის დღე სას წა ულს და ვეს წა რი.

გვა რის პატ რი არ ქი იაჰ ია (კ.. ბა) თა ვა ნი თა-ვის მა მულ ში მას პინ ძლობს „მთე ლი დუ ნი იდ ან ყა რა დე რე ში შეკ რე ბილ კ.. ბებს: აქ არ ი ან თა-ვა ნე ბი, საჰ კო ლე ბი, შე ნო ნე ბი და აქ ურ ტე ბი (დღეს ამ ოთხ გვარს ატ არ ებ ენ კ.. ბე ბი თურ-ქეთ ში).

აქ ვართ ჩვენც: ან ზორ კ.. ბა, მუ ჰა მედ კ.. ბა – ჩე მი ბი ძაშ ვი ლი და ჩვე ნი მე ზო ბე ლი ლე ვან აიკ უც ბა, რო მე ლიც სრულ ყო ფი ლად ფლობს აფ ხა ზურ და თურ ქულ ენ ებს. იგი თარ ჯიმ ნო-ბას გვი წევს.

უნ და ით ქვას, რომ თურ ქეთ ში მცხოვ რე-ბი აფ ხა ზე ბი და გან სა კუთ რე ბით სოფ ლებ ში, სრულ ყო ფი ლად ფლო ბენ აფ ხა ზურ ენ ას, შე-მო უნ ახ ავთ კი დეც აფ ხა ზუ რი ტრა დი ცი ე ბი, წეს-ჩვე ულ ებ ა ნი და უფრ თხილ დე ბი ან კი დეც.

დი ახ: ყა რა დე რე ში ვართ.ჩვენს თვალ წინ გა და იშ ა ლა დი დი ეზო, დი-

დე ბუ ლი მწვა ნე მო ლი და აფ ხა ზუ რი სახ ლი, სულ ახ ალ თა ხა ლი.

– ძვე ლი მი წის ძვრამ დაგ ვი ზი ა ნა, – ხმა დამ-წუხ რე ბია იაჰ ია კ.. ბას: – აქ გვა ვიწყ დე ბა, რომ თა ვა ნე ბი ვართ დღეს. ჩვენ ჩვე ნი კ.. ბო ბით ვხა-რობთ აქ და გვე ამ აყ ე ბა, რომ კ..ბაა ჩვე ნი გვა-

33 anzor kudbaproza

რი! დი დი ხა ნი არ აა, რაც ახ ა ლი სახ ლი ავ იშ-ენ ეთ, ძვე ლი მი წის ძვრამ დაგ ვინ გრია.. ჰო, იმ დიდ მა მი წის ძვრამ, მრა ვა ლი სი ცოც ხლე რომ შე იწ ი რა... ახ ალ დრო ებ ას ჩვენც ავ უწ ყვეთ ფე-ხი, საც ხოვ რებ ლად ქა ლაქ იზ მით ში გა და ვე-დით, მაგ რამ ვერც აქ ა ურ ობ ას შევ ლე ვი ვართ. ამ აფ ხა ზურ სახლ ში დღეს ჩვე ნი მა მუ ლის მო-ურ ა ვი ცხოვ რობს ოჯ ახ ით, ერ ოვ ნე ბით თურ-ქი. მი სით კმა ყო ფი ლი ვარ. პა ტი ოს ა ნი კა ცია და იც ის საქ მე. ამ ხე ლა თხი ლის პლან ტა ცი ას მტკი ცე მე ურ ნის ხე ლი ჭირ დე ბა.

– მი ხა რია აქ ყოფ ნა, – ამ ბობს იაჰ ია კ.. ბა, – დღე სას წა ულ ებს აქ ვა ტა რებთ. ვერ წარ მო იდ-გენთ რო გორ გვი ხა რია, თით ქოს აფ ახ ზეთ ში ვი ყოთ, ჩვენს მშობ ლი ურ კუ დურ ხვა ში.

სა ნამ ცოც ხა ლი ვარ, მინ და მო ვი ნა ხუ ლო ჩე მი აფ ხა ზე თი. ჩე მი მშობ ლი უ რი სო ფე ლი, ისე ნუ მომ კლავს ღმერ თი.

ღმერ თო, აუს რუ ლე ნატ ვრა ოთ ხმოც დარ ვა წლის მუ ჰა ჯირს, აფ ხაზს სუ ლით და ხორ ცით, იაჰ ი აჰ კ..ბას, გვარ ში უხ უც ესს, ერ თხელ მა-ინც რომ შე ავ ლოს თვა ლი ჩვე ნი კ.. ბე ბის სა-ლო ცავ მი წას.

ჰო, დღეს თა ვა ნე ბი, საჰ კო ლე ბი, შე ნო ნე ბი და აკ ურ ტე ბი ვართ, სამ წუ ხა როა, მაგ რამ... – შეგ ვათ ვა ლი ე რა იაჰ ი აჰ კ.. ბამ კ.. ბე ბი სა ქარ-თვე ლო დან, – სა ნამ დავ სხდე ბო დეთ პუ რის საჭ მე ლად, მინ და ჩვე ნი სა საფ ლაო გა ნა ხოთ. ეს აუც ილ ებ ლად მი მაჩ ნია!

სა საფ ლაო შორს არ იყო (კ.. ბე ბის) თა ვა ნე-ბის სა მო სახ ლო დან.

თხუთ მეტ წუთ ში იქ ვი ყა ვით.იაჰ ი აჰ (კ.. ბა) თა ვან მა სი ამ აყ ით შე ავ ლო

თვა ლი საფ ლა ვებს და ხმა მაღ ლა, ყვე ლას გა-სა გო ნად ამ ო იძ ა ხა, მიც ვა ლე ბულ თა გა სა გო-ნა დაც: აქ ყვე ლა კ.. ბა ხართ... ვკვდე ბით და ჩვე ნე ულ ჭეშ მა რიტ გვარს ვიბ რუ ნებთ.

და მარ თლაც: მიც ვა ლე ბუ ლე ბი კ.. ბე ბი იყ-ვნენ ყვე ლა ნი. გვარ დაბ რუ ნე ბუ ლებს ეძ ინ ათ მშვი დად...

ვუბ რუნ დე ბით აფ ხა ზურ სახლს, თით ქოს სა იქ ი ოდ ან სა აქ ა ოს მოვ ბრუ ნე ბუ ლი ყა ვით.

მწვა ნე მოლ ზე გაშ ლი ლი სუფ რა გვე ლო და კ.. ბებს...

* * *გა მო სათ ხო ვარ სიტ ყვას უხ უც ე სი იაჰ ი აჰ

კ.. ბა ამ ბობს: – და მი ლოც ნი ხართ კ.. ბე ბი ყვე-ლა, და მი ლოც ნი ხართ კ.. ბე ბი ყველ გან და ყო-ველ თვის.

მი ხა რია, რომ შე ვი ნარ ჩუ ნეთ აფ ხა ზო ბა და აფ ხა ზუ რი ტრა დი ცი ე ბი.

აქ ყვე ლა ვლო ცუ ლობთ აფ ხა ზეთ ზე, დაე, წა მომ დგა რი ყოს, ფეხ ზე დამ დგა რი ყოს, ჩამ-დგა რი ყოს ცხოვ რე ბის დიდ ფერ ხულ ში და ეთ-ქვას თა ვი სი აფ ხა ზუ რი სიტ ყვა!

ჩე მი უს პე ტა კე სი სურ ვი ლია, რომ შე რიგ-დნენ აფ ხა ზე ბი და ქარ თვე ლე ბი, ასე უბ რად ყოფ ნა ავ ნებს ქარ თველ საც, ავ ნებს აფ ხაზ საც.

ვი მე დოვ ნებ: მო ვე გე ბით გონს ერ თიც და მე ორ ეც!

ეს ას ეც იქ ნე ბა! ჩვენ გა დავრ ჩე ბით!გა მო სათ ხო ვარ სიტ ყვას ვამ ბობ მეც.მო ვუ ბო დი შებ ყვე ლას, რომ აფ ხა ზი აფ ხა-

ზებს აფ ხა ზუ რად ვერ მი ვე სალ მე ბი, მაგ რამ გპირ დე ბით, რომ მე ორ ედ სტუმ რო ბი სას თარ-ჯი მა ნი აღ არ დაგ ვჭირ დე ბა.

ბა თუმ ში გავ ხსე ნით აფ ხა ზუ რი საკ ვი რაო სკო ლა და სა ლა პა რა კო აფ ხა ზურს, სიტ ყვას გაძ ლევთ, რომ და ვე უფ ლე ბით.

ვემ შვი დო ბე ბით ერ თმა ნეთს.ვტო ვებთ ყა რა დე რეს.ჰო, მარ თლა: ფე რია, რო მე ლიც სამ კვიდ-

რებ ლად აირ ჩი ეს აფ ხა ზე თი დან გად მოხ ვე-წილ მა კ.. ბებ მა, ასე ჰგავს სო ფელ ყა რა დე რეს, უფ რო საყ ვა რე ლი ხდე ბა ჩვენ თვის, იქ ახ ლაც ცხოვ რო ბენ ჩე მი ბი ძაშ ვი ლე ბი ლე ი ლა, რე ვაზ, თე მურ და მუ ჰა მედ კ.. ბე ბი.

იაჰ ი აჰ კ.. ბაც გვთხოვს მი სი და ყვე ლა კ.. ბას მო კით ხვა გა დავ ცე სო ფელ ფე რი ას, ფე რი ელ კ.. ბებს და ყვე ლას, ვი საც აქ ა უ რი, ყა რა დე რე-ლი კ.. ბე ბი ემ ახ სოვ რე ბა.

ამ ფიქ რებ ში გად მოვ ცდე ბით თურ ქე თის საზ ღვარს და შე მოვ დი ვართ ბა თუმ ში, გუ ლი

34anzor kudba proza

მიძ გე რის სი ხა რუ ლის გან, მშობ ლი უ რი ქა ლა-ქიც სიყ ვა რუ ლით მე გე ბე ბა. ქარ თუ ლი მზით გამ თბა რი და მო ღო ნი ერ ებ უ ლი...

სიტ ყვა, რო მე ლიც ჯერ არ მით ქვამს(და მა ტე ბა)

ქარ თვე ლე ბი და აფ ხა ზე ბი იმ დე ნად ახ ლ ობ-ლე ბი ყო ფი ლან ერ თმა ნე თის თვის, რომ ბევრს ახ ლაც მი აჩ ნია, ის ი ნი ერ თნი არ ი ან სის ხლი თაც და სუ ლი ერ ებ ით აც. მე, რა საკ ვირ ვე ლია, ამ ის გა სარ კვე ვად აღ არ მი ვუბ რუნ დე ბი ის ტო რი ას და მის ან ალ ებ ში არ და ვიწ ყებ ძი ებ ას, მაგ რამ თავს აქ ვე შე ვახ სე ნებ, რომ სა ქარ თვე ლოს მე-ფე ნი და მათ შო რის უდ იდ ე სი და უბრ წყინ ვა ლე-სი და ვით IV აღ მა შე ნე ბე ლი, იწ ოდ ებ ოდ ნენ „მე-ფე აფ ხაზ თა, ქარ თველ თა, სო მეხ თა, რან თა და კახ თა და კი დევ სხვა თა და სხვა თა“ მე ფე ებ ად.

ცხა დია: ქარ თვე ლე ბი და აფ ხა ზე ბი ერ თი ქვეყ ნის შვი ლე ბი ვყო ფილ ვართ ოდ ით გან ვე: ერ თი სა ერ თო ჯა მი გვქო ნია და წყურ ვილ საც ის ევ ერ თი წყა რო დან ვიკ ლავ დით. სუ ლი ე რი საზრ დოც ერ თი გვქო ნია და რა წაგ ვახ დენ და?!

და სა ნამ ასე იყო, არც არ ას ოდ ეს გა ჭირ ვე-ბია სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს, მაგ რამ ის ტო-რი ის ჩარ ხი უკ უღ მა შეტ რი ალ ებ უ ლა და ქვე-ყა ნაც არ ე უ ლა, მოყ ვას მა მახ ვი ლი აღ მარ თა მოყ ვას ზე და და იღ ვა რა მოძ მე თა სის ხლი. ეს ომ იც ძმა თა მკვლე ლი ომ ის სა ხელ დე ბით შე-სუ ლა სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ა ში.

მე რე: ქვე ყა ნა სა ღა თას ძილს მის ცე მია, ძი-ნავს ახ ლაც და ეს იზ მრე ბა, თით ქოს და რიგ ზე იყ ოს ყვე ლა ფე რი. თვლემს სა ქარ თვე ლო... და თუ კი ვინ მეს ეზ ე იმ ე ბა ქვეყ ნის იავ არ ქმნა, ეშ-მა იქ ნე ბა იგი!

„გიყ ვარ დეთ მოყ ვა სი თქვე ნიო!“ – მოგვ ძა-ხი ან საღვ თო წიგ ნი დან და თუ კი ერ თმა ნეთს არ მი ვუ ტე ვეთ, რო გორ ღა გვეყ ვა რე ბა ერ თი მე ო რე ქარ თველს და აფ ხაზს?!

ერ თი მე ორ ის აღ არ გვეს მის, ერ თმა ნეთს ვე ღარ ვხე დავთ; დავ ყრუ ებ ულ ვართ და დავ-ბრმა ვე ბულ ვართ კი დეც.

თა ვი ბა ბი ლო ნის გო დოლ ში მგო ნია(!)თით ქოს და ბა ბი ლო ნუ რი დღე ე ბი გვიდ გას.იქ, ბა ბი ლონ შიც სხვა დას ხვა ენ ებ ზე მეტ-

ყვე ლებ დნენ, ვე რა შე ეს მი ნათ რა ერ თმა ნე-თის თვის და გო დო ლიც ჩა მო იქ ცა.

ასე და ე ცა ბა ბი ლო ნი და დრო ზე თუ არ გა-მოვ ფხიზლ დით და გონს არ მო ვე დით, ჩვენც ჩა მოგ ვექ ცე ვა ქვე ყა ნა თავს და... გა დავ შენ დე-ბით.

და ჩვე ნაც რომ ბა ბი ლო ნელ თა ბე დი არ გა-ვი ზი არ ოთ, თავ ზე არ ჩა მოგ ვექ ცეს სა ქარ თვე-ლოს ზე ცა, უნ და გა მო ვიღ ვი ძოთ, თა ვი და ვაღ-წი ოთ სა ღა თას ძილს, მო ვუხ მოთ ჭკუ ას და სი-ნამ დვი ლეს გა ვუს წო როთ თვა ლი.

სწო რედ ამ ის კე ნაა მი მარ თუ ლი პატ რი არ-ქის ძა ლის ხმე ვა, გუ ლიც და მზე რაც;

ჯერ იყო და აჭ არ ა სა და და ნარ ჩენ სა ქარ-თვე ლო ში მცხოვ რე ბი აფ ხა ზე ბი მიგ ვიწ ვი ეს სა პატ რი არ ქო ში, დაგ ვიყ ვა ვეს და გვაგრ ძნო-ბი ნეს სუ ლი ე რი სით ბო და სიყ ვა რუ ლი, რომ აფ ხა ზე ბიც მი სი ღვიძ ლი შვი ლე ბი ვართ, შემ-დგომ ამ ი სა ბა თუმ შიც შეგვ ხვდა და ღვთისმ-შობ ლის ტა ძარ ში ნათ ლო ბა მოგ ვიწ ყო. იმ დღეს ქარ თვე ლებ თან ერ თად აფ ხა ზე ბიც მო-ინ ათ ლნენ, მე ო რე დღეს კი აფ ხაზ თა ჯვრის წე-რაც მო აწ ყო.

და თუ კი ინ ე ბა უფ ალ მა, აფ ხა ზეთ საც ეწ ვე-ვა ჩვე ნი პატ რი არ ქი, და ამ წყა ლო ბებს იქ ა ურ-ობ ას, და აშ ოშ მი ნებს და სიყ ვა რუ ლის თესლ-საც მი მო აბ ნევს დღეს ასე გა უც ხო ებ ულ მი წა-ზე. გაღ ვივ დე ბა ის თეს ლიც ღვთის წყა ლო ბით, იხ არ ებს და ნა ყოფ საც გა მო იღ ებს სი კე თი თა და სიყ ვა რუ ლით შე ზა ვე ბულს.

...ყო ვე ლი ვე ამ ის თქმა მო მინ და დღეს და მჯე რა, რომ გალ ხვე ბა ჩვენს შო რის ჩა მო წო-ლი ლი ყი ნუ ლი, გად ნე ბა და ცხო ვე ლი მდი ნა-რეც ყვე ლა თა ვი სი შე ნა კა დი თურთ გა აგრ ძე-ლებს თა ვის ჩვე ულ გზას.

უფ ალს ასე სურს და წინ რა და უდ გეს მის ნე ბა-სურ ვილს.

თბილისში რომ ჩავალ...

თბილისში რომ ჩავალ...გაშვილებული ბავშვის თვალებით,პროვინციული მზერითა და კუშტი სიფათით,როგორც ჯიუტი,ჯმუხ-გაქირიდა უჯიათი,არ მივაკითხავ მაჩაბლის 13-ს,სადაც ბინადრობსდა განისვენებს,საბჭოთა დროის საქ. მწერ. კავშირი,არ მივაკითხავ კი არა და... არც გავიხედავ,რადგან იქ, ოთარ ჭილაძის შემდეგპროლეტკულტელთა დროება და პათოსი ცხოვრობს.

თბილისში რომ ჩავალ...გაოცებული რომ მოვძებნი თბილისში თბილისს,როგორც კომბალი,იმნაირად მომხვდება შუბლში,ლოზუნგი: „ჩაწვდით ამერიკის სულს“.(ნეტა, სადა აქვსვინ მისცა ან ვინ მიაშავა,ან სული ანდა გული ამიგოს).მაშინ, როდესაც ქართული სული,მაშინ, როდესაც ქართული გული,ქართული გონი, აზრი და ფიქრი,როგრც დაღვრილი ვერცხლისწყალი,

ისე მიგორავს,სამშობლოს გარდა,ოთხივე მხარეს,ან კიდევ, სულაც ექვსივე მხარეს.

თბილისში რომ ჩავალ...სინანულის და სიმწრის შუა პოზით შევხედავ,ერთ დროსსამშობლოს ზურგზე წამომჯდარ,გაქსუებულ და გაზულუქებულ,მაძღარ მწერლებს და მაძღარ პოეტებს,მაძღარ მხატვრებს და მაძღარ არტისტებს,მაძღარ მომღერლებს და მუსიკოსებს,ჟურნალისტებს და კომპოზიტორებს,ე.წ. ინტელიგენტებს,უკვე ბებრებს და ჩახჩუებულებს,ანუ ჩაფსმულ და ჩასვრილ ელიტას,ძილ-ღვიძილში რომ ახლაც აბოდებთ,ნოსტალგიები ბლეყერა რუსზე.

თბილისში რომ ჩავალ...რკინიგზის სველ და ბინძურ ბაქანზე,ქმარ და შვილ მკვდარი,შაოსანი მეყვავილისგან,თავშლის ყურში რომ სოხუმი აქვს გამოკოჭილი,და აგერ უკვე...აგერ კი არა,ბარემ ოცი და კიდევ ორი წელიწადია,სამშობლომ, როგორც ძუკნას და მეძავს,მიუჯახუნა კარები ცხვრწინ,და ახლა თავის გადასარჩენად,კორდზე დაკრეფილ ყვავილს რომ ყიდის,ვიყიდი მისგან ყვავილების ფერად თაიგულსდა მოკრძალებით მასვე ვაჩუქებ.

თბილისში რომ ჩავალ...ფეხი კი არა,

sandro

beriZe

36sandro beriZe poezia

მხოლოდ ნაზი ფიქრი მიმიყვანს,ბარათაშვილის ხიდზე გადავლით,მარჯანიშვილის N-N ნომერში,სადაც ამაყი ერატო ცხოვრობს,თეთრი ლეგენდის შემქმნელი და დამამხობელი.

თბილისში რომ ჩავალ...მთაწმინდაზე ავალ!

გაბნეული მეილი

ხუთია დილის, ისევ ზეზე ვარ, გადაფასებულ წიგნებს ვალაგებ. გარეთ კი თურქულ ჩილიმს ეწევა, სიყვარულის და წყევლის ქალაქი.

დგას დაჭმუჭნილი ბოთლების მოდა, მიდის სეზონი ბულის და ბურდის. აქ არა მარტო ლექსი გაკოტრდა, აქ პარნასს შარდის სუნი აუდის.

სცენას ორი გზა გულში გასჩრია, ყრუ მდუმარება მიაქვთ კულისებს. აზიური ტყის იდუმალ შრიალს იჭვით უყურებს ევროპული მზე.

მინის სული აქვთ ფერებს და საგნებს, და გულგრილობა მეფობს სრულიად. სახლი, რომელშიც შენ რილკე თარგმნე, ის სახლი უკვე დანგრეულია.

გუშინწინდელზე ხვალე შორია, უბერებელი ჟამიც შებერდა. შენ-თბილისური გმოსავს გლორია, მე-ბათუმური დამრჩა ლეგენდა.

აცვია ზეცას ცელოფნის ნარმა, შეცვალა წესი უწესო წესმა. „დამქროლა ქარმა, დამქროლა ქარმა, დამქროლა ქარმა, უსასტიკესმა“.

ჩემს გოგოს...

ჩემს გოგოს,სამოქალაქო კოდექსებით გამოზრდილ გოგოს,სიცილ-კისკისშიჩამალული ცრემლი და სევდა,როგორც წყევლა და როგორც სასჯელი,ედემის ჭიშკარს გამომცდარმამარადი მაყარივით რომ გამოიყოლა,ველური კატის მოქნილობა დახეზე თამამად ასული თხის თვალები ჰქონდა.

ჩემს გოგოს,გველივით ჭკვიან და ჩურჩუტ გოგოს,ფერად-ფერადი ეშმაკობებიდა მისივე თმებივითაბურდულ-დავარცხნილი საიდუმლოებები,ლამაზ-ლამაზი და მსუბუქი სულელობებითაფუებული ბალიშის ქვეშბლომად ელაგა.

ჩემს გოგოს,ღმერთის და ეშმას მარტოობით დალოცვილ გოგოს,ეშმას და ღმერთის ცალმაგობითდაწყევლილ გოგოს,პოეტი-ევად გაჩენილ გოგოს,დედოფლის ქოში ადიდასზე რომ გადაცვალა,მეჯლისებზე თუ კარნავალებზე,ბალ-მასკარადზე თუ პანაშვიდზე,ყველა გოგოსგან გამორჩეულად,ჰაიკუების მინი იუბკა დატრიოლეტების კოპლებიანი მაისური ეცვა.

ჩემს გოგოს,გრძელფეხება და წელწვრილა გოგოს,,არამქვეყნიურს და მიწიონელს,ქალღმერთისა და მეძავის ნაზავს,დაცინვასა და ღიმილს შუა დაბანაკებულს,მსხვრევად ცრემლსა და ღალატთან ერთად,ჰქონდა ბავშვივით ნეკის თითები,

37 sandro beriZepoezia

ცხრამაგხაზიანი ხელის გულებიდა სხვა სურნელით გაჟღენთილი იღლიის ოფლი.

ჩემს გოგოს,რომანტიულ და პრაგმატულ გოგოს,სიყვარულივით საძაგელ გოგოს,ერთგულებით და ცბიერებით შეკაზმულ გოგოს,როგორც ჩანთაში ტუალეტი და კოსმეტიკა,საფულის მეცხრე ჯიბეში ეწყო,განცდა, მსჯელობა და ემოცია.

ჩემს გოგოს,შვიდი მარტივით ბუტია და ფოი-ფოი გოგოს,მშვენიერებამისჯილობით თავმობეზრებულს,ლამაზ შტერს,მაგრამ მბრძანებელს და გამაშტერებელს,მეგვირაბედ და ცის კიბედ რომ გამომიყენა,მე რომ თავკერძა მესაკუთრის ჟინით მიყვარდა,მას სეზონური ერთგულების ჯიბრით ვუყვარდი.

ჩემს გოგოს,ყველა დროის დაყველა სივრცის ბინადარ გოგოს...

ცალმხრივი

ხომ გთხოვე, ღმერთო,ქვის გული მომეცი,ძალიან მჭირდება-მეთქი.

ამ ჩემს ქალაქში,მოყურადებულ და ყრუ ქალაქში,სადაც მე ვცხოვრობ...კი არ ვცხოვრობ, არამედ ვცოცხლობ,ყველა ძირ-ძველიდა ძველ-ძირი ქალაქელია,მე და ჩემი ტალახიანი ბათინკების გარდა.

ამ შეშლილ ტყეში,პოეზიის და ლექსის ტყეში,სადაც გამჩენმაწვიმის კიბით ჩამომაძევა,ყველა პოეტია,მე და ჩემი გაბუტული ლექსების გარდა.

სასაფლაოზე,ურიგო და არმიწიერ სასაფლაოზე,გაოცებების ჯგრო რომ მარხია,დრომ – მეკუბოვემ და მესაფლავემ,მოგვიჯახუნა თვალწინ და ცხვირწინ,ჟანგიანი რკინის ჭიშკარი,მე და ჩემი თანამდევი მხრების აჩეჩვას.

ხომ გთხოვე, ღმერთო,ქვის გული მომეცი,ძალიან მჭირდება-მეთქი.

ჩემს ძველ მეგობრებს,კმაყოფილ და მაძღარ მეგობრებს,ვერ გავაცანი,ვერ ვარწმუნე,ვერ მოვაწონე,იმედით ჩემი მშიერი მე დაჩემეული მეს დიდი მარტოობა.

აქ – კულისებში,სცენაზე და ავანსცენაზე,გუშინწინ,გუშინ,დღესდა ხვალე გამოცხადებულ,ეთიკის ნორმადდა ცხოვრების წესადქცეულ მაჟორ-შოუზე,როგორც უცხო და მეძველმოდური,ახლოს კი არა, შორეთშიაც არ გაგვიკარეს,მე – მინორი და ჩემეული ტანჯვის ზეიმი.

ამ სამყაროში,მარადიული გარსისა დასავალდებულო სიკვდილს გამოღმით,

38sandro beriZe poezia

ღია ცასავით ღიაა ყველგან,გამოუსვლელი შესასვლელები –ჩამოუსვლელი ასასვლელებით.

ხომ გთხოვე, ღმერთო,ქვის გული მომეცი,ძალიან მჭირდება-მეთქი.

ჩემი სალამი, მოთმინებავ!

ჩემი სალამი, მოთმინებავ!

მე, ჯერ-ჯერობით,ისევ აქ ვიმყოფები,ამ სამყაროში,ამ გამოფიტულ და ბებერ მიწაზე,სავალდებულო სიკვდილს გამოღმით,სადაც ადამის უხეირო ასლს,შავი ჭირივით ემუქრება თეთრი ფსიქოზი,უმზემთვარობის ცივი სითბო დათერმობირთვული დაზამთრების ცხელი სიცივე.

ჩემი სალამი, მოთმინებავ!

ერთი შენ იცი,რომ ჩემნაირი დაწყევლილის ბედნიერება,როგორც კუთვნილ გზას აცდენილიგვიანი მგზავრი,გაჩენის დღიდან მუდამ გზაშია,და ერთნაირი ფერის თვალებით,ერთმანეთისთვის გაჩენილები,ისე მოვკვდებით ცალ-ცალკე და გადავეგებით,რომ ვერასოდეს ვერსად შევხვდებით.

ჩემი სალამი, მოთმინებავ!

შენ ერთს ძალგიძს და შენ შეგიძლია,მასესხო, ანდა, შთამბერო ძალა,რომ ამ გულიდან, ამ დალუქულ სკივრიდან და

ფოლიანტიდან,ამოვაწყო და ამოვალაგოგადანახული სიტყვის ლოდები,რომლებიც მკლავენ,სუნთქვას მიხშობენდა ყელზე სევდის მარყუჟჩამოცმულს,როგორც ზღვის ფსკერზე, ისე მძირავენ,ზე-სკნელის მაღალ სახრჩობელადან,ქვე-სკნელის დაბალ სახრჩობელამდე.

ჩემი სალამი, მოთმინებავ!

ასე მგონია,საცნაურიც და უცნაურიც,ყველა ერთბაშად,ერთდროულად,გაერთებულად,ნიშნისმოგების ნოტით დასრულდა.

რას ვიფიქრებდი, რომ სიყვარული,მე – მისი ენით მეტყველს კი არა,მოლაპარაკე დუმილსაც თუ გამიუტყვებდა...

და რადგან,მოჩანს მიღმიეთის უჰაერობა,და რადგან,უკვე იკეცება ბოლო გზა-შარა,გამოტირებულს ერთხელ კიდევ გამოვიტირებ.

ჩემი სალამი, მოთმინებავ!

ეს,რახანია,გამჩენს,(ამაოდ),ხის ნერვებსა და რუხი ქვის გულს ვემუდარები!

39 sandro beriZepoezia

(მაი სფეისში)

ამ გვირაბს იქით,ვირტუალური დროისა და სივრცის ქალაქში,სადაც ცხოვრება გარუტინულდა,ერთმანეთს ისე შეეზარდნენ და დაემსგავსნენრეალობა და ირეალობა,როგორც თანაბრად გაკრეჭილი ჩაის ბუჩქები,როგორც ფერადი მარმელადები.აქ, რახანია, სიკვდილთან ერთად,გაკოტრებული დადის სიცოცხლე,ყველაფერია ჩვეულებრივი, არაფერია გასაოცარი,რის გამოც, დღისით, თვალს და ხელს შუა,აღმოჩენილის აღმოჩენას ჰქვია ახალი.

ამ გვირაბს იქით,ვირტუალური დროისა და სივრცის ქალაქში,შენს შემდეგ, ყველა და ყველაფერი,შენდარია და შენეულია,გარდა ერთისა, როცა სიკვდილმა,დღედალეული შემოდგომის ბოლო საღამოს,რომ იძინებდა თეთრი ქალაქი,ზღვის ცივ ბალიშზე თავმიდებული,თავისუფალი ლექსების უნომრო ავტომანქანამ,რომლის საჭესაც ძლივს მართავდაუიტმენის და ტცარას ლექსებით მთვრალი ვერ-ლიბრი,რაინერ მარია რილკეს პროსპექტზე,

შემთხვევით მოკლა პოეტი ფლე-ში,პროფან-პორტალთა ხორკლიანი ლირიკის გმირი,გაბომჟებული არისტოკრატი...

მკვდარი,(პოემა-პატრულის ცნობით,)გადაასვენეს, (თეთრი ლექსის კატაფალკათი),ტრიოლეტების პრესტიჟულ მორგში,საიდანაც კი, როგორც სოფლელს დაროგორც მოდიდან გამოსულ პოეტს,მიასვენებენ და დაკრძალავენსონეტების და ერზაცრითმის სასაფლაოზე.

ამ გვირაბს იქით,ვირტუალური დროისა და სივრცის ქალაქში,აღარაფერი აღარ დარჩა საინტერესო.ათასწლოვანი მარტოობის ტოლი და დარი,ისე წავიდაამ სოფლიდან და გადაეგო,რომ საღმერთებელ მარიოტასგან,მთელი ცხოვრება ვისიც იყო ანტივირუსი,ნედლი ლექსი ან ნედლი ლექსის ცრემლი კი არა,ხმელი სიტყვებისნეკროლოგიც კი არ ეღირსა.

არადა, მუდამ, როგორც ბავშვი და მიამიტი,აღფრთოვანებულ დუმილს უთვლიდაპაუზის კიბით ცისკენ წასულ სიურრეალიზმს.

ბერ თუშის სიმღერა

მიყვარს და ვინ კი არ ვიცი,ერთგული ჯერ არ მყოლია,ობლად შემომრჩა ოცნება,ჭაღარის თანატოლია.

შავო ღრებელო, სად გარბი?რად არ იწვიმებ აქაო?განა ჩემსავით დამწვარისხვა გეგულება მთასაო?

პატარა კაცი სუსტია,აღმართ ვერ დაეჭიდების,მისი ბუხარი ფუჭია,ცეცხლი არ მაეკიდების.

ნამდვილ სიყვარულს დასაწვავსსიცოცხლე არ ენანების,გრძნობის მორევში ჩაგითრევსტალღებში გეთამაშების.

ქორწილ ვახარებ მყინვართწვერთ,თოვლსაც დავადნობ მთაშია,ალაზან ადიდებულიკალმახ მამიგდებს კარშია.

მალ-მალ ბიჭ დაიბადების,კარგობა აღორძინდება,

თუშურ სიმღერის ჰანგებზემტერსაც კი გაეღიმება.

მიიჩქარიან ღრუბლები,ხანძარს აქრობენ ვისაო?სიზმრად თუ დამიბრუნდებიჩამონაბერო მთისაო.

P.S.ვინ რას გაიგებს ბედობასიდუმალ წუთისოფელის.ვიდრე კალმახსა იჭერდე,გაგისხლტებოდეს, გარბოდის.

ჭაბუა ამირეჯიბის– ბერი დავითის ხსოვნას

სევდა კიდევ ერთხელ მომეძალა,კიდევ ერთი ძმა დააკლდა სულს,განშორების კვალი, ვით იარასინანულით დაამძიმებს გულს.

რაღა დამრჩა – მხოლოდ მოგონება,წარსულს ჩვენსას ვერ წაგვართმევს დროშენი დათა ხშირად მაგონდება,სიმართლის გზას რომ უხსნიდა ბრბოს.

არ თავდება ჩვენი მეგობრობა,შენი სიტყვა კვლავ გვინათებს გზას.შენ იცოდი სულის მკურნალობა,ამიტომაც ეყვარები ხალხს.

მე სათქმელი არ გამომელევა,ვიცი მალე შემოგიღებ კარს.კაცს სიცოცხლე სულ არ ენაღვლება,როცა გზაზე ვეღარ ტოვებს კვალს.

giorgi (guguli)

qeburia

ilias „gandegilis“ teqsti da qveteqsti

...ampartavani, sawyalobeli, uideo, upi-rovno, brma fanatikosi, egoisti, boroti, usaqmo mlocveli, laCari, TviTmkvleli, da-cemuli, damarcxebuli, daRupuli, araqris-tiani1... kritikosTa umravlesoba dRemde am terminebiT `amkobs" beTlemel mwirs, arada, Cemi azriT, Tavad avtori - wminda ilia marTali - beTlemel mwirs RvTis ka-cad xatavs (romelic rwmenisaTvis mokvda!) da STambeWdavad aRwers XVIII-XIX saukunee-bis saqarTveloSi zneobriv daRmasvlas; wminda beris fonze poeti TanamedroveT (Tu momaval Taobebs) sTxovs, wuTisofelSi xorcieli vnebebis daTrgunvasa da rwmenis simyares, vinaidan mxolod am gziT gadarCeba qarTveli eri.vfiqrob, ilias ukanaskneli poema swored

imitomaa gamorCeuli qmnileba, rom aq osta-turadaa gadaWrili adamianSi (erT perso-naSi) sulieri da xorcieli sawyisebis da-pirispirebis maradiuli problema; kerZod, wminda ilia marTalma `gandegilSi" ganixi-la sami cnobili Teza:

1 mag., g. jiblaZe wers: `gandegiloba egoizms emyareba da bo r-o tebas ganasaxierebs... gandegilma buneba ver gaauqma, xolo bu nebam TviT gandegili mospo" (msjelobisa da li t eraturis mimoxilvisaTvis vrclad ix., t. futkaraZe, gama r j veba glovis ReleSi, Tb., 2013.

I. xalxis rwmenis dakninebis gamo, mocemul saxelmwifos ganadgurebis safrTxe emuqre-ba. ilia WavWavaZis azriT, mlocvelebisgan dacarielebuli beTlemi saqarTveloa;II. mxolod maRalzneobriv adamians Seu-

Zlia, amaRldes xorciel vnebebze. wminda ilia marTlis gandegili wminda

anton didis (da sxva wmindanTa) sulieri memkvidrea, Sesabamisad, amqveyniuri zneobis saxe-simboloa;

III. adamianSi sulieri da xorcieli sawy-isebis maradiuli Widilia; cocxal adamians ar Zalus, srulad uaryos Tavisi xorcieli sawyisi. avtoris teqstis safuZvelze ganvixiloT

TiToeuli waxnagi:I Teza: zneobadakninebuli eri didi sa-

frTxis winaSe dgeba.poemis Sesavalisa da daskvniTi nawilis

SepirispirebiT cxadliv Cans `gandegilis" dedaazri (mTavari mizani): saqarTveloSi zneobrivi krizisia; zneobadakninebuli eri ki didi safrTxis qveSaa:Sesavali:

`aqa yofila uwin krebuliRvTisTvis qveynidam gandegil ZmaTada myinvars amas udabnos Turmeismoda qeba wminda-wmindaTa".

daskvna:

`...da iq, sad wmindanT udidebiaTRmerTi msjavris da WeSmaritebis...mun Sexvewili nadiri Rmuis".

ilias mier daxatuli beTlebeli mwiri - zneobrivi sispetakis simbolo - rwmenisaT-vis kvdeba. zneobrivi gmiris gardacvalebis Semdeg mis samyofSi nadiri ibudebs; am foniT avtori gveubneba:

kritika, publicistika

tariel

futkaraZe

42tariel futkaraZe kritika, publicistika

qarTveli eris Svilebi Tuki qveynisaT-vis mlocvelni ar iqnebian, saqarTvelos katastrofa moevlineba - saqarTveloSi mx-eci daibudebs.wminda ilia marTali Tavis werilebSic

aviTarebda am Tvalsazriss; mag., 1887 wlis 16 aprils gamoqveynebul statiaSi: `zneo-brivi siwmindis mniSvneloba eris mermisi-saTvis" is wers: `Tu renonis mier CamoTvlili saTnoebani

dedakacobisa, Tu mamakacobisa, aqa-iq sazo-gadoebaSi darCenilni, ar arian Tavmdebni bevr wilad mixrwnilis eris gamokeTebisa, gamobrunebisa (xazi yvelgan Cemia - t.f.), am saTnoebaTa arqona ki usaTuo niSania, rom eri qveynis zurgidan asagvelad gadadebu-lia... amitom ers, romelsac dRegrZeloba da mermisi hsurs, erTi fiqri unda hqondes: saT-noeba dargos da axaros Tavis gulSi, Tavis ojaxSi. amisaTvis saWiroa zneobis amaRleba da gawmenda. amazed unda moiqces mTeli Rone eris gulSematkivaris kacisa..."2.

uSualod `gandegilTan" kavSirSi ilias msgavsi azri gamouTqvams Tavis biografTan - gr. yifSiZesTan - pirad saubarSi; kerZod, gr. yifSiZis xelnawerSi vkiTxulobT: `...ilias azri es iyo da es gvianderZa Tavisi gandegiliT: giyvardeT Tqvenc Tqveni umaRlesi sarwmeni, rogorc uyvarda gandegils RmerTi da siwminde sulisa da Tu rame daaSaveT ram im sarwmenis winaSe, winaSe Tqvenis idealisa, Tu sasicocxlo piri geqnebaT, sulis aRSfoTebam, Tqvenma sulis mxilebam ise unda gagaqroT, rogorc gaaqro gandegili..."3

Sdr.: sulis mxilebam xorcielad gaaqro gandegili (gandegilSi sulierebam gaimarj-va). aqve aRsaniSnavia isic, rom mwiris Sesaxeb

poemad CamoZerwili legenda eZRvneba ili-

2 i. WavWavaZe, Txzulebani, tomi IX, 2006, gv. 247-248.3 vimowmebT d. gamezardaSvilis naSromidan: `ilia WavWavaZis ori sadavo fsevdonimis Sesaxeb"; ganTiadi, #3, gv. 117

as did megobars - meuRlesa da Tanamoazres - olRa WavWavaZisas; vfiqrobT, am miZRvniT poemaSi Tavidanve cxaddeba ilias aqcentebi maRal zneobasa da saqveyno wuxilze (am poe-maSi namdvilad ar Cans myinvarisa da Tergis dapirispirebis msgavsi opozicia asketizmisa da `aqtiuri yofiTi cxovrebis” saxiT).nawarmoebis 28 Tavidan pirveli eqvsi po-

emis Sesavali nawilia; aq moTxrobilia be-Tlemis, simbolurad, saqarTvelos sulieri istoria, romelic mokled ase gadmoicema: gasul saukuneebSi `beTlemSi" uflisa da

qveynisTvis mlocveli bevri beri iyo; isini `gasulan ama qveyniT"; Semdeg iq damkvidre-bula erTi wminda beri, romelic ufals locviT SesTxovda, exsna qveyana.momdevno VII-XXVIII TavebSi warmoCenil-

ia am erTaderTi mlocvelis Sinagani simar-Tle da uzomo patiosneba: berma mZafrad ganicada (Seinana!) xorcie-

li cdunebis perspeqtiva (beri qals arc ki Sexebia!) da epatia kidec wamieri gaoreba; Sdr., msoflioSi arsebul msgavsi Tematikis sxva nawarmoebebSi beri/mRvdeli qals kocnis, afexmZimebs... da mainc mietevebaT! uflisgan patiebis miuxedavad (nugeSiT gadmomzirali RvTismSoblis xati!) uspetakesma mwirma sul daTmo xorcieli qveyana da ufals miebara. iliasTvis gandegiloba saRvTo saqmea da

misi moSla qveynisTvis ubedurebaa. SemTx-veviTi arc is unda iyos, rom erT-erT vari-antSi „mwiris“ sinonimad, „RvTis kaci“ aqvs gamoyenebuli. Tavad iliasac axalgazrdoba-Si berad Sedgoma surda.

Tanamedroveebma da momdevno - menSevi-kurma Tu sabWoTa - Taobebma ver gauges ilias da verc gaugebdnen: 1907-ma, 1918-ma (damfuZnebeli kreba) da

Semdgomma wlebmac daadastura, rom me-19 saukunis 80-ian wlebSi saqarTveloSi Semo-sulma da damkvidrebulma antiRvTaebrivma socialur-demokratiulma `globalizmma" Ti Tqmis erTi saukuniT ukana planze gadas-

43 tariel futkaraZekritika, publicistika

wia erovnuli da qristianuli Rirebule-bebi. aTeistur velSi `gandegilis"“ vergageba

niWierad gaamravalferovnes“ sabWoTa pe-riodis kritikosebma: mwyemsi qali gaaigives Tergsa da dResTan, xolo gandegili - uZrao-basa (pasiurobasa) da RamesTan... sinamdvile-Si Tergi yoveldRiur cxovrebaSi aqtiuri moRvaweobaa, „mwyemsi qali - primitiuli yofiTi sicocxlis simboloa, xolo gandegi-li - aqtiuri sulieri moRvaweobis simbolo.ilias mier daxatul wminda meudabnoes,

winamorbedTa msgavsad, `xorci sulisTvis uwamebia", kerZod, `viT WurWeli igi wymedi-li, cremliT urecxavs, usovlebia" - ukeT SeuZlebelia adamianis ganwmendis procesis maRalmxatvruli aRwera. beTlemSi mwiris misvliT gagrZelebula

"mun locvis cremli" anu kacobrivi sinanu-li uflis winaSe:

`dRe-da-Ram sulTqma da RaRadebamohfenia kldes yinulisasada ar Semwydara mun locvis cremli, viTa Relesa mas glovisasa"...

aq arsebiTi mniSvnelobisaa bibliuri Temis Semotana: locvis cremli ar Semwydara Relesa mas

glovisasa. vfiqrob, swored es frazaa mTavari `ga s a-

R ebi" nawarmoebis dedaazris gasaxsnelad: mwiris gardacvalebis Semdeg `locvis

cre mli" wydeba `Relesa mas glovisasa"...aSkaraa, rom iliasTvis `locvis cremli"

anu monanie cremliani locva ganwmendis gzaa, romelma gzamac unda ixsnas erovnuli sicocxle glovis ReleSi. ras niSnavs `glovis Rele"?mxatvruli saxe `glovis Rele" gvxvdeba

`daviTnis" 83-e fsalmunSi, kerZod, me-6-8 muxlebSi vkiTxulobT: `netar ars kaci, romlisa Sewevna misi Sen-

gan ars; aRslva gulsa Tvissa daidva Relesa mas glovisasa, adgilsa mas, romelsaca aRuTq-

va, da rameTu kurTxevai mosces, romelmanca Sjuli dadva. vidodian igini ZaliTi Zalad, da gamouCndes maT RmerTi RmerTTa sions..." bibliis komentarebis mixedviT, glovis

Rele, glovis mxare aris devnilobis mxare, anu samoTxidan gamoZevebuli adamianis sacx-ovrisi. glovis Rele codvili wuTisofelia, sadac sinanuliani locva adamianis mTavari movaleobaa; e. i. dedamiwaze/saqarTveloSi locva ar unda Sewydes!berebi qveynisTvis (moyvasisaTvis) loc-

uloben, kacobriv codvebs inanieben; erTi monanie, mlocveli beris arsebobac ki amqvey-nad adamianuri sinanulis uwyvetobis ga-moxatulebaa; Sesabamisad, ilias mwiris gul-wrfeli locva saqveyno sinanulia (wmindan-is locva yvelas gadasarCeni locvaa)... ilias poemaSi xazgasmiTaa naTqvami: beTlemeli mwiris taZarSi misvlis Semdeg

"glovis ReleSi" adamis Zis locva da sinan-uli gagrZelebula. aSkaraa: ilia WavWavaZisTvis bermonazvno-

ba udidesi erovnuli Rvawlia.II Teza: Zlier pirovnebaSi sulieri sa-

wyisi imarjvebs.„gandegilis“ erT-erTi mTavari Tema ad a-

mianis imanenturi /bunebrivad kodirebuli/ gaorebuli arsis Cveneba da am gaorebis da-Zlevaa. bibliisa da `daviTnis" kargad mco-dne wminda ilia marTalis beTlemeli mwiri wmindanis darad dasZlevs xorciel sawy-iss. amis dasabuTebas eZRvneba `gandegilis" VII-XXVIII Tavebi. poemis am monakveTis mokle Sinaarsi aseTia:RvTis saxlSi (beTlemSi) wminda beria.

beris siwmindis dasturad ilias nawarmoeb-Si qali Semohyavs - epizoduri personaJi, wuTisoflis simbolo (da ara `qristiano-bis simbolo" Tu `RvTismSoblis saxe", ro-gorc es zog Tanamedrove kritikoss hgonia). xorcieli qalis mSveneba aaqtiurebs ber-Si amqveyniur fiqrebs, xorciel gancdebs; Semdeg bers satanac ecxadeba da xarxariT

44tariel futkaraZe kritika, publicistika

cdilobs, daTrgunos gandegili /aseT dros wmindanic ki SeiZleba gaordes/... beri maleve moereva xorciel mes da mwa-

red ganicdis am gaorebas: gareT gavardeba im oTaxidan, sadac qals macdurad eZina da qariSxlian RameSi dilamde klde-RreSi ixe-tialebs; diliTac iq Cans:

`es vin hrbis, daZrwis? es vin htantalebsim kldeebSia TmaaburZgnuli?nuTu mwiria?.. igia, igi,viTa sikvdili gafiTrebuli..."

vfiqrob, es epizodi iliaseuli mwiris mZafri sinanulis amsaxvelia: mwiri RmerTs mibarebuli monanie codvilia da ara - `xi-blSi Cavardnili ampartavani" (z. kiknaZe). vfiqrobT, poemaSi am sinanulis gamo epatia bers da, niSnad amisa, eCvena madliT gadmom-zirali RvTismSoblis xati.analogiuri xasiaTis nawarmoebebs Soris

(emil zolas `abe mures Secodeba", anatol fransis `Taisi", lev tolstois `mama sergi", mixeil lermontovis ̀ demoni", de vinis ̀ eloa", gustav floberis `wminda antonis gansacde-li"...) ilia WavWavaZis `gandegili" gamoirCeva „Secodebis“absoluturi pirobiTobiT:evas mier adamis Secdenis uZvelesi Tema

nawarmoebSi saxarebiseuli simaRliTaa gaS-lili da gadawyvetili: Secodeba impul-sur, aracnobier donezea; mwirs fiqrSic ki ar dauSvia qalis alersi; mxolod erTxel meqanikurad daixara sakocnelad da `uceb gaSeSda... eha, wawymedav"! gaoreba imwamsve daiZleva:

`ara da ara! ar aiyris madls,da suls, RvTisagan ukve miCneuls,ar anacvalebs da ar dauTmobsxorcs, esden RvawliT da tanjviT Zleuls!"

xorci sulisagan wamSive (da)iZleva; mac-duri xorcieleba ki ukiduresi zomiT is-jeba - mwiri samudamod ganeSoreba xorciel samyaros. manamde, ilias am genialuri qm-nilebis gmiri - RvTis kaci beri - gaorebisa da cdunebis oTx safexurs gaivlis:

1. pirvel etapze beri mxolod wamierad datyvevda avdriswina mzis silamaziT:

`mze gadaxrili jer kidev sruladmTisa gadaRma ar dasuliyoda mTis wverzed, viT cecxlis borbali,irgvliv sxivgaSliT anTebuliyo.cisa laJvardi, viT nakverCxali,wiTlad da yviTlad mzisgan hRuvodada ganmsWvaluli misiT RrubeliSors aTasferad sxivebSi hTrToda.ama ubiwo diadis xilviTwartyvevnil iqmna ganyenebulida viT cxovels xats RvTis didebisas,Sescqerda mzesa gancvifrebuli".

avtoris mier mizanmimarTulad gamoye n e-buli fraza: ̀ wartyvevnil iqmna" gviCvenebs, rom gandegili misdauneburad gverdigverd ayenebs uflis xatsa da amqveyniur `xor-ciel" mzes. es epizodi aris mwiris gaorebis pirveli etapi.2. gaorebis meore etapi aris fraza: `me

ubedursa":

sibnelidan Semoxetebul mwyems qalTan saubarisas mwirs gaaxsenda wuTisoflis si-ameni, Tumca iqve Tqva, rom `suli tyve aris wuTisoflisa"; amis miuxedavad, mainc wa-moscda gaorebis niSani-fraza:

`xsna yvelgan aris... xolo gza xsnisaeseTi mergo me... ubedursa..."

Tumca man es wamonacdenic maSinve moina-nia.

3. gaorebis mesame etapze beri ukve qalis xorcielma silamazem daatyveva:

`da raRac ZaliT qalzed kvlav darCaTvali tyveqmnili, gaSterebuli.rad SeemsWvala Tvali im saxes?is saxe atkbobs Tu eoceba?morideba hsurs da neta Tvalirad eurCeba da ar hnebdeba?!"

Sdr.:

`suli guls iwvevs RvTisa vedrebad,guli sxvas ambobs, ara hnebdeba..."

45 tariel futkaraZekritika, publicistika

qalis silamaze sakocnelad iwvevs: `da ima wvevis macdurebasa ze-arsTa Zalic ver gauZlebda..."

mwirma ki gauZlo: am SemTxvevaSic wamieri gaoreba daiZlia,

vinaidan mwirma maSinve daTrguna kocnis survili. cdunebis daZlevis Semdeg xorcie-li guli `mkvdaria" /Secodeba gacnobierebu-lia/:

`ara da ara!.. ar aiyris madls,da suls, RvTisagan ukve miCneuls,ar anacvalebs da ar dauTmobsxorcs, esden RvawliT da tanjviT Zleuls! magram es raa?.. wawymda Tu ara!.. -es vin CasZaxis niSngebiT yurSi!dagZlie Tu ar!.. - es vin gahkivisgaxarebuli imis mkvdar gulSi!"

unda iTqvas, rom am momentSi mwiris arsSi yvelaze mZafria (tragikulia) xorcielebi-sa /mze, wuTisofeli, qali/ da sulieri sawy-isis dapirispireba; Tumca, ramdenadac aqve guli ukve mkvdradaa ganxiluli, naCvenebia, rom sulierebam gaimarjva - xorcieli mis-wrafeba damarcxebulia. poemis erT-erT variantSi am adgilas ilia

`qali wyeulis" nacvlad wers: qali lamazi. Tuki am epizodSi avtori datovebda `la-mazs", e.i. gaorebisTvis wertili sxvagan unda daesva. poemis bolo redaqciaSi sityva-for-miT: `wyeuli" wminda ilia marTalma mwiris gaoreba daasrula RTismSoblis xatTan, ma-gram RvTismSobeli mas mainc ar eCvena. mwiris gamocdisa Tu gaorebis meoTxe etapi - eSmakis fsiqologiuri zewola - win iyo; patiebamde bers eSmakis zemoqmedebisTvisac unda gaeZ-lo.

4. eSmakis fsiqologiur zewolas ilia ase gadmogvcems:

`aba sZlieo!.. da kvlav viRacamgaixarxara imis senakSi...aw ima xarxars veRar gauZloda rogorc giJi gavarda karSi".

gandegili isev droebiT iTrguneba; igi male, erT RameSi, Zlevs eSmaks (sxva avtorTa sasuliero pirebi dReebisa Tu Tveebis man-Zilze ver erevian xorciel vnebebs):

`amovida mzec... mswrafl ukuiqca,Sevarda senaks gaxarebuli,da kvlav mzis sxivi imave svetadhnaxa sarkmlidam gadmoSvebuli.gulzed moeSvo... kvlav siTboebiTdeda-RvTisasa miapyra Tvali,kvlav hnaxa igiv cxoveli xatimadliT, nugeSiT gadmomzirali.ar Serisxula, sCans, jered RvTisgan!..da RmerTs madloba cremliT Seswira..."

mwiri qals gaerida da gaTenebamde ixeti-ala klde-RreSi. saRamos RvTismSoblis xat-Si qals Tu xedavda, diliT `kvlav hnaxa igiv cxoveli xati madliT, nugeSiT gadmomzira-li"... Sesabamisad, gaTenebamde xetiali avto-ris mier sinanuladaa gaazrebuli (Sdr., no-dar grigalaSvilis interpretacia); sinanu-lis Semdeg eCvena RvTismSoblis saxe; msgavsi epizodia abe muresTanac: wuTisoflis vnebebis koncentrirebul

saxe-simbolosTan - qalTan - wamier miaxloe-bas (arc ki ukocnia!) inaniebs ilias gandegi-li; sinanulis niSnad is dilamde qaraSot-Si `hrbis, daZrwis, tantalebs"... gaTenebam-de misi xetiali morwmunisaTvis aucilebe-li sinanulia - poemaSi sinanuli xanmokle, magram mZafri epizodiTaa gadmocemuli (da ara agiografiuli nawarmoebisTvis damaxasi-aTebeli stiliT). vfiqrob, poemis swored es epizodi Seicavs mwiris `TvalTdabnelebis" Semdeg aRZrul daviTiseul sinanuls:`ufalo, Sen winaSe ars yoveli gulisTq-

ma Cemi da sulTqma Cemi Sengan ara daefara. guli Cemi SeZrwunda da damiteva me Zalman Cemman, da naTeli TualTa CemTa, da igica ara daadgra Cem Tana... nu damagdeb me, ufa-lo RmerTo Cemo, da nuca ganmeSorebi Cemgan. moixile Sewevnad Cemda, ufalo RmerTo cx-ovrebisa Cemisao" (daviTni, 37, 10-11, 39-40).

46tariel futkaraZe kritika, publicistika

Sdr., msgavsi epizodi wmindanTa cxovre-bidan:

`wm. isaaki patara gamoqvabulSi cxov-robda 7 weli. erTxel, saRamos dainaxa ori mSvenieri ymawvili, saxe mzesaviT ubrwyina-vdaT. maT uTxres, rom uflis angelozebi iyvnen, Tan sxva mravali maTganic aqve iyo. berma maTac misca Semosvlis kurTxeva. male senaki eSmakebiT aivso. maT daiwyes xarxari, kivili da aqeT-iqiT xtoma. isaakic maTTan erTad xtoda. cota xnis Semdeg eSmakebma xarxariT datoves iqauroba. isaaki sami weli cocxal-mkvdari iyo da berebi uvlidnen. ga-mojanmrTelebisa da gansawmedeli locvebis Semdeg mas RvTisagan mieniWa madli eloca Sepyrobili adamianebisaTvis da ganekurna isini... udabnoSi martod myofma wminda an-ton didmac msgavsi ram gadaitana"4.

III Teza: cocxali adamiani srulad vera-sodes daTrgunavs xorciel vnebebs.monasterSi diliT Sebrunebul mwirs da

paradudan meored dabrunebul mures aRar axsovT arc sakuTari xorcieleba da arc macduri, wyeuli qali; maTSi saukunodaa gamarjvebuli RvTaebrivi suliereba. wesiT, frangi Tu sxva avtorebis msgavsad, qarTve-li avtoris nawarmoebic am tonze unda dam-Tavrebuliyo, magram ilia agrZelebs sxivis epizods da gveubneba: wuTisofelSi suls ar SeuZlia xorcisgan sruliad gaTavisufleba; adamianis srulyofas sazRvari ara aqvs, sanam is xorciel garsSia, rom sulis sruli ganw-menda mxolod sikvdiliT, mowameobrivi sikv-diliT xdeba.Sdr. d. uznaZe: gandegilma „Tavisi Zlieri

nebiT mxolod zeciurisken iwyo ltolva, ma-gram male aRmoCnda, rom adamianis neba mainc adamianisaa da misi absoluturi srulyofa SeuZlebelia..“

sxivis mier locvanis `ar daWeris" epi-zodma Seqmna STabeWdileba, rom mwiri dam-

4 dekanozi aleqsandre, eSma da eSmakeuli, wignidan `lazares aRdgineba”, t. V, gv. 191, Tb., 1991

arcxda. vfiqrob, gansxvavebuladac SeiZleba am epizodis gaazreba:ilia gveubneba: RmerTs Seuwiravs beTle-

meli mwiris locva-vedreba da beris madlis niSnad mouvlenia saswauli: dilaobiT beri Tavis locvans sxivs miayrdnobda:

`ros hloculobda, im sxivsa TurmeTvis locvans mwiri zed daayrdenda,da xorcTusxmeli mzis sxivi igiuflis bZanebiT zed SeirCenda.egre vidodnen dReni da welni,egre ubiwod igi scxovrebda...da Tvis siwmindes yoveldRe Turmeam saswauliT Seimowmebda".

beris myisieri gaorebis Semdeg saswaulT-moqmedi sxivi svetad kidev CamoeSveba, magram locvans aRar daiWers: xorcieli mes wamieri gabrZolebis gamo

mwirma dakarga uflismieri saswaulis xilvis unari, magram sinanulis Semdeg mas epatia Sec-odeba: svetad CamoSvebuli sxivi locvans aRar iWers, magram sxivi svetad isev eSveba da bers nugeSiT isev gadmohyurebs RvTismSoblis xati (romelic gaorebis Jams emaleboda; ix., zemoT). aSkaraa, rom ilias mixedviT, gandegilma

RvTisgan patieba miiRo; poeti wers: `kvlav hnaxa igiv cxoveli xatimadliT, nugeSiT gadmomzirali.ar Serisxula, sCans, jered RvTisgan!..da RmerTs madloba cremliT Seswira"...

Tumca, mwirma sxva xorcielisTvis miuw-vdomeli saswaulis niSani dakarga, dakarga RmerTTan idumali Serwymuloba. amis gac-nobierebisTanave gandegils daubnelda Tva-li (macduri) da `RmerTos" ZaxiliT, anu mx-olod ufalze orentirebiT, `uteva suli". beri srulad gaTavisuflda xorcielebi-sgan; ufalTan misaaxleblad berma xorcie-li `samosi” sabolood daTmo:`erTi saSinlad SehbRavla RmerTsa da iqav

sxivqveS uteva suli".vfiqrob, ilias es fraza aluziaa gankace-

buli uflis bolo sityvebis:

47 tariel futkaraZekritika, publicistika

`RmerTo Cemo, RmerTo Cemo, raisaTvis damiteve me". am frazis sxvadasxvagvari gaazrebaa cnobi-

li; Tu sakuTriv wminda werilidan amovalT, rTuli ar aris mixvedra, rom saxarebiseuli fraza or swavlebas Seicavs:- amqveyniuri samyaro - xorcieli samyaro -

`sulis maxea"; xorciel samyaroSi xorcieli vnebebi boboqrobs; warmwymedi vnebebiT savse amqveyniur samyaroSi - wuTisofelSi - warma-vali sicocxle araferia; mTavaria maradi-uli samyarosTvis mzaoba; xorcidan gasvla ki sulis gaTavisuflebaa.- gankacebul RmerTsac ki ar SeuZlia xor-

cieli tkivilisa Tu vnebis sruli ignorire-ba.

SegviZlia davaskvnaT:adamis Svilebidan moyolebuli, adamiani

cdilobs, xorcieli vnebebis daTrgunviT TviTxsnas; TviTxsnis paralelurad, Zlieri pirovneba sxvebis gadarCenisTvis zrunavs;

zrunvis aRmatebuli saxeoba locvaa, zo gadad Tu vityviT, adamianad yofnis yvelaze maRali mdgomareobaa ber-monazv-noba5; swored sxvisTvis locva adamis modg-mis meoTxe umTavresi Tvisebaa6. uflis mier adamianis CamoZerwvis ukanaskneli simaRle ki rwmenisaTvis sikvdilia - sikvdiliT sikvdi-lis daTrgunvaa (qristes misteria!): rwmenisTvis sikvdili adamianSi RmerTis

saboloo gamarjveba da sxvebis (samSoblos, kacobriobis...) xsnisken gadadgmuli STambe-Wdavi nabijia. am adamianur mwvervals miuZ-Rvna wminda ilia marTalma Tavisi ukanask-neli poema.

5 Cveneul adamianur `ierarqiaSi" yvelaze maRla arian wmi-n danad Seracxilni; Semdeg: ber-monazvnebi, didi mefeebi da sazogado moRvaweebi (farnavazi, quji, iovane maruSisZe, so-l omon lioniZe... akaki, iakobi...), erovnul da sakacobrio Rirebulebebze orientirebuli mecnierebi, Semoqmedni (mwe-r lebi, poetebi, mxatvrebi, musikosebi...); Semdeg saxelmwifos interesebis damcveli politikosebi da sxv.6 Sdr. adamianis sxva markerebi: mdedri/mamri, keTili/boroti, ena/erovneba.

ინფორმაციული ომი საქართველოს ისტორიული

სამეფო ტახტის ხელში ჩასაგდებად

(ანუ: ქართველ ბაგრატიონთა სამეფო ტიტულის: „დავითიანის“ გაგებისათვის

დღევანდელი მსოფლიოს ახალი წესრიგის ჭრილში)

წაკითხულ იქნა მოხსენებად ბიზანტინ-

ო ლოგთა საერთაშორისო კონფერენციაზე,

ბათუმში, რუსთაველის სახელობის სახ ე ლ -

მ წიფო უნივერსიტეტში, 2013 წლის 26 სე ქ-

ტ ემბერს, საკონფერენციო მოხსენების თ ვის

გა ნკუთვნილი დროის შესაბამისი, მოკლე

ვერსიით.

ავტორის წინასიტყვა

მკით­ხვე­ლი­მინ­და­წი­ნას­წარ­ვე­გა­ვაფრ­თხი­ლო,­

რომ­ჩე­მი­წი­ნამ­დე­ბა­რე­ნაშ­რო­მი­ერ­თგვა­რი­მცდე­

ლო­ბაა­ჩე­მი­ვე­გან­ცხა­დე­ბის­გან­მარ­ტე­ბი­სა,­რო­მე­

ლიც­ წარ­მოვ­თქვი­ ამ­ სა­მი­ო­დე­ წლის­ წინ,­ წმინ­და­

სა­მე­ბის­ სა­კა­თედ­რო­ ტა­ძარ­ში,­ ახ­ალ­გაზრ­დო­ბის­

სუ­ლი­ე­რი­ გან­ვი­თა­რე­ბის­ ცენ­ტრში,­ რო­დე­საც­ სა­

ქარ­თვე­ლო­ში­ მიმ­დი­ნა­რე­ პრო­ცე­სებ­თან­ და­კავ­ში­

რე­ბით,­სრუ­ლი­ად­სა­ქარ­თვე­ლოს­კა­თო­ლი­კოს­პატ­

რი­არ­ქი,­მი­სი­უწ­მინ­დე­სო­ბა­ილ­ია­მე­ო­რე­ხვდე­ბო­და­

ჩვე­ნი­ სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ობ­ის­ წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბას­

და­ პა­ტი­ვი­ დამ­დო­ ჩე­მი­ პო­ზი­ცია­ გა­მეხ­მა­მაღ­ლა­

ვე­ბი­ნა:­ „სა­ქარ­თვე­ლოს­ ეკ­ლე­სი­ურ­ი­ცა­ და­ სა­ე­რო­

ცხოვ­რე­ბაც,­ მი­სი­ „და­მო­უკ­იდ­ებ­ე­ლი­ სა­ხელ­მწი­

ფო­ებ­რი­ობ­ის“­პერ­სპექ­ტი­ვი­თა­და­მო­ნარ­ქის­ტუ­ლი­

იდ­ე­ით,­შე­ვი­და­ძალ­ზედ­სა­ხი­ფა­თო­ფა­ზა­ში“.­ას­ე­თი­

გახლ­დათ­ ფორ­მუ­ლი­რე­ბა­ ჩე­მი­ გან­ცხა­დე­ბი­სა.­ ამ­

სა­კით­ხებ­ზე­ ჩე­მი­ თვალ­საზ­რი­სე­ბის­ და­წე­რი­სათ­

ვის­ლოც­ვა­კურ­თხე­ვა­ იქ­ვე,­ სა­ჯა­როდ­ და­ ყვე­ლას­

გა­სა­გო­ნად­მი­ბო­ძა­მის­მა­უწ­მინ­დე­სო­ბამ.­ამ­დე­ნად­

ეს­ გა­მოკ­ვლე­ვა­ ერ­თგვა­რი­ პა­სუ­ხიც­ გახ­ლავთ­ სა­

ქარ­თვე­ლოს­პატ­რი­არ­ქის­ლოც­ვა­კურ­თხე­ვა­ზე­იმ­

ის­შე­სა­ხებ,­თუ­რას­ვგუ­ლის­ხმობ­დი­„ჩვე­ნი­ეკ­ლე­

სი­უ­რი­ და­ სა­ე­რო­ ცხოვ­რე­ბის­ სა­ხი­ფა­თო­ ფა­ზა­ში“.­

ღვთის­ წი­ნა­შე­ პა­სუ­ხისმ­გებ­ლო­ბას­ ვგრძნობ­ ჩე­მი­

ხედ­ვა­ ავ­უხ­სნა­ ეკ­ლე­სი­ას­აც­ და­ ჩემს­ ხალ­ხსაც­ და­

სა­ნამ­შე­საძ­ლებ­ლო­ბა­არ­ამ­ოწ­ურ­უ­ლა­დი­დი­ერ­ოვ­

ნუ­ლი­და­ნა­შა­ულ­ის­აც­ილ­ებ­ი­სა,­რა­ზე­დაც­წი­ნამ­დე­

ბა­რე­ გა­მოკ­ვლე­ვა­ში­ მექ­ნე­ბა­ სა­უბ­ა­რი,­ ეკ­ლე­სი­ის­

პი­რის­პირ­ მარ­ტოდ­ დარ­ჩე­ნილ­მა,­ სა­ჭი­როდ­ ჩავ­

თვა­ლე,­მშვე­ლე­ლად­ვუხ­მო­ქარ­თველ­ხალხს,­გა­

დარ­ჩე­ნილ­ქარ­თულ­სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ობ­ას.

