WSKAZÓWKI DO OPRACOWANIA ZAGOSPODAROWANIA … · 2014. 1. 20. · poznawane. Otwarta przestrzeń miejska to nie tylko parki i ogrody, skwery miejskie i otwarte przestrzenie mieszkal-ne;

WSKAZÓWKI DO OPRACOWANIA

ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENI MIEJSKICH

Strategia działanie 3.3

� �Joint Strategy Joint Strategy

The author:

Prof. richard Stiles,instytut Projektowania Przestrzeni Miejskich i architektury KrajobrauPolitechnika Wiedeńska, Wiedeń

Dokument został przygotowany w oparciu o sześć odrębnych opracowań przygotowanych przez: Regional Environmental Center (Słowacja), Nadace Partnerství (Czechy) i Nadácia Ekopolis (Słowacja), LAMORO (Włochy), RiSSC (Włochy), FH Erfurt (Niemcy) oraz TU Wien (Austria).

Dokument został opracowany w ramach projektu “UrbSpace” (www.urbanspaces.eu), wspólfinansowanego ze środków EFRR w ramach Programu Operacyjnego Europa Środkowa.

Streszczenie zadań ........................................................................................................................................5

ROzDziAł 1Wprowadzenie: Otwarty obszar miejski w szerszym kontekście ......................................................................7Streszczenie ....................................................................................................................................................7

1.1 Cele i zadania .......................................................................................................................................81.2 Określenie otwartej przestrzeni miejskiej ...............................................................................................91.3 Systemy otwartej przestrzeni, hierarchie i spójność .............................................................................101.4 Kontekst polityki przestrzeni otwartej .................................................................................................11

ROzDziAł 2Charakterystyka dobrych przestrzeni miejskich .............................................................................................13Streszczenie ..................................................................................................................................................13

2.1 Funkcje środowiskowe i ekologiczne ...................................................................................................142.2 Funkcje społeczne i społecznościowe ..................................................................................................162.3 Funkcje strukturalne i społeczne ..........................................................................................................18

ROzDziAł 3Planowanie ze wszystkimi partnerami ...........................................................................................................21Streszczenie ..................................................................................................................................................21

3.1 Wprowadzenie ....................................................................................................................................��3.2 Czynniki mające wpływ na wykorzystanie przestrzeni otwartej przez ludzi ..........................................��3.3 Użytkownicy miejskich przestrzeni otwartych ......................................................................................�53.4 Sprawy płci: Planowanie potrzeb kobiet i grup mniejszościowych .......................................................�73.5 ‘Projektowanie dla wszystkich’: Planowanie dla niepełnosprawnych i pozostałych osób ......................�83.6 Partnerzy w procesie planowania i projektowania ...............................................................................�9

Rozdział 4Planowanie Procesu Projektowania ...............................................................................................................31Streszczenie ..................................................................................................................................................31

4.1 Wprowadzenie: Projekt jako przedmiot – projektowanie jako czynność ..............................................��4.2 Rozpoczęcie procesu – wizja i wizjoner ...............................................................................................��4.3 Etap przygotowania ............................................................................................................................��4.4 Etap projektu ......................................................................................................................................�74.5 Etap wdrożenia ...................................................................................................................................�84.6 Etap utrzymania, zarządzania i monitoringu .......................................................................................�94.7 Wnioski – ograniczenia i możliwości ‘dobrego procesu’ ......................................................................40

ROzDziAł 5Wzorce i projekty: łączenie ich ze sobą .........................................................................................................41Streszczenie ..................................................................................................................................................41

5.1 Wprowadzenie: Planowanie/programowanie i projekt architektoniczny .............................................425.2 Teren zagospodarowania w kontekście ...............................................................................................425.3 Szczegółowe streszczenie projektu ......................................................................................................435.4 Definiowane elementów - szablonów .................................................................................................435.5 Język szablonów dla przestrzeni miejskich ..........................................................................................435.6 Przykłady możliwych szablonów otwartej przestrzeni miejskiej ...........................................................445.7 ‘Skok kreatywny’ w coś ‘większego niż suma części’ ...........................................................................46

Podziękowania, Referencje, Przypisy i załącznik ............................................................................................47

� �Joint Strategy Joint Strategy

4 5Joint Strategy Joint Strategy

Krajowa i międzynarodowa polityka na rzecz środowis-ka, a przede wszystkim Europejskiej Konwencji Krajobra-zowej, coraz bardziej zwraca uwagę na istotne znaczenie atrakcyjnych miejskich i podmiejskich obszarów w przy-ciąganiu miejsc pracy i inwestycji, oraz w poprawie jakości życia mieszkańców Europy, z których większość żyje w co-raz bardziej zurbanizowanym świecie. Konwencja Krajob-razowa obowiązuje już i została wdrożona przez około 30 krajów europejskich.

Ten dokument dostarcza wskazówek dla planowania i pro-jektowania przestrzeni miejskich i przyczynia się znacząco do realizacji celów Konwencji dotyczących podnoszenia świadomości ulepszania krajobrazu miejskiego. Dotyczy on zarówno procesu tworzenia przestrzeni miejskich jak i kryteriów, dzięki którym mogą być one definiowane i roz-poznawane. Otwarta przestrzeń miejska to nie tylko parki i ogrody, skwery miejskie i otwarte przestrzenie mieszkal-ne; to także stała struktura niezabudowanego przez małe i duże miasta gruntu w ich obrębie. Grunt ten jest sied-liskiem dla powstających budynków i struktur oraz łączy obszary miejskie z otaczającym je krajobrazem. Jako część planowanej strategicznej sieci przestrzeni otwartych rozciągającej się na cały obszar urbanistyczny, dobrze zaplanowane przestrzenie urbanistyczne mogą pr-zyczynić się do ograniczenia wpływu efektu cieplarniane-go miejskiej wyspy ciepła na wegetację poprzez oziębienie klimatu; mogą wspomagać regulację bilansu gospodarki wodnej oraz zredukowanie obciążenia systemu odpro-wadzania wody poprzez zezwolenie na infiltrację wody z opadów; mogą też łagodzić wpływ hałasu i zanieczyszc-zenia oraz zapewnić naturalne środowisko dla roślin i zwierząt z danego obszaru.

Efekty środowiskowe i ekologiczne, które pomagają za-pewnić mieszkańcom miast obcowanie z procesami przy-rodniczymi i naturalnymi, są równie ważne jak inne spos-oby, dzięki którym otwarte przestrzenie miejskie stanowią bezpośrednią korzyść dla mieszkańców. Poza udostępnia-niem mieszkańcom w każdym wieku fizycznej przestrzeni naturalnej i udogodnień, umożliwiając im spędzanie wol-nego czasu poprzez zabawę i zaangażowanie się zarówno w formalną, jak i nieformalną aktywność sportową, dzi-ałają one również jako ważne forum do wymiany kontak-tów i komunikacji, pomagając cementować więzi społecz-ne oraz promując spójność społeczną poprzez wzajemne zrozumienie różnych grup społecznych, co ma wymierny wpływ na czynniki zdrowia, zarówno psychicznego jak i fizycznego oraz dobro mieszkańców obszarów miejskich.

Na koniec warto wspomnieć o mniej wymiernych, ale równie ważnych korzyściach, jakie otwarte przestrze-

nie miejskie mogą przynosić dla naszego postrzegania i identyfikowania się ze środowiskiem naturalnym. Poza pomocą w tworzeniu struktur urbanistycznych i ułatwi-eniu w posługiwania się nimi, przestrzenie urbanistyczne są ważnym czynnikiem w tworzeniu sensu tożsamości w małych i dużych miastach i pełnią istotną funkcję nośnika znaczeń i wartości w szerszej skali.

zanim jakakolwiek lub wszystkie z funkcji zostaną spełni-one, należy przede wszystkim spełnić jeden główny wa-runek wstępny: dostępność niezabudowanego obszaru. Pomimo tego, iż większość zarówno małych, jak i dużych miast odziedziczyło historyczną spuściznę parków i prze-strzeni otwartych, ich całkowita wartość nie została jeszc-ze całkowicie rozpoznana i dlatego też nie były one do tej pory odpowiednio użytkowane. Przestrzenie te podlegają wielu zagrożeniom ze strony silnej presji rozwoju i wzra-stających potrzeb rozbudowy struktury dróg ze względu na rosnący ruch drogowy. zabezpieczenie istniejących za-sobów otwartej przestrzeni urbanistycznej oraz zapewnie-nie nowych obszarów w odpowiedzi na wymagania zwią-zane z rozwojem cywilizacyjnym, pozostają istotną częścią strategicznego podejścia do przestrzeni urbanistycznej.

Oczywiście nie wszystkie przestrzenie będą spełniały wy-magania, aby te funkcje spełnić; w żadnym wypadku nie można założyć, że stanie się to automatycznie. Aby osią-gnąć pełen sukces i aby wykorzystać ich cały, zróżnicowany potencjał, wszystkie przestrzenie urbanistyczne muszą być odpowiednio zaplanowane i zaprojektowane. Podobnie będzie z partnerami. ich oczekiwania dotyczące przestr-zeni nie będą automatycznie takie same - dlatego właśnie istnieje potrzeba wzięcia ich pod uwagę strukturalnie oraz zachęcenia ich do aktywnego zaangażowania w procesy planowania. Użytkownicy różnych grup wiekowych będą mieli zróżnicowane wymagania i oczekiwania dotyczące otwartej przestrzeni, dlatego trzeba będzie zadbać o wy-magania różnych grup demograficznych, poczynając od dzieci w wieku przedszkolnym, a kończąc na ludziach w wieku emerytalnym.

Doświadczenie pokazało, że jest także potrzeba szczegól-nego brania pod uwagę planowania i projektowania as-pektów wpływających na zainteresowania pewnych grup użytkowników, którzy byli zaniedbywani w przeszłości. Projektowanie z uwzględnieniem zróżnicowania płci ma na celu uwzględnienie podejścia systematycznego w celu zapewnienia realizacji potrzeb kobiet i mężczyzn w rów-nym stopniu, ale także potrzeb innych grup mniejszości-owych w procesie projektowania. ‘Projektowanie dla ws-zystkich’ skupia się na specjalnych wymaganiach ludzi z niepełnosprawnością i zakłada możliwość ich dostępu do otwartych przestrzeni urbanistycznych. Wymaga to dzi-


Streszczenie zadań

ałania w kierunku usuwania barier w obszarach otwartych przestrzeni, łącznie z nierozpoznanymi utrudnieniami czy kwestiami psychologicznymi.

Ten trzeci aspekt, który jest równie istotny dla wyżej wy-mienionych grup oraz pozostałych użytkowników pr-zestrzeni otwartych, zakłada skupienie się na aspektach bezpieczeństwa i zabezpieczania przy procesie plano-wania. Projektowanie w celu zminimalizowania nie tylko ewentualnych naruszeń prawa, ale także maksymalnego zwiększenia poczucia bezpieczeństwa i zabezpieczenia dla wszystkich użytkowników przestrzeni otwartych, jest zadaniem kluczowym. Ważne jest, aby nie zapominać, że projektowanie z uwzględnieniem płci, ‘Projektowanie dla wszystkich’ oraz zwracanie szczególnej uwagi na aspekty bezpieczeństwa i zabezpieczenia przy tworzeniu otwar-tych przestrzeni miejskich, jest w istocie korzystne dla ws-zystkich użytkowników a zatem dla społeczeństwa jako całości, a nie tylko dla danych grup.

Dobre przestrzenie urbanistyczne mogą i powinny zatem spełniać wiele ważnych funkcji dla możliwie najszers-zego zakresu społeczeństwa, a ten dokument zawiera szczegółowe wytyczne dla tych funkcji oraz wymagania dotyczące głównych grup uczestników. Aby zapewnić, że te wszystkie funkcje będą brane pod uwagę w odpowied-nim stopniu przy procesie planowania i projektowania nowych obszarów przestrzeni otwartych lub przeprojek-towania istniejących przestrzeni, ważne jest, aby skupić się na strukturze procesu planowania projektowania oraz zaangażowaniu odpowiednich grup społecznych.

Udział społeczeństwa jest kluczowy w tym procesie, gdyż wszystkie działania w okresie planowania i projektowania będą dotyczyły partnerów i dlatego muszą mieć oni szan-sę, aby stać się uczestnikami w procesie planowania i pro-jektowania. Szczegółowo zidentyfikowano i zdefiniowano cztery główne stadia procesu planowania i projektowania. Są to: przygotowanie, projekt, wdrożenie oraz utrzymanie i monitoring. Ważne jest, aby tak mieszkańcy lokalni jak i pozostali użytkownicy i partnerzy byli zaangażowani w proces tworzenia od początku do końca.