შესავალი, ანუ: საკითხის დასმისათვის

და მე თან ხმე ბით ალ ბათ, რომ ის ე ვე, რო-გორც მთე ლი კა ცობ რი ობ ის ის ტო რი ა ში, ცალ-კე უ ლი ერ ის ის ტო რი აშ იც შე იძ ლე ბა უამ რა ვი რამ იყ ოს აუხ სნე ლი და იდ უმ ალ ებ ით მო ცუ-ლი. პრობ ლე მა, რო მელ საც უნ და შე ვე ხო, მი-უხ ედ ავ ად იმ ი სა, რომ სა ქარ თვე ლოს სა ხელ-გან თქმულ მე ფე თა დღემ დე აუხ სნელ სა და სა იდ უმ ლო ებ ად დარ ჩე ნილ სა მე ფო ტი ტულს

ese

deniza

sumbaZe

49 deniza sumbaZeese

– „და ვი თი ანს“ – შე ეხ ე ბა, იგი, ეს ტი ტუ ლი, არ გახ ლავთ სა მუ ზე უ მო, თვალ-მარ გა ლი ტით მო ჭე დი ლი მა მა-პა პე უ ლი სკივ რი დან ამ ოღ ებ-უ ლი, არ ავ ის თვის სა ჭი რო და გა მო უყ ენ ებ ე ლი სამ კა უ ლი. ეს გახ ლავთ სრუ ლი ად აქ ტუ ალ უ-რი, შე იძ ლე ბა ით ქვას, ის ტო რი ოს ოფ ი ურ თან ერ თად საკ მა ოდ პო ლი ტი კუ რი, თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლი ოს მსოფლ მხედ ვე ლობ რი ვად მა მოძ-რა ვე ბელ ძა ლებ თან და კავ ში რე ბუ ლი, და, მარ-თა ლია, ქარ თუ ლი სა ზო გა დო ებ რი ობ ი სა და ქარ თვე ლი ხალ ხის მი ერ ჯერ კი დევ გა უც ნო-ბი ერ ებ ე ლი, მაგ რამ სად ღე ის ოდ უჩ ვე ულ ოდ მტკივ ნე უ ლი, გა და ჭარ ბე ბუ ლი არ იქ ნე ბა, თუ ვიტ ყვი, რომ ჩვე ნი ეკ ლე სი ურ-სუ ლი ე რი და ერ ოვ ნულ-სუ ლი ე რი ცხოვ რე ბის ცხელ ხაზ ზე გა მა ვა ლი პრობ ლე მა: სა კით ხი ეხ ე ბა სა ქარ-თვე ლოს მე ფე თა წო დე ბას „და ვი თი ან ებ ად“, უფ რო ზუს ტად: სა ქარ თვე ლოს მე ფე თა ერ-თერ თი დი ნას ტი ის, ბაგ რა ტი ონ თა დი ნას ტი ის წარ მო მად გე ნელ მე ფე თა სა მე ფო ტი ტუ ლა-ტუ რის სა ხით არ სე ბულ ის ტო რი ულ გან საზ-ღვრე ბას. და, რო გორც ირ კვე ვა, იმ ის ათ ვის, რომ „და ვი თი ან ის“, სა ქარ თვე ლოს მე ფე თა ტი ტუ ლა ტუ რის ეს სიღრ მი სე უ ლი და ნამ დვი-ლი მნიშ ვნე ლო ბა ავ ხსნათ, ჯერ ქარ თვე ლი ერ ის ერ ოვ ნუ ლი მე ობ ის, მი სი ის ტო რი უ ლი სუ ლი ე რი მი სი ი სა და ღვთით მო ნი ჭე ბუ ლი, ეპ-ოქ ალ უ რი სა კა ცობ რიო და ნიშ ნუ ლე ბის ამ ოხ-სნა უნ და შევ ძლოთ. ფაქ ტობ რი ვად, სა კით ხი ეხ ე ბა თა ვად ქარ თვე ლი ერ ის ფე ნო მე ნა ლუ რი რა ობ ი სა და ვი ნა ობ ის ის ტო რი ულ ას ახ ვას სა-ქარ თვე ლოს მე ფე თა ტი ტულ ში, რაც ძალ ზედ აქ ტუ ალ უ რი და მნიშ ვნე ლო ვა ნია; მნიშ ვნე ლო-ვა ნია, ერ თი შე ხედ ვით, ფა რუ ლად, ხო ლო, თუ ჩა ვუკ ვირ დე ბით, სრუ ლი ად აშ კა რად და ღი ად, ჩვენს ქვე ყა ნა ში მიმ დი ნა რე, დღე ვან დე ლი სა-ხელ მწი ფო ებ რი ვი პრო ცე სე ბის კონ ტექს ტში; თუ ჩა ვუკ ვირ დე ბით, ძალ ზედ მნიშ ვნე ლო ვა-ნია, არა მხო ლოდ ქარ თვე ლი ერ ის ფე ნო მე ნა-ლუ რი ვი ნა ობ ის სად ღე ი სო გან საზ ღვრე ბი სა და შე მეც ნე ბი სათ ვის, და, აქ ედ ან გა მომ დი ნა-რე, მი სი სა კა ცობ რიო მი სი ის აღ სრუ ლე ბი სათ-

ვის, არ ამ ედ თა ვად სა ქარ თვე ლო ში მიმ დი ნა-რე პრო ცე სე ბის რე ალ უ რი მნიშ ვნე ლო ბის გა-და უდ ებ ე ლი ამ ოკ ით ხვი სა და გაც ნო ბი ერ ებ ის აუც ილ ებ ლო ბი სათ ვი საც. ჩე მი დღე ვან დე ლი მოხ სე ნე ბა, მთა ვა რი პრობ ლე მა ჩე მი მოხ სე ნე-ბი სა, ცნო ბი ლი ტერ მი ნი რომ გა მო ვი ყე ნო, არ მინ და წარ მო გიდ გი ნოთ შე ფუ თუ ლი ბი ზან ტი-ნო ლო გი უ რი მეც ნი ერ ებ ის „ლურჯ ჩულ ქებ-ში“. იგი აუც ილ ებ ე ლი პა სუ ხია იმ სად ღე ი სო მსოფლ მხედ ვე ლობ რივ გა მოწ ვე ვებ ზე, რომ-ლებ ზეც პა სუ ხისმ გებ ლო ბა ქარ თულ მეც ნი-ერ ებ ას ეკ უთ ვნის.

გამოწვევა ბაგრატიონთა „დავითიანობის“ ახსნისათვის, ანუ რას ვგულისხმობ“ ცხელ ხაზზე გამავალ პრობლემაში“?!

მკით ხვე ლი უნ და თა ვი დან ვე გა ვაფრ თხი-ლო, რომ სა ნამ სა კუთ რივ ბაგ რა ტი ონ თა და-ვი თი ან ობ ას შე ვე ხე ბო დეთ, საკ მა ოდ ვრცე ლი წი აღ სვლე ბი დაგვ ჭირ დე ბა იმ რე ალ ობ ის საჩ-ვე ნებ ლად, რომ ლის ჭრილ ში აც უნ და გახ დეს გა სა გე ბი „და ვი თი ან ობ ის“ ნამ დვი ლი ში ნა არ-სიც, სად ღე ი სო გა მოწ ვე ვის მი ზა ნიც და აქ ედ-ან გა მომ დი ნა რე, მნიშ ვნე ლო ბაც პრობ ლე მის ახ სნი სა.

სათ ქმე ლის წა ნამ ძღვრად მინ და ქარ თუ-ლი მეც ნი ერ ებ ის ის ტო რი ა ში მომ ხდა რი ერ თი მნიშ ვნე ლო ვა ნი ფაქ ტი გა ვიხ სე ნო:

მე-20-ე სა უკ უნ ის 40-იან 50-იან წლებ ში, რო დე საც მსოფ ლიო სა ზო გა დო ებ რი ობ ის წი-ნა შე, ქარ თველ მა აკ ად ემ იკ ოს მა, შალ ვა ნუ ცუ-ბი ძემ და ბელ გი ელ მა აკ ად ემ იკ ოს მა ერ ნესტ ჰო ნიგ მან მა, ეკ ლე სი ის მა მა თა აზ როვ ნე ბა ში ყვე ლა ზე მნიშ ვნე ლო ვან თხზუ ლე ბე ბად მიჩ-ნე უ ლი არ ე ოპ აგ იტ უ ლი თე ოლ ოგ ი უ რი ტრაქ-ტა ტე ბის ავ ტო რად სა უკ უნ ე თა გან მავ ლო ბა ში და ფა რუ ლი და სა იდ უმ ლო ებ ად აღ ი არ ებ უ ლი პი როვ ნე ბა გა აც ხა დეს და ეს და ფა რუ ლი და სა იდ უმ ლო პი როვ ნე ბა აღ მოჩნ და ბი ზან ტი ა-ში მოღ ვა წე ქარ თვე ლი უფ ლის წუ ლი, პეტ რე

50deniza sumbaZe ese

იბ ე რი, ევ რო-ამ ერ იკ ულ სა მეც ნი ე რო სივრ-ცე ში, და ის ვა სა კით ხი, აღ მო ჩე ნი ლი ავ ტო რის ერ ოვ ნუ ლი ვი ნა ობ ის გარ კვე ვი სა: სა კით ხი „პეტ რე იბ ერ ის“ ფე ნო მე ნი დან გა და ტა ნილ იქ-ნა „იბ ერ ობ ის“ ფე ნო მენ ზე: შე ეძ ლო თუ არა იმ ერს, რომ ლის წარ მო მად გე ნე ლიც პეტ რე იბ ე-რი იყო, თა ვი სი სუ ლი ე რი და ინ ტე ლექ ტუ ალ-უ რი პო ტენ ცი ალ ით, თა ვი სი სუ ლი ე რი გან ვი-თა რე ბის დო ნით, მე ხუ თე სა უკ უნ ე ში ქრის ტეს შემ დეგ, მსოფ ლი ოს თვის მი ე ცა იმ ხე ლა მო-აზ როვ ნე, რო მე ლიც წინ წა უძ ღვე ბო და ახ ალ ქრის ტი ან ულ მსოფ ლი ოს, წა უძ ღვე ბო და არა მხო ლოდ ამ ქვეყ ნი ურ ეკ ლე სი ურ იერ არ ქი ულ ცხოვ რე ბა ში, არ ამ ედ ყვე ლა ზე იდ უმ ა ლი ყო-ფი ერ ებ ის, ქვეყ ნი ერ ებ ის ყვე ლა ზე იდ უმ ა ლი, ყვე ლა ზე მი უწვ დო მე ლი მიღ მე თე ბის წვდო მა-ში?! სა კით ხის ამ გვა რი და ყე ნე ბა, ცხა დია, ამ-ზე ურ ებს მსოფ ლიო სა ზო გა დო ებ რი ობ ის ყვე-ლა ზე მა ღა ლი შრე ებ ის დო ნე საც ქარ თვე ლი ხალ ხის ვი ნა ობ ის ცოდ ნა ში.

მო გეხ სე ნე ბათ, თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლიო რე ალ ობ ა ში, სა ქარ თვე ლო, სა უკ ეთ ე სო შემ-თხვე ვა ში, ცნო ბი ლია, რო გორც ერ თერ თი უძ ვე ლე სი ქრის ტი ან უ ლი ქვე ყა ნა. ქარ თვე ლი ერ ის, თა ვი სი უფ ალ ივ ით ჯვარ ცმუ ლი ერ ის ბრწყინ ვა ლე ორ ი ათ ას წლე ულ მა ქრის ტი ან-ულ მა ის ტო რი ამ მარ თლაც გა და ფა რა მი სი წი-ნა რექ რის ტი ნუ ლი წარ სუ ლი, რი თაც ერ თგვა-რად და აზ არ ა ლა კი დეც მი სი, ქარ თვე ლი ერ ის ამ წი ნა რექ რის ტი ან უ ლი წარ სუ ლის მსოფ-ლიო-ის ტო რი უ ლი რე იტ ინ გი. შე იქ მნა მომ-ხიბ ლა ვი შთა ბეჭ დი ლე ბა, თით ქოს სა ქარ თვე-ლო იწ ყე ბა ქრის ტეს მოვ ლი ნე ბას თან ერ თად, მა შინ რო დე საც ქრის ტი ან ულ სა ქარ თვე ლოს წინ უძ ღვის ქარ თვე ლი ერ ის, თით ქმის კა ცობ-რი ობ ის ის ტო რი ის ტო ლი, სა კუ თა რი ბი ოგ-რა ფია, სა კუ თა რი რე ლი გი უ რი ცნო ბი ერ ებ ის უმ დიდ რე სი ევ ულ უც ია და ის ტო რია. სრუ-ლი ად გა ნად გუ რე ბუ ლია მი სი წი ნა რექ რის-ტი ან უ ლი ნივ თი ე რი წე რი ლო ბი თი ძეგ ლე ბი... არ ქე ოლ ოგ ი ამ ვერ შეს ძლო ამ აღ ლე ბა სა ქარ-თვე ლოს ტე რი ტო რი ებ ის სა თა ნა დო სიღრ მე-

ებ ის ათ ვის... თა ვის დრო ზე, შლი მან მა, მსოფ-ლიო მნიშ ვნე ლო ბის არ ქე ოლ ოგ მა, რუ სე თის იმ პე რი უ ლი ხე ლი სუფ ლე ბი სა გან ვერ მი ი ღო ნე ბარ თვა სა ქარ თვე ლოს ტე რი ტო რი ა ზე გათ-ხრე ბის სა წარ მო ებ ლად... მე ო ცე სა უკ უნ ის და სას რულს კი, ევ რო პას, რუ სე თი სა გან გა მო-თა ვი სუფ ლე ბუ ლი და და მო უკ იდ ებ ე ლი სა ქარ-თვე ლო სა გან, ბა ქო-ჯე იჰ ან ის ნავ თსა დე ნე ბი-სა და გაზ სა დე ნე ბის ჩაწ ყო ბა აინ ტე რე სებ და მხო ლოდ სა ქარ თვე ლოს მი წა ში... ქარ თვე ლი ერ ის უძ ვე ლე სი ის ტო რია ენ ათ მეც ნი ერ უ ლი „არ ქე ოლ ოგ ი უ რი გათ ხრე ბის“, მი თე ბი სა, ეთ-ნოგ რა ფი უ ლი და ხალ ხურ-ზე პირ სიტ ყვი ერ ებ-ი თი სა გან ძუ რის ან აბ არ აა დარ ჩე ნი ლი.

ივ ა ნე ჯა ვა ხიშ ვი ლის სა ხე ლო ბის თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის არ ე ოპ აგ იტ უ-ლი სა მეც ნი ე რო ცენ ტრი თა ვის კვლე ვა ში შე-ეც ა და აღ ედ გი ნა კავ ში რი წი ნა რექ რის ტი ან ულ ქარ თულ თე ოლ ოგ ი ურ აზ როვ ნე ბა სა და ქრის-ტი ან ულ აზ როვ ნე ბას შო რის. ჯერ კი დევ 1979 წელს გა მარ თულ ბი ზან ტი ნო ლოგ თა სა ერ თა-შო რი სო სიმ პო ზი უმ ზე ჩვენ შე ვე ხეთ ნე ოპ ლა-ტო ნუ რი „ერ თის“ გა გე ბას, რო გორც ქალ დე უ-რი თე ოლ ოგ ი იდ ან მომ დი ნა რეს, რაც მხედ ვე-ლო ბი დან არ გა მორ ჩე ნია ნე ოპ ლა ტო ნუ რი აზ-როვ ნე ბის შე მა ჯა მე ბე ლი თხზუ ლე ბის: პროკ-ლე დი ად ოხ ოს ის „თე ოლ ოგ ი ის პირ ველ სა ფუძ-ვლე ბის“ ცნო ბილ ინ გლი სელ კო მენ ტა ტორს, ბ-ნ დოდდს. აღ ნიშ ნულ სიმ პო ზი უმ ზე წარ დგე-ნილ მოხ სე ნე ბა ში: „დე და უფ ლი სათ ვის, ანუ გე ლა თის აკ ად ემ ია და ბერ ძნუ ლი ფი ლო სო ფი-ის და სას რუ ლი“, სრუ ლი ად და მო უკ იდ ებ ლად მსოფ ლიო მეც ნი ერ ებ ი სა, ჩვენ და ვიწ ყეთ ძი ე-ბა სა თა ვი სა, რო მე ლიც ბიბ ლი ურ თე ოლ ოგ ი ა-ში ახ სნი და ლო გი კურ შე უს აბ ამ ობ ას სამ ყა როს შე მოქ მედ მა მა ღმერ თსა და მის მი ერ მა მა კა-ცად და დე და კა ცად შექ მნილ ად ამ ი ანს შო რის: „ხა ტად და მსგავ სად ღვთი სად“. შე უს აბ ამ ო ბა მდგო მა რე ობ და იმ ა ში, რომ ბიბ ლი უ რი შე მოქ-მე დი იყო ერ თი, ერ თსაწ ყი სი ე რი და ამ ას თან მხო ლოდ მა მა, მი სი ან არ ეკ ლი და მსგავ სი კი, ანუ ხა ტი ღვთი სა – დე და კა ცი ცა და მა მა კა-

51 deniza sumbaZeese

ციც, რაც უს ათ უ ოდ ნიშ ნავ და იმ ას აც, რომ ხა ტად ღვთი სად გან კუთ ვნი ლო ბის უფ ლე ბა-მო სი ლე ბა და ღირ სე ბა თა ნაბ რად ჰქონ დათ მი ნი ჭე ბუ ლი დე და კაც საც და მა მა კაც საც. ეს თე ოლ ოგ ი ურ – ლო გი კუ რი შე უს აბ ამ ო ბა შე-მოქ მედ სა და შექ მნილს შო რის ეთ იკ ურ ლე-იტ მო ტი ვად გას დევს ბიბ ლი ის მთელ პირ ველ ნა წილს, ანუ მო სე წი ნას წარ მეტ ყვე ლის მი ერ გად მო ცე მულ ცხოვ რე ბის წე სებ სა და ზნე ობ-რივ კა ნო ნებს. უფ რო ზუს ტად: დე და კა ცი სა და მა მა კა ცის ეს თა ნა ბა რი უფ ლე ბა მო სი ლე ბა ხა ტად ღვთი სად ყოფ ნი სა, სამ ყა როს და ად-ამ ი ან ის შექ მნის ბიბ ლი უ რი გად მო ცე მის შემ-დეგ, ანუ „შე საქ მის“ პირ ვე ლი თა ვის შემ დეგ, მთლი ან ად ამ ოვ არ დნი ლია და სი ნას მთი დან ჩა მო ტა ნი ლი და გა მოც ხა დე ბით მი ღე ბუ ლი მო სეს სჯუ ლით და კა ნო ნე ბუ ლია მა მა კა ცის უპ ირ ატ ეს ო ბა და დე და კა ცის კნი ნი მი მარ თე-ბა უფ ალ თან. მარ ტო ეს ფაქ ტიც საკ მა რი სია იმ ის ათ ვის, რომ დაკ ვირ ვე ბულ მა მკით ხველ-მა და ას კვნას ორი სხვა დას ხვა ცნო ბი ერ ებ ის არ სე ბო ბა ბიბ ლი ა ში, რო მელ თა გან პირ ვე ლი, ანუ დე და კა ცი სა და მა მა კა ცის თა ნა ბა რი უფ-ლე ბა მო სი ლე ბის წარ მომ ჩე ნი, არ ამ ოს ეს ე უ-ლი, ანუ არ ა ებ რა ულ ია. ჩვენ მი ვა გე ნით, რომ გე ლა თის ფი ლო სო ფი ურ აკ ად ემ ი ა ში, და ვით აღ მა შე ნებ ლის მი ერ „სხუ ად ათ ინ ად და მე ო-რე იერ უს ალ იმ ად“ და ფუძ ნე ბულ ქარ თულ-შე-მეც ნე ბით სა ვა ნე ში, ბი ზან ტი ის იმ პე რი იდ ან თა ვად სა ქარ თვე ლოს დი დად მო აზ როვ ნე მე-ფის მი ერ მოწ ვე უ ლი მოძ ღვართ-მოძ ღვრის, ნე ოპ ლა ტო ნურ-ქრის ტი ან ულ ად მო აზ როვ ნე ქარ თვე ლი ფი ლო სო ფო სის, იო ა ნე პეტ რი წი-სე უ ლი ხედ ვით, ბიბ ლი უ რი თე ოლ ოგ ი ის ერ თი ღმერ თი ორ საწ ყი სი ერ ღვთა ებ რივ რე ალ ობ ად გა ნი მარ ტე ბო და, ანუ დე დურ-მა მურ ღვთა ებ-რი ვო ბად. სწო რედ იმ ის გა მო, რომ სამ ყა როს შე მოქ მე დი ძა ლა არ შე იძ ლე ბო და დაშ ვე ბუ-ლი ყო, რო გორც ერ თსაწ ყი სი ე რი ღმერ თი, ნე-ოპ ლა ტო ნიზ მმა, „ერ თი“, რო გორც უზ ენ ა ე სი ღვთა ებ რი ო ბა, შე მოქ მედ ზე მაღ ლა აიყ ვა ნა, ხო ლო ის, რაც სამ ყა როს შემ ქმნელ ღვთა ებ-

რი ვო ბად ცნო ბი ერ დე ბო და, კა ნო ნი ზირ დე ბო-და ორ საწ ყი სი ერ ებ ის გარ დუ ვალ ერ თი ან ობ-ად, გა მოს ხი ვე ბუ ლად და გა მომ დი ნა რედ ერ-თი სა გან. უნ და მი მეგ ნო, და ამ ეხ სნა, რო დის და რო გორ მოხ და კა ცობ რი ობ ის რე ლი გი ურ – თე ოლ ოგ ი უ რი აზ როვ ნე ბის ის ტო რი ა ში დე-დუ რი საწ ყი სის ჩა მოჭ რა სამ ყა როს შე მოქ მე-დი ღვთა ებ რი ვი ძა ლი სა გან, რო დის და კარ გა ზე ცი ურ მა ევ ამ უფ ლე ბა მო სი ლე ბა ზე ცი უ რი ტახ ტის ფლო ბი სა და სამ ყა როს შექ მნა ში მო-ნა წი ლე ობ ი სა?! რო მელ მა ად ამ ი ან ურ მა ცნო-ბი ერ ებ ამ ალ აგ მა სამ ყა როს დი დი დე და, ანუ ქარ თველ თა დი დი დე და ნა ნა, იგ ივ სამ ყა როს დი დი „ად გი ლის დე და“ ზე ცი უ რი ყო ფი ერ-ებ იდ ან? აი, რა მტან ჯავ და და რა მა წუ ხებ და ას ახ სნე ლად. პრობ ლე მას აშ კა რად მივ ყავ დი ქალ დე ვე ლე ბი სა კენ, რად გან უნ და ამ ეხ სნა, სა იდ ან იწ ყე ბო და ბიბ ლი უ რი თე ოლ ოგ ია?! სად იყო სა თა ვე ებ რა უ ლი ერ თი ღმერ თის. ხაზ გას-მით მინ და შევ ნიშ ნო, სა კით ხის თე ოლ ოგ ი ურ-მა ძი ებ ამ მი მიყ ვა ნა ქალ დე ვე ლებ თან და არა ის ტო რი ულ მა პრობ ლე მებ მა, რო გორც ეს ხდე-ბო და ჩე მი წი ნა მორ ბე დი ქარ თვე ლი მკვლე ვა-რე ბის ხედ ვა ში. მი მიყ ვა ნა ქალ დე უ რი და ბიბ-ლი უ რი რე ლი გი უ რი ცნო ბი ერ ებ ის შე ჯა ხე ბის ის ტო რი ულ მო მენ ტთან. თუ თა ნა მედ რო ვე და გახ მა ურ ებ ულ პო ლი ტი კურ ტერ მი ნო ლო გი ას გა მო ვი ყე ნებ ცნო ბი ლი ამ ერ იკ ე ლი ებ რა ე ლი პო ლი ტო ლო გის, სა მუ ელ ჰან ტინ გტო ნის თე-ორ ი ის ას „ცი ვი ლი ზა ცი ა თა შე ჯა ხე ბის“ შე სა-ხებ, შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ სამ ყა როს დიდ მა დე დამ ზე ცი უ რი უფ ლე ბა მო სი ლე ბა და კარ გა დი დი ქალ დე უ რი ცი ვი ლი ზა ცი ი სა და პი როვ-ნულ საწ ყის ში მო ცე მუ ლი პო ტენ ცი უ რი ებ რა-უ ლი ცი ვი ლი ზა ცი ის ის ტო რი უ ლი შე ჯა ხე ბის მო მენ ტში. ებ რა ელ თა პირ ვე ლი მა მამ თავ რის, აბ რა ამ ის ცნო ბი ერ ებ ი სა და ქალ დე უ რი ცნო-ბი ერ ებ ის შე ჯა ხე ბის მო მენ ტში. პი რა დად ჩემს ხედ ვა ში თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლი ოს ახ ა ლი წეს-რი გი სა თა ვეს იღ ებს ამ ორი ცი ვი ლი ზა ცი ის შე ჯა ხე ბის სა იდ უმ ლო ებ ა ში. და შე საძ ლოა, ეს დღე ვან დე ლი მსოფ ლიო პო ლი ტი კის სა და ვე-

52deniza sumbaZe ese

თა პყრო ბის მო მენ ტი კულ მი ნა ცი აა აბ რა ამ-ის სუ ლის კვე თე ბი სა, რომ ლის პერ სპექ ტი ვაც მხო ლოდ ფი ნან სურ ბერ კე ტებ ზეა და შე ნე ბუ-ლი და დამ დგა რი და არა ღვთა ებ რი ვი ჭეშ მა-რი ტე ბის წვდო მა სა და წყურ ვილ ში (იხ. და ნარ-თი 1: „ქალ დე ვე ლე ბი და ქარ თვე ლე ბი“).

ჩვენ დაგვ ჭირ და ქალ დე უ რი ცნო ბი ერ ებ ის, რო გორც მე ხუ თე სა უკ უნ ის, ანუ პეტ რე იბ ერ-ის დრო ინ დე ლი ქარ თუ ლი ცნო ბი ერ ებ ის წი ნა-მორ ბე დი ცნო ბი ერ ებ ის ამ ოწ ე ვა და ჩვე ნე ბა მი სი რე ლი გი უ რი სუ რა თი სა, რო გორც უფ რო არ ქა უ ლი და ძალ ზედ ნა თე სა უ რი, ქარ თუ ლი, ანუ იბ ერ ი უ ლი ცნო ბი ერ ებ ის გან გრძო ბის, იბ ერ ი ულ-ქარ თუ ლი ცნო ბი ერ ებ ის, რო გორც კა ცობ რი ობ ის ის ტო რი ის ტო ლი რე ლი გი ურ-შე მეც ნე ბი თი წარ სუ ლი სა, ქარ თვე ლი ანუ იბ-ერ ი ე ლი ხალ ხის. ამ რი გად არ ე ოპ აგ იტ ულ მა ცენ ტრმა პეტ რე იბ ერ ის „იბ ერ ობ ის“ ფე ნო მე-ნის გან საზ ღვრი სათ ვის მსოფ ლიო მეც ნი ერ-ებ ას მო უმ ზა და იბ ერ ი უ ლი ცნო ბი ერ ებ ის გან-მარ ტე ბა, რო გორც ქალ დე ურ ი სა და ქარ თუ ლი ცნო ბი ერ ებ ის ერ თმთლი ა ნი ფე ნო მე ნის, რომ-ლის წარ მო მად გე ნე ლიც მე ხუ თე სა უკ უნ ე ში პეტ რე იბ ე რი იყო. ბუ ნებ რი ვია, არ ე ოპ აგ იტ-ულ მა ცენ ტრმა კვლე ვა ში ქარ თვე ლო ლო გი-უ რი მი მარ თუ ლე ბა მი ი ღო, რა საც შე დე გად მოჰ ყვა სა ერ თოდ მთე ლი ქარ თუ ლი ქრის ტი-ან ობ ის, რო გორც ერ თი ა ნი მოვ ლე ნის სრუ ლი-ად ახ ა ლი, ქალ დე უ რი გა გე ბა... შემ დეგ კი მთე-ლი ქარ თუ ლი ქრის ტი ან ობ ის, რო გორც მსოფ-ლიო ის ტო რი ის უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნე სი მის ტე რი-ის წარ მო ჩე ნა... ეს უკ ვე სრუ ლი ად სა გან გე ბო სა კით ხია (იხ.: დე ნი ზა სუმ ბა ძე – „მცხე თე ლი მოგ ვე ბი და ქარ თუ ლი ქრის ტი ან ობ ის მის ტე-რია“).

ჩვენ და სა სი კე თოდ ის ტო რი კოს მა ვახ ტანგ გო ილ აძ ემ გა მო აქ ვეყ ნა ინ ფორ მა ცია პეტ-რე იბ ერ ის მოხ სე ნი ებ ი სა გარ კვე ულ კოპ ტურ წრე ებ ში „პეტ რე კარ დუ ხად“, რაც ის ტო რი-კო სი სათ ვის მა დას ტუ რე ბე ლია ფაქ ტი სა, რომ ქარ თვე ლუ რი ტო მე ბი მო იხ სე ნი ებ ოდ ნენ აგ-რეთ ვე ამ გვა რი სა ხელ წო დე ბი თაც. ჩვე ნის

აზ რით პეტ რე იბ ერ ის კარ დუ ხო ბა უმ ნიშ ვნე-ლო ვა ნე სია სხვა რა კურ სი თაც: იგი უს ათ უ-ოდ მეტ ყვე ლებს იმ აზ ედ, რომ ქრის ტი ან ულ სა იდ უმ ლო წრე ებ ში ინ ახ ებ ო და ცოდ ნა იბ ერ-ობ ი სა, ანუ ქარ თვე ლო ბი სა და კარ დუ ხო ბის, ანუ ქალ დე ვე ლო ბის იგ ივ ე ობ რი ვო ბი სა, რაც კოპ ტუ რი მა გა ლი თით გა მოვ ლინ და. ეს ცოდ-ნა დრო თა ვი თა რე ბა ში და იკ არ გა მი ზან მი მარ-თულ გა რე მო ებ ა თა გა მო. უკ ვე იო ან ნე პეტ-რი წის (XI-XII ს.) მსჯე ლო ბა შიც კი, რო დე საც იგი სა უბ რობს ქალ დე ურ, ელ ინ ურ და ებ რა ულ სიბრ ძნე ებ ზე, ეს იდ ენ ტი ფი კა ცია ჩამ ქრა ლია. მე-19 სა უკ უნ ე ში, ევ რო პელ თა სენ სა ცი უ რი არ ქე ოლ ოგ ი უ რი გათ ხრე ბის შემ დეგ, რომ ლი-თაც აღ მოჩნ დე ბა რომ ბიბ ლი უ რი კოს მო გე-ნე ზი სის თე ორ ია გად მო სეს ხე ბაა ქალ დე უ რი სიბრ ძნის მეტ ყვე ლე ბი დან, სა ქარ თვე ლოს მო-მა ვა ლი კა თო ლი კოს-პატ რი არ ქი, კი რი ონ მე ო-რე, ერ ის კა ცო ბა ში ის ტო რი კოს – არ ქე ოლ ო გი გი ორ გი სა ძაგ ლიშ ვი ლი, მად ლო ბის შე ძა ხი-ლით მი მარ თავს ევ რო პის მეც ნი ერ ებს, რო-მელ თაც თა ვი ან თი არ ქე ოლ ოგ ი უ რი შე მეც-ნე ბით ქარ თველ თა საქ მე გა აკ ეთ ეს. კი რი ონ კა თა ლი კო სის ამ წე რილს პი რა დად მი ვა გე ნით მის ის ტო რი ულ არ ქივ ში და გა მო ვაქ ვეყ ნეთ. სამ წუ ხა რო აღ ნიშ ვნის ღირ სია, რომ სა ქარ-თვე ლოს ეკ ლე სი ას არ ავ ით ა რი რე აგ ირ ე ბა არ გა მო უჩ ენ ია ას ეთ მნიშ ვნე ლო ვან დო კუ მენ-ტზე. ეს ყვე ლა ფე რი ცალ კე და ძა ლი ან დი დი, ამ ას თან ჩვე ნი შემ დგო მი მსჯე ლო ბე ბის დროს გა სათ ვა ლის წი ნე ბე ლი სა კით ხე ბია...

ქრის ტი ან უ ლი ორ ი ათ ას წლე ულ ის გას რუ-ლე ბით, სა ქარ თვე ლო, მსოფ ლიო ის ტო რი ულ-სა და მსოფ ლიო-პო ლი ტი კურ პრო ცე სებ ში ჩარ თუ ლი, და ამ პრო ცე სე ბის შე დე გად, ე. წ. საბ ჭო თა იმ პე რი ის აგ ან გა მო ცალ კე ვე ბუ ლი, თა ვი სი ფორ მა ლუ რი სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი და-მო უკ იდ ებ ლო ბით, გა დის მსოფ ლიო რე ალ ობ-ის ერ თი ან დიდ სივრ ცე ში, რო მელ ში აც მი სი ნამ დვი ლი ის ტო რი უ ლი ვი ნა ო ბა ჩამ ქრა ლია. მსოფ ლი ოს აქ ტი ურ ცნო ბი ერ ებ ა ში, იგი, სა-ქარ თვე ლო, ქარ თველ თა ქვე ყა ნა, რო გორც

53 deniza sumbaZeese

ერ ოვ ნუ ლი სუ ბი ექ ტი, თით ქმის უც ნო ბია. 90-იან წლებ ში, სა ქარ თვე ლო ში, თბი ლის ში, იმ დრო ის სა ქარ თვე ლოს პრე ზი დენ ტის, ბ-ნ ედ უ არდ შე ვარ დნა ძის რე ზი დენ ცი ა ში გა მარ-თულ სა ერ თა შო რი სო კონ ფე რენ ცი ა ზე, ცნო-ბი ლი ამ ერ იკ ე ლი პრო ფე სო რი, რი ჩარდ პა იპ სი გულ წრფე ლად აც ხა დებს, რომ ამ ერ იკ ის კონ-გრეს ში, თავ ში არ ავ ის მო უვ აო აზ რად, თბი ლი-სი იგ ულ ის ხმოს, რო დე საც ჩვენ მივ დი ვარ თო „ჯორ ჯი ა ში“. „ჯორ ჯია“, ინ გლი სუ რი სა ხელ-წო დე ბა „სა ქარ თვე ლო სი“, ამ ერ იკ ელ ის თვის არ ი სო მხო ლოდ აშშ-ებ ის ერ თერ თი შტა ტი.

პრო ფე სორ პა იპ სის ამ გან ცხა დე ბის მო-მენ ტში, სა ქარ თვე ლოს ხე ლი სუფ ლე ბა მსოფ-ლი ოს და ინ ტე რე სე ბას სა ქარ თვე ლო თი და მსოფ ლი ოს მხედ ვე ლო ბით არ ე ში მოქ ცე ვას, მის თვის, მსოფ ლი ოს თვის სა ინ ტე რე სო ნავ-თსა დე ნე ბის გაყ ვა ნით ჰპირ დე ბა ქარ თველ ხალხს. – ყვე ლას თვის ცნო ბი ლი ბა ქო – ჯე-იჰ ან ის ნავ თსა დე ნე ბით. ასე რომ, თა ნა მედ-რო ვე ერ აყ სა, ანუ ქალ დე ველ თა ის ტო რი უ ლი ქვეყ ნის ტე რი ტო რი ა სა და დღე ვან დე ლი სა-ქარ თვე ლოს ტე რი ტო რი ას შო რის, მსოფ ლი-ოს დი ლე ტან ტურ პო ლი ტი კურ ცნო ბი ერ ებ ა-ში, მა ერ თი ან ებ ე ლი ცნე ბა ხდე ბა „ნავ თი“ და მი უხ და ვად იმ ი სა, რომ პრო ფე სო რი პა იპ სი ამ დი ლე ტან ტუ რი ინ ფორ მა ცი ის წარ მო მად-გენ ლია, რა ღაც ში ნა გა ნი ძა ლის კარ ნა ხით, მა ინც აც ხა დებს გულ წრფე ლი გაფრ თხი ლე-ბით: სა ქარ თვე ლო ჩა ებ აო მსოფ ლი ოს ის ეთ სა ხი ფა თო პო ლი ტი კურ თა მა შებ ში, სა იდ ან აც, შე საძ ლოა ის ყო ველ თვის ვერ გა მო ვი დე სო გა მარ ჯვე ბუ ლი... მად ლო ბა მას ამ გულ წრფე-ლი გაფრ თხი ლე ბი სათ ვის! ასე რომ სა ქარ-თვე ლო და ქარ თვე ლი ერი, ეს უზ არ მა ზა რი ის ტო რი ი სა და ცი ვი ლი ზა ცი ებ ის გა დამ ტა ნი ქვე ყა ნა და ხალ ხი, თა ვი სი სა კა ცობ რიო მი სი-ით, მსოფ ლი ოს სა ხი ფა თო პო ლი ტი კურ თა მა-შებ ში გა უც ნო ბი ერ ებ ლად ჩაბ მუ ლი, ამ ას თან კა ცობ რი ობ ის ათ ვის ვი ნა ო ბა – და კარ გუ ლი და მნიშ ვნე ლო ბა-და კარ გუ ლი ხალ ხის სა ხით, ევ რო პი სა და აზ ი ის გზაჯ ვა რე დინ ზე ღვთით

და წე სე ბუ ლი, მსოფ ლი ოს თვის უც ნო ბი მგზავ-რი ვით და სა კუ თა რი ის ტო რი ის გა დარ ჩე ნი ლი ნამ სხვრე ვი ვით დგას კა ცობ რი ობ ის კარ თან, და შე საძ ლოა, გან გე ბის ძა ლით, კა ცობ რი ობ ის გა დარ ჩე ნა ამ ნამ სხვრე ვის თა ვად კა ცობ რი-ობ ის მი ერ გა დარ ჩე ნა ში იყ ოს ჩა დე ბუ ლი.

კა ცობ რი ობ ის ის ტო რი ა ში ქარ თვე ლი ერ ის ჩა კარ გვის გო დე ბა და სა გა ლო ბე ლი, შექ მნი-ლი არა უგ ვი ან ეს მე ა თე სა უკ უნ ი სა: „ქე ბაი და დი დე ბაი ქარ თუ ლი სა ენ ის აი“ – ქარ თუ ლი ენ-ის ჩა კარ გვის გო დე ბა ში აც ხა დებს მის ტე რი ას თა ვად ქარ თვე ლი ერ ის ვი ნა ობ ის ჩა კარ გუ-ლო ბი სას; აც ხა დებს „ერ ის ჩა კარ გუ ლო ბის“, რო გორც „ენ ის და მარ ხუ ლო ბის“ გრძლი ობ-ას აც ოთ ხი ათ ას ე უ ლი წლით. ამ რი გად, შე იძ-ლე ბა ით ქვას, რომ აღ ნიშ ნუ ლი სა გა ლობ ლის გზით, ქარ თვე ლი ერ ის ცნო ბი ერ ებ ა ში, მის ერ ოვ ნულ თვით გა მორ კვე ვა ში, ზუს ტად არ-ის გან საზ ღვრუ ლი და მო ნიშ ნუ ლი საზ ღვრე ბი ქარ თუ ლი ენ ის გაყ ვა ნი სა კა ცობ რი უ ლი ის ტო-რი ის ას პა რე ზი დან. „ყო ვე ლი სა იდ უმ ლოი ამ ას ენ ა სა ში ნა და მარ ხულ არს“-ო, გვა უწ ყებს სა-გა ლობ ლის ავ ტო რი და „ყო ვე ლი სა იდ უმ ლო-თი“ მიგ ვა ნიშ ნებს არა ერ ოვ ნუ ლი ის ტო რი ის იდ უმ ალ ყო ფა ზე, არ ამ ედ უზ ოგ ად ეს ად ყო ვე-ლის, კა ცობ რი ობ ის ის ტო რი ის ყო ვე ლი სა იდ-უმ ლოს და კავ ში რე ბუ ლო ბას ქარ თუ ლი ენ ის და მარ ხუ ლო ბის სა იდ უმ ლოს თან ოთ ხი ათ ას-ე უ ლი წლით! უჩ ვე ულ ოდ ერ წყმის ერ თმა ნეთს ქარ თუ ლი სა გა ლო ბე ლი: „ქე ბაი და დი დე ბაი ქარ თუ ლი სა ენ ის აი“ და იო ან ეს სა ხა რე ბა ში გად მო ცე მუ ლი, ჯვარ ცმის წი ნა რე აღ თქმა იე-სო ქრის ტე სი: ჩე მი წარ მოგ ზავ ნი ლი სუ ლიწ-მინ და ილ აპ არ აკ ებ სო ჩემ გან და ის აგ იხ სნით და ის გა გიც ხა დებ თო ყვე ლა სა იდ უმ ლოს: „მე მა მას შე ვე ვედ რე ბი და ის სხვა ნუ გე შისმ ცე-მელს გა მო გიგ ზავ ნით“ (იო ა ნე 14,16). „ხო ლო ნუ გე შისმ ცე მე ლი კი, სუ ლიწ მინ და, რო მელ საც ჩე მი სა ხე ლით მო ავ ლი ნებს მა მა, ყვე ლა ფერს გას წავ ლით და ყვე ლა ფერს გა გახ სე ნებთ, რაც თქვენ თვის მით ქვამს“ (იო ა ნე 14,26). „თუ არ წა ვე დი, ნუ გე შისმ ცმე ლი ვერ მო ვა თქვენ-

54deniza sumbaZe ese

თან... (16,7). „კი დევ ბევ რი რამ მაქვს თქვენ-თვის სათ ქმე ლი, მაგ რამ ვე ღარ იტ ვირ თავთ“ (იო ა ნე 16,12). „რო ცა მო ვა იგი, სუ ლი ჭეშ მა რი-ტე ბი სა, შე გიძ ღვე ბათ ყო ველ ჭეშ მა რი ტე ბა ში. თა ვი სით კი არ ილ აპ არ აკ ებს, არ ამ ედ იმ ას ილ-აპ არ აკ ებს, რა საც ის მენს, და მო მა ვალს გა უწ-ყებთ თქვენ. იგი გან მა დი დებს მე, რად გან ჩემ-გან მი იღ ებს და თქვენ გა უწ ყებთ. ყვე ლა ფე რი, რაც მა მას აქვს, ჩე მია. ამ იტ ომ გით ხა რით: ჩემ-გან მი იღ ებს და თქვენ გა უწ ყებთ-მეთ ქი“ (იო-ა ნე 16,7).

მაც ხოვ რის სიტ ყვე ბი: „სუ ლიწ მინ და, რო-მელ საც ჩე მი სა ხე ლით მო ავ ლი ნებს მა მა, ყვე-ლა ფერს გას წავ ლით“ – ნა თელს ხდის იმ ჭეშ-მა რი ტე ბას, რომ წმინ და სა მე ბა ში ერ თარ სუ-ლი და თა ნა არ სუ ლი არ სე ბო ბით, მაც ხო ვა რი გა ნუ ყო ფე ლია სუ ლიწ მი დი სა გან და გა ნუ ყო-ფე ლია სუ ლიწ მი დის მოვ ლი ნე ბის ჟამ საც.

იო ან ეს სა ხა რე ბის ეს ჩვენს მი ერ ხმო ბი ლი ფრაგ მენ ტე ბი ფუნ და მენ ტუ რი მნიშ ვნე ლო ბი-საა სუ ლიწ მი დის მოვ ლი ნე ბის გზით ქრის ტეს ახ ა ლი მოს ვლის მის ტე რი ის შე მეც ნე ბი სათ ვის. აქ არ არ ის სა უბ ა რი ღვთი უ რი სუ ლის გად მოს-ვლა ზე სულ თმო ფე ნო ბის ფორ მით, რო ცა მო-ცი ქუ ლე ბი ალ აპ არ აკ დე ბი ან მათ თვის უც ხო ენ ებ ზე. აქ არა მხო ლოდ გან პი როვ ნე ბუ ლი სა-ხეა სუ ლიწ მი დი სა მო ცე მუ ლი, არ ამ ედ გარ კვე-უ ლი ფორ მით ქრის ტეს ახ ა ლი მოს ვლის სა ხეც არ ის გაც ხა დე ბუ ლი: „მა მი სა გან ჩე მით წარ-მოგ ზავ ნი ლი სუ ლიწ მინ და თა ვი სით კი არ ილ-აპ არ აკ ებს, არ ამ ედ რა საც ჩემ გან მო ის მენს, იმ ას გა უწ ყებ თო“. ფაქ ტი ურ ად, იე სო ქრის ტე აქ, რო გორც ვხე დავთ, სუ ლიწ მი დის წარ მოგ-ზავ ნის ფორ მით მო დის. სუ ლიწ მინ დის სა ხით. შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ იე სო ქრის ტეს ალ აპ-არ აკ ე ბა სუ ლიწ მი დის პი როვ ნულ მოვ ლი ნე ბა-ში იო ან ეს სა ხა რე ბი სე უ ლი გან მარ ტე ბაა იე სო ქრის ტეს შემ დგო მი მოს ვლი სა. პირ და პი რი გან გრძო ბაა იო ან ეს სა ხა რე ბი სა იო ა ნე ზო სი-მეს სა ხე ლით ცნო ბი ლი ეზ ოთ ერ უ ლი თხზუ-ლე ბა-სა გა ლო ბე ლი: „ქე ბაი და დი დე ბაი ქარ-თუ ლი სა ენ ის აი“. ქარ თუ ლი ენ ის ამ ქრის ტი ან-

ულ-ეზ ოთ ერ უ ლი სა გა ლობ ლით, ნა წი ნას წარ-მეტ ყვე ლე ბია სწო რედ ალ აპ არ აკ ე ბა უფ ლი სა მე ორ ედ მოს ვლის ჟამს იმ ენ ა ზე, რომ ლის ქე ბა-დი დე ბა საც ეს სა გა ლო ბე ლი ეძ ღვნე ბა სა გა ლობ ლის ავ ტო რი სა და წი ნას წარ მეტ ყვე-ლი სა გან. ამ წი ნას წარ მეტ ყვე ლე ბით უფ ლის მე ორ ედ მოს ვლა და ყვე ლა სა იდ უმ ლოს გაც-ხა დე ბა, ქარ თულ ენ ა ზე უნ და მოხ დეს. ცხა-დია, აქ არ არ ის მე ორ ედ მოს ვლის, რო გორც ქვეყ ნის და სას რუ ლის ში ნა არ სი. პი რი ქით. აქ სა უბ არ ია ქვეყ ნი ერ ებ ის გან საც დე ლის ჟამს ნუ გე ში ნისმ ცემ ლის მოვ ლი ნე ბა ზე იე სო ქრის-ტეს სა ხე ლით.

ქარ თუ ლი ქრის ტი ან ულ – ეზ ოთ ერ უ ლი სა გა ლო ბე ლი: „ქე ბაი და დი დე ბაი ქარ თუ ლი-სა ენ ის აი“, ხელ ნა წე რი ტექს ტი ამ სა გა ლობ-ლი სა, დიდ მა ქარ თველ მა მეც ნი ერ ებ მა, ივ ა ნე ჯა ვა ხიშ ვილ მა და ნი კო მარ მა, 1902 წელს ჩა-მო იტ ან ეს სი ნას მთი დან. ამ დროს, 1902 წელს, ქარ თვე ლი ერ ის დი დი პატ რო ნი და უდ იდ ე სი ავ ტო რი ტე ტი, „ქვა თა ღა ღა დის“ ავ ტო რი ილ-ია ჭავ ჭა ვა ძე ცოც ხა ლი იყო, მაგ რამ ილ ი ას აზ რი ამ სა გა ლო ბელ ზე ქარ თუ ლი ენ ის შე სა-ხებ, არ გაგ ვაჩ ნია. რო გორც ჩანს, იმ დრო ის-ათ ვის, ქარ თველ მეც ნი ერ თა გან, ინ ტე რე სი და ჩაღრ მა ვე ბა ამ სა გა ლობ ლი სად მი, მის ტექს-ტო ლო გი ურ მნიშ ვნე ლო ბას არ გას ცდე ნია და რა და სა ნა ნია, რომ ეს თხზუ ლე ბა აზ რის გა-მო სათ ქმე ლად ილ ი ამ დე არ მი უტ ან ი ათ არც მა რი ბრო სე სა და ალ ექ სან დრე ცა გა რელს, რო მელ თაც ეს თხზუ ლე ბა უფ რო ად რე, ივ ა-ნე ჯა ვა ხიშ ვილ ზე და ნი კო მარ ზე უფ რო ად რე ჩა უვ არ დათ ხელთ... მა რი ბრო სეს მი ერ ფრან-გუ ლად გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი ტექს ტი სათ ვის არც ევ რო პე ლებს მი უქ ცე ვი ათ თა ვის დრო ზე რა ი-მე ყუ რად ღე ბა...

ილ ია ჭავ ჭა ვა ძე პირ ვე ლი იყო ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი თვით შე მეც ნე ბის ის ტო რი ა ში, რო-მელ მაც და იწ ყო ძი ე ბა იმ ი სა, თუ რა იყო მი ზე-ზი ქარ თვე ლი ერ ის ვი ნა ობ ის ას ე თი ამ ოშ ლი სა ცი ვი ლი ზე ბუ ლი მსოფ ლი ოს ცნო ბი ერ ებ იდ ან. ამ თვალ საზ რი სით იგი სა ქარ თვე ლოს და წე-

55 deniza sumbaZeese

რი ლი ის ტო რი ით აც უკ მა ყო ფი ლო იყო. ილ ია ჭავ ჭა ვა ძემ ხმა მაღ ლა გა აც ხა და თა ვი სი კრი-ტი კუ ლი პო ზი ცია ქარ თველ თა უძ ვე ლე სი მა-ტი ან ის: „ქარ თლის ცხოვ რე ბის“ მი მარ თაც. ამ მი მარ თუ ლე ბით ჯერ კი დევ შე სას წავ ლია თა ვად ილ ია ჭავ ჭა ვა ძე, რად გან არ ვი ცით და გა სარ კვე ვია, რას გუ ლის ხმობ და იგი იმ სიტ-ყვებ ში, რო დე საც წერ და: „ჩვენს ის ტო რი-ას გვი თით ხნი ა ნო“. ერ თი კი ცხა დია: ჩვენს ხედ ვა ში, შე უმ ჩნევ ლად, თუ შე სამ ჩნე ვად, სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნე-სი მოვ ლე ნე ბის ინ ტერ პრე ტა ცი ას „ქარ თლის ცხოვ რე ბა ში“, ებ რა უ ლი ინ ტე რე სე ბის კვა ლი ამ ჩნე ვია, რაც ქარ თულ მეც ნი ერ ებ ა ში ჯერ-ჯე რო ბით მსჯე ლო ბის სა გა ნი არ გამ ხდა რა. რას ვგუ ლის ხმობთ ამ „ებ რა უ ლი ინ ტე რე სე ბის კვალ ში“?

ებრაული ინტერესების კვალი „ქართლის ცხოვრება“-ში

ქარ თვე ლი ერ ის ქრის ტი ან უ ლი ის ტო რი ის „ქარ თლის ცხოვ რე ბი სე უ ლი“, ანუ ქარ თველ-თა უძ ვე ლე სი მა ტი ან ის ე უ ლი ას ახ ვით, ქარ-თველ თა ქრის ტი ან ობ ას ებ რა ელ ე ბი იწ ყე ბენ, რამ დე ნა დაც ქრის ტეს პირ ველ მა ღი არ ებ ლე-ბად სა ქარ თვე ლო ში, იქ, სა დაც ქრის ტი ან ო ბა იწ ყე ბა, კერ ძოდ სა ქარ თვე ლოს ძველ დე და-ქა ლაქ ში, და უძ ვე ლეს რე ლი გი ურ ცენ ტრში, მცხე თა ში, ებ რა ელ ე ბი არ ი ან წარ მოდ გე ნილ-ნი, ამ ას თან ჯერ კი დევ მა შინ, რო დე საც იე სო ქრის ტე ცოც ხა ლია და ის ი ნი, ეს ახ ალ გაზრ და მცხე თე ლი ებ რა ელ ე ბი, ჯერ არც იერ უს ალ იმ-ში წა სუ ლან და არც კვარ თი ჩა მო უტ ან ი ათ იქ-იდ ან ებ რა ე ლი დე დის და ვა ლე ბით. „ქარ თლის ცხოვ რე ბის“(!) მი ხედ ვით მცხე თელ მა ებ რა-ელ ებ მა უკ ვე წი ნას წარ მეტ ყვე ლუ რად იც ი ან, რომ მო ახ ლო ვე ბუ ლია ჯვარ ცმა გან კა ცე ბუ-ლი ღმერ თი სა – იე სო ქრის ტე სი და მი დი ან იერ უს ალ იმ ში. და სწო რედ მათ, ებ რა ელ ებს ჩა მო აქვთ ქარ თველ თა უდ იდ ე სი სიწ მინ დე

იერ უს ალ იმ იდ ან: კვარ თი უფ ლი სა ჩვე ნი სა იე-სო ქრის ტე სი. ე.ი. ჩვე ნი ჯვარ ცმუ ლი უფ ლის კვარ თი, იერ უს ალ იმ იდ ან მცხე თა ში, ჩა მო-აქვთ მათ, მცხე თა ში მცხოვ რებ ებ რა ელ ებს, მოდ გმა სა და ნა თე სავს იმ ხალ ხი სას, რომ ლის მწიგ ნო ბარ ნიც და ღვთისმ სა ხურ ნიც ემ ზა-დე ბი ან ქრის ტეს ჯვარ ცმი სათ ვის, ხალ ხი სა, რო მელ თაც თა ვი ანთ ქვე ყა ნა ში ჯვარს აც ვეს მაც ხო ვა რი. „ქარ თლის ცხოვ რე ბით“ გა მო დის, რომ თა ვი ანთ ქვე ყა ნა ში ებ რა ელ ებ მა ჯვარს აც ვეს იე სო ქრის ტე, ხო ლო სა ქარ თვე ლო ში, იმ ა ვე ებ რა ელ ებ მა, ამ ბის გა გე ბი თაც კი, რომ ჯვარს აც ვეს მაც ხო ვა რი, თა ვე ბი და იხ ოც ეს. მხედ ვე ლო ბა ში გვყავს, რა ღათ ქმა უნ და, დე და და და ელ ი ოზ მცხე თე ლი სა. ღვთის შე წევ ნით, ჩვენ მოგ ვე ცა შე საძ ლებ ლო ბა, გაგ ვერ კვია, რომ, ეს იერ უს ალ იმ იდ ან მაც ხოვ რის კვარ-თის ჩა მომ ტა ნი „ებ რა ელ ე ბი“, სი ნამ დვი ლე ში მცხე თა ში დამ კვიდ რე ბუ ლი ქალ დე ვე ლი მოგ-ვე ბი არ ი ან და არა ებ რა ელ ე ბი, ამ ას თან ქალ-დე ველ მოგვ თა იმ ა ვე წრის წარ მო მად გნელ-ნი, რო მელ ნიც, მა თეს სა ხა რე ბის მი ხედ ვით, ქრის ტეს შო ბის სა უწ ყებ ლად, იერ უს ალ იმ ში ჩა დი ან „აღ მო სავ ლე თი დან“ (იხ. გა ზე თი „ივ-ერ ია“, 2003, ნიუ იორ კი, „მცხე თე ლი მოგ ვე ბი და ქარ თუ ლი ქრის ტი ან ობ ის მის ტე რია“, ას-ე ვე, ჟურ ნა ლი „ლი ტე რა ტუ რა და ხე ლოვ ნე-ბა“ (რე დაქ ტო რი – ვა ჟა ოთ არ აშ ვი ლი, 2005 წ.), დე ნი ზა სუმ ბა ძის მოხ სე ნე ბა: „ქარ თუ ლი ქრის ტი ან ობ ის მის ტე რი ალ უ რი მნიშ ვნე ლო-ბის გა გე ბი სათ ვის“, 2011 წ. 27 ივ ლი სი, ივ ა ნე ჯა ვა ხიშ ვი ლის სა ხე ლო ბის თბი ლი სის სა ხელ-მწი ფო უნ ივ ერ სი ტეტ ში, ამ ა ვე თე მა ზე მოხ სე-ნე ბა თსუ ფი ლო სო ფი ის ინ სტი ტუტ ში, სერ გი და ნე ლი ას ად მი მიძ ღვნილ სა მეც ნი ე რო კონ ფ-ე რენ ცი ა ზე).

„ქარ თლის ცხოვ რე ბი სე უ ლი“ გვი ა ნი, ცხრა სა უკ უნ ის შემ დგო მი ჩა ნა წე რი ამ ის ტო რი უ-ლი მოვ ლე ნი სა, სა უფ ლო კვარ თის ჩა მო ტა ნი-სა იერ უს ალ იმ იდ ან მცხე თას, მე მა ტი ან ემ დე მოღ წე უ ლი ზე პი რი გად მო ცე მის გზით, მცხე-თა ში მცხოვ რე ბი ქალ დე ვე ლი მოგ ვე ბის ვი ნა-

56deniza sumbaZe ese

ობ ის აღ რე ვას ვერ არ კვევს მცხე თა ში მცხოვ-რე ბი ებ რა ე ლი ურ ი ებ ის ვი ნა ობ ა ში. ყო ვე ლი-ვე ეს ინ ფორ მა ცი ულ დაწ მენ დას სა ჭი რო ებს. მაგ რამ ეს კი დევ ცალ კე სა კით ხია... საქ მე იმ-აშ ია, რომ გარ და ამ კვარ თის ჩა მომ ტა ნი „ებ-რა ელ ებ ი სა“, „ქარ თლის ცხოვ რე ბით“ გად მო-ცე მულ გარ კვე ულ ეტ აპ ებ ზე, სა ქარ თვე ლოს ბაგ რა ტი ონ მე ფე თა მთე ლი წარ მო მად გენ ლო-ბა, ფაქ ტობ რი ვად, მთე ლი დი ნას ტია, მე ექვ-სე სა უკ უნ იდ ან მეც ხრა მე ტე სა უკ უნ ემ დე, სა-კუთ რივ ქარ თვე ლი ერ ის ე უ ლი, ქრის ტეს თვის ჯვარ ცმუ ლი ერ ის ე უ ლი ის ტო რი ის მთე ლი ხან-გრძლი ვო ბა, გან მარ ტე ბუ ლია, რო გორც ის რა-ელ ი ან თა მე ფის – და ვით წი ნას წარ მეტ ყვე ლი-სა გან გე ნე ტი კურ შთა მო მავ ლე ბად გა გე ბულ მე ფე თა ის ტო რია. ასე გან სა ჯეთ, „ქარ თლის ცხოვ რე ბით“, თვით და ვით აღ მა შე ნე ბე ლი 78-ე თა ო ბა ყო ფი ლა და ვი თის, ის რა ელ ი ან თა მე ფი-სა. აქ ედ ან გა მომ დი ნა რე, ჩვე ნი დი დი თა მა რი, ძნე ლი და სა ან გა რი შე ბე ლი არ არ ის მე რამ დე-ნე თა ო ბა იქ ნე ბა დი დი პა პი სა გან. ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ თა ეს უხ ან გრძლი ვე სი, უდ იდ ე სი და უდ ი ად ე სი დი ნას ტია, რო გორც გან სა ხი ერ-ე ბა ქარ თვე ლი ხალ ხის ღვთით მი მად ლე ბუ ლი წარ მო მად გენ ლე ბი სა: და ვით აღ მა შე ნე ბე ლი, მი სი მა მი და, ბი ზან ტი ის უბრ წყინ ვა ლე სი დე-დო ფა ლი, მარ თა-მა რი ამ ბაგ რა ტი ო ნი, სა ქარ-თვე ლოს თორ მე ტი მე ფე – გი ორ გის სა ხე ლით სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ ტზე, და ე.ი. თვით გი ორ გი ბრწყინ ვა ლე, რო მელ მაც მონ ღოლ-თა გან გაწ მინ და სა ქარ თვე ლო, თვით თა მარ მე ფე, რო მელ მაც უპ რე ცენ დენ ტოდ კე თილ-შო ბი ლი პრინ ცი პე ბით სა ქარ თვე ლოს ის ტო-რი ის ოქ როს ხა ნა შექ მნა და ა. შ., ფაქ ტი ურ ად მთე ლი ქრის ტი ან უ ლი სა ქარ თვე ლოს ის ტო-რია ებ რა უ ლი წარ მო მავ ლო ბის მე ფე თა ის ტო-რია ყო ფი ლა და სა-ქარ თვე ლო სა-ებ რა ე ლო ყო ფი ლა და არა სა-ქარ თვე ლო. უკ ან ას კნელ წლებ ში ის რა ელ იდ ან ჩა მობრ ძა ნე ბულ მა პრო-ფე სო რებ მა, სა ერ თა შო რი სო სა მეც ნი ე რო კო-ნ ფე რენ ცი ებ ით, ის იც გვა უწ ყეს, რომ პირ ვე ლი ქარ თუ ლი ბა ზი ლი კუ რი ეკ ლე სი ე ბი არ ქი ტექ-

ტუ რუ ლად ებ რა უ ლი სამ ლოც ვე ლო ებ ის მო-დე ლი დან, სი ნა გო გა დან არ ი ა ნო მომ დი ნა რე-ნი, ხო ლო ქარ თველ თა გან მა ნათ ლე ბე ლი და ქრის ტეს რწმე ნა ზე სა ბო ლო ოდ მო მაქ ცე ვე ლი, წმინ და ნი ნოც – კა ბა დო კი ე ლი ებ რა ე ლი ყო-ფი ლა. უფ რო მე ტი: ჩემ თვის ერ თერ თი სა პა-ტივ ცე მუ ლო მოძ ღვა რი ჩვე ნი ეკ ლე სი ი სა, არც ისე დი დი ხნის წინ, მო ულ ოდ ნე ლად აქ ვეყ-ნებს პო ეტ ურ ნო ვე ლას, რო მელ შიც ვახ ტანგ გორ გა სა ლის პი რით გვიც ხა დებს: „ვართ სე-მის შთა მო მა ვალ ნი, ყვე ლამ გა იგ ოს, ყვე ლამ იც ოდ ეს“-ო. ე.ი. ქარ თვე ლე ბი და ებ რა ელ ე ბი, თურ მე ორ თა ვე ნი სე მი ტე ბი ვყო ფილ ვართ. თა ნაც ეს ვახ ტანგ გორ გა სა ლის ან დერ ძი ყო-ფი ლა, ვახ ტანგ გორ გა სა ლის, რო მე ლიც „ქარ-თლის ცხოვ რე ბის“ მი ხედ ვით, გარ კვე ულ ად გვი ბა რებს: „ეძ ი ებ დეთ სიკვ დილ სა ქრის ტეს-თვის... და ნუ მო იშ ლი თო სიყ ვა რულ სა ბერ-ძენ თათ ვის“. რო გორც ვხე დავთ, პა ტივ ცე მუ-ლი ღვთისმ სა ხუ რის მი ერ შექ მნი ლი ლი ტე რა-ტუ რუ ლი გმი რი – ვახ ტანგ გორ გა სა ლი, მცხე-თე ლი ქალ დე ვე ლი დე დე ბის სუ ლის კვე თე ბით გამ სჭვა ლუ ლი და მა ძი ებ ე ლი ქრის ტეს თვის სიკვ დი ლი სა, თურ მე ებ რა ელ ობ ის მა ძი ებ ელ-იც ყო ფი ლა! ცხა დია, დღე ვან დე ლი ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის წარ მო მად გე ნე ლი ღვთისმ სა ხუ რი-სე უ ლი წარ მო სახ ვით შექ მნი ლი ლი ტე რა ტუ-რუ ლი სა ხე ვახ ტანგ გორ გა სა ლი სა და „ქარ-თლის ცხოვ რე ბით“ გად მო ცე მუ ლი ვახ ტანგ გორ გა სა ლი, თა ვი ან თი ან დერ ძე ბით, არ ა თუ სრუ ლი ად არ ეს ად აგ ებ ი ან ერ თმა ნეთს, არ ამ-ედ ცა და მი წა სა ვით გა ნეს ხვა ვე ბი ან.

ინ ტე რესს მოკ ლე ბუ ლი არ უნ და იყ ოს, შევ-ნიშ ნოთ, რომ ქარ თვე ლი ხალ ხის უს აყ ვარ-ლე სი და სა თაყ ვა ნე ბე ლი პო ეტ ი სა და მთარ-გმნე ლის, ჯე მალ აჯ ი აშ ვი ლის ინ ფორ მა ცი ით, ის რა ელ ში, სა ქარ თვე ლოს სა ელ ჩოს და ჟი ნე-ბუ ლი მოთ ხოვ ნით, თა ვად ჯე მალ აჯ ი აშ ვი ლის ელ ჩო ბის დროს, ის რა ელ ის ენ ის აკ ად ემ ი ას მი-უღ ია ოფ იც ი ალ უ რი დად გე ნი ლე ბა, რა თა ის-რა ელ ის სა ხელ მწი ფო დო კუ მენ ტა ცი ა ში, ჩვე ნი დღე ვან დე ლი ქვე ყა ნა „სა ქარ თვე ლო“ მოხ სე-

57 deniza sumbaZeese

ნი ებ ულ იქ ნას, რო გორც „გე ორ გია“ (ჟურ ნა-ლი „ჩვე ნი მწერ ლო ბა“, ¹? 2012). მარ თა ლია, „გე ორ გია“ ჩვე ნი ქვეყ ნის ძველ – ევ რო პუ ლი სა ხელ წო დე ბა და მო სახ სე ნე ბე ლი, და ჩვე ნი სისხლ ხორ ცე უ ლი ის ტო რი უ ლი წო დე ბაა, რო-გორც „მი წათ მოქ მე დი“ ქვეყ ნის, მაგ რამ – რა-ტომ უნ და აერ ჩი ათ ჩვე ნი ქვეყ ნის ცოც ხა ლი სა ხელ წო დე ბის სა ნაც ვლოდ ჩვენს ძმებს, ებ-რა ელ ებს, ჩვენს 26 სა უკ უნ ოვ ან მოყ ვრებს, ჩვე ნი ის ტო რი უ ლი სა ხელ წო დე ბა: „გე ორ გია“ და არა ცოც ხა ლი სა ხელ წო დე ბა დღე ვან დე-ლი ჩვე ნი ქვეყ ნი სა: „სა ქარ თვე ლო“?! რას ერ ჩი ან ჩვენს ერ ოვ ნულ სი ცოც ხლეს?! რა-ტომ აწ უხ ებს ის რა ელს ჩვე ნი ქვეყ ნის ყვე ლა-ზე არ ქა უ ლი სა ხელ წო დე ბა: „სა-ქარ თვე ლო“, რო მე ლიც ბიბ ლი უ რი ხალ ხის „ქალ დე ველ თა ქვეყ ნის“ფო ნე ტი კუ რად თან ხვედ რი ლი სა-ხელ წო დე ბაა. ეს ეც ხომ ფაქ ტია, რომ და ახ ლო-ვე ბით იმ ა ვე პე რი ოდ ში, რო დე საც ის რა ელ მა ამ გვა რი ის ტო რი უ ლი სა ხელ წო დე ბით მოხ სე-ნი ე ბა დაგ ვი კა ნო ნა თა ვის ქვე ყა ნა ში, სა ქარ-თვე ლოს ხე ლი სუფ ლე ბამ იკ ად რა და მწე რალ და ვით ტუ რ აშ ვი ლის პი რით, სა ქარ თვე ლო ში დას ვა სა კით ხი, „სა ქარ თვე ლოს“, რო გორც ქვეყ ნის სა ხელ წო დე ბის გა დარ ქმე ვი სა და მე-ო რე ის ტო რი უ ლი სა ხელ წო დე ბის: „იბ ერ ი ის“ (და ამ შემ თხვე ვა ში, არა „გე ორ გი ის“) აღ დგე-ნის. ვის აწ უხ ებს სა ქარ თვე ლოს სა ხელ წო დე-ბა, რო გორც „სა-ქარ თვე ლო“, ანუ რო გორც „ქარ თველ თა ქვე ყა ნა“? ქვე ყა ნა ში, სა დაც ერ-ოვ ნე ბის აღ მნიშ ვნე ლი გრა ფა თვი თონ სა ხელ-მწი ფომ ამ ო უშ ა ლა პი რა დო ბის აღ მნიშ ვნელ ყვე ლა დო კუ მენ ტში ყვე ლა ქარ თველს, ამ ჯე-რად დღის წეს რიგ ში და უყ ე ნა თა ვად ქვეყ ნის, რო გორც ქარ თველ თა ქვეყ ნის სა ხელ წო დე-ბის ამ ოშ ლის სა კით ხი. ეს ბედ ნი ერ ე ბა არ გუ ნა ქარ თველ ხალხს მსოფ ლი ოს ახ ალ მა წეს რიგ-მა, საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლით, „მო ქა ლა ქე თა კავ ში რი თა“ და „ვარ დე ბის რე ვო ლუ ცი ით“ შე-მოჭ რილ მა ქარ თველ თა სამ კვიდ რო ში, ერ თა-დერთ ქვე ყა ნა ში დე და მი წის ზურ გზე, სა დაც არ ას ოდ ეს ყო ფი ლა ებ რა ელ თა დევ ნა-შე ვიწ-

რო ვე ბა, ერ თი მის ხა ლი თაც კი. ასე დაგ ვი ფა სა სი ონ ის ტურ-მა სო ნურ მა მოძ რა ობ ამ ქარ თველ ხალხს ებ რა ე ლი ხალ ხის სა უკ უნ ოვ ა ნი სიყ ვა-რუ ლი და თა ნად გო მა სა ქარ თვე ლო ში. მაგ რამ ეს ეც არ არ ის მთა ვა რი: სა ხე ზე გვაქვს და უს-რუ ლე ბე ლი სა ინ ფორ მა ციო ომი ქარ თვე ლი ერ ის ვი ნა ობ ის ამ ოს აშ ლე ლად კა ცობ რი ობ ის ცნო ბი ერ ებ ა ში. ხომ არ არ ის ნი შან დობ ლი ვი ბიბ ლი ის ტექს ტში ჩარ თუ ლი კურ თხე ვა იაჰ ვე-სი – ებ რა ელ თა ღმერ თი სა: „კურ თხე ულ იყ ოს იაფ ე თი, სე მის კარ ვებ ში და ემ კვიდ როს“? ხომ არა გვაქვს აქ საქ მე ბიბ ლი უ რი ის ტო რი ის ქვე-ტექს ტით მო ცე მულ სიმ ბო ლურ „კარ ვებ თან“, რომ ლე ბიც სი ნამ დვი ლე ში ნიშ ნა ვენ ქვეყ ნებ სა და მი წაწ ყალს ებ რა ელ ებ ის ას და ქალ დე ვე ლე-ბი სას, დღე ვან დე ლი ქარ თვე ლე ბი სას?! რო-გორც ცნო ბი ლია, ად ამ ი ან ე ბი არც წი ნას წარ-მეტ ყვე ლუ რი ჩა ნარ თე ბის შექ მნას ერ იდ ებ ი ან თა ვი ან თი სურ ვი ლე ბის გა სა მარ თლებ ლად. იაფ ეტ ის მოდ გმას ის ტო რი ულ ად არ ას ოდ ეს დას ჭირ ვე ბია სე მის კარ ვე ბი... ის მი წათ მოქ მე-დი ხალ ხის მოდ გმა იყო და მყა რად იდ გა თა ვის სამ კვიდ რე ბელ მი წაწ ყალ ზე. სე მის მოდ გმა კი მომ თა ბა რე იყო და მუ დამ სჭირ დე ბო და შე-ხიზ ნუ ლი ყო სხვის „კარ ვებ ში“... ხომ არ არ ის აქ შე ფა რუ ლი და იაჰ ვეს კურ თხე ვად გა სა ღე-ბუ ლი ებ რა ელ თა ლტოლ ვა იაფ ეტ ის მოდ გმის სამ კვიდ რო მი წაწ ყლის მით ვი სე ბი სა კენ?! ეს ინ ფორ მა ცი უ ლი ომ ებ ის ცნო ბი ლი მე თო დია, რო დე საც რე ალ ურ მცდე ლო ბებს ერ თი ხალ-ხი სას მე ორ ის და სა სუს ტებ ლად და და სარ ბე-ვად ას ე თი რამ სჭირ დე ბა...

ერ თერ თი ჩვე ნი თა ნა მედ რო ვე ქარ თვე ლი ებ რა ე ლი, ავ ტო რი წიგ ნი სა ებ რა ელ თა მო ნა-წი ლე ობ ის შე სა ხებ სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის პრო ცე სებ ში, ებ რა ელ თა დამ სა ხუ რე ბად გად-მოგვ ცემს თა მარ მე ფის და ქორ წი ნე ბას უწ ე-სო გი ორ გი რუს ზე, რაც აშ კა რად მეტ ყვე ლებს სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო კა რის ცხოვ რე ბა ში ქარ თველ ებ რა ელ თა გარ კვე უ ლი გავ ლე ნე ბის არ სე ბო ბა ზე და ქვე ყა ნა ში სა კუ თა რი მი მარ-თუ ლე ბის და ნერ გვის მცდე ლო ბა ზე. თუ გა-

58deniza sumbaZe ese

ვით ვა ლის წი ნებთ, რომ თა მა რის ქორ წი ნე ბა-ში გი ორ გი რუს ზე, ებ რა უ ლი წარ მო მავ ლო ბის მო ხე ლე ებ თან ერ თად, ლო მის წი ლი მი უძ ღვის ქარ თულ ეკ ლე სი ას, სა ფუძ ვე ლი გვაქვს ვი-ფიქ როთ იმ აზ ეც, რომ ებ რა უ ლი ინ ტე რე სე ბი გარ კვე ულ შემ თხვე ვებ ში წარ მა ტე ბით ახ ერ-ხებ და ფეს ვის მო კი დე ბას სწო რედ ქარ თულ ეკ ლე სი ურ ცნო ბი ერ ებ ა ში.

და ვით აღ მა შე ნე ბელს ქარ თვე ლი ებ რა ელ-ე ბი არ მიჰ ყავ დაო ბრძო ლებ ში – წერს ჩვენს მი ერ ხმო ბი ლი ავ ტო რი წიგ ნი სა: „ებ რა ელ ე ბი სა ქარ თვე ლო ში“. გა მო დის რომ და ვით აღ მა-შე ნე ბე ლი, რო მე ლიც ათ ას ობ ით ყივ ჩაღს ენ-დო ბო და სა კუ თა რი ქვეყ ნის სამ ხედ რო გაძ ლი-ერ ებ ა ში, არ ენ დო ბო და ერთ ებ რა ელ საც კი. ნი შან დობ ლი ვია, რომ სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი-ამ არ იც ის მა გა ლი თი ებ რა ელ თა თავ და დე ბი-სა სა ქარ თვე ლოს ბრძო ლებ ში, თუმ ცა არ ან-აკ ლებ მნიშ ვნე ლო ვან „თავ და დე ბას“ ნიშ ნავს სა ქარ თვე ლოს ბრძო ლებ ში, თა მა რის იძ ულ ებ-ი თი ქორ წი ნე ბის მოწ ყო ბა გი ორ გი რუს ზე, სა-ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ას თან კავ შირ ში. თა მარ მა შეს ძლო და ეს და გე ბუ ლი მა ხე თა ვი სი დი დი ზნე ობ ით და ან გრია, გი ორ გი რუ სი სა ქარ თვე-ლო დან ღირ სე ულ ად გა იყ ვა ნა, ქვე ყა ნა თა ვი სი კე თილ შო ბი ლე ბის გზით წარ მარ თა და მთე ლი ქვეყ ნის ცხოვ რე ბა აზ ი ა რა თა ვის ოქ როს ხა-ნას... მაგ რამ ახ ლა ყო ვე ლი ვე ზე მოთ ქმუ ლის კონ ტექს ტში ძი რი თად სა კითხს და ვუბ რუნ-დეთ...

ქართველ ბაგრატიონთა „ებრაელობის“ აღზევება საქართველოს ეკლესიის გზით

ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ თა და ვით წი ნას წარ-მეტ ყვე ლი სა გან გე ნე ტი კუ რად წარ მო მავ ლო-ბის აზ რი, ქარ თველ მეც ნი ერ თათ ვის, იმ დე-ნად აბ სურ დუ ლი იყო, მე ფე თა გან დი დე ბის იმ დე ნად ინ ფან ტი ლურ და ზღაპ რულ რო მან-ტი კად იყო აღ ქმუ ლი, რომ ერ თგვა რად აკლ და კი დეც სე რი ოზ უ ლი მიდ გო მა და სურ ვი ლი ამ

აბ სურ დზე ფიქ რი სა და გან მარ ტე ბის; მა შინ რო დე საც, ებ რა უ ლი პრაგ მა ტუ ლი გო ნი, რო-მელ საც შე ნი ის ტო რია, რო გორც სა ვაჭ რო ინ-ფორ მა ცი უ ლი კა პი ტა ლი, შენ ზე უკ ე თა აქვს ათ ვი სე ბუ ლი, და ებ რა უ ლი მომ თა ბა რუ ლი მიდ რე კი ლე ბა სხვა თა ქვეყ ნებ ში დამ კვიდ რე-ბი სა, სა უკ უნ ე თა წი აღ ჩა საფ რე ბუ ლი ელ ის მო მენტს გუ ლუბრ ყვი ლო ქარ თველ თა სა მე ფო ტახ ტის ხელ ში ჩა საგ დე ბად. და შე დე გიც სა ხე-ზეა ჩვენს თვალ წინ: მე-20-ე სა უკ უნ ის და სას-რულს, და მო უკ იდ ებ ე ლი სა ხელ მწი ფო ებ რი-ობ ის ხიბლ ში გახ ვე უ ლი და საბ ჭო თა კავ ში რის შე მად გენ ლო ბი დან გა მო სუ ლი პა ტა რა სა ქარ-თვე ლო, სრუ ლი ად და უც ვე ლი შვლის ნუკ რი-ვით მიმ ზიდ ვე ლი მსხვერ პლი, მსოფ ლიო და-ყა ჩა ღე ბის პო ლი ტი კურ სივრ ცე ში, სრუ ლი ად მო უმ ზა დებ ლი და უმ ეც ა რი ხვდე ბა ინ ფორ-მა ცი ულ ომს, რო მე ლიც სა უკ უნ ე ებ ის გან მავ-ლო ბა ში, მის გან გა უც ნო ბი ერ ებ ლად მიმ დი ნა-რე ობს მის წი ნა აღმ დეგ.

დღე ვან დე ლი, 21-ე სა უკ უნ ის ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის ერ თერ თი ძალ ზედ პა ტივ სა ცე მი ღვთისმ სა ხუ რის ინ ტერ ვი უდ ან ამ ონ არ ი დი, რო მელ საც აქ წარ მო გიდ გენთ, ამ ღვთისმ სა-ხუ რის პი რა დი, ან სუ ბი ექ ტუ რი თვალ საზ რი სი რო დია. ეს მთე ლი ჩვე ნი ქარ თუ ლი ეკ ლე სი-ის ოფ იც ი ალ უ რი მსოფლ მხედ ვე ლობ რი ვი და პო ლი ტი კუ რი პო ზი ცია გახ ლავთ, რო მე ლიც გარ კვე ულ მა ძა ლებ მა თავს მო ახ ვი ეს სა ქარ-თვე ლოს ეკ ლე სი ას და ამ გზით ქარ თვე ლი ერი და მი სი ქვე ყა ნა, ამ ძა ლებს უკ ვე უკ ან ას კნე ლი ორი – სა მი ათ ე უ ლი წლის გან მავ ლო ბა ში, სა-ქარ თვე ლოს სა პატ რი არ ქო ში ჩა ნერ გი ლი სა-გან გე ბო მე ქა ნიზ მით, რო მელ საც ჩვენ ბიბ ლი-უ რი „მარ დუ ქაი-ეს თე რის“ სა ხელ წო დე ბა მი-ვუ სა და გეთ, მსოფ ლი ოს ახ ა ლი წეს რი გის ებ-რა ულ- სი ონ ის ტუ რი მი მარ თულ ბით მიჰ ყავთ:

„რო გორც ვი ცით, ის რა ელ ის, ღვთის რჩე უ-ლი ერ ის პირ ვე ლი მე ფე იყო სა უ ლი – გვე სა უბ-რე ბა ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის ერ თერ თი შე სა ნიშ-ნა ვი მლოც ვე ლი და ლოც ვით მკურ ნა ლი მოძ-ღვა რი, მა მა აკ ა კი მე ლი ქი ძე – სა ულ ის მე რე

59 deniza sumbaZeese

ღმერ თმა მე ფედ გა მო არ ჩია ღვთის მსა ხუ რი და ვი თი, რომ ლის შთა მო მავ ლე ბიც, ახ ა ლი აღ-თქმის დამ ტკი ცე ბის შემ დეგ, სა ქარ თვე ლო ში მო ვიდ ნენ. და ვით მე ფე-წი ნას წარ მეტ ყვე ლი სა და ჩვე ნი უფ ლის, ქრის ტეს ნა თე სა ვე ბის შთა-მო მავ ლე ბი ჩა უდ გნენ სა ქარ თვე ლოს სა თა ვე-ში... ღვთის გან კურ თხე უ ლი მე ფის ხე ლი სუფ-ლე ბის ვა ლია, რომ იყ ოს ეკ ლე სი ის გა მაძ ლი-ერ ებ ე ლი... მე ფე ხდე ბა ღვთის ნე ბის შემ სრუ-ლე ბე ლი და ღვთის კურ თხე ვის მომ ტა ნი მთელ ერ ზე... რათ ქმა უნ და მე ფი სა და პატ რი არ ქის ხე ლი სუფ ლე ბა თა სიმ ფო ნია ხელს უშ ლის ბო-რო ტე ბას... პატ რი არ ქი სა და მე ფის მმარ თვე-ლო ბის დროს მთე ლი ერი გან სა კუთ რე ბუ ლი წე სე ბით ცხოვ რობს. პირ ველ რიგ ში ეს არ ის მორ წმუ ნე ო ბა... მათ ზე გად მო ვა დი დი მად ლი ღვთი სა გან... სა ხელ მწი ფოს მე თა უ რი სიმ ბო-ლუ რად იქ ნე ბა წი ნას წარ მეტ ყვე ლის ხა რის ხის, რო მე ლიც უშ უ ალ ოდ უფ ალს ემ ორ ჩი ლე ბა... ბაგ რა ტი ონ თა გვა რი... კი დევ იტ ყვის თა ვის სიტ ყვას... სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს კა თო ლი-კოს პატ რი არ ქის, უწ მინ დე სი სა და უნ ეტ არ ეს-ის, დი დი მე უფ ის, ილ ია მე ორ ის კურ თხე ვაა, რომ სა ქარ თვე ლო ში მო მა ვალ ში აღ დგეს მო-ნარ ქია“ (გა ზე თი „ჯორ ჯი ან თა იმ სი“, 13-20 სექ ტემ ბე რი, 2007 წე ლი, მთა ვა რი რე დაქ ტო რი – გი ორ გი კა პა ნა ძე). ინ ტერ ვიუ ჟურ ნა ლის ტის ხელ მო წე რის გა რე შეა გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი. აქ-ვე უნ და შევ ნიშ ნოთ, რომ აღ ნიშ ნუ ლი ინ ტერ-ვიუ თით ქმის გა მე ორ ებ აა ამ ა ვე გა ზე თის 2007 წლის 12-19 აპ რი ლის ნო მერ ში გა მოქ ვეყ ნე-ბუ ლი გა ი ოზ მა მა ლა ძის წე რი ლი სა: „და ვი თი-ან ებ ის (ბაგ რა ტი ონ ებ ის) დაბ რუ ნე ბა სამ შობ-ლო ში 70 თა ობ ის მე რე“. აქ არ შე ვუდ გე ბით იმ აბ სურ დუ ლი, ილ ია ჭავ ჭა ვა ძის სიტ ყვე ბი რომ გა მო ვი ყე ნოთ, სა ქარ თვე ლოს იმ „შე თით-ხნი ლი“ ის ტო რი უ ლი დე ტექ ტი ვე ბის შე სა ხებ მსჯე ლო ბას, რო მელ საც მოხ სე ნი ებ უ ლი წე-რი ლის ავ ტო რი გვთა ვა ზობს. მკით ხველს გან-ვუ მარ ტავ მხო ლოდ, რომ წე რი ლის სა თა ურ ში: „ბაგ რა ტი ონ ებ ის სა ქარ თვე ლო ში დაბ რუ ნე-ბის“ ფაქ ტში „70 თა ობ ის მე რე“ ავ ტო რი – ბ-ნი

გა ი ოზ მა მა ლა ძე, გუ ლის ხმობს სა ქარ თვე ლოს პირ ველ ბაგ რა ტი ონ მე ფეს, გუ არ ამ ბაგ რა-ტი ონს, რო გორც გე ნე ტი კურ შთა მო მა ვალს ებ რა ელ თა პირ ვე ლი პატ რი არ ქის, აბ რა ამ ის-ას. ამ რი გად გა ი ოზ მა მა ლა ძის აზ რით ქარ-თვე ლი ბაგ რა ტი ონ ე ბი ჯერ „აბ რა ამ ი ან ე ბი“ არ ი ან. ყვე ლა ზე სა ინ ტე რე სო კი ის გახ ლავთ, რომ მი უხ ედ ავ ად იმ ი სა, რომ გა ი ოზ მა მა ლა-ძი სა ვე გან მარ ტე ბით, ზო გი ერ თი მეც ნი ერ ის აზ რით აბ რა ა მი არ იყო ებ რა ე ლი, ხო ლო გუ-არ ამ ბაგ რა ტი ონ ის წარ მო მავ ლო ბა კა მა თის სა გა ნია, ებ რა ელ ე ბი, ბაგ რა ტი ონ ებ ის სა ხით დაბ რუ ნე ბუ ლან „შინ“, „სამ შობ ლო ში“, ანუ სა-ქარ თვე ლო ში, პირ და პირ სა ქარ თვე ლოს სა მე-ფო ტახ ტზე, აბ რა ამ იდ ან 70 თა ობ ის გას ვლის მე რე, ამ ას თან ის რა ელ ის დე დამ თავ რის, ანუ იაკ ობ ის ცო ლის, რა ქე ლის მო სა ხე ლე, მაგ რამ არ არ სე ბუ ლი რა ქე ლის მი ერ ქრის ტი ან ულ ად მოქ ცე ულ ნი, და რო გორც შემ დგომ ში მა მა აკ-ა კი მე ლი ქი ძის პი რით გვეტ ყვის ბ-ნი გა ი ოზ მა მა ლა ძე, ქარ თულ ქრის ტი ან ობ ას ჩას დგო-მი ან სა თა ვე ში! (დი დე ბა შენ და, ღმერ თო!). მე-ო რე მსოფ ლიო ომ ის შემ დეგ, რო დე საც სი ონ-ის ტუ რი მოძ რა ობ ის ლი დე რებ მა ებ რა უ ლი სა-ხელ მწი ფო ებ რი ობ ის აღ დგე ნა და აყ ენ ეს დღის წეს რიგ ში, სი ონ იზ მის ზო გი ერ თი ცნო ბი ლი ლი დე რის (თ. ჰერ ცლის, ლ. პინ სკე რის და სხვ.) აზ რით მი ზა შე წო ნი ლად ყო ფი ლა მიჩ ნე უ ლი, ებ რა ელ ხალხს გა ერ ოს აგ ან ეთ ხო ვა პლა ნე-ტის რო მე ლი მე და უს ახ ლე ბე ლი ახ ა ლი ტე რი-ტო რია, სა დაც ის რა ე ლი შექ მნი და სა კუ თარ სა ხელ მწი ფო საც და სა კუ თარ ქვე ყა ნა საც. რო გორც ცნო ბი ლია, ებ რა ე ლი ერი მომ თა ბა-რე თე მის გან მომ დი ნა რე ერ ია, რო მელ მაც, რო გორც ბიბ ლია გად მოგვ ცემს, ეგ ვიპ ტუ რი ტყვე ობ იდ ან დაბ რუ ნე ბის შემ დეგ, მას ზე დი-დი და ძლი ე რი შვი დი ხალ ხის ქვე ყა ნა მი ით-ვი სა ებ რა ე ლი ხალ ხის მფარ ვე ლი ღმერ თის შე წევ ნით და ად გი ლობ რივ მკვიდრ თა გა ნად-გუ რე ბით და იმ კვიდ რა მა თი ტე რი ტო რია სა-თა ვი სოდ. ებ რა ელ ებ მა ეს იც ი ან (იხ.: ქარ თვე-ლი ებ რა ელ ის, აბ ონ ცი ცი აშ ვი ლი სა და ოთ არ

60deniza sumbaZe ese

გა ბი ძაშ ვი ლის სა ეტ ა პო სა უნ ივ ერ სი ტე ტო გა-მოკ ვლე ვა: „იუდ ა იზ მი და სი ონ იზ მი“, 1982 წ.) ებ რა ელ თა ერ თერ თი მომ თა ბა რე თე მი, რომ-ლის წი ნამ ძღო ლიც აბ რა ამ ია, მიჩ ნე უ ლი წა-მო სუ ლად არ აბ ეთ ის უდ აბ ნოს სამ ხრე თი ნა წი-ლი დან, თა ვის მიგ რა ცი ულ ცხოვ რე ბა ში ქალ-დე ველ თა ქვე ყა ნა შიც აღ მოჩნ და შე ხიზ ნუ ლი, სა იდ ან აც კვლავ გა ნაგრ ძო ამ თემ მა თა ვი სი მომ თა ბა რუ ლი ცხოვ რე ბა. მაგ რამ რად გა ნაც დიდ ხალ ხად იქ ცა, ცხოვ რე ბის წე სიც უნ და შე-ეც ვა ლა და აქ ედ ან იწ ყე ბა მი სი ში ნა გა ნი მოთ-ხოვ ნი ლე ბაც რჯუ ლი საც და სა კუ თა რი ქვეყ-ნის აუც ილ ებ ლო ბი საც. ბ-ნი გა ი ოზ მა მა ლა ძე აბ რა ამ ის შთა მო მა ვალ თა დაბ რუ ნე ბას „შინ“, „სამ შობ ლო ში“, 70 თა ობ ის მე რე, რა ტომ ღაც გან გვი მარ ტავს ბაგ რა ტი ონ თა სა ქარ თვე ლო-ში დაბ რუ ნე ბად, თა ნაც – ახ ა ლი რჩე უ ლი ერ ის საბრ ძა ნის ში და პირ და პირ სა მე ფო ტახ ტზე! (თურ მე შე ნი ქვეყ ნის ტე რი ტო რია თა ვი სი ის-ტო რი ი თა და სა მე ფო ტახ ტით, შე თით ხნი ლი ის ტო რი ებ ით აც შე იძ ლე ბა გა ყი დო და მიჰ ყი დო ფუ ლი ან დამ პყრო ბელს! ეს სა ინ ფორ მა ციო ომ ებ ის რან გში ას უ ლი თაღ ლი თო ბა სინ დის ზე ხე ლა ღე ბულ ფსევ დო-მეც ნი ერ ებს სა ჭი რო ებს და ას ეთ ებს პო ულ ობ ენ). გა სათ ვა ლი წი ნე ბე-ლია, რომ ბ-ნი გა ი ოზ მა მა ლა ძე გარ და იმ ი სა, რომ სა პატ რი არ ქოს ოფ იც ი ალ უ რი კონ სულ-ტან ტია მო ნარ ქი ის სა კით ხებ ში, საპ რე ზი დენ-ტო არ ჩევ ნე ბის მო ნა წი ლეც არ ის, ანუ პო ლი-ტი კუ რი ფი გუ რაა, და წარ მო იდ გი ნეთ, რამ ხე-ლა ცი ნიზმ თან გვაქვს საქ მე, რო დე საც თა ვად ქარ თველ ხალხს ვთა ვა ზობთ მის არ ჩე ვას, ანუ მი სი იდ ე ებ ის არ ჩე ვას, სა ქარ თვე ლოს პრე ზი-დენ ტად!

ზე მოთ, ღრმად პა ტივ ცე მუ ლი მა მა აკ ა-კი მე ლი ქი ძის და უფ არ ავ და ღია გა ნაც ხად ში, ერ თი რამ არ ის სრუ ლი ად ნა თე ლი, რომ გა ი ოზ მა მა ლა ძის და მოძ ღვრი ლი სა ქარ თვე ლოს ეკ-ლე სია, მო ნარ ქი ის აკ ენ მი იმ არ თე ბა ხედ ვით, რო მე ლიც თა ვი სი ში ნა არ სით „პატ რი არ ქი სა და მე ფის მმარ თვე ლო ბის სიმ ფო ნი ად“ არ ის ფორ მუ ლი რე ბუ ლი. ხო ლო თუ ამ დროს სა-

ქარ თვე ლოს პრე ზი დენ ტა დაც (ან პრე მი ერ-ად!) ვინ მე „გა ი ოზ მა მა ლა ძე“ იქ ნე ბა, ამ ას რა სჯობს. პატ რი არ ქი სა და მე ფის სიმ ფო ნი უ რი მმარ თვე ლო ბის ფორ მუ ლი რე ბას, რო გორც უკ ვე დამ კვიდ რე ბულს სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე-სი ა ში, პირ და პირ იმ ე ორ ებს ჩვე ნი ეკ ლე სი ის ცნო ბი ლი პა ტივ ცე მუ ლი მოძ ღვა რი, დე კა ნო-ზი არ ჩილ მინ დი აშ ვი ლი, სულ ახ ლა ხან, 2014 წლის 17(4) ვარ დო ბის თვეს, სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ ტის თავმ ჯდო მა რი სად მი მი წე რილ წე რილ ში: „...მი რონ ცხე ბუ ლი მე ფის გა მო ჩე-ნა სა ქარ თვე ლოს აღ დგო მის და საწ ყი სი იქ ნე-ბა, რო ცა მე ფე და პატ რი არ ქი სიმ ფო ნი ურ ად დაჰმ წყსი ან ჩვენს მარ თლმა დი დებ ლურ ერს... მა ნამ დე კი მძი მე გზა გვაქვს გა სავ ლე ლი“ (ვსარ გებ ლობთ ინ ტერ ნეტ ში გა მოქ ვეყ ნე ბუ-ლი ტექს ტით). ხაზ გას მით უნ და აღ ინ იშ ნოს, რომ სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქი სა და სა ქარ-თვე ლოს მე ფის ამ მმარ თვე ლო ბით სიმ ფო-ნ ი ა ში, მა მა აკ ა კი მე ლი ქი ძის მსჯე ლო ბი დან სრუ ლი ად ნა თე ლია, რომ მას, სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ას, მი აჩ ნია, რომ სა ქარ თვე ლოს სა-მე ფო დი ნას ტი ის, ბაგ რა ტი ონ თა დი ნას ტი ის აღ დგი ნე ბის სა ხით, სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ ტზე აღ ად გენს „ღვთის რჩე უ ლი ერ ის“, ებ რა ელ თა დი დი მე ფის – და ვით წი ნას წარ-მეტ ყვე ლის შთა მო მა ვალ თა ძა ლა უფ ლე ბა სა და უფ ლე ბა მო სი ლე ბა საც, რომ ლე ბიც, რო-გორც მა მაო ბრძა ნებს, „სა ქარ თვე ლო ში მო-ვიდ ნენ“ და ქრის ტი ან ულ „სა ქარ თვე ლოს ჩა-უდ გნენ სა თა ვე ში“. ჩვენს თვალ წინ სა ხე ზეა სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ი სა და სა ქარ თვე-ლოს ეკ ლე სი ის გა თიშ ვის უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნე სი ის ტო რი უ ლი ფაქ ტი! სა ქარ თვე ლოს დღე ვან-დე ლი ეკ ლე სი ის ხედ ვა ში სრუ ლი ად არ ის იგ-ნო რი რე ბუ ლი მთე ლი ქარ თუ ლი მეც ნი ერ ე ბა, ქარ თველ მეც ნი ერ თა ან ალ იტ იკ უ რი ცოდ ნა ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ თა ქარ თუ ლი წარ მო მავ-ლო ბის შე სა ხებ. იგ ნო რი რე ბუ ლია ივ ა ნე ჯა ვა-ხიშ ვი ლის, პავ ლე ინ გო როყ ვას, სი მონ ჯა ნა-ში ას და სხვა თა სა ფუძ ვლი ა ნი გან მარ ტე ბე ბი იმ ის შე სა ხებ, რომ ბაგ რა ტი ონ ე ბი წმინ და ქარ-

61 deniza sumbaZeese

თუ ლი წარ მო მავ ლო ბის მე ფე ნი არ ი ან, მაგ რამ იმ ის გა მო, რომ ქარ თულ ის ტო რი ოგ რა ფი ულ აზ როვ ნე ბა ში გა ნუ მარ ტა ვი დარ ჩა მი ზე ზი ბაგ რა ტი ონ თა „და ვი თი ან ებ ად“ გა მოც ხა დე ბ-ი სა, ანუ იმ ი სა, თუ რა ტომ, რა მიზ ნით და რო-გორ მოხ და ბაგ რა ტი ონ თა გა გე ბა ბიბ ლი უ რი და ვით წი ნას წარ მეტ ყვე ლის შთა მო მავ ლე ბად და და ვი თის მოდ გმი სად, ძა ლა ში დარ ჩა ორ-ი ვე, ანუ ორი ურ თი ერ თგა მომ რიც ხა ვი ინ-ფორ მა ცია: ის იც, რომ ბაგ რა ტი ონ ე ბი წმინ და ქარ თუ ლი გე ნე ტი კის მე ფე ნი არ ი ან და ის იც, რომ შთა მო მა ვალ ნი არ ი ან ებ რა ელ თა დი დი მე ფი სა, და ვი თის. ერ თი რამ არ ის აუც ილ ებ ე-ლი, რომ აღ ინ იშ ნოს: ეს ორ მა გი ინ ფორ მა ცია ოდ ნა ვა დაც არ გა კა რე ბია ქარ თვე ლი ხალ ხის გო ნე ბა ში მკვიდ რად არ სე ბულ სა ქარ თვე ლოს ბაგ რა ტი ონ მე ფე თა ერ თმნიშ ვნე ლო ვან ქარ-თვე ლო ბას. ქარ თვე ლი ხალ ხის თვის ეს ორ მა-გო ბა არ არ სე ბობს და სა ზო მი ჭეშ მა რი ტე ბი სა სწო რედ ქარ თვე ლი ხალ ხია. ბაგ რა ტი ონ თა ეს და ვით წი ნას წარ მეტ ყვე ლი სა გან შთა მო მავ-ლო ბის გა გე ბა, უფ რო მწიგ ნობ რულ-ის ტო რი-ოგ რა ფი უ ლი, და ამ ას თან უფ რო ეკ ლე სი უ რი ვერ სი აა, რო მელ ზეც არც არ ას ოდ ეს გა უმ ახ-ვი ლე ბია ქარ თველ ხალხს ყუ რად ღე ბა, და იგი, ეს ვერ სია, ეკ ლე სი უ რი კუთ ვნი ლე ბი სად დარ-ჩე ნი ლი, მა ინც აღ მოჩნ და რა ღაც ფორ მით სა-ხე ზე მყო ფი, რო მელ საც უს ათ უ ოდ ეს აჭ ირ ო-ებ ო და აკ ად ემ ი ურ-მეც ნი ერ უ ლი გან მარ ტე ბა. ამ გან მარ ტე ბის ეს ოდ ენ მძაფ რი სა ჭი რო ე ბა არც დამ დგა რა და არც მო უც ლია ამ ის ათ ვის ქარ თულ მეც ნი ერ ებ ას. ამ ას ობ ა ში, გა ნუ მარ-ტავ მა ინ ფორ მა ცი ამ ბაგ რა ტი ონ თა და ვით წი ნას წარ მეტ ყვე ლი სა გან წარ მო მავ ლო ბი ს ამ, ეკ ლე სი ურ ად წმინ და გად მო ცე მის მნიშ-ვნე ლო ბა შე იძ ი ნა, მაგ რამ არ ას ოდ ეს იმ ხე ლა, რამ ხე ლაც დღე ვან დელ ეკ ლე სი ურ რე ალ ობ-ა ში მოხ და. ეს მოხ და სა ქარ თვე ლოს და მო-უკ იდ ებ ლო ბის გა მოც ხა დე ბის კონ ტექს ტში, ეს მოხ და იმ პო ლი ტი კუ რი პრო ცე სე ბის კონ-ტექს ტში, რო მელ საც ეწ ო და „მსოფ ლი ოს ახ-ა ლი წეს რი გი“ და რო მელ საც სა თა ვე ში ებ რა-

ულ-მა სო ნუ რი მოძ რა ო ბა უდ გას. ცხა დია, ეს არ მომ ხდა რა ბუ ნებ რი ვად და თა ვი სით. ქარ-თვე ლი ხალ ხის თვის, ცხა დია, სრუ ლი ად წარ-მო უდ გე ნე ლი იყო, და წარ მო უდ გე ნე ლია დღე-საც, რომ მსოფ ლიო, თა ვი სი ახ ა ლი წეს რი გით, შე ი არ აღ ებ უ ლი მსოფ ლი ოს უზ არ მა ზა რი ფი-ნან სუ რი კა პი ტა ლით და „ან კეს ზე“ წა მო გე-ბის ტექ ნო ლო გი ით, სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო ტახ ტი სა კენ მო იწ ევ და... ცნო ბი ლი სი ონ ის ტი ჯორჯ სო რო სი პირ ვე ლად 1989 წელს ჩა მო სუ-ლა სა ქარ თვე ლო ში, ე.ი. ორი-სა მი წლით ად რე, ვი ნემ მი სი იდ ე ოლ ოგ ია შე მო ვი დო და მო ქა ლა-ქე თა კავ ში რის სა ხით... რო გორც ბ-ნმა ჯუმ-ბერ პა ტი აშ ვილ მა მი ამ ბო, ბ-ნი სო რო სი მა შინ აბ ას თუმ ნით და ინ ტე რე სე ბუ ლა...

მო გეხ სე ნე ბათ, და ვი თის ფსალ მუნ თა კით-ხვა ერ თერ თი მთა ვა რი კომ პო ნენ ტია ქარ თუ-ლი მარ თლმა დი დებ ლუ რი წირ ვა-ლოც ვის. აქ, თით ქმის ყო ვე ლი ფსალ მუ ნი და ვი თი სა თავ-დე ბა ის რა ელ ის და ლოც ვი თა და ის რა ელ ის ღმერ თის დი დე ბით: „ვა დი დოთ ღმერ თი ის რა-ელ ი სა!“ და „დი დე ბა ის რა ელ სა ზე და!“ – გა-მოკ ვე თი ლად ის მის ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის წირ-ვა-ლოც ვებ ში, რო მე ლიც და ვი თის ფსალ მუნ-თა გა რე შე არ არ სე ბობს. ევ რო პამ, მის მა პრო-ტეს ტან ტულ მა სუ ლის კვე თე ბამ, და ერ ოვ ნუ-ლი თავ მოყ ვა რე ობ ი სა და ღირ სე ბის გრძნო ბის გამ ძაფ რე ბამ, რა ხა ნია შეწ ვი ტა ფსალ მუნ თა კით ხვა და ის რა ელ ის დი დე ბის ძა ხი ლი ევ რო-პულ პრო ტეს ტან ტულ ღვთისმ სა ხუ რე ბა ში.

„მე კა თო ლი კე ვარ – ბრძა ნებს მე-20-ე სა-უკ უნ ის ერ თერ თი გა მორ ჩე უ ლი მო აზ როვ-ნე, ეს პა ნე ლი ფი ლო სო ფო სი, უნ ამ უ ნო – მაგ-რამ მე მინ და ვი ყო ეს პა ნე ლი კა თო ლი კე!“ ასე ჟღერს ერ ოვ ნუ ლი ინ დი ვი დუ ალ ობ ის, ერ ოვ-ნუ ლი მე ობ ის ჯან სა ღი გრძნო ბის ში ნა გა ნი მოთ ხოვ ნი ლე ბა ევ რო პე ლი ფი ლო სო ფო სის, მე ო ცე სა უკ უნ ის ეგ ზის ტენ ცი ალ უ რი ხედ ვის ერ თერ თი დი დი წარ მო მად გენ ლის გან ცდა-ში. სა მა გი ერ ოდ, და ვით წი ნას წარ მეტ ყვე ლი სა და მეფ სალ მუ ნის დიდ მა ეკ ლე სი ურ მა ავ ტო-რი ტეტ მა, სა უკ უნ ე თა წინ და ნერ გილ მა დოგ-

62deniza sumbaZe ese

მა ტურ ეკ ლე სი ა ში, და მი ზან მი მარ თუ ლად საკ მა ოდ ჭარ ბად აღ ზე ვე ბულ მა ქარ თუ ლი ეკ-ლე სი ის აღ მავ ლო ბის დიდ ის ტო რი ულ მო ნაკ-ვეთ ში, მე-20-ე სა უკ უნ ის მე ო რე ნა ხე ვარ სა და 21-ე სა უკ უნ ის საწ ყი სებ ში, შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ დღე ვან დე ლი ქარ თუ ლი ეკ ლე სია სა ერ-თოდ გა და ხა რა ბაგ რა ტი ონ თა შე სა ხებ არ სე-ბუ ლი ქარ თუ ლი მეც ნი ერ უ ლი აზ რის უარ ყო-ფი სა და ის ტო რი ოგ რა ფი ულ ცთო მი ლე ბა ზე დამ ყა რე ბუ ლი „წმინ და გად მო ცე მის“ და კა ნო-ნე ბი სა კენ: სა ქარ თვე ლოს ბაგ რა ტი ონ მე ფე თა და სა ერ თოდ ბაგ რა ტი ონ თა დი ნას ტი ის და ვით წი ნას წარ მეტ ყვე ლის შთა მო მავ ლე ბად და კა-ნო ნე ბი სა კენ. ცხა დია, უს ათ უ ოდ ის მის კით-ხვა: რა ტომ მოხ და ეს მა ინ ცა და მა ინც დღეს, ჩვენს თა ნად რო ულ ეკ ლე სი ურ და სა ხელ მწი-ფო ებ რივ ცხოვ რე ბა ში?! მე-20 სა უკ უნ ის 90-ია ნი წლე ბის ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის კვალ დაკ ვალ და ერ ოვ ნუ ლი და მო უკ იდ ებ ლო-ბის იდ ე ით ან თე ბულ სა ქარ თვე ლო ში?

რა ტომ აღ მოჩნ და სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სია ინ იც ი ატ ო რი ბაგ რა ტი ონ თა ებ რა უ ლი წარ მო-მავ ლო ბის გა ჩი რაღ დნე ბი სა? რა ტომ ჩა ეჭ ი და ეკ ლე სია ამ არ ამ ეც ნი ერ ულ გად მო ცე მას და რა ტომ არ მო ის ურ ვა ან ალ იტ იკ უ რი აზ როვ-ნე ბი სა და მეც ნი ერ ებ ი სა და რწმე ნის ერ თი ან-ობ ის მქა და გე ბელ მა სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ამ სა მეც ნი ე რო კო მი სი ის შექ მნა და რა ი მე ტი პის გა და მოწ მე ბა იმ ის ტო რი ოგ რა ფი უ ლი მო ნა ცე-მე ბი სა, რომ ლი თაც კა ტე გო რი ულ და პი რის პი-რე ბა ში იყო მო სუ ლი ერ ოვ ნულ მრწამ სთან?! რა ტომ არ ის ურ ვა გარ კვე ვა და პი რის პი რე ბი სა ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ თა შე სა ხებ არ სე ბულ ის-ტო რი ულ-მეც ნი ერ ულ სა და ზე პირ გა და ცე მა-ზე დამ ყა რე ბულ, გა მარ ტი ვე ბულ, ერ თგვა რად გაპ რი მი ტი ულ ებ ულ და და სა ხიჩ რე ბულ ეკ-ლე სი ურ პო ზი ცი ა თა შო რის?! ამ ის ათ ვის ხომ ეკ ლე სი ას ყვე ლა შე საძ ლებ ლო ბა ჰქონ და! რა-ტომ მის ცა მო ნარ ქის ტუ ლი იდ ე ის გარ კვე ულ რე ალ იზ აც ი ას დღე ვან დელ სა ქარ თვე ლო ში კონ სპი რა ცი უ ლი ხა სი ა თი? შე საძ ლოა წი ნამ-დე ბა რე სტრი ქო ნე ბის მკით ხველს გა უჩნ დეს

აზ რი, რომ ჩვენ ჩვე ნი მხრი დან გვე ვა ლე ბო და, გან გა ში მა შინ აგ ვე ტე ხა, რო ცა გა ი ოზ მა მა-ლა ძი სა და მა მა აკ აკ ის თვალ საზ რი სე ბი გა-მოქ ვეყნ და პრე სა ში, 2007 წელს. მი თუ მე ტეს, რომ ჯერ კი დევ ეს ის პე რი ოდ ია, რო დე საც გა-მაჩ ნია შე საძ ლებ ლო ბა მის უწ მინ დე სო ბას თან სიტ ყვის თქმის. ამ იტ ომ სა ჭი როდ ჩავ თვა ლე, გან ვუ მარ ტო მკით ხველს, რომ ჩე მი მო რი-დე ბუ ლი შე თა ვა ზე ბა მის უწ მინ დე სო ბას თან, რომ მას თან ბაგ რა ტი ონ ებ ზე მქონ და სა უბ რის სურ ვი ლი, რე აგ ირ ებ ის გა რე შე დარ ჩა. ჩე მი მცდე ლო ბა რომ პატ რი არ ქის თა ნა შემ წეს თან გა მერ კვია, რა პო ზი ცია ეკ ა ვა ეკ ლე სი ას გა ი-ოზ მა მა ლა ძის „თე ორ ი ებ თან“, დუ მი ლით იქ-ნა გას ტუმ რე ბუ ლი. რო დე საც გა ი ოზ მა მა ლა-ძემ ოფ იც ი ალ ურ ად გა ნაც ხა და, რომ ის იყო სა ქარ თვე ლოს სა პატ რი არ ქოს კონ სულ ტან-ტი მო ნარ ქი ის სა კით ხებ ში და კერ ძოდ მე უ ფე იობ ის კონ სულ ტან ტი, რო მე ლიც, მი სი ვე უწ-ყე ბით, სა პატ რი არ ქო ში ხელ მძღვა ნე ლობ და მო ნარ ქი ის სა კით ხებს, და ეს გან ცხა დე ბა თა-ვი სი წიგ ნის ყდა ზე მო ათ ავ სა დი დი ას ო ებ ით, აღ მოჩნ და რომ მე უ ფე იო ბი მას სა ერ თოდ არ იც ნობს. ჩე მი შე თა ვა ზე ბა მე უ ფე იობ ის ად მი, რომ მას გან ცხა დე ბა გა ეკ ეთ ებ ი ნა ამ ის შე სა-ხებ,დამ თავრ და უარ ით. რო დე საც ვი სარ გებ-ლე სრუ ლი ად შემ თხვე ვი თი შეხ ვედ რით დე კა-ნოზ ზუ რაბ ცხოვ რე ბა ძეს თან, საკ მა ოდ სე რი-ოზ ულ ფი გუ რას თან ეკ ლე სი უ რი პო ზი ცი ებ ის მარ თვა ში, და მი სალ მე ბის თა ნა ვე ვუთ ხა რი, რომ ბაგ რა ტი ონ ებ ის და ვი თი ან ობ ას არა აქვს გე ნე ტი კუ რი მნიშ ვნე ლო ბა-მეთ ქი, გა ურ კვე-ვე ლი დუ მი ლი მი ვი ღე, თუმ ცა აშ კა რად უარ-მყო ფე ლი ჩე მი ნა გუ ლის ხმა რი პო ზი ცი ის. რო-დე საც ცნო ბილ ის ტო რი კოსს ქ-ნ მა რი ამ ლორ-თქი ფა ნი ძეს, ფე ოდ ალ უ რი სა ქარ თვე ლოს სპე ცი ალ ისტს, შეშ ფო თე ბულ მა შევ ჩივ ლე: – „ქ-ნო მა რი ამ, რა ტომ არ ეხ მა ურ ებ ით ბაგ რა-ტი ონ ებ ის ამ ის თა ნა გა ებ რა ელ ებ ას ეკ ლე სი ის მხრი დან?!“ – პირ და პირ მო მა ხა ლა: – „ეგ საქ-მე უკ ვე იმ დე ნად შორს არ ის წა სუ ლი, რომ აზ-რი არა აქვს. ჩვენ ყვე ლა ნი ებ რა ელ ე ბი ვართ“.

63 deniza sumbaZeese

ქალ ბა ტონ მა რი კას ძა ლი ან მწა რედ ვუ პა სუ ხე და პრო ტეს ტის ნიშ ნად მის სა ი უბ ილ ეო სხდო-მა ზე არ მი ვე დი. მაგ რამ ამ ით, ცხა დია, ვე რა-ფერს ვუშ ვე ლე. უბ რა ლოდ დავრ წმუნ დი, რომ სა ქარ თვე ლო ში უკ ვე ყვე ლა კა რი იყო გა და-რა ზუ ლი ქარ თვე ლი ერ ის ერ ოვ ნუ ლი მე ობ ი სა და ერ ოვ ნუ ლი ღირ სე ბის და სა ცა ვად. ამ იტ ომ ჩე მი, რო გორც სა პატ რი არ ქოს ყო ფი ლი პატ-რო ლო გის (1980-1992 წწ) მი ერ წე რი ლო ბი თი გან ცხა დე ბით რო გორც სა ქარ თვე ლოს მეც ნი-ერ ებ ა თა აკ ად ემ ი ის პრე ზი დენ ტის, ბ-ნ თა მაზ გამ ყრე ლი ძის მი მართ, ას ე ვე სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქის, მი სი უწ მინ დე სო ბის, ილ ია მე-ორ ის მი მართ, და ვა დას ტუ რე, რომ სა ჭი როდ მი მაჩნ და სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ა თა აკ ად-ემ ი ა ში შექ მნი ლი ყო ბაგ რა ტი ონ თა დი ნას ტი ის შემ სწავ ლე ლი სა მეც ნი ე რო სტრუქ ტუ რუ ლი ნა წი ლი, რო მე ლიც მო ამ ზა დებ და მეც ნი ერ ულ პა სუ ხებს ბაგ რა ტი ონ ებ ის ფე ნო მენ თან და-კავ ში რე ბულ, მთელ რიგ აუხ სნელ კით ხვებ-ზე. აქ აც ჩე მი გა ნაც ხა დე ბი უპ ას უხ ოდ იქ ნა და ტო ვე ბუ ლი და ეს იმ დროს, რო დე საც ქარ-თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ო ბა ამ მოძ რა ობ ის ლი დერ თან ერ თად იქ ნა გა ძე ვე ბუ ლი სა ქარ-თვე ლო დან და ქარ თვე ლი ხალ ხის ერ ოვ ნულ მა სუ ლის კვე თე ბამ ეკ ლე სი ის გუმ ბათ ქვეშ შე აფ-ა რა თა ვი?

ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის გა ძე ვე ბას სა ქარ-თვე ლო დან, ამ ას თან ქარ თვე ლი ხალ ხი სა ვე ხე ლით, სა ქარ თვე ლოს პირ ველ მა პრე ზი დენ-ტმა თა ვის ბო ლო ინ ტერ ვი უ ში, რო მე ლიც რუ-სულ ენ ა ზე და იბ ეჭ და, „სა ხელ მწი ფო გა დატ-რი ალ ებ ის“ კვა ლი ფი კა ცია მის ცა და ის იც გა-ნაც ხა და, რომ ეს სა ხელ მწი ფო გა დატ რი ალ ე ბა და იგ ეგ მაო ოკ ე ან ის გა დაღ მა (გაზ.: „ნა როდ-ნა ია პრავ და“ ¹42, 1992). თუ ლო გი კუ რად გა-ვა ერ თი ან ებთ მოვ ლე ნებს, უნ და აღ ვნიშ ნოთ, რომ საბ ჭო თა კავ ში რის დამ შლე ლი ძა ლა ცა და სა ქარ თვე ლო ში ამ „სა ხელ მწი ფო გა დატ რი ალ-ებ ის მომ წყო ბი“ ძა ლაც ოკ ე ან ის გა დაღ მი დან წა მო სუ ლი ერ თი და იგ ი ვე ძა ლაა, რო მელ საც დი დი გა მორ კვე ვა და მტკი ცე ბა არ სჭირ დე ბა.

იგ ივ საბ ჭო თა კავ ში რის დამ შლელ მა ძა ლამ გა-აძ ე ვა ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ო ბა სა ქარ თვე ლო დან და ამ ა ში არც არ აფ ე რი არ არ ის საკ ვირ ვე ლი, რად გან ყო ველ გვა რი ერ ოვ ნუ ლის გა ძე ვე ბა ეს იყო ლო გი კუ რი გან გრძო ბა საბ ჭო თა კავ ში რის ე. წ. „გან ვი თა რე ბი სა“, რაც ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა-ობ ის წარ მო მად გე ნელ არც ხალხს და არც ლი-დე რებს გაც ნო ბი ერ ებ უ ლი არა ჰქონ დათ.

სად ღე ის ოდ უკ ვე დი დი გან მარ ტე ბე ბი აღ-არ არ ის სა ჭი რო და საქ ვეყ ნოდ აღ ი არ ებ უ ლი ჭეშ მა რი ტე ბაა, რომ საბ ჭო თა კავ ში რის მთა-ვა რი დამ შლე ლი ძა ლა სი ონ ის ტურ-მა სო ნუ-რი მოძ რა ო ბა იყო და ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ აც სა ქარ თვე ლო დან, პო ლი ტი კუ-რად შე ნიღ ბულ მა, ამ ძა ლამ გა აძ ე ვა. ჯერ კი-დევ შიგ, საბ ჭო თა სა ხელ მწი ფო ში ამ ოქ მე დე-ბულ სა ხელ მწი ფოს დამ შლელ მოძ რა ობ ას, ე. წ. „პე რეს ტრო იკ ას“, რო მელ საც იმ დრო ის-ათ ვის საბ ჭო თა კავ ში რის გან ვი თა რე ბი სა და პროგ რე სუ ლი გარ და სახ ვის ინ ტერ პრე ტა ცია ჰქონ და მი ნი ჭე ბუ ლი, და რო მელ მაც მსოფ-ლიო მასშ ტა ბით, სრუ ლი ად ღი ად, „სი ონ ის ტუ-რი პე რეს ტრო იკ ის“ სა ხელ წო დე ბა და იკ ან ო ნა, სა ქარ თვე ლო ში, ცხა დია, თა ვი სი სა კუ თა რი, სრუ ლი ად უნ იკ ალ უ რი ტენ დენ ცი ებ ი თა და ჩა ნა ფიქ რე ბით აღ მოჩნ და შე მო სუ ლი. ეს უნ-იკ ალ ურ ო ბა მსოფ ლი ოს თვი საც და თვით ქარ-თვე ლი ხალ ხი სათ ვი საც შე უმ ეც ნე ბე ლი, ას ე ვე ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის ათ ვი საც შე უმ ეც ნე ბე-ლი და გა უც ნო ბი ერ ებ ე ლი, ქარ თულ-ებ რა უ-ლი უძ ვე ლე სი ის ტო რი უ ლი ურ თი ერ თმი მარ-თე ბის – ამ ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ბიბ ლი ურ გად მო ცე მა თა გა გე ბის ინ ფორ მა ცი უ ლი და-მარ ხუ ლო ბა გახლ დათ. მხედ ვე ლო ბა ში მაქვს ქალ დე ვე ლე ბი სა და ქარ თველ თა იგ ივ ე ობ ის სა კით ხი და ქალ დე ვე ლე ბი სა და ებ რა ელ ებ ის ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ბიბ ლი უ რი ის ტო რია. აქ ვე შევ ნიშ ნოთ, რომ ქარ თულ ის ტო რი ოგ-რა ფი ა ში, ყო ველ გვა რი ქარ თულ-ებ რა უ ლი ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ბიბ ლი უ რი ის ტო რი ის გა რე შე, წმინ და ის ტო რი უ ლი ხედ ვით, ყვე ლა-ზე დი დი და ყვე ლა ზე კომ პე ტენ ტუ რი მეც ნი-

64deniza sumbaZe ese

ერ ებ ის მი ერ აღ ი არ ებ ულ ია, რომ შუ მე რე ბიც და ქალ დე ვე ლე ბიც ქარ თველ თა წი ნა პარ ნი და წი ნა მორ ბედ ნი, ქარ თვე ლუ რი მოდ გმის ხალ-ხე ბი არ ი ან. მარ თა ლია, სა ქარ თვე ლოს პატ რი-არ ქი დღე ნი ად აგ მოგ ვი წო დებს ან ალ იტ იკ უ რი აზ როვ ნე ბის დამ კვიდ რე ბი სა კენ, მაგ რამ თა-ვად ქარ თულ მა ეკ ლე სი ამ ვერ მო ას წრო ვერც ბიბ ლი უ რი ის ტო რი ის ან ალ იტ იკ უ რი შე მეც ნე-ბა ქარ თუ ლი ცნო ბი ერ ებ ის გა და სა ხე დი დან და ვერც სა კუ თა რი, ანუ ეკ ლე სი უ რი ის ტო რი ის თე ოლ ოგ ი უ რი ან ალ ი ზი. და ამ ის ერ თა დერ-თი მი ზე ზი გახლ დათ ეკ ლე სი ის მომ წყვდე ვა სა ქარ თვე ლოს ე. წ. და მო უკ იდ ებ ე ლი სა ხელ-მწი ფო ებ რი ობ ის პო ლი ტი კუ რი იდ ე ოლ ოგ ი ის მორ ჩი ლე ბა ში და სა ხელ მწი ფოს მი ე რი აკრ-ძალ ვა ქარ თუ ლი თე ოლ ოგ ი უ რი აზ როვ ნე ბის წინ სვლი სა სა ქარ თვე ლოს ავ ტო კე ფა ლუ რი ეკ ლე სი ის წი აღ ში. მაგ რამ, ის, რაც მსოფ ლი-ოს თვი საც და ქარ თველ თათ ვი საც ინ ფორ მა-ცი ულ ად და მარ ხუ ლი იყო, ებ რა უ ლი გო ნე-ბის თვი საც რო დი იყო და მარ ხუ ლი! ებ რა უ ლი გო ნი სა ქარ თვე ლო ში მსოფ ლი ოს ახ ა ლი წეს-რი გი თა და „ან კე სის“, ანუ მო წი ნა აღმ დე გის „მა ხე ში გაბ მის“ ტექ ნო ლო გი ით შე მო ვი და... და დე და ეკ ლე სია, აღ მა ვა ლი და მო ზე ი მე, დე-და კალ მა ხი ვით, მსოფ ლიო პო ლი ტი კის მქუ-ხა რე დი ნე ბის სა წი ნა აღმ დე გოდ ას ხლე ტი ლი, ნე ბი ერ ად გა ა ბა მსოფ ლიო წეს რი გის დი დი მე ბა დუ რის ოქ როს ფე რი ძა ფე ბით მოქ სო-ვილ სათ ხე ველ ში (ბა დე ში)... მსოფ ლი ოს ახ ა-ლი წეს რი გი სათ ვის მი უღ ებ ე ლი და „დი ნე ბის სა წი ნა აღმ დე გო“ მარ ტო მე რაბ კოს ტა ვას და ზვი ად გამ სა ხურ დი ას ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ-ით მო პო ვე ბუ ლი „ნა ცი ონ ალ იზ მი“ რო დი იყო! მსოფ ლი ოს ახ ა ლი წეს რი გი სათ ვის მი უღ ებ ე-ლი და „დი ნე ბის სა წი ნა აღმ დე გო“ იყო რე ლი-გი უ რი ნა ცი ონ ალ იზ მიც, ანუ ქარ თუ ლი სუ ლის

ის ეკ ლე სი უ რი აღ მავ ლო ბა, რო მე ლიც მსოფ-ლი ოს ახ ა ლი წეს რი გის შე მოს ვლას უნ ებ ლი ედ და ემ თხვა, და ემ თხვა სა ქარ თვე ლოს სა პატ რი-არ ქო ტახ ტზე, მი სი უწ მინ დე სო ბის ილ ია მე-ორ ის მობრ ძა ნე ბით. იმ ის გა მო, რომ ამ ეტ აპ-ის ათ ვის უკ ვე ვერც ზვი ად გამ სა ხურ დი ა ზე და ვერც მე რაბ კოს ტა ვა ზე ან კე სის ტექ ნო ლო გია ვე ღარ გა მოდ გე ბო და, ის ი ნი და უნ დობ ლად იქ-ნენ მო შო რე ბულ ნი სა ქარ თვე ლოს გან. ხო ლო ეკ ლე სია, სწო რედ თა ვი სი აღ მავ ლო ბი თა და ზე იმ ით აღ მოჩნ და ამ ჯე რად ნამ დვი ლად სა-იმ ე დო და სა ჭი რო მსოფ ლი ოს ახ ა ლი წეს რი-გი სათ ვის სა ქარ თვე ლო ში. ერ ოვ ნულ მოძ რა-ობ ას უკ ვე გა კე თე ბუ ლი ჰქონ და თა ვი სი საქ მე მსოფ ლი ოს ახ ა ლი წეს რი გი სათ ვის: სა ქარ თვე-ლო უკ ვე გა მოგ ლე ჯი ლი იყო საბ ჭო თა კავ ში-რი სე უ ლი დამ ცა ვი მე ქა ნიზ მი სა გან. ამ ჯე რად სა ჭი რო იყო სწო რედ ეკ ლე სი უ რი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ო ბა. ერ თი სიტ ყვით, ერ ოვ ნუ ლი მოძ-რა ო ბა უკ ვე გა მო ყე ნე ბუ ლი იყო მსოფ ლი ოს ახ ა ლი წეს რი გი სათ ვის, ანუ სა ქარ თვე ლოს გა მო სა თა ვი სუფ ლებ ლად რუ სე თის მფარ ვე-ლო ბი სა გან. ახ ლა უკ ვე შიგ სა ქარ თვე ლო ში იყო სა ჭი რო მსოფ ლი ოს ახ ა ლი წეს რი გის დამ-კვიდ რე ბა. სა ჭი რო იყო მე ქა ნიზ მი, რო მე ლიც ეკ ლე სი ას, სა კუთ რივ ეკ ლე სი ის ახ ლად მო პო-ვე ბულ დიდ ავ ტო რი ტეტს ჩა აყ ენ ებ და მსოფ-ლი ოს ახ ა ლი წეს რი გის სამ სა ხურ ში. სა ჭი რო იყო ახ ა ლი „მარ დო ქაი-ეს თე რის“ მე ქა ნიზ მი, რომ ლი თაც სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სია თა ვი სი დი დი სა ხალ ხო ავ ტო რი ტე ტით მსოფ ლი ოს ახ-ა ლი წეს რი გის სა ქარ თვე ლო ში დამ კვიდ რე ბას სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის ლა ბი რინ თებ ში შე-უძ ღვე ბო და...

(გაგრძლება შემდეგ ნომერში)

ეროვნული მოძრაობის ისტორიიდან საქართველოში

1977-1987 წლებში

1970-ია ნი წლე ბი დან გან სა კუთ რე ბით გაძ-ლი ერ და დი სი დენ ტუ რი მოძ რა ო ბა სა ქარ თვე-ლო ში, რო მელ მაც იკ ის რა მო სახ ლე ობ ის ათ-ვის სა მარ თლის თქმის გზით თვა ლი აეხ ი ლა სა ხელ მწი ფო ში, რო მელ საც საბ ჭო თა კავ ში რი ერ ქვა, გა მე ფე ბულ უკ ან ონ ობ ას, სი ყალ ბი სა და უზ ნე ობ ის ატ მოს ფე რო ზე, რო მე ლიც ჩვენს სამ შობ ლოს, სა ქარ თვე ლოს უფს კრუ ლი სა კენ მი აქ ან ებ და. თავ და პირ ვე ლად ვრცელ დე ბო-და ინ ფორ მა ცი ე ბი სა ქარ თვე ლო ში ად ამ ი ან თა უფ ლე ბე ბის დაც ვის სფე რო ში არ სე ბულ მნიშ-ვნე ლო ვან დარ ღვე ვებ ზე, აგ რეთ ვე კულ ტუ-რის ძეგ ლე ბის გა ნად გუ რე ბი სა და ქარ თულ ეკ ლე სი ა ში ფეხ მო კი დე ბულ და ნა შა ულ ობ ა თა შე სა ხებ. დი დი ყუ რად ღე ბა ექ ცე ო და ქვეყ ნის გა ნათ ლე ბი სა და სა ხელ მწი ფო სტრუქ ტუ რებ-ში თუ კულ ტუ რის სფე რო ში გა მე ფე ბუ ლი რუ-სი ფი კა ცი ის მხი ლე ბას.

1972 წლი დან ქარ თვე ლი ად ამ ი ან ის უფ-ლე ბა თა დამ ცვე ლე ბი მჭიდ რო კავ შირს ამ-ყ ა რე ბენ რუ სე თის დი სი ტენ ტურ წრე ებ თან. თბი ლის ში იბ ეჭ დე ბა ა. სო ლ ჟე ნი ცი ნის ან ტ-ი საბ ჭო თა სუ ლის კვე თე ბით გამ სჭვა ლუ ლი ნაშ რო მე ბი და სტა ტი ე ბი, ხო ლო 1974 წელს

გა მო ცე მუ ლი „გუ ლა გის არ ქი პე ლა გი“ მი ზე-ზი ხდე ბა მწერ ლის სამ შობ ლო დან გა ძე ვე ბი-სა. მი უხ ედ ავ ად ამ ი სა ზვი ად გამ სა ხურ დია და მე რაბ კოს ტა ვა კის რუ ლო ბენ უმ ძი მეს მი-სი ას აღ ნიშ ნუ ლი ნაშ რო მის სა ქარ თვე ლო ში გა მო ცე მი სა და გავრ ცე ლე ბი სა, რა საც მათ წარ მა ტე ბით გა არ თვეს თა ვი. ამ ის პა რა ლე-ლუ რად ძლი ერ დე ბა სა ქარ თვე ლოს დი სი დენ-ტუ რი მოძ რა ობ ის სა ერ თა შო რი სო კავ ში რე ბი და იგი 1975 წლი დან ურ თი ერ თო ბას ამ ყა რებს ამ ა ვე წლის აპ რილ ში მოს კოვ ში ჩა მო ყა ლი ბე-ბულ „სა ერ თა შო რი სო ამ ნის ტი ის“ მოს კო ვის ჯგუფ თან (ვ.ტურ ჩი ნის, და ა. ტვერ დოხ ლე ბო-ვის მი ერ შედ გე ნი ლი), ხო ლო 1976 წელს მოს-კოვ ში შექ მნი ლი ჰელ სინ კის ხელ შეკ რუ ლე ბის სა შემ სრუ ლებ ლო ჯგუ ფის ან ალ ოგ ი ურ ად იმ-ა ვე წლის ივ ნის ში ას ეთ ი ვე ჯგუფს ქმნის სა-ქარ თვე ლო ში ზვი ად გამ სა ხურ დია, რომ ლის მი ერ ად ამ ი ან ის უფ ლე ბა თა სფე რო ში შეკ რე-ბი ლი მა სა ლე ბი ქვეყნ დე ბა ჟურ ნალ ში „სა ქარ-თვე ლოს მო ამ ბე“; ამ ავ დრო ულ ად 1975-1976 წწ. გა მო დის თა ვი სუ ფა ლი ალ მა ნა ხი „ოქ როს საწ მი სი“, რო მელ შიც იბ ეჭ დე ბა კო მუ ნის ტუ რი ცენ ზუ რის მი ერ აკრ ძა ლუ ლი მწერ ლე ბი სა და პო ეტ ებ ის ნა წარ მო ებ ე ბი, რა მაც საბ ჭო თა ოფ-იც ი ალ უ რი სა მეც ნი ე რო და ინ ტე ლექ ტუ ალ-უ რი წრის წარ მო მად გე ნელ თა სას ტი კი გა აფ-თრე ბა გა მო იწ ვია. ამ ას 1977 წლის მარ ტი დან შე დე გად მოჰ ყვა სას ტი კი ბრალ დე ბე ბი ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და მე რაბ კოს ტა ვას წი ნა აღმ-დეგ, რო მელ შიც მო ნა წი ლე ო ბა მი ი ღო საბ ჭო-თა სა ქარ თვე ლოს თით ქმის მთელ მა „ნა ღებ მა ინ ტე ლი გენ ცი ამ“ და სა მეც ნი ე რო ელ იტ ამ, რი-თაც მათ სა ფუძ ვე ლი შე უმ ზა დეს ამ პი როვ ნე-ბა თა წი ნა აღმ დეგ მი მარ თუ ლი სა სა მარ თლო პრო ცე სის ფარ სის გა თა მა შე ბას.

istoria

uCa

oqropiriZe

66uCa oqropiriZe istoria

კარ გად რომ გა ვერ კვეთ 1977-1987 წლებ-ში სა ქარ თვე ლო ში მიმ დი ნა რე ერ ოვ ნუ ლი იდ-ე ალ ებ ის ათ ვის ბრძო ლის მთელ სირ თუ ლე ში, სა ჭი როდ მიგ ვაჩ ნია, საკ მა ოდ ფარ თოდ გან ვი-ხი ლოთ და გავერკვეთ ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და მე რაბ კოს ტა ვას წი ნა აღმ დეგ მთე ლი საბ-ჭო უ რი სის ტე მის მი ერ მი მარ თუ ლი სპე ცო პე-რა ცი ის არ სში რო მე ლიც მათ სა ზო გა დო ებ ას სა სა მარ თლო პრო ცე სად წარ მო უჩ ინ ეს; ამ ით გვსურს მო ვა ხერ ხოთ იმ გა რე მოს ში ნა გა ნი არ სის შე და რე ბით სრუ ლი სუ რა თის აღ დგე ნა, რო მელ შიც დი სი დენ ტურ მოძ რა ობ ას თა ვი სი საქ მი ან ობ ის წარ მო ე ბა უხ დე ბო და.