Na koniec, równie ważne jest aby zwrócić uwagę na wy-zwanie, jakie zostanie podjęte w celu tworzenia atrak-cyjnych obszarów miejskich, a które polega na połączeniu wymagań ekologii i środowiska, potrzeb wszystkich grup społecznych oraz wymagań dobrze opracowanego i bi-orącego udział w całym projekcie procesu planowania tak, aby stworzyć prawidłowo zorganizowane i zbudowane przestrzenie urbanistyczne. Co najważniejsze, nie mogą to być ‘przestrzenie’ anonimowe tylko żywe ‘obszary’ z zachowaniem ich form strukturalnych; nie mogą to być obszary funkcjonalne, ale miejsca odzwierciedlające ocze-kiwania i wymagania wszystkich grup użytkowników. Aby to osiągnąć, podstawą od samego początku jest profesjo-nalne projektowanie oparte na odpowiednio wykwalifiko-wanej kadrze specjalistów mającej doświadczenie w pla-nowaniu i projektowaniu krajobrazów urbanistycznych, oraz otwartych przestrzeni miejskich.


Ta strategia traktuje obszar miejski jako fundamentalną część infrastruktury małych i większych miast; źródło, które zawiera znacznie większą całość niż powszechnie panujący pogląd, który bierze pod uwagę jedynie takie elementy jak parki, stadiony, czy skwery miejskie. Obszar urbanistyczny jest tutaj rozumiany jako niezabudowa-ny obszar terenu w ramach obszarów urbanistycznych, tworzący matrycę przestrzeni, która łączy wewnętrzne obszary z otaczającym krajobrazem.

W obrębie tej szerszej matrycy otwartej przestrzeni wto-pione są tradycyjnie określane tereny otwarte – takie jak parki i skwery - tworząc ważne punkty węzłowe. To szersze spojrzenie na otwartą przestrzeń jest istotnie, przynajmniej ze względu na sposób, w jaki indywidual-na przestrzeń otwarta wpływa na jej otoczenie i miejsce w całościowej sieci przestrzeni, co powinno mieć istotny wpływ na sposób, w jaki te przestrzenie zostaną zagos-podarowane.

O ile ważne jest, aby wziąć pod uwagę ten strategiczny punkt widzenia dotyczący otwartej przestrzeni jako trwałej i spójnej całości, równie istotna jest jej klasyfikacja pod wz-ględem przestrzeni publicznej i prywatnej. O ile to rozróżni-enie jest istotne w kontekście tego projektu ze względu na to, iż na matrycę przestrzeni otwartej można dużo łatwiej

wpłynąć poprzez bezpośrednią politykę publiczną, to waż-ne jest, aby pamiętać, że matryca przestrzeni otwartej nie będzie kompletna bez uwzględnienia terenów będących własnością prywatną poprzez działania polityki publicznej, czy też, że często można wpłynąć na zagospodarowanie terenu prywatnego poprzez ofertę dotacji, dostarczanie wytycznych i narzucanie warunków planowania.

Polityka publiczna w znaczący sposób wspiera ważną rolę przestrzeni urbanistycznej. Możliwe, że jednym z na-jważniejszych osiągnięć jest wejście w życie Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, której postanowienia zostały wdrożone przez systemy prawne około 30 krajów. Jednym z najbardziej innowacyjnych rozwiązań wprowadzonych przez Konwencję jest uznanie, że krajobrazy pokrywają cały teren kraju członkowskiego, oraz że krajobrazy miej-skie i podmiejskie, na których żyje i pracuje większość ludności, są przynajmniej tak samo istotne jak krajobrazy wiejskie i naturalne.

Jednym z naczelnych zadań Europejskiej Konwencji Kra-jobrazowej jest promowanie podejścia strategicznego, w którym ochrona krajobrazu, zarządzanie i planowanie – również krajobrazów miejskich i podmiejskich. Strate-gia ta ma na celu dostarczanie wytycznych, w jaki sposób można ten cel osiągnąć.

Streszczenie


Rozdział 1

Wprowadzenie: otwarty obszar miejski w szerszym kontekście

Projekt będzie dotyczył kwestii związanych z poprawą sta-nu środowiska naturalnego w małych centrach urbanistycz-nych. Projekt szuka rozwiązań dla zagadnienia planowania krajobrazów miejskich i otwartych przestrzeni w małych miastach. Europejska Konwencja Krajobrazowa szczególnie uznaje wartość krajobrazów miejskich i podmiejskich dla ja-kości życia populacji miejskiej, która opiera się na połączeniu działań na mniejszych i większych obszarach miejskich. Pro-jekt będzie przewidywał podejście strategiczne do promocji aktywnego i świadomego zaangażowania różnego rodzaju partnerów – władz lokalnych, ekspertów planowania urba-nistycznego i przedstawicieli lokalnego biznesu - w proces kształtowania i rewitalizacji otwartych przestrzeni miejskich istotnych dla życia publicznego społeczności od wczesnego etapu procesu. W ten sposób UrbSpace będzie uwzględni-ał również zapobieganie zjawiskom socjo-patogenicznym i kryminalnym w otwartych przestrzeniach miejskich. 1 Głównym celem projektu ‘UrbSpace’ jest dostarczanie wy-tycznych, w jaki sposób przestrzenie miejskie mogą przyc-zynić się do wzmocnienia atrakcyjności i jakości środowiska naturalnego w mniejszych centrach miejskich. Ta wspólna strategia koncentruje się na dostarczaniu zaleceń, w jaki sposób tworzyć koniecznie atrakcyjne i o wysokiej jakości krajobrazy miejskie i przestrzenie otwarte, które są pod-stawowym warunkiem do osiągnięcia tego celu.

Aby osiągnąć ten cel opera się on na założeniach sześciu prac roboczych dotyczących specyficznych aspektów pro-jektowania otwartej przestrzeni oraz planowaniach przy-gotowanych we wcześniejszej fazie projektu. Obejmowały one aspekty traktowania otwartej przestrzeni takie jak śro-dowisko, zaangażowanie, płeć, bezpieczeństwo, dostęp-ność oraz projekt.

Dokument ten jest skierowany do osób odpowiedzialnych oraz zainteresowanych jakością środowiska miejskiego w małych i dużych miastach, a szczególnie do tych zaangażo-wanych w planowanie, projektowanie i zarządzanie obsza-rami otwartymi.

Dla polityków i lokalnych decydentów daje możliwość po-znania:

sposobu patrzenia na rodzaje i funkcje otwartych przestr-zeni miejskich oraz potrzeb ich użytkowników;

sposobów osiągania celów otwartych przestrzeni miejskich jako ważnych elementów jakości życia;

listy odniesienia przy podejmowaniu konkretnych dzi-ałań, w ramach procesu planowania, wdrażania oraz zarządzania.

Dla planistów i projektantów przedstawia:

informacje dotyczące podstawowych dokumentów i decy-zji, które muszą być dostarczone poprzez administrację lokalną/klienta przed rozpoczęciem odpowiedzialnego procesu projektowania;

katalog zawierający istotne części składowe sieci otwartej przestrzeni miejskiej;

ocenę powszechnie stosowanych szablonów projektowych w oparciu o sześć wspólnych założeń

w sześciu wcześniejszych opracowaniach roboczych

Dla zainteresowanych mieszkańców i grup społecznych daje: niezbędne zrozumienie zagadnień umożliwiające czynny i

świadomy udział w planowaniu i projektowaniu obs-zarów miejskich;

kryteria, przy pomocy których można ocenić jakość zarów-no obszarów istniejących oraz propozycji projektowa-nia dla nowych obszarów

aby sprostać potrzebom tych grup, celem dokumentu jest udzielenie odpowiedzi na następujące cztery pytania: Dlaczego otwarte obszary miejskie są tak istotne? (Kon-

tekst polityczny)

Co charakteryzuje wartościowe obszary miejskie? (Miejsca + Programy)

Dla kogo powinny być planowane? (Ludzie)

W jaki sposób powinien przebiegać proces planowania? (Proces)

Trudniej generalizować na temat zagadnień dotyczących odpowiedzi na pytania, kiedy i gdzie tworzyć otwarte pr-zestrzenie.

1.1 Cele i zadania


Powszechnie, otwarte przestrzenie w obszarach miejskich widziane są jako pojedyncze ‘miejsca’, takie jak parki czy skwery, i patrząc z tego punktu widzenia mogą one przybie-rać szeroką gamę form(Patrz załącznik 1: Katalog głównych typów i kategorii otwartej przestrzeni miejskiej). Jednak w bardziej ogólnym sensie, przestrzenie otwarte mogą być traktowane jako coś szerszego, zawierającego więcej ele-mentów, a mianowicie jak ruchoma matryca całego niezabu-dowanego obszaru ziemi – parków i ogrodów publicznych; patrząc z tego punktu widzenia mogą one przybierać róż-norodne formy (patrz załącznik 1: Katalog głównych typów i kategorii otwartych przestrzeni); ulic i skwerów miejskich. W ten sposób otwarta przestrzeń łączy zarówno pojedyncze przestrzenie, jak i otacza każdy budynek i strukturę, tworząc kontekst i otoczenie krajobrazu. W rzeczywistości przestrzeń miejska może być również traktowana jako przedłużenie za-wierające wszystkie obszary zewnętrzne, które przypadają i wpływają na dany obszar miejski, na przykład lokalne tereny rekreacyjne poza granicami miasta.

Chociaż to szersze rozumienie otwartej przestrzeni miejskiej jako niepodzielnego źródła jest istotną podstawą dla plano-wania, projektowania i zarządzania strategicznego, dla celów praktycznych ważne jest również rozgraniczenie go na części składowe. Można tego dokonać na wiele sposobów, poprzez wykorzystanie form własności, odpowiedzialne zarządzanie, dostępność, strukturę i użytkowanie wykorzystanie. Można zrobić jedno podstawowe rozróżnienie pomiędzy obszarem publicznym i prywatnym. Ważne jest aby pamiętać, że nie tylko są to obszary publiczne, ale mogą być one kształtowane przez politykę publiczną. Jest wiele sposobów, dzięki którym otwarte przestrzenie miejskie będące w rękach prywatnych mogą być kształtowane poprzez politykę publiczną. Są to, między innymi, przepisy i warunki dotyczące planowania, nakładane na właścicieli przy okazji wydawania zezwoleń bu-

dowlanych, oraz wykorzystywania funduszy publicznych w formie warunkowego dofinansowania udzielanego prywat-nym właścicielom gruntów przy wdrażaniu środków defini-owanych przez założenia polityki publicznej, czy po prostu przekazywanie informacji publicznej i zaleceń prywatnym właścicielom ziemskim w ramach dobrej praktyki.

Mimo, że jest wiele przypadków, gdzie różnica pomiędzy otwartą przestrzenią miejską w sensie szerszym i ‘przestr-zenią publiczną’ jest znaczna, jest też wiele sytuacji, gdzie zagadnienie posiadania jest mniej ważne. Dostęp publicz-ny czy prawa użytkowania mogą, na przykład, być udzie-lone w związku z prywatnymi przestrzeniami otwartymi; i odwrotnie, prywatne przestrzenie otwarte mogą pełnić istotną rolę przy tworzeniu środowiska naturalnego roślin i zwierząt, oraz przyczyniać się do polepszenia klimatu śro-dowiska miejskiego. inwestowanie w polepszanie jakości prywatnych przestrzeni otwartych może być również pode-jmowane przez organizacje prywatne, jeżeli ich założeniem jest poprawa jakości otoczenia siedziby firmy, a tym samym jej wizerunku a rynku. Ponadto, inwestycje publiczne w pr-zestrzenie otwarte mogą stymulować inwestycje w prywat-ne obszary otwarte w ich sąsiedztwie.

Jeżeli chodzi o odpowiedzialność zarządzania istnieją także możliwości przeniesienia przynajmniej części zobowiązań związanych z zarządzaniem na użytkowników. Rola kontroli społecznej może być podejmowana zbiorowo przez szerszą grupę użytkowników. z tych powodów wydaje się, że ma sens przyjęcie jednoznacznego stanowiska wobec otwartej przestrzeni miejskiej przed przejściem do pytań związanych z kwestiami własności i najmu w związku z inicjowaniem zmi-any. Ta strategia jest adresowana do wszystkich przestrzeni otwartych w obszarach miejskich, bez względu na ich bieżą-cy status posiadania.

1.2 Określenie otwartej przestrzeni miejskiej



Pomimo wagi, jaką przywiązuje się do pojedynczych pr-zestrzeni otwartych oraz faktu, że należy patrzeć na nie jako leżące w obrębie elastycznej matrycy niezabudowa-nego terytorium ziemi, które przechodzi pomiędzy bu-dynkami i strukturami małych i dużych miast, ważne jest, aby traktować je jako węzły w ramach szerszego systemu otwartej przestrzeni w formie sieci połączonych ze sobą przestrzeni.