1978 წლის მა ის ში გა იმ არ თა ზვი ად გამ სა-ხურ დი ა სა და მე რაბ კოს ტა ვას სა სა მარ თლო პრო ცე სი, რომ ლის შე სამ ზა დებ ლად მუ შა ო ბა დი დი ხნის გან მავ ლო ბა ში მიმ დი ნა რე ობ და და მას ში დი დი წვლი ლი შე იტ ა ნა, რო გორც „ქარ-თულ მა წი თელ მა ინ ტე ლი გენ ცი ამ“ და საბ ჭო-თა სის ტე მის იდ ე ოლ ოგ ი ურ მა სამ სა ხუ რებ მა, თუ ამ საქ მი ან ობ ა ში და ხე ლოვ ნე ბულ მა „სუკ-მა“, ას ე ვე აღ ნიშ ნუ ლი აქ ტი ორ ებ ის მი ერ საღ აზრ გა მოც ლილ მა, და ბე ჩა ვე ბულ მა, ნე ბა წარ-თმე ულ მა ე.წ. ქარ თულ მა სა ზო გა დო ებ ამ.

საქ მე იმ აშ ია, რომ გა სუ ლი სა უკ უნ ის 70-ია-ნი წლე ბის და საწ ყის ში სა ქარ თვე ლო ში საგრ-ძნობ ლად გა აქ ტი ურ და დი სი დენ ტუ რი მოძ-რა ო ბა, რო მე ლიც 1972 წლი დან მჭიდ როდ უკ-ავ შირ დე ბა რუ სე თის დი სი დენ ტურ წრე ებ სა და მათ თვით გა მო ცე მებს მოს კოვ სა და ლე-ნინ გრად ში (სანკტ-პე ტერ ბურ გი). თბი ლის ში იწ ყე ბა ა. სოლ ჟე ნი ცი ნის, ა. სა ხა რო ვის, კონ-სტან ტი ნე და ზვი ად გამ სა ხურ დი ებ ის, მე რაბ კოს ტა ვას წე რი ლე ბი სა და სტა ტი ებ ის ბეჭ დვა და გავრ ცე ლე ბა თვით გა მო ცე მე ბის სა შუ ალ-ებ ით. სა ქარ თვე ლოს საბ ჭო თა ხე ლი სუფ ლე ბი-სა და ეკ ლე სი ის ათ ვის გან სა კუთ რე ბით მტკივ-ნე უ ლი იყო ზვი ად გამ სა ხურ დი ას სტა ტი ე ბი – „პო ლე მი კა და სავ ლე თის პრე სას თან სა ქარ-თვე ლოს ეკ ლე სი ის მდგო მა რე ობ ის შე სა ხებ“, წე რი ლი რე დაქ ცი ას“, მი სი ვე დო კუ მენ ტუ რი მა სა ლე ბი –„სა ზო გა დო ებ რი ვი პრობ ლე მე ბი“,

„თე იმ ურ აზ ჯვარ შე იშ ვი ლის და კით ხვის ოქ-მე ბი“ და სხვა. მე რაბ კოს ტა ვამ და ზვი ად გამ-სა ხურ დი ამ უზ რუნ ველ ყვეს ა. სოლ ჟე ნი ცი ნის ბეს ტსე ლე რად ქცე უ ლი ნა წარ მო ებ ის–„გუ ლა-გის არ ქი პე ლა გი“ – გა მო ცე მა და გავრ ცე ლე ბა სა ქარ თვე ლო ში [1, გვ. 4].

აღ ნიშ ნუ ლი საქ მი ან ო ბა იმ პე რი ოდ ში ან ტი-საბ ჭო თა აგ იტ აც ია-პრო პა გან დად ით ვლე ბო-და, ხო ლო მი სი ავ ტო რე ბი სას ტიკ დევ ნა-შე-ვიწ რო ვე ბა სა და რეპ რე სი ებს გა ნიც დიდ ნენ. ზვი ად გამ სა ხურ დია და მე რაბ კოს ტა ვა სულ მა ლე და აპ ატ იმ რეს და გა ას ამ არ თლეს. მა თი საქ მე ¹131-ის საბ რალ დე ბო დას კვნა ში სწე-რია: „გამ სა ხურ დი ამ მიზ ნად და ის ა ხა მა სი უ რი გავრ ცე ლე ბა ან ტი საბ ჭო თა ლი ტე რა ტუ რი-სა. 1974 წლი დან იგი აქ ტი ურ ად შე უდ გა პო-ლიგ რა ფი უ ლი და სა ბეჭ დი მოწ ყო ბი ლო ბით სპე ცი ალ ის ტე ბის მი ზიდ ვას, რო მელ თაც დი-დი ფუ ლა დი ან აზ ღა ურ ე ბა ჰქონ დათ“... 1974 წლის გა ზაფ ხულ ზე მან მო იპ ო ვა ა. სოლ ჟე ნი-ცი ნის „გუ ლა გის არ ქი პე ლა გის“ ოთ ხი ვე ნა წი-ლი, იმ ავ ტო რი სა, რო მე ლიც გა ძე ვე ბუ ლი იქ ნა სსრკ-დან მის და მი მტრუ ლი მოღ ვა წე ობ ის გა-მო. „გუ ლა გის არ ქი პე ლა გი“ გა მო ი ცა პა რიზ-ში, უმ კა-პრეს ში“, რო მე ლიც გმობს მარ ქსის-ტულ-ლე ნი ნურ მოძ ღვრე ბას სო ცი ალ ის ტურ რე ვო ლუ ცი ა ზე“... [იქ ვე, გვ.5] (დღეს წარ მოდ-გე ნაც ძნე ლია, თუ ეს საქ მე ე ბი რა შე უწ ყნა-რე ბელ ცოდ ვად და და ნა შა ულ ად ით ვლე ბო და მა შინ – უ. ო.) მა ნამ დე კი, 1975 წელს ზვი ად გამ სა ხურ დი ას ირ ჩე ვენ მოს კოვ ში ჩა მო ყა ლი-ბე ბუ ლი „სა ერ თა შო რი სო ამ ნის ტი ის“ ჯგუფ ში სა ქარ თვე ლოს წარ მო მად გენ ლად, ხო ლო 1976 წელს მოს კოვ ში შექ მნილ ჰელ სინ სკის ხელ-შეკ რუ ლე ბის სა შემ სრუ ლებ ლო ჯგუ ფის ჩა-მო ყა ლი ბე ბის კვა ლო ბა ზე იმ ა ვე წლის ივ ნის ში ზვი ად გამ სა ხურ დია სა ქარ თვე ლო ში ქმნის ან-ალ ოგ ი ურ ჯგუფს, რომ ლის მი ერ შეკ რე ბი ლი სტა ტი ე ბი და მა სა ლე ბი სა ქარ თვე ლო ში ად ამ-ი ან ის უფ ლე ბე ბის სა კით ხებ ზე იბ ეჭ დე ბო და ქარ თულ თვით გა მო ცე მის ჟურ ნალ ში „სა ქარ-თვე ლოს მო ამ ბე“ [იქ ვე].

67 uCa oqropiriZeistoria

1975 წლის მაისში გამოვიდა ჟურნალის „ოქროს საწმისი“ პირველი ნომერი, რომლის გამოცემაც გაგრძელდა 1976 წელს. სულ გამოვიდა 4 ნომერი – ორი 1975, ორიც – 1976 წელს. მასში იბეჭდებოდა კომუნისტური ცენზურის მიერ აკრძალული მწერლებისა და პოეტების ნაწარმოებები: ივ. ჯავახიშვილის „XIX საუკუნის საქართველოს ისტო რიის სა-კითხები“, მერაბ კოსტავასა და ზვიად გა-მსახურდიას სტატიები და ლექსები, კო-ნსტანტინე გამსახურდიას ნოველა – „მტრ ე-ბის მეგობრობა“ და მისი არქივიდან ის სტა-ტ იები და მასალები, რომლებიც ცენზურამ აკრძალა და რომლებშიც იგი აკრიტი კებს სოვეტიზაციის შედეგად საქართველოში შე-ქმნილ მძიმე მდგომარეობას. ჩვეული პი რ-დ აპირობით მსჯელობს ქვეყანაში როგორც პო ლიტიკურ, ისე კულტურულ სფეროში შე-ქმნილ ვითარებაზე. აქვე იბეჭდებოდა სა-ბჭოთა გამოცემების მიერ უგულვებელყო-ფილი მწერლებისა და პოეტების – გაბრიელ ჯაბაშანურის, ადამ ბობღიაშვილის, ოთარ მაი-სურაძის, შოთა ჩანტლაძის, ასევე ქართული ლიტერატურის კლასიკოსების ვაჟა-ფშა ვ-ე ლას, აკაკი წერეთლის, ლადო ასათიანის სხვათა გამოუქვეყნებელი და უცნობი ნა წ ა-რმოებები [იქვე, გვ. 6].

რაც შე ეხ ე ბა ჟურ ნალს „სა ქარ თვე ლოს მო -ამ ბე“, იგი პო ლი ტი კუ რი ხა სი ათ ის იყო და მიზ ნად ის ახ ავ და სა ქარ თვე ლოს მო სახ ლე-ობ ის ათ ვის მი ეწ ოდ ებ ი ნა ერ ოვ ნულ, რე ლი გი-ურ და სო ცი ალ ურ პრობ ლე მებ ზე, აგ რეთ ვე სსრკ-ში შექ მნილ სა ერ თო მდგო მა რე ობ ა ზე მარ თე ბუ ლი ინ ფორ მა ცია. მის პირ ველ ნო-მერ ში და იბ ეჭ და გა ერ ოს ად ამ ი ან თა უფ ლე ბის დაც ვის დეკ ლა რა ცია, კრი ტი კუ ლი წე რი ლე ბი სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის სწავ ლე ბის სა კითხ-ზე ქარ თულ სკო ლებ სა და უმ აღ ლეს სას წავ-ლებ ლებ ში, სა ქარ თვე ლო ში გა ტა რე ბულ რუ-სი ფი კა ცი ის პო ლი ტი კის, სა ქარ თვე ლოს მარ-თლმა დი დებ ლუ რი ეკ ლე სი ის მდგო მა რე ობ ის, კულ ტუ რის ძეგ ლე ბის დაც ვის, სა ქარ თვე ლო-

ში ცი ხე ებ ში პა ტიმ რე ბის წა მე ბის, პო ლიტ-პა-ტი მარ ვ. ჟვა ნი ას დახ ვრე ტის, სა ქარ თვე ლოს სა პატ რი არ ქოს გა ძარ ცვის, რო მელ ში აც მხი-ლე ბუ ლი იქ ნენ კო მუ ნის ტუ რი პარ ტი ის ცენ-ტრა ლუ რი კო მი ტე ტის წევ რე ბი, ში ნა გან საქ-მე თა სა მი ნის ტროს, სა ხელ მწი ფო უშ იშ რო ებ ის კო მი ტე ტის თა ნამ შრომ ლე ბი და მა თი ოჯ ახ ის წევ რე ბი, სა ხელ მწი ფო თა ნამ დე ბო ბე ბი სა და სა სუ ლი ე რო პი რე ბი და სხვა. მე ო რე ნო მერ-ში კი მხი ლე ბუ ლია „წი თე ლი ინ ტე ლი გენ ცი ის“ ზო გი ერ თი წარ მო მად გე ნე ლი სუკ-თან თა ნამ-შრომ ლო ბა ში, რა მაც სა ზო გა დო ებ ის ამ ნა წი-ლის დი დი აღ შფო თე ბა გა მო იწ ვია. ამ ას მოჰ ყვა პრე სა ში თავ დას ხმე ბი მე რაბ კოს ტა ვა სა და ზვი ად გამ სა ხურ დი ა ზე, რო მელ თა ავ ტო რე ბიც და უფ არ ავ ად მო ით ხოვ დნენ მათ და პა ტიმ რე-ბას (რ. გორ დე ზი ა ნი, ვ. ქვა ჩა ხია, აკ. სურ გუ-ლა ძე გ. ხავ თა სი და სხვე ბი) [იქ ვე, გვ. 6]. 1977 წლის 23 მარ ტი დან კი სეტ ყვა სა ვით წა მო ვი და ბრალ დე ბე ბი მათ წი ნა აღმ დეგ: „მო ღა ლა ტე“, „იმ პე რი ალ იზ მის აგ ენ ტი“, „ხუ ლი გა ნი“, „მომ-ხვე ჭე ლი“, „მო ღა ლა ტე ფა რი სე ვე ლი“ და სხვა საბ ჭო თა იდ ე ოლ ოგ ი უ რი მან ქა ნი სათ ვის და მა-ხა სი ათ ებ ე ლი ბინ ძუ რი გა მო ნათ ქვა მე ბით სავ-სე პას კვი ლე ბით გა ივ სო პრე სა. მაგ რამ ამ ას-თა ნა ვე მათ ჰქონ დათ ქარ თუ ლი სა ზო გა დო ებ-ის თა ნად გო მაც. ამ აღ ვი რახ სნი ლი კამ პა ნი ის გა მო აღ შფო თე ბა გა მოთ ქვა ქარ თვე ლი სტუ-დენ ტე ბი სა და ინ ტე ლი გენ ცი ის პროგ რე სულ-მა ნა წილ მა, ხო ლო 1977 წლის 2 აპ რილს გა ზეთ „ახ ალ გაზრ და კო მუ ნის ტის“ მუ შებ მა მათ ზე თა ნაგრ ძნო ბის ნიშ ნად გა ზეთ ში არ და ბეჭ დეს ზვი ად ი სა და მე რა ბის წი ნა აღმ დეგ მი მარ თუ-ლი მო რი გი პას კვი ლი და გა ზე თის აღ ნიშ ნუ ლი ნო მე რის სტა ტი ის თვის გან კუთ ვნი ლი გვერ დი გა მო ვი და თეთ რი, ანუ და უბ ეჭ და ვი.

სრუ ლად რომ ჩავ წვდეთ მე რაბ კოს ტა ვა სა და ზვი ად გამ სა ხურ დი ას მი მართ გა ჩა ღე ბუ-ლი ამ ბინ ძუ რი კამ პა ნი ის არსს, აქ ვე მო ვიყ-ვანთ ცი ტა ტას ერთ-ერ თი პას კვი ლი დან. „მო-ღა ლა ტე ნი“ – სხვაგ ვა რად ვერ უწ ოდ ებ ერთ მუ ჭა ხალხს ზვი ად გამ სა ხურ დი ას წი ნამ ძღო-

68uCa oqropiriZe istoria

ლო ბით, რომ ლე ბიც ცდი ლო ბენ შე ლა ხონ ყო-ვე ლი ვე სის ხლი თა და და კოჟ რი ლი ხე ლე ბით მო პო ვე ბუ ლი. სად ღე სას წა უ ლო მარ შის დროს თქვენ არ გაქვთ უფ ლე ბა მხარ ში ამ ო უდ გეთ იმ ხალხს, რო მელ თა წი ნა აღმ დეგ გა მო დი ხართ“. აქ ვე გა მო ყე ნე ბუ ლია საბ ჭო თა სის ტე მი სათ ვის და მა ხა სი ათ ებ ე ლი „ჭეშ მა რი ტე ბის ერ თა დერ-თი მფლო ბე ლის“ სსრკ კომ. პარ ტი ის ცკ-ის მა-შინ დე ლი გე ნე რა ლუ რი მდივ ნის ლ. ბრეჟ ნე ვის ცი ტა ტა, რომ „სო ცი ალ იზ მის მო წი ნა აღმ დე გე-ებ ის, იმ პე რი ალ იზ მის აგ ენ ტე ბის მი მართ ჩვენ ვღე ბუ ლობთ და მი ვი ღებთ შე სა ბა მის ზო მებს, რო მელ საც ით ვა ლის წი ნებს ჩვე ნი კა ნონ მდებ-ლო ბა“, რაც იმ ას ნიშ ნავ და, რომ ზვი ად ი სა და მე რა ბის და პა ტიმ რე ბა გარ და უვ ა ლი იყო [ოქ-როს საწ მი სი, თბ., 2006, გვ. 7].

მა ინც რამ გა მო იწ ვია „ქარ თუ ლი სა ზო გა-დო ებ ის“ ამ ნა წი ლის ამ გვა რი გა ცო ფე ბა, რომ კონ სტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ას გარ დაც ვა ლე-ბის თა ნა ვე მში ე რი სვა ვე ბი ვით და აც ხრენ მის ნა აზ რევ ზე ამ ოზრ დილ იდ ე ებს, სი მარ თლი სა და სა მარ თლის ახ ალ გაზრ და მე ძი ებ ელ თა შე-სა მუს რა ვად და ირ აზ მნენ? ეს რომ კარ გად გა-ვი გოთ ამ ის ათ ვის აუც ილ ებ ელ ია გა დავ ხე დოთ თვით კონ სტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ას ად რინ დე-ლი მოღ ვა წე ობ ის ში ნა არსს და ზვი ად ი სა და მე რა ბის მი ერ გა მო ცე მულ თვით გა მო ცე მე-ბის მი ერ აღ ებ ულ კურსს, რო მე ლიც საბ ჭო-თა წი თე ლი ინ ტე ლი გენ ცი ის ათ ვის სრუ ლი ად მი ეღ ებ ელ „მკრე ხე ლურ“ ელ ფერს ატ არ ებ და. ამ ჩვე ნი დე ბუ ლე ბის გან სამ ტკი ცებ ლად სა ჭი-როა აქ ვე გან ვი ხი ლოთ მა გა ლი თე ბი.

ჟურ ნა ლის „ოქ როს საწ მი სი“ წი ნა სიტ ყვა-ობ ა ში ზვი ად გამ სა ხურ დია წერს: „საწ მი სი, სა-წო მი სი, ღრუ ბელს ნიშ ნავს... საწ მი სი, საწ ვი მი-სი, წვი მის მშო ბელს, ვი თარ ცა ღვთისმ შო ბე ლი ქრის ტე სი ლო გო სის, რო მე ლიც გარ დმოხ და უღვ თო ბის გვალ ვით გა დამ ხმარ მი წა ზე ვი-თარ ცა წვი მა გან ხორ ცი ელ ებ უ ლი. სა ნუკ ვა-რია წვი მა ხან გრძლი ვი გვალ ვის შემ დგომ, ას ე ვე სა ნუკ ვა რია სიტ ყვა ხან გრძლი ვი იძ უ-ლ ებ ი თი მდუ მა რე ბის შემ დგომ – აი, რა ტომ

და ერ ქვა ჩვენს ჟურ ნალს „ოქ როს საწ მი სი“... [ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹1, 1975 (მა ი სი)] უკ ვე ამ წი ნა სიტ ყვა ობ აშ ია გა მო ხა ტუ ლი კო-მუ ნის ტუ რი იდ ე ოლ ოგ ი უ რი გვალ ვით გა ბერ-წე ბუ ლი ქარ თუ ლი სი ნამ დვი ლის შეც ვლი სა და ხან გრძლი ვი იძ ულ ებ ი თი მდგომა რე ობ იდ-ან ქვეყ ნის გა მოყ ვა ნის აუც ილ ებ ლო ბა, და ამ თვალ საზ რისს თავ გან წირ ვით რო გორ არ შე-ებრ ძო ლე ბო და ამ „ქარ თუ ლი სი ნამ დვი ლის“ შე მოქ მე დი ქარ თუ ლი წი თე ლი ინ ტე ლი გენ ცია და „გა მა სე ბუ ლი“ სა ზო გა დო ე ბა. ამ თვით გა-მო ცე მებ ში ხომ მა თი სუ ლი ე რი გა ბერ წე ბის უდ ა ვო ფაქ ტე ბი იყო და ფიქ სი რე ბუ ლი მხო-ლოდ იმ ით აც კი, რომ მათ ში იბ ეჭ დე ბო და ამ სი ნამ დვი ლის ქარ თველ მსა ხურ თა მი ერ მრა-ვალ გზის უარ ყო ფილ-დაგ მო ბი ლი ავ ტორ თა მა მუ ლიშ ვი ლუ რი ნაღ ვაწ-ნა აზ რე ვი. თუნ დაც გაბ რი ელ ჯა ბა შა ნუ რის ან ტი საბ ჭო თა ეპ ოპ ეა – „ინ ვექ ტი ვა-მო ნუ მენ ტი“ რად ღირს, სა დაც იგი კო მუ ნის ტუ რი რე ჟი მი სა და მის ერ თგულ მსა ხურ თა მარ თლაც მო ნუ მენ ტურ ბო როტ სა-ხე სა და საქ მეთ და უნ დობ ლად აშ იშ ვლებს და ამ ბობს: „შენ და აბ ნე ლე მსოფ ლიო თალ ხით/, მზეს მო ერ კა ლე კუპ რის ღრუბ ლე ბად,/ თა ვი-სუფ ლე ბა წა არ თვი ხალ ხებს/ და თა ვი სუფ ლად ფიქ რის უფ ლე ბაც“. ან, „რამ დე ნი ღე რი თმი სა გას ხია,/ იმ დე ნი დე დის გამ ძი მებს ცრემ ლი,/ სამ ყა როს რის ხვა შენ თვის ახ ია/ და ეს სამ ყა-როც გრის ხავს და გწყევ ლის“ – „შენ აეშ აგ თა შავ თა მსტო ვარ თა/ ხარ შავს ხრო ვა ში გა მო-კი დუ ლი./ შენ და სა ქე ბად ცრუ ხე ლო ვან თა/ შენ ააყ ე ფე ხმა მოს ყი დუ ლი“ [2]. ალ ბათ დღეს მა ინც არ ავ ის თვის არ არ ის ძნე ლად მი სახ ვედ-რი, რომ ამ ცრუ ხე ლო ვან თა მოს ყი დულ ხმა-ში პო ე ტი სწო რედ წი თე ლი ინ ტე ლი გენ ცი ის წარ მო მად გე ნელ თა უმ რავ ლე სო ბის სამ შობ-ლოს ბე დი სად მი ნი ჰი ლის ტუ რი და მო კი დე ბუ-ლე ბი სა და კა რი ერ ის ტუ ლი მის წრა ფე ბე ბით ნა საზრ დო ებ ქვე გამ ხედ ვე ლურ მოღ ვა წე ობ ას გუ ლის ხმობ და. და, რა თქმა უნ და, ად რე სატ-მა უც ებ შე იც ნო სა კუ თა რი თა ვი, ამ იტ ომ აც, რად გა ნაც ჭკუ აც არ ეყო, ხმა ურ ით გას ცა ის

69 uCa oqropiriZeistoria

მი მარ თუ ლე ბა, სა ით კე ნაც ამ სიტ ყვე ბის და-წე რი სას პო ეტ ის მზე რა იყო მიპ ყრო ბი ლი.

ან ლე ონ ქარ თვე ლის ამ სიტ ყვებს რო გ-ორ მი იღ ებ და საბ ჭო თა იდ ე ოლ ოგ ი ურ სამ-სა ხუ რის ერ თგუ ლე ბა ზე ყუ რებ გა ბას რუ ლი და და ხე ლოვ ნე ბუ ლი „ხე ლო ვან ნი“ – „ვი საც ქარ თვე ლი ჰქვია და ვი საც მა მუ ლი აწ უხ ებს,/ სა ნამ დის არ დაგ ვი ან და/ ბრძო ლა – მო ნო ბის მარ წუ ხებს!.. [3], ან კი დევ მი სი ვე „კავ კა სი ო-ნი გა ნერ თხო ფერ ხთით,/ვით ტახ ტრე ვან თან შე იხ ის მო ნა,/ ქარ თულ ტაძ რებ ში რუ სუ ლი ღმერ თი/და ჩინ-მენ და ლი გახ და ბა ტო ნად./ სის ხლის წვი მებ მა ზე ცას უწ ია“/... [ლ. ქარ თვე-ლი, უკ ან ას კნე ლი ცრემ ლი, იქ ვე].

უფ რო სი რუ სი ძმის წი ნამ ძღო ლო ბით „ახ ა-ლი ის ტო რი უ ლი ერ თო ბა – საბ ჭო თა ხალ ხის“ ჩა მო ყა ლი ბე ბა-გან ვი თა რე ბი სათ ვის მო ქა და-გე „წი თელ ინ ტე ლი გენ ცი ას“ ეხ ამ უშ ებ ო და და უხ ერ ხულ მდგო მა რე ობ ა ში აგ დებ და ამ ა ვე ჟურ ნალ ში გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი ივ ა ნე ჯა ვა ხიშ-ვი ლის სტა ტია „XIX სა უკ უნ ის სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის სა კით ხე ბი“, რო მელ ში აც სას ტი კა-დაა გაკ რი ტი კე ბუ ლი მე ფის რუ სე თის კო ლო-ნი უ რი პო ლი ტი კა ამ ი ერ კავ კა სი ა ში და თვალ-ნათ ლივ არ ის მხი ლე ბუ ლი კატ კო ვი სა და მის მიმ დე ვარ თა რუ სი ფი კა ტო რუ ლი პო ლი ტი კა ამ რე გი ონ ში. გა მო აშ კა რა ვე ბუ ლია სომ ხე ბის სა-ქარ თვე ლო ში ჩა მო სახ ლე ბის სუ ლის ჩამ დგმე-ლე ბი სა და გან მხორ ცი ელ ებ ლე ბის კა ნა ნოვ-ხა ტი სოვ თა თა ნა მო აზ რე ებ ის ქარ თუ ლი მი-წე ბის მი ტა ცე ბი სათ ვის გა მიზ ნუ ლი ჭეშ მა რი-ტი ზრახ ვა ნი. იქ ვე ნათ ქვა მია, რომ „ამ დროს ქარ თვე ლი ხალ ხი არ ავ ის ახ სოვ და. თა ვის მა მა პა პე ულ მი წა-წყალ ზე და სახ ლე ბა ყვე ლა-ზე უპ ირ ვე ლე სად ხომ მი სი უფ ლე ბა იყო, ამ ის გა გე ბა და გა გო ნე ბა არც რუ სი ერ ის მთავ რო-ბას და არც მის სო მეხ მო ხე ლეთ არ სურ დათ. ქარ თვე ლი გლეხ კა ცო ბის სა სი ცოც ხლო ეკ ონ-ომ იკ უ რი ინ ტე რე სე ბი ფეხ ქვეშ ით ვლე ბო და, მას გა და სახ ლე ბის გზა თა ვის სამ შობ ლო ში აც კი შეკ რუ ლი ჰქონ და იმ დროს, რო დე საც უც-ხო ეთ იდ გან მოყ ვა ნი ლებს მი წაც ეძ ლე ოდ ათ

და ყო ველ გვა რი დახ მა რე ბაც“. აქ ვე სა უბ არ ია სომ ხე ბის მი ერ ლო რეს რა ი ონ ის მი ტე ცე ბა სა და ჯა ვა ხეთ-ახ ალ ქა ლა ქის მით ვი სე ბის მცდე-ლო ბა ზე და სა ბო ლო ოდ დას კვნის სა ხით ნათ-ქვა მია: „თუ წი ნან დე ლი რუ სე თის ბა ტო ნო ბის დროს ქარ თვე ლი ხალ ხის ინ ტე რე სე ბი სა ქარ-თვე ლო ში ფეხ ქვეშ იყო გა თე ლი ლი და თა ვი-სუ ფა ლი მი წა სა ქარ თვე ლო ში რუ სი და სო მე ხი მო ხე ლე ებ ის პო ლი ტი კის წყა ლო ბით მხო ლოდ სომ ხებ მა და რუ სებ მა ჩა იგ დეს ხელ ში. ნუ თუ ახ ლა შე საძ ლე ბე ლია, – მი მარ თავს ივ. ჯა ვა-ხიშ ვი ლი საბ ჭო თა სა ხელ მწი ფოს მეს ვე ურთ, – რომ ქარ თვე ლი ხალ ხის სა სი ცოც ხლო ინ ტე-რე სე ბი სო მეხ დაშ ნაკ თა პო ლი ტი კურ ერ ოვ-ნუ ლი პრო ექ ტე ბის გან ხორ ცი ელ ებ ას შე ეწ ირ-ოს მსხვერ პლად?“ [4].

მწე რა ლი ნო დარ წუ ლე ის კი რი ეხ ე ბა რა ქარ თუ ლი ენ ის სა ვა ლა ლო მდგო მა რე ობ ას სა-ქარ თვე ლო ში რამ დე ნი მე თვალ სა ჩი ნო მა გა-ლი თის მოყ ვა ნის შემ დეგ დას ძენს: „რო გორც ვხე დავთ, და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო ში ხალხს სა კუ თა რი სა ხე ლი და ვიწ ყნია, კა ხელ გლეხს ტა ბი კის სა ხე ლი, თბი ლის ში ძუ ძუ თა ბავშვს რა ენ ა ზე ებ ულ ბუ ლე ბი ან ხომ ვნა ხეთ... ჩვე-ნი რეს პუბ ლი კა უმ აღ ლეს დამ თავ რე ბულ თა ე.წ. დიპ ლო მი ან თა რეს პუბ ლი კა გახ და, მაგ-რამ იშ ვი ათ ად თუ იპ ოვ ით კარგ ექ იმს, კარგ ინ ჟი ნერს, კარგ აგ რო ნომს, კარგ პე და გოგს“, – აღ ნიშ ნავს მწე რა ლი და აქ ვე სვამს კით ხვას: „რა ტომ მოხ და ეს. რა არ ის ამ ის მი ზე ზი? – და იქ ვე პა სუ ხობს: – „მი ზე ზი ის გახ ლავთ, რომ ახ ალ გაზრ დას ყვე ლა ფერს ვას წავ ლით გარ-და მშობ ლი უ რი ენ ი სა, მშობ ლი უ რი ის ტო რი-ი სა, ამ იტ ომ მი სი აზ როვ ნე ბა შეზ ღუ დუ ლია, მკვდა რია, რა ღაც იც ის, მაგ რამ გა მოთ ქმა უჭ ირს, სა ბო ლო ოდ ცუ დი სპე ცი ალ ის ტია“ [5] ას კვნის მწე რა ლი და გა ნაგრ ძობს: „გა მო უს-წო რე ბელ შეც დო მა სა და და ნა შა ულს სჩა დის ჩვე ნი ინ ტე ლი გენ ცია, რო დე საც ქედ მაღ ლუ-რად, ირ ონ ი ულ ად უყ ურ ებ ენ ქარ თუ ლი ენ ის დამ ცვე ლებს და ქა რის წის ქვი ლებ თან მებრ-ძოლ დონ კი ხო ტე ბად ნათ ლა ვენ მათ, რად გან

70uCa oqropiriZe istoria

ყო ვე ლი ვე ის, რაც დე და ენ ას ჭირს, ცხოვ რე-ბის მოთ ხოვ ნა, ობ ი ექ ტუ რი კა ნონ ზო მი ერ ე ბა ჰგო ნი ათ...

ქარ თვე ლი მწე რა ლი, რა თქმა უნ და, მეშ ჩა-ნებ სა და უმ ეც რებს კი არა, ჩვენს სა ხელ გან-თქმულ ენ ათ მეც ნი ერ ებ ებ საც კი ვერ და ეთ-ან ხმე ბა ამ სა კითხ ში. ვერ და ეთ ან ხმე ბა იმ ათ, ვი საც ქარ თულ ენ ა ში სხვა ენ ის უს აზ ღვრო შე მოჭ რა ბუ ნებ რივ მოვ ლე ნად მი აჩ ნია და მი-სი შე ჩე რე ბა უიმ ე დო საქ მე ჰგო ნია.

ამ ას იმ იტ ომ მო გახ სე ნებთ, რომ პა ტა რა ერ ებ ის ად მი ნი ჰი ლის ტუ რი და მო კი დე ბუ ლე-ბა, სამ წუ ხა როდ, თვით ამ ერ ებ ის წი აღ შიც გაჩნ და, სუ ლერ თია ერთ მშვე ნი ერ დღეს მა ინც აღ არ ვიქ ნე ბი თო, რა სა ჭი როა მშობ ლი უ რი ენ-აო, – ასე ფიქ რო ბენ და ბავ შვე ბი ქარ თუ ლის ნაც ვლად რუ სულ სკო ლებ ში შეჰ ყავთ“ – აღ-ნიშ ნავს მწე რა ლი [იქ ვე]. ნო დარ წუ ლე ის კი რის სიტ ყვა ში გა ტა რე ბუ ლი თით ქოს და პრო კო-მუ ნის ტუ რი პა თო სი სა, ვის მოხვ დე ბო და ყვე-ლა ზე მწა რედ მის გან მოქ ნე უ ლი მათ რა ხი, თუ არა „წი თე ლი ინ ტე ლი გენ ცი ის“ კო მუ ნის ტუ რი წყო ბი ლე ბის სამ სა ხუ რი სად მი თავ შე წი რულ ღა მუ რებს, ამ საბ ჭო თა სის ტე მის სამ სა ხურ-ში ნე ბით ჩამ დგარ ყო ვე ლი ვე მშობ ლი ურ ის თვითმ კვლე ლო ბა ზე ხე ლის მომ წერ, ამ ა ვე სის ტე მის მი ერ ნა შობ სი ბა რი ტებს?

იგ ი ვე გან ცდე ბი იქ ნე ბო და ამ კა ტე გო რი ის წილ ხვედ რი, რო ცა ჟურ ნა ლის ამ ა ვე ნო მერ-ში ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და მე რაბ კოს ტა ვას გუ რამ რჩე ულ იშ ვი ლი სად მი მო სა გო ნარს წა-იკ ით ხავ დნენ, რად გან პირ ვე ლის ამ სიტ ყვებ-ში უმ ალ სა კუ თარ თავს შე იც ნობ დნენ: „შენ და ამ სხვრიე ის ბორ კი ლე ბი, რო მელ საც ატ-არ ებ დნენ სხვე ბი. შენ ვერ იგ უე ის ბორ კი ლე-ბი“ [6] (ამ ათ კი იგ უ ეს და თავ საც მშვე ნივ რად გრძნობ დნენ – უ. ო.) ხო ლო მა თი უმ რავ ლე სო-ბა მე რა ბის მი ერ წარ მოდ გე ნილ ამ სცე ნა ში, რომ „ალ ავ ერ დის გუმ ბათ ზე მდგო მი ჭა ბუ კი, შე მოქ მე დე ბი თი ცეც ხლის ჩა დე ბას ჰლა მობ-და ინ ერ ტი უ ლი ბრბოს მიხრ წნილ გვამ ში“ [7] თავს ვე რას დროს წარ მო იდ გენ და, რად გან ეს

მხო ლოდ იმ რჩე ულ თა ხვედ რია, ვი საც მოყ ვა-სი სათ ვის თავ გან წირ ვა უშ ურ ვე ლად შე უძ ლია.

ამ ა ვე ჟურ ნალ ში მოყ ვა ნი ლია საბ ჭო თა ქარ თულ მწერ ლო ბი სათ ვის და მა ხა სი ათ ებ ე-ლი ნი შან დობ ლი ვი ფაქ ტი, რომ ლის მი ხედ ვი-თაც ზვი ად გამ სა ხურ დი ას მე გობ არ თან მი-სუ ლა „ერ თი ჩვე ნი პო პუ ლა რუ ლი მწე რა ლი, რო მელ საც წა უკ ით ხავს მის თვის ად გი ლე ბი თა ვი სი, გა ბე დუ ლი“ რო მა ნი დან. კარ გა ხანს კით ხუ ლობ და თურ მე მწე რა ლი. ბო ლოს შე-ეკ ით ხა მე გო ბა რი – რა შია გა ბე დუ ლე ბა შე ნი რო მა ნი სა? მწე რალ მა მი უ გო: გა ნა ვერ მიხვ-დი, რო დე საც რო მა ნის გმი რე ბი იმ ყო ფე ბი ან ერთ დიდ, მა ღალ ჭე რი ან ოთ ახ ში, ეს ოთ ა ხი ეკ ლე სი ას ნიშ ნავს? (?!) ვაგ ლახ! გა ნა წარ მო-სად გე ნია სუ ლი ე რი კას ტრი რე ბის ამ დო ნემ დე დაშ ვე ბა?! და ნუ და გა ვიწყ დე ბა, რომ ეს მწე-რა ლი უკ ეთ ეს ია და ცე მულ თა შო რის“ – შე ნიშ-ნავს ზვი ად გამ სა ხურ დია თა ვის მი ნა წერ ში და იქ ვე ამ ბობს, რომ „დღე ვან დე ლი ქარ თულ პრო ზა მე ერთ იგ ავს მა გო ნებს: ოთ ახ ში დას-ვე ნე ბუ ლია მიც ვა ლე ბუ ლი, მის ირ გვლივ იმ-ყო ფე ბი ან ნა თე სა ვე ბი, ახ ლობ ლე ბი, უეც რად ოთ ახ ში ბუ ზი ბზუ ილ ით შე მოფ რინ დე ბა. იქ მყოფ თა ყუ რად ღე ბა მთლი ან ად ბუზ ზე კონ-ცენ ტრირ დე ბა: იხ ილ ავ ენ მის არ სე ბას, მის ფრე ნას, აან ალ იზ ებ ენ, მსჯე ლო ბენ მას ზე. მათ და ავ იწყ დათ გლო ვა მთა ვარ ზე და ბუ ზით ერ თო ბი ან“... [ზვი ად გამ სა ხურ დია, მი ნა წე რი, იქ ვე], ხო ლო ამ ათ სა პი რის პი როდ, „ოქ როს საწ მი სის“ მე-2 ნო მერ ში უდ იდ ე სი პა ტი ვის-ცე მით იგ ონ ებს ემ იგ რა ცი ა ში გარ დაც ვლილ ქარ თველ პო ეტს გი ორ გი გამ ყრე ლი ძეს (გრი-გოლ ზო დე ლი) და აღ ნიშ ნავს, რომ „თა ვის შე-სა ნიშ ნავ ლექ სებ ში მან და იტ ი რა იავ არ ქმნი ლი მა მუ ლის ბე დი, თუმც მა მულ მა ვე ღარ და იტ-ი რა იგი და ამ ჯე რად, გერ მა ნი ის მი წას მი აბ-არ ეს ნოს ტალ გი ით გულ გა სე რი ლი“; [8], აქ ვე ბეჭ დავს მის პატ რი ოტ უ ლი სუ ლის კვე თე ბით აღ სავ სე ლექ სებს, რო მელ თა გან ერ თერ თი ასე მთავრ დე ბა: „ვე რას და მაკ ლებს/ დუშ მა ნი ვე-რას,/ კვლავ მო ვეს წრე ბი/ თა ვი სუ ფალ მზის

71 uCa oqropiriZeistoria

ამ ოწ ვე რას“, ხო ლო ლექ სში „რო სი ნან ტი“ პო ე-ტი ამ ბობს: „ახ ლა ძეგ ლე ბით ჩვენ არ გვაკ ვირ-ვებს/ და ვიწ ყე ბუ ლი მი სი მხე და რი,/ და დარ ჩა სან ჩოს და იმ ის ვი რებს/ მას შემ დეგ ბურ თი და მო ედ ა ნი“ [იქ ვე]. აქ ვეა გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი ზვი-ად გამ სა ხურ დი ა სა და მე რაბ კოს ტა ვას, (მე-რაბ კა მა რე ლის ფსევ დო ნი მით) ლექ სე ბი, ამ უკ ან ას კნე ლის კრი ტი კუ ლი სა ტი რით აღ სავ-სე იგ ავ ე ბი: „იად ო ნი და ბულ ბუ ლი“ და „ბულ-ბუ ლის გან ქი ქე ბა“, რო მელ შიც ბულ ბუ ლის გამ კრი ტი კე ბელ ჩხიკვს, ძე რა სა, თუ ყო რან ში ბევ რი იმ დრო ინ დე ლი ე.წ. შე მოქ მე დი შე იც-ნობ და სა კუ თარ თავს. აგ რეთ ვე კონ სტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ას წე რი ლე ბი: „ვე ლი კო რუ სე ბი და არ არ უს ე ბი“ [9], „ღია წე რი ლი ულ ი ან ოვ–ლე-ნი ნი სად მი“ [10], „პა სუ ხი“ [11], „ვინ არ ის შო-ვი ნის ტი?“ [12]; ამ წე რი ლე ბის ში ნა არ სი და-ინ ტე რე სე ბუ ლი მკით ხვე ლი სათ ვის საკ მა ოდ ცნო ბი ლია, მაგ რამ მა ინც უნ და შე ვე ხო ჩემს სტა ტი ა ში ზო გი ერთ მათ გან ში გა მო ხა ტულ რამ დე ნი მე კრი ტი კულ მო საზ რე ბათ. წე რილ ში „ვე ლი კო რუ სე ბი და არ არ უს ე ბი“ კონ სტან ტი-ნე გამ სა ხურ დია ამ ბობს: „რო ცა საფ რან გე თის რე ვო ლუ ცი ონ ერ მა ხალ ხმა ბას ტი ლია და ამ-ხო, მთელ მა საფ რან გეთ მა, მძი მე ტვირ თმოხ-სნილ კაც სა ვით ამ ო ის უნ თქა, ხო ლო რუ სე თის „კრეს ტი სა“ და პეტ რე-პავ ლეს ცი ხის აღ ებ ის შემ დეგ კი დევ მრა ვა ლი ხუნ დე ბი დარ ჩა გა უხ-სნე ლი რუ სეთ ში მო ბი ნად რე არ არ უს ერ ებ ის მა ჯებ ზე, კი დევ მრა ვა ლი „კრეს ტი“ დარ ჩათ მათ ას აღ ე ბი.

შე და რე ბით თა ვი სუფ ლად ამ ო ის უნ თქა მხო ლოდ და მხო ლოდ რუ სეთ ში გა ბა ტო ნე-ბულ მა ერ მა ვე ლი კო რუ სე ბი სამ და მას ვე ხელ-ში შერ ჩა ის მუხ რუ ჭი, რო მე ლიც დღემ დი საც აბრ კო ლებს სხვა ერ ებ ის წინ სვლა სა და გან ვი-თა რე ბას“... (მარ თლაც წი ნას წარ მეტ ყვე ლუ რი პა სა ჟია – უ. ო.).

„რო გორც სი ნამ დვი ლი დან მჟღავნ დე ბა, – აღ ნიშ ნავს ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რის კლა-სი კო სი, – რუ სე თის პო ლი ტი კის სო ცი ალ ის-ტურ მა მეს ვე ურ ებ მაც ვერ შე იგ ნეს ის ხა ლა სი

ჭეშ მა რი ტე ბა, რომ დიდ სა ხელ მწი ფო ებს მხო-ლოდ დარ ღვე ვი სა და დაშ ლის უფს კრუ ლი სა-კენ მი აქ ან ებს თა ვის ფარ გლებ ში ის ე თი მცი რე ერ ებ ის ძა ლად მომ წყდე ვა, რო მელ თაც საკ მა-ოდ ძლი ერ კულ ტუ რულ ტრა დი ცი ებს გარ და, სრუ ლი ად თა ვი სე ბუ რი ნა ცი ონ ალ უ რი თვით-ცნო ბი ერ ე ბა და მკვიდ რი ნა ცი ონ ალ უ რი იდ ე ა-ლი მო ეძ ევ ათ“ [იქ ვე, (გვ. 191, 193)], ხო ლო ღია წე რილ ში ულ ი ან ოვ-ლე ნი ნი სად მი პირ და პირ მი უთ ით ებს, რომ „დღეს სულ ორ ი ო დე თვეც არ გა სუ ლა და წი თელ მა რუ სეთ მა მოს პო ჩვენ-ში ის ე თი მთა ვა რი ატ რი ბუ ტე ბი სა ხელ მწი ფო-ებ რი ობ ი სა, რო გო რი ცაა საზ ღვრე ბი, რკი ნის გზა, და ვინ არ იც ის, რომ ქარ თუ ლი ენა სა-ქარ თვე ლო ში პრაქ ტი კუ ლად სა ხელ მწი ფო ენა აღ არ არ ის [იქ ვე, (გვ. 197)]. ვი ღაც რუ სი ს. პ.-სად მი მი სი ვე პა სუ ხი შე იც ავს ას ეთ პა საჟ-საც, – რომ „ყო ვე ლი დაპ ყრო ბა ის ტო რი ის მან-ძილ ზე მუ დამ გან მა თა ვი სუფ ლებ ლის როლ ში მო უხ დე ნია დამ პყრო ბელს. პეტ რე დი დი დან დაწ ყე ბუ ლი ალ ექ სან დრე მე ფემ დის რუ სი იმ-პე რა ტო რე ბი გან მა თა ვი სუფ ლებ ლის როლ ში აგ ზავ ნიდ ნენ თა ვი ანთ ჯა რებს ბალ კა ნე თის ნა ხე ვარ კუნ ძულ ზე პა ტა რა ერ ებ ის და საპ-ყრო ბად. ნა პო ლე ონ იც ათ ავ ის უფ ლებ და ხან იტ ალ ი ას, ხან გერ მა ნი ის სამ თავ რო ებს, ხან პო ლო ნეთს და ხან ეგ ვიპ ტეს... არ ვი ცი, ჩე მი მო კა მა თე იც ნობს თუ არა სა ქარ თვე ლოს, ის კი ვი ცი, რომ რო ცა გი ორ გი სა აკ ა ძე სპარ სე-თის ჯა რით შე მო ვი და სა ქარ თვე ლო ში, შაჰ-აბ ას მა პროკ ლა მა ცი ებ ით ამ ცნო ქარ თველ ხალხს „სა ქარ თვე ლოს ხალხს მე ფი სა გან ვან-თა ვი სუფ ლებ თო“ [იქ ვე, (გვ. 202)] და იქ ვე ის-ევ იმ ე ორ ებს, რომ ქარ თუ ლი ენა დღეს სა ქარ-თვე ლო ში სა ხელ მწი ფო ენა აღ არ არ ი სო [იქ ვე, (გვ. 203)], მწერ ლის მი სი ა ზე სა ზო გა დო ებ ა ში კი, თა ვის სტა ტი ა ში, – „პა სუ ხი“, ამ გვა რად მსჯე ლობს: „პი რა დად მე მგო ნია, რომ მწე რა-ლი არ ცერ თი მთავ რო ბის, არც ერ თი პო ლი ტი-კუ რი პარ ტი ის „მო ჯა მა გი რე“ არ უნ და იყ ოს, რად გა ნაც მწე რა ლი მხო ლოდ თა ვი სუ ფა ლი სუ ლის და სიტ ყვის „მო ჯა მა გი რე“ ყო ფი ლა

72uCa oqropiriZe istoria

მუ დამ. იგი აწმ ყო ში და მო მა ვალ ში აც ასე უნ-და დარ ჩეს... იც ვლე ბი ან და ქრე ბი ან პარ ტი ე ბი და მთავ რო ბე ბი, ხო ლო ერი უკვ და ვია, ვი თარ-ცა მა რა დი ულ ღი რე ბუ ლე ბა თა შემ ქმნე ლი და მა ტა რე ბე ლი სუბს ტან ცია“ [იქ ვე, (გვ. 204)].

სტა ტი ა ში – ვინ არ ის შო ვი ნის ტი? – სა უბ-რობს რა ლ. ტოლ სტო ის მი ერ შექ მნილ რუ სი სალ და ტეს კას და უვ იწ ყა რი სუ რა თის შე სა ხებ, „რო მე ლიც ყო ვე ლი ვე „არა რუ სულს დაპ ყრო-ბილ ქვეყ ნებ ში, სა ოც ა რი ვან და ლუ რი ინ სტიქ-ტე ბით სდევ ნი და და ან ად გუ რებ და“, – იქ ვე გა ნაგრ ძობს, რომ „ეს იმ პე რი ალ ის ტუ რი რუ-სუ ლი სალ და ტეს კა ასი წე ლი წა დი სდევ ნი და ქარ თულ ენ ას სა ქარ თვე ლო ში, ქარ თულ ზნე-ჩვე ულ ებ ებს და ქარ თულ კულ ტუ რას. ამ რე-ჟი მის ხე ლით რუ სი ბე რე ბი და ეპ ის კო პო სე ბი სის ტე მა ტუ რად ან ად გუ რებ დნენ ქარ თულ მო-ნუ მენ ტა ლურ კულ ტუ რას.

ამ ხნის გან მავ ლო ბა ში რუ სებს სა ქარ თვე-ლო ში გარ და პო ლი გო ნე ბი სა, ყა ზარ მე ბი სა, გა მა რუ სე ბელ შკო ლე ბი სა და შხა მი ა ნი რუ-სუ ლი გა ზე თე ბი სა, არ და უტ ოვ ებ ი ათ რა და ნუ თუ ვინ მე მო ით ხოვს დღეს ქარ თუ ლი პატ-რი ოტ ებ ის აგ ან, რომ ჩვენ ას ე თი რუ სე ბი გვიყ-ვარ დეს? [იქ ვე, (გვ. 206)].

აბა, ის ხალ ხი, რო მელ საც ევ ალ ებ ოდ ათ მხო ლოდ რუ სე ბის სიყ ვა რუ ლი, რო გო რიც არ უნ და ყო ფი ლიყ ვნენ ის ი ნი, – და მთე ლი მა თი სი ცოც ხლე, ნი ჭი და უნ ა რი მა თი სურ ვი ლე ბი-სა და შო ვი ნის ტუ რი მიზ ნე ბის გან ხორ ცი ელ-ებ ის გა მარ თლე ბი სათ ვის უდრ ტვი ნე ლად უნ-და შე ეწ ირ ათ, შეძ ლებ და კონ სტან ტი ნე სე უ ლი ამ შე ფა სე ბე ბი სათ ვის უდრ ტვი ნე ლად მო ეს მი-ნა და იგი თუნ დაც ინ ფორ მა ცი ის დო ნე ზე ისე მი ე ღო, რომ სა კუ თა რი ბუ ნე ბი დან მომ დი ნა რე „მო ჯა მა გი რუ ლი“ პრო ტეს ტე ბი არ გას ჩე ნო-და?! და ლა დო ას ათ ი ან ის ლექ სშიც „დე დი-სად მი“ გა მოთ ქმუ ლი ტკი ვი ლი რომ, „და იქ ცა ყვე ლა დი დი ჯა ლა ბი,/ ნა გაზს ჯაჭვს არ ვინ არ აღრ ღნე ვი ნებს,/ წი ნათ თუ ღვი ნოს და გა-ძა ლებ დნენ/ დღეს წყალ საც არ ვინ და გა ლე ვი-ნებს,/ და ნატ რე ბუ ლან ცი ხე-კოშ კე ბი/ „მრა-

ვალ ჟა მი ერ“ არ სად გუ გუ ნებს,/ მე კარ გად ვი ცი, მა ლე მოვ კვდე ბი./ მე ვერ გა ვუძ ლებ ამ სა უკ უნ ეს“ (ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹3, 1976, გვ. 222-223)].

ან და გი ორ გი ჯა ყე ლის პო ეზ ი ის ეს სა დარ-დე ბე ლიც – /„უხ მოდ, უს ის ხლოდ უც ხო თეს-ლი სამ შობ ლოს მარ თმევს/ და მე როზ გებქვეშ ტაშს ვუკ რავ და ვი ძა ხი ვა შას!“ [არ ის საშ ვე ლი, იქ ვე, (გვ. 240-243)].

ან კი დევ: „ვარ ძი ის ცაო/ ამ ცა სა ვით ძვე ლო ან ბა ნო,/ სვე ტიც ხო ვე ლო და ქარ თუ ლო სა გა-ლო ბე ლო,/ თუ უც აბ ედ ად ამ ივ არ დეს ცრემ-ლის ხარ ხა რი/ ამ ის მი ზე ზი ცნო ბა არ ის ახ ალ-თა ხა ლი/ ავ სტრა ლი ა ში პა პუ ას ებ მა,/ სა დაც ჯერ კი დევ ზოგ სო ფელ ში დღე სას წა ულ ზე,/ პირ ველ ყო ფი ლი ბედ ნი ერ ებ ით,/ ად ამ ი ან ის ცვრი ან მწვა დე ბით/ მი მო ხა ტულ და ფარ თე პი რებს იტ კბა რუ ნე ბენ,/ შექ მნეს რეს პუბ ლი კა და მო უკ იდ ებ ე ლი და თა ვი სუ ფა ლი/ – პა პუა“ – ვერ მო იპ ოვ ებ და მათ თა ნაგრ ძნო ბას. ხო ლო მე რაბ აბ აშ იძ ის ეს სე ში – მო ნა ღვთი სა და მო ნა ერ ი სა – რო მე ლიც მან ზვი ად გამ სა ხურ დი ას მი უძ ღვნა, წი ნას წარ მეტ ყვე ლუ რი სი ზუს ტით არ ის ას ახ უ ლი თა ვი სუფ ლე ბა შეც ხა დე ბუ-ლი ერ ის ბრბოდ ქცე ვის, მის მი ერ თა ვი სუფ-ლე ბი სათ ვის მებრ ძოლ თა ქვე ბით ჩა ქოლ ვის შემ ზა რა ვი სუ რა თი და მი სი კვლავ აღ დგო მის მის ტე რია. „უეც რად ცი ხის კა რი გა ი ღო და სა-ტა ნამ გა მო იხ ე და... გა მო იხ ე და და ახ არ ხარ და, რო ცა და ინ ა ხა, რო გორ ქო ლავ და ხალ ხის სა-კუ თარ სულს, სა კუ თარ სიწ მინ დეს, პო ეზ ი ა სა და მე სი ას“... [13].

ვფიქ რობ, აღ ნიშ ნულ პა საჟ ში ჩვენ არ უნ და გაგ ვი ჭირ დეს სა ქარ თვე ლოს უახ ლე სი ის ტო-რი ის უმ ძი მეს ჟამ თა შეც ნო ბა, თუმ ცა ას ე ვე მრავ ლისმ თქმე ლია ნა წარ მო ებ ის და სას რუ-ლიც: „...სამ დღე ზე მეტ ხანს გას ტა ნა ხოც ვა-ჟლე ტამ. მთე ლი ამ ხნის მან ძილ ზე სა ტა ნას-თან პი რის პირ შეყ რას ნატ რობ და მეს სია... რო-ცა ბრძო ლა მი სი ერ ის სა სარ გებ ლოდ გა დაწყ-და, ახ ლა და ხო ცილ თა შო რის და უწ ყო ძებ ნა.

მა ლე მიხვ და რომ უწ მინ დუ რი გა პა რუ ლი-

73 uCa oqropiriZeistoria

ყო...“ [13; იქ ვე, გვ. 284] და მარ თლაც, დღე ვან-დე ლო ბა შიც თვალ ნათ ლივ ვხე დავთ, რო გორ ცდი ლობს უწ მინ დუ რი გა პარ ვა სა და ხალ ხში შე რე ვას, – ბრძო ლა კი ახ ლა იწ ყე ბა.

ვერც „ოქ როს საწ მი სის“ მე-3 ნო მერ ში გა-მოქ ვეყ ნე ბუ ლი სტე ფან ცვა იგ ის – წი ნა სიტ-ყვა „გვე ლის პე რან გი სა“ [14] და კონ სტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ას წე რი ლი – „ქარ თველ მწე რალ-თა კონ ფე რენ ცი ა ზე [15] მი ან იჭ ებ და სუ ლის სიმ შვი დეს „წი თელ ინ ტე ლი გენ ცი ას“, რად გან ორ ი ვე მათ გან ში ხაზ გას მუ ლია მათ გან შე რის-ხუ ლი ქარ თვე ლი მწერ ლის გრი გოლ რო ბა ქი-ძის შე მოქ მე დე ბი სა და საქ მი ან ობ ის ად მი დი დი ყუ რად ღე ბა. არც კონ სტან ტი ნეს „გა ორ ებ უ ლი სა ქარ თვე ლო“ [16] და „წე რი ლი პა ტი მა რი პო-ეტ ის ად მი“, [17] იქ ნე ბო და მათ თვის ად ვი ლად მო სა ნე ლე ბე ლი. ამ უკ ან ას კნელ ში ხომ მწე რა-ლი 1926 წელს ას ეთ რა მეს წერს უც ნობ პო-ეტს: „...მე დი დი მწუ ხა რე ბის ზო ნებ ში მიხ დე-ბა სუნ თქვა... ისე გა დი ან თვე ე ბი, წლე ბი, რომ ჩემს გულ ში ის ე ვე იშ ვი ათ ად ჩა მო ან ათ ებს სი-ხა რუ ლი, რო გორც თქვენს სა კან ში სხი ვი ოქ-რო ვა ნი“... აღ არ აფ ერს ვამ ბობთ ამ ა ვე ნო მერ-ში გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს მწე რალ თა პირ ველ ყრი ლო ბა ზე კონ სტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ას მი ერ წარ მოთ ქმუ ლი სიტ ყვის სტე ნოგ რა მა ზე, რო მელ ში აც იგი ლა პა რა კობს სა ქარ თვე ლო ში ქარ თუ ლი ენ ის ჩაგ ვრა ზე, იმ-ა ზე, რომ სა მურ ზა ყა ნო ში მეგ რელ ბავ შვებს ქარ თუ ლად არ ას წავ ლი ან, სა ქარ თვე ლო ში ქარ თვე ლე ბი ერ ოვ ნუ ლი უმ ცი რე სო ბის მდგო-მა რე ობ ა ში არ ი ან ჩა ყე ნე ბუ ლი და სხვა [18] მათ თვის სა კითხ სა ამ ა ვე რიგს მი ეკ უთ ვნე ბო-და – „სა ქარ თვე ლოს სა კით ხი თა ვი სუ ფა ლი მსოფ ლი ოს წი ნა შე“ [19] მას ში ას ახ ულ ია ამ-ერ იკ ის კონ გრე სის სხდო მა ზე თეთრ სახლ ში კონ გრეს მენ ვა გო ნე რის (ლუ აზ ი ა ნა) გა მოს ვლა 1975 წლის 13 მარტს, რო მელ შიც იგი ეხ ე ბა აშშ-ს მი ერ ლიტ ვის, ლატ ვი ი სა და ეს ტო ნე თის დე იუ რე აღ ი არ ებ ის გა აგრ ძე ლე ბას და იქ ვე აღ ნიშ ნავს: „ეს ეს აა შეს რულ და თე ბერ ვლის თვე ში 53-ე წლის თა ვი მნიშ ვნე ლო ვა ნი შთა მა-

გო ნე ბე ლი დო კუ მენ ტის შექ მნი დან, რო მე ლიც მო დის სა ქარ თვე ლო დან. სა ქარ თვე ლო პა ტა რა ერ ია, რო მე ლიც ბალ ტი უ რი რეს პუბ ლი კე ბის მსგავ სად, ძა ლით შე ი ერ თა საბ ჭო თა კავ შირ მა. 1922 წლის 7 თე ბერ ვალს სა ქარ თვე ლოს ძვე ლი მარ თლმა დი დებ ლუ რი ეკ ლე სი ის პატ რი არ ქმა ამ ბრო სიმ ამ აღ ელ ვე ბე ლი მო წო დე ბით მი მარ-თა ცი ვი ლი ზე ბულ ქვეყ ნებს, რომ ლე ბიც მა შინ მო ნა წი ლე ობ ას ღე ბუ ლობ დნენ გე ნუ ის ერ თა სა ერ თა შო რი სო კონ ფე რენ ცი ა ში, სა დაც საბ-ჭო თა რუ სე თიც იყო წარ მოდ გე ნი ლი. ამ მო წო-დე ბის გაგ ზავ ნის შემ დეგ პატ რი არ ქი და აპ ატ-იმ რა საბ ჭო თა სა იდ უმ ლო პო ლი ცი ამ. ამ ბრო სი პატ რი არ ქის მო წო დე ბა ის ე ვე აქ ტუ ალ ურ ია დღეს, რო გორც 1922 წელს არა მარ ტო სა ქარ-თვე ლოს თვის, არ ამ ედ ყვე ლა იმ ერ ის ათ ვის, რო მე ლიც მი ელ ტვის თა ვი სუფ ლე ბა სა და და-მო უკ იდ ებ ლო ბას“ [იქ ვე (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 313] შემ დეგ კი წა იკ ით ხა ეს ის ტო რი უ ლი დო-კუ მენ ტი, რო მელ შიც სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის სა ჭეთმ პყრო ბე ლი ამ ხელს რუ სუ ლი იმ პე რი-ალ იზ მის მი ერ სა ქარ თვე ლოს მი მართ ჩა დე-ნილ უს ას ტი კეს დეს პო ტიზმს, რო მელ მაც 1921 წლის 25 თე ბერ ვალს კვლავ და ად გა ჩაგ ვრის უღ ე ლი პა ტა რა, ტან ჯულ ქვე ყა ნას. „მარ თა-ლია, – აღ ნიშ ნავს პატ რი არ ქი, – დამ პყრობ ლე-ბი ამ ჟა მად ცდი ლო ბენ ყვე ლას და უმ ტკი ცონ, რო გორც საზ ღვარ გა რეთ, ას ე ვე თა ვი ანთ ქვე-ყა ნა ში, რომ მათ გა ათ ავ ის უფ ლეს და გა აბ ედ-ნი ერ ეს ქარ თვე ლი ხალ ხი, მაგ რამ მე, ჩე მი ერ ის სუ ლი ერ მა მოძ ღვარ მა და ამ ჟა მად მის მა ჭეშ-მა რიტ მა მწყემ სმა, რო მელ საც ხელთ მიპ ყრია უფ აქ იზ ე სი სი მე ბი მი სი გუ ლი სა, და რო მე ლიც ყვე ლა ზე უკ ეთ ვუგ დებ ყურს მის გლო ვა სა და ცრემ ლებს, კარ გად ვუწ ყი რა ბედ ნი ერ ია დღეს ქარ თვე ლი ერი!

„შეგ ვიძ ლია ვთქვათ გა და ჭარ ბე ბის გა რე-შე, რომ ის გა ურ კვე ვე ლი ექს პე რი მენ ტე ბი, რო მელ თაც აყ ენ ებ ენ ქარ თველ ხალ ხზე ამ ბო-ლო წლებ ში, მას უს ათ უ ოდ მი იყ ვანს ფი ზი კურ გდაგ ვა რე ბამ დე და მო რა ლურ დეგ რა და ცი ამ-დე“, – და ბო ლოს მო ით ხოვს სა ქარ თვე ლოს

74uCa oqropiriZe istoria

ტე რი ტო რი იდ ან რუ სუ ლი ჯა რე ბის გაყ ვა ნას, რა თა ქარ თველ ხალხს მი ეც ეს სა შუ ალ ე ბა თა-ვი სი ცხოვ რე ბის თა ვი სუფ ლად მოწ ყო ბი სა [იქ-ვე, (გვ. 314-315)].

1970-იან წლებ ში აღ ნიშ ნულ პრობ ლე მებ ზე, მსჯე ლო ბა და მათ შე სა ხებ ჟურ ნალ ში გა მოქ-ვეყ ნე ბა კი არა, ფიქ რიც კი აკრ ძა ლუ ლი იყო, და, რა თქმა უნ და, ას ე თი ნა ბი ჯის გა დად გმას საბ ჭო თა წი თელ ინ ტე ლი გენ ცი ა ზე ის ე თი ზე-მოქ მე დე ბა ჰქონ და, რო გორც სიბ ნე ლე ში დიდ-ხანს ნამ ყო ფი ხა რი სათ ვის წი თე ლი ნაჭ რის აფ რი ალ ებ ას, რად გან ამ გვარ აქ ცი ებ ში ის ი ნი არა მარ ტო თა ვი ან თი არ არ ა ობ რი ვი არ სე ბო-ბის, არ ამ ედ მა თი კო ლა ბო რა ცი ონ ის ტუ ლი და ქვეყ ნის ინ ტე რე სე ბი სად მი გამ ყიდ ვე ლუ-რი და მო კი დე ბუ ლე ბის მხი ლე ბას ხე დავ დნენ; ამ იტ ომ აც უს ინ დი სო თავ გა ხე ლე ბით ებრ ძო-და ქარ თვე ლი „ჰო მო სო ვე ტი კუ სიც“ მი სი ვე ხელ შეწ ყო ბით ჩა მო წო ლილ ბუ რუს ში ნა თე ლი სხი ვის შეჭ რას. აი, ეს იყო სწო რედ ის, რის შე-სა ხე ბაც ერ ის სუ ლი ე რი მოძ ღვა რი ჯერ კი დევ 1922 წელს გვაფრ თხი ლებ და – ერ ის მო რა ლუ-რი დეგ რა და ცია, რა მაც XX სა უკ უნ ის 90-იან წლებ ში სხვა დას ხვა ფორ მებ ში მსუ ყედ გა მო-ავ ლი ნა თა ვი.