Jest dobrze widziane, kiedy system przestrzeni otwartej jest częścią decydującą infrastruktury miasteczek i miast. Zielona infrastruktura jest terminem wykorzystywanym do opisywania całości zasobów przestrzeni otwartej – szc-zególnie tych, na których wegetacja gra dominującą rolę obszaru miejskiego. Organizacja zasobów stanowiących infrastrukturę połączonych parków, zielonych trójkątów i korytarzy ukształtowana jest zgodnie z typowymi, prosty-mi wzorami, składającymi się z koncentrycznych pierścieni rozmieszczonych dookoła zróżnicowanych historycznie części miejscowości, połączonych z rozchodzącymi się trójkątami zieleni łączącymi wewnętrzną część miasta z miejskimi pierścieniami, siatką lub siecią zielonych korytar-zy czy pasów zieleni, które biegną zgodnie z naturalnym układem elementów przyrody takich jak rzeki, czy elemen-tami topografii terenu, takimi jak brzegi wzgórz lub grzbi-ety wzgórz lub kombinacje jednych i drugich. Ważne jest, aby nie zapominać, że inne (nie zielone) otwarte przestr-zenie odgrywają równie ważną rolę w otwartym systemie przestrzeni. Ulice, strefy pieszych, tereny niezagospoda-rowane, a nawet parking, powinny tworzyć część strate-gicznego obrazu otwartej przestrzeni miejskiej. Ulice są szczególnie ważnym elementem matrycy przestrzeni miej-skiej, gdyż odgrywają one istotną funkcję w zapewnianiu spójności z innymi otwartymi przestrzeniami.

Poszczególne przestrzenie otwarte powinny być zintegro-wane do takiego systemu całościowego i w zależności od tego, w jaki sposób są one umiejscowione względem sie-bie oraz w stosunku do całego systemu, mogą one pełnić różne role i funkcje. idea hierarchii przestrzeni otwartych połączona jest z ideą atrakcyjności terenu: w zależności od rozmiaru przestrzeni otwartej i znajdujących się na niej obiektów, różne grupy ludzi skłonne są do przemierzania różnego dystansu, aby do nich dotrzeć. Na tej podstawie otwarte przestrzenie o różnych rozmiarach, w zależnoś-ci od ich funkcji – miejscowej, dzielnicowej lub ogólno miejskiej, powinny być rozmieszczone w obrębie miasta. Jak powinny one być rozmieszczone zgodnie z ideą atrak-cyjności obszarów opisano w Rozdziale 3.

Spójność przestrzeni miejskich istotna jest z wielu powodów, związanych głównie z funkcjami otwartych przestrzeni miejskich opisanych w Rozdziale 2. z punktu widzenia klimatu miejskiego i stawiania na florę i faunę w obszarach miejskich, przestrzenie połączone, tworząc szersze korytarze, pozwalają na ruch zarówno mas powi-etrza, jak i przemieszczanie się gatunków. Podobnie z punktu widzenia ludzi jako użytkowników przestrze-ni miejskich; powiązane i połączone w sieć przestrzenie umożliwiają bezpieczniejszy ruch i łatwiejszy dostęp do odrębnych otwartych przestrzeni poprzez połączenie w sieć całościową. ze względu na rozwiązania struktural-ne, przestrzenie powiązane są bardziej efektywne przy określaniu miejskiej struktury i ułatwiają lepszą orientację. Nawet potencjał przestrzeni miejskich do odzwierciedla-nia znaczeń i wartości jest większy poprzez te połączenia w szerszym kontekście krajobrazowym.

1.3 Systemy otwartej przestrzeni, hierarchie i spójność

Otwarte przestrzenie mogą przyczynić się do szerokiego zakresu usług związanych z ekosystemem i innymi funkc-jami przestrzeni miejskich. zgodnie z Rozdziałem 2 mogą one odgrywać istotną rolę w zmniejszaniu negatywne-go wpływu urbanizacji na otaczające środowisko; mogą one pomóc w poprawieniu klimatu obszarów miejskich, zapewnianiu środowiska naturalnego dla dzikich roślin i zwierząt, oraz mogą wpływać korzystnie na przyciąga-nie inwestycji z zewnątrz. Te istotne korzyści mogą mieć wpływ na ceny gruntów, które same w sobie mogą być korzyścią dla miasta. Ale prawdopodobnie najważniejsze jest, że odgrywają one istotna rolę w utrzymywaniu i do-skonaleniu jakości życia i zdrowia, oraz ogólnie przyczyni-ają się do dobrej kondycji mieszkańców.

Atrakcyjne przestrzenie miejskie wszelkiego rodzaju – od wielko powierzchniowych parków zdominowanych przez półnaturalną roślinność poprzez zwarte przestrzenie miej-skie pokryte chodnikiem, przyczyniają się istotnie do jakoś-ci życia ludności w obrębie miasta. Fakt ten pełni istotną rolę zarówno w przyciąganiu inwestycji i miejsc pracy, a także w przekonywaniu mieszkańców miast do spędzania ich wolnego czasu w mieście, redukując tym samym na-tężenie ruchu oraz migrację mieszkańców, spowodowaną nienasyconym popytem na mieszkania w zielonym śro-dowisku wiejskim, które jest niszczone przez samą próbę spełnienia tej potrzeby.

Planiści już od dawna są świadomi tych pozytywnych as-pektów, ale ostatnio stały sie one przedmiotem polityki za-równo na poziomie krajowym, jak i europejskim. Czołowi oponenci rozwoju tych kierunków wpływają na zmiany warunków środowiskowych i społecznych. Oznacza to, że miejskie przestrzenie otwarte maja szanse stać się punk-tem szerszego zainteresowania w najbliższych latach i de-kadach. Potrzeba odpowiedzi na wpływ zmian klimatycz-nych i efektów trendów demograficznych sugeruje, że ich znaczenie będzie wzrastało.

Te korzyści zostały ostatnio uznane w taki sposób, że rola przestrzeni prywatnych została włączona w szerszy zakres dokumentów określających politykę, z których najważniej-szy to Europejska Konwencja krajobrazowa (1). Ten doku-ment obowiązuje od 2004 roku i został podpisany przez 36 krajów europejskich, ratyfikowany przez 30 z nich. Konwencja jest szczególnie istotna dla tego opracowania ze względu na to, że po pierwsze uznaje ona ważność krajobrazów miejskich i podmiejskich gdzie mieszka i pra-cuje większość ludności populacji europejskiej. Otwarta przestrzeń miejska jest centralnym składnikiem krajobrazu miejskiego.

Otwarta przestrzeń miejska jest również uznana jako is-totny aspekt Strategii Tematycznej Unii Europejskiej dla Środowiska Miejskiego (2). inne dokumenty polityki euro-pejskiej, które skupiają się na jakości przestrzeni otwartej jako kluczowego składnika środowiska miejskiego to Karta Lipska (3), Karta z Aalborg dla Europejskich Miast i Aglo-meracji (4). Szczegółowe spojrzenie na kontekst polityki związanej z planowaniem i planowaniem otwartej przestr-zeni miejskiej zostało zawarte w załączniku Nr 1 (Tabela1: Programy i dokumenty UE) .

Wraz z wejściem w życie Europejskiej Konwencji Krajob-razowej uznano, że sprawą polityki ogólnie przyjętej pr-zez wszystkich sygnatariuszy powinno być przyjęcie po-dejścia strategicznego do sprawy planowania ochrony i zarządzania krajobrazami, szczególnie mając na uwadze tereny miejskie i podmiejskie. Jednym z celów konwencji Krajobrazowej jest promowanie podejścia strategicznego, takiego jak ochrona krajobrazu, zarządzanie i planowanie (Artykuł 3), gdzie cały teren kraju sygnatariusza objęty jest Konwencją, włącznie z terenami miejskimi i podmiejskim, gdzie otwarte tereny miejskie odgrywają silną rolę (Artykuł 2). W konsekwencji otwarte przestrzenie miejskie muszą być traktowane jako zagadnienie strategiczne dla plano-wania i zarządzania krajobrazem.

Obok Europejskiej Konwencji Krajobrazowej istnieje wiele innych projektów finansowanych przez Unię Europejską, w ramach Programu Ramowego i programów intern-regional-nych iNTERREG, które dotyczą aspektów otwartej przestrzeni miejskiej. zostały one wymienione w załączniku 1 (Kontekst polityki – pozostałe dokumenty) i zawierają wyniki, które w wielu przypadkach mają istotne znaczenie przy planowaniu i projektowaniu otwartych przestrzeni miejskich.

Powód rosnącego zainteresowania otwartą przestrzenią jest ściśle związany ze wzrostem świadomości w szerszym zakresie funkcji, jakie one pełnią dla miast i miasteczek, w których się znajdują. Funkcje te będą szczegółowo opi-sywane w następnym rozdziale. Rozdział 3 skupia się na indywidualnych potrzebach poszczególnych grup ludności i przygląda sie problemowi, w jaki sposób te grupy mogą być włączone w proces planowania jako partnerzy. Rozd-ział 4 traktuje strukturyzację samego procesu planowania oraz różnych stadiów, które są niezbędne do osiągnięcia dobrego wyniku przy przeprojektowywaniu otwartej pr-zestrzeni miejskiej. Na koniec Rozdział 5 omawia, w jaki sposób te czynniki mogą wspólnie przyczynić się do dobr-ze zaprojektowanych, funkcjonalnych i mających szeroki przekaz otwartych przestrzeni miejskich, które mogą mieć pozytywny wkład do ulepszania środowiska jako całości.

1.4 Kontekst polityki przestrzeni otwartej



Rozdział 2

Charakterystyka dobrych przestrzeni miejskich

Dobry projekt to nie tylko sprawa osobistego smaku; dobr-ze zaprojektowane przestrzenie miejskie musza sprostać szerokiemu zakresowi kryteriów funkcjonalności. Biorąc pod uwagę możliwe funkcje przestrzeni miejskich, jest to dobre miejsce dla opisania ich projektu. Poniższa lista daje obraz głównych funkcji przestrzeni miejskich i poka-zuje, że rola przestrzeni miejskich powinna być znacznie szersza od roli przypisanej miejscom przeznaczonym tylko do samej rekreacji i spędzania wolnego czasu.

Funkcje środowiskowe i ekologiczne zawierają w sobie zadania często określane jako ‘usługi ekosystemu’ i są to:– Poprawa klimatu – Tłumienie hałasu– Wpływanie na cykl hydrologiczny - zarządzanie woda-

mi opadowymi– zapewnianie środowiska naturalnego dla życia roślin i

zwierząt

Funkcje socjalne i społeczne są związane z bezpośred-nim wykorzystaniem przestrzeni otwartych przez ludzi i należą do nich:– zapewnianie przestrzeni i udogodnień umożliwiają-

cych spędzanie wolnego czasu i rekreację – Rozwijanie kontaktów społecznych i komunikacji, włącz-

nie z promowaniem aktywności kulturalnej i handlowej

– Umożliwienie dostępu i doświadczeń związanych z pr-zyrodą

– Wpływanie na zdrowie fizyczne i psychiczne oraz ogólnie dobrą kondycję

Funkcje strukturalne i symboliczne odnoszą się zarówno do szerszych funkcji, które pełnią przestrzenie otwarte w mieście jak i w skali lokalnej, a także do ich bardziej niema-terialnych , ale równie istotnych funkcji. Należą do nich:– Określanie, dzielenie i łączenie obszarów struktur

miejskich– Poprawianie czytelności miasta lub sąsiedztwa– Ustalanie sensu miejsca– Funkcjonowanie jako nośnik tożsamości, znaczeń i

wartości

Ogólnie mówiąc, im więcej z wymienionych funkcji otwar-ta przestrzeń spełnia, jej jakość będzie wyższa i lepiej. ze względu jednak na położenie, funkcje te nie zawsze będą miały taką samą wagę. Ten rozdział omawia szczegóły tych funkcji oraz wyjaś-nia ich ważność. Może on być wykorzystywany jako lista odniesienia dla ulepszania, projektowania i oceniania pr-zestrzeni miejskich.

Streszczenie


istotnym warunkiem wstępnym do rozważań nad tworze-niem nowych lub poprawą jakości przestrzeni już istnieją-cych jest wyjaśnienie, co stanowi o atrakcyjności przestr-zeni otwartej i jaka jest jej charakterystyka.

Trzeba uważać, aby nie popełnić błędu, gdyż dyskusje o jakości przestrzeni otwartych mogą łatwo przerodzić sie w subiektywne argumenty dotyczące osobistego gustu. O ile gust będzie zawsze grał istotną rolę w indywidualnych ocenach, kiedy mamy do czynienia z przestrzenią przezna-czoną na użytek wspólny i opłacany z publicznych środ-ków, i tworzoną wspólnym wysiłkiem, pomocne są próby znalezienia obiektywnego podejścia do kwestii jakości.