ჟურ ნა ლის ამ ა ვე ნო მერ ში და იბ ეჭ და გა-ლაქ ტი ონ ის გა მო უქ ვეყ ნე ბე ლი ლექ სი – „სა-ქარ თვე ლო“ [20] ვა ჟა-ფშა ვე ლას – „სო ცი ალ-დე მოკ რა ტი სად მი“, [21] იოს ებ გრი შაშ ვი ლის – „ახ ალ ხე ლი სუფ ლე ბას“ და „ოც და ხუ თი თე-ბერ ვა ლი“ [22] და სხვა. აქ ვეა პ. დი დე ბუ ლი ძის [23], გრ. ამ აღ ლო ბე ლის [24], ოთ. მა ის ურ აძ ის (ფა ზი სი, და იბ ა და 1925 წელს, იყო სა ქარ თვე-ლოს გან თა ვი სუფ ლე ბი სათ ვის მებრ ძო ლი ორ-გა ნი ზა ცი ის წევ რი, 1943 წელს გა ას ამ არ თლა „ნკვდ“-ს ტრი ბუ ნალ მა, მი უს ა ჯა დახ ვრე ტა [25], შე უც ვა ლა 10 წლით. გარ და იც ვა ლა ცი-ხე ში ერ თი წლის შემ დეგ). ად ამ ალ ვა ნე ლის (ბობ ღი აშ ვი ლი) [და იბ ა და 1912 წელს სა ქარ-თვე ლოს გან თა ვი სუფ ლე ბი სათ ვის მებრ ძო ლი რაზ მის წევ რი, 1943 წელს მოჰ კლეს „ჩკ“-ს აგ-ენ ტებ მა თუ შე თის ტყე ში) [26] ან ტი საბ ჭო თა

სუ ლის კვე თე ბით გამ სჭვა ლუ ლი ლექ სე ბი და შე მოქ მე დე ბა.

გან სა კუთ რე ბით აღ სა ნიშ ნა ვია ზვი ად გამ-სა ხურ დი ას „ღია წე რი ლი სა ქარ თვე ლოს მწე-რალ თა VIII ყრი ლო ბის პრე ზი დი უმ ის ად მი“, რო მელ შიც სა ქარ თვე ლო სათ ვის სხვა დას ხვა სა ჭირ ბო რო ტო სკით ხე ბის გან ხილ ვას თან ერ-თად იგი აღ ნიშ ნავს: „ოფ იც ი ოზ უ რი ქარ თუ ლი მწერ ლო ბა და ემ სგავ სა იმ დაყ რუ ებ ულ ექ იმს, რო მე ლიც, მარ თა ლია დი დი გულ მოდ გი ნე-ბით სინ ჯავს თა ვი სი ყურ მი ლით ავ ადმ ყო ფის სხე ულს, მაგ რამ არ აფ ე რი გა ეგ ე ბა მი სი ტკი-ვი ლე ბი სა. ეს უკ ეთ ეს შემ თხვე ვა ში. უარ ეს შემ თხვე ვა ში ეს არ ის ექ ი მი, რო მე ლიც იყ რუ-ებს თავს, რა თა ამ ით და მა ლოს თა ვი სი უმ ეც-რე ბა და და ნა შა ულ ებ რი ვი ინ დი ფე რენ ტიზ მი ავ ადმ ყო ფის ბე დი სად მი. ეს ავ ადმ ყო ფი დღეს ჩვე ნი ერ ია, რო მე ლიც მო ელ ის ჭეშ მა რიტ გუ-ლის ხმი ერ ექ იმს.

ორი დღის გან მავ ლო ბა ში ყრი ლო ბა ზე ათ-ობ ით ორ ატ ო რი გა მო ვი და. არც ერთ მათ განს სიტ ყვა არ და უძ რავს ერ ის ტკი ვი ლებ ზე, სა-ჭირ ბო რო ტო ერ ოვ ნულ პრობ ლე მებ ზე. გა ის-მა ერ თა დერ თი ხმა მღა ღა დებ ლი სა უდ აბ ნო-სა: რე ვაზ ჯა ფა რი ძის გა მოს ვლა, რო მელ საც „ღია კა რე ბის მტვრე ვა“ უწ ო და ე. შე ვარ დნა-ძემ თა ვის დას კვნით სიტ ყვა ში. ცხა დია, რ. ჯა ფა რი ძის გა მოს ვლას ოფ იც ი ალ ობ ის ენ ა ზე და ერ ქმე ვა მწერ ლის „უც ნა ურ ობ ით“ და „ორ-იგ ინ ალ ობ ის ძი ებ ის წყურ ვი ლით“ გა მოწ ვე უ-ლი გა მოხ დო მა. ეს იქ იდ ან აც ჩან და, რომ პრე-ზი დი უმ ის არც ერთ წევრს ტა ში არ და უკ რავს მის თვის, თუმ ცა დარ ბა ზი მქუ ხა რე ოვ აც ი ებ-ით შე ეგ ე ბა მას... ბევ რი გა უგ ებ რო ბა და იბ ა და აგ რეთ ვე ჩვენ ში „მავ ნე ჩვე ვებ თან და ტრა დი-ცი ებ თან ბრძო ლას თან“ და კავ ში რე ბით. ამ ბო-ლო დროს სამ წუ ხა როდ ცხა დი ხდე ბა, რომ ეს „მავ ნე ტრა დი ცი ებ თან ბრძო ლა“ ნი ღა ბია რე-ლი გი ას თან და ერ ოვ ნულ თვითმ ყო ფა დო ბას-თან ბრძო ლი სა.

დღეს დღე ობ ით ყვე ლა ზე უფ რო მა ხინ ჯი და ნე გა ტი უ რი მოვ ლე ნა ის გახ ლავთ, რომ სა ქარ-

75 uCa oqropiriZeistoria

თვე ლო ში რუ სი ფი კა ცია სა ხელ მწი ფო პო ლი-ტი კის მთა ვარ გე ზად იქ ცა. ქარ თუ ლი ენ ის კა-ნონ გა რე შე გა მოც ხა დე ბა, ქარ თულ სკო ლებ სა და უმ აღ ლეს სას წავ ლო და წე სე ბუ ლე ბებ ში რუ სუ ლი ენ ის გა ბა ტო ნე ბის ცდე ბი, ქარ თველ მეც ნი ერ თათ ვის აკრ ძალ ვა ქარ თულ ენ ა-ზე სა ხელ მძღვა ნე ლო ებ ის წე რი სა, აი, რა არ-ის ყვე ლა ზე მა ხინ ჯი და სა გან გა შო მოვ ლე ნა. ქარ თულ მა მწერ ლო ბამ უნ და სთქვას თა ვი სი სიტ ყვა ამ მოვ ლე ნებ თან და კავ ში რე ბით, კმა-რა წაყ რუ ე ბა სა ჭირ ბო რო ტო ერ ოვ ნულ პრობ-ლე მებ ზე, კმა რა ოც ნე ბა პრი ვი ლე გი ებ ზე, თა-ნამ დე ბო ბებ ზე და „ჩინ-მენ დლებ ზე“, დროა მივ ხე დოთ ერ ის ტკი ვი ლებს.

დიდ მა ილ ი ამ მთე ლი თა ვი სი მოღ ვა წე ობ ის საზ რი სი ჩა აქ სო ვა მო ხე ვე ლელთ ღუ ნი ას სიტ-ყვებ ში: „ჩვე ნი თა ვი ჩვე ნამ დე უნ და გვე ყუდ-ნე სო“. ამ ას მი ელ ტვო და ქარ თველ მწე რალ თა რჩე უ ლი თა ო ბა მეც ხრა მე ტე სა უკ უნ ე ში, ამ ას შე ეწ ი რა დი დი ილ ია, დეე, ნურც ჩვე ნი თა ო-ბა შე აქ ცევს ზურგს მა მა პა პე ულ იდ ე ალს და ბრძო ლის ვე ლი დან გაქ ცე ვას ნუ ამ ჯო ბი ნებს. სირ ცხვი ლე უ ლი თა ვი სუფ ლე ბის სა კურ თხე-ვე ლი უმ აღ ლე სი სა კურ თხე ვე ლია მუ ზე ბი სა, მუ ზა თა ჭეშ მა რი ტი მსა ხუ რი სჯობს შე ეწ ირ ოს ამ დი დე ბის პარ ნასს, ვიდ რე მტრის წი ნა შე მუ-ცელ ზე ხოხ ვა ში და ლი ოს ნაძ რა ხი სი ცოც ხლე“ [27]; ხო ლო მე რაბ კოს ტა ვა თა ვის გა მო სათ ხო-ვარ ში კონ სტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ას გარ დაც-ვა ლე ბის წლის თა ვი სად მი, სა უბ რობს ქარ თულ სი ნამ დვი ლე ში მწერ ლის მი ერ შეს რუ ლე ბულ როლ ზე, მის თვის ჩვე უ ლი პირ და პი რო ბით ამ-ბობს, რომ „ერ ის სულ მა კონ სტან ტი ნე გამ სა-ხურ დია გრი გალ თა შო რის უმ ძაფ რე სის, მე-ო ცე სა უკ უნ ის გრი გალ თან საბრ ძოლ ვე ლად მო ავ ლი ნა... და მი სი მი სი აც აქ გა მო იკ ვე თა. სიტ ყვი თა და კალ მით უნ და შებ მო და იგი მე ო-ცე სა უკ უნ ის გრი გალს უუფ ლე ბო ბის წყვდი ად ღა მე ში, ამ გვარ ყი ამ ეთ ში უნ და აღ ეზ ევ ებ ი ნა... მშობ ლი უ რი ის ტო რია, ლი ტე რა ტუ რა, გა ნე-ბა ნა, შე ემ ო სა, სუ ლი შთა ებ ე რა და გვირ გვი ნი და ედ გა იმ ენ ის ათ ვის, რო მე ლიც ცოც ხალ-

მკვდა რი წა მო აყ ენ ეს საფ ლა ვი დან მეც ხრა-მე ტე სა უკ უნ ის სა მო ცი ან ელ ებ მა... ახ ლა მი სი ბრძო ლა ენ ათ მეც ნი ერ თა ნე გა ტი ურ ნა წილ-თან, ყო ვე ლი ვე ახ ალ სა და ცოც ხალს რომ ებრ-ძვი ან ენ ა სა და ლი ტე რა ტუ რა ში? გრა მა ტი კის უს ულ გუ ლო დოგ მებს, ამ სკე ლეტს ენ ის ას მი იჩ ნევ დნენ ნი ად აგ ეს გვა მის გამ კვე თავ ნი მხატ ვრუ ლი შე მოქ მე დე ბის თა ურ ად, ერ ეტ იკ-ოს ობ ად მი ით ვლიდ ნენ ყვე ლა ნა ირ გა ბედ ვას, თუმც ნე ბის მი ე რი იმ ათ თგა ნი პი რის ფა რე ში-ვით იდ რი კე ბო და კონ სტან ტი ნე გამ სა ხურ-დი ას ცეც ხლო ვა ნი სიტ ყვის წი ნა შე. მრა ვა ლი გა ლა ხუ ლა ამ გვა რად მი სი პი რუთ ვნე ლი და მკაც რი კრი ტი კის შოლ ტით... ათ წლე ულ ებ-ის მან ძილ ზე ებრ ძო და საბ ჭო თა სა ხელ მწი ფო კონ სტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ას და პა ტიმ რე ბით, მუ ქა რით, მწე რალ თა კავ ში რი დან გა რიც ხვით, უს აფ უძ ვლო, მოს ყი დუ ლი კრი ტი კით, „ჭო რის ღრუბ ლე ბით“, ცდი ლობ და მის გად მო ბი რე ბას, იდ ე უ რი პო ზი ცი ის შერ ყე ვას, თა ვის სამ სა-ხურ ში ჩა ყე ნე ბას. ბო ლოს თით ქოს მოლ ბა იგი, მე ტად რე მი სი მსოფ ლიო აღ ი არ ებ ის შემ დეგ. აირ ჩი ეს აკ ად ემ ი ის წევ რად, პრე სა ში ხოტ ბა აღ უვ ლი ნეს, გა მო უც ეს ტო მე ულ ე ბი, გა და უხ-ად ეს იუბ ი ლე. გა ირ ინ და მრა ვალ თა ვი ა ნი ჰიდ-რა, გულ ში ჩა იგ უ ბა ბალ ღა მი, თით ქოს ყვე ლა-ფე რი ჩვე ულ ებ რი ვი გზით წა რი მარ თა“ – მრა-ვალ მნიშ ვნე ლოვ ნად შე ნიშ ნავს სა ქარ თვე ლოს ერ ოვ ნუ ლი გმი რი და იქ ვე ამ ბობს: „ქარ თვე ლი ხალ ხის სიყ ვა რულ მა გა აპ ატ ი ოს ნა მი სი ცხე-და რი, სიყ ვა რულ მა, რო მე ლიც მწე რალ თა და მოღ ვა წე თა სი დი ად ის ერ თა დერ თი უც დო მე-ლი ბა რო მეტ რია. ამ იტ ომ აც ცხრა თა ვი ან მა ჰიდ რამ ვერ მიჩ ქმა ლა, ვერც მი ის აკ უთ რა მი სი სა ხე ლი“... [28].

მაგ რამ აღ ნიშ ნულ მა ჰიდ რამ კონ სტან ტი ნე გამ სა ხურ დი ას გარ დაც ვა ლე ბის შემ დეგ ვე-ღარ მო ახ ერ ხა გულ ში დი დი ხნის ნაგ რო ვე ბი ბოღ მის და ფარ ვა და და უნ დობ ლად და აც ხრა მის იდ ე ურ მემ კვიდ რე თა ნავ სა ყუ დელს, ქარ-თულ თვით გა მო ცე მა სა და მის მეს ვე ურთ. და რა გა საკ ვი რია, რომ მი სი გარ დაც ვა ლე ბის თა-

76uCa oqropiriZe istoria

ნა ვე, ეს საბ ჭო თა იდ ე ოლ ოგ ი უ რი სამ სა ხუ რე-ბის ნათ ხევ ზე აღ ზრდილ-დაფრ თი ან ებ უ ლი სიც რუ ის მან ქა ნე ბის ყურ მოჭ რი ლი მო ნე ბი, თავ გან წირ ვით და ეძ გერ ნენ იმ „ბო რო ტე ბას“, რო მე ლიც მა თი მოჩ ვე ნე ბი თი კე თილ დღე ობ ის სა ძირ კვლებს შერ ყე ვით ემ უქ რე ბო და. „ბრძო-ლის ვე ლის“ შე ტე ვი სათ ვის მო სამ ზა დებ ლად მი სი ბომ ბა დი რე ბა ქარ თულ მა პრე სამ და მას-თან შერ წყულ მა „წი თელ მა პრო ფე სუ რამ“ იკ-ის რა, რო მელ საც გვერ დში ამ ო უდ გა „წი თე ლი ინ ტე ლი გენ ცია“ და სამ წუ ხა როდ, ქარ თუ ლი ეკ ლე სი აც. და წა მო ვი და და წა მო ვი და პას-კვი ლე ბი სა და ცი ლის წა მე ბე ბის ნი აღ ვა რი, რო მელ თა სა თა ურ ებ იც კო მუ ნის ტუ რი რე ჟი-მი სათ ვის ჩვე უ ლი ლექ სი კით იყო შედ გე ნი ლი და მა თი ად რე სა ტე ბის რეპ რე სი რე ბა-გა ნად-გუ რე ბი სათ ვის ნი ად აგ ის შემ ზა დე ბას მო ას-წა ვებ და, ამ ას თან სრუ ლად გა მო ხა ტავ და მათ ავ ტორ თა მთელ სუ ლი ერ სა გან ძურს. აი, ის-ინ იც: „ვის აძ ლევს ეს ხელს?, [29), „მო ღა ლა-ტე ფა რი სევ ლე ბი“, [30], „ძე ნაკ ლუ ლო ვა ნი“ [31], ცი ლისმ წა მებ ლებ მა და პრო ვო კა ტო რებ-მა პა სუ ხი უნ და აგ ონ [32], და იქ ვე „რე დაქ ცი-ის აგ ან“ [33], მრავ ლის მეტ ყვე ლი მი ნა წე რით „სა ქარ თვე ლოს მწერ ლე ბის სა კად რი სი პა სუ-ხი“ [34], და ბო ლოს – „არა ცი ლი სწა მო! [35]. კო მუ ნის ტუ რი პრე სის და სა ხა სი ათ ებ ლად არ-სე ბობს ას ე თი ან ეგ დო ტი – ამ ერ იკ ელს ეკ ით-ხე ბი ან: რა აზ რი სა ხართ საბ ჭო თა პრე სის შე-სა ხებ? – წარ მო იდ გი ნეთ ორი პი როვ ნე ბა სქე-სობ რი ვი აქ ტის დროს და შემ დეგ წა იკ ით ხეთ თქვენს გა ზე თებ ში მო თავ სე ბუ ლი სტა ტი ებ ის სა თა ურ ე ბი – პა სუ ხობს ამ ერ იკ ე ლი.

რომ გა ვი გოთ თუ რა დო ნის სი ბინ ძუ რეს-თან გვაქვს საქ მე, აქ ვე წარ მო ვა ჩენთ ერთ-ერ თი ავ ტო რი სა და იმ დრო ის ათ ვის ყვე ლა ზე ან გა რიშ გა სა წე ვი (ორ გა ნი ზა ცი ებ ის) და წე სე-ბუ ლე ბე ბის მი ერ გა მო ხა ტუ ლი პო ზი ცი ე ბი. პ. ქარ თვე ლიშ ვი ლი თა ვის პას კვილ ში – „ძე ნაკ-ლუ ლო ვა ნი“ ბრალს დებს რა ზვი ად გამ სა ხურ-დი ას ყვე ლა ნა ი რი გზი თა და მე თო დით მა მის ქო ნე ბის უკ ან ონ ოდ მით ვი სე ბის მცდე ლო ბა ში,

ბო ლოს თა ვად ახ მი ან ებს სა კუ თარ ბო როტმ-ზრახ ვე ლურ მი ზანს, ქა და გებს რა მარ თლაც გა უგ ონ ა რი უს ამ არ თლო ბის სა სარ გებ ლოდ და ას კვნის: „...გვინ და დავ სვათ ას ე თი სა კით-ხი: რად გან ჩვენს გა მო ჩე ნილ მწე რალს უღ ირ-სი შვი ლი ძე ნაკ ლუ ლო ვა ნი აღ მო აჩნ და, ხომ არ იქ ნე ბო და მი ზან შე წო ნი ლი მის მი მართ გა-მოგ ვე ყე ნე ბი ნა სა ქარ თვე ლოს სსრ სა მო ქა ლა-ქო სა მარ თლის კო დექ სის 513-ე და 543-ე მუხ-ლე ბი მემ კვიდ რე ობ ის ჩა მორ თმე ვის თა ობ ა ზე, რომ იგი სა ხელ მწი ფოს კუთ ვნი ლე ბად გა მოც-ხა დე ბუ ლი ყო?“ [31] – რა შე იძ ლე ბა ამ ა ზე ით-ქვას?!. „ჰო მო სო ვე ტი კუ სის“ ღირ სე ბის შე სა-ბა მი სი ნა აზ რე ვია, – სხვას ვე რა ფერს იტ ყვი...

ახ ლა ვნა ხოთ რო გორ ეხ მა ურ ე ბა აღ ნიშ ნულ ამ ბავს მა შინ სა ქარ თვე ლო ში ერ თა დერ თი სა-უნ ივ ერ სი ტე ტო და წე სე ბუ ლე ბა, თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტი, რო გორც ჩანს გა ზეთ „კო მუ ნის ტის“ რე დაქ ცია არ და აკ მა-ყო ფი ლა ვ. ქვი ჩა ხი ას პას კვილ მა „ცი ლისმ წა-მებ ლებ მა და პრო ვო კა ტო რებ მა პა სუ ხი უნ და აგ ონ“ და იქ ვე გა აკ ე თა მი ნა წე რი „რე დაქ ცი ის-აგ ან“, რო მელ ში აც ვკით ხუ ლობთ: „გუ შინ წინ თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტეტ ში ჩა-ტარ და რექ ტო რა ტის გა ფარ თო ებ უ ლი სხდო-მა, რო მელ საც ეს წრე ბოდ ნენ პარ ტი უ ლი კო-მი ტე ტის წევ რე ბი, ფა კულ ტე ტის დე კა ნე ბი, პრო ფე სორ-მას წავ ლებ ლე ბი.

დამ სწრე ნი პრე სა ში გა მოქ ვეყ ნე ბულ წე რი-ლებ თან ერ თად გა ეც ნენ ზვი ად გამ სა ხურ დი ას და მის თა ნამ ზრახ ველ თა ცი ლისმ წა მებ ლუ რი და პრო ვო კა ცი უ ლი ხა სი ათ ის მა სა ლებს თბი-ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტი სა და მი სი ზო გი ერ თი პრო ფე სო რი სა და მას წავ ლებ ლის შე სა ხებ.

სხდო მა ზე აზ რი გა მოთ ქვეს პრო ფე სორ მა ზ. ჭარ ხა ლაშ ვილ მა, იურ იდ ი უ ლი ფა კულ ტე-ტის დე კან მა, დო ცენ ტმა მ. ლეკ ვე იშ ვილ მა, პრო რექ ტორ მა ზ. ფო რა ქიშ ვილ მა, ფი ლო-სო ფი ის ფა კულ ტე ტის დე კან მა, პრო ფე სორ-მა ბ. ლუ ტი ძემ, და სავ ლეთ ევ რო პის ენ ებ ი სა და ლი ტე რა ტუ რის ფა კულ ტე ტის დე კან მა,

77 uCa oqropiriZeistoria

დო ცენ ტმა მ. ბა ჩი აშ ვილ მა, პრო ფე სორ მა გ. ხავ თას მა, პრო ფე სორ მა ი. ვა შა კი ძემ, სა ქარ-თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ა თა აკ ად ემ ი ის წევრ-კო-რეს პონ დენ ტმა, პრო ფე სორ მა აკ. სურ გუ ლა-ძემ, დო ცენ ტმა ა. გა ჩე ჩი ლა ძემ, ეკ ონ ომ იკ უ რი ფა კულ ტე ტის II კურ სის სტუ დენ ტმა ა. ბურ-ძგლამ. სხდო მა ზე გა მო ვიდ ნენ უნ ივ ერ სი ტე-ტის პარ ტი უ ლი კო მი ტე ტის მდი ვა ნი, პრო-ფე სო რი რ. გორ დე ზი ა ნი და უნ ივ ერ სი ტე ტის რექ ტო რი, პრო ფე სო რი დ. ჩხიკ ვიშ ვი ლი.

თა ვი ანთ გა მოს ვლებ ში ყვე ლა ერ თხმად გა-მოს თქვამ და გუ ლის წყრო მას და აღ შფო თე ბას იმ აშ კა რა ან ტი სა ზო გა დო ებ რი ვი საქ მი ან ობ ის გა მო, რა საც ზვი ად გამ სა ხურ დია და მი სი თა-ნა მო აზ რე ე ბი ეწ ევ ი ან, ეს ვაჟ ბა ტო ნე ბი ად ამ ი-ან ის უფ ლე ბე ბის დამ ცველ თა სა ხე ლით გა მო-დი ან და თა ვი ისე მო აქვთ, თით ქოს ჰუ მა ნუ რი და მა მუ ლიშ ვი ლუ რი გრძნო ბე ბი ამ ოქ მე დებ-დათ, სი ნამ დვი ლე ში კი ცი ლისმ წა მებ ლუ რი და დე მა გო გი უ რი გა მოხ ტო მე ბით სა კუ თა რი სამ-შობ ლო სა და ერ ის წი ნა აღმ დეგ გა მო დი ან.

თა ვი ანთ სა მარ ცხვი ნო ხელ ნა წე რის გა მო-ცე მას (ზე მოთ აღ ნიშ ნულ თვით გა მო ცე მებს გუ ლის ხმო ბენ – უ. ო.) მათ „სა ქარ თვე ლოს მო-ამ ბე“ შე არ ქვეს. ეს ფაქ ტი უკ ვე მი უთ ით ებს იმ-ა ზე, რომ ამ ით და უპ ირ ის პირ დნენ მეც ნი ერ ებ-ა თა აკ ად ემ ი ის ცნო ბილ გა მო ცე მას, რო მე ლიც მეც ნი ერ თა შრო მებ სა და გა მოკ ვლე ვებს აქ-ვეყ ნებს. პირ და პირ და უშ ვე ბე ლი სა ოც რე ბაა ამ სა ხელ წო დე ბით გა მო დი ოდ ეს „სა მიზ და ტი“, რო მელ ში აც ან ტი საბ ჭო თა მა სა ლე ბია მო ცე-მუ ლი და ამ ა ვე დროს ყო ველ გვა რი მო ნა ჭო რი მეც ნი ერ მუ შა კე ბის ერ თი ნა წი ლის პრეს ტი ჟის ხელ ყო ფის მიზ ნით.

ზვი ად გამ სა ხურ დი ას მთე ლი პი რა დი ცხოვ-რე ბა იმ ის მა გა ლი თია, რომ მას მუ დამ აკლ-და მო ქა ლა ქე ობ რი ვი პა სუ ხისმ გებ ლო ბა. იგი ყო ველ თვის რა ღა ცით უკ მა ყო ფი ლო და უმ-ად უ რი იყო... პა ტივ მოყ ვა რე ობ ა სა და უპ რინ-ცი პო ბას იჩ ენ და... და ბო ლოს ისე და ე ცა რომ ცი ლი დას წა მა კო ლექ ტივ სა და კო ლე გებს“, – აღ ნიშ ნავს ეს მარ თლაც ცი ლის წა მე ბე ბი-

სა და პრო ვო კა ცი ებ ის სა ბუ და რი და შემ დეგ ჩა მოთ ვლის მეც ნი ერ ებს, იმ ცნო ბილ სა ხელ-მწი ფო მოღ ვა წე ებ სა და მწერ ლებს, რომ ლებ-საც ზვი ად გამ სა ხურ დია საბ ჭო თა სა იდ უმ ლო სამ სა ხუ რის მუ შა კე ბად ას ახ ელ ებს, და ბო ლოს აკ ეთ ებს დას კვნას, რომ „დროა საგ ნებს თა ვი-სი სა ხე ლი ვუ წო დოთ. ზვი ად გამ სა ხურ დია და მის თა ნა მო აზ რე თა მოქ მე დე ბა სამ შობ ლოს, სო ცი ალ იზ მის წი ნა აღმ დეგ მოქ მე დე ბად უნ-და შე ფას დეს და მათ მი მართ კა ნო ნით გათ ვა-ლის წი ნე ბუ ლი ღო ნის ძი ებ ე ბი უნ და იქ ნეს გან-ხორ ცი ელ ებ უ ლი.

ას ეთ ია თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ-სი ტე ტის დი დი და სა ხე ლო ვა ნი კო ლექ ტი ვის წევრ თა სა ერ თო აზ რი“ – [33] რი ხით აც ხა დებს კო მუ ნის ტუ რი პარ ტი ის ეს ორ გა ნო; მაგ რამ აქ ვე მინ და აღ ვნიშ ნო, რო გორც იმ დროს თბი-ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის სტუ დენ-ტმა, კარ გად ვი ცი, რომ აქ გა მო ხა ტუ ლი მო-საზ რე ბა სრუ ლე ბი თაც არ იყო ამ, მარ თლაც დი დი და სა ხე ლო ვა ნი კო ლექ ტი ვის წევრ თა სა ერ თო აზ რი, და აქ იყ ვნენ მარ თლაც ქარ თუ-ლი ერ ოვ ნულ სატ კი ვარ ზე მო ფიქ რა ლი პატ-რი ოტ ე ბი: გი ვი ჟორ და ნია, დი მიტ რი ლე თო-დი ა ნი, გია ავ ალ იშ ვი ლი, სო სო კვი ცი ა ნი, დე ვი კა ჭა რა ვა, ის ტო რი ის ფა კულ ტე ტის სტუ დენ-ტე ბი – თა მარ ჩხე ი ძე, გია ჩხიკ ვიშ ვი ლი, გე ლა ნი კო ლა იშ ვი ლი და სხვე ბი, რო მელ თაც არ ავ-ით ა რი კა რი ერ ის ტუ ლი ქვე ნა გრძნო ბე ბი არ ამ ოძ რა ვებ დათ და თავ და უზ ოგ ავ ად რაზ მავ-დნენ თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის სტუ დენტ-ახ ალ გაზრ დო ბას ერ ოვ ნუ ლი იდ ე-ალ ებ ის გარ შე მო.

ხო ლო რაც შე ეხ ე ბა სტა ტი ას „არა ცი ლი დას წა მო!“ – მი სი ავ ტო რე ბი არ აფ რით ჩა მორ-ჩე ბი ან, პი რი ქით ზოგ ჯერ კი დე ვაც აჭ არ ბე ბენ ინ სუ ნა ცი ებ ის დო ნით, მწე რალ თა კავ ში რის, თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის, თუ ლი ტე რა ტუ რის ინ სტი ტუ ტის „სა ხე ლო ვა ნი კო ლექ ტი ვებს“, რო ცა ის ი ნი წე რენ: „...ეს ყვე-ლაფ რის მკად რე ბე ლი მა ნი აკ ე ბი, რო მელ თაც მა მუ ლიშ ვი ლო ბი სა და კე თილ მორ წმუ ნე ობ ის

78uCa oqropiriZe istoria

ნი ღაბს ამ ოფ არ ებ უ ლი ზვი ად გამ სა ხურ დია მე თა ვე ობს – თვალ თმაქ ცო ბენ, ბინ ძურ ხერხს მი მარ თა ვენ, ერ ოვ ნუ ლი გრძნო ბე ბის სპე კუ-ლა ცი ას ეწ ევ ი ან და ნა დავლს კი რა დიო „თა-ვი სუფ ლე ბის“ და ზო გი ერ თი უც ხო უ რი ჟურ-ნალ-გა ზე თის ჭუჭ ყი ან ბა ზარ ზე ეზ იდ ებ ი ან გა სა სა ღებ ლად... ყვე ლა ქარ თვე ლი სათ ვის, ვინც ზ. გამ სა ხურ დი ას ცო ტად თუ ბევ რად იც ნობს, ნა თე ლია, რომ ეს ფსევ დო ინ ტე ლი-გენ ტი ვაჟ ბა ტო ნი „სიყრ მით თვი სით გან ვე“ გა მო უს წო რე ბე ლი ხუ ლი გა ნი, გვა რი ან ად გაწვრ თნი ლი შან ტა ჟის ტი და პრო ვო კა ტო რია. მი სი მოქ მე დე ბის მთა ვა რი იარ აღ ია მემ კვიდ-რე ობ ით დარ ჩე ნი ლი ფუ ლი და გა რეც ხი ლი სინ დი სი. ნე ბივ რო ბა ში, უს აქ მუ რო ბა ში გაზრ-დი ლი, მა მის ავ ტო რი ტეტს შე ხიზ ნუ ლი, ერ ი-სა და ეკ ლე სი ის ცრუ პატ რი ო ტი“... – ამ ბო ბენ ის ი ნი და ბინ ძურ სარ კაზ მებს არ იშ ურ ებ ენ ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და მის თა ნამ გრძნობ-თა გან სა ქი ქებ ლად, შემ დეგ კი იქ ვე გა ნაგრ-ძო ბენ: „...სა ოც არ ია, სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის „გა ნახ ლე ბის“ აზრს გა დამ თი ელ თა სა ზო გა-დო ებ რი ო ბა წყვეტ დეს... ვინ ჩა მო არ თვა მორ-წმუ ნე ქარ თველს ერს სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე-სი ა ზე ზრუნ ვის უფ ლე ბა, რომ მას ზე ფიქ რით ოკ ე ან ეს გაღ მა ლე ბი „იტ ვირ თა ვენ“ თავს?“ – კით ხუ ლო ბენ ის ი ნი და თვი თონ ვე პა სუ ხო-ბენ, – „ალ ბათ გამ სა ხურ დი ა სა და ფა ილ ოძ ის მრევ ლად წო დე ბულ მა მ. კოს ტა ვამ და ს. კა-ჭა რა ვამ, ეკ ლე სი ის რომ „ჭი რი სუფ ლო ბენ“, და თა ვი ანთ „მოძ ღვრებ თან“ ერ თად სხვა თა ხე ლით ნარის გლე ჯის ნა ცად ხერ ხზე გა და დი-ან“... და სხვა. დას კვნის სა ხით კი აღ ნიშ ნა ვენ: „სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სია ჯერ არ და ცე მუ ლა და არც არ ას ოდ ეს დამ დაბლ დე ბა ისე, რომ ვი-ღაც პა რა ნო იკ ებ ის დაც ვა და მხარ ში ამ ოდ გო-მა დას ჭირ დეს მას...“ და ბო ლოს სა ხე ლო ვან წი ნა პარ თა სიტ ყვე ბით ასე ამ თავ რე ბენ: „არა სა და გეც რუვ ნოთ შენ სიწ მინ დით მშო ბე ლო კა თო ლი კე ეკ ლე სი აო, არ ცა გან გცეთ შენ სი-ქა დუ ლო ჩვე ნო მარ თლმა დი დებ ლო ბაო, რო-მელ სა არა გან მცე მელ ვქმნილ ვართ“! იყ ავნ,

იყ ავნ!“ [35].თუ რამ დე ნად პა სუ ხობს თვით მო ცე მუ ლი

წე რი ლი თუნ დაც ამ და ბო ლო ებ ა ში გა მო ხა-ტულ ქრის ტი ან ულ-მარ თმა დი დებ ლურ კრე-დოს და უფ ლის ჩვენ და მი, მოკვ დავ თად მი გან-კუთ ვნილ სწავ ლე ბას, – „არა მო ი ღო სა ხე ლი ჩე მი ამ ა ო სა ზე და“, – ამ ის გან სჯა სჯუ ლის მეც ნი ერთ მი ვან დოთ, მაგ რამ არ შე იძ ლე ბა არ ვთქვათ, რომ ას ეთ შემ თხვე ვებ ში რა ოდ ე-ნი სიფრ თხი ლე და წინ და ხე დუ ლე ბა მარ თებთ ერ ის სუ ლი ერ მოძ ღვართ... და ამ ას ვე რა ფერს უშ ვე ლის თით ქმის 33 წლით დაგ ვი ან ებ უ ლი მო ნა ნი ე ბა-აღ ი არ ე ბა, რომ „რო გორც ყო ფილ-მა მღვდელ თმთა ვარ მა, არ შე მიძ ლია ვთქვა, რომ ზვი ად გამ სა ხურ დია იყო ერთ-ერ თი უგ-ან ათ ლე ბუ ლე სი და ღრმად ერ ოვ ნუ ლი ცნო ბი-ერ ებ ის მა ტა რე ბე ლი პი როვ ნე ბა, რომ ლის ინ-ტე ლექ ტი ცა და სამ შობ ლოს სიყ ვა რუ ლის მუხ-ტი ძლი ერ სჭირ დე ბა დღეს სა ქარ თვე ლოს“... [36]. მი თუ მე ტეს თუ ის იც კარ გად უწ ყი, რომ „...ეკ ლე სი ამ ვერ შეს ძლო და არ შეს წევ და სა-ამ ი სო ძა ლა და უნ ა რი, და, რა თქმა უნ და ნე ბა, რომ და პი რის პი რე ბო და საბ ჭო უ რი იდ ე ოლ ოგ-ი ის იმ უზ არ მა ზარ ურ ჩხულს, რომ ლის არ ა ერ-თგზი სი მსხვერ პლიც თა ვად გამ ხდა რა 1921 წლი დან მო ყო ლე ბუ ლი“... [იქ ვე] – ზე მოთ მოყ-ვა ნი ლი წე რი ლის მსგავს რა ღა ცა ზე ხე ლი არ უნ და მო აწ ე რო.

პრე სის მი ერ გან ხორ ცი ელ ებ უ ლი ამ გვა რი „ბომ ბარ დი რე ბის“ შემ დეგ და იწ ყო სა ყო ველ-თაო შე ტე ვა ქარ თულ საბ ჭო თა სი ნამ დვი ლე-ში გა ჭი ატ ებ უ ლი გან სხვა ვე ბუ ლი აზ რის მა-ტა რე ბე ლი პლაც დარ მის გა სა ნად გუ რებ ლად. 1977 წლის 1 აპ რილს საბ ჭო თა სა ქარ თვე ლოს მწე რალ თა კავ შირ ში შე იკ რი ბა მი სი პრე ზი დი-უმ ის სხდო მა, რომ ლის შე სა ხებ მე ო რე დღეს გა ზე თი „კო მუ ნის ტი“ იტ ყო ბი ნე ბო და: „გუ შინ, 1 აპ რილს მწე რალ თა სა სახ ლე ში შედ გა სა ქარ-თვე ლოს მწე რალ თა კავ ში რის გამ გე ობ ის პრე-ზი დი უმ ის სხდო მა, რო მელ მაც გა ნი ხი ლა სა-კით ხი მწე რალ თა კავ ში რის წევ რის, ზ. კ. გამ-სა ხურ დი ას საბ ჭო თა მწერ ლი სათ ვის შე უფ ერ-

79 uCa oqropiriZeistoria

ებ ე ლი საქ მი ან ობ ის შე სა ხებ.სა კით ხის გან ხილ ვი სას სიტ ყვით გა მო ვიდ-

ნენ მწერ ლე ბი: გ. აბ აშ ი ძე, ი. აბ აშ ი ძე, გ. ას ათ-ი ა ნი, ხ. ბე რუ ლა ვა, ა. გო მი აშ ვი ლი, ნ. დუმ ბა-ძე, ი. თარ ბა, ა. კა ლან და ძე, კ. კა ლა ძე, მ. ლე-ბა ნი ძე, რ. მარ გი ა ნი, კ. მარ გი ე ვი, ე. მაღ რა ძე, ვ. მერ კვი ლა ძე, გ. ნატ როშ ვი ლი, შ. ნიშ ნი ან ი ძე, ი. ნო ნეშ ვი ლი, გ. ჟორ ჟო ლი ა ნი, ა. სუ ლა კა უ რი, გ. ფან ჯი კი ძე, მ. ფოც ხიშ ვი ლი, დ. შენ გე ლია, გ. ცი ციშ ვი ლი, ვ. ჭე ლი ძე, ს. ჭი ლა ია, თ. ჭი ლა ძე, ფ. ხალ ვა ში, რ. ჯა ფა რი ძე. მათ ერ თსუ ლოვ ნად დაგ მეს ზ. გამ სა ხურ დი ას საბ ჭო თა მწერ ლი სა და მო ქა ლა ქის სა ხელ თან შე უთ ავ სე ბე ლი საქ-ცი ე ლი.

პრე ზი დი უმ მა ერ თხმად გა რიც ხა ის სსრკ მწე რალ თა კავ ში რის რი გე ბი დან (სა ქინ ფორ-მი)“ [34].

სა ქარ თვე ლოს მწე რალ თა კავ ში რის პრე ზი-დი უმ ის აღ ნიშ ნუ ლი სხდო მის სტე ნოგ რა ფი უ-ლი ან გა რი ში ას ე თი მრავ ლის მეტ ყვე ლი სუ რა-თით მთავრ დე ბა:

თავმ ჯდო მა რე (გრ. აბ აშ ი ძე – უ. ო.) – „ნუ ჩა მა ყე ნებთ ბრალ მდებ ლი სა და მო სა მარ თლის როლ ში. ჩვენ მო ვუს მი ნეთ აქ გა მოთ ქმულ აზ რებს. თუ მარ თლა ზვი ა დი და ამ ტკი ცებს, რომ არ ავ ით ა რი ურ თი ერ თო ბა არა აქვს, ჩვენ გვეტ ყვი ან და აღ ვად გენთ ისე, რომ წა სუ ლი არ იქ ნე ბა მი სი გა რიც ხვა, ეს იქ ნე ბა ჩვენ თვის დი დად სა სა ხე ლო და ჩვე ნი ყვე ლას რე აბ ილ-იტ აც ია“. გა ნა მარ ტო ზვი ა დი, არ ამ ედ მთე ლი ორ გა ნი ზა ცი აა უხ ერ ხულ მდგო მა რე ობ ა ში. ვის გა უხ არ დე ბა ეს. ხვალ ვე და ვარ ღვევთ ამ დად გე ნი ლე ბას, ოღ ონდ და ამ ტკი ცეთ. რო გორ გე კად რე ბათ?!

ჩვენ ვთქვით, რომ ჩვე ნი კავ ში რის წევ რი-სათ ვის ეს შე უთ ავ სე ბე ლია და შენ თვი თონ უნ-და და ას აბ უ თო შე ნი სი მარ თლე. შენ ვე რა ფე რი სთქვი.

კენ ჭის ყრა მა ინც უნ და მოხ დეს. ფორ მა ლუ-რად ხომ უნ და ვუ ყა როთ კენ ჭი იმ ას, რაც აქ ით ქვა.

რ. ჯა ფა რი ძე – არ უნ და კენ ჭის ყრა.

თავმ ჯდო მა რე – ვინ არ ის მომ ხრე იმ წი-ნა და დე ბი სა, რო მე ლიც თქვენ სთქვით?... არ არ ის კენ ჭის ყრა სა ჭი რო?... ვინ არ ის მომ ხრე იმ წი ნა და დე ბი სა, რო მელ საც ყვე ლა აწ ერს ხელს?

ი. აბ აშ ი ძე – რომ გა ირ იც ხოს?!თავმ ჯდო მა რე – ვინ არ ის მომ ხრე რომ გა-

ირ იც ხოს? გთხოვთ ას წი ოთ ხე ლი, გთხოვთ და უშ ვათ, ვინ არ ის წი ნა აღმ დე გი? არ ავ ინ. თა-ვი ვინ შე იკ ა ვა? არ ავ ინ. მა შა სა და მე წი ნა და დე-ბა მი ღე ბუ ლია ერ თხმად“... [37].

რო გორც ჩანს, წი ნას წარ საქ მის გან ხილ-ვამ დე მო უწ ერ ი ათ ხე ლი ზ. გამ სა ხურ დი ას მწე-რალ თა კავ ში რი დან გა რიც ხვა ზე... ვე რა ფერს იტ ყვი, მარ თლაც შთამ ბეჭ და ვი გა მო ხა ტუ ლე-ბაა საბ ჭო თა მწერ ლის ზნე ობ რი ვი სა ხის. ამ-გვა რად და ას აჭ ურ ი სა საბ ჭო თა სი ნამ დვი ლემ მწერ ლის ის ღვთა ებ რი ვი და ნიშ ნუ ლე ბა, რომ-ლის შე სა ხე ბაც ჯერ კი დევ XIX სა უკ უნ ე ში აღ-ნიშ ნავ დნენ სა ქარ თვე ლო ში – „მე ერი მზრდის და ცა მნიშ ნავს“-ო... ხო ლო ერ ის რა წი ნამ ძღო-ლო ბას იკ ის რებ და ამ გვა რად კას ტრი რე ბუ ლი ქარ თუ ლი საბ ჭო თა მწერ ლო ბა, ამ ა ზე სიტ ყვას აღ არ გა ვაგრ ძე ლებთ... და რა გა საკ ვი რია, რომ ას ეთ სი ბინ ძუ რე ში მო ნა წი ლე ობ ის შემ დეგ ის-ი ნი ში შით შეს ცქე როდ ნენ ზვი ად გამ სა ხურ-დი ას გა ხე ლი სუფ ლე ბას, ხო ლო სა ქარ თვე ლოს ხე ლი სუფ ლე ბის სა თა ვე ში მი სი მოს ვლის შემ-დეგ ძი ლი და მოს ვე ნე ბა და უკ არ გა მათ შე საძ-ლო შუ რის გე ბა ზე ფიქრ მა. ასე, რომ ქარ თველ მწე რალ თა ამ ნა წი ლის და უნ დო ბე ლი მტრო ბა ზვი ად გამ სა ხურ დი ას მი მართ, ზე მოთ აღ ნიშ-ნულ უმ სგავ სო ბებ ში მა თი ნე ბა ყოფ ლო ბი თი მო ნა წი ლე ობ ის ათ ვის მხი ლე ბი სა და მის მი ერ მო სა ლოდ ნე ლი შუ რის გე ბის ში ში თაც იყო ნა-საზრ დო ე ბი (კო კა სა ში გან რა ცა სდგას...).

ყო ვე ლი ვე ზე მოთ ნათ ქვამს თუ გა ვით ვა-ლის წი ნებთ, აი, ეს არ ის, მარ თლაც, საბ ჭო თა მწერ ლე ბის სა კად რი სი პა სუ ხი, რო მელ საც მხარ ში ამ ო უდ გა შო თა რუს თა ვე ლის სა ხე ლო-ბის ქარ თულ ლი ტე რა ტუ რის ის ტო რი ის ინ-სტი ტუ ტიც, რომ ლის 1977 წლის 5 აპ რი ლის გა-

80uCa oqropiriZe istoria

ფარ თო ებ უ ლი სხდო მის ოქმ ში აღ ნიშ ნუ ლია – „ეს წრე ბოდ ნენ: ა. ბა რა მი ძე, გ. გვერ დწი თე ლი, მ. დუ დუ ჩა ვა, ი. ბო გო მო ლო ვი, გ. იმ ედ აშ ვი ლი, დ. ლაშ ქა რა ძე, ი. ლო ლაშ ვი ლი, გ. მერ კვი ლა ძე, ს. ყუ ბა ნე იშ ვი ლი, მ. ჩი ქო ვა ნი, ს. ცა იშ ვი ლი, გ. ცი ციშ ვი ლი, მ. მა ხა თა ძე, ჯ. ბარ და ვე ლი ძე, ნ. ჭო ლო კა ვა, თ. დო ი აშ ვი ლი, მ. გუ გუშ ვი ლი, ი. მეგ რე ლი ძე, დ. თევ ზა ძე, რ. ბა რა მი ძე, ამ ათ გარ და სხდო მას ეს წრე ბოდ ნენ ძვე ლი ქარ თუ-ლი მწერ ლო ბის, რუს თვე ლო ლო გი ი სა და საზ-ღვარ გა რე თის ხალ ხებ თან ლი ტე რა ტუ რულ ურ თი ერ თო ბა თა გან ყო ფი ლე ბის თა ნამ შრომ-ლე ბი. სხდო მა ზე გა მო ძა ხე ბუ ლი იყ ვნენ ზვი ად გამ სა ხურ დია და ირ აკ ლი კენ ჭოშ ვი ლი.

დღის წეს რი გი: ინ სტი ტუ ტის თა ნამ შრომ-ლე ბის ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და ირ აკ ლი კენ-ჭოშ ვი ლის საბ ჭო თა მეც ნი ერ ებ ის ათ ვის შე უფ-ერ ებ ე ლი საქ მი ან ობ ის გან ხილ ვა [38]. აღ ნიშ-ნუ ლი სხდო მის შე სა ხებ პრე სა ში გა მოქ ვეყნ და შემ დე გი ინ ფორ მა ცია: „5 აპ რილს შედ გა შ. რუს თა ვე ლის სა ხე ლო ბის ქარ თუ ლი ლი ტე რა-ტუ რის ის ტო რი ის ინ სტი ტუ ტის სა მეც ნი ე რო საბ ჭოს გა ფარ თო ებ უ ლი სხდო მა, რო მელ ზეც გა ნი ხი ლეს ინ სტი ტუ ტის თა ნამ შრომ ლე ბის ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და ირ აკ ლი კენ ჭოშ ვი-ლის საბ ჭო თა მეც ნი ერ ებ ის ათ ვის შე უფ ერ ებ-ე ლი საქ მი ან ო ბა.

სხდო მას თავმ ჯდო მა რე ობ და ინ სტი ტუ ტის დი რექ ტო რი, სა ქარ თვე ლოს სსრ მეც ნი ერ ებ-ა თა აკ ად ემ ი ის აკ ად ემ იკ ო სი ალ. ბა რა მი ძე, აზრ თა გაც ვლა-გა მოც ვლა ში მო ნა წი ლე ო ბა მი იღ ეს სა მეც ნი ე რო საბ ჭოს წევ რებ მა: პარ-ტორ გა ნი ზა ცი ის მდი ვან მა ნ. ჭო ლო კა ვამ, პრო ფე სო რებ მა გ. იმ ედ აშ ვილ მა, გ. ცი ციშ-ვილ მა, მ. ჩი ქო ვან მა, მ. დუ დუ ჩა ვამ, გ. მეკრ-კვი ლა ძემ, ი. ლო ლაშ ვილ მა, ს. ცა იშ ვილ მა, ინ-სტი ტუ ტის დი რექ ტო რის მო ად გი ლემ გ. გვერ-დწი თელ მა“ [იქ ვე].

სა ქინ ფორ მის ცნო ბა ში სრუ ლი ად იგ ნო რი-რე ბუ ლია ამ ა ვე სხდო მა ზე ლია ან დღუ ლა ძის მი ერ გა მოთ ქმუ ლი ერ თა დერ თი სა ღი აზ რი, რომ „ის სა კით ხე ბი, რომ ლე ბიც ზვი ად გამ სა-

ხურ დი ას აწ უხ ებს, ყვე ლა ჩვენ განს აღ ელ ვებს. მახ სოვს, რო გორ აგ ვა ღელ ვა ჩვენ (მი მარ თავს გ.იმ ედ აშ ვილს) X სა უკ უნ ის გუმ ბა თი ა ნი ტაძ-რის კუ მურ დოს – ნან გრე ვე ბის ხილ ვამ, მის მა სა ვა ლა ლო მდგო მა რე ობ ამ.

ზვი ად გამ სა ხურ დი ას, სა თა ნა დო გა ნათ ლე-ბას თან ერ თად, გვა რიც შვე ლო და, რომ ამ სა-კით ხებ ზე ზრუნ ვა გა ბე დუ ლად გა მო ეხ ა ტა და, რო გორც თვი თონ გა ნაც ხა და, არ ა ერ თგზის მი ემ არ თა სა თა ნა დო და წე სე ბუ ლე ბე ბი სათ-ვის.

ჩე მი წარ მოდ გე ნა ზვი ად ის გა ნათ ლე ბა ზე რამ დე ნად მე სხვაა. აქ მსჯე ლო ბენ მის ნაკ-ლო ვა ნე ბა ზე, მაგ რამ არ აფ ერს ამ ბო ბენ მის და დე ბით მხა რე ებ ზე. ში ნა გა ნად მჯე რა, რომ ზვი ად გამ სა ხურ დია თა ვის ცოდ ნას, მა მი სე-ულ შე მარ თე ბას და დე დის კე თილ შო ბი ლე ბას ჩვე ნი ქვეყ ნის სამ სა ხურს მო ახ მარს“... [იქ ვე, გვ. 35-36] – და „სა მეც ნი ე რო საბ ჭომ ერ თხმად დაგ მო ზ. გამ სა ხურ დი ა სა და ი. კენ ჭოშ ვი ლის მოქ მე დე ბა ნი. საბ ჭომ მო უწ ო და ამ გზა აბ-ნე ულ თა ნამ შრომ ლებს და უფ იქრ დნენ, ვიდ-რე გვი ან არ არ ის, თა ვი ანთ საქ ცი ელს, ხე ლი აიღ ონ საბ ჭო თა მეც ნი ერ ებ ის ათ ვის შე უფ-ერ ებ ე ლი ნა ბი ჯე ბის გა დად გმი სა გან, შეწ ყვი-ტონ თვით მარ ქვია ჟურ ნა ლე ბის გა მო ცე მა და ცი ლისმ წა მებ ლუ რი გან ცხა დე ბე ბი სა და წე-რი ლე ბის პუბ ლი კა ცია, აქ ტი ურ ად ჩა ებ ან ინ-სტი ტუ ტის სა მეც ნი ე რო და სა ზო გა დო ებ რივ ცხოვ რე ბა ში, პა ტი ოს ა ნი საქ მით აღ იდ გი ნონ მეც ნი ერ-მო ქა ლა ქის და ნამ დვი ლი პატ რი ოტ-ის სა პა ტიო სა ხე ლი“ [იქ ვე, გვ. 41]. აი, სამ წუ ხა-როდ, ას ე თი იყო ამ „მეც ნი ერ-მო ქა ლა ქე ებ ი სა“ და „ნამ დვი ლი პატ რი ოტ ებ ის სა პა ტიო სა ხე“. ხო ლო ზვი ად გამ სა ხურ დი ამ და მის მა თა ნა მო-აზ რე ებ მა გა აგრ ძე ლეს რა თა ვი ან თი გზა, იგი და მო უკ იდ ებ ე ლი სა ქარ თვე ლოს სა ხელ მწი-ფოს აღ დგე ნის მე სა ძირ კვლე და მი სი პირ ვე ლი პრე ზი დენ ტი გახ და.

საქ მის ამ გვა რი მე თო დე ბით შემ ზა დე ბის შემ დეგ ზვი ად გამ სა ხურ დია და მე რაბ კოს ტა-ვა 1977 წლის 7 აპ რილს და აპ ატ იმ რეს. საქ მე

81 uCa oqropiriZeistoria

¹131 აღ იძ რა სა ქარ თვე ლოს სსრ სა მო ქა ლა-ქო კო დექ სის 71-ე მუხ ლის პირ ვე ლი ნა წი ლით, რაც ან ტი საბ ჭო თა აგ იტ აც ია-პრო პა გან დას ით ვა ლის წი ნებ და. საქ მის წარ მო ე ბა მიმ დი-ნა რე ობ და თით ქმის ერთ წე ლი წადს და 1978 წლის 7 მარტს დას რულ და.

ზვი ად გამ სა ხურ დი ას მე უღ ლე მა ნა ნა არ-ჩვა ძე-გამ სა ხურ დია იგ ონ ებს, რომ „და პა ტიმ-რე ბის თა ნა ვე სუკ-ის თა ნამ შრომ ლებ მა პრო-კუ რო რის სან ქცი ის გა რე შე და იწ ყეს ოჯ ახ ებ-ში შე მოჭ რა ჩხრე კის ჩა სა ტა რებ ლად. ჩხრე კა ერ თდრო ულ ად მიმ დი ნა რე ობ და მე რაბ კოს-ტა ვას ბი ნა ზე ჯა ვა ხიშ ვი ლის ქუ ჩა ¹1 და გა-ლის ქუ ჩა ¹16 „კოლ ხურ კოშ კში“... ჩე მი დის ლე და არ ჩვა ძის კუთ ვნილ ბი ნა ზე ვახ ტანგ ჩი ქო ვა ნის ¹28-ში მიმ დი ნა რე ობ და ჩხრე კა... სუ კი მოქ მე დებ და თა ვი სუფ ლად. ოჯ ახ ებ იდ ან მათ თვის უშ უ ალ ოდ სა ინ ტე რე სო მა სა ლე ბის გარ და გა ტა ნი ლი იქ ნა კ. გამ სა ხურ დი ას ხელ-ნა წე რე ბი და ნივ თე ბი, რო მელ თა დაბ რუ ნე ბა ვე ღარ შევ ძე ლით“... [39] ამ უშ ავ და საბ ჭო თა დე ზინ ფორ მა ცი ი სა და ცი ლის წა მე ბის მთე-ლი მან ქა ნა, პა ტიმ რებ ზე სხვა დას ხვა ფორ მით ზე წო ლის რთუ ლი მე ქა ნიზ მე ბი თურთ, რის გა-მოც პა ტიმ რებ მა შიმ ში ლო ბა გა მო აც ხა დეს. მათ მი მართ გა მო ყე ნე ბუ ლი იქ ნა საბ ჭო თა უშ იშ რო ებ ის სის ტე მის მი ერ კარ გად და მუ შა-ვე ბუ ლი ურ ჩი პა ტიმ რე ბის ფსი ქი ატ რულ სა-ავ ადმ ყო ფო ში მო თავ სე ბის პრაქ ტი კაც. მე რაბ კოს ტა ვა მო ათ ავ სეს ორ თა ჭა ლის ცი ხის ფსი-ქი ატ რულ გან ყო ფი ლე ბა ში. ზვი ად გამ სა ხურ-დია კი ჯერ მოს კოვ ში, სუკ-ის ლე ფორ ტო ვის ცი ხე ში გა და იყ ვა ნეს, შემ დეგ კი სერ ბსკის სა-ხე ლო ბის ფსი ქი ატ რი ულ კლი ნი კა ში. ამ ა ვე პე რი ოდ ში ჰო ნო ლუ ლუ ში მიმ დი ნა რე მსოფ-ლიო ფსი ქი ატ რე ბის კონ ფე რენ ცი ამ სას ტი კად დაგ მო საბ ჭო თა ფსი ქი ატ რი ა ში გა მო ყე ნე ბუ-ლი პო ლი ტი კუ რი პა ტიმ რე ბის ფსი ქი ატ რი ულ სა ავ ადმ ყო ფო ებ ში წა მე ბის პრაქ ტი კა და სსრ კავ ში რი გა რიც ხა მსოფ ლიო ფსი ქი ატ რი უ ლი ას ოც ი აც ი იდ ან. მსოფ ლიო სა ზო გა დო ებ რი ვი აზ რი სა და ფსი ქი ატ რე ბის ზე წო ლის შე დე გად

მო ხერ ხდა ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და მე რაბ კოს ტა ვას ფსი ქი ატ რი უ ლი და წე სე ბუ ლე ბე ბი-დან გა მოხ სნა. 1977 წლის დე კემ ბერ ში „საბ ჭო-თა ფსი ქი ატ რე ბი სა გან“ და კომ პლექ ტე ბულ მა „კო მი სი ამ“ ის ი ნი ფსი ქი ურ ად ჯან მრთე ლად ცნო [იქ ვე, გვ. 9].

ამ ავ დრო ულ ად 1977 წელს სსრ კავ შირ ში და აპ ატ იმ რეს ჰელ სინ კის ხელ შეკ რუ ლე ბა თა სა შემ სრუ ლებ ლო ჯგუ ფის ორ მო ცამ დე წევ-რი. აშშ კონ გრეს მა პა ტიმ რე ბის ფი ზი კუ რად გა დარ ჩე ნის მიზ ნით ის ი ნი ნო ბე ლის პრე მი ა ზე წა რად გი ნა. მათ შო რის იყ ვნენ ზვი ად გამ სა-ხურ დია და მე რაბ კოს ტა ვა.

1978 წლის 18-19 მა ისს ჩა ტარ და ზვი ად გამ-სა ხურ დი ა სა და მე რაბ კოს ტა ვას სა სა მარ თლო პრო ცე სი, რო მელ მაც „ბრალ დე ბულთ“ გა მო-უტ ა ნა „გა ნა ჩე ნი“ 3 წე ლი მკაც რი რე ჟი მის კო-ლო ნი ა ში პა ტიმ რო ბა და 2 წე ლი გა და სახ ლე ბა. ზვი ა დი სას ჯელს იხ დი და ნო ღა ის სტეპ ში და-ბა კო ჩუ ბე ი ში, ხო ლო მე რა ბი – პერ მის ოლ ქში, ხო ლო რაც შე ეხ ე ბა საბ ჭო თა უშ იშ რო ებ ის კო-მი ტე ტის სპეც სამ სა ხუ რე ბის მი ერ ინ ცი ნი რე-ბულ ზვი ად გამ სა ხურ დი ას ე.წ. მო ნა ნი ებ ას, ამ ის შე სა ხებ ჩვენ ნაშ რომ ში [40] უკ ვე ვი სა უბ-რეთ, მაგ რამ აქ სა ჭი როდ ვსცა ნით მოგ ვე ტა ნა აღ ნიშ ნულ სა კითხ ზე „მე რაბ კოს ტა ვას გან-ცხა დე ბა“ რო მელ შიც ის ამ ბობს: „...მსურს აღ-ვნიშ ნო, რომ ჩემ ზე უკ ეთ არ ავ ინ იც ის სი მარ-თლე ამ ყვე ლა ფერ ზე, რად გან მთე ლი წლის გან მავ ლო ბა ში ვაკ ვირ დე ბო დი ჩვე ნი საქ მის მსვლე ლო ბას, სა სა მარ თლო სხდო მე ბის დროს ხში რად ვხვდე ბო დი ზ. გამ სა ხურ დი ას და ვი-ცი ყო ვე ლი დე ტა ლი იმ სა სა მარ თლო საქ მი სა, რო მე ლიც 56 ტო მი სა გან შედ გე ბო და.

სა სა მარ თლო ზე ზ. გამ სა ხურ დი ას არ მო უნ-ან ი ებ ია მი სი უმ თავ რე სი საქ მი ან ო ბა, უა რი არ უთ ქვამს იმ პატ რი ოტ ულ წე რი ლებ ზე, რომ-ლე ბიც ეხ ებ ო და ქარ თულ ეკ ლე სი ას, ჩვენს ენ ას, კულ ტუ რის ძეგ ლებს და ჰელ სინ კის კავ-ში რის გან ცხა დე ბებს. უფ რო მე ტიც – სა სა-მარ თლო ზე მან კი დევ ერ თხელ მო ით ხო ვა იმ მოთ ხოვ ნა თა შეს რუ ლე ბა, რო მე ლიც ეხ ებ ო-

82uCa oqropiriZe istoria

და აღ ნიშ ნულ სა კით ხებს და სა მარ თლი ან ო ბა მო ით ხოვს აღ ვნიშ ნო, რომ მა თი ნა წი ლი გა ით-ვა ლის წი ნა კი დეც ხე ლი სუფ ლე ბამ... სა სა მარ-თლო ზე ჩე მი უკ ომ პრო მი სო (მე არ ვა ღი ა რე თა ვი დამ ნა შა ვედ) და ზ. გამ სა ხურ დი ას ნა წი-ლობ რივ კომ პრო მი სუ ლი პო ზი ცია იყო ჩვე-ნი წი ნას წარ მო ლა პა რა კე ბის შე დე გი, გარ და ამ ი სა შევ თან ხმდით იმ აზ ეც, რომ გა და სახ-ლე ბის დროს ის და წერ და თხოვ ნას გა თა ვი-სუფ ლე ბა ზე და ჩემ ზე ად რე დაბ რუნ დე ბო და სა ქარ თვე ლო ში, რაც აუც ილ ებ ე ლი იყო ჩვე-ნი სა ერ თო საქ მი სათ ვის, რა თა მას მო ეხ დი ნა ჩვე ნი მოძ რა ობ ის მო ბი ლი ზა ცია და ებრ ძო ლა ჩვე ნი მოთ ხოვ ნე ბის შე სას რუ ლებ ლად. მსურს აღ ვნიშ ნო, რომ ზვი ად მა მარ თლაც შე ას რუ ლა ეს ყვე ლა ფე რი და გა თა ვი სუფ ლე ბის შემ დეგ კვლა ვაც აგრ ძე ლებს ერ ოვ ნულ მოღ ვა წე ობ ას.

მე არა მხო ლოდ ვა მარ თლებ მის ას ეთ საქ-ცი ელს, არ ამ ედ მი ვიჩ ნევ, რომ იმ სი ტუ აც ი ა ში ეს იყო აუც ილ ებ ე ლი ნა ბი ჯი. აქ ვე დავ სძენ, რომ სა სა მარ თლო ზე ზვი ადს არ და უს ახ ელ ებ-ია არც ერ თი პი როვ ნე ბა და მის გა მო არ ავ ინ და უბ არ ებ ი ათ და სა კით ხად „სუკ ში“.

ის სამ შობ ლო სათ ვის ყო ველ თვის სწი რავ და სა კუ თარ სი ცოც ხლეს და ამ აუც ილ ებ ე ლი ნა-ბი ჯი თაც უდ იდ ე სი მსხვერ პლი გა ი ღო“... [41] მა თი მე გობ რო ბის შე სა ხებ კი მე რაბ კოს ტა ვა 1989 წლის 31 მარტს შე ნიშ ნავ და: „ბევ რი ეც-ა და ჩე მი და ზვი ად ის მე გობ რო ბა ში ბზა რის გა ჩე ნას, მაგ რამ ეს ვე რა ვინ ვერ შეძ ლო, ეს არ ას ოდ ეს მოხ დე ბა, მაგ რამ თუ მოხ და სას-წა უ ლი და ჩვენს მე გობ რო ბა ში ბზა რი გაჩნ და, მა შინ მე ვიტ ყვი, რომ მე გობ რო ბა სა ერ თოდ არ არ სე ბობს, ეს კი უკ ვე ქვეყ ნის დან გრე ვას უდ რის“ [ოქ როს საწ მი სი, იქ ვე, გვ. 9].

ზვი ად გამ სა ხურ დი ამ და მე რაბ კოს ტა ვამ მთე ლი თა ვი ან თი ცხოვ რე ბი თა და მო წა მე-ობ რი ვი აღ სას რუ ლით და ამ ტკი ცეს რო გორც ერ თმა ნე თი სად მი, ას ე ვე იმ იდ ე ალ ებ ის ად მი უს აზ ღვრო ერ თგუ ლე ბა, რო მელ თა გან ხორ-ცი ელ ებ ის ათ ვის ბრძო ლა საც ის ი ნი შე ეწ ირ-ნენ. ხო ლო სა სა მარ თლო პრო ცე სი, რო მე ლიც

მათ საბ ჭო თა რე ჟიმ მა და მის მა ერ თგულ მა ლა ქი ებ მა მო უწ ყვეს, დარ ჩე ბა რო გორც ამ ან ტი ჰუ მა ნუ რი სის ტე მის უმ ახ ინ ჯე სი ში ნა-არ სის გა მომ ხატ ვე ლი კი დევ ერ თი მო ნუ მენ-ტი. ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და მე რაბ კოს ტა-ვას და პა ტიმ რე ბას სას წრა ფოდ გა მო ეხ მა რუ-ნენ ახ ალ გაზრ და ქარ თვე ლი პატ რი ოტ ე ბი და სტუ დენ ტუ რი მოძ რა ობ ის ერ ოვ ნუ ლი ფრთის ლი დე რე ბი, რო მელ თაც პროკ ლა მა ცი ე ბი და-ყა რეს პირ და პირ რუს თა ვე ლის პროს პექ ტზე, მა ღა ზი ებ ში, აკ რავ დნენ აფ იშ ებ ზე და სხვა. პროკ ლა მა ცი ებ ში აღ ნიშ ნუ ლია:

1. „თა ვი სუფ ლე ბა ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და მე რაბ კოს ტა ვას!

ქარ თვე ლე ბო, ის ი ნი იბრ ძოდ ნენ ჩვენ თვის და ჩვე ნი ქვეყ ნი სათ ვის, ჩვენ შე მოგვ წი რეს თა ვი ან თი პი რა დი კე თილ დღე ო ბა და თა ვი-სუფ ლე ბა: ახ ლა ჩვენ გა ვერ თი ან დით უკ ან ონ-ოდ და პა ტიმ რე ბუ ლი ჩვე ნი თა ნა მე მა მუ ლე ებ-ის და სა ცა ვად.

გა უმ არ ჯოს ქარ თველ პატ რი ოტ ებს“...ან. 2. „თა ვი სუფ ლე ბა ქარ თველ პატ რი ოტ-

ებს!ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და მე რაბ კოს ტა ვას

და პა ტიმ რე ბა არ ის სრუ ლი ად უკ ან ო ნო აქ ტი, რო მე ლიც იწ ვევს ქარ თვე ლი ხალ ხის აღ შფო-თე ბას. ქარ თვე ლე ბი გა ვერ თი ან დეთ თვით ნე-ბუ რად და პა ტიმ რე ბუ ლი ჩვე ნი თა ნა მე მა მუ-ლე ებ ის და სა ცა ვად. ეს ჩვე ნი ერ ოვ ნუ ლი ღირ-სე ბის საქ მეა!

გა უმ არ ჯოს ზვი ად გამ სა ხურ დი ას და მე-რაბ კოს ტა ვას!“ [42].

გავრ ცელ და და ბეჭ დი ლი უამ რა ვი მო წო დე-ბა „თა ვი სუფ ლე ბა ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და მე რაბ კოს ტა ვას“ [იქ ვე]. ცნო ბი ლი გახ და, რომ სუკ-მა ხელ ში ვერ ჩა იგ დო ამ პროკ ლა მა ცი ებ-ის ვერ ცერ თი გა მავრ ცე ლე ბე ლი.

ამ ა ვე დროს ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და მე-რაბ კოს ტა ვას და პა ტიმ რე ბას გა მო ეხ მა ურ ნენ რუ სე თის დე მოკ რა ტი უ ლი მოძ რა ობ ის ლი დე-რე ბი. 1977 წლის 12 აპ რილს „სსრ კავ შირ ში მორ წმუ ნე თა უფ ლე ბე ბის დაც ვის ქრის ტი ან-

83 uCa oqropiriZeistoria

ულ მა კო მი ტეტ მა“ მი მარ თა მსოფ ლი ოს ქრის-ტი ან თა სა ზო გა დო ებ ას აღ ნიშ ნულ პი როვ ნე-ბა თა უკ ან ო ნო და პა ტიმ რე ბის შე სა ხებ. მი მარ-თვას ხელს აწ ერ დნენ გლებ იაკ უნ ი ნი, ვარ სო-ნოფ რი ხა იბ ულ ი ნი, ვიქ ტორ კა პი ტან ჩუ კი.

აკ ად ემ იკ ოს მა სა ხა როვ მა სპე ცი ალ უ რი პრეს-კონ ფე რენ ცია გა მარ თა აპ რილ ში უც ხო-ელ კო რეს პონ დენტებ თან ზვი ად გამ სა ხურ დი-ა სა და მე რაბ კოს ტა ვას და პა ტიმ რე ბას თან და-კავ ში რე ბით, ხო ლო 1977 წლის ივ ლის ში მან ვე, დოქ ტორ მა ტურ ჩინ მა და სხვებ მა მსოფ ლიო სა ზო გა დო ებ ას მო უწ ოდ ეს სსრ კავ შირ ში და-პა ტიმ რე ბუ ლი დე მოკ რა ტი უ ლი მოძ რა ობ ის 9 წევ რის და სა ცა ვად, რო მელ თა შო რის ზვი ად გამ სა ხურ დია და მე რაბ კოს ტა ვაც იყ ვნენ და-სა ხე ლე ბულ ნი [იქ ვე, გვ. 15].

ზვი ად გამ სა ხურ დი ას და პა ტიმ რე ბა და მი-სი სახ ლის ჩხრე კი სას ჩა დე ნი ლი უკ ან ონ ობ ა ნი გა აპ რო ტეს ტეს რუს მა სა მარ თალ დამ ცა ვებ მა პ. გრი გო რენ კომ და ს. კა ლის ტრა ტოვ მა 1977 წლის 14 აპ რი ლის მი მარ თვა ში სსრ კავ ში რის პრო კუ რო რი სად მი [იქ ვე, გვ. 25].

ქარ თველ პატ რი ოტ თა მი მართ გა ტა რე-ბულ რეპ რე სი ებს ფარ თოდ გა მო უხ მა უ რა და სავ ლე თის რა დი ოს ად გუ რე ბი, გან სა კუთ-რე ბით „ამ ერ იკ ის ხმის“ ქარ თუ ლი რე დაქ ცია, რო მე ლიც პე რი ოდ ულ ად აშ უქ ებ და ქარ თველ პატ რი ოტ თა მდგო მა რე ობ ას. მან ვე გვამ ცნო ინ გლი სე ლი პრო ფე სო რის პი ტერ როდ დე ვე-ის ღვაწ ლი და თავ და დე ბა ქარ თვე ლი პატ რი-ოტ ებ ის საქ მი სათ ვის [იქ ვე, გვ. 15-16]. მაგ რამ მი უხ ედ ავ ად ყვე ლაფ რი სა, საბ ჭო თა რეპ რე სი-უ ლი მან ქა ნის შე ჩე რე ბა შე უძ ლე ბე ლი იყო და მა ნაც ბო ლომ დე მი იყ ვა ნა მის მი ერ ვე ინ სპი-რი რე ბუ ლი სასა მარ თლო პრო ცე სად გა ფორ-მე ბუ ლი ფარ სი.

რო გორც ჩანს, აღ ნიშ ნუ ლი სა სა მარ თლო პრო ცე სი, სა ქარ თვე ლოს საბ ჭო თა ხე ლი სუფ-ლე ბას ე. შე ვარ დნა ძით სა თა ვე ში, სჭირ დე ბო-და მო ახ ლო ებ უ ლი ე.წ. საბ ჭო თა კონ სტი ტუ-ცი ის ქარ თულ ვა რი ან ტში, მის თვის სა ჭი რო ცვლი ლე ბე ბი სათ ვის შე სამ ზა დებ ლად, რა თა

ფრთა შეს ხმო და საბ ჭო თა იდ ე ოლ ოგ ი უ რი მან-ქა ნის მი ერ გა მო გო ნე ბუ ლი მო რი გი ნა ბოდ ვა-რის „ახ ა ლი ის ტო რი უ ლი ერ თო ბის – საბ ჭო თა ხალ ხის“ ცნე ბის დამ კვიდ რე ბა სა და ამ ის თვის სა ჭი რო და აუც ილ ებ ე ლი მო კავ ში რე რეს პუბ-ლი კე ბის კონ სტი ტუ ცი ებ იდ ან მშობ ლი უ რი ენ ის სა ხელ მწი ფო სტა ტუ სის ამ ოღ ებ ას და მის ად გილ ზე რუ სუ ლი ენ ის კონ სტი ტუ ცი ურ დამ კვიდ რე ბას. სა ქარ თვე ლო ში ად რე ვე იყო მცდე ლო ბა სა ხელ მწი ფო და გან სა კუთ რე ბით უმ აღ ლეს სას წავ ლო და წე სე ბუ ლე ბე ბი დან ქარ თუ ლი ენ ის გა ძე ვე ბი სა (საქ მის წარ მო ებ ის რუ სულ ენ ა ზე და ნერ გვის ცდა, ქარ თულ ენ ა-ზე უმ აღ ლე სი სას წავ ლებ ლე ბი სათ ვის წიგ ნე-ბის გა მო ცე მის აკრ ძალ ვა, თუ დი სერ ტა ცი ებ-ის რუ სულ ენ ა ზე დაც ვის შე მო ღე ბა ზე აქ ცენ-ტი რე ბა და სხვა) რი სი გან ხორ ცი ელ ებ ის თვი-საც ძა ლის ხმე ვას არ იშ ურ ებ დნენ.

მე ბედ ნი ერ ე ბა მხვდა წი ლად სწო რედ ამ პე-რი ოდ ში – 1976-1981 წლებ ში მეს წავ ლა თბი-ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის ის ტო რი-ის ფა კულ ტეტ ზე, სა დაც ჩე მი თა ნა კურ სე ლე ბი იყ ვნენ სტუ დენ ტო ბა ში ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის იდ ე ალ ებ ის გაღ ვი ვე ბი სათ ვის ბრძო ლის ის ე თი თვალ სა ჩი ნო წარ მო მად გენ ლე ბი, რო გო რე ბიც იყ ვნენ თა მარ ჩხე ი ძე, გე ლა ნი კო ლა იშ ვი ლი, გია ჩხიკ ვიშ ვი ლი, ნი ნო შან შაშ ვი ლი. ზე ინ აბ ბუ აჩ ი ძე, თა მარ გვი ან ი აშ ვი ლი და სხვე ბი.

რო გორც ცნო ბი ლია 1977 წელს მი იღ ეს საბ ჭო თა კავ ში რის კონ სტი ტუ ცია, რო მელ-შიც და ფიქ სი რე ბუ ლი იყო დე ბუ ლე ბა „ახ ა ლი ის ტო რი უ ლი ერ თო ბის – საბ ჭო თა ხალ ხის“ ჩა-მო ყა ლი ბე ბის შე სა ხებ. აღ ნიშ ნუ ლი დე ბუ ლე-ბის პრაქ ტი კუ ლად გან ხორ ცი ელ ებ ის მცდე-ლო ბას წარ მო ად გენ და მო კავ ში რე რეს პუბ ლი-კე ბის ახ ა ლი კონ სტი ტუ ცი ებ იდ ან მშობ ლი უ რი ენ ის სა ხელ მწი ფო სტა ტუ სის ამ ოღ ე ბა და მის ნაც ვლად რუ სუ ლი ენ ის ამ სტა ტუ სით დამ-ტკი ცე ბა. ამ გვა რი მცდე ლო ბა რიგ რეს პუბ ლი-კებ ში და მათ შო რის სა ქარ თვე ლო ში, სას ტიკ წი ნა აღმ დე გო ბას წა აწყ და. ზვი ად გამ სა ხურ-დი ას და მე რაბ კოს ტა ვას სა სა მარ თლო პრო-

84uCa oqropiriZe istoria

ცე სე ბის ერთ-ერ თი მი ზა ნიც ამ წი ნა აღმ დე-გო ბის შე სუს ტე ბა და ჩახ შო ბაც იყო, – და ზო-გი ერ თი ავ ტო რის მი ერ დღეს იმ ის მტკი ცე ბა, რომ თით ქოს ის ი ნი ცდი ლობ დნენ მოვ ლე ნე ბი ერ ოვ ნუ ლი ინ ტე რე სე ბის შე სა ბა მი სად წა რე-მარ თათ [43], ის ეთ ი ვე ფარ სი და ტყუ ილ ია, რო გორც აღ ნიშ ნულ სა სა მარ თლო პრო ცე სის მთე ლი არ სი.

ამ არ გა გო ნილ მა მკრე ხე ლურ მა მცდე ლო-ბამ ფეხ ზე და აყ ე ნა და ერთ მუშ ტად შეკ ვრა ქარ თვე ლი სტუ დენ ტი ახ ალ გაზრ დო ბა (უმ-ნიშ ვნე ლო გა მო ნაკ ლი სის გარ და) და პატ რი-ოტ ულ ად გან წყო ბი ლი ქარ თუ ლი ინ ტე ლი-გენ ცია, რო მელ თაც შეძ ლეს სა ზო გა დო ებ ის (გან სა კუთ რე ბით ახ ალ გაზრ დე ბის) მო ბი ლი-ზე ბა და კონ სტი ტუ ცი ის ქარ თუ ლი ვა რი ან ტის მი ღე ბის წი ნა დღე ებ ში 1978 წლის აპ რი ლის და საწ ყის ში მო აწ ყვეს გრან დი ოზ უ ლი მი ტინ-გი-მა ნი ფეს ტი ცი ე ბი ქ. თბი ლის ში. მა ნამ დე კი სა ქარ თვე ლოს საბ ჭო თა ხე ლი სუფ ლე ბის მეს ვე ურ ნი, ე. შე ვარ დნა ძით სა თა ვე ში ყვე ლა-ფერს აკ ეთ ებ დნენ, რა თა ახ ალ კონ სტი ტუ ცი-ა ში ას ე თი ცვლი ლე ბის შე ტა ნა „ის ტო რი ულ გარ და უვ ალ ობ ად“ წარ მო ეჩ ინ ათ. ამ მიზ ნით თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის სა-აქ ტო დარ ბაზ ში ე. შე ვარ დნა ძის მი ერ ორ გა ნი-ზე ბუ ლი შეხ ვედ რა სტუ დენ ტთა ნა წილ მა, თა-მარ ჩხე იძ ის ხელ მძღვა ნე ლო ბით, პრო ტეს ტის ნიშ ნად და ტო ვა, ხო ლო ამ ა ვე მიზ ნით მო სულ სა ქარ თვე ლოს კპ ცენ ტრა ლუ რი კო მი ტე ტის მა ღალ ჩი ნო სა ნი, ამ ა ვე უნ ივ ერ სი ტე ტის 103-ე აუდ იტ ორ ი იდ ან კინ წის კვრით (პირ და პი რი მნიშ ვნე ლო ბით) გა მო აგ დეს. 1978 წლის 14 აპ-რილს კი ქარ თვე ლი ახ ალ გაზრ დო ბის შე მარ-თე ბამ და ერ თსუ ლოვ ნე ბამ კი დევ ერ თხელ იხ სნა ჩვე ნი სამ შობ ლოს ღირ სე ბა და საბ ჭო თა კავ ში რის სა ხე ლი სუფ ლე ბო ლი დე რე ბი აიძ უ-ლა უკ ან დ ა ეხ ი ათ. საბ ჭო თა სა ქარ თვე ლოს ე.წ. კონ სტი ტუ ცი ის 75–ე მუხლ ში შე სა ტა ნი ცვლი-ლე ბა უკ უგ დე ბუ ლი იქ ნა და ხელ შე უხ ებ ე ლი დარ ჩა სა ქარ თვე ლო ში ქარ თუ ლი ენ ის სა ხელ-მწი ფო სტა ტუ სი.

აღ ნიშ ნულ მა მარ ცხმა კი დევ უფ რო გა აბ-ორ ო ტა საბ ჭო თა სა ქარ თვე ლოს სა თა ვე ში მდგა რი კო მუ ნის ტუ რი ელ ი ტა და ამ უშ ავ და მი სი რეპ რე სი უ ლი მან ქა ნა. დრო ებ ით პა ტიმ-რო ბა ში აიყ ვა ნეს სტუ დენ ტუ რი მოძ რა ობ ის ლი დე რე ბი – თა მარ ჩხე ი ძე, გე ლა ნი კო ლა იშ-ვი ლი და სხვე ბი. ფარ თო ხა სი ა თი მი ი ღო მათ მა და კით ხვებ მა სა ხელ მწი ფო უშ იშ რო ებ ის კო მი-ტე ტის წარ მო მად გე ნელ თა მი ერ და გა აქ ტი-ურ და მუ შა ო ბა მა თი გა და ბი რე ბა-და ში ნე ბის მიზ ნით. სტუ დენ ტუ რი მოძ რა ობ ის ლი დერ თა მი მართ გა მო ყე ნე ბუ ლი იქ ნა საბ ჭო თა „სუკ“-ის მი ერ შე მუ შა ვე ბუ ლი დე ზინ ფორ მა ცი ი სა და მათ თვის სა ხე ლის გა ტეხ ვი სა კენ მი მარ თუ ლი მთე ლი უბ ინ ძუ რე სი არ სე ნა ლი. იქ ამ დეც კი მი-ვიდ ნენ, თა მარ ჩხე იძ ეს უნ ივ ერ სი ტე ტის წი თე-ლი დიპ ლო მი რომ არ აე ღო, ფრი ა დი შე ფა სე-ბა სა დიპ ლო მო სა ხელ მწი ფო გა მოც და ზე ე.წ. მეც. კომ ში, არ და უწ ერ ეს მის თა ნაჯ გუ ფელ არ ცერთ სტუ დენტს. შემ დეგ კი სცა დეს მი სი ვე თა ნა კურ სე ლე ბის მას ზე მი სე ვა, სპე ცი ალ ურ-ად ავრ ცე ლებ დნენ რა მათ ში ხმას, რომ ეს ყვე-ლა ფე რი თა მარ ჩხე იძ ის გა მო მოხ და; მაგ რამ სა ბედ ნი ერ ოდ ამ ას არ აყ ვნენ თა მარ ჩხე იძ ის სტუ დენ ტი მე გობ რე ბი, ხო ლო ამ ოპ ერ აც ი ის სი ხის ტემ და მას ში ჩა დე ბულ მა სი ბინ ძუ რემ გა მო ამ ჟღავ ნა „სუკ“-ის მი ერ სტუ დენტ ახ ალ-გაზრ დო ბა ში ჩა ნერ გი ლი მი სი ვე აგ ენ ტუ რა.

არ გა მო უვ იდ ათ რა ზო გი ერ თი მო კავ ში რე რეს პუბ ლი კა ში „ახ ა ლი ის ტო რი უ ლი ერ თო ბას – საბ ჭო თა ხალ ხი“-ს კონ სტი ტუ ცი უ რი გა ფორ მე-ბა, საბ ჭო თა იდ ე ოლ ოგ ი ურ მა მან ქა ნამ გა აძ ლი-ე რა მუ შა ო ბა შე მოვ ლი თი გზით მიზ ნის მი საღ-წე ვად და და იწ ყო პრო პა გან და ამ რეს პუბ ლი-კე ბი დან მო სახ ლე ობ ის რუ სეთ ში მიგ რა ცი ის და პი რი ქით, რუ სე ბის მო კავ ში რე რეს პუბ ლი კებ ში კი დევ უფ რო მომ რავ ლე ბის სა სარ გებ ლოდ. აი, რას წერს ამ ის შე სა ხებ გ. თვა ლე ლის ფსევ-დო ნი მით გა მოქ ვეყ ნე ბულ წე რილ ში „აჭ არ ე ლი ლტოლ ვილ ნი“ (რი ბა კო ვის გეგ მა მოქ მე დე ბა ში):

„1981 წელს გა ზეთ პრავ და ში გა მოქ ვეყნ და წე რი ლე ბი სსრ კავ ში რის მო სახ ლე ობ ის მიგ-

85 uCa oqropiriZeistoria

რა ცი ის შე სა ხებ, რო მელ თა გან ერთ-ერ თი, „მიგ რა ცი ის სა ქა ნე ლა“ „პრო ფე სორ“ რი ბა-კოვ სკი სა (პრავ და, 11 სექ ტემ ბე რი), პირ და-პირ აც ხა დებ და, რომ ამ ერ იკ ავ კა სი ი სა და შუა აზ ი ის რეს პუბ ლი კა თა მო სახ ლე ო ბა ზედ მეტ მი ჯაჭ ვუ ლო ბას ამ ჟღავ ნებს იმ ტე რი ტო რი ის-ად მი, ანუ „შეჩ ვე უ ლი პე იზ აჟ ებ ის ად მი“, რო-მელ ზე დაც იგი ოდ ით გან ვე მკვიდ რობ და, არ იჩ ენს მიდ რე კი ლე ბას სხვა რეს პუბ ლი კებ ში (კერ ძოდ რსფსრ-ში) გა და სახ ლე ბი სა კენ და რომ ეს მავ ნე ტენ დენ ცი აა, რო მელ საც უნ და ვებრ ძო ლოთ. რსფსრ-ს მო სახ ლე ობ ის მიდ რე-კი ლე ბა გა და ად გი ლე ბი სა კენ კი, მო წო ნე ბუ ლი იყო და წე რი ლის ავ ტო რი მო უწ ოდ ებ და სხვა რეს პუბ ლი კა თა მკვიდრთ, მი ებ აძ ათ რსფსრ-ს მო ქა ლა ქე თათ ვის.

სხვაგ ვა რად რომ ვთქვათ, ავ ტო რი მო ით-ხოვ და მო კავ ში რე რეს პუბ ლი კე ბის ნე ბა ყოფ-ლო ბით რუ სეთ ში გა და სახ ლე ბას, ხო ლო რუ-სე თის მო სახ ლე ობ ას მო უწ ოდ ებ და ამ რეს პუბ-ლი კა თა ტე რი ტო რი ა ზე დამ კვიდ რე ბი სა კენ“, – აღ ნიშ ნავს ავ ტო რი და შემ დეგ წარ მო აჩ ენს ამ მი მარ თუ ლე ბით სა ქარ თვე ლო ში და კერ-ძოდ, აჭ არ ის ასსრ-ში შექ მნილ უმ ძი მეს ვი თა-რე ბას, ბო ლოს კი დას კვნის სა ხით ამ ბობს: „...სა ქარ თვე ლო ში დღი თიდ ღე უარ ეს დე ბა ეკ-ონ ომ იკ უ რი პი რო ბე ბი, გლეხს არ გა აჩ ნია სა-ძოვ რე ბი, პი რუტ ყვის საკ ვე ბი, სახ ნავ-სა თე სი, არ ვი თარ დე ბა მეც ხო ვე ლე ო ბა, ვი ნა იდ ან სა-ქარ თვე ლო ქცე უ ლა ჩა ი სა და ციტ რუ სის კო-ლო ნი ად. დღი თი დღე ძნელ დე ბა მშე ნებ ლო-ბა, რთულ დე ბა სა ბი ნაო სა კით ხი, ძვირ დე ბა ცხოვ რე ბა, ხო ლო ხელ მძღვა ნე ლო ბა ყო ველ-ნა ირ ად ცდი ლობს ხე ლი შე უწ ყოს მიგ რა ცი ის ზე მოთხ სე ნე ბულ ტენ დენ ცი ას. სა ერ თოდ „ინ-ტერ ნა ცი ონ ალ უ რი რეს პუბ ლი კა, ანუ სა ქარ-თვე ლოს სსრ, დე დად ევ ლი ნე ბა ყო ვე ლი ჯუ-რის არ აქ არ თულ მო სახ ლე ობ ას, უქ მნის მათ ყო ველ გვარ პი რო ბებს, აძ ლევს პრი ვი ლე გი-ებს, ხო ლო სა კუ თა რი, ქარ თუ ლი მო სახ ლე ობ-ის ათ ვის იგი – დე დი ნაც ვა ლია. დღემ დე გან სა-კუთ რე ბით მკა ფი ოდ მოს ჩან და ეს აფ ხა ზე თის

ასსრ-ში და სამ ცხე-ჯა ვა ხეთ ში (რო მელ ნიც შე საძ ლოა მა ლე სომ ხურ ავ ტო ნო მი ურ ოლ ქად იქ ცეს), ხო ლო ამ ჟა მად აჭ არ ის ასსრ-შიც გა-მო იკ ვე თა ეს ტენ დენ ცია“, – აღ ნიშ ნავს წე რი-ლის ავ ტო რი და ბო ლოს მო უწ ოდ ებს ქარ თულ სა ზო გა დო ებ ას, რომ „...მთე ლის სე რი ოზ ულ-ობ ით გა აც ნო ბი ერ ოს ის გა რე მო ე ბა, რომ ჩვე-ნი ერ ის ბე დი რი ბა კო ვი სე ულ „მიგ რა ცი ის სა-ქა ნე ლა ზეა“ შეგ დე ბუ ლი [44].

ას ეთ პი რო ბებ ში საბ ჭო თა სა ქარ თვე ლოს ხე ლი სუფ ლე ბამ მოს კო ვი სათ ვის თა ვი სი ერ-თგუ ლე ბის და სამ ტკი ცებ ლად და იწ ყო მზა დე-ბა გი ორ გი ევ სკის ტრაქ ტა ტის 200 წლის თა ვის გრან დი ოზ უ ლი ფორ მით აღ სა ნიშ ნა ვად, რა საც ქარ თველ მა ახ ალ გაზრ დო ბამ პრო ტეს ტით უპ ას უ ხა და რომ ლის შე სა ხე ბაც სა ქარ თვე ლო-ში შე ვარ დნა ძის კო მუ ნის ტუ რი რე ჟი მის მი ერ დახ ვრე ტი ლი უდ ან აშ ა უ ლო ღვთისმ სა ხუ რის, მღვდელ თევ დო რე ჩიხ ლა ძის ქა ლიშ ვი ლი, რო-მე ლიც პი რა დად ე.შე ვარ დნა ძეს მი მარ თავს, ასე იგ ონ ებს: „...რო გორც ინ ტერ ვი უდ ან ირ-კვე ვა, თურ მე „არ აფ ე რი გცოდ ნი ათ, არ აფ ერ შუ ა ში ხართ და არ აფ ე რი გახ სოვთ“.

ძა ლი ან ვწუხ ვარ, რომ გულ მა ვიწ ყო ბის სენს შე უპ ყრი ხართ (ე. შე ვარ დნა ძის ჩვე ულ ებ რი-ვი თა ვის დაძ ვრე ნის მე თო დია – უ.ო.) ამ იტ ომ თავს უფ ლე ბას მივ ცემთ ამ ხა ნა გო მი ნის ტრო, თქვე ნი წი თე ლი წარ სუ ლის ზო გი ერ თი ეპ იზ ო-დი შე გახ სე ნოთ.

1983 წლის 18 ნო ემ ბერს სა ქარ თვე ლოს დე-და ქა ლაქ თბი ლის ში ტრა გე დია დატ რი ალ და. ად გი ლი ჰქონ და თვითმ ფრი ნა ვის გა ტა ცე ბის მცდე ლო ბას.

გამ ტა ცებ ლე ბი იყ ვნენ ზედ მი წევ ნით გა-ნათ ლე ბუ ლი, ინ ტე ლი გენ ტი ახ ალ გაზრ დე-ბი, რომ ლე ბიც შემ დეგ ბან დი ტე ბად მო ინ ათ-ლნენ... მოს კო ვის წი ნა შე დამ სა ხუ რე ბე ბი მო-ახ ლო ებ უ ლი „ჯე რარ ნა ხუ ლი“ სა ზე ი მო ცე რე-მო ნი ალ ით გსურ დათ და გეგ ვირ გვი ნე ბი ნათ, რომ შემ დეგ პარ ტი უ ლი იერ არ ქი ის ერთ-ერთ უმ აღ ლეს სა ფე ხურ ზე ას ულ იყ ავ ით... და უც ებ ზე იმ ის ათ ვის გა მა ლე ბუ ლი მზა დე ბის პე რი-

86uCa oqropiriZe istoria

ოდ ში გა უთ ვა ლის წი ნე ბე ლი რამ მოხ და. ამხ. ე. შე ვარ დნა ძის დიქ ტა ტუ რის წი ნა აღმ დეგ ახ ალ გაზრ და თა ჯგუფ მა სა ჯა რო პრო ტეს-ტი გა მო ხა ტა, მო აწ ყო პო ლი ტი კუ რი აქ ცია, – თვითმ ფრი ნა ვის გა ტა ცე ბა, რო მელ საც ბოლ-შე ვი კუ რი ჭკუ ის მო უქ ნე ლო ბი სა და „დერ ჟი-მორ და თა“ ნაჩ ქა რე ვი გა დაწ ყვე ტი ლე ბე ბის გა მო მოჰ ყვა მსხვერ პლი... მა შინ ამ ბი ცი ებ მა სუ ლი ისე და გიბრ მა ვათ, რომ მოს კო ვი დან სას წრა ფოდ გა მო აძ ახ ებ ინ ეთ „სპეც ჯგუ ფი“, აქ ა ო და მე არ აფ ერ შუ ა ში ვარ, ბა ტონ-პატ რო-ნე ბი აქ თქვენ ხართ და და მეხ მა რეთ... ჰო და, და გეხ მარ ნენ, ამ ხა ნა გო ედ უ არდ!... მშობ ლე-ბის თვალ წინ „სპეც ჯგუფ მა“ 8 წუთ ში „გა-უ ვ ნე ბელ ყო“ გამ ტა ცებ ლე ბი“. იმ მშობ ლე-ბ ის თვალ წინ, რომ ლე ბიც გე ვედ რე ბოდ ნენ, თვითმ ფრი ნავ ში შეს ვლის უფ ლე ბა მი გე ცათ, პი რო ბას იძ ლე ოდ ნენ, რომ შეს ძლებ დნენ შვი-ლე ბის გა მოყ ვა ნას. თქვენ უარ ჰყა ვით ეს ვედ-რე ბა. მოს კოვს ხომ უნ და და ენ ა ხა ამხ. ედ უ არ-დის ერ თგუ ლე ბა?!

...მერ მე ის იყო, კბი ლე ბამ დე შე ი არ აღ ებ-ულ მა „სპეც ჯგუფ მა“ 8 წუთ ში „გა უვ ნე ბელ-ჰყო“ ორი გარ დაც ვლი ლი, ოთ ხი დაჭ რი ლი მა-მა კა ცი და ერ თიც 19 წლის ქა ლიშ ვი ლი... მე რე პო ლი ტი კუ რი აქ ცი ის სტა ტუ სი რომ რო გორ მე მი გეჩ ქმა ლათ, „ნარ კო მა ნე ბად“, „ბან დი ტე-ბად“ მო ნათ ლეთ მხატ ვა რი სო სო წე რე თე ლი, ექ ი მი კა ხა ივ ერ ი ე ლი, ექ ი მი პა ა ტა ივ ერ ი ე ლი, მხატ ვა რი და ვით მი ქა ბე რი ძე, მსა ხი ო ბი გე გა კო ბა ხი ძე, მხატ ვა რი გია ტა ბი ძე და მა მა ჩე მი – ბე რი მა მა თევ დო რე, რო მე ლიც სა ერ თოდ არ ყო ფი ლა თვითმ ფრი ნავ ში და აქ ცი ის მოწ ყო-ბი დან მხო ლოდ სა მი თვის შემ დეგ და აპ ატ იმ-რეს... თქვენ გა ას ამ არ თლეთ და სა სიკვ დი ლო გა ნა ჩე ნი გა მო უტ ან ეთ სრუ ლი ად უდ ან აშ ა უ-ლო ად ამ ი ანს – მა მა თევ დო რეს“ [45], აღ ნიშ-ნავს ღია წე რილ ში ავ ტო რი და შემ დეგ ხსნის, თუ რა ტომ გახ და სა ჭი რო ე. შე ვარ დნა ძი სათ-ვის უდ ან აშ ა უ ლო ღვთისმ სა ხუ რის სიკვ დი-ლით დას ჯა. „მა მა თევ დო რე, – მი უთ ით ებს ავ ტო რი, – სუ კი სა და პი რა დად ამხ. შე ვარ-

დნა ძი სათ ვის ძალ ზე მო უხ ერ ხე ბე ლი პი როვ-ნე ბა გახლ დათ. ხო ლო მას შემ დეგ, რაც 1983 წლის პო ლო ნე თის ერ ოვ ნულ-გან მა თა ვი სუფ-ლე ბე ლი მოძ რა ობ ის დროს და ღუ პულთ, მა-მა თევ დო რემ პა რაკ ლი სი გა და უხ ა და სა მე ბის ეკ ლე სი ა ში, იგი ამ ხა ნა გი შე ვარ დნა ძი სათ ვის სა ში შიც გახ და. აი იმ ის ჭეშ მა რი ტი მი ზე ზი, რა ტომ გა ას ამ არ თლეთ და რა ტომ მი უს აჯ ეთ სიკვ დი ლი უდ ან აშ ა უ ლო ბერს“, – მი მარ თავს იგი ე. შე ვარ დნა ძეს და ბო ლოს ამ ბობს: „1983 წლის 18 ნო ემ ბრის ტრა გე დი ის შე სა ხებ მან ის-ე ვე შე იტ ყო, რო გორც მე და თქვენ... აქ ცი ამ-დე 10 თვის გან მავ ლო ბა ში მას ხომ სა ერ თოდ არ ჰქო ნია შე ხე ბის წერ ტი ლი „გამ ტა ცებ ლებ-თან“, 1984 წლის თე ბერ ვალ ში კი „ბან დის მე-თა ურ ის“ ბრალ დე ბით და აპ ატ იმ რეს...

მა მა თევ დო რეს მი მართ გა მო ტა ნი ლი სა-სიკვ დი ლო გა ნა ჩე ნი იყო სი სას ტი კი სა და ცი-ნიზ მის გა უგ ონ ა რი აქ ტი.

მა მა თევ დო რე რწმე ნი სათ ვის აწ ვა ლეს მწვა ლებ ლებ მა.

ამ ხა ნა გო ედ უ არდ, ვერ და მარ წმუ ნებთ, რომ „არ აფ ე რი იც ოდ ით“, არ აფ ერ შუ ა ში ხართ და არ აფ ე რი გახ სოვთ“. აი, რას ამ ბობ და სიკვ-დილ მის ჯი ლი ბე რი „სა ბო ლოო სიტ ყვა ში“, – აღ ნიშ ნუ ლია ღია წე რილ ში,–„ღმერ თო, მო მე-ცი ძა ლა სი მარ თლე ვთქვა და თუ ღირ სი ვარ, და მი ცა ვი.

უპ ირ ვე ლეს ყოვ ლი სა მინ და გით ხრათ, რომ მე, რო გორც მსჯავრ დე ბუ ლი აქ არ უნ და ვი ყო. არც ერთ ქვე ყა ნა ში უდ ან აშ ა უ ლო ად ამ ი ანს არ სჯი ან, მით უფ რო არ ხვრე ტენ. თქვენ იც ით, რომ მე ღვთისმ სა ხუ რი ვარ და ამ ის გა მო მა სა-მარ თლებთ...“ [იქ ვე].

აი, ამ გვა რი ხა სი ათს ატ არ ებ და ე.შე ვარ-დნა ძის იეზ უ იტ უ რი რე ჟი მი სა ქარ თვე ლო ში. აქ ყვე ლა ფე რი უნ და და მორ ჩი ლე ბო და ერ თი კა ცის მი საღ წევ მი ზანს, ე. შე ვარ დნა ძი სათ ვის კა რი ერ ის ახ ალ სა ფე ხურ ზე ას ვლის მოთ ხოვ-ნას... და მან მარ თლაც მო ახ ერ ხა ჩვენს სამ-შობ ლო ში მი სი მმარ თვე ლო ბი სათ ვის და მა ხა-სი ათ ებ ე ლი ძა ლა დო ბის დიქ ტა ტუ რის დამ ყა-

87 uCa oqropiriZeistoria

რე ბა. ამ საქ მე ში მას მხარ ში ედ გა ჩვენს მი ერ ზე მოთ მხი ლე ბუ ლი წი თე ლი ინ ტე ლი გენ ცი ის ელ იტ არ უ ლი კად რე ბი და მი სი „ავ ტო რი ტე-ტის“ ხიბ ლის ქვეშ მოქ ცე უ ლი, მათ გან ვე და-ბო ლე ბუ ლი და გა მა სე ბუ ლი სა ზო გა დო ებ ის ნა წი ლი. ამ იტ ომ მათ თვის ბო ლომ დე მი უღ ებ-ე ლი დარ ჩა ერ ოვ ნუ ლი იდ ე ალ ე ბი და მი სი გან-ხორ ცი ელ ებ ის ათ ვის მებრ ძო ლი პატ რი ოტ ებ-ის საქ მი ან ო ბა. ამ იტ ომ აც დღემ დე შე მორ ჩე-ნი ლი მი სი ნარ ჩე ნე ბი კვლავ კო მუ ნის ტუ რი შე მარ თე ბით ებრ ძვი ან ყო ვე ლი ვე ერ ოვ ნუ ლის მომ ძლავ რე ბას (ეს იქ ნე ბა ერ ოვ ნუ ლი ეკ ონ-ომ იკ ის გა მოღ ვი ძე ბა, სა ხელ მწი ფო ებ რი ობ ის სა ფუძ ვლე ბის გან მტკი ცე ბა თუ სხვა) რად გან ეს მათ თვის არ ის მა თი სა ბო ლოო მხი ლე ბის შან სის მოს პო ბი სათ ვის ბრძო ლა. აი, აქ ედ ან იღ ებს სა თა ვეს ის ღვარ ძლი და შე ურ იგ ებ ე-ლი მტრო ბაც ახ ა ლი ქარ თუ ლი სა ხელ მწი ფოს მი მართ, რომ ლის წი ნა აღმ დეგ ბრძო ლა ში მათ სას ტი კი მარ ცხი გა ნი ცა დეს და ამ იტ ომ აც მის შე მად გენ ლო ბა ში ვერ ხე დავ დნენ თა ვი ან თი გა შიშ ვლე ბუ ლი პო ლი ტი კუ რი ჰა ბი ტუ სი სათ-ვის პერ სპექ ტი ვას და, რა თქმა უნ და, ად გილ-საც. მათ, მას ზე შუ რის სა ძი ებ ლად დარ ჩათ ერ თა დერ თი გზა, – ლან ძღვა-გი ნე ბად უნ და და ინ თხნენ და ამ ას აკ ეთ ებ ენ კი დეც, რაც მა-თი მა რა დი უ ლი კო მუ ნის ტუ რი შიგ თავ სის გა-მომ ზე ურ ებ ას წარ მო ად გენს მხო ლოდ და არა ქვეყ ნის მო მა ვალ ზე ფიქ რის შე დეგს, რო გორც ეს მათ სურთ წარ მო აჩ ინ ონ.

ყო ფილ საბ ჭო თა კავ შირ ში გა მე ფე ბუ ლი ტო ტა ლი ტა რუ ლი რე ჟი მის რამ დე ნად მე ლი-ბე რა ლი ზა ცი ის აკ ენ გა და იდ გა ნა ბი ჯე ბი ე.წ. „პე რეს ტრო იკ ის“ („გარ დაქ მნა“) პე რი ოდ ში, რომ ლის დრო საც ად გი ლი ჰქონ და ქვე ყა ნა ში ეკ ონ ომ იკ უ რი და პო ლი ტი კუ რი რე ფორ მე ბის გან ხორ ცი ელ ებ ის მცდე ლო ბას; მაგ რამ კოს-მე ტი კუ რი ხა სი ათ ის ცვლი ლე ბე ბი საკ მა რი სი არ იყო ზე მოთ წარ მო ჩე ნი ლი ატ მოს ფე როს შე საც ვლე ლად. საბ ჭო თა სა ქარ თვე ლოს ახ-ა ლი ხე ლი სუფ ლე ბა კი, რო მე ლიც ე. შე ვარ-დნა ძის მოს კოვ ში გა დაყ ვა ნის შემ დეგ მო ვი და

მმარ თვე ლო ბა ში, სრუ ლე ბი თაც არ აპ ირ ებ და ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის ძა ლე ბის წი ნა აღმ დეგ ბრძო ლის მე თო დე ბის შეც ვლას და მის თვის გან სა კუთ რე ბით მტკივ ნე ულ ად მო სა ნე ლე-ბელ მო მენ ტებ ში არ ერ იდ ებ ო და ამ მოძ რა ობ-ის ლი დერ თა გა ნად გუ რე ბის გეგ მებ ზე მსჯე-ლო ბა საც (ას ლა ნი კაშ ვი ლის ვა რი ან ტი – უ. ო.) 1987 წლის აგ ვის ტო [46]. ამ იტ ომ ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის მეს ვე ურთ ამ პე რი ოდ-ში დი დი სიფრ თხი ლი თა და წინ და ხე დუ ლო ბით უხ დე ბო დათ მოქ მე დე ბა. მათ ეკ ოლ ოგ ი უ რი პრობ ლე მე ბის წინ წა მო წე ვი თა და გო ნივ რუ-ლი, სა მარ თლებ რი ვად და სა ბუ თე ბუ ლი არ-გუ მენ ტე ბის მოშ ვე ლი ებ ით ჯ. პა ტი აშ ვი ლის ხე ლი სუფ ლე ბას ჩა უშ ალ ეს სა ქარ თვე ლო ში ტრან სკავ კა სი უ რი რკი ნიგ ზის მშე ნებ ლო ბის გეგ მა, რომ ლის თვი საც უკ ვე მი ლი არ დო ბით მა ნე თი იყო გა მო ყო ფი ლი [იქ ვე]. ამ ას თან წინ წა მოს წი ეს ის ტო რი ულ ძეგლ თა დაც ვის პრობ-ლე მე ბი, რო მელ თა შო რის გან სა კუთ რე ბით მწვა ვე ხა სი ა თი მი ი ღო და ვით გა რე ჯის სა მო-ნას ტრო კომ პლექ სის გა დარ ჩე ნი სათ ვის წარ-მო ებ ულ მა უშ ეღ ავ ა თო ბრძო ლამ. ამ ბრძო-ლის ბო ლო ეტ აპ ზე ქარ თველ სა პატ რი ოტ ებ მა მი მარ თეს მი მარ თეს სკკპ ცკ-ს გე ნე რა ლურ მდი ვანს მ. ს. გორ ბა ჩოვს, სკკპ ცკ-ს მდი ვანს ი. ლი გა ჩოვს, სა ქარ თვე ლოს კპ-ს პირ ველ მდი-ვანს ჯ. ი. პა ტი აშ ვი ლის შემ დე გი წე რი ლით:

„და ვით გა რე ჯის სა მი ნის ტრო კომ პლექ სი მსოფ ლიო კულ ტუ რის უნ იკ ალ უ რი ძეგ ლია. VI სა უკ უნ ე ში და არ სე ბუ ლი ეს გა სა ოც ა რი ქმნი-ლე ბა წარ სულ ში არ ა ერ თხელ აა ოხ რეს თურქ-სელ ჯუ კებ მა, მონ ღო ლებ მა თუ სპარ სე ლებ მა. მაგ რამ თე მურ-ლენ გი სა და შაჰ-აბ ას ის ჯა-რე ბი სა გან მი სი რბე ვა ოდ ნა და ვაც ვერ შე ედ-რე ბა იმ გა უგ ონ არ ბარ ბა რო სო ბას, რო მელ-მაც იგი ჩვენს ეპ ოქ ა ში სრუ ლი გა ნად გუ რე ბის პი რას მი იყ ვა ნა. ამ სა უკ უნ ის 20-იან წლებ ში ეკ ლე სია-მო ნას ტრე ბის ცნო ბილ ნგრე ვა-გა-ნად გუ რე ბა ზე რომ აღ არ აფ ე რი ვთქვათ, 1948 წლი დან კომ პლექ სის ტე რი ტო რი ა ზე სამ ხედ-რო პო ლი გო ნი ამ ოქ მედ და და იგი ბრძო ლის

88uCa oqropiriZe istoria

ვე ლად, ხო ლო მი სი უიშ ვი ათ ე სი ფრეს კე ბი სა მიზ ნე ებ ად იქ ცნენ. ტყვი ებ ით დაც ხრი ლუ-ლი, თვა ლებ დათ ხრი ლი და აურ აც ხე ლი ნაჯ-ღაბ ნით აჭ რე ლე ბუ ლი ფრეს კე ბი, ეკ ლე სი-ა თა ჩა მოქ ცე უ ლი კედ ლე ბი. აი, რა სუ რათს ნა ხავს დღეს მნახ ვე ლი გა რე ჯის უდ აბ ნო ში: „Осуществил перенесения огня на ету цель“, მი-უწ ერ ია ბერ თუ ბან ში ეკ ლე სი ის ფრეს კი ან კე-დელ ზე ვინ მე პოდ პოლ კოვ ნიკ არ ხან გელ სკის 1952 წლის 15 ოქ ტომ ბერს.

ა.წ. 18 ივ ლი სის გა ზეთ „კო მუ ნის ტში“ ძეგლ-თა დაც ვის სამ მარ თვე ლოს უფ რო სი ი. ცი ციშ-ვი ლი სა ზო გა დო ებ ას აუწ ყებ და: „იმ ის გა მო, რომ გა რე ჯის მი და მო ე ბი გარ კვე ულ სამ სა ხუ-რებს ეკ ა ვა, აქ შე უძ ლე ბე ლი და უაზ როც იყო გა მაგ რე ბი თი ან სა რეს ტავ რა ციო სა მუ შა ო ებ-ის ჩა ტა რე ბა. უფ რო მე ტიც, კლდე ში ნაკ ვე თი ნა გე ბო ბა ნი და კედ ლის მხატ ვრო ბა თან და თან ნად გურ დე ბო და და თით ქმის გან წი რუ ლიც იყო. წლე ბის მან ძილ ზე ყვე ლა ინ სტან ცი ა ში გაგ ზავ ნილ მა თხოვ ნამ ნა ყო ფი არ გა მო ი ღო და მხო ლოდ ახ ლა გა დაწყ და გა რე ჯის მო ნას-ტერ თა ბე დი“... შემ დეგ ვკით ხუ ლობთ, – აღ-ნიშ ნავს ავ ტო რი, რომ ამ სა კითხ ზე მი მარ თეს სკკპ ცკ-ს მდი ვანს ლი გა ჩოვს და მის მი ერ გა-მოგ ზავ ნილ მა სა კავ ში რო სა მი ნის ტროს კო-მი სი ამ და დე ბი თად გა დაჭ რა გა რე ჯის მო ნას-ტერ თა დაც ვის სა კით ხი. ამ გვა რად, ოფ იც ი-ალ ობ ამ პირ ვე ლად აღ ი ა რა, რომ სამ ხედ რო პო ლი გო ნის მოქ მე დე ბის პი რო ბებ ში ძეგ ლი გან წი რუ ლია გა სა ნად გუ რებ ლად და რას უნ-და ნიშ ნავ დეს მო ნას ტერ თა ბე დის და დე ბი თად გა დაწ ყვე ტა, თუ არა პო ლი გო ნის მოქ მე დე-ბის შეწ ყვე ტას? მაგ რამ სი ნამ დვი ლე ში მო ნას-ტერ თა ტე რი ტო რი ა ზე დღე საც სეტ ყვა სა ვით ცვი ვა ჭურ ვე ბი, რყე ვე ბი სა გან თან და თა ნო-ბით ნად გურ დე ბო და ფრეს კე ბი, ინ გრე ვა ეკ-ლე სი ა თა კედ ლე ბი, რად გა ნაც ცი ციშ ვი ლის მი ერ ნახ სე ნე ბი „გარ კვე უ ლი სამ სა ხუ რე ბი“ კვლა ვაც ად გილ ზე არ ი ან და სრუ ლე ბი თაც არ ფიქ რო ბენ ამ ტე რი ტო რი ებ ის და ტო ვე ბას. ცი ვი ლი ზე ბუ ლი კა ცობ რი ობ ის სუ ლი ერ ფა-

სე ულ ობ ა თა სრუ ლი უგ ულ ებ ელ ყო ფით ჩვენს თვალ წინ ხდე ბა ჩვე ნი კულ ტუ რი სა და ის ტო-რი ის უბრ წყინ ვა ლე სი ძეგ ლის გეგ მა ზო მი ე რი გა ნად გუ რე ბა.

ჩვენ კა ტე გო რი ულ ად მო ვით ხოვთ და ვით გა რე ჯის ტე რი ტო რი იდ ან სამ ხედ რო პო ლი გო-ნის და უყ ოვ ნებ ლივ გა და ტა ნას“, – [47], აც ხა-დებს წე რი ლის ავ ტო რი.

ას ე თი იყო ქარ თუ ლი კო მუ ნის ტუ რი კო ლა-ბო რა ცი ონ იზ მის მი ერ უფ როს ძმად შე რაც ხუ-ლი საბ ჭო თა რუ სე თის და მო კი დე ბუ ლე ბა თა-ვი სი „უმ ცრო სი ძმი სად მი“. რო გორც ვხე დავთ, რო დე საც ე.წ. ერ თი ან საბ ჭო თა ოჯ ახ ში „მშვი-დო ბი ა ნი“ თა ნა არ სე ბო ბის დროს იგი ვერ ახ ერ-ხებ და აშ კა რა სა ომ ა რი მოქ მე დე ბის წარ მო ებ ას ჩვე ნი სამ შობ ლოს წი ნა აღმ დეგ და ქარ თვე ლი ხალ ხის ფი ზი კურ გა ნად გუ რე ბას, სა ქარ თვე-ლოს ის ტო რი უ ლი ძეგ ლე ბი სა და მი სი უნ იკ-ალ უ რი რე ლიქ ვი ებ ის, სუ ლი ე რი სა ფუძ ვლე ბის მოს პო ბით ცდი ლობ და თა ვი სი ბარ ბა რო სუ ლი ჟი ნის მოკ ვლას. და ეს ასე იქ ნე ბა ყო ველ თვის და მა ნამ, სა ნამ ქარ თუ ლი სა ხელ მწი ფოს მეს-ვე ურ ე ბი ერ თი ან ად არ და აფ იქ სი რე ბენ ყო ვე-ლი ვე ამ ის გა მო თა ვი ანთ პრინ ცი პულ პო ზი ცი-ას და დღემ დე თა ვი სი ხუშ ტუ რე ბის მი ხედ ვით მოქ მედ გა უგ ნუ რე ბულ მე ზო ბელს არ შე აგ ნე-ბი ნე ბენ თვით რუ სუ ლი სა ხელ მწი ფოს მო მავ-ლი სათ ვის ამ გვა რი ქმე დე ბე ბის მავ ნე ობ ას და პერ სპექ ტი ვა ში მის დამ ღუპ ვე ლო ბას. დღეს კი ზო გი ერთ ქარ თველ „ოპ ოზ იც ი ონ ერთ“ იმ-დე ნი ის ტო რი უ ლი მეხ სი ერ ე ბა და ამ ას თა ნა ვე ღირ სე ბა მა ინც უნ და გა აჩნ დეთ, რომ დღე ვან-დე ლი რუ სე თის ხე ლი სუფ ლე ბის ოპ ოზ იც ი ას არ ჩა მორ ჩნენ ის ტო რი უ ლი სა მარ თლი ან ობ ის და რაც მთა ვა რია, თა ნა მედ რო ვე რე ალ ობ ის სწო რად აღ ქმა სა და გა გე ბა ში. უამ რა ვი ის ტო-რი უ ლი ფაქ ტე ბია, თუ რა მოგ ვი ტა ნა რუ სე თის წი ნა შე მუხ ლებ ზე ხოხ ვამ და მი სი სა ხელ მწი-ფოს წი აღ ში ჩვე ნი სამ შობ ლოს არ სე ბო ბის 200 წლო ვან მა ის ტო რი ამ.

ეს უკ ვე გან ვლი ლი ეტ აპ ია და უკ ან დაბ რუ-ნე ბა შე უძ ლე ბე ლია!!!

89 uCa oqropiriZeistoria

საბ ჭო თა სა ქარ თვე ლო ში, 1977-1987 წლებ-ში არ სე ბუ ლი ას ე თი უმ ძი მე სი მდგო მა რე ობ ის მი უხ ედ ავ ად, აქ ტი ურ ად მიმ დი ნა რე ობ და ერ-ოვ ნუ ლი იდ ე ალ ებ ის აღ ორ ძი ნე ბი სათ ვის ქარ-თველ პატ რი ოტ ებ ის მი ერ წა მოწ ყე ბუ ლი უშ-ეღ ავ ა თო ბრძო ლა, რა მაც თა ვი სი გა მო ძა ხი ლი ჰპო ვა, უპ. ყოვ ლი სა, სტუ დენტ-ახ ალ გაზრ დო-ბა სა და თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი-ტე ტის პრო ფე სორ-მას წავ ლე ბელ თა პროგ რე-სულ ფრთა ში. ზვი ად გამ სა ხურ დი ა სა და მე-რაბ კოს ტა ვას წი ნა აღმ დეგ ინ სპი რე ბულ მა სა-სა მარ თლო პრო ცეს მა მი ზანს ვერ მი აღ წია. პი-რი ქით, მან კი დევ უფ რო აშ კა რად წარ მო აჩ ი ნა ქარ თუ ლი სა ზო გა დო ებ ის სიღრ მე ში გამ ჯდა-რი წყლუ ლე ბი და ხე ლი შე უწ ყო ამ ა ვე სა ზო-გა დო ებ ის გა მიჯ ვნა საც, ერ თი მხრივ, ერ ოვ-ნულ და მე ო რე მხრივ, კო ლა ბო რა ცი ონ ის ტულ პო ზი ცი ა ზე მდგარ ნა წი ლე ბად. რო მელ თა გან პირ ველ მა თა ვი სი ბრძო ლა თავ და პირ ვე ლად მი მარ თა ქარ თუ ლი ენ ის, სა ქარ თვე ლოს ბუ ნე-ბის, მი სი ის ტო რი უ ლი ძეგ ლე ბის დაც ვი სა კენ, რი თაც გარ კვე ულ დრომ დე თა ვი დან აიც დი ნა კო მუ ნის ტუ რი რე ჟი მის რეპ რე სი უ ლი მან ქა-ნის გა მა ნად გუ რე ბე ლი დარ ტყმა და ერ ოვ ნუ-ლი ძა ლე ბი შე ამ ზა და გან მა თა ვი სუფ ლე ბე ლი ბრძო ლის ახ ალ ეტ აპ ზე გა და სას ვლე ლად.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. მ. არ ჩვა ძე-გამ სა ხურ დია, ოქ როს საწ მი სი (ქარ თუ ლი თვით გა მო ცე მა 30 წლი საა), გა მომც. „სა ქარ თვე ლოს მაც ნე“, თბ., 2006:

ა. ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹1, 1975 (მა ი სი);ბ. ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹2, 1975 (ივ ლი სი);გ. ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹3, 1976;დ. ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹4, 1976;2. გ. ჯა ბა შა ნუ რი, ინ ვექ ტი ვა-მო ნუ მენ ტი, ჟურნ.

„ოქ როს საწ მი სი“, ¹1, 19753. ლ. ქარ თვე ლი, სიტ ყვა ერ ის ად მი, უკ ან ას კნე-

ლი ცრემ ლი, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹1, 19754. ივ. ჯა ვა ხიშ ვი ლი, XIX სა უკ უნ ის სა ქარ თვე-

ლოს ის ტო რი ის სა კით ხე ბი, „ოქ როს საწ მი სი“, იქ ვე.

5. ნ. წუ ლე ის კი რი, ნუ და ვი ვიწ ყებთ მშობ ლი ურ ენ ას, (სიტ ყვა წარ მოთ ქმუ ლი ე.შე ვარ დნა ძეს თან შეხ ვედ რის დროს, მწე რალ თა კავ შირ ში“, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი. იქ ვე.

6. ზვი ად გამ სა ხურ დია, გუ რამ რჩე ულ იშ ვი ლის მო სა გო ნა რი, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი, ¹1, 1975.

7. მე რაბ კოს ტა ვა, გუ რამ რჩე ულ იშ ვი ლი, იქ ვე.8. გ. გამ ყრე ლი ძე, „გლე ხი ჩე რო ში“, „რო სი ნან-

ტი“, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი, ¹2, 1975.9. კ. გამ სა ხურ დია, ვე ლი კო რუ სე ბი და არ არ უს-

ე ბი, გაზ. „სა ხალ ხო საქ მე“,¹25, 1917, 13 აგ ვის ტო (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 190-194).

10. კ. გამ სა ხურ დია, ღია წე რი ლი ულ ი ან ოვ-ლე-ნი ნი სად მი (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 195-199).

11. კ. გამ სა ხურ დია, პა სუ ხი, გაზ. „სო ცი ალ ისტ-ფე დე რა ლის ტი“,¹62, მა ის ის 15, 1921 წ. გვ. 1-2 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 200-205).

12. კ. გამ სა ხურ დია, ვინ არ ის შო ვი ნის ტი“, გაზ. „სო ცი ალ ისტ-ფე დე რა ლის ტი“,¹72, 1921 წ. მა ის ის 28, გვ.1-2 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 205-209).

13. მ. აბ აშ ი ძე, მო ნა ღვთი სა და მო ნა ერ ი სა, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹3, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, 265-284).

14. ს. ცვა ი გი, წი ნა სიტ ყვა „გვე ლის პე რან გი სა“, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, გვ. 287-288).

15. კ. გამ სა ხურ დია, ქარ თველ მწე რალ თა კონ-ფე რენ ცი ა ზე, გაზ. „სა ხალ ხო საქ მე“, ¹ 77, 19127, 15 ოქ ტომ ბე რი, გვ. 3 (ოქ როს საწ მი სი, 289-292).

16. კ. გამ სა ხურ დია, გა ორ ებ უ ლი სა ქარ თვე ლო, გაზ. „სა ხალ ხო ფურ ცე ლი“, ¹828, 1917, 11 აპ რი ლი (ოქ როს საწ მი სი, 295-297).

17. კ. გამ სა ხურ დია, წე რი ლი პა ტი მა რი პო ეტ-ის ად მი, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹3, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 297-298).

18. სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს მწე რალ თა პირ-ველ ყრი ლო ბის სტე ნოგ რა მა, ჟურნ. „ოქ როს საწ-მი სი“, ¹3, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 298-307).

19. სა ქარ თვე ლოს სა კით ხი თა ვი სუ ფა ლი მსოფ-ლი ოს წი ნა შე, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“,¹4, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 313-315).

20. გა ლაქ ტი ონ ტა ბი ძე, სა ქარ თვე ლო, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹4, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 316).

21. ვა ჟა-ფშა ვე ლა, სო ცი ალ-დე მოკ რა ტი სად მი, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹4, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 317).

90uCa oqropiriZe istoria

22. იოს ებ გრი შაშ ვი ლი, „ახ ალ ხე ლი სუფ ლე ბას“, „ოც და ხუ თი თე ბერ ვა ლი“, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹4, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 318).

23. პ. დი დე ბუ ლი ძე, ლექ სე ბი, „ოქ როს საწ მი სი“, ¹4, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 21).

24. გ. ამ აღ ლო ბე ლი, ლექ სე ბი, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹4, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 339-344).

25. ო. მა ის ურ ა ძე, ლექ სე ბი, ჟურნ. „ოქ როს საწ-მი სი“, ¹4, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 345).

26. ად ამ ბობ ღი აშ ვი ლი, ლექ სე ბი, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹4, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 352-364).

27. ზვი ად გამ სა ხურ დია, ღია წე რი ლი სა ქარ-თვე ლოს მწე რალ თა VIII ყრი ლო ბის პრე ზი დი უმ ის-აგ ან, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹4, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 400-406).

28. მე რაბ კოს ტა ვა, გა მო სათ ხო ვა რი, ჟურნ. „ოქ როს საწ მი სი“, ¹4176, 1976 (ოქ როს საწ მი სი, გვ. 407-415).

29. ვის აძ ლევს ხელს?, გაზ. „კო მუ ნის ტი“,¹68 (16805), 1977, 23 მარ ტი.

30. მო ღა ლა ტე ფა რი სევ ლე ბი, გაზ. „ახ ალ გაზრ-და კო მუ ნის ტი“, ¹27, 1977, 28 მარ ტი.

31. სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს კა თა ლი კოს-პატ-რი არ ქი და ვით V, მიტ რო პო ლი ტი გა ი ო ზი, წილ-ვნე ლი, მცხე თის სა სუ ლი ე რო სე მი ნა რი ის რექ ტო-რი ეპ ის კო პო სი გი ორ გი,ალ ავ ერ დე ლი, 17, III 77 წ. თბი ლი სი.

32. ვ. ქვა ჩა ხია, ცი ლისმ წა მებ ლებ სა და პრო ვო-კა ტო რებ მა პა სუ ხი უნ და აგ ონ, გაზ. „კო მუ ნის ტი“, ¹76 (16813), 1977, 1 აპ რი ლი.

33. რე დაქ ცი ის აგ ან, იქ ვე.34. სა ქარ თვე ლოს მწერ ლე ბის სა კად რი სი პა სუ-

ხი, გაზ. „კო მუ ნის ტი“, ¹77 (16814), 1977, 2 აპ რი-ლი.

35. არა ცი ლი სწა მო!, სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს კა თა ლი კოს-პატ რი არ ქი და ვით V, მიტ რო პო ლი ტი

გა ი ო ზი, წილ კნე ლი, მცხე თის სა სუ ლი ე რო სე მი ნა-რი ის რექ ტო რი, ეპ ის კო პო სი გი ორ გი, ალ ავ ერ დე-ლი, 17. III, 77 წ. გაზ. „ლი ტე რა ტუ რუ ლი სა ქარ თვე-ლო“, ¹14 (2065), 1977 1 აპ რი ლი.

36. გ. კე რა ტიშ ვი ლი, მი თი და სი ნამ დვი ლე, გაზ. „ას ავ ალ-და სა ვა ლი“, ¹1 (797), 2009, 28 დე კემ ბე რი – 2010, 10 იან ვა რი, გვ. 2-18.

37. სტე ნოგ რა ფი უ ლი ან გა რი ში სა ქარ თვე ლოს მწე რალ თა კავ ში რის პრე ზი დი უმ ის სხდო მი სა, ოქ-როს საწ მი სი, თბ., 2006, გვ. 13-28.

38. შო თა რუს თა ვე ლის სა ხე ლო ბის ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რის ის ტო რი ის ინ სტი ტუ ტის სა მეც ნი ე-რო საბ ჭოს გა ფარ თო ებ უ ლი სხდო მის ოქ მი, ოქ როს საწ მი სი, 2006, გვ. 31-40.

39. ოქ როს საწ მი სი, იქ ვე, გვ. 8-9.40. უჩა ოქ რო პი რი ძე, სა ქარ თვე ლოს ერ ოვ ნულ-

გან მა თა ვი სუფ ლე ბე ლი ბრძო ლის თა ნა მედ რო ვე პე რი ო დი და აჭ ა რა (1988.X-1994.1.III), გვ. 22-23.

41. სო ფიო ღლონ ტი, ზვი ად გამ სა ხურ დი ას ქრის ტი ან უ ლი მრწამ სი („მე რაბ კოს ტა ვას გან ცხა-დე ბა“), თბ., 2007, გვ. 41-42.

42. თა მარ ჩხე იძ ის პი რა დი არ ქი ვი დან, გვ. 15. 43. ე. შე ვარ დნა ძე, ფიქ რე ბი წარ სულ ზე და მო-

მა ვალ ზე, თბ., 2008. 44. გ. თვა ლე ლი, აჭ არ ელ ნი ლტოლ ვილ ნი (რი-

ბა კოვ სკის გეგ მა მოქ მე დე ბა ში), 1982. 45. ელ ის აბ ედ ჩიხ ლა ძე, ღია წე რი ლი ამ ხა ნაგ

ედ უ არდ შე ვარ დნა ძეს, გაზ. „სა ქარ თვე ლოს სამ-რეკ ლო“, ¹106 (136), 1999, 7-13 იან ვა რი, გვ. 3 და 8.

46. ან დრია კუ პე ტო ვი, ზა რი ბიჭ ვინ თის აგ არ აკ-ზე, „Независимая газета“, 18 июля, 1991.

47. თა მარ ჩხე ი ძე, სკკპ ცკ-ს გე ნე რა ლურ მდი-ვანს მ. ს. გორ ბა ჩოვს, სკკპ ცკ-ს მდი ვანს ი. ლი გა-ჩოვს, სა ქარ თვე ლოს კპ-ს პირ ველ მდი ვანს ჯ. ი. პა-ტი აშ ვილს (თ. ჩხე იძ ის პი რა დი არ ქი ვი დან).

კირნათის თემის მოსახლეობის ბრძოლა თურქი დამპყრობლების

წინააღმდეგ

სა ქარ თვე ლოს წარ სულ ში მრა ვალ ტან ჯულ და გა ნა წა მებ კირ ნათ-მა რა დი დის მო სახ ლე-ობ ამ დი დი, ხან გრძლი ვი ერ ოვ ნუ ლი ჩაგ ვრა და ტან ჯვა გა ნი ცა და სას ტი კი და და უნ დო ბე-ლი დამ პყრობ ლე ბი სა გან.

ჯერ კი დევ 1525 წლი დან იწ ყე ბა სი ლა მა-ზი თა და სიმ შვე ნი ერ ით გან თქმულ სო ფელ ში ერ ოვ ნუ ლი ტრა გე დია, მაგ რამ, აქ ა ურ მცხოვ-რებ ლებს ქე დი არ ას დროს მო უხ რი ათ დამ-პყრობ ლე ბის წი ნა შე და ვაჟ კა ცუ რად ინ არ ჩუ-ნებ და თა ვის ერ ოვ ნე ბა სა და რწმე ნას.

აჭ არ ის მო სახ ლე ობ ას მსგავ სი სე ნი არ ახ-სოვს თა ვი სი არ სე ბო ბის ხა ნა ში: მო სახ ლე ობ-ის დაპ ყრო ბა-გა ნად გუ რე ბა, ძარ ცვა-გლეჯ ვა, მო სახ ლე ობ ის სარ წმუ ნო ებ ის წარ თმე ვა, ძალ-და ტა ნე ბით გა მუს ლი მა ნე ბა, მე ურ ნე ობ ი სა და ეკ ონ ომ იკ ის მოს პო ბა და ა. შ.

აჭ არ ე ლი ხალ ხის გმი რულ მა ტი ან ე ში თა ვი-სი წვლი ლი შე იტ ან ეს სო ფელ კირ ნა თის ტე რი-ტო რი ა ზე არ სე ბულ მა გვა რას ცი ხემ. რო გორც ცნო ბი ლია, ამ ცი ხის ის ტო რია დღემ დე უც ნო-ბი და და უდ გე ნე ლია. მძი მე, აუტ ან ელ მა ის-ტო რი ულ მა ხვედრ მა ვერ და აჩ ო ქა კირ ნა თე ლი კა ცი, მა თი წი ნაპ რე ბი, მი უხ ედ ავ ად მრა ვალ-გზი სი, გა მუდ მე ბუ ლი დევ ნი სა და აწ ი ოკ ებ ი სა;

ათ ა სი ჯუ რის დამ პყრო ბელ მა, უფ რო მე ტად თურქ-ოს მა ლებ მა ვერ მო ახ ერ ხეს გუ ლი დან ამ ო ეგ ლი ჯა და და ევ იწ ყე ბი ნა აქ ა ურ ებ ის ათ-ვის მშობ ლი უ რი ქვეყ ნის – სა ქარ თვე ლოს სიყ-ვა რუ ლი.