Najkorzystniej jest przyjąć podejście funkcjonalne. Opiera się ono na traktowaniu przestrzeni otwartych z uwzględni-eniem szerokiego zakresu funkcji, które mogą one pełnić, a następnie można je śledzić, do jakiego stopnia zostały one spełnione. O ile to podejście mogłoby być krytykowa-ne jako przesuwające dyskusje o jakości na inny poziom, istnieją szeroko stosowane procedury, od których należy rozpocząć (Patrz załącznik 2). Można zidentyfikować na-stępujące trzy grupy funkcji przestrzeni otwartych:

– Funkcje środowiskowe i ekologiczne.– Funkcje socjalne i społeczne.– Funkcje strukturalne i symboliczne.

Funkcje środowiskowe i ekologiczne dotyczą głównie opi-sywanych obecnie ‘usług ekosystemu’ i należą do nich:

– Poprawa klimatu. – Tłumienie hałasu.– Wpływanie na cykl hydrologiczny- zarządzanie woda-

mi opadowymi – zapewnianie środowiska naturalnego dla życia roślin i

zwierząt.

Funkcje socjalne i społeczne są związane z bezpośrednim wykorzystaniem przestrzeni otwartych przez ludzi i nalezą do nich:

– zapewnianie przestrzeni i udogodnień umożliwiają-cych spędzanie wolnego czasu i rekreację

– Rozwijanie kontaktów społecznych i komunikacji, włącznie z promowaniem aktywności kulturalnej i handlowej

– Umożliwienie dostępu i doświadczeń związanych z pr-zyrodą

– Wpływanie na zdrowie fizyczne i psychiczne oraz ogólnie dobrą kondycję

Funkcje strukturalne i symboliczne odnoszą się zarówno do szerszych funkcji, które pełnią przestrzenie otwarte w mieście, jak i w skali lokalnej, a także do ich bardziej niema-terialnych, ale niemniej istotnych funkcji. Należą do nich:

– Określanie, dzielenie i łączenie obszarów struktur miejskich

– Poprawianie czytelności miasta lub sąsiedztwa– Ustalanie sensu miejsca– Nośnik tożsamości, znaczeń i wartości

Ważne jest, aby pamiętać, że powszechny brak otwartych przestrzeni w większości miast i aglomeracji oznacza, że wiele z nich, jeżeli nie wszystkie czasami pozostające w konflikcie funkcje, powinny być spełnione przez te same wielofunkcyjne przestrzenie otwarte. To z kolei prowadzi do wyzwań w projektowaniu, które wymagają, aby ws-zystkie przestrzenie otwarte ‘pracowały na siebie’ i były ściśle zaprojektowane spełniając jak najwięcej funkcji w sposób harmonijny, pozostając w dalszym ciągu ‘otwarty-mi’, i jak najbardziej elastycznymi pod względem potenc-jalnego wykorzystania.

Funkcje środowiskowe i ekologiczne przestrzeni otwar-tych wydają się być spełniane bez naturalnego zaangażo-wania lub interwencji ludzkiej, ale w sposób naturalny dostarczają istotnych korzyści dla społeczeństwa. Ten rozdział omawia tzw. ‘usługi’ ekosystemu. To określenie zostało zastosowane stosunkowo niedawno i zawiera ono cztery podfunkcje omawiane poniżej. Usługi eko-systemu zostały zdefiniowane jako ‘te usługi, które do-starczane są przez ekosystemy dla dobra mieszkańców’ (Turner 2004). Omawiając je pod czterema różnymi pod-tytułami łatwiej będzie przyjrzeć się im z punktu widze-

nia sposobu, który mogą wywierać na projekt otwartej przestrzeni miejskiej.

2.1.1 Poprawa klimatu

Przestrzenie otwarte mogą pozytywnie wpłynąć na zmi-anę klimatu terenów miejskich na wiele sposobów nieza-leżnie od działań ludzkich:

Otwarte przestrzenie zdominowane przez roślinność, w wyniku procesu fotosyntezy, emitują mniejsze ciepło

2.1 Funkcje środowiskowe i ekologiczne

Wprowadzenie


niż przylegające obszary, wpływając w ten sposób na ochłodzenie otaczającego powietrza.

Efekty zacieniania przez drzewa i krzewy jest także poten-cjalnie bardzo ważnym czynnikiem.

Oziębienie mikroklimatu spowodowane zielonymi przestr-zeniami otwartymi w miastach i miasteczkach także wpływa na ruch mas powietrza poprzez przesuwanie się zimnego, cięższego powietrza z miejsc chłodniejszych do cieplejszych, gęściej zabudowanych obszarów.

Ewapotranspiracja z roślinności również ochładza i nawilża otaczające powietrze, co przynosi efekty nawet dla stosunkowo małych przestrzeni otwartych.

Wody otwarte mają również istotny wpływ na ogólny poziom obniżania temperatury, a także na wahania temperatury pomiędzy nocą i dniem. Jest to cecha klimatu oceanicznego, który także działa na poziomie mikro-klimatycznym.

Jeżeli przestrzenie otwarte położone są w linii zgodnie z kierunkiem przeważających wiatrów w obrębie obs-zarów miejskich – efekt ten jest osiągany bez wzglę-du na to, czy przestrzenie te są zdominowane przez roślinność, czy też nie, ale obszary porośnięte mogą przynieść dodatkowe korzyści.

Pasy drzew i krzewów, mogą być pomocne przy usuwa-niu pewnych rodzajów zanieczyszczeń dzięki ich wchłanianiu przez liście. Roślinność staje się natural-ną barierą przepływu powietrza spowalniając proces zanieczyszczenia.

Podobnie stanowią one ochronę dla ludzi i ich domostw położonych w obszarze przepływu wiatrów. Może to mieć istotny wpływ na klimat i gospodarkę ogrzewa-nia budynków chronionych w ten sposób.

2.1.2 Tłumienie hałasu

Efektywność otwartych przestrzeni działających jako bariera hałasu jest ograniczona, jeżeli nie podejmie się dodatkowych działań. Wpływ tłumienia hałasu przez roślinność jest sto-sunkowo niewielki, ale połączenie działań na otwartej prze-strzeni związanych z okopywaniem ziemi i sadzeniem roślin-ności może okazać się idealnym rozwiązaniem.

Otwarta zielona przestrzeń oddzielająca hałaśliwy obszar miejski od obszarów spokojniejszych może być skuteczna przy re-dukowaniu poziomu hałasu w przylegających obszarach.

Jest to bardziej efektywne, jeżeli teren zielony porastają gęs-to nasadzone drzewa i krzewy tłumiące hałas w ogranic-zonym zakresie.

Jednakże większym efektem takiego rozwiązania jest rac-zej oddziaływanie psychologiczne i przeświadczenie o ograniczeniu hałasu niż rzeczywiste fizyczne i wymierne ograniczenie jego poziomu.

Optymalne stłumienie hałasu można osiągnąć poprzez usy-pywanie kopców ziemi z posadzoną roślinnością, co może przynieść pożądany skutek i wymaga mniej przestrzeni.

2.1.3 Wpływanie na cykl hydrologiczny – zarządzanie wodami opadowymi

Dobrze zaplanowane i zaprojektowane przestrzenie otwar-te mogą mieć istotnie korzystny wpływ na cykl hydrologicz-ny w obszarach miejskich.

Odpowiednio zaprojektowane i zaplanowane przestrzenie otwarte dostarczają ważnych obszarów dla czasowe-go magazynowania wód powierzchniowych podczas opadów, do momentu ich wejścia w system odwadnia-nia lub przesącza się z powrotem do gleby uzupełniając wody gruntowe.

Otwarte przestrzenie z otwartymi powierzchniami wody poza gromadzeniem wody umożliwiają filtrację bez-pośrednio do gruntu, zmniejszając przez to potrzebę konwencjonalnych systemów odwadniania z systemem rur odprowadzających.

zielone otwarte przestrzenie pokryte w dużym stopniu roś-linnością mogą też odcinać i czasowo magazynować znaczne ilości opadów. Mogą one później zostać odpa-rowane do atmosfery, przyczyniając się w ten sposób do utrzymania wilgoci atmosferycznej lub mogą być one powoli uwalniane do gleby.

2.1.4 Bereitstellung von Lebensraum für wilde Pflanzen und Tiere

Rosnące znaczenie otwartych przestrzeni miejskich jako środowisko życia dla dzikiej flory i fauny zostało po raz pier-wszy zauważone w latach czterdziestych w opracowaniu przyrody ogrodów podmiejskich w Londynie.

Wraz z rozwojem szeroko rozprzestrzeniającego się rol-nictwa przemysłowego, obszary rolnicze z naturalnym środowiskiem życia roślin i zwierząt zostały coraz bard-ziej zniszczone w wyniku erozji.

Doprowadziło to do wzrostu świadomości znaczenia prze-strzeni otwartych w miastach i miasteczkach, zarówno jako miejsc schronienia dla gatunków, które w prze-ciwnym razie zamieszkiwałyby obszary wiejskie, jak też jako dostarczania różnych rodzajów środowisk natural-nych dla obszarów miejskich.

Ekologia miejska i tworzenie mapy środowiska naturalnego stały się sposobami, dzięki którym zagadnienia ochrony przyrody przedostały się do środowiska miejskiego.

Opuszczone obszary ziemi i porzucone tereny przemysłowe stały się niezwykle ważne jako miejsca potencjalnie natu-ralnego środowiska życia roślin i zwierząt, początkowo ga-tunków pionierskich, a następnie miejsc rozwoju charakte-rystycznych gatunków roślinności i zwierząt miejskich.

W tym kontekście spójność i powiązanie, zarówno wzajem-nie ze sobą, jak i z szerszym krajobrazem poprzez system zielonych krzewów i korytarzy ekologicznych, wydają się być bardzo istotne.


Tabela 1:Implikacje finkcji środowiskowych i ekologicznych dla projektowania

Są to z pewnością najlepiej znane i prawdopodobnie na-jważniejsze funkcje otwartej przestrzeni miejskiej. Wykracza-ją one jednak poza możliwość tworzenia ogólnodostępnych parków i skwerów jako miejsc spędzania wolnego czasu.

2.2.1 Zapewnienie przestrzeni i obiektów do spędzania wolnego czasu i dla rekreacji

Możliwe, że jest to możliwie najlepiej znana funkcja otwar-tej przestrzeni miejskiej i dotyczy ona bezpośredniego wy-korzystania terenu do zabawy, sportu i rekreacji, zarówno w sposób formalny, jak i nieformalny, czynny i bierny.

zapewnienie miejsc na gry i zabawy dla dzieci w róż-nych grupach wiekowych. zapewnienie miejsca na sporty grupowe organizowane formalnie.zapewnienie miejsca na nieformalną rekreację bez za-pewniania specjalnych obiektów.

Ważne jest, aby zwrócić uwagę na zapewnienie, aby obiekty te były dostępne i atrakcyjne dla wszystkich grup społecznych.

2.2.2 Ułatwienie kontaktów społecznych i komunikacji

Przestrzenie otwarte są częścią składową dziedziny dzi-ałań publicznych i zapewniają podstawowe miejsce, w którym ludzie z różnych grup społecznych, kulturowych i demograficznych spotykają się i kontaktują ze sobą. z tego powodu muszą być one odbierane jako centralna część strategii ukierunkowanej na budowanie spójności społecznej. Podobne argumenty zostały przedstawione przy budowie pierwszych parków publicznych na począt-ku XiX wieku.

Duński architekt Jan Gehl (Gehl, 1986) mówi o trzech po-ziomach interakcji społecznej w miejscach publicznych:

Pierwszy poziom interakcji wynika prosto z faktu, że ludzie mają potrzebę przebywania w przestrzeniach otwartych.

Drugi poziom pociąga za sobą tworzenie przestrzeni otwartych, w których ludzie mogą spędzać część ich wolnego czasu.