ამ დი ად საქ მე ში აქ ა უ რი ქა ლე ბი მა მა კა ცე-ბის გვერ დზე იდ გნენ: რჯუ ლის გა მოც ვლის გა მო აჭ არ ელ მა დე და კა ცებ მა აიღ ეს ხმალ-ხან ჯა ლი ხელ ში და გა მო ვიდ ნენ საბრ ძოლ ვე-ლად. მათ მტკი ცედ გა დაწ ყვი ტეს – ან მა მა-პა-პა თა რჯულ ზე უნ და დავრ ჩეთ, ან სულ, პირ-წმინ დათ უნ და გავ წყდე თო. ოს მალ ნი ათ ას ობ-ით და ხო ცეს, მაგ რამ ბო ლოს მა ინც თურ ქე ბი მო ერ ივ ნენ. აჭ არ ე ლი ხალ ხი და მარ ცხდა, ხალ-ხი გაწყ და, ვინც გა დარ ჩა, გა რე კეს ოს მა ლეთ-ში. ას ეთ ი ვე გმი რო ბა და ვაჟ კა ცო ბა გა მო უჩ-ენ ი ათ კირ ნა თელ ქა ლებ საც. ამ სოფ ლის უხ-უც ე სი კა ცის, აწ გან სვე ნე ბუ ლი მუ სა კა ხა ბე-რი ძის გდმო ცე მით, რო დე საც და ინ ახ ეს, რომ ბრძო ლის გაგრ ძე ლე ბა შე უძ ლე ბე ლი იყო და სხვა გა მო სა ვა ლი არ არ სე ბობ და, „კირ ნა თის ტყე ში ხან ჯლით თა ვი მო იკ ლა ოთ ხმა აქ ა ურ-მა ქალ მა, სამ მა კი დევ თა ვი ჩა მო იხრ ჩო, ორ-მაც კი დევ თა ვი მო იწ ამ ლა“. რამ დე ნია ას ე თი, რო მელ თა შე სა ხებ ის ტო რი ამ მა თი გმი რო ბის შე სა ხებ არ აფ ე რი არ შე მოგ ვი ნა ხა.

მკვლე ვარ მა ზ. ჩი ტა ძემ თურ ქე ბის მი ერ მა რა დიდ ში ჩა დე ნი ლი მხე ცო ბის შე სა ხებ, მა-სა ლე ბი ერ თად მო აგ რო ვა თა ვის წიგნ ში. გთა-ვა ზობთ ზო გი ერთ მათ განს: ერთ დღეს მა რა-დიდ ში 400 კაცს მო უყ არ ეს თა ვი. ამ ა ვე დროს დამ პყრობ ლებ მა ეკ ლე სი აც და ან გრი ეს და მა-რა დი დის ხი დიც დაწ ვეს, რომ ხალ ხი არ გაქ ცე-ულ ი ყო. ამ მხა რე ში მა რა დი დის გარ და სხვა ხი-დი ჭო როხ ზე არ არ სე ბობ და. ლუ კა ან დღუ ლა-ძის ცნო ბით, მარ ტო ერთ დღეს აჭ არ ა ში 1400 კაცს მოჭ რეს თა ვი და ჭო როხ ში ჩა ყა რეს, მათ შო რის ბევ რი ქა ლი იყო, რომ ლებ მაც მაჰ მა დი-ან ო ბა არ მი იღ ეს. მა რა დი დის 120 კაც მა თა ვი და იხრ ჩო, ქვე და მა რა დი დი დან 50 კომ ლი დან

simon

gigitiZe

92simon gigitiZe istoria

45 კომლ მა ჭო როხ ში და ლია სუ ლი, მთე ლი სოფ ლი დან 5 კომ ლი დარ ჩა.1

1461 წელს თურ ქმა დამ პყრობ ლებ მა აიღ ეს ტრა პი ზო ნი და და იკ ავ ეს მი სი მი და მო ე ბი. აქ-ედ ან მო ყო ლე ბუ ლი მათ გა აფ არ თო ვეს სა ომ ა-რი მოქ მე დე ბე ბი ქარ თუ ლი მი წა-წყლის ხელ ში ჩა საგ დე ბად. 1474-1475 წლებ ში მათ და იკ ავ ეს ლა ზე თი, ჭო რო ხის ხე ო ბა, მოგ ვი ან ებ ით ბა-თუ მი და აჭ არ აც.

სულ თნის და ვა ლე ბით ტრა პი ზო ნის მო სახ-ლე ო ბა ზამ თარ ში გა რეთ გა ყა რეს და ბი ნებ ში მუს ლი მა ნე ბი ჩა ას ახ ლეს. რო გორც სხვა გან, ასე აქ აც თურ ქე ბი უმ სგავ სო მხე ცო ბას ჩა დი-ოდ ნენ.2 ოს მა ლო დამ პყრობ ლე ბის წი ნა აღმ დეგ 1500 წელს სას ტი კი ბრძო ლა გა მარ თუ ლა ბა-თუმ თან. ქარ თულ ჯარს ხელ მძღვა ნე ლობ და ათ აბ ა გი ქა იხ ოს რო ჯა ყე ლი. ბა თუ მის მო სახ-ლე ო ბა მე ზო ბე ლი სოფ ლე ბის დამ ხმა რე ჯა რის ნა წი ლებ თან ერ თად თავ გან წი რუ ლი ებრ ძო და მტერს. მეს ხე ბი და აჭ არ ლე ბი არ თმობ დნენ სამ ცხე-სა ათ აბ აგ ოს შე მად გენ ლო ბა ში მყოფ ბა თუმ სა და მის მი და მო ებს. 1504 წელს ქა ოხ-ოს რო 63 წლის ას აკ ში ერთ-ერთ ბრძო ლა ში მძი მედ დაჭ რი ლა და მა ლე გარ და იც ვა ლა.

ქა იხ ოს როს შემ დეგ თურ ქი მო ძა ლა დე ებ-ის წი ნა აღმ დეგ ბრძო ლის ორ გა ნი ზა ტო რო-ბა მზე ჭა ბუკ ათ აბ აგ მა იკ ის რა. სიკვ დი ლამ დე (1916 წ.) და უღ ალ ავ ად და ენ ერ გი ულ ად ებრ-ძო და მომ ხვდუ რებს. 1517 წელს ოს მა ლე თის პირ ვე ლი ლაშ ქრო ბე ბი სამ ცხე-სა ათ აბ აგ ო ზე XV ს. მე ოთ ხედ ში დაწ ყე ბუ ლა. ლი გა ნის ხე ო-ბა და მთე ლი აჭ ა რა ამ პე რი ოდ ში სამ ცხე-სა-ათ აბ აგ ოს შე მად გე ნე ლი ნა წი ლი იყო. აქ ა უ რი მო სახ ლე ო ბა ათ აბ აგ ებ ის ხელ შეწ ყო ბით გმი-რუ ლად იბრ ძო და თურ ქი მო ძა ლა დე ებ ის წი ნა-აღმ დეგ.

ლი გა ნის ხე ველ ნი 1515-1516 და 1519 წლებ-ში ათ აბ აგ ებ ის მზე ჭა ბუ კი სა და ყვარ ყვა რე III დროს იბრ ძოდ ნენ ბა თუ მის თვის. მურ ღუ ლის მო სახ ლე ობ ას თა ვი უს ახ ელ ებ ია 1517 წელ საც

1 ზ. ჩი ტა ძე. დამ პყრობ თა წი ნა აღმ დეგ აჭ არ ის მო სახ ლე ობ ის ბრძო ლის ის ტო რი იდ ან, ბათ., 1974, გვ. 41-43.2 ხ. ახ ვლე დი ა ნი. სა ხალ ხო-გან მა თა ვი სუფ ლე ბე ლი ბრძო ლის ის ტო რი იდ ან სამ ხრეთ სა ქარ თვე ლო ში, ბათ., 1957 (1956), გვ. 18-19.

კა ხა ბერ თან გა მარ თულ ბრძო ლა ში. მურ ღუ-ლე ლი მე ომ რე ბის თავ და დე ბა სა და ერ თგუ ლე-ბას დი დად გა უკ ვირ ვე ბია ყვარ ყვა რე III ათ აბ-ა გი. ამ იტ ომ აც, ის ი ნი ათ აბ აგ მა 1518 წლი დან ბა ტონ ყმო ბი სა გან გა ათ ავ ის უფ ლა და იქ ა უ რი ად გი ლე ბი მათ პი რად სა კუთ რე ბა ში და ურ ი გა. ამ ბრძო ლა ში თა ვი უს ახ ელ ებ ი ათ აგ რეთ ვე მა-ჭახ ლე ლებს, ლი ვა ნე ლებს და მათ შო რის კირ-ნა თი სა და მა რა დი დის მო სახ ლე ობ ას.3

ტრა პი ზო ნის სან ჯაყ ბეგ მა მუს ტა ფა-ფა-შამ XVI ს. შუ ახ ან ებ ში ერთ-ერ თი ლაშ ქრო ბის დროს და არ ბია და და ან გრია მა ჭახ ლის ხე ობ-ა ში არ სე ბუ ლი ოთ ხი ცი ხე-სი მაგ რე. ის ი ნი ამ ცი ხე ებ ში მყოფ მებრ ძო ლებს თა ვებს კვეთ-დნენ. ამ ცი ხე ებ იდ ან ერთ-ერ თი გვა რა ცი ხე უნ და ყო ფი ლი ყო.4

ერ გეს მინ დორ ში (რო მელ საც შემ დეგ ეწ-ო და კა ხა ბე რის სა ხე ლი) სას ტი კი ბრძო ლა გა-მარ თუ ლა მომ ხვდუ რებ სა და ად გი ლობ რივ მო სახ ლე ობ ას შო რის. ქარ თულ ლაშ ქარს ვინ-მე კა ხა ბე რი მე თა ურ ობ და. იგი ზო გი ერ თე ბის აზ რით, გუ რი ელ ის ვა ჟი სვან თა ერ ის თა ვე ბის ვარ და ნის ძე თა შთა მო მა ვა ლი ყო ფი ლა, ზო გი-ერ თე ბის ვა რა უდ ით კი აბ აშ იძ ე თა თუ კა ხა-ბე რის ძე თა წი ნა პა რია. დამ პყრობ ლე ბი 1519 წელს ის ევ გა მო ჩე ნი ლან ბა თუმ თან, რო მელ-საც 25 ათ ას ი ა ნი ჯა რი იც ავ და კა ხა ბე რის მე-თა ურ ობ ით. ბა თუმ სა და მის მი და მო ებს არც ამ ის შემ დეგ ჰქო ნია მოს ვე ნე ბა. მტე რი ხან ბა-თუმ სა და გო ნი ოს უტ ევ და, ხა ნაც ლი გა ნის ხე-ობ ის მხრი დან – მა რა დიდ სა და მა ჭახ ლის ხე-ობ ის სოფ ლე ბის – მათ შო რის კირ ნათს.

წე რი ლო ბით წყა რო ებ ში და ცუ ლია ამ გვა რი ცნო ბა: „თურ ქნი შთა ვი დეს მურ ღულს და ნი-გა ლის ხევს უვ ალ თა ად გილ თა, რო მელ ნი მო-ის რნეს ხერ ხემ ლის ძე თა აზ ნა ურ თა გან“. აზ ატ მო სეს შე მო სე ვის დროს თურ ქებ მა და იპ ყრეს ჭო რო ხის ხე ობ ის ქვეყ ნე ბი: ბა სი ა ნი, ტაო და ნი გა ლის ხე ვი. აღ ნიშ ნულ მი და მო ებ ში თურ-ქებს გზა გა და უკ ეტ ეს ად გი ლობ რი ვი ფე ოდ-

3 ნ. ომ ერ ა ძე. მა ჭახ ლის ხე ობ ის ის ტო რი ულ-ეთ ნოგ რა ფი უ ლი წარ სუ ლი, აჭ არ ის სახ. მუზ. შრო მე ბის ფონ დი 1130, 1993.4 ნ. კა ხი ძე, რ. მა ლაყ მა ძე, მა ტე რი ელ უ რი კულ ტუ რის ძეგ ლე ბი ზე და მა ჭა ხელ ში, ჟურნ. მა ჭა ხე ლი, ბათ., 2011, 5, გვ. 11.

93 simon gigitiZeistoria

ალ ებ ის ხერ ხემ ლი ძე ებ ის ქვე შევრ დო მებ მა. ცნო ბი ლია, რომ ხერ ხემ ლი ძე ებ ის აზ ნა ურ ე ბი ნი გა ლის ხე ობ ას გა ნა გებ დნენ. მათ მე ზობ ლად მო ი აზ რე ბი ან თავ დგი რი ძე ე ბი თა ვი ან თი სამ-ფლო ბე ლო ებ ით. შემ დეგ თავ დგი რი ძე ე ბი და-წი ნა ურ ებ ულ ან და თა ვის ყმო ბა ში მო უქ ცე ვი-ათ ხერ ხემ ლი ძე ებ ის ჩა მო მავ ლე ბი.

სამ ხედ რო ის ტო რი კო სი იაკ ობ პროს კუ-რი აკ ო ვი წერ და, რომ ბა თუ მი თურ ქებ მა 1547 წელს და იპ ყრე სო და გარ ნი ზო ნიც ჩა აყ ენ ე სო.5 ამ ა ვე თა რიღს მი უთ ით ებ და ფი ოდ ორ უს პენ-სკიც.6 შე საძ ლე ბე ლია ის ი ნი ემ ყა რე ბოდ ნენ ვა ხუშ ტი ბაგ რა ტი ონ ის ცნო ბას, რომ ლის მი-ხედ ვით ოს მა ლებს ჭა ნე თი და აჭ ა რა ბა თუ მი-თურთ და ახ ლო ებ ით 1547-1548 წლებ ში და უპ-ყრი ათ. ი. ბე ქი რიშ ვი ლის მი ხედ ვით, 1547 წელს თურ ქებს ბა თუმ ში ცი ხე-სი მაგ რე აუგ ი ათ, რო მე ლიც ახ ლან დე ლი ხის დამ მუ შა ვე ბე ლი კომ ბი ნა ტის, რკი ნიგ ზის სად გუ რის ცენ ტრა-ლუ რი გა და სატ ვირ თა ვი ნავ თობ გა ზის ტე რი-ტო რი ე ბი ეკ ა ვა. გო ნი ოს ცი ხე-სი მაგ რე ში კი ჯა რი ჩა აყ ენ ეს. ხ. ახ ვლე დი ან ის ვა რა უდ ით, 1552 წელს თურ ქებ მა აიღ ეს მა ჭახ ლის ხე ო ბა და ბა თუმს შე მო უტ ი ეს.7 სხვა თა შო რის ამ გვა-რი თა რი ღი და ვა ფიქ სი რეთ მა რა დიდ ში გა მო-კით ხვის დრო საც. ამ სოფ ლის მკვიდ რი დიდ-მა ნი ძე ის მა ი ლი (შო თა) მოგ ვით ხრობს, რომ 1552 წელს შე მო სუ ლან თურ ქე ბი მა რა დიდ ში. მა შინ აქ მხო ლოდ დიდ მა ნი ძე თა ერ თი ოჯ ა ხი დარ ჩე ნი ლა, და ნარ ჩე ნე ბი გაქ ცე ულ ან. ეს ე ნი გა მუს ლი მა ნე ბუ ლან და აქ ედ ან გამ რავ ლე ბუ-ლან კი დეც. ე. ბრა ი ერ ი სა და დ. ვინ ფელ დის ვა რა უდ ით, ბა თუ მი და მი სი შე მო გა რე ნი თურ-ქებს 1547-1552 წლებ ში და უპ ყრი ათ.

კირ ნათ ში (კო ბა ლე თი) მცხოვ რე ბი მუ სა კა ხა ბე რი ძე (და ბა დე ბუ ლია 1898წ.) ამ ბობ და, რომ მდი ნა რე ჭო რო ხის მარ ცხე ნა მხა რე და ლი ვა ნა თურ ქებ მა 80 წლით ად რე და იპ ყრო, ვიდ რე ქვე და აჭ ა რა.

5 ი. ბე ქი რიშ ვი ლი. აჭ არ ის სტუმ რე ბი, ბათ., 1978, გვ. 4.6 Ф. Успенский. Старинная крепость на устье Чороха. - ИИАН, П., 1917, №2, с. 168-169.7 ხ. ახ ვლე დი ა ნი. სა ხალ ხო-გან მა თა ვი სუფ ლე ბე ლი ბრძო ლის ის-ტო რი იდ ან სამ ხრეთ სა ქარ თვე ლო ში, ბათ., 1957 (1956), გვ. 18.

შუ შა ნე თე ლი ოს მან შო თი ძის გად მო ცე მით (რო მელ საც თვი თონ თა ვი სი მა მის გან გა უგ-ონ ია), რო ცა თურ ქი დამ პყრობ ლე ბი ჩვენს სო-ფელს შე მო ეს ი ენ და ხალ ხი ვერ გა უმ კლავ და, გა იხ იზ ნენ კირ ნა თის მა ღალ მთი ან ზო ნა ში. იქ ეძ ებ დნენ თავ შე სა ფარს, სა დაც ის ი ნი შე ჩერ-დნენ იმ ად გილს ნა სად გო მე ვი უწ ოდ ეს. ამ ად-გილს ამ ჟა მა დაც ასე ჰქვია.

ლტოლ ვი ლე ბი იმ ალ ებ ოდ ნენ აგ რეთ ვე კირ-ნა თის ხე ვის შუა უბ ან ში – ხუნ დუ რა თის მთის შე ერ თე ბა ზე ვა ივ აფ ხეს გო რა ზე. თურ ქი დამ-პყრობ ლე ბის დროს სო ფელ ში იყო ორი ში და თა ვა დუ რი გვა რი წი თე ლა ძე და კა ხა ბე რი ძე. მათ არ მი უღ ი ათ მაჰ მა დი ან უ რი რე ლი გია და არც თურ ქუ ლი გვა რი. თურ ქე ბი ჩვე ნი ხე ვი დან მო სახ ლე ობ ას გა ნუწ ყვეტ ლივ ერ ეკ ებ ოდ ნენ.8

გ. ალ ას ან ია ეხ ე ბა თურ ქი მკვლე ვა რის დ. აიდ-ინ ის აზრს, თურ ქთა მი ერ ბა თუ მის დაპ ყრო ბა სა და ბა თუ მის სან ჯა ყის შექ მნის დრო ის შე სა ხებ, დ. აიდ ი ნი წერს, რომ ბა თუ მი ოს მა ლებ მა პირ-ვე ლად XV სა უკ უნ ე ში მი იტ აც ეს, ხო ლო მე ორ ედ 1545 წელს. სან ჯა ყი 1549 უკ ვე არ სე ბობ და, მი სი პირ ვე ლი სან ჯაყ ბე გი ემ ირ ბეი იყო. იმ პე რი ოდ-ში ბა თუ მის სან ჯაყ ბე გე ბი გო ნი ოს ცი ხე ში ისხ-დნენ. ბა თუ მის სან ჯა ყი 1564 წელს ხე ლახ ლა იქ-ნა აღ წე რი ლი. ას ევ ეა სხვა თურ ქი მეც ნი ერ ებ ის შრო მებ ში (ბ. ქუ თუ ქოღ ლუ, მ. კირ ზი ოღ ლუ).

გ. ალ ას ან ი ას შე ნიშ ვნით, 1556 წლის ერთ-ერ თი თურ ქუ ლი სა ბუ თის მი ხედ ვით, ტრა პი-ზო ნის სან ჯა ყი მხო ლოდ მდი ნა რე ჭო რო ხის შე ერ თე ბამ დეა. აქ ედ ან ცხა დია, რომ მა რა დი-დი ამ დრო ის ათ ვის თურ ქებს უკ ვე მი ტა ცე ბუ-ლი აქვთ. 1579 წელს მათ ჩილ დი რის (ახ ალ ცი-ხის) სა ფა შო შექ მნეს. 1595 წელს დაპ ყრო ბი ლი მი წე ბი გურ ჯის ტა ნის დიდ დავ თარ ში შე იტ ან-ეს. ამ დავ თარ ში ლი გა ნი და მი სი მა საზ ღვრე ოლ ქე ბი არ შე უტ ან ი ათ, რად გან ის ი ნი გა მაჰ-მა დი ან ებ უ ლი ქარ თვე ლი ფე ოდ ალ ებ ის პი რად მფლო ბე ლო ბა ში იყო და ტო ვე ბუ ლი და აღ წე-რას არ ექ ვემ დე ბა რე ბოდ ნენ.9

8 ნ. ბერ ძე ნიშ ვი ლის ინ სტი ტუ ტის ფოლ კლო რუ ლი ფონ დი, ¹42, 1960 წ. ჩა იწ ე რა ჯ. ნო ღა იდ ელ მა, გვ. 121-122.9 მ. სვა ნი ძე. სა ქარ თვე ლო – ოს მა ლე თის ურ თი ერ თო ბის ის ტო-რი იდ ან XVI-XVII სს. გვ. 81, 193-194; ა. ავ ალ ი ა ნი. მი წათმ ფლო ბე-ლო ბის ფორ მე ბი აჭ არ ა ში, ბათ., 1960, გვ. 58.

94simon gigitiZe istoria

თა ვად თურ ქი ის ტო რი კო სი ევ ლია ჩე ლე-ბი 1647 წელს მოგ ვით ხრობს სე ი დი ახ მედ ფა-შას ჯა რის მი ერ ლი ვა ნის დაპ ყრო ბის შე სა ხებ: „სა მოც და სა მი სოფ ლი დან თხუთ მე ტი და მ-ო რ ჩილ და და და ნარ ჩე ნი კი და აქ ცი ეს. ამ ის შემ დეგ დაპ ყრო ბილ იქ ნა თაქ ხი სი, ახ ჩა ყა ლე, ლი ვა ნას ხე ო ბა და ჯა რი თორ თუმ ში მო ვი და“ ევ ლია ჩე ლე ბი. მოგ ზა ურ ობ ის წიგ ნი, ნაკვ. I, თბ., 1971, გვ. 322. მოგ ზა უ რი იმ ას აც მოგ ვით-ხრობს, რომ ლი ვა ნა 365000 ახ ჩას იხ დი და, მა-ჭა ხე ლა – 20322, აჭ ა რა კი – 200000-ს.

1668 წელს მთე ლი აჭ ა რა აუჯ ან ყდა ოს მა-ლეთს. ამ ის შემ დე გაც ბრძო ლა არ ჩამ ქრა ლა. 1685 წელს ლი გა ნის ხე ობ ა ში სის ხლისმ ღვრე-ლი ბრძო ლე ბი გა იმ არ თა. ასე იყო შავ შეთ ში აც 1990 წელს, ხო ლო 1697 წელს მთე ლი სამ ხრე-თი სა ქარ თვე ლო სა ყო ველ თაო აჯ ან ყე ბებ მა მო იც ვა. ოს მა ლე თი სისხლ ში ახრ ჩობ და ამ გა-მოს ვლებს.10

1985 წელს ლი ვა ნის ხე ობ ას თან ერ თად აჯ-ან ყე ბუ ლა კირ ნათ-მა რა დი დის მო სახ ლე ობ-აც. ცნო ბი ლია, რომ ეს სოფ ლე ბი 1740 წელს სას ტი კად გა უნ ად გუ რე ბი ათ თურ ქებს. ცნო-ბი ლია, რომ მა რა დი დე ლებ მა თურ მე აღ დგო-მა იზ ე იმ ეს, თურ ქებ მა ეს მოვ ლე ნა ღა ლატ ში ჩათ ვა ლეს და მცხოვ რებ ლე ბი აწ ამ ეს და და-ხო ცეს. მე რე კი ცი ნი კუ რად და ცი ნეს „ასი წი-თე ლი კვერ ცხი სათ ვის ათ ას მა კაც მა და ღუ პა თა ვი და ოჯ ა ხი“.11

1770 წელს მა ჭახ ლი დან გა ას ახ ლეს 30 ათ. სუ ლი, კა ხაბ რი დან 3 ათ. ქვე და აჭ არ იდ ან კი 10 ათ ას ზე მე ტი.

ერ თი ხალ ხუ რი გად მო ცე მის თა ნახ მად ლი-ვა ნე ლებს, კლარ ჯებს და სხვებს და უდ გა უბ-ედ ურ ებ ის დღე ე ბი. აქ ა ურ მო სახ ლე ობ ას გარს აუ არ ებ ე ლი ოს მა ლე თი დან მო სუ ლი ჯა რი შე-მო ეკ რა და იწ ყეს მა თი და პა ტიმ რე ბა. დე და-კაც ნი და მა მა კაც ნი ხმა მაღ ლა ყვი როდ ნენ „არ გავ თათრ დე ბი თო“. პა ტი მარ ქარ თვე ლებს მო-უყ არ ეს თა ვი და ყვე ლა, წყო ბა-წყო ბა მიჰ ყავ-დათ არ თვი ნის ხიდ ზე. ხი დის გვერ დით ერთ

10 ხ. ახ ვლე დი ა ნი. სა ხალ ხო-გან მა თა ვი სუფ ლე ბე ლი ბრძო ლის ის ტო რი იდ ან სამ ხრეთ სა ქარ თვე ლო ში, ბათ., 1956, გვ. 33.11 ე. და ვი თა ძე. სოფ ლის აღმ შე ნე ბელ ნი, გვ. 152-153.

ალ აგ ას და ას ვე ნეს ერ თი ძვე ლი ხა ტი, რო მე-ლიც არ თვი ნის ეკ ლე სი ის ათ ვის წა ერ თმი ათ ოს მა ლებს.ხა ტის გვერ დით იყო თავ საკ ვე თი ქვა და იდ გნენ ჯა ლა თე ბი. ვინც გა თათრ დე-ბო და, მას სი ცოც ხლეს უნ არ ჩუ ნებ დნენ, ვინც არა და მას თავს კვეთ დნენ.12

ზ. ჭი ჭი ნა ძის გად მო ცე მით, რო მელ მაც თურქ-ოს მალ თა მი ერ აწ ი ოკ ებ ულ მხა რეს მრა ვა ლი სა ინ ტე რე სო და სა ყუ რად ღე ბო ნაშ-რო მი უძ ღვნა, წერს, რომ მტერს ბევ რი ბრძო-ლა და ჭირ დათ, რომ დაპ ყრო ბი ლი ოლ ქე ბის მო სახ ლე ო ბა გა ემ უს ლი მა ნე ბი ათ. მი სი ვე გად-მო ცე მით, თურ ქე ბი ლა ზის ტა ნის დაპ ყრო ბის შემ დეგ ლი ვა ნა ში შე მო ვიდ ნენ, ხო ლო იქ ედ-ან მა ჭა ხელ ში. გა თათ რე ბის სა წი ნა აღმ დე გოდ აჭ არ ლებ მა ბევ რი სის ხლი დაღ ვა რეს. „ერთ აღ დგო მის მე ო რე დღეს – ზ. ჭი ჭი ნა ძის ცნო-ბით, მა რა დი დი დან 140 კა ცი ჩაც ვივ და ჭო-როხ ში და და იღ უ პა სა მუ და მოდ“.13

ჩვე ნი მხა რის მო სახ ლე ობ ამ მრა ვა ლი მწუ-ხა რე ბა და გა ჭირ ვე ბა გა და იტ ან ეს თურ ქთა მი ერ ის ლა მის ძა ლით და ნერ გვის წი ნა აღმ-დეგ ბრძო ლა ში. მეს ხი მღვდე ლი გვა რა მა ძის სა ხე ლით და ცუ ლია ას ე თი სა ბუ თი: „რო მელ ხორ ცი ელ ენ ას შე უძ ლია, რომ წარ მოთ ქვას თვი თო ე უ ლი იმ ქრის ტი ან მა მა თა და დე და თა დას ჯა-ტან ჯვა ნი... ვის ცოც ხალს ტყავს აძ-რობ დნენ, ვის ოთხ პა ლო ზედ გაკ რულს ბაწ-რით გუ დათ იღ ებ დნენ, ვის ნა კუწ-ნა კუ წად სჭრიდ ნენ ხმლი თა და ვის ხან ჯლით გულ-მუ ცელს უპ ობ დნენ, ვის შამ ფურ ზედ წა მოც-მულს ცოც ხლებ რივ ცეცხლ ზედ მწვა დი ვით წვავ დნენ, ვის შიშ ველს გა ხუ რე ბულ საჯ ზე აგ დებ დნენ... ვის ად უღ ებ ულ წყალ ში ხარ შავ-დნენ, ვის გამ დნარ ტყვი ას ას ხამ დნენ პირ ში, ვის ან თე ბულ კირ ში აგ დებ დ ნენ...14 არ ის ხალ-ხუ რი გად მო ცა მაც, რო მე ლიც ზ. ჭი ჭი ნა ძეს ჩა უწ ერ ია ჩვენს მხა რე ში: „ლი ვა ნელ-კლარ-ჯე ბი სათ ვის დად გა დი დი უბ ედ ურ ებ ის დღე-

12 იქ ვე, გვ. 39.13 ზ. ჭი ჭი ნა ძე. მუს ლი მა ნი ქარ თვე ლო ბა და მა თი სოფ ლე ბი სა ქ-ა რ თვე ლო ში, ტფ., 1913, გვ. 131.14 ხ. ახ ვლე დი ა ნი. ნარ კვე ვე ბი სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი იდ ან, ბათ., 1978, გვ. 58.

95 simon gigitiZeistoria

ე ბი, აქ მცხოვ რებ ქარ თვე ლო ბას გარს აუ არ-ებ ე ლი ოს მა ლო დან მო სუ ლი ჯა რი შე მო ეკ რა და იწ ყეს ქარ თვე ლე ბის დევ ნა-და პა ტიმ რე ბა. მო ხუ ცე ბულ ნი ქარ თვე ლის დე და-კაც ნი და მა მა კაც ნი ხმა მაღ ლა ყვი როდ ნენ – „არ გავ-თათრ დე ბი თო“. პა ტი მარ ქარ თვე ლებს მო უყ-არ ეს ერ თად თა ვი და ყვე ლა, წყო ბა-წყო ბად მიჰ ყავ დათ არ თვი ნის ხიდ ზე, რო მე ლი ხი დიც ჭო როხ ზე იდ გა. აქ აყ ენ ებ დნენ ქარ თვე ლებს და გარს ჯა რის კაც ნი სცავ დნენ... ერთ ად გი-ლას და ას ვე ნეს ერ თი ძვე ლი ხა ტი, რო მელ საც ქარ თველ ნი დიდ პა ტივს სცემ დნენ. ეს ხა ტი არ თვი ნის ეკ ლე სი ის ათ ვის წა ურ თმე ვი ათ ოს-მა ლებს. ხა ტის გვერ დით იყო თავ საკ ვე თი ქვა და იდ გნენ ჯა ლა თე ბი, თავ საკ ვე თით აღ ჭურ-ვილ ნი. ეუბ ნე ბოდ ნენ: ვინც გა თათრ დე ბო და, სი ცოც ხლეს შე უნ არ ჩუ ნებ დნენ, ვინც არა და მას თავს მოკ ვეთ დნენ.15

ერ თი ცნო ბით, რო მე ლიც მა რა დი დელ პე და-გოგს ონ ი სე ლო მა ძეს და უც ავს, მოგ ვით ხრობს ად გი ლობ რი ვი მო სახ ლე ობ ის დამ ც ი რე ბის და წა მე ბის შე სა ხებ. თურ ქებ მა 4 მა რა დი დელს სარ წმუ ნო ე ბა ძალ და ტა ნე ბით გა მო აც ვლე ვი-ნეს, რის გა მოც მათ თა ვი ჩა მო იხრ ჩვეს.

თურ ქე ბის მხე ცო ბის ერ თი მა გა ლი თი 1918 წელ საც გა მოვ ლე ნი ლა სო ფელ კირ ნათ ში. იქ-ა უ რი მცხოვ რე ბი შო თი ძე სუ ლი მუ ჰა ჯი რო-ბი დან ამ წელს დაბ რუ ნე ბუ ლა. სახ ლი დამ წვა-რი დახ ვედ რია. ნა სახ ლევ თან სახ ლის კე თე ბა და იწ ყო. მი წის თხრი სას პა ტა რა ჭას წა აწყ და, ამ ოთ ხა რა და შიგ ად ამ ი ან ის 30-მდე თა ვი ჩა-მარ ხუ ლი აღ მოჩნ და. მუ სა კა ხა ბე რის აზ რით, თურ ქე ბი, რო ცა მო სახ ლე ობ ას ძა ლად ამ უს-ლი მა ნებ დნენ, ზო გი ერ თებ მა არ მი იღ ეს მაჰ-მა დის რჯუ ლი, რის თვი საც მათ თა ვე ბი მოკ ვე-თეს და ჭა ში ჩა ყა რეს ან თა ვე ბი ერ თად მო აგ-რო ვეს და ცალ კე დაფ ლეს.16

ამ გვა რი თავ საკ ვე თი აჭ არ ის წყლი სა და ჭო-რო ხის შე ერ თე ბას თან ხიდ ზეც მდგა რა. „მო-ხუც ქრის ტი ან ებს ჯერ ენ ის წვერ სა, ხო ლო

15 ზ. ჭი ჭი ნა ძე. ქარ თვე ლე ბის გა მაჰ მა დი ან ე ბა, თბ., 1907, გვ. 7-8.16 შ. აბ აშ ი ძე. მა რა დი დის და მა ჭახ ლის ის ტო რი ულ-ეთ ნოგ რა-ფი უ ლი მა სა ლე ბი, 1948 წ., მხა რეთმ ცოდ ნე ობ ის მუ ზე უმ ის ფონ-დე ბი ¹395.

მე რე თავს ჭრიდ ნენ და ფა შას უგ ზავ ნიდ ნენ“.გა მუს ლი მა ნე ბის შემ დეგ აჭ არ ლე ბი კი დევ

დიდ ხანს ინ ახ ავ დნენ ძველ სარ წმუ ნო ებ ას. ის ი ნი სა იდ უმ ლოდ ლო ცუ ლობ დნენ ოჯ ახ ებ ში, ტყე ებ-ში, გა მოქ ვა ბუ ლებ ში და სხვა ად გი ლებ ში. მა გა-ლი თად, სო ფელ შუ შა ნეთ ში ნა პოვ ნია მი წის ქვე-შა ნა გე ბო ბა, სა იდ უმ ლო სამ ლოც ვე ლო17 მტე რი ან გრევ და ეკ ლე სი ებს. მა რა დი დის ტე რი ტო რი ა-ზე რამ დე ნი მე ეკ ლე სია იყო, ამ ის დას ტუ რია შე-მორ ჩე ნი ლი ტო პო ნი მე ბი: ნა ქი ლის ვა რი, საყ და-რი და შე საძ ლე ბე ლია სხვაც და დას ტურ დეს.

სა ნაც ვლოდ თურ ქე ბი აგ ებ დნენ ჯა მე ებს. ფრენ კე ლის მო ნა ცე მე ბით მა რა დიდ ში 4 ჯა მე იყო: ქვე მო მა რა დიდ ში ერ თი, ერ თიც მის უბ-ან ძაბ ლა ვეთ ში, ერ თიც ზე და მა რა დიდ ში და ამ დე ნი ვე მის უბ ან ბერ ძნევ ში. ამ პე რი ოდ ში ჯა მე ებს ემ სა ხუ რე ბო და თი თო სა სუ ლი ე რო პი რი. გად მო ცე მით ჯა მე ბრე ვეთ შიც ყო ფი ლა (დიდ მა ნი ძე დურ სუ ნი (არ ჩი ლი).

აჭ არ ა ში ის ლა მის გავრ ცე ლე ბა, ჯა მე ებ-ის მშე ნებ ლო ბა XVI სა უკ უნ ის 70-ია ნი წლებ ში თურ ქთა შე მოჭ რის შემ დგო მი პე რი ოდ იდ ან იწ ყე ბა. ად გი ლობ რი ვი მო სახ ლე ო ბა მათ ვერ და იმ ორ ჩი ლეს, რის გა მოც მტერ მა ის ლა მის მი ღე ბა პრი ვე ლე გი ურ, წა მა ხა ლი სე ბელ საქ-მედ აქ ცი ეს და გარ კვე ულ შე დეგ საც მი აღ წი ეს. ფე ოდ ალ ებ მა მემ კვიდ რე ობ ი თი ქო ნე ბი სა და ძა ლა უფ ლე ბის შე ნარ ჩუ ნე ბის მიზ ნით მი ი ღო ის ლა მი და პი რა დი მა გა ლი თით მნიშ ვნე ლო-ვა ნი გავ ლე ნა მო ახ დი ნა მო სახ ლე ობ ის გარ-კვე ულ ნა წილ ზე. ამ პრო ცესს ახ ა ლი იმ პულ სი მის ცა XIX სა უკ უნ ის პირ ველ ნა ხე ვარ ში თურ-ქეთ ში გა ტა რე ბულ მა რე ფორ მამ თან ზი მათ მა, რო მე ლიც სხვა მოთ ხოვ ნი ლე ბებ თან ერ თად აჭ არ ელ თა ოს მა ლოს ჯარ ში სა ვალ დე ბუ ლო სამ სა ხურს აკ ან ონ ებ და. მო სახ ლე ობ ის აჯ ან-ყე ბე ბის მი უხ ედ ავ ად ეს მოთ ხოვ ნა მეტ-ნაკ ლე-ბად მა ინც აღ სულ და. ჯარ ში მა თი სამ სა ხუ რის დროს იქ მნე ბო და თურ ქე ბი სათ ვის ხელ საყ რე-ლი პი რო ბე ბი თურ ქუ ლი ენ ის ას ათ ვი სებ ლად, მათ ზნე-ჩვე ულ ებ ებ ში ახ ა ლი ელ ემ ენ ტე ბი და-მ კვიდრ და. აჭ არ ე ლი ხალ ხი ის ლამს თან და თა-

17 ხ. ახ ვლე დი ა ნი, 1957, გვ. 43.

96simon gigitiZe istoria

ნო ბით უფ რო ღრმად ეზ ი ა რა და ჯა მე ებ ის მშე-ნებ ლო ბაც ნელ-ნე ლა იზრ დე ბო და.18

ჯა მე ებ ის გა ნახ ლე ბა-მშე ნებ ლო ბა გან სა-კუთ რე ბით დაჩ ქარ და რუ სეთ-ოს მა ლე თის ომ ის (1877-1878 წწ.) დას რუ ლე ბის შემ დეგ. მტრუ ლი ძა ლე ბი შე ნიღ ბუ ლად მოქ მე დებ დნენ და ხელს უწ ყობ დნენ აჭ არ ის მო სახ ლე ობ ის მუ-ჰა ჯი რო ბა ში წას ვლი სათ ვის. აჭ არ ა ში ჯა მე თა რა ოდ ენ ობ ამ 200 მი აღ წია. 1921 წლი დან აჭ არ-ა ში თან და თა ნო ბით შე იზ ღუ და ჯა მე ებ ის მშე-ნებ ლო ბა. ხო ჯა-მო ლე ბის ნა წი ლი სა ხელ მწი-ფოს მტრად გა მოც ხად და და მათ ზე რეპ რე სი ე-ბი გან ხორ ცი ელ და. 30-იან წლებ ში ძი რი თა დად შეწყ და ოფ იც ი ალ უ რი კულ ტმსა ხუ რე ბა ჯა მე-ებ ში და მომ დევ ნო წლებ ში მო ის პო მი ნა რე თე-ბიც. ჯა მე ებ ის მცი რე ნა წი ლი სიძ ვე ლის გა მო და ინ გრა, ზო გი ერ თი და იწ ვა. ჯა მე თა უმ რავ-ლე სო ბა საწ ყო ბე ბად, სა კოლ მე ურ ნეო კან ტო-რე ბად და მა ღა ზი ებ ად გა და კეთ და.19

ჭო რო ხის ხე ობ ის დაპ ყრო ბის შემ დეგ თურ-ქებ მა აღ წე რეს მო სახ ლე ო ბა და შე ად გი ნეს ე. წ. „გურ ჯის ტა ნის ვი ლა ეთ ის დი დი დავ თა რი“. დამ ყარ და მი წათმ ფლო ბე ლო ბი სა და მი წათ-სარ გებ ლო ბის თურ ქუ ლი წე სი. მცხოვ რებ ნი და ბეგ რეს სხვა დას ხვა გა და სა ხა დე ბით. ქარ-თუ ლი მი წა-წყა ლი გა და ვი და სულ თნის მო ხე-ლე თა ხელ ში. სულ თა ნი მო სახ ლე ობ ის გა მუს-ლი მა ნე ბი სათ ვის, გარ და ცეც ხლი სა და მახ ვი-ლი სა, მი მარ თავ და ეკ ონ ომ იკ ურ იძ ულ ებ ას: ან გა მუს ლი მა ნე ბა, სამ ხედ რო სამ სა ხურ ში შეს-ვლა და მი წის შე ნარ ჩუ ნე ბა, ან მა მუ ლის, ქო-ნე ბის და კარ გვა და გა და სახ ლე ბა“.

გურ ჯის ტა ნის ვი ლა ეთ ის კა ნონ თა წიგნ ში მო ცე მუ ლია სა ქორ წი ნო გა მო სა ღე ბი, ფუტ კარ-სა და ში ნა ურ ცხო ვე ლებ ზე და წე სე ბუ ლი გა და-სა ხა დე ბი.20 ჯ. პალ გრე ვის გად მო ცე მით, გა და-სა ხა დი იყო აგ რეთ ვე ქო ნე ბა ზე, მი წის სარ გებ-

18 ჯ. ვარ შა ლო მი ძე. ხის სა კულ ტო ნა გე ბო ბა ნი ჯა მე ე ბი (მე ჩე-თე ბი) აჭ არ ა ში. – ბა თუ მის ნ. ბერ ძე ნიშ ვი ლის სახ. სა მეც ნი ე რო-კვლე ვი თი ინ სტი ტუ ტი სა და კოლ ხე თის ინ სტი ტუ ტის სა მეც ნი ე-რო სე რი ის მა სა ლე ბი III, ბათ.მ 1998, გვ. 27-28.19 იქ ვე, გვ. 28-29.20 ო. თურ მა ნი ძე. სა ად გილ მა მუ ლო ურ თი ერ თო ბა ნი სამ ხრეთ-და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო ში ოს მალ თა ბა ტო ნო ბის ხა ნა ში, ბათ., 2001, გვ. 66.

ლო ბა ზე, ცხვარ ზე და სხვა. სა გან გე ბო გა და სა-ხა დე ბი ქო ნე ბა ზე, საგ ზაო გა და სა ხა დე ბი.21

XVII სა უკ უნ ის პირ ველ ნა ხე ვარ ში ჩილ დი-რის სა ფა შო ში შე მა ვა ლი ჭო რო ხის მხა რე იყ-ოფ ო და 9 სან ჯა ყად; მათ შო რის ლი ვა ნა, ნის ფი ლი ვა ნა, მა ჭა ხე ლა, აჭ ა რა და სხვა.

XIX სა უკ უნ ის 20-იან წლებ ში ჭო რო ხის აუზ ის ის ნა წი ლი, რო მე ლიც ჩილ დი რის შე მად-გენ ლო ბა ში შე დი ო და იყ ოფ ო და 12 სან ჯა ყად. ლი ვა ნის სან ჯა ყის ცენ ტრი იყო არ თვინ ში. აქ-ვე შე მო დი ო და მა რა დი დიც.

1814 წელს ლი ვა ნა-შავ შე თის ტე რი ტო რი ა-ზე მიმ დი ნა რე ობ და ბრძო ლა სე ლიმ ხიმ ში აშ-ვილ სა და ფეხ ლე ვან-ბა ბა-ფა შას შო რის. უთ-ან ას წო რო ბრძო ლა ში სე ლი მი და მარ ცხდა და იმ ერ ეთს შე აფ ა რა თა ვი.22

1844 წელს, გ. ყაზ ბე გის გად მო ცე მით, სე-ლიმ ხიმ ში აშ ვი ლის მე თა ურ ობ ით თურ ქე ბის წი ნა აღმ დეგ ბრძო ლა ში ჩაბ მუ ლა მთე ლი აჭ ა-რა, მათ შო რის ლი ვა ნის ხე ობ ის მო სახ ლე ობ-აც. სე ლიმ-ბეგს საბრ ძო ლო მოქ მე დე ბა და უწ-ყია შავ შე თი დან.23

1879 წელს დრო ე ბა (¹24) წერ და, რომ ამ-ის თა ნა ძარ ცვა-გლე ჯი სა გან, ბა თუ მის მაზ-რი სა და აჭ ა რა-ლი ვა ნის ხალ ხი და ღა რიბ და. დღეს ის ი ნი სულ შიშ ველ-ტიტ ველ ნი და მში-ერ-მწყურ ვალ ნი არ ი ან.

1871 წელს რუ სეთ-თურ ქე თის ომ ის წინ აჭ-არ ლებს აჯ ან ყე ბა მო უწ ყი ათ ბე გა რის მო მა-ტე ბის გა მო. მა ჭა ხე ლი, რო მელ შიც შე დი ო და 26 სო ფე ლი, და, მათ შო რის კირ ნა თის სოფ-ლე ბიც იხ დიდ ნენ გა და სა ხადს უძ რა ვი ქო ნე-ბი დან, მი წის შე მო სავ ლი დან, პი რუტ ყვი დან, გან სა კუთ რე ბუ ლი გა და სა ხა დი, სხვა დას ხვა.24

რუ სეთ-თურ ქე თის ომ ის წინ მა ჭახ ლის, ლი ვა ნის და აჭ არ ის გავ ლე ნი ან მა გვა რებ მა წე რი ლი გა უგ ზავ ნეს რუ სე თის იმ პე რა ტორს.

21 (Очет консула В. Джифорда Палгрева (за 1867-1868 гг.) о пров и-н циях: Трапезондской, Сиваской, Кастямунийской и части Ангарской. – Матерялы для описании Азятской Турции и Батумской области. При-л ожения к VII тому «ИКОИРГО», т. VI, Тиф., 1882, №2, с. 43).22 Х. Ахвледиани. Прогрессивные последствия географического трак-та та, Бат., 1983, с. 115. 23 ხ. ახ ვლე დი ა ნი. ნარ კვე ვე ბი სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი იდ ან, ბათ., 1978, გვ. 115.24 ხ. ახ ვლე დი ა ნი, სა ხალ ხო-გან მა თა ვი სუფ ლე ბე ლი... გვ. 118.

97 simon gigitiZeistoria

მას ში ის ი ნი ით ხოვ დნენ მფარ ვე ლო ბას, თა-ვად კის რუ ლო ბენ მეგ ზუ რო ბას მა თი ჯა რე ბი-სას და ხელ გაშ ლით მი გე ბე ბას. ლი ვა ნი სა და მა ჭახ ლის მხრი დან ხელს აწ ერ დნენ: ჰუ სე ინ-ბეგ ბა თუ მე ლი, სან ჯაყ-ბეგ-ზა დე, ალი-ბე გი სუ ლი-ბეგ-ზა დე მა ჭახ ლე ლი, სუ ლე იმ ან-ბეგ ემ ინ-ბეგ-ზა დე, ალი-აღა ბინ ბა ში-ზა დე, არ-იფ-აღა მუს ტა ფა-აღა-ზა დე, ქუ ჩუკ-აღა კა რა-აღა-ზა დე, ჰუ სე ინ ბეგ-აზ აბ აღ ა სი, ას ლან-ბეგ ალი-ბეგ-ზა დე, მე მედ-აღა სა ნი-ბეგ-ზა დე, ქი ბარ-აღა თოფ ჩი-ოღ ლი, აჰ მედ-ეფ ენ დი, ჰა-ჯი-მე მედ-ეფ ენ დი-ზე დე, უს უფ-ეფ ენ დი ალი-ეფ ენ დი-ზა დე, იბ რა ჰიმ-აღა, მუს ტა ფა-აღა-ზა დე, ოს მან-აღა იელ ქენ ჯი-ზა დე, ხა სან-აღა მი რა ლაი-ბეგ-ზა დე (ლი ვა ნე ლი), სან ჯაყ დარ-მე მედ-აღა (ლი ვა ნე ლი)...

1877 წელს რუ სეთ-თურ ქე თის ომ ის წინ კირ-ნათ-მა ჭახ ლის ხე ობ ებ ის სოფ ლებ ში ა. ხალ ვა-შის მე თა ურ ობ ით რუ სე თის სა სარ გებ ლო საქ-მი ან ო ბა გაშ ლი ლა. ამ მოძ რა ობ ის ინ იც ი ატ ო რი აჭ არ ის მმარ თვე ლი შე რიფ ხიმ ში აშ ვი ლი იყო.25

შემ დგომ ში თურ ქებ მა ყარს-ჩილ დი რის სა-ფა შო შექ მნეს, შემ დგომ ეს სა ფა შოც გა ა უქ მეს. ჭო რო ხის აუ ზი ტრა პი ზო ნი სა და არ თვი ნის სა-ფა შო ებს შო რის გა ან აწ ილ ეს. ლი ვა ნა (ლი გა ნი) აჭ არ ას თან და მა ჭა ხელ თან ერ თად ტრა პი ზო-ნის ვი ლე თის შე მად გენ ლო ბა ში შე იყ ვა ნეს.

1864 წელს თურ ქეთ ში სა ზო გა დო ხა სი ათ ის ახ ა ლი ად მი ნის ტრა ცი ულ-ტე რი ტო რი უ ლი რე-ფორ მა ჩა ტარ და. თურ ქე თის იმ პე რია 20 ეალ-ეთ ად და ი ყო. თი თო ე უ ლი ეალ ე თი იყ ოფ ო და სან ჯა ყად (შე ეფ არ დე ბო და რუ სულ გუ ბერ ნი-ას), სან ჯა ყი კა ზე ბად (რუ სუ ლი მაზ რა), რო მე-ლიც, თუ კი ის დიდ ტე რი ტო რი ას მო იც ავ და, იყ ოფ ო და ნა ჰი ებ ად (რუ სუ ლი უბ ა ნი), რო მე-ლიც თა ვის მხრივ მარ კი აზ ებ ად (სა სოფ ლო სა ზო გა დო ე ბა) იყ ოფ ო და. 26

XIX ს. 60-70-იან წლებ ში ლა ზის ტა ნის სან-ჯა ყი თურ ქუ ლი ად მი ნის ტრა ცი ულ-ტე რი ტო-რი უ ლი და ყო ფით შემ დე გი ნა წი ლე ბი სა გან შედ გე ბო და: 1. ბა თუ მის კა ზა – ბა თუ მის ნა ჰიე,

25 ი. ბე ქი რიშ ვი ლი. ამ ას შენ ზე ამ ბო ბენ, აჭ არ ავ, გვ. 46.26 ზ. ცინ ცა ძე. გვ. 60.

ჩუ რუკ სუს ნა ჰიე; 2. აჭ არ ის კა ზა – ზე მო აჭ არ-ის ნა ჰიე, ქვე მო აჭ არ ის ნა ჰიე; 3. ლი ვა ნის კა-ზა – მა ჭახ ლის ნა ჰიე, ლი ვა ნის ნა ჰიე; 4. ხო ფას კა ზა – გო ნი ოს ნა ჰიე, ხო ფას ნა ჰიე; 5. ათ ინ ის კა ზა – ათ ინ ის ნა ხიე, ხემ ში ნის ნა ჰიე.

ლა ზის ტა ნის სან ჯაყს, სულ თნის მი ერ და-ნიშ ნუ ლი მო ხე ლე მუ ტა სე რი ფი (შე ეს ატ ყვი-სე ბო და რუ სულ გუ ბერ ნა ტორს) გა ნა გებ და, რომ ლის რე ზი დენ ცია ბა თუმ ში იყო.27

უკ ვე 1878 წელს „ტრა პი ზო ნის კა ლენ დრის“ მი ხედ ვით გო ნი ოს ნა ჰი ე ში შე დი ო და 21 სო-ფე ლი, მათ შო რის ზე მო მა რა დი დი, ქვე მო მა-რა დი დი, გო ნიო, მირ ვე თი, სი მო ნე თი და სხვა. გო ნი ოს ნა ჰი ეს მუ დი რი სო ფელ მა რა დიდ ში ცხოვ რობ და.28

მა რა დი დე ლი და კირ ნა თე ლი ხან დაზ მუ ლე-ბი მწა რედ იგ ონ ებ დნენ წყე ულ წარ სულს, მოგ-ვით ხრო ბენ იმ ავ ბე დო ბა ზე, რაც ძვე ლად კირ-ნა თელ-მა რა დიდ ლებს გა დახ დე ნი ათ.

„ჩვე ნი ძვე ლე ბის ნა ამ ბო ბით, თურ ქთა ბა-ტო ნო ბის დროს, – მოგ ვით ხრობს მა რა დი დე-ლი ილ ი ას დიდ მა ნი ძე, – ამ სოფ ლის ქვე მო ნა-წილ ში, ჭო რო ხის პირ ზე, არ ავ ინ არ ცხოვ რობ-და, ახ ლან დე ლი სო ფე ლი ლო მა ნა კე თი შემ დეგ წარ მო შო ბი ლა. ქვე და მა რა დიდ ში, სა დაც 100 კომ ლი ცხოვ რობ და,29 ის ი ნი უფ რო მე ტად მთებ ში იყო გან ლა გე ბუ ლი, რად გან ყა ჩა ღე-ბის ეშ ინ ოდ ათ, გო გო-ბი ჭე ბის ტა ცი ობ ის გა მო მო სახ ლე ო ბა მთებ ში იხ იზ ნე ბო და. სა ხელ მწი-ფო გზა, რო მე ლიც ჭო რო ხის პირს მიჰ ყვე ბო და და თურ ქეთ ში გა და დი ო და, ყა ჩა ღე ბის ბრბო-ებ ით იყო სავ სე. სო ფელ ფან ჩვეთ ში დიდ მა-ნი ძის ქა ლი ღომს თოხ ნი და, მის ახ ლო 7 წლის ვა ჟიშ ვი ლი თა მა შობ და, დე დას ბავ შვის ყვი-რი ლი მო ეს მა და მის კენ გა იქ ცა, მაგ რამ ბავ-შვი არ სად იყო, იგი უღ რან ტყე ში ყა ჩა ღებს გა ეტ აც ებ ინ ათ, ბევ რი ეძ ებ ეს, მაგ რამ ვერ სად აღ მო აჩ ინ ეს. ვინ მე ხა ილ ა ვა (შე საძ ლე ბე ლია ხალ ვა ში), რო მე ლიც ყა ჩა ღებს ხელს უწ ყობ-

27 ზ. ცინ ცა ძე, გვ. 65.28 Г. Казбек. Три месяца в Турецкой Грузии, Тиф., 1875, с. 100.29 იმ ა ვე ავ ტორს გა მო უქ ვეყ ნე ბელ ნაშ რომ ში 200 კომ ლი უწ ერ-ია (შ. რუ სი ძე. მა რა დი დის ბუ დი ონ ის სა ხე ლო ბის კოლ მე ურ ნე-ობ ის მოკ ლე ის ტო რია (1959 წ.). – აჭ არ ის სახ. მუ ზე უმ ის ფონ დი ¹1217, გვ. 4.

98simon gigitiZe istoria

და გო გო-ბი ჭე ბის მო ტა ცე ბა ში, მა რა დიდ ლებს იგი შე უპ ყრი ათ, ხე ლე ბი შე უკ რავთ, კი სერ ში ქვა მო უბ ამთ და ჭო როხ ში ჩა უთ რე ვი ათ. მთე-ლი სო ფე ლი შეგ როვ და. გა მო უც ხა დე ბი ათ, ვი-საც ღმერ თი სწამს, ხალ ხის მო ღა ლა ტე სა და ყა ჩაღს ქვას ეს ვრი სო. სოფ ლე ლე ბი ერ თხმად გა მო სუ ლან ძა ხი ლით „ფუი მო ღა ლა ტეს, ფუი მო ღა ლა ტე სო“. ქვებს ეს როდ ნენ და ასე ამ გვა-რად მო ღა ლა ტე და გამ ყიდ ვე ლი ჩა ქო ლე სო.

...მე ფის რუ სე თის დრო საც არ იყო ხალ ხი მოს ვე ნე ბუ ლი“, მე მახ სოვს მოგ ვით ხრობს ილ-ი ას დიდ მა ნი ძე.30

მე ო რე ილ ი ას დიდ მა ნი ძე (მუს ტა ფის ძე) 1964 წელს ამ ამ ბის შემ დეგ ვერ სი ას გვაწვ დის. იგი გად მოგვ ცემს თა ვი სი ბა ბუ ის ნა ამ ბობს:

მა რა დი დელ ნი წა მე ბულ იქ ნენ ის ლა მის ღა-ლატ ში, ამ იტ ომ იმ ათ გან ქრის ტი ან ობ ის აღ-დგო მა ღა მის გამ თე ნი ის ას 100 კაც ზე მე ტი გა-ზაფ ხუ ლის აღ ელ ვე ბულ ჭო როხ ში და იხრ ჩვნენ და ორი ამ აზ ედ მეტ ნი ოს მა ლოს მთავ რო ბამ შორს ქვეყ ნებ ში გა და ას ახ ლა, რად გა ნაც ამ ათ-აც სწა მებ დნენ სი მაგ რეს. ეს ამ ბე ბი მომ ხდა-რა 1740 წელს. ამ შემ თხვე ვის ამ ბე ბის შე სა ხებ ბევ რი რამ უთ ქვამთ, თან და უმ ატ ებ ი ათ ხოლ-მე, – „ასი წი თე ლი კვერ ცი სათ ვის ათ ას კაც მა და იღ უ პა თა ვი და ოჯ ახ იო“. სხვა რამ ცნო ბე ბი ამ აზ ედ არ იც ი ან, თუ ეს გა და სახ ლე ბულ ნი სა-ით გა რე კეს, ოს მა ლეთ ში სად და ას ახ ლეს.

თურ ქებს ერთ დღე ზე მა რა დიდ ში 400 კა ცი-სათ ვის თა ვი მო უჭ რი ათ. ამ ა ვე დროს ეკ ლე სი-აც და ან გრი ეს, მა რა დი დის ხი დიც დაწ ვეს, რომ ხალ ხი არ გაქ ცე ულ ი ყო. ამ მხა რე ში მა რა დიდს გარ და სხვა ხი დი ჭო როხ ზე არ ყო ფი ლა. ლუ-კა ან დღუ ლა ძის ცნო ბით, მარ ტო ერთ დღეს ლი გა ნის ხე ობ ა ში 1400 კაცს მოკ ვე თეს თა ვი და ჭო როხ ში ჩა ყა რეს, მათ შო რის ბევ რი ქა ლი იყო, რომ ლებ მაც მაჰ მა დი ან ო ბა არ მი იღ ეს.31

მა რა დიდ ში 120 კაც მა თა ვი და იხრ ჩო. ქვე-და მა რა დი დის 50 კომ ლი დან 45 ჭო როხ ში და-ლია სუ ლი, მთელ სო ფელ ში 5 ოჯ ა ხი დარ ჩე ნი-

30 შ. რუ სი ძე. მა რა დი დის კოლ მე ურ ნე ო ბა. – აჭ არ ის სა ხელ მწი-ფო მუ ზე უმ ის შრო მე ბი, V, ბათ., 1961, გვ. 99-100.31 ზ. ჩი ტა ძე. დამ პყრობ თა წი ნა აღმ დეგ აჭ არ ის მო სახ ლე ობ ის ბრძო ლი ის ორ ი იდ ან, ბათ., 1974, გვ. 41-42.

ლა.32 თურ ქებ მა მრა ვა ლი მხე ცო ბა ჩა იდ ინ ეს კირ ნათ-მა რა დი დის სოფ ლებ ში. ზ. ჭი ჭი ნა ძის გად მო ცე მით, მა რა დიდ ში 140 კაც მა თა ვი და-იღ უ პა. ვინც გა თათრ და – გა და სა ხა დე ბის გან გა ათ ავ ის უფ ლეს, ხო ლო ვინც არა ორ მა გად და ბეგ რეს. თა ვად-აზ ნა ურ ებ იც შე ის ყი დეს, მაგ რამ მა ლე თა ვა დო ბაც და აზ ნა ურ ობ აც მოს პეს. მათ ეუბ ნე ბოდ ნენ რამ დენ კაც საც გა-ამ უს ლი მა ნებ იმ დენ ალ თუნს (10 მა ნე თი) მოგ-ცემ თო. თა ვად-აზ ნა ურ ებ ის შემ დეგ სამ ღვდე-ლო პი რებ საც და უწყეს დევ ნა და გა თათ რე ბა. მათ დიდ ხანს შე იმ აგ რეს თა ვი, მაგ რამ ბო ლოს ქართლ-იმ ერ ეთ ის მხა რე ებ ში გა და იხ ვეწ ნენ.33 მი სი ვე გად მო ცე მით, 1850 წელს თურ ქებს კირ ნა თის ხე ვის სოფ ლე ბი გა და უწ ვავთ და აქ-ედ ან მრა ვა ლი მო სახ ლე გა უს ახ ლე ბი ათ თურ-ქე თის სხვა დას ხვა პრო ვინ ცი ებ ში.34

1889 წელს მომ ხდა რა დი დი გა და სახ ლე ბა მა ჭახ ლი დან. ას ეთ ი ვე ხვედ რი ხვდათ აჭ არ-ლებს, ლი ვა ნე ლებ სა და ზეგ ნელთ. კირ ნათ-მა-რა დი დის ახ ლო-მახ ლო სოფ ლე ბი მთლად აიყ-არ ნენ და წა ვიდ ნენ სუ ლის საც ხო ნებ ლად. რო-გორც ქო ბუ ლე თელ და მა ჭახ ლელთ ამ ათ აც დი დი უბ ედ ურ ე ბა გა მოს ცა დეს, დი დი გა ჭირ-ვე ბა და მწა რე წუ თე ბი. ამ ათ აც ას ე ვე ატ ყუ-ებ დნენ მქა და გე ბელ ნი, რომ ოს მალ ში კარ გად იც ხოვ რებთ, ყვე ლას კაი ად გი ლებს მოგ ცე მენ, კაი ფულს, დახ მა რე ბას, არც არ ავ ინ გა გაქ-რის ტი ან ებთ, არ ავ ის არას გი ზამთ, მო შორ-დით გი ა ურ ებ ის ქვე ყა ნას და წა დით იქ ით. ოს-მალ შია თქვე ნი სუ ლის ქვეყ ნე ბი. ას ე თი მქა და-გებ ლე ბის წი ნა აღმ დე გი იყო ცნო ბი ლი ახ მედ ეფ ენ დი ხა ლი ფაშ ვი ლი, მე რი სე ლი, ამ პირს დი-დი შრო მა მი უძ ღვის გა და სა ხა დე ბის წი ნა აღმ-დეგ ქა და გე ბით და ამ იტ ომ სა მარ თლი ან ია მას ვუ წო დოთ თა ვის დრო ის კვა ლად შემ ჩნე ულ შეს მე ნილ არი, რო გორც ქო ბუ ლე თელთ, მა-ჭახ ლელთ, აჭ არ ელთ და ზეგ ნელთ, ის ე ვე ლი-ვა ნელ თა სახ ლის სა ქო ნე ლი და ავ ეჯ ე ულ ო ბა ოხ ერ ფა სად იყ იდ ებ ო და. ლი ვა ნაც და იც ა ლა

32 იქ ვე, გ. 43.33 ზ. ჭი ჭი ნა ძე. მუს ლი მან ქარ თვე ლო ბა და მა თი სოფ ლე ბი სა ქ ა-რ თვე ლო ში, თბ., 2013, გვ. 175.34 იქ ვე, გვ. 170.

99 simon gigitiZeistoria

თით ქმის, მე ო რე ნა წი ლი აღ არ ჩან და... გა და-სახ ლე ბულ თა რა ოდ ენ ო ბა სულ არ ვი ცით.

1890 წელს ლი გა ნის ხე ობ იდ ან წა სუ ლა 25 ათ ა სი სუ ლი. 1879 წელს ლი ვა ნი დან და მა ჭახ-ლი დან უამ რა ვი ხალ ხი წა სუ ლა. 1892 წელს კი დევ ერ თი ნა კა დი გა და სახ ლე ბუ ლა თურ-ქ ეთ ში: კირ ნა თი დან – 10 კომ ლი და ას ე ვე მე-ზო ბე ლი სოფ ლე ბი დან მრა ვა ლი. და ბა დი დი მა რა დი დი დან გა სახ ლე ბუ ლა 60 კომ ლი, ხო ლო პა ტა რა მა რა დი დი დან 40 კომ ლი.

ერთს ქვე მო მა რა დი დი ეწ ოდ ე ბა, ხო ლო მე-ორ ეს ზე მო მა რა დი დი. ლი ვა ნის სოფ ლებ ში ყვე ლა ზე მე ტი მტრო ბა ლი ვა ნის ხო ჯებ მა და მო ლებ მა გა მო იჩ ინ ეს, მი უხ ედ ავ ად იმ ი სა, რომ ამ ა თი უფ რო სი იყო გო ნი ე რი ახ მედ ეფ ენ დი ხალ ვა ში, რო მე ლიც მო სახ ლე ობ ას აწ ყნა რებ-და და აშ ოშმი ნებ და, რომ ოს მა ლეთ ში ნუ წახ-ვალთ რუს ნი არ აფ ერს და გი შა ვე ბე ნო, ის ი ნი მა ინც თა ვი ანთ აზრს მკაც რად იც ავ დნენ. ამ-იტ ომ გა და სახლ დნენ ისე, რომ ორ ი ვე მა რა დი-დი თით ქმის მთლი ან ად და იც ა ლა.

ლი ვა ნის ხე ობ ის მა რა დი დის მე ზო ბე ლი ზო-გი ერ თი სო ფე ლი ისე და ცა რი ელ და, რომ იქ არ-ავ ინ ცხოვ რობს. სოფ ლე ბი მთლი ან ად მო ის პო, სახ ლე ბი მთლი ან ად და ინ გრა, ლი ვა ნი დან 2000 კომ ლი წა ვი დაო – გად მოგვ ცემს ზა ქა რია ჭი-ჭი ნა ძე.

მა რა დი დის უფ რო სი, კა ცი მახ ვილ-გო ნი ე-რი ახ მედ ხალ ვა ში იყო დი დი მომ დუ რა ვი ოს-მა ლე თი სა. მას ზედ, რომ მათ სა ქარ თვე ლო გა-ან ად გუ რეს და ქარ თვე ლი ერ იც მოს პეს. იგი ყო ფი ლა დი დი მსურ ვე ლი, იმ ი სა, რომ ქარ თვე-ლე ბი თა ვი ანთ ქვეყ ნი დან არ აყ რი ლიყ ვნენ და ოს მა ლეთ ში არ გა და სახ ლე ბუ ლიყ ვნენ. ბა ტო-ნი ახ მე დი ებრ ძო და გა და სახ ლე ბის მქა და გე-ბელ სა და მომ ხვდუ რებ საც. გა და სახ ლე ბა ზე ვინც იქ ად აგ ებს სას ტი კად დაგს ჯი თო – ას ე ვე ამ ბობ და აქ ა ურ ობ ის თავ კა ცი ახ მედ ხალ ვა ში.