2.2. Funkcje społeczne i społecznościowe


Funkcjeśrodowiskowe

Parametry definiujące jakość

Amelioracja klimatyczna

procent wegetacjistosunek powierzchni szczel-nej do nieszczelnej, indeks

nieprzepuszczalności

pokrycie roślinami drzewiastymi:

60% w stosunku do trawników

powstrzymywanie wysokich temperatur latem poprzez za-stosowanie tarcz termicznych,

jaskrawych kolorów, drzew liściastych

Cykl hydrologiczny

ilość powierzchni nieszczelnej dla

przesiąkania miejscowego: Eko-wskaźnik

ilość pokrywy wegeta-cyjnej zatrzymującej wodę deszczową i parowanie do

atmosfery

dachowe i tarasowe systemy zbierające

wodę do nawadniania pobliskich skupisk

wegetacyjnych

Bioróżnorodnośćspontanicznie wy-stępujące rośliny

i zwierzęta

sieci sprzężone o odpowiedniej dystrybucji na określony obszar lub pas

zieleni

odpowiednie tereny zachęcające przeznaczone dla

mieszkańców

wprowadzenie nowych gatunków odpowiadających

nowym lub zmienionym warunkom klimatycznym

unikać sadzenia inwazyjnych roślin

drzewiastych (np. bożodrzewu)

Działania przyjazne środowisku

ilość otwarte-go terenu na

mieszkańca lub osiedle: czynnik zielonej przestr-

zeni

koszty utrzymania kontra znaczenie miasta – obniżone

poprzez wprowadzenie i podtrzymywanie

autochtonicznej flory i fauny

wstrzymanie nawożenia mineralnego i stoso-wania pestycydów:

wykorzystanie lokalnie wytwarzanego kom-

postu

wykorzystanie lokalnych materiałów i wegetacji charakterystycznej dla

danego regionu, materiałów odnawialnych

i przetwarzalnych

Ekranowanie dźwięku

wysokość i zagęszczenie

drzew i krzewów

ochrona przed wiatrem = zna-czenie jako bariery dźwiękowej, zwłaszcza w przypadku drzew

zimozielonych

materiały chodnikowe

Ostatni z nich to, kiedy poprzez fakt wykorzystania możliwości spędzania wolnego czasu w otwartych przestrzeniach ludzie mają możliwość wchodzenia w interakcje społeczne.

Optymalna interakcja społeczna również pewnej hierarchii otwartych przestrzeni z zakresem różnego stopnia charak-teru publicznego i prywatnego, dostępnych tylko dla wy-raźnie określonych grup, np. mieszkańców danego kwar-tału. infrastruktura dostępu przestrzeni otwartych nadaje również ważne znaczenie kontroli społecznej kształtując politykę wykorzystania przestrzeni.

2.2.3 Dostęp do i doświadczanie przyrody

W przeciwieństwie do funkcji otwartej przestrzeni miej-skiej jako dostarczanie naturalnego środowiska życia dla flory i fauny, zainteresowanie w tym miejscu koncentruje sie na korzyściach dla ludzi jako użytkowników środowis-ka miejskiego.

Wskazuje się tutaj, że ponieważ ludzkość jest częścią pr-zyrody i jako gatunek zmieniał się w kierunku interakcji z ich naturalnym środowiskiem przez miliony lat, w dalszym ciągu potrzebny jest nam stały kontakt ze światem natural-nym, nawet jeżeli znakomita większość z nas żyje obecnie w środowiskach miejskich. Tzw.’Hipoteza Biofilii’ postawi-ona przez E.O. Wilsona jest prawdopodobnie najlepszym opisanym tego przykładem (Wilson, 1984).

Przyroda miejska może być pasywnie doświadczana pr-zez jakiegokolwiek członka społeczeństwa, ale może też stanowić podstawę dla bardziej wyraźnej edukacji śro-dowiskowej w ramach programu szkolnego. Bez obecności obszarów zbliżonych do naturalnego środowiska w małych i dużych miastach, oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których stanowią one naturalne środowisko, trudno jest

uświadomić szerokiemu społeczeństwu potrzebę zagad-nień związanych ze środowiskiem, które będą oni musieli brać pod uwagę, aby ich zachowanie mogło się zmienić, a szeroko pojęte cele związane ze środowiskiem mogły być osiągnięte. Obcowanie z przyrodą w środowisku miejskim może mieć ważny wkład w promowanie szeroko pojętej świadomości środowiskowej, a dobre planowanie i projek-towanie otwartych przestrzeni miejskich może się przyczy-nić do osiągnięcia tych celów. W niektórych krajach podjęto próby zmierzające do rozwijania standardów do zapewni-enia otwartych przestrzeni zbliżonych do warunków śro-dowiska naturalnego. (patrz załącznik 2).

2.2.4 Wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne oraz ogólny poziom dobrobytu

Rosnące dowody świadczą o tym, że można zauważyć wymierne korzyści wynikające z obecności przestrzeni otwartych w pobliżu miejsc pracy i zamieszkania.

Badania wskazują, że istnieje wymierna korzyść dla pa-cjentów wynikająca z obecności terenów zielonych wi-docznych przez okna w szpitalach. Tam gdzie pacjenci widzą przez okno otwartą zieloną przestrzeń, ich rekon-walescencja przebiega szybciej.

inne badania pokazały, że przebywanie w otwartych pr-zestrzeniach zielonych nawet przez krótki okres czasu, ma wymierny wpływ na zdolność ludzi do lepszej kon-centracji i wykonywania skomplikowanych zadań po okresie przebywania w przestrzeni zamkniętej. Skutki za-pewnienia zielonych przestrzeni wokół szkół i miejsc pracy mogą być bardzo wyraźne.

Rosnąca ilość badań pokazuje również, że istnieją wyraź-nie widoczne korzyści zdrowotne wynikające z mieszkania w pobliżu otwartych przestrzeni zielonych.


Tabela 2: Skutki projektowe wynikające z funkcji socjalnych i społecznych

Te funkcje są szczególnie ważne dla traktowania przestr-zeni miejskich przez ludzi, ale w większości przypadków nie muszą się one koniecznie bezpośrednio kojarzyć z fi-zyczną eksploatacją przestrzeni otwartych.

W Artykule 1 Europejskiej Konwencji Krajobrazowej ‘kra-jobraz’ (obejmujący krajobrazy miejskie i podmiejskie) jest zdefiniowany jako ‘obszar terenu postrzegany przez ludzi...’ zgodnie z tą definicją postrzeganie jest tak samo częścią krajobrazu jak fizyczny obszar terenu.

2.3.1 Określenie, dzielenie i łączenie obsza-rów struktury miejskiej

Rola otwartej przestrzeni miejskiej jako struktury urba-nistycznej i organizacji dla obszarów miejskich jest dobrze określona. W ten sposób miasta i miasteczka mogą być oddzielone od otaczającego je krajobrazu, zaś poszczegól-ne dzielnice i różne formy eksploatacji terenu mogą być od siebie oddzielone. Takie struktury przestrzeni otwar-tych zawierają pasy i skoncentrowane pierścienie zieleni,

krzewy i korytarze roślinności, oraz mniejsze połączenia, które mogą przybrać formę bulwarów lub linii drzew z ograniczonym dostępem ruchu ulicznego.

Na poziomie miast i miasteczek jako całości, tworzą one wspólnie systemy otwartej przestrzeni i zielonej infrastruk-tury, do której nawiązywała poprzednia część. Pojęcie wy-rażania przestrzeni może mieć zarówno zastosowanie do struktur i organizacji poszczególnych przestrzeni otwar-tych, jak i ich powiązania z otaczającą strukturą miejską.

2.3.2 Poprawa czytelności miasta

Możliwość znalezienia drogi w mieście czy aglomerac-ji jest istotna z wielu powodów. Ten fakt leżał u pod-stawy badań, które zaowocowały publikacją dotyczącą klasycznego projektowania miast ‘’Obraz Miasta’ Kevina Lyncha (1960). łatwość poruszania się i jasny sens orien-tacji ważny jest zarówno ze względu na skuteczność jak i poczucie przynależności społecznej. Ta głęboka potrzeba orientacji leżąca

2.3 Funkcje strukturalne i społeczne


Funkcje socjalne i społeczne


Odpoczynek i rekreacja

Wzrasta funkcjonalna sieć ekologiczna moż-

liwość wykorzystania dla mieszkańców

Dodatkowe wyposaże-nie – miejsca siedzące,

miejsca spotkań i komunikacji wystarcza-

jąco duże i odpowiednio ulokowane

Miejsca, z których teren jest widoczny Dostarczanie schronienia od otaczają-cych obszarów miejskich,

z których widok na okolicę miejską nie jest idealny

instalacje sanitarne dostępne i łatwo

widoczne

Kontakty socjalne i komunikacja

Aktywny udział publicz-ny: spotkania publiczne i konsultacje z czołowymi graczami, zarządzane,

wizją przyszłości, plano-wanie spotkań ze zorga-nizowanymi spacerami

po terenie

zaangażowanie wszyst-kich grup docelowych – dokładna informacja dla opinii publicznej,

otwarcie na udział pu-bliczny po stronie decy-dentów, wyraźny udział

szerszej społeczności

zaangażowanie społecz-ności lokalnej stworzy zespół funkcjonalny

z poczuciem „własności’

Odpowiedni pozi-om wykorzystania stwarza zmniej-

szone ryzyko prze-stępstw i poczucie

bezpieczeństwa

Przyciąganie dużej ilości użytkowników prze-strzegających prawa poprzez zapewnienie

wachlarza dodat-kowych czynności

Doświadczenie przyrody i/ zdrowie fizyczne i psychiczne

Kontakt z przyrodą, promo-wanie zwalczania stresu,

korzystny przy pokonywaniu stresu, korzyści dla zdrowia

psychicznego , poprawa zachowania i lepsza koncen-

tracja dzieci

Projektowanie biorąc pod uwagę

minimalną przestrzeń do przekształcenia,

wystarczający prześwit, wykorzystanie rampy

Dbałość o środowisko naturalne

Zbilansowany ekono-miczny, środowiskowy i socjalny rozwój obszaru

Umocnienie przywią-zania mieszkańców do miasta poprzez proces ich publicznego udziału

Miejsca zaprojekto-wane do zarządzania i utrzymania zniechęcają do przestępstw w chwili obecnej i w przyszłości

Projektowanie dla wszystkich przygotowanie

miast na zmiany demograficzne i

wzrost populacji w starszym wieku

Przestrzenie miejskie będą miały powodze-nie długofalowe tylko wtedy, gdy będą zaak-ceptowane i wykorzy-stywane przez szerokie grupy społeczeństwa

u podstaw wielu bajek traktujących o dzieciach zagu-bionych w lesie, nie mogących trafić do domu, wraz z podstawowymi zasadami percepcji wizualnej po raz pierwszy opracowanej przez psychologów z lat 20 i 30 naszego wieku, stanowi podstawę do projektowania wi-zualnego przestrzeni miejskich, które same w sobie mają być czytelne i dodają czytelności miastu i aglomeracji jako całości.

Ten szeroki zakres zasad może być wykorzystany do orga-nizacji i projektowania elementów przestrzeni miejskiej – stref dla pieszych, rozmieszczenia elementów krajobrazu miejskiego i roślinności w taki sposób, by odbiorca wizu-alny zrozumiał i ‘odczytał’ intuicyjnie znaczenie, szybko i pewnie. Ta jasność wizualna jest podstawą do czytelności przestrzeni, po których można łatwo się poruszać. Dlate-go będą one, poprzez analogię z argumentacją Lyncha, przestrzeniami, w których można odpoczywać i czuć się jak ‘w domu’ (Patrz załącznik 2).

Ponieważ takie obrazy istnieją w wyobraźni oglądające-go, można też twierdzić, że obszary, które są wyraźnie i spójne, będą także szybsze i łatwiejsze do zrozumie-nia przez osoby z ograniczeniem percepcji wzrokowej, i dlatego będą one również mogły w łatwiejszy sposób znaleźć drogę.

2.3.3 Ustalenie sensu miejsca

Ta funkcja odnosi się do sposobu, w jakim części struktury miejskiej, włącznie z poszczególnymi przestrzeniami otwar-tymi, postrzegane są przez odwiedzających te przestrzenie, które są dla nich zazwyczaj nowe. Sens miejsca lub genius loci może dlatego być postrzegany jako pewna atmosfera, która może być wyczuwana przy odwiedzaniu tych miejsc.

zwykle reagujemy na miejsca na podstawie naszych głębo-ko zakorzenionych instynktów. Może to być postrzegane jako część dziedzictwa ewolucyjnego charakterystycznego dla naszego całego gatunku i ma związek z przywilejem, który polega na możliwości identyfikacji środowisk pro-wadzących do przetrwania i rozpoznawania, oraz unikania miejsc stwarzających zagrożenie.

W czasach klasycznych ‘genius loci’ był utożsamiany z duchem przewodnika życia chroniącego dane miejsce. Chińska sztuka geomancji odwołuje się do idei, że miejsca mają swoje własne pozytywne i negatywne tożsamości w związku z przepływem niewidzialnej energii. Te idee były zintegrowane z architekturą krajobrazu Angielskiej Szkoły Krajobrazowej stworzonej przez Aleksandra Pope – oraz były później rozwinięte w XViii-wiecznych debatach do-tyczących estetyki krajobrazu w nawiązaniu do malow-niczych krajobrazów i wysublimowanych, które mogły też pośrednio nawiązywać do wrodzonej percepcji różnych

form krajobrazu. W bliższych nam czasach inni pisarze zmi-enili interpretacje tych poglądów w kontekście współcze-snej psychologii ewolucyjnej. Stopień, w jakim te poglądy dają sie bezpośrednio przysto-sować do specyficznych sytuacji otwartej przestrzeni miej-skiej jest jednym z obszarów, którym zajmuje się psycholo-gia środowiska.�

2.3.4 Działanie jako nośnik tożsamości, znaczenia i wartości

Poszczególne przestrzenie otwarte oraz obszary otwarte-go krajobrazu jako całości są ważnymi nośnikami znaczeń i wartości oraz pomagają tworzyć i wzmacniać tożsamość in-dywidualną i zbiorową. Ważne jest jednak, żeby pamiętać, że różne grupy mogą oceniać wartość tych samych przestr-zeni w inny sposób. Takie płaszczyzny znaczenia mogą być dużym wyzwaniem przy projektowaniu przestrzeni otwar-tych, biorąc pod uwagę ich funkcje.

O ile ta funkcja może w pewnym stopniu wynikać z samego projektowania przestrzeni, nawet starając się uniknąć pew-nych utartych szablonów, rola sposobu, w jaki przestrzenie te mają być zaplanowane oraz wpływ różnych grup użyt-kowników w procesie projektowania, jest traktowana jako istotna w tym kontekście.

Potencjał otwartej przestrzeni w wyrażaniu znaczenia może być odbierany, przynajmniej w pewnym stopniu, jako funk-cja w pewnym stopniu odnosząca się do okoliczności. im więcej aspektów kontekstualnych, w których zawarta jest przestrzeń, tym większe będzie ich potencjalne znaczenie. Ważne jest, aby rozważyć jego następujące związki: geo-graficzny i typologiczny, ekologiczny, hydrologiczny i klima-tyczny, socjalny i społeczny, kulturalny i ekonomiczny.

Wartości powstałe w wyniku interakcji ludzi i miejsc są funkcją, w jakim stopniu osoby indywidualne, grupy, czy społeczności, są w stanie czytać czy interpretować znac-zenie z miejsca na podstawie ich własnych osobistych lub grupowych doświadczeń oraz wartości wynikających z systemów. Tworzenie wyraźnego znaczenia lub kontekstu jest w konsekwencji podstawowym warunkiem tworzenia nowych wartości.

Symbole są ważnym sposobem wskazywania na znacze-nie, jakie nadaje danemu projektowi poczucie tożsamości, jednak występują różne sposoby wskazywania znaczenia, które mogą być zgodne z charakterystyką miejsca. Nawet bez świadomego wykorzystania symboli w projekcie, sym-bolizm może być widoczny we wszystkich krajobrazach, a ludzie bezustannie badają środowisko w poszukiwaniu znaczenia.


Tabela 3: Implikacje funkcji strukturalnych i symbolicznych

Jakość przestrzeni miejskiej: Funkcje i poziom wykorzystania

Ta lista funkcji przestrzeni otwartej oraz tabel przedstawi-onych w tym rozdziale dostarcza ważnych wskazówek za-równo do oceny jakości istniejących otwartych przestrzeni miejskich, jak i oceny nowych projektów. Na koniec, moż-na też utrzymywać, że poziom wykorzystania przestrzeni otwartej jest kluczowym wskaźnikiem jak dobrze przestrzeń

zostaje wykorzystana, co jest w istocie ważnym czynnikiem. Jednakże, zasięg, w jakim spełnia on liczbę wyżej wymieni-onych funkcji będzie również kluczowym wyznacznikiem poziomu jego odpowiedniego wykorzystania. Ponadto, po-ziom wykorzystania nie tylko zależy od atrakcyjności badanej przestrzeni, ale będzie on uzależniony od ilości podobnych terenów, z których może korzystać ludność lokalna. z tych powodów sam poziom wykorzystania nie jest rzetelnym wy-znacznikiem jakości, która jest dla nas tak ważna.


Funkcje kulturalne, strukturalne i estetyczne


Dzielenie i łączenie w strukturze urba-nistycznej

miejsca podatne na pr-zestępstwa powinny być w sąsiedztwie budynków

tętniących życiem

tworzenie powiązanej ze sobą sieci z odpowiednim

rozmieszczeniem na terytorium i siecią miejsc

odpowiednich atrakcji dla mieszkańców

jasny podział pomiędzy obszarami publicznymi, częściowo prywatnymi i prywatnymi poprzez rozmieszczenie barier

wizualnie oddzielających te przestrzenie

ekonomia wieczoru: po-trzeba dobrych połączeń komunikacji miejskiej, aby umożliwić mieszkańcom łatwy dostęp w dogod-

nym dla nich czasie

wyraźnie podzielone, o dobrej strukturze

i zdefiniowanej przez użytkownika przestrzeni zmniejsza zakres moż-liwości dla innych grup

Dostępność

Mieszkanie w odległości 300 m od przestrzeni publicznej

(Wspólne wskaźniki Euro-pejskie STATUS, TiSSUE)

czynniki biotopu obszaru

Parki: ważność dla dziel-nicy: 1,2 km od obszarów siedlisk miejskich /ważność urbanistyczna: 3,2 km do obszarów zamieszkałych

ważność regionalna: 8 km od siedlisk

dobra struktura ruchu z bezpośrednimi trasami prowadzącymi zgodnie

z wymaganiami mieszkańców jakim-

kolwiek środkiem trans-portu „linia najmniejszego

oporu”

ścieżki dla pieszych, rowerzystów i drogi pojazdów powinny

przebiegać wzdłuż siebie, ale projekt powinien pr-

zewidywać ich oddzielenie (np. poprzez różnice mate-

riałów nawierzchni)

ścieżki dla pieszych powinny być jak najbard-

ziej proste i szerokie, powinno unikać się miejsc,

w których można się schować, ścieżki powinny

przecinać różne trasy

Poprawa klarowności miasta

ścieżki dla pieszych powinny być jak naj-

bardziej proste i szerokie, powinno unikać się miej-sc, w których można się

schować, ścieżki powinny przecinać różne trasy

dobrze zdefiniowane trasy, czytelne, niewielka ilość tras podstawowych

unikanie przejść podzi-emnych, mostków dla pieszych, przejść i obs-

zarów pod wiaduktami: możliwie jak najszersze i jak najkrótsze z oświetle-

niem naturalnym

stworzenie zbilansowanej i dobrej kombinacji ‘dzi-elnic’, ‘granic’, ‘przejść’,

‘węzłów’, ‘znaków’, aby stworzyć

dobry obraz miasta

Niezależna orientacja dla wszystkich użytkowników -przekazywanie jasnej in-formacji i rozmieszczenie spójnych i funkcjonalnych

przestrzeni

rozmieszczenie funkcji przestrzeni miejskiej

strona północna i południowa – oświetlenie i zacienienie

organizacja przestrzeni poprzez stworzenie biegunów , np. miej-

ski/wiejski, mokry/suchy, głośny/cichy

przetworzenie potrzeb i pragnień właścicieli,

polityki i społeczeństwa na projekt formalny

powinno być wykonane przez projektanta

Nośnik tożsamości

ustanowienie poczucia miejsca biorąc pod uwagę

warunki historyczne i geograficzne miejsca oraz jego znaczenie dla jego

użytkowników

zaprojektowana przestrzeń musi być

dostosowana do wymo-gów życia codziennego, możliwie wykorzystana przy różnych warunkach pogodowych i różnych

porach roku

zaangażowanie różnych grup w planowania od

samego początku procesu stwarza poczucie włas-ności danej przestrzeni

zaangażowanie mieszkańców

i użytkowników w zarządzanie oraz

projekt stwarza poczucie własności

miejsca do siedzenia, poczucie bezpieczeństwa i pomyślności, możliwość

spotkań w celu komunikacji

Znaczenia i wartości

poziom wykorzystania – w życiu codziennym

wykorzystanie dla wszystkich = planowanie

nie tylko dla młodych, bogatych, zdrowych, pracujących mężczyzn

z niewielką ilością obowiązków

zaangażowanie różnych grup w proces planowa-nia od początku procesu stwarza poczucie włas-ności danej przestrzeni

unikanie ‘stereotypów’ przy zapewnianiu

obiektów i udogodnień dla specyficznych grup

użytkowników

poczucie własności i odpowiedzialności

w sąsiedztwie – moni-torowanie sąsiedztwa

– obecność służb monito-rujących – wysoki poziom

utrzymania czystości

Dziedzictwo kulturowe

poczucie własności wzmaga proces dbałości o ochronę środowiska przestrzeni publicznej (utrzymanie, ochro-na, monitorowanie,

zabezpieczenie przed wandalizmem)

tworzenie „miasta dla wszystkich”

środki bezpieczeństwa mogą wydawać się

nieatrakcyjne i mogą wzmóc obawę

przed zagrożeniem przestępczym poprzez sugerowanie że obszar

jest niebezpieczny

przestrzenie estetyczne wydają się być bardziej

akceptowane przez wszystkich

planowanie w kierunku zmiany – hierarcha stałych

i zmiennych elementów

Rozdział 3

Planowanie ze wszystkimi partnerami

Przestrzenie otwarte są dla ludzi, ale które określone gru-py powinny być brane pod uwagę przy ich projektowaniu i kto powinien być zaangażowany w proces planowania? Ten rozdział po pierwsze opisuje podstawowe czynniki, które mają wpływ na możliwości eksploatacji przestrzeni otwartych przez ludzi, a następnie przechodzi do grup użytkowników i ich potrzeb w związku z przestrzeniami otwartymi. Na koniec omawia głównych partnerów w procesie planowania.

Dostępność przestrzeni miejskiej jest głównym czynniki-em oddziaływania na różne grupy populacji. Trzy pod-stawowe czynniki różniące się dla różnych grup społec-zeństwa mają wpływ na dostęp: mobilność, działalność fizyczna i zarządzanie czasem. Dzieci w okresie przed-szkolnym na przykład nie są mobilne, są mniej aktywne fizycznie niż dzieci starsze i nastolatkowie, ale ilość czasu jakim dysponują do wykorzystania jest większa w po-równaniu z dziećmi szkolnymi.

łącząc te czynniki dla różnych grup, ich przestrzeń otwarta może się rozwijać zgodnie z modelem hierarchii zastosowania przestrzeni otwartej. To pociąga za sobą potrzebę dużej ilości niewielkich przestrzeni otwartych w sąsiedztwie, z ograniczoną ilością obiektów blisko domu, mniejszej ilości większych przestrzeni zlokalizowanych

na poziomie dzielnicy z obiektami przeznaczonymi dla szerszej społeczności i ograniczoną liczbą dużych par-ków miejskich, które mogą pomieścić dużą ilość ludnoś-ci, umożliwiając im różne formy aktywności.

W planowaniu nowych i rozbudowie istniejących przestr-zeni otwartych ważne jest, aby rozgraniczyć i planować z uwzględnieniem potrzeb różnych grup użytkowników, z których każdy ma swoje własne wymagania dotyczące przestrzeni otwartych:

– Dzieci przedszkolne– Dzieci szkolne– Młodzież nastoletnia i młodzi dorośli– Osoby pracujące– Mężczyźni i kobiety– Rodziny, rodzice lub opiekunowie z małymi dziećmi– Osoby bezrobotne– Okoliczni mieszkańcy – Osoby dojeżdżające do pracy i pracownicy

z zewnątrz– Ludzie biznesu– Emeryci i ‘seniorzy’– Osoby niepełnosprawne i ich opiekunowie– imigranci i mniejszościowe grupy etniczne – Turyści i goście

Streszczenie


�� Joint Strategy Joint Strategy

Ważne: Szczególnie trzeba przyjrzeć się zagadnieniom związanym z płcią i ‘projektem dla wszystkich’, zadbać o zagadnienia, na które często nie zwraca się uwagi, takie jak potrzeby kobiet i innych grup mniejszościowych, a także kwestii niepełnosprawnych.Bezpośrednie zaangażowanie poszczególnych grup part-nerów w procesie planowania jest jednym z najlepszych

sposobów zapewniających sprostanie wymaganiom. Głównymi podmiotami w procesie planowania powin-ni być: klient, instytucje finansujące, przedstawiciele społeczności lokalnych; odpowiednie grupy zaintereso-wania oraz organizacje pozarządowe; władze miejskie; inne władze biorące odpowiedzialność, planujący/pro-jektujący; inni specjaliści z zewnątrz.

Jak wynika z poprzedniego rozdziału, jakość przestrzeni miejskich zależy od stopnia, w jakim mogą one być wid-ziane przy spełnianiu jak największej ilości potencjalnych funkcji, co oznacza również, dla jak największej ilości użyt-kowników. Ten rozdział dotyczy potrzeb użytkowników przestrzeni otwartych oraz jak te grupy mogą i powinny być zintegrowane w procesie planowania. Nacisk kładzie się tutaj głównie na funkcje socjalne i społeczne otwar-tych przestrzeni miejskich, chociaż ludność może mieć również korzyść z optymalnego wykorzystania funkcji śro-dowiskowych, strukturalnych i symbolicznych otwartych przestrzeni miejskich.

łatwo się zgodzić, że przestrzenie otwarte powinny być zaprojektowane z korzyścią dla społeczeństwa jako całości, ale ważne jest aby określić, których grup dotyczą szczegól-nie, aby zapewnić, że właśnie ich potrzeby będą brane pod uwagę. Do momentu uwzględnienia tego aspektu, nie jest możliwe dokładne określenie konsekwencji, jakie niosą za sobą konkretne działania projektowe dla określonej grupy, w odniesieniu do ich wymagań przy planowaniu i projekto-waniu nowych, otwartych przestrzeni miejskich. Na przestr-zeni historii niektóre grupy miały większą siłę od innych. O ile ten rozdział stara się omawiać potrzeby wszystkich part-nerów projektu, a także przynajmniej najważniejszych grup społeczeństwa, silny nacisk kładzie on na te grupy, których potrzeby były w przeszłości ignorowane.

3.1 Wprowadzenie

Jest wiele sposobów, dzięki którym populacja może być podzielona ze względu na jej charakterystykę demogra-ficzną, ale podchodząc do niej z punktu widzenia wykor-zystania otwartej przestrzeni miejskiej istnieją trzy główne czynniki istotne w określaniu wykorzystania otwartej prze-strzeni wraz ze zmianą różnych cyklów życia:

Mobilność Aktywność fizycznazarządzanie czasem

3.2 Czynniki mające wpływ na wykorzystanie przestrzeni otwartej przez ludzi

3.2.1 Mobilność

Mobilność poszczególnych grup użytkowników istotna jest, gdyż pokazuje ona jak daleko mogą oni przemieszc-zać się, aby dotrzeć do miejskiej przestrzeni rekreac-ji. Mobilność ma tendencję do zwiększania się wraz z wiekiem, jednak szczegóły tej sytuacji są znacznie bard-ziej skomplikowane. Bardzo małe dzieci, zanim zaczną chodzić, są uzależnione od swoich rodziców. Rodzice są z kolei ograniczeni, jeżeli chodzi o mobilność ze wzglę-du na używanie wózków, w których przewożone są ich dzieci. Wraz z wiekiem dzieci stają się bardziej mobilne i mają też możliwość podróżować dalej od domu do miej-sc rekreacji. Starsze dzieci i młodzież nastoletnia mają już mniej ograniczeń związanych z mobilnością; może być ona większa poprzez wykorzystanie rowerów i trans-portu publicznego. Osoby pracujące są prawdopodobnie grupą najbardziej mobilną, a mobilność osób bezrobot-nych może być ograniczona przez ich zasoby finansowe. W miarę starzenia się i zaprzestania pracy zawodowej ludzie mogą stać się mniej mobilni, chociaż należy raczej unikać stereotypu staruszka z laską, gdyż w niektórych społeczeństwach jest to obecnie najbardziej mobilna i aktywna część populacji.

Grupa, która będzie osobno omawiana pod względem mobilności to grupa osób niepełnosprawnych fizycznie. Będzie ona opisywana osobno w tym rozdziale.

Diagram 1: Różne wymagania przestrzenne w zależności od wieku/zdolności fizycznych, mobilności i zarządzania czasem


24 �5Joint Strategy Joint Strategy

Diagram 2: Poszczególne grupy ludności siedzące wokół ‚stołu‘ otwartej przestrzeni.

3.2.2 Aktywność fizyczna

Aktywność fizyczna ma także tendencję do wzrostu i ogra-niczenia wraz z wiekiem; po fazie wzrostu następuje jej ograniczenie. Logiczne konsekwencje tego dla planowa-nia i projektowania przestrzeni otwartej to fakt, że mniej aktywnym grupom populacji takiej jak niemowlęta, które są szczęśliwe siedząc i bawiąc się w piaskownicy, powinna teoretycznie wystarczać mniejsza przestrzeń, podczas gdy bardziej aktywne grupy, które na przykład lubią biegać i uczestniczyć w zabawach z piłką, będą wymagały więks-zej przestrzeni. Podobnie i tutaj trzeba unikać stereoty-pów, takich jak emeryci grający w szachy lub podziwiający roślinność, jednak ogólnie osoby starsze będą miały ten-dencję do wykazywania mniejszej aktywności i potrzebę mniejszej przestrzeni, chociaż jest wiele osób aktywnych w wieku starszym.

3.2.3 Zarządzanie czasem

Drugą ‘stroną medalu mobilności’ jest często zarządzanie czasem. Mówiąc ogólnie, im bardziej stajemy sie mobilni, tym mniej mamy czasu, aby korzystać z przestrzeni otwar-tych. Tak więc najbardziej mobilne i aktywne grupy młod-zieży będą musiały spędzać dużo czasu na nauce lub w pracy, co ogranicza ich czas spędzany w otwartych przestr-zeniach i możliwości dojazdu, chociaż teoretycznie mogą

oni nie mieć żadnych innych ograniczeń, aby z nich kor-zystać. Odwrotnie, teoretycznie grupy mobilnych, młodych ludzi, ich opiekunów i rodziców, a także osób starszych, mogą mieć znacznie więcej czasu na korzystanie z otwar-tych przestrzeni.

3.2.4 Obszary przyciągania i hierarchie otwartych przestrzeni

Rozważania dotyczące interakcji pomiędzy różnymi po-ziomami mobilności, poziomami aktywności fizycznej a zarządzaniem czasem dla różnych grup populacji pro-wadzi do pojęcia obszarów atrakcyjności różnych rod-zajów przestrzeni otwartych. Jest potrzeba niewielkich obszarów blisko domu, aby zapewnić zarówno potrzeby małych dzieci, jak i potrzeby dorosłej ludności, która teo-retycznie mogłaby przemieszczać się dalej, ale jest ogra-niczona budżetem czasowym.

W wielu krajach wprowadzono zalecenia dotyczące do-stępu do przestrzeni otwartych różnego typu i wielkości. Przykłady takich standardów przestrzeni za-warto w załączniku 2.

Ludność może być podzielona na różne podgrupy na wi-ele sposobów. Poniżej przedstawiono podstawowe gru-py, które należy rozważyć:

Dzieci przedszkolne Dzieci szkolneNastolatki i młodzież

starszaMężczyźni Kobiety

Turyści i goście

Miejska Przestrzeń Otwarta

rodziny

Ludność napływowa i grupy etniczne

rodzice lub opiekunowie z dziećmi

Osoby niepełnosprawne i ich opiekunowie

Osoby pracujące

osoby na emeryturze i seniorzy

Ludzie biznesuOsoby dojeżdżające

i pracownicy z zewnątrz Mieszkańcy lokalni osoby niezatrudnione

Dzieci przedszkolneDzieci przedszkolne nie będą wykorzystywały przestrze-ni otwartej pozostawione bez opieki rodziców, starszych krewnych lub innych opiekunów. Ogólnie nie będą też one wykorzystywały przestrzeni otwartej usytuowanej bardzo daleko od miejsca zamieszkania. Zazwyczaj zale-cany jest bezpośredni kontakt wzrokowy pomiędzy miej-scami zabawy i domem. Kilkuletnie dzieci zazwyczaj będą się bawiły jak najbliżej swoich opiekunów i lepsze dla nich będą miejsca na zewnątrz, ale zamknięte, ogrodzone, w których będą mogły się bawić.

Dzieci szkolneDzieci w wieku szkoły podstawowej będą już przyzwycza-jone do pokonywania dystansu z domu do szkoły i dlatego odwiedzanie przez nie otwartych przestrzeni miejskich pr-zeznaczonych do rekreacji będzie możliwe ze względu na krótkie odległości. Dla tej grupy wiekowej ważne jest, aby taka przestrzeń otwarta stymulowała ich wyobraźnię.

Młodzież nastoletnia i młodzież starsza – dziewczęta i chłopcyDla tej grupy ograniczenia dotyczące mobilności są sto-sunkowo niewielkie, dlatego miejsca rekreacji w przestr-zeniach otwartych mogą być położone w znacząco dużym oddaleniu od ich miejsca zamieszkania. Tutaj obowiązu-ją w zasadzie reguły odwrotne w porównaniu z dziećmi ze szkół podstawowych, gdzie bliski kontakt wzrokowy i opieka są czynnikami decydującymi. Młodzież nastoletnia i młodzież starsza szuka raczej lokalizacji umożliwiającej brak kontaktu wzrokowego z innymi grupami wiekowymi.

Ta grupa jest ogólnie aktywna fizycznie, ale z badań wy-nika, że poszukiwanie prowizorycznych obiektów spor-towych, chociażby do gry w piłkę, wydaje sie być bard-ziej popularne wśród chłopców, podczas gdy dziewczęta preferują miejsca, w których mogą wykazywać bardziej pasywne formy aktywności. Ogólnie niewiele uwagi poświęca się na zróżnicowanie wymagań przez różne pł-cie w grupach społecznych.

W tym kontekście przestrzenie otwarte w odniesieniu do młodzieży szkół średnich są istotne i należy im poświęcić więcej uwagi, również jeżeli chodzi o możliwość ich wy-korzystania przez młodzież po szkole.

Osoby pracująceEkonomicznie aktywni członkowie społeczeństwa maja teo-retycznie mniej ograniczeń co do możliwości wykorzystania przestrzeni otwartych (więcej na ten temat w punkcie ‘pr-zestrzeń dla wszystkich’), jednak mają oni istotne ogranic-zenia ze względu na czas. Oznacza to, że poza weekendem i w okresach letnich przestrzenie otwarte blisko ich miejsc zamieszkania są dla nich równie ważne, z tego prostego powodu, iż mogą użytkować owe przestrzenie bez wysiłku ze względu na ograniczony czas, którym dysponują. Dlatego tak ważne jest zapewnienie im obszarów rekreacji na dobrym poziomie, blisko ich miejsca pracy, mając szc-zególnie na uwadze, że obecność w otwartych zielonych przestrzeniach, nawet przez krótki okres czasu, znacząco poprawia koncentrację i efektywność.

Mężczyźni i kobietyWażne jest w tym miejscu rozważyć różnice dotyczące płci, w szczególności kwestie dostępności do przestrzeni otwartych i bezpieczeństwa, zarówno rzeczywistego jak i odczuwanego, jakie otwarte przestrzenie oferują. Różnice dla obu płci opisywane są szczegółowo poniżej.

Rodziny, rodzice lub opiekunowie z małymi dziećmiDorosłe osoby opiekujące się małymi dziećmi, będą w pierwszej kolejności ograniczone do wykorzystania prze-strzeni otwartych, które będą użytkowały wszelkiego rod-zaju przestrzenie otwarte atrakcyjne dla dzieci. Ponieważ przestrzenie te użytkowane są jednocześnie przez dwa różne rodzaje użytkowników, ważne jest, aby obiekty pr-zeznaczone dla dzieci zaspokajały też potrzeby i zaintere-sowania ich opiekunów, nawet jeżeli miałoby to dotyczyć miejsc siedzących, czy ciekawego kontekstu miejsca.

Osoby niepracującePotrzeby względem przestrzeni otwartych osób niepracują-cych różnią się od potrzeb pracujących w dwóch zasadniczych kwestiach: po pierwsze jest duże prawdopodobieństwo, że dysponują one mniejszymi środkami, przez co podróżowanie z domu do miejsc przestrzeni otwartych może być ograniczone. Oznacza to, że mogą raczej odczuwać potrzebę przebywania w miejscach bliżej położonych ich miejsca zamieszkania; po drugie, będą miały dosyć dużą ilość czasu do zagospodarowa-nia, co jest o tyle atrakcyjne, że nie wymaga dużych środków.

3.3 Użytkownicy miejskich przestrzeni otwartych


Jak można wywnioskować z tego diagramu możliwe jest, aby każdy był członkiem więcej niż jednej grupy, a wiele osób będzie się przemieszczać od jednej do drugiej grupy podczas całego okresu swojego życia.

Członkowie tych samych grup mają różne potrzeby i wy-magania w odniesieniu do otwartych przestrzeni miejskich i ważne jest, aby te potrzeby były brane pod uwagę na eta-pie planowania i projektowania, tak aby wszystkie te potr-zeby mogły być spełnione.


Okoliczni mieszkańcy Jest to główna grupa, o którą należy zadbać w przestrzeni-ach otwartych w obrębie miejsca zamieszkania. Charaktery-zuje się ona dużym przekrojem wiekowym i przekrojem grup społecznych, dlatego przestrzenie otwarte w pobliżu miejsc zamieszkania będą musiały uwzględniać ich potrzeby.

Osoby dojeżdżające do pracy i pracownicy z zewnątrzTa grupa w porównaniu z innymi reprezentuje osoby zatrud-nione z dala od miejsca swojego zamieszkania. Jej człon-kowie maja zazwyczaj również ograniczone zasoby czasu i dlatego mogą korzystać z otwartych przestrzeni miejskich tylko w czasie lunchu i przerw na kawę. Jednakże ważność posiadania otwartych przestrzeni, w których można miło spędzić czas nie powinna być niedoceniana, gdyż jak wyni-ka z badań korzyści z tym związane nie dotyczą tylko samej grupy pracowników, ale także ich pracodawców.

Ludzie biznesu Są to pracodawcy i pracownicy, o których wspominano wyżej. Odnoszą oni zdecydowaną korzyść z zatrudniania pracowników o dobrym stanie zdrowia i pełnych energii, zapewniając im otwarte przestrzenie miejskie wysokiej ja-kości, w których mogą oni spędzać przerwy w pracy. Są też dodatkowe korzyści dla pracodawców, którzy postrzegani są jako firmy dostarczające wysokiej jakości otwartych przestr-zeni dla swoich pracowników, a przestrzenie te w pozytywny sposób wpływają na wizerunek otoczenia budynków firmy.

Osoby emerytowane i ‘seniorzy’Osoby emerytowane będą zazwyczaj miały tendencję do posiadania większej ilości czasu wolnego do dyspozycji i dlatego będą mogły podróżować dalej do miejsc otwartej przestrzeni miejskiej. ich mobilność może być ograniczona w porównaniu z osobami młodszymi, ale ważne jest, aby nie popaść w pułapkę traktowania ich jako ‘przechodzą-cych powtórny etap dzieciństwa’. Jak już wcześniej wspo-mniano, większość osób na emeryturze pozostaje aktywna

fizycznie przez długi okres czasu; mogą oni przez jakiś czas zajmować się opieką nad dziećmi, ale mogą też szukać miej-sc przestrzeni otwartych z dala od ich miejsca zamieszka-nia, podobnie jak osoby będące czynne zawodowo.

Osoby niepełnosprawne i ich opiekunowiez punktu widzenie planowania i projektowania otwartych przestrzeni miejskich osoby niepełnosprawne dzielą sie na dwie podstawowe kategorie: z niepełnosprawnością mającą wpływ na ich mobilność oraz osoby z ogranic-zeniami widzenia (co również może mieć wpływ na ich mobilność). Upraszczając, tam gdzie mobilność jest pro-blemem, celem powinno być stworzenie przestrzeni bez barier, bez stopni czy innych ograniczeń (np. ramp o stop-niu nachylenia większym niż 6%), które mogą ograniczać dostęp wózków inwalidzkich. Dla osób z upośledzeniem wzroku istotne jest, aby otwarte przestrzenie były łatwe do rozpoznawania, nie zawierały przeszkód i były bezpi-eczne do poruszania się.

Ludność napływowa i inne grupy etniczne Osoby wywodzące się z różnych środowisk i tradycji kul-turowych mogą mieć różne podejście do wykorzystania otwartej przestrzeni miejskiej. Należy to wziąć pod uwagę w procesie projektowania. O ile te tradycje i ich wpływ na projektowanie mogą się różnić, to jednym wspólnym czyn-nikiem może być fakt, że grupy imigrantów mogą mieć ograniczone warunki mieszkaniowe, co oznacza, że dla nich przestrzenie otwarte mogą mieć stosunkowo większe znaczenie jako miejsca, które mogą im zrekompensować brak odpowiedniej przestrzeni w miejscu zamieszkania.

Turyści i gościeNa koniec nie można zapomnieć, że nie tylko lokalna lud-ność korzysta z przestrzeni otwartych. Biorąc pod uwagę fakt, że jakość środowiska zewnętrznego ma wielki wpływ na jakość życia miast i aglomeracji, ich potencjał do przy-ciągania obiektów jako atrakcji dla turystów i gości powi-nien być także wzięty pod uwagę.

integracja głównego nurtu płci w przestrzenną politykę projektowania może przynieść efekty w formie bardziej tr-wałego, dostępnego i dającego równe szanse otoczenia nie tylko dla kobiet, ale i dla innych członków społeczności.

Główny nurt związany z płcią w planowaniu miejskim koncentruje się na integracji równości płci we wszystkich stadiach procesu planowania: od formułowania celów do planowania środków, wdrażania i oceniania ich. Chodzi tu o zmianę myślenia w procesie planowania jako całości, a nie tylko modyfikowania rezultatów.

Uwzględnienie kwestii różnicy płci w kontekście środowis-ka miejskiego ma na celu przede wszystkim zrozumienie, czy miasta zaplanowane są dla kobiet i mężczyzn w każ-dym wieku, każdej rasy i o zróżnicowanych dochodach. W większości przypadków całkowity brak troski o ten problem nie stworzył miast o neutralnym charakterze pod względem płci, ale miasta zaplanowane z założenia dla młodych, bo-gatych i zdrowych mężczyzn pracujących, nie mających problemów zdrowotnych i bez zobowiązań rodzinnych.

zintegrowanie sposobu myślenia pod kątem płci w proce-sie planowania miejskiego oznacza promowanie struktur, które wspierają równość kobiet i mężczyzn, poprzez ak-ceptowanie różnic pomiędzy nimi w celu zapewnienia im równych szans.

Aby zdefiniować przestrzenie publiczne w odniesieniu do aspektów płci należy wziąć pod uwagę dwie istotne kwes-tie specyficzne dla procesu urbanizacji: jedna związana z problemem bezpieczeństwa, dotycząca kobiet, dzieci, osób niepełnosprawnych i starszych, a druga związana z dostępnością do przestrzeni publicznych.

Plan działań realizowanych dla osiągnięcia tego celu opar-ty jest na dwojakim podejściu: głównego nurtu płci i spe-cyficznych działań. Główny nurt płci polega na integracji perspektywy płci przy każdym etapie procesu polityki do-tyczącej projektowania, wdrażania, monitoringu i oceny, tak aby promować równość kobiet i mężczyzn. Nurt głów-ny skierowany na płeć nie jest celem samym w sobie, ale środkiem do osiągnięcia równości. Podobnie, nurt ten nie zajmuje się tylko kobietami, ale relacją pomiędzy kobieta-mi i mężczyznami, z korzyścią dla jednej i drugiej płci. Poza usuwaniem tych nierówności pomiędzy kobietami i mężc-zyznami, które zostały potwierdzone, może to wymagać podejmowania określonych, dodatkowych działań.

Trwała zmiana w kierunku równości w planowaniu prze-strzennym musi być zakorzeniona w wizualizacji, dekon-strukcji i przedefiniowaniu wartości społecznych, które tworzą równość kobiet i mężczyzn.

Te wartości i normy społeczne są podstawą integracji płci, kryteriów grupy i wieku w procedurach i polityce plano-wania miejskiego. Przyglądając się bardziej wnikliwie różnym stylom życia w miastach trzeba wziąć pod uwagę różne czynności i po-trzeby.

Poparcie przez “miasto dla wszystkich” może być zapew-nione jedynie wtedy, gdy różnice pomiędzy mężczyzna-mi i kobietami zostały potwierdzone, biorąc pod uwagę ich wiek, sytuację życiową, różnice etniczne, kulturowe a także różnice dotyczące sytuacji strukturalno-przestrzen-nej i socjo-ekonomicznej. Dlatego też pierwsze podejście do perspektywy płci musi zawierać:

Statystyki rozróżniające płcie, analizę i wykorzystanie miejsc i lokalizacji.Ocenę dla wykorzystania obszarów i miejsc. zasady w podejmowaniu decyzji.zasady udziału.zakres odpowiedzialności w procesie planowania.

Biorąc pod uwagę bezpieczeństwo ważne jest, aby za-uważyć, że kobiety wykazują nie tylko naturalną obawę przed przemocą, ale trzeba też rozważyć specyficzny dla płci rodzaj przemocy. Odbieranie miejsc i miasta samego w sobie jest szczególnie istotne.

Systematyczna analiza kontekstu będącego przedmio-tem propozycji przeprojektowania ze względu na różnice w wymaganiach użytkowników ze względu na płeć jest ważna z punktu widzenia kwestii nierówności płci i jest to punkt startowy dla rozwiąza-nia problemu nierówności płci w polityce, programach, projektach i usługach publicznych, ale zbyt rzadko ten warunek jest wymagany w opracowaniach komisji i działaniach związanych z pla-nowaniem.

Podejście skierowane na płeć oznacza, że kobiety powin-ny być w centrum działań przy rozważanych strategiach.

Podejście oparte na uczestnictwie powinno włączać spe-cyficzne grupy kobiet, które odzwierciedlają różne pozi-omy analizy współzawodnictwa; te grupy programują i mierzą rozważane strategie w celu uniknięcia sytuacji, w której instrumenty gwarantujące bezpieczeństwo kobiet nie są postrzegane jako instrumenty, które mają je spy-chać na margines. Jest to również problem uczestnictwa w życiu publicznym.

3.4 Sprawy płci: Planowanie potrzeb kobiet i grup mniejszościowych


�8 �9Joint Strategy Joint Strategy

‘Projektowanie dla wszystkich” to podejście obejmujące tworzenie środowiska bez barier. zawiera ono traktowanie otwartych przestrzeni miejskich i zapewnienie dostępu do nich. Środowiska bez barier zapewniają niezależną mo-bilność i transport jako główne czynniki pozwalające na korzystanie ze środowiska osobom niepełnosprawnym na równi z osobami pełnosprawnymi.

‘Projektowanie dla wszystkich’ to jednak więcej niż twor-zenie specjalnych warunków dla mniejszej, posiadającej większe ograniczenia grupy populacji. O ile jest to natural-nie podstawowe założenie tej filozofii, jest to tylko niewi-elka jej część, gdyż otwarte przestrzenie miejskie wolne od barier, są ogólnie lepiej przystosowane do poruszania się w nich, zaprojektowane dla wszystkich i przynoszą korzyść nie tylko osobom niepełnosprawnym, ale są też istotną wartością dla całego społeczeństwa, zarówno dla okolicz-nych mieszkańców jak i turystów, czy gości.

O ile projektowanie dla wszystkich jest tym o czym mówi na-zwa, to filozofia opiera się na potrzebach niepełnosprawnych i ważne jest, że nie przysłania ona podejścia szerszego. Tak jak z potrzebami społeczeństwa ogólnie bywa ważne jest, aby pamiętać, że osoby niepełnosprawne nie są grupą o jednoli-tych wymaganiach, ale mającą zróżnicowane potrzeby i zain-teresowania, a także różne niepełnosprawności, które muszą być brane pod uwagę przy procesie projektowania. istnieje zawsze niebezpieczeństwo upraszczania tych kwes-tii, ale ważne jest, aby wziąć pod uwagę szerszy kontekst wynikających z nich problemów i wyzwań, tak aby lepiej zrozumieć główną strukturę wyzwań z nimi związanych. W tym kontekście można rozróżnić dwa główne typy niesprawności istotne w odniesieniu do otwartej przestrzeni miejskiej: są to niepełnosprawności mające wpływ na mobilność i wzrok, który może z kolei powodować ograniczenie mobilności.

Biorąc pod uwagę te dwa rodzaje niepełnosprawności sta-je się jasne, że uwzględniając je przy procesie projektowa-nia powstaną otwarte przestrzenie miejskie dla wszystkich użytkowników.

Klasyczny stereotyp związany z osobami o ograniczonej mobilności to osoby przykute do wózków inwalidzkich, na co odpowiedzią jest unikanie wykorzystywania schodów i zastąpienie ich podjazdami o odpowiednim stopniu nachy-lenia (zazwyczaj nie wyższy niż 6% zgodnie z większością zaleceń i sugestii). O ile rozważania dotyczące projektowa-nia mają oczywiście duże znaczenie, widać wyraźnie, że z wyników takiego podejścia czerpią korzyści nie tylko osoby skazane na wózek inwalidzki.

W rzeczywistości ilość osób korzystających z wózków in-walidzkich, aby wspomóc swoją mobilność w środowisku miejskim, jest znacznie większa niż mogłoby się począt-kowo wydawać, i są to nie tylko starsze, niepełnosprawne osoby; lista jest długa:

Dzieci przewożone w wózkach, włącznie z osobami popychającymi te wózki.Dzieci na rowerkach, rolkach i desko-rolkach.Osoby dorosłe używające wózków na zakupy.Turyści i osoby podróżujące służbowo z walizkami na kółkach.

Przestrzenie otwarte bez barier mogą być dla nich pomoc-ne. Najstarsze i najbardziej przyjazne środowisku środki transportu miejskiego to oczywiście rowery, one także naj-lepiej sprawdzają się w środowisku bez barier.

z tego krótkiego przeglądu grup łatwo zobaczyć, że oso-by poruszające się na wózkach stanowią ważną, ale jednak mniejszość, wśród wszystkich wymienionych, którzy z pew-nością osiągają korzyści z projektowania dla wszystkich, i dlatego ten stereotyp jest w rzeczywistości przestarzały. Każdy