ქარ თველ ქრის ტი ან თა გა სა თათ რებ ლად, შე სა ში ნებ ლად და თა ვის მო საკ ვე თად დად-გმუ ლი იყო თავ საკ ვე თე ბი და სახრ ჩო ბე ლე ბი. ერ თი კინ ტრი შის ხე ობ ა ში, მე ო რე ბა თუმ ში, სა დაც აშ ენ და ქარ თველ კა თო ლი კე თა ტა ძა-რი. მე სა მე მა რან-დიდ თან, მე ოთ ხე არ თვი ნის

ხიდ თან, კი დევ ლი ვან ში, შავ შეთ ში, არ ტა ან სა და სხვა გან, თით ქმის ყვე ლა ად გი ლებ ში, სა-დაც ოს მა ლებ მა ფე ხი შედ გეს. რაც ამ თავ საკ-ვე თებ სა და სახრ ჩო ბე ლა ზე ქარ თველთ სის-ხლი და იღ ვა რა, მის გან დი დი ტბა დად გე ბო და და აღ წე რა რომ იქ ნას, ვგო ნებ 24 ტომ ში ვერ მო თავ სდე ბა – გად მოგვ ცემ და ზა ქა რია ჭი ჭი-ნა ძე.

სო ფელ ნა და რბა ზე ვის მცხოვ რე ბი მო ხუ-ცის თი კა ნა ძის (სო ფი ოშ ვი ლი) ნა ამ ბო ბი: ოს-მა ლებ მა ლი ვა ნა და იჭ ირ ეს, ლი ვა ნა არ ემ ორ-ცი ლე ბო და. ად გი ლობ რივ მა მცხოვ რებ ლებ მა ბევ რი სის ხლი დღვა რეს. ლი ვა ნა ში თურ ქებ-მა მა თი კა ცე ბი გა მოგ ზავ ნეს და მორ ჩი ლე ბა ით ხო ვეს. უა რი შე უთ ვა ლეს და ჩხა ლის ხე ო ბა შეკ რეს. გა ამ აგ რეს ამ ხე ობ ა ში მდე ბა რე თა მარ მე ფის ცი ხე. გა ამ აგ რეს მაკ რი ალ ის გზე ბი და მო ემ ზად ნენ სა ომ რად. გა იმ არ თა ომი ორ ი ვე მხა რეს, მრა ვა ლი გაწყ და. ჩვე ნე ბი სჯობ ნიდ-ნენ იმ ათ. ჩვენს მხა რე ზე ქა ლე ბიც იბრ ძოდ ნენ. ბო ლოს მა ინც ოს მა ლებ მა გა იმ არ ჯვეს. ლი ვა-ნა ხე ლახ ლა აიღ ეს და ხარ კი და ად ეს. ბევ რი სა ქარ თვე ლო ში გა მო იქ ცა. ჩვე ნე ბიც აქ დარ-ჩე ნი ლან, რად გან მათ თვის აღ ი ო ბა მი უც ი ათ, ქარ თვე ლი მე ფე ებ ის დროს ეს ე ნი აზ ნა ურ ე ბი ყო ფი ლან. თა მარ მე ფის დროს მი უღ ი ათ აზ ნა-ურ ო ბა და თი კა ნა ძეც მა შინ დარ ქმე ვი ათ გვა-რად, რად გან ის ი ნი სა მე ფო თიკ ნე ბის შემ ნახ-ვე ლი – უფ რო სი ყო ფი ლან.

პირ ველ ხა ნებ ში ოს მალ ნი ოს ტა ტუ რად მი ეგ ებ ნენ ხალხს, ხარ კის გარ და გა თათ რე-ბა არ ავ ის უთ ხრეს. რამ დე ნი მე ხნის მე რე ძა-ლა და ატ ან ეს, მაგ რამ ვე რა ფე რი ქნეს: „ამ ბო-ბენ, რომ ერთ დღეს მა რა დიდ ში ოთ ხას კაცს მოჭ რეს თა ვი გა თათ რე ბის გუ ლის თვი საო. მა რა დი დის დი დი ეკ ლე სი აც და აქ ცი ეს და მა-რა დი დის ხი დიც დაწ ვეს, რომ ხალ ხი აჭ არ ა-ში არ გაქ ცე ულ ი ყო. ეს ხი დი ჭო როხ ზედ იყო. ძვე ლად მთელ ლი ვან ში ჭო როხ ზე ხი დი მა რა-დი დის გარ და სხვა გან არ სად ყო ფი ლა. მა რა-დი დის ეკ ლე სი აც კაი დი დი ეკ ლე სია ყო ფი ლა. შემ დეგ დრო ებ ში ქრის ტი ან ებს საქ მე გას ჭირ-ვე ბია, მაგ რამ არც ოს მა ლო ნი ყო ფი ლან მოს-ვე ნა ბა ში: ამ ათ უფ რო გას ძნე ლე ბი ათ ხალ ხის

100simon gigitiZe istoria

გა თათ რე ბის საქ მე“. ჭო რო ხის ნა პი რებ თან ახ ლო მახ ლო მდე ბა რე სოფ ლე ბი ად ვი ლად გა-უთ ათ რე ბი ათ და რომ ლე ბიც მე ტად შორს ყო-ფი ლან, იქ ვე რა ფე რი მო უხ ერ ხე ბი ათ. ხალხს დიდ ხანს უბრ ძო ლია და ქრის ტი ან ობ ა ზე თა ვი დიდ ხანს შე უნ ახ ავს. ბო ლოს ოს მა ლებს მო უგ-ონ ი ათ ას ე თი ოს ტა ტო ბა: მხა რის მო წი ნა ვე კა-ცე ბი და უბ არ ებ ი ათ და გა მო უც ხა დე ბი ათ, რომ ვინც იმ ეც ად ინ ებს ხალხს გა ათ ათ რებს, იმ ას ჩვენ აღ ი ობ ას მივ ცემთ და თი თო ე უ ლი ოჯ ახ ის გა თათ რე ბა ში თი თო ოქ როს ფულ საც მივ ცემ-თო. მო წი ნა ვე კა ცებს ეს ძა ლი ან გა ხა რე ბი ათ. ამ ათ და უწ ყი ათ შორს, მა ღალ სოფ ლებ ში სი-არ უ ლი და ხალ ხში მე ცა დი ნე ო ბა – ლა პა რა კი იმ ის შე სა ხებ, რომ გა თათრ დით, რომ ბო ლოს საქ მე წაგ ვიხ დე ბა, ოს მალ ნი მა ინც გაგ ვა თათ-რე ბენ და ძა ლი ან დაგს ჯი ან კი დე ვა ცო, მე ტი გზა არ გვაქვ სო. ხალ ხი ის მენ და ამ ათ ლა პა-რაკს, ეს ე ნი მა შინ ვე მღვდლებს რე კავ დნენ სოფ ლე ბი დან და ამ ათ მა გი ერ ხო ჯებს იბ არ-ებ დნენ. პირ ველ ხა ნებ ში ხო ჯე ბი ეკ ლე სი ებ ში ალ ოც ვი ნებ დნენ ხალხს, და ხალ ხიც ამ იტ ომ უფ რო არ შინ დე ბო და თათ რო ბის მი ღებ-შეჩ-ვე ვას. მო წი ნა ვე კა ცებ მა ამ საქ მე ებ ის გან ბევ-რი ფუ ლი იშ ოვ ეს და ამ ხალ ხის ბა ტო ნო ბაც მათ ჩა ბარ და ოს მა ლე თის გან. ეს ე ნი რომ არ ყო ფი ლიყ ვნენ და ამ ათ რომ არ ემ ეც ად ინ ათ აქ ხალ ხის გა თათ რე ბა ზე, მა შინ შე საძ ლე ბე-ლი იქ ნე ბო და, რომ ლი ვა ნა ში თათ რო ბა 100 წლის შემ დეგ შე მო სუ ლი ყო რად გა ნაც ლი ვა-ნის ზე მოთ, ჭა ნეთს შუა ის ე თი მი ვარ დნი ლი და მიყ რუ ებ უ ლი მთე ბია და იქ სოფ ლე ბი ის ეთ ად გი ლებ შია, რომ გა თათ რე ბის შემ დგომ იქ ოს მა ლებს ფე ხიც აღ არ შე უდ გამთ დღე ვან-დლამ დის. ში ნა ურ ებ ის აგ ან მომ ხდა რა ჯა შუ-შო ბა და ღა ლა ტი, თო რემ ოს მალ ნი აქ ად ვი-ლად ვე რა ფერს გა აწ ყობ დნენ და ვერც ხალხს გა ათ ათ რებ დნენ მა ლე. თურ ქე ბი ად გი ლობ რი-

ვი მო სახ ლე ობ ის გა მუს ლი მა ნე ბი სათ ვის ას ეთ ხერხს მი მარ თავ დნენ:

ლი გა ნის ხე ობ ის მო სახ ლე ო ბა, მათ შო რის კირ ნა თი სა და მა რა დი დის 1553 წელს ძა ლად მო რე კეს, თან მო იყ ვა ნეს ძრო ხე ბი. ვინც მუს-ლი მა ნო ბას მი იღ ებ და ძრო ხას ჩუქ ნიდ ნენ, და ვინც არა თავს ჭრიდ ნენ, თუ თუ ნის საჭ რე ლის მსგავ სი იარ აღ ით, რო მელ საც თურ ქე ბი ჰა-ვანს უწ ოდ ებ დნენ. ას ე ვე ბა ტო ნი ზუ რაბ შა-ლი კა ძე მოგ ვით ხრობს, რომ ვინც გა და სა ხადს არ გა და იხ დი და, სა ნაც ვლოდ მიჰ ყავ დათ ძრო-ხა, ქა თა მი, მიჰ ქონ დათ ხორ ბა ლი, ქე რი და ა. შ.

ლი ვან ში ერ ხანს ძლი ერ გას ძნე ლე ბი ათ ხო-ჯა-მო ლებს ხალ ხის გა თათ რე ბა, გას ძნე ლე-ბი ათ მით უფ რო, რად გა ნაც დღე ში ხუთ ჯერ ლოც ვას ვერ შე უჩ ვე ვი ათ ხალ ხი და გარ და ამ-ი სა ფე ხის ბა ნას ხომ უფ რო გა უჭ ირ ვე ბია საქ-მე. ერთ დღეს ხალხს ხო ჯის თვის უთ ქვამს:

– ხო ჯა, ეს რა ფერ იქ ნე ბა, რომ დღე ში ხუთ-ჯერ ვი ლო ცოთ და მას თა ნა ვე ზამ თარ ში ფე-ხე ბი ცი ვი წყლით ვი ბა ნო თო.

– რა ვქნათ, ძმაო, ჩვე ნი რჯუ ლი ეს ე თი წმინ და არ ის, სუფ თა, თქვენ რომ ქრის ტი ან ე ბი იყ ავ ით, მი ტო მაც არ გქონ დათ ეს ე ნი და მურ-დლე ბი (ცოდ ვი ლე ბი) იყ ავ ით.

– ეგ-კი, მაგ რამ მა ინც გვიძ ნელ დე ბა, წა ღე-ბის გახ და და სი ცი ვე ში და ბან ვა.

– არა უშ ავს-რა წა ღებს ნუ გა იხ დით, ის მა-ინც მო ახ ერ ხეთ, რომ ხე ლე ბი წყლით და ის ვე-ლოთ და სვე ლი ხე ლი წა ღებ ზედ სამ ჯერ წა ის-ვათ, ვი თომც წა ღე ბი გა გიხ დი ათ და და გი ბა ნი-ათ. მაჰ მა დი თქვენ გან ამ ას არ იწ ყენს, რად გა-ნაც თქვენ ჯერ კი დევ ახ ა ლი თათ რე ბი ხართ.

ას ეთ ის ოს ტა ტო ბით შე აჩ ვი ეს მო ლა-ხო-ჯებ მა ახ ა ლი თათ რე ბი ფე ხის ბა ნა სო – გად-მოგვ ცემ და ზა ქა რია ჭი ჭი ნა ძე.35

35 გაზ. „ივ ერ ია“, ¹139, 4 ივ ლი სი, 1895 წ.

„რა ენა წახდეს, ერი დაეცეს“

ქარ თუ ლი ენა მე ზო ბე ლი სა ხელ მწი ფო ებ-ის ენ ებ ის გავ ლე ნას სა უკ უნ ე ებ ის მან ძილ ზე გა ნიც დი და, ამ იტ ომ ამ ენ ებ იდ ან ას ე ულ ობ ით სიტ ყვაა შე მო სუ ლი, მაგ რამ ამ პრო ცესს თით-ქმის არ ას დროს ჰქო ნია აგ რე სი უ ლი ხა სი ა თი, მა ში ნაც კი, რო ცა XVI სა უკ უნ ის მე ო რე ნა ხევ-რი დან აჭ არ ა ში ფე ხი მო იკ იდ ეს ოს მა ლებ მა და ყვე ლა ფერ ზე ზე წო ლას ახ დენ დნენ, ენა მა ინც გა დარ ჩა. მა შინ შე მოჭ რი ლი ოს მა ლუ რი სიტ-ყვე ბი დღე საც მრავ ლად გა მო იყ ენ ე ბა აჭ არ ულ დი ალ ექ ტში, მაგ რამ ლი ტე რა ტუ რულ ნორ მებ-ზე მა თი გავ ლე ნა თით ქმის არ არ სე ბობს.

ეს იყო ქარ თველ თა მხრი დან ენ ის გა მორ ჩე-უ ლი დაც ვის მა გა ლი თი.

რუ სე თის მი ერ სა ქარ თვე ლოს დაპ ყრო ბის შემ დეგ რუ სუ ლი ლექ სი კა მი ეძ ა ლა ქარ თულს. ყვე ლა სი ახ ლე სა ქარ თვე ლო ში რუ სე თის გავ-ლით შე მო დი ო და და მოჰ ყვე ბო და ტერ მი ნო-ლო გი აც. ძვე ლი მძღო ლე ბი ავ ტო მან ქა ნის ყვე ლა ნა წილს რუ სუ ლად მო იხ სე ნი ებ ენ და ძა-ლი ან ცო ტამ თუ იც ის, რომ რულს სა ჭე ჰქვია, კუ ზა ოს – ძა რა, პაკ რიშ კას – სა ბუ რა ვი და ა.შ.

დღეს ყვე ლა ქარ თველ მა, მგო ნი, იც ის, რო-გორ და იც ვეს ქარ თუ ლი ენა და რო გორ გა ნა-ვი თა რეს იგი თერ გდა ლე ულ ებ მა ილ ია ჭავ ჭა-ვა ძის მე თა ურ ობ ით, ის იც ვი ცით, ალ ბათ, რო-გორ მი ე ცა მეც ნი ერ უ ლი ხა სი ა თი ენ ის პატ-

რო ნო ბას ქარ თუ ლი უნ ივ ერ სი ტე ტის გახ სნის შემ დეგ.

ქარ თუ ლი ენ ის გან მარ ტე ბით ლექ სი კონ ში ავ ტო რე ბი წე რენ, რომ ქარ თუ ლად ამ ეტ ყველ-და უმ აღ ლე სი მა თე მა ტი კა, ტექ ნი კა, ფი ზი კა და ქი მია, სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის სხვა დას ხვა დარ გი, მე დი ცი ნა და სხვა.

ცნო ბი ლია, რომ ქარ თუ ლი სა ლი ტე რა ტუ-რო ენ ის ნორ მა ლი ზა ცი ის მიზ ნით 1935 წელს ჩა მო ყა ლი ბე ბულ იქ ნა ქარ თუ ლი სა ლი ტე რა-ტუ რო ენ ის ნორ მა თა რეს პუბ ლი კუ რი კო მი-სია, რო მელ მაც შე იმ უშ ა ვა ენ ის ად მი მიდ გო-მის პრინ ცი პე ბი და არ ა ერ თი ნორ მა. ამ კო მი-სი ის მი ერ გა მო ი ცა 1936 წელს „სა ლი ტე რა ტუ-რო ქარ თუ ლის ნორ მე ბის“ პირ ვე ლი წიგ ნი.

სა ლი ტე რა ტუ რო ენ ის ნორ მა ლი ზა ცი ის თვა ლ საზ რი სით დიდ მნიშ ვნე ლო ვა ნი მოვ ლე ნა იყო ვ. თო ფუ რი ა სა და ი. გი გი ნე იშ ვი ლის „სას-კო ლო ორ თოგრ ფა ი უ ლი ლექ სი კო ნის“ გა მო-ცე მა 1941 წელს. 1968 წელს გა მო ვი და იმ ა ვე ავ ტო რე ბის „ქარ თუ ლი ენ ის ორ თოგ რა ფი უ ლი ლექ სი კო ნი“.

სა ლი ტე რა ტუ რო ენ ის ნორ მა თა უნ იფ იკ აც-ი ის ათ ვის ფას და უდ ებ ე ლი მნიშ ვნე ლო ბა აქვს რვა ტო მი ა ნი „ქარ თუ ლი ენ ის გან მარ ტე ბი თი ლექ სი კო ნის“ გა მო ცე მას, რაც და იწ ყო 1950 წელს და დას რულ და 1964 წელს. მას ში 112 949 სიტ ყვაა შე ტა ნი ლი.

1935 წელს და არ სდა ცენ ტრა ლუ რი სა ტერ-მი ნო ლო გიო კო მი სია, რომ ლის მოღ ვა წე ობ ას მოჰ ყვა 30 ტერ მი ნო ლო გი უ რი ლექ სი კო ნის გა-მო ცე მა.1936 წელს გა მო ი ცა ამ კო მი სი ის მი ერ დამ ტკი ცე ბუ ლი სა ლი ტე რა ტუ რო ენ ის ნორ მე-ბის კრე ბუ ლი. 1969 წლი დან ენ ათ მეც ნი ერ ებ ის ინ სტი ტუტ ში და არ სდა ქარ თუ ლი მეტ ყვე ლე-ბის კულ ტუ რის გან ყო ფი ლე ბა.

ის იც გა ვიხ სე ნოთ, რომ მთავ რო ბას თან არ-სე ბობ და სა ლი ტე რა ტუ რო ნორ მე ბის დამ დგე-ნი კო მი სია.

xmaTa xaverdebis da RmerTebis ena

Tamaz

abulaZe

102Tamaz abulaZe xmaTa xaverdebis da RmerTebis ena

იმ სა ხუ რებ და უძ ვე ლე სი ენა დიდ ზრუნ-ვას და აკი მთე ლი ერი დად გა ფეხ ზე მი სი სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი სტა ტუ სის და სა ცა ვად 1978 წლის აპ რილ ში. მა შინ დელ გა მარ ჯვე ბას მოჰ ყვა 1979 წელს ცენ ტრა ლუ რი კო მი ტე ტის დად გე ნი ლე ბა „რეს პუბ ლი კის სკო ლებ ში ქარ-თუ ლი ენა-ლი ტე რა ტუ რის სწავ ლე ბის მდგო-მა რე ობ ი სა და გა უმ ჯო ბე სე ბის ღო ნის ძი ებ ა თა შე სა ხებ“.

1991 წლი დან სა ქარ თვე ლო და ად გა რა და-მო უკ იდ ებ ლო ბის გზას, ქარ თუ ლი ენ ის დაც ვა-გან ვი თა რე ბა უმ აღ ლეს დო ნე ზე უნ და ას ულ ი-ყო, მაგ რამ მოხ და პი რი ქით. ჯერ ენ ის ნორ მე-ბის სამ თავ რო ბო კო მი სია გაქ რა, შემ დეგ ენ ის სა ხელ მწი ფო პა ლა ტა და...

დარ ჩა ერ თა დერ თი გა ნათ ლე ბის სა მი ნის-ტრო, რო მელ საც შე ეძ ლო ხელ ში აე ღო ეს ერ-ოვ ნუ ლი საქ მე, მაგ რამ, სამ წუ ხა როდ, ასე არ მოხ და, მარ ტო ქარ თუ ლი ენ ის მას წავ ლებ ლე-ბი კი ვე რა ფერს ახ ერ ხე ბენ უვ არ გი სი სა ხელ-მძღვა ნე ლო ებ ის პი რის პირ დარ ჩე ნი ლი და ენა „წახ დე ნის“ გზა ზეა დამ დგა რი.

უწ ინ რუ სუ ლის პრი ორ იტ ეტ ულ მდგო მა რე-ობ ა ში ყოფ ნა უშ ლი და ხელს ქარ თულს, ახ ლა კი ინ გლი სუ რი ავ იწ რო ებს ნე ბა-ნე ბა.

უც ხო სიტ ყვე ბის გა რე შე ქარ თუ ლი აზ როვ-ნე ბის გან ვი თა რე ბა ნამ დვი ლად შე ფერ ხდე ბა და იქ ნებ აღ არც იყ ოს საკ მა რი სი მ. ჭა ბაშ ვი-ლის 15 500 სიტ ყვი ა ნი „უც ხო სიტ ყვა თა ლექ-სი კო ნი“, მაგ რამ 2007 წელს სო ლო მონ თე ზე-ლიშ ვი ლის 27000-სიტ ყვი ან ით ჩა ნაც ვლე ბა, ნამ დვი ლად ზედ მე ტად თავ გა მო დე ბის ნა-ყოფს ჰგავს.

„ივ ერ ი ა ში“ ილ ი ამ თა ვის დრო ზე და ბეჭ-და რუ სუ ლი სიტ ყვა „სმა რო დი ნა“, ვერ იპ ო ვა შე სატ ყვი სი ქარ თუ ლი. ვა ჟა სა გან გე ბოდ ჩა-მო ვი და თბი ლის ში, „მოც ხა რია“ ქარ თუ ლი შე-სატ ყვი სიო და მა შინ ვე მოგ ვარ და პრობ ლე მა.

დღეს? დღეს რო გო რაა საქ მე?გვაქვს ქარ თუ ლი სიტ ყვე ბი და გა მოთ ქმე-

ბი: სას წავ ლო გეგ მა, სი ახ ლის გა მოც და, სა-ქა ღალ დე, წარ დგე ნა, დახ მა რე ბა, კვა ლი ფი კა-ცი ის და დას ტუ რე ბა, ვარ ჯი ში (წვრთნა). ამ იხ-სნას ვინ მემ, რა ტომ უნ და ჩა ნაც ვლე ბო და ამ სიტ ყვებს: კუ რი კუ ლუ მი, პი ლო ტი რე ბა, პორ-

ტფო ლიო, პრე ზენ ტა ცია, ფა სი ლი ტა ცია, სერ-ტი ფი ცი რე ბა, ტრე ნინ გი?

ენ ის ნორ მე ბი შე და რე ბით უკ ეთ აა და ცუ-ლი პრე სა ში, მაგ რამ ტე ლე ვი ზი ა ში პრო ვინ-ცი ალ იზ მი და ჟარ გო ნია წა ხა ლი სე ბუ ლი, და-უდ ევ რო ბის გარ და რა შიძ ლე ბა და ვარ ქვათ უწ ყე ბებ სა და და წე სე ბუ ლე ბე ბის შე ნო ბებ ზე (ეგ რეთ წო დე ბულ ოფ ის ებ ზე) მხო ლოდ უც ხო-ენ ოვ ა ნი წარ წე რე ბის გა მო ჩე ნას?

* * *ეს ერ თგვა რი შე სა ვა ლი იმ ის თვის დამ ჭირ-

და, რომ მკით ხველ მა იოლ ად გა იგ ოს, რა დღე-შია წარ მო ჩე ნილ ფონ ზე ქარ თუ ლი ენ ის სწავ-ლე ბა სკო ლებ ში.

იქ ნებ არც მო ელ ით კარ გი სუ რა თის ნახ-ვას? ვნა ხოთ, მი თუ მე ტეს, არ ვა პი რებ დე ტა-ლურ და მო საწ ყენ ან ალ იზს, მა გა ლი თებს მხო-ლოდ იმ ის თვის მივ მარ თავ, რომ დას კვნე ბი გა ვა კე თოთ.

დღეს სი კე თეა, რომ სა ხელ მძღვა ნე ლო ებ ის შექ მნა აღ არ არ ის ერ თე ულ ებ ის პრე რო გა ტი-ვა, თუმ ცა, ის კია ან გა რიშ გა სა წე ვი, ვის მის-ცემს ვი ზას გა ნათ ლე ბის სა მი ნის ტრო. იმ ას აც ამ ბო ბენ, ცალ კე ქარ თუ ლი ენ ის სა ხელ მძღვა-ნე ლო ებ იც არ ი სო, მაგ რამ ქე დის რა ი ონ ში, სა-დაც მე ვმუ შა ობ, ას ე თი სა ხელ მძღვა ნე ლო არ მი ნა ხავს.

ზე მო დან მო სუ ლი რე კო მენ და ცი ებ ის სა-ფუძ ველ ზე მე და ჩე მი ქე დე ლი კო ლე გე ბი ძი-რი თა დად ვმუ შა ობთ ქარ თუ ლი ენ ი სა და ლი-ტე რა ტუ რის ერ თობ ლი ვი სა ხელ მძღვა ნე ლო-ებ ით, რაც არ აა უბ ედ ურ ე ბა, აქ გულ სატ კე ნი სხვა რა მეა, რა ზეც ქვე მოთ მო გახ სე ნებთ.

უფ რო და ბა ლი კლა სე ბის სა ხელ მძღვა ნე-ლო ებს ჰქვია „ქარ თუ ლი ენა“, თუმ ცა მათ ში ლი ტე რა ტუ რა უფ რო ბევ რია. ავ ტო რე ბი არ ი ან ნ. გორ დე ლა ძე, გ. ჩხენ კე ლი და თ. კუ ხი ან ი ძე. ამ ა ვე ავ ტო რე ბის სა ხელ მძღვა ნე ლო ებ ით ვმუ-შა ობთ V და VI კლა სებ ში, ოღ ონდ ახ ლა წიგნს „ქარ თუ ლი ენა და ლი ტე რა ტუ რა“ ჰქვია. გა-მო დის, რომ დაწ ყე ბი თი სა ფე ხუ რის კლა სე ბის სა ხელ მძღვა ნე ლო ებ ის ავ ტო რე ბი ერ თი და იგ-ი ვე პი რე ბი არ ი ან და ეს კარ გია, რად გან მათ შე საძ ლებ ლო ბა ეძ ლე ვათ ყო ველ მომ დევ ნო

103 Tamaz abulaZexmaTa xaverdebis da RmerTebis ena

წიგნ ში დო ზი რე ბუ ლად ცვა ლონ და ზარ დონ მა სა ლა (ვგუ ლის ხმობ ქარ თუ ლი ენ ის გრა მა-ტი კა ში).

სა ბა ზო და სა შუ ა ლო სა ფე ხუ რე ბის კლა სე-ბის სა ხელ მძღვა ნე ლო ებ ის ავ ტო რე ბი არ ი ან: ვ. რო დო ნა ია, ნ. ნა კუ დაშ ვი ლი, ა. არ აბ უ ლი, მ. ხუ ციშ ვი ლი. XI კლა სის სა ხელ მძღვა ნე ლო ზე შე მა ტე ბუ ლია ლ. და თაშ ვი ლი.

ჩემს მი ზანს არ წარ მო ად გენს ავ ტორ თა ჯგუ ფე ბის ნაღ ვა წის შე და რე ბა, რო მე ლი მეს უპ ირ ატ ეს ობ ის გა მოკ ვე თა, თუმ ცა წი ნას წარ ვგრძნობ, ვერ ავ ცდე ბი ამ უხ ერ ხულ სი ტუ აც-ი ა ში მოხ ვედ რას.

და სა ხე ლე ბუ ლი სა ხელ მძღვა ნე ლო ე ბი წი-ნა მორ ბე დებ თან შე და რე ბით უდ ა ოდ გა უმ ჯო-ბე სე ბუ ლია და ეს მი სა სალ მე ბე ლია. გან სა კუთ-რე ბით სა სი ხა რუ ლოა, რომ X-XII კლა სე ბის სა-ხელ მძღვა ნე ლო ებ ში დაბ რუნ და ის ტო რიზ მის პრინ ცი პი:X კლას ში შე ის წავ ლე ბა ძვე ლი ქარ-თუ ლი მწერ ლო ბა, XI კლას ში – XIX სა უკ უნ ის მწერ ლო ბა და XII კლას ში – XX სა უკ უნ ის მწერ-ლო ბა. აღ ვნიშ ნავ იმ ას აც, რომ და ბა ლი სა ფე-ხუ რის კლა სებ შიც ლი ტე რა ტუ რუ ლი მა სა ლა ერ ოვ ნუ ლი გეგ მის ჩა ნა ფიქრს პა სუ ხობს.

ასე ვერ ვიტ ყვი ქარ თუ ლი ენ ის ნა წილ ზე.და სა ნა ნია, რომ ხმა რე ბი დან ამ ო იღ ეს ა.

შა ნი ძის და ლ. კვა ჭა ძის მრა ვალ ჯერ აპ რო ბი-რე ბუ ლი ქარ თუ ლი ენ ის გრა მა ტი კის სა ხელ-მძღვა ნე ლო ე ბი. მათ ში წარ მოდ გე ნი ლი იყო ენ ის სრუ ლი კურ სი და ის პა სუ ხობ და სრუ ლად მი სა ღებ გა მოც დებ ზე და საძ ლევ ამ ოც ან ას. ხელთ მაქვს გა ნათ ლე ბის სა მი ნის ტრო დან გად მოგ ზავ ნი ლი სა ამ ი სო პროგ რა მა და მას თით ქმის სრუ ლად პა სუ ხობს დი დი მეც ნი ერ-ებ ის ზე მოთ და სა ხე ლე ბუ ლი სა ხელ მძღვა ნე-ლო.

უწ ინ ამ ავ ტო რე ბის სა ხელ მძღვა ნე ლო ე ბი გა მიზ ნუ ლი იყო V-VIII კლა სებ ზე. ჩა ნაც ვლე ბა-ში სა გან გა შო არ აფ ერ ია, მაგ რამ ეს მა შინ, თუ გა ნახ ლე ბუ ლი უკ ეთ ეს ია.

მი სა ღე ბი გა მოც დი სათ ვის გა მიზ ნუ ლი პროგ რა მა შედ გე ნი ლია სა კონ სულ ტა ციო საბ-ჭოს თან შე თან ხმე ბით, რო მელ შიც არ ა ერ თი ცნო ბი ლი მეც ნი ერ ია გა ერ თი ან ებ უ ლი: ელ ე ნე ბა ბუ ნაშ ვი ლი, ბა ჩა ნა ბრეგ ვა ძე, მა ია ზალ დას-

ტა ნიშ ვი ლი, მა რი ნე კო მა ხი ძე, მზე ქა ლა შა ნი-ძე, და ვით წე რე დი ა ნი.

სხვამ თუ არა, მზე ქა ლა შა ნი ძემ ყვე ლა ზე უკ ეთ იც ის თა ვი სი მა მის სა ხელ მძღვა ნე ლო ებ-ის ფა სი და სა გა მოც დო სა კით ხე ბი სწო რედ ამ სა ხელ მძღვა ნე ლო ებს მიჰ ყვე ბა, თუმ ცა გან-სხვა ვე ბა მა ინც არ ის და ეს ეხ ე ბა სტი ლის ტი-კის სა კით ხებს.

ა. შა ნი ძის და ლ. კვა ჭა ძის სა ხელ მძღვა ნე-ლო ებს ერ თი ნაკ ლი ჰქონ და მხო ლოდ: ყვე ლა სა კითხს არ ახლ და პა სუ ხი კით ხვა ზე – რო გორ გა მო ვი ყე ნოთ ეს მა სა ლა მარ თლწე რა-მარ-თლმეტ ყვე ლე ბი სათ ვის. ამ კით ხვის დას მას და პა სუ ხის მო ძებ ნას, დარ წმუ ნე ბუ ლი ვარ, კარ-გი მას წავ ლე ბე ლი ყო ველ თვის ახ ერ ხებ და.

ახ ლა ვნა ხოთ, რო გო რი მდგო მა რე ობ აა დღე ვან დელ სა ხელ მძღვა ნე ლო ებ ში?

ჯერ ის მინ და აღ ვნიშ ნო, რომ ვ. რო დო ნა ი ას ჯგუფ მა სა ხელ მძღვა ნე ლო ებს და ურ თო სა მუ-შაო რვე ულ ე ბი. სა ხელ მძღვა ნე ლო ებ ში არ ის გრა მა ტი კუ ლი მა სა ლა, ძი რი თა დად რვე ულ-ებ ის აგ ან გან სხვა ვე ბუ ლი, რვე ულ ებ ში კი მოკ-ლე თე ორ ი უ ლი გა აზ რე ბის შემ დეგ შე ტა ნი ლია სა ვარ ჯი შო ე ბი, რომ ლე ბიც კარ გად ხსნი ან სა-კით ხის არსს. ამ გზით მიღ წე ულ ია, რომ ზმნა და სინ ტაქ სის სა კით ხე ბი VII და VIII კლა სებ ში კარ გად შე ის წავ ლე ბა.

ალ ბათ, არ ჩა ვი დენ ცოდ ვას, თუ ვიტ ყვი, რომ მე ამ კლა სებ ში რვე ულ ებ ზე დაყრ დნო ბით გა ვი-ა რე მი ნიშ ნე ბუ ლი სა კით ხე ბი და შე დე გი კარ გი აღ მოჩნ და (მად ლო ბა ავ ტო რებს!), მაგ რამ ვე-რაფ რით ვერ გა ვი გე რა სა ჭი როა კი დევ გრა მა-ტი კუ ლი მა სა ლა სა ხელ მძღვა ნე ლო ში, აშ კა რად გან სხვა ვე ბუ ლი და ნაკ ლე ბად ეფ ექ ტუ რი?

იქ მნე ბა სა ეჭ ვო ვი თა რე ბა.VIII კლა სის სა ხელ მძღვა ნე ლო ში არ ის სა-

კით ხე ბი მორ ფო ლო გი იდ ან აც და სინ ტაქ სი და-ნაც. მათ გან ბევ რი ად რე შეს წავ ლი ლიც ჰქონ-დათ ბავ შვებს. გა უგ ებ ა რი სი ტუ აც ი აა, კარ გი მას წავ ლე ბე ლი იოლ ად გა იგ ებს, რო მელს მი-ან იჭ ოს უპ ირ ატ ეს ო ბა, მაგ რამ რა სა ჭი როა მას წავ ლებ ლის გულ ზე, გრძნო ბა ზე და ინ ტე-ლექ ტზე თა მა ში?

გა ჭი ან ურ ებ უ ლი სერ ტი ფი ცი რე ბით შე წუ-ხე ბულ მა მას წავ ლე ბელ მა ხომ შე იძ ლე ბა ერ-

104Tamaz abulaZe xmaTa xaverdebis da RmerTebis ena

თიც მი აგ დოს და მე ორ ეც, მი თუ მე ტეს, დას-კვნა მი სი გა სა კე თე ბე ლია.

რა შია საქ მე?ავ ტო რე ბის კვა ლი ფი კა ცია არ აფ ერ შუ აშ-

ია, მი თუ მე ტეს, მათ შო რი საა ა. არ აბ უ ლი, რო-მელ მაც 2008 წელს ავ ტორ თა ჯგუფ თან ერ-თად X კლა სი სათ ვის შექ მნა, მარ თლაც, უბრ-წყინ ვა ლე სი სა ხელ მძღვა ნე ლო „ქარ თუ ლი ენა (ტექს ტე ბის ან ალ ი ზი და მო დე ლი რე ბა, მარ-თლწე რის სა კით ხე ბი)“. სხვა თა შო რის, ახ ლა ეს წიგ ნი გა მო უყ ენ ებ ელ ია.

ის ევ კით ხვა: რა ხდე ბა?ის ხომ არა, რომ ვი ღა ცა არ იძ ლე ვა სა შუ-

ალ ებ ას ქარ თულ ენ ა ში სრულ ყო ფი ლი სა ხელ-მძღვა ნე ლო ე ბი გვქონ დეს. ვინ მე მი პა სუ ხებს, რა ტო მაა უფ რო მიზ ნობ რი ვი სა მუ შაო რვე-ულ ე ბი, ვიდ რე სა ხელ მძღვა ნე ლო ე ბი?

თუ ჩე მი ეჭ ვი სი მარ თლეს შე იც ავს, მა შინ საქ მე გვაქვს ერ ოვ ნუ ლი საქ მის ღა ლატ თან.

ახ ლა დაწ ყე ბი თი სა ფე ხუ რის სა ხელ მძღვა-ნე ლო ებ ზე მინ და ვთქვა, რომ ლის ავ ტო რე ბი, რო გორც უკ ვე აღ ვნიშ ნე ნ. გორ დე ლა ძე და თ. კუ ხი ან ი ძე არ ი ან.

არ აფ ერს ვამ ბობ I-II კლა სებ ზე, ამ კლა ს-ებ ში გრა მა ტი კა მცი რე სა ხით არ ის სა ჭი რო, თუმ ცა, მგო ნი, მოთ ხოვ ნებს არ პა სუ ხობს აქ არ სე ბუ ლი მდგო მა რე ობ აც.

ცო ტა ვრცლად ვიტ ყვი III-VI კლა სებ ზე. ოთ-ხი კლა სის მან ძილ ზე (ორ იც სავ სე ბით საკ მა-რი სია) ავ ტო რებს ისე შე ეძ ლოთ წარ მო ეჩ ინ ათ ფო ნე ტი კა და მორ ფო ლო გია, რომ სწავ ლაც სა ინ ტე რე სო იქ ნე ბო და და დაძ ლე ვაც ძა ლი ან იო ლი.

რა მოხ და სი ნამ დვი ლე ში? ავ ტო რებს აურ-ჩე ვი ათ სქე მა ტუ რი სწავ ლე ბა და არა თან-მიმ დევ რუ ლი, გეგ მა ზო მი ე რი. ნა ხეთ, რო გორ ჰგავს ოთ ხი ვე კლა სის მა სა ლა ერ თმა ნეთს: III კლა სი: ან ბა ნი, ასო და ბგე რა, მარ ცვა ლი, არ-სე ბი თი სა ხე ლი, სუ ლი ე რი და უს უ ლო არ სე-ბი თი სა ხე ლე ბი, ვინ თუ რა? მხო ლო ბი თი და მრავ ლო ბი თი, რიც ხვი თი სა ხე ლი, ბრუნ ვა, კუმ შვა, კვე ცა, ზედ სარ თა ვი სა ხე ლი, ნაც ვალ-სა ხე ლი, ზმნა, ზმნის დრო და პი რი;

IV კლა სი: ან ბა ნი და ას ო თა სა ხე ლე ბი, არ სე-ბი თი სა ხე ლი, ბრუ ნე ბა, კვე ცა, კუმ შვა, ზმნა,

დრო, რიც ხვი თი სა ხე ლი, ზედ სარ თა ვი სა ხე-ლი, ნაც ვალ სა ხე ლი;

V კლა სი: არ სე ბი თი სა ხე ლის ჯგუ ფე ბი, ბრუ ნე ბა, ზმნა, დრო, ზედ სარ თა ვი სა ხე ლი, ნაც ვალ სა ხე ლი.

VI კლა სი: სა მეტ ყვე ლო ბგე რა, არ სე ბი თი სა-ხე ლი, ზედ სარ თა ვი სა ხე ლის წარ მოქ მნა, რიც-ხვი თი სა ხე ლი, ნაც ვალ სა ხე ლი, ზმნა, პი რი.

ამ ის შემ დეგ აქვს კი მნიშ ვნე ლო ბა ზო გი-ერთ სა კითხს, რო მე ლიც გან სხვა ვე ბუ ლია? რა სა ჭი რო იყო ერ თი სა და იმ ავ ეს ღეჭ ვა?

გა უგ ებ არ ია ის იც, რა ტო მაა ერ თი თე მა და-ყო ფი ლი კლა სებ ზე – სირ თუ ლე ში გან სხვავ-დე ბა და ეს პრინ ცი პია გა მო ყე ნე ბუ ლი, თუ?...

ვი თომ რა იყო იმ ა ში ცუ დი, რომ არ სე ბი თი სა ხე ლი ყო ველ მხრივ ამ ო იწ ურ ებ ო და და იწ ყე-ბო და ზედ სარ თა ვი სა ხე ლი?

ახ ლა არ სე ბი თი სა ხე ლის შეს წავ ლა 4 კლას-ზე გრძელ დე ბა, ში გა და შიგ, რო გორც ზე მოთ ა ღვნიშ ნე, მე ორ დე ბა სა კით ხე ბი და მა ინც არ სად და ფიქ სირ და ფუ ძე და მი სი მო ნახ ვის ხერ ხი, სა კუ თარ სა ხელ თა ბრუ ნე ბის თა ვი სე-ბუ რე ბა ნი, თან დე ბუ ლი ა ნი ბრუნ ვე ბი და მა თი მარ თ ლ წ ე რა.

ზედ სარ თა ვი სა ხე ლის შეს წავ ლა 4 კლას ზე გა ნა წილ და: III-ში – რა ო ბა, IV-ში – ზედ სარ თა-ვის და არ სე ბი თის ბრუ ნე ბა, V-ში – ხა რის ხის ფორ მე ბი, VI-ში – ზედ სარ თა ვი სა ხე ლის წარ-მოქ მნა. არ სჯობ და ერ თად შეს წავ ლი ლი ყო ყვე ლა ეს სა კით ხი და შემ დგომ მას წავ ლე ბელს მის ცე მო და სა შუ ალ ე ბა ვარ ჯი ში სა, მო აძ ებ ნი-ნებ და მოს წავ ლეს ზედ სარ თავ სა და და ახ ას ი-ათ ებ ინ ებ და?

რიც ხვით სა ხელს არ გა უმ არ თლა და III და IV კლა სებ ში სულ უყ ურ ად ღე ბოდ დარ ჩა.

ნაც ვალ სა ხე ლი ერთ-ერ თი ურ თუ ლე სია და ის იც ვერ მო ხერ ხდა, რომ გორ დე ლა ძე-კუ ხი-ან იძ ის მა სა ლებ ში სრუ ლად წარ მო ჩე ნი ლი ყო ჯგუ ფე ბი, ბრუ ნე ბის ურ თუ ლე ბი ბუ ნე ბა. არ-სე ბუ ლი სა ხე ვერ მის ცემს მოს წავ ლეს ცოდ-ნას, მიხვ დეს, რომ ეს და ამ ან ერ თი ნაც ვალ სა-ხე ლის სხვა დას ხვა ბრუნ ვის ფორ მაა.

ამ ავ ტო რე ბის მიყ რილ-მოყ რი ლი გრა მა ტი-კა არ იძ ლე ვა შე დეგს და მას ზე გა ყო ლა არ შე-იძ ლე ბა.

105 Tamaz abulaZexmaTa xaverdebis da RmerTebis ena

არც გავ ყო ლილ ვარ ას ე თი მიდ გო მით, მე თან მიმ დევ რო ბით ვას წავ ლე გრა მა ტი კა აკ ა-კი შა ნი ძი თა და ლეო კვა ჭა ძით. ვა ღი არ ებ და დამ სა ჯოს ვინ მემ.

უფ რო დაწ ვრილ მა ნე ბას აღ არ ვა პი რებ, თუ მო ინ დო მე ბენ ავ ტო რე ბი, შემ დგომ ში და ვუ-ლა გებ წინ მათ ნა ცოდ ვი ლარს დე ტა ლუ რად.

და მა ინც არ მგო ნია, რომ ავ ტო რებს შეგ-ნე ბუ ლად შეშლოდ ათ მიდ გო მებ ში და თუ ამ ას ვინ მე შეგ ნე ბუ ლად აკ ეთ ებ ინ ებს, აღ არ ვი ცი, რა ღა ვთქვა ამ ის შე სა ხებ.

ვე ცა დე მოკ ლედ წარ მო მე ჩი ნა ენ ის სწავ-ლე ბის მდგო მა რე ო ბა ზო გად სა გან მა ნათ ლებ-ლო სკო ლა ში და და მერ წმუ ნე ბით, ალ ბათ, ამ სუ რა თით სა ვა ლა ლოა.

ახ ლა მოკ ლედ მინ და ჩა მო ვა ყა ლი ბო აზ რი: რაა სა ჭი რო, რომ ენ ის სწავ ლე ბა ნორ მა ლურ ვი თა რე ბა ში აღ მოჩნ დეს?

1. უნ და შე იც ვა ლოს ენ ის სწავ ლე ბი სად მი მიდ გო მა და უნ და შე იქ მნას გრა მა ტი კის სრუ-ლი კურ სი, რო მე ლიც ნა წილ-ნა წილ შე ის წავ-ლე ბა.

2. დაწ ყე ბით I-IV კლა სებ ში ენ ას უნ და მი ეც-ეს გა მარ ტი ვე ბუ ლი სა ხე, რად გან ამ კლა სებ-ში მთა ვა რი მა ინც წე რა-კით ხვის შეს წავ ლა და გა აზ რე ბაა.

3. ენ ის სრუ ლი კურ სის შეს წავ ლა უნ და და-იწ ყოს V კლა სი დან. V-VI კლა სებ ში შე ის წავ ლე-ბა ფო ნე ტი კა და მორ ფო ლო გია, VII-VIII კლა-სებ ში-სინ ტაქ სი და სტი ლის ტი კა.

4. IX კლას ში, ალ ბათ, უც ვ ლე ლად უნ და ჩა-ის ვას ა. არ აბ ულ ის, ქ. რეხ ვი აშ ვი ლის, ნ. შა რა-შე ნი ძის, მ. შა ყუ ლაშ ვი ლის წიგ ნი „ქარ თუ ლი ენა“, რო მე ლიც გა მო ი ცა 2008 წელს.

5. X-XI კლა სებ ში უნ და მი დი ოდ ეს მუ შა ო-ბა შეს წავ ლი ლი მა სა ლე ბის გა სა მე ორ ებ ლად მარ თლწე რა-მარ თლმეტ ყვე ლე ბის ნა წილ ში.

6. არ სე ბულ სა ხელ მძღვა ნე ლო ებ ში თით-ქმის არ აფ ერ ია ნათ ქვა მი უც ხო სიტ ყვა თა მარ თლწე რის შე სა ხებ. სა ჭი როა აის ახ ოს სა-კით ხიც: სა თა ურ ებ ი სა და სა ხელ წო დე ბე ბის მარ თლწე რა.

7. სე რი ოზ უ ლი დრო უნ და და ეთ მოს სას ვე-ნი ნიშ ნე ბის გა მო ყე ნე ბის სწავ ლე ბას.

8. ვ. რო დო ნა ი ას ჯგუფს ამ ჟა მად IX კლას-ში გათ ვა ლის წი ნე ბე ლი აქვს მწერ ლე ბის ენ ის შეს წავ ლა. ეს უფ რო სპე ცი ალ ის ტე ბის საქ მე მგო ნია და ასე დაწ ვრილ მა ნე ბა სა ჭი რო არ არ-ის.

და სას რულს მინ და აღ ვნიშ ნო, რომ ენ ას მარ ტო ქარ თუ ლი ენა-ლი ტე რა ტუ რის მას წავ-ლე ბე ლი ვერ ას წავ ლის. ამ ჟა მად სკო ლებ ში შექ მნი ლია მდგო მა რე ო ბა, რო გო რიც არ ას-დროს ყო ფი ლა, – სხვა საგ ნე ბის მას წავ ლებ-ლე ბი უხ ეშ ად არ ღვე ვენ ენ ის ნორ მებს, ამ იტ-ომ უნ და შე იქ მნას რა ღაც ფორ მა, რომ ლი თაც მი იღ წე ვა უკ ეთ ე სი, უნ და ჩა მო ყა ლიბ დეს შე-ფა სე ბის კრი ტე რი უ მი, რო მე ლიც არ მის ცემს პე და გოგს უფ ლე ბას არ ად ჩა აგ დოს ნორ მე ბი.

ყვე ლა ზე გან სა კუთ რე ბუ ლი და მნიშ ვნე-ლო ვა ნი, შე იძ ლე ბა ით ქვას, ერ ოვ ნუ ლი საქ მეა, ენ ის დაც ვის სამ სა ხუ რის შექ მნა. არ მე გო ნა, თუ ამ სა კით ხის გა დაწ ყვე ტა ამ ხე ლი სუფ ლე-ბის დრო საც ასე დაგ ვი ან დე ბო და. ამ ას წი ნათ, რო გორც იქ ნა, მი ღე ბულ იქ ნა პარ ლა მენ ტის გა დაწ ყვე ტი ლე ბა, მაგ რამ პრაქ ტი კუ ლი ჯერ არ აფ ე რი ჩანს.

ენა დღეს მზრუნ ვე ლო ბის გა რე შეა დარ ჩე-ნი ლი, არ მინ და გა მო ვი ყე ნო გა მოთ ქმა, რომ ენა წახ დე ნის გზა ზეა, მაგ რამ უკ ეთ ეს ად თქმა შე უძ ლე ბე ლია. ერ ის და ცე მის ნიშ ნებ საც ხომ არ ამ ჩნევს მკით ხვე ლი?

წიგნის მსახური – ჯემალ ხოფერია

ჯე მა ლი დი დი თავ გა და სავ ლე ბის მქო ნე ად-ამ ი ა ნი იყო გა მომ ცემ ლო ბის თნამ შრომ ლე ბის მი მართ. ჩვე ნი ერ თად მუ შა ობ ის მან ძილ ზე უამ რა ვი რა იმ ეს გახ სე ნე ბა შე იძ ლე ბა, მე და ჯე მა ლი 1970 წლი დან ვმუ შა ობ დით გა მომ-ცემ ლო ბა „აჭ არ ა ში“, რო მე ლიც მდე ბა რე ობ და გო გე ბაშ ვი ლის ქუ ჩა ზე, ის ჩვენ თან ხელ ვა ჩა-ურ ის რა ი ონ უ ლი გა ზე თი დან გად მო ვი და კო-რექ ტო რად. სტამ ბა, სა დაც გა მომ ცემ ლო ბა ში და მუ შა ვე ბუ ლი წიგ ნი გა და დი ო და და სა ბეჭ-დად, იყო (მა შინ დე ლი ლიბ კნე ხტის) კოს ტა ვას ქუ ჩა ზე. ფაქ ტი ურ ად წიგ ნის გა მო ცე მა ზე პა-სუ ხისმ გე ბე ლი თა ნამ შრომ ლე ბი (გა მომ შვე ბი, ტექ ნი კუ რი რე დაქ ტო რი, სა წარ მოო გან ყო ფი-ლე ბის გამ გე და ხში რად კო რექ ტო რი) ძი რი თა-დად წიგ ნის გა მო ცე მას სტამ ბა ში აკ ონ ტრო-ლებ დნენ და ხში რად იქ უხდებოდათ ყოფნა.

სა ღა მოს 5-სა ათ ის შემ დეგ ბრუნ დე ბოდ-ნენ გა მომ ცემ ლო ბა ში, მუ შა ობ ას აჯ ამ ებ დნენ და დღის ბო ლოს მო ახ სე ნებ დნენ გა მომ ცემ-ლო ბის მა შინ დელ დი რექ ტორს ბა ტონ აზ იზ ახ ვლე დი ანს, თუ რო მე ლი მე დღე წიგ ნის ბეჭ-დვის თვის წარ მა ტე ბუ ლი არ იქ ნე ბო და, ანუ სტამ ბი დან უკ მა ყო ფი ლო ნი მო ვი დოდ ნენ, თი-თო ე ულს სა ხე ზე ეტ ყო ბო და გა მო მეტ ყვე ლე-

ბის მი ხედ ვით. ხო ლო თუ დღე წარმატებულად ჩა ი ა რდა და გეგ მი ურ ად გა მო სა ცე მი წიგ ნი გა მ ზად დებოდა, მა შინ ჯე მა ლი მის კარგ ხა-სი ათს იუმ ორ ით ასე გა მო ხა ტავ და, ჯე მა ლის გვერ დით ვი საც მო უწ ევ და ყოფ ნა (უფ რო ხში-რად კი ტექ ნი კურ რე დაქ ტორს ქალ ბა ტონ ნო-რა ჭყო ნი ას უწევდა) მსუ ბუ ქად მი დი ო და დი-ლით გა მომ ცემ ლო ბი დან სტამ ბა ში, ჩან თით ხელ ში და სა ღა მოს ხში რად ჩან თა დამ ძი მე ბუ-ლი ბრუნ დე ბო და ჯე მა ლ თან ერ თად. შე მო ვი-დოდ ნენ მო საც დელ ში და ნო რა იტ ყო და, დღეს არ აფ ე რი მი ყი დია და ეს ჩან თა რამ და ამ ძი მა ას ეო.

ჯე მა ლი თავს გვერ დით მი აბ რუ ნებ და, ირ-ონ ი ით ჩა იღ იმ ებ და და ეტ ყო და:

– შენ ახ ლა დაღ ლი ლი ხარ, მთე ლი დღე სტამ ბა ში ნა მუ შე ვა რი, დაზ გის ხმა ურ ში, ტყვი ის სუნ ში და გეჩ ვე ნე ბა ჩან თის დამ ძი მე-ბა, ასე და აჯ ერ ებ და და გა უშ ვებ და სახლ ში. სი ნამ დვი ლე ში ნო რას ჩან თით მიჰ ქონ და ლი-ნო ტიპ ზე აწ ყო ბი ლი ტყვი ის ას ობ გე რე ბი ხან ყა ვის ფინ ჯა ნი და ლამ ბა ქი, ხან თუ ვე რა ფერს მო ნა ხავ და, ქვას მა ინც ჩა უდ ებ და ჩან თა ში. მე-ო რე დღეს, დი ლით, რო გორც კი ფან ჯრი დან და ინ ახ ავ და ნო რა მო დი სო, მა შინ ვე გა მო ვი-დო და თა ვი სი ოთ ახ იდ ან მო საც დელ ში, გახ ს ნ-ი და ჩე მი სა მუ შაო ოთ ახ ის კარს და მეტ ყო და თვა ლებ გაბრ წყი ნე ბუ ლი:

– აქ ამ ბა ვი მოხ დე ბა ეხ ლა, დე და შვილს არ აიყ ვანს.

მე ვეტ ყო დი – რა მოხ და ჯე მალ?– ნო რა მო დის.გაბ რუნ დე ბო და, ჩაჯ დე ბო და სა ვარ ძელ-

ში და იც დი და სი გა რე ტით ხელ ში, თუ რა რე-აქ ცია მოჰ ყვე ბო და გუ შინ დელ დღეს. მაგ რამ თუ ნო რა ამ ყვე ლა ფერს შეგ ნე ბუ ლად არ შე-

xsovna

nunu guliaSvili-

kvaWaZe

107 nunu guliaSvili-kvaWaZexsovna

იმ ჩნევ და, ვი თომც არ აფ ე რი მომ ხდა რაო, შე-მოს ვლის თა ნა ვე მი ეს ალ მე ბო და და მის ოთ ახ-ში შე ვი დო და, მა შინ ჯე მა ლი გაღიზიანდე ბო-და, და იწ ყებ და ოთ ახ იდ ან ოთ ახ ში სი არ ულს, იქ ნებ რო გორ მე გა მო ეწ ვია სა სა უბ როდ, ნო რა იჯ და და კით ხუ ლობ და ან წიგნს ან გა ზეთს. თუ ეს არ გა მო უვ იდ ო და, მე რე უკ ვე მე ჩამრ-თავ და საქ მე ში და მეტ ყო და: – ნუ ნუ, მი დი ერ-თი ნო რას შე ეკ ით ხე, ჩან თა თუ გახ სნა გუ შინ ან დღეს (რა თქმა უნ და, მე ამ ის შეს ხებ წი ნას-წარ ვი ცო დი), მეც ჩა ვერ თ ვე ბო დი საუბარ ში და ნო რას ვ კით ხავ დი გუ შინ დე ლი დღის შე სა-ხებ.

ნო რა მპა სუ ხობს: – გო გო, გუ შინ ჯე მა-ლიმ ტყვია გა მა ტა ნა ჩან თით, მა გის კუ ბო არ დავ დგი, რო გორ ჩა მო მაგ ლი ჯა ხე ლი, მთე ლი რუს თა ვე ლის ქუ ჩა მათ რე ვი ნა ეს და საწ ვა ვი ტყვია, კი მემ ძი მა, მა რა რა ვა მე გო ნა, ამ დენს თუ ჩა მიყ რი და.

ჯე მა ლის ქირ ქი ლი მეს მო და კა რებს უკ ან, კმა ყო ფი ლი იყო: „ესე იგი ნა ხაო“. ასე გრძელ-დე ბო და თით ქმის წლე ბის მან ძილ ზე.

ძა ლი ან უყ ვარ და ყა ვა და თუ თუ ნი, მა გი დის გვერ დით ედ გა ძვე ლისძვე ლი ელ ექ ტრო ღუ-მე ლი. ამ ღუ მე ლის სპი რა ლი არ ან აკ ლებ 5-6 ად გილ ზე იყო გა დაბ მუ ლი, ზედ იდ გა გა შა ვე-ბუ ლი ყა ვის ფინ ჯა ნი, ფინ ჯანს დუ ღი ლი სა გან ძი რი ჰქონ და შე მორ ღვე უ ლი, შიგ 4-5 ჯერ მა-ინც ჩა დუღ დე ბო და ყა ვა, ან გად მო იღ ვრე ბ ო და ღუ მელ ზე. გა დად გამ და, და ამ ატ ებ და წყალს ის ევ აად უღ ებ და. 10-ჯერ მა ინც და ლევ და ყა-ვას, სულ ჩამ წვა რი ყა ვის და თუ თუ ნის კვამ-ლი იდგა ოთ ახ ში, სი გა რეტს სი გა რეტ ზე აბ-ო ლ ებ და, „პრი მა“ და „ას ტრას“ მე ტი სხვა არ მახ სოვს მო ეწ იოს; ბო ლოს და იწ ყო თუ თუ ნის მო წე ვა, გა ახ ვევ და სქელ ქა ღალ დში თუ თუნს, გა და უს ვამ და ენ ას, და აწ ებ ებ და, ელ ექ ტრო ღუ მელ ზე მო უკ იდ ებ და, ჯერ ქა ღალ დი აენ თე-ბო და და იწ ვო და, მე რე თუ თუ ნი აკ ვამლ დე ბო-და და კვამლის ბუ ღი იდ გა ოთ ახ ში. ეს ეც მი სი, რო გორც მწერ ლის ერთ-ერ თი რი ტუ ა ლი იყო, რაც ასე სი ამ ოვ ნებ და. თუ ამ დროს შევაღებ დი

კა რებს და ვეტ ყო დი, ჯე მალ აქ რო გორ ძლებ, რომ არ გახრ ჩო ბს კვამ ლი, შე სა ცო დაო, და-გი ავ ადმ ყოფ დე ბა ფილ ტვე ბი, ფან ჯა რა მა ინც გახ სე ნი. სი ცი ლით მეტ ყო და, – შენ რა იცი, ამ-აშ ია მთე ლი სი ამ ოვ ნე ბა, ამ ყვე ლა ფერს და ამ-ატ ებ და ჭა ჭის არ აყს და იმ დღით სა მუ შაო სა-ათ ებ იც მთავრ დე ბო და მისთვის.

მე არ მახ სოვს, ჯე მა ლი ავ ად გამ ხდა რი ყო, ან სიც ხე ჰქო ნო და, ყინ ვა ში და თოვლ შიც კი პირ ვე ლი მო ვი დო და სამ სა ხურ ში, სულ ფე ხით და დი ო და ბარ ცხა ნი დან გო გე ბაშ ვი ლის ქუ ჩა-ზე გა მომ ცემ ლო ბა ში.

წიგნ ზე მუ შა ო ბა იც ო და. გუ ლით შე ეძ ლო დი ლის 7 სა ათ იდ ან დამ ჯდა რი ყო სა მუ შაო მა-გი დას თან. სა ოც ა რი ფან ტა ზი ის უნ ა რი ჰქონ-და, 20-25 გვერ დი ნა ბეჭ დი ფურ ცლი დან შე-ეძ ლო 100 გვერ დი ა ნი წიგ ნი გა ეკ ეთ ებ ი ნა, იყო კარ გი კო რექ ტო რი, კარ გი გა მომ შვე ბი, კარ გი რი გი თი რე დაქ ტო რი, წიგ ნე ბის შემ დგე ნე ლი. 70-80-წლებ ში ჯე მა ლის ავ ტო რო ბით წიგ ნე ბი ყო ველ თვის გა ყიდ ვა დი იყო. იგი რა მ დე ნი მე წიგ ნის ავ ტო რია. კარ გად აღ წერ და თი თო ე ულ დო კუ მენ ტურ მოთ ხრო ბას. კარ გი სა კით ხა ვი იყო მი სი რო მა ნე ბი, მი სი წიგ ნე ბი იბ ეჭ დე ბო და სამი და ხუთი ათ ას ი ა ნი ტირა ჟით. ამ იტ ომ აც და ფას და მი სი შე მოქ მე დე ბა და ლი ტე რა ტუ-რუ ლი და სა ზო გა დო ებ რი ვი მოღ ვა წე ობ ის ათ-ვის და ჯილ დო ვე ბუ ლი იყო აჭ არ ის ავ ტო ნო მი-უ რი რეს პუბ ლი კის უზ ენ ა ესი საბ ჭოს სა პა ტიო სი გე ლით, სა ქარ თვე ლოს ბეჭ დვი თი სიტ ყვის სა ხელ მწი ფოს კო მი ტე ტის სა პა ტიო სი გე ლით, მი ნი ჭე ბუ ლი ჰქონ და აჭ არ ის ავ ტო ნო მი უ რი რე ს პუბ ლი კის კუ ლტუ რის დამ სა ხუ რე ბუ ლი მუ შა კის წო დე ბა.

ჩემს მი მართ გან სა კუ თერ ბუ ლი სით ბო და სიყ ვა რუ ლი ჰქონ და. რა ტომ? – იმ იტ ომ, რომ გუ რუ ლე ბის რძა ლი ვარ, ჩე მი მე უღ ლე თე მუ რ კვა ჭა ძე მუ შა ობ და სა ხან ძრო სამ მარ თვე ლო-ში. მახ სოვს, ცირკს გა უჩნ და ხან ძა რი, და იწ ვა და გა ნად გურ და შე ნო ბის ში და მოწ ყო ბი ლო ბა, მთე ლი ქა ლა ქი გა ნიც დი და ამ ამ ბავს. მე ო რე დღეს მო ვე დი დი ლით გა მომ ცემ ლო ბა ში და

108nunu guliaSvili-kvaWaZe xsovna

ჯე მა ლი დამ ხვდა მო საც დელ ში, სი გა რე ტით ხელ ში.

– გო გო! რა ქნა თე მუ რიმ, დაწ ვა ხომ ცირ-კი, ახ ლა ნა ხე შენ მა გი ვი ცე პოლ კოვ ნი კო ბას თუ არ მი იღ ებს?!. გა ვი და რა მო დე ნი მე თვე და მარ თლაც კარ გი მუ შა ობ ის ათ ვის და წლე ბის ნამ სა ხუ რის მი ხედ ვით წა რად გი ნეს ვი ცე პოლ-კოვ ნი კის წო დე ბა ზე. რა თქმა უნ და, ჯე მა ლს ვუამ ბე, გა უხ არ და და იწ ინ ას წარ მეტ ყვე ლა, ეხ ლა ერ თი დი დი ხან ძა რი კი დევ რომ მოხ დეს, პოლ კოვ ნი კო ბას მი იღ ებ სო.

ამ ის მე რე გა ვი და რა მ დე ნი მე წე ლი და ხან-ძა რი გაჩნ და სა ზაფ ხუ ლო თე ატრ ში. ის ევ ის ე-თი უს ი ამ ოვ ნო გან ცდე ბი, რომ ბა თუ მის ბულ-ვარ ში და იწ ვა ულ ამ აზ ე სი სა ზაფ ხუ ლო თე ატ-რის შე ნო ბა. სამ სა ხურ ში მი ვე დი თუ არა (ჯე-მა ლს თავი სი ოთ ახ ის კა რი ღია ჰქონ და, რომ ჩე მი მის ვლა არ გა მო პა რო და), მა შინ ვე მომ ძა-ხა: – ა, დამ აყუ რე შენ, თე მუ რი პოლ კოვ ნი კო-ბას თუ არ მი იღ ებს, მა გა საც ნა ხავ.

მარ თლაც გარ კვე უ ლი დრო ის მე რე წა რად-გი ნეს პოლ კოვ ნი კის წო დე ბა ზე, ის იც წლე ბის

ნამ სა ხუ რის მი ხედ ვით და კარ გი ორ გა ნი ზა-ტო რო ბი სათ ვის და აჯ ილ დო ვეს მა მა ცო ბის ორ დენით, ხო ლო რა მ დე ნი მე თვის მე რე – ღირ სე ბის ორ დე ნით (ეს ეც, რა თ ქმა უნ და, ჯე-მა ლის ნათ ქვამს და ემ თხვა).

გა დის წლე ბი და მე კით ხე ბა.– ნუ ნუ! ახ ლა რა უნ და და იწ ვას, რომ თე მუ-

რიმ გე ნერ ლო ბა მი იღ ოს?ჩე მი პა სუ ხი იყო: ოღ ონდ არ აფ ე რი და იწ ვას

და არ უნ და გე ნერ ლო ბა. ასე შეხ მატ კბი ლე ბუ-ლად ვი მუ შა ვეთ ერ თად 36 წე ლი.

იყო იღ ბლი ა ნი ად ამ ი ა ნი, ამ ყვე ლა ფერს მი-აღ წია თავი სი შრო მით. შექ მნა ოჯ ა ხი (მე უღ-ლე ნა თე ლა ხა ჯიშ ვი ლი). დარ ჩა ულ ამ აზ ე სი შვი ლე ბი ანა და გი ორ გი. იყო სა მი შვი ლიშ ვი-ლის ბა ბუა, ელ ოდ ებ ო და მე ოთ ხეს. კარ გი იქ-ნე ბო და მის თვი საც შე ევ ლო თვა ლი.

ვალ მოხ დი ლი წა ვი და ქვეყ ნი დან – კარ გი რო მა ნე ბის და მოთ ხრო ბე ბის ავტორი (რომ ლ-ე ბიც წ ერ ებ ო და 70-80 და 90-იან წლებ ში).

მი წა შენ თვის ბუმ ბუ ლი ვით მსუ ბუ ქი იყ ოს, ჩე მო ძვირ ფა სო მე გო ბა რო.

4 2015

4 2015

ISSN 0134-34591 5 0 0 4

baTumi

მალხაზ ფაღავასპირადი ციფრული

ბიბლიოთეკაmalkhaz.pagava@mail.ru2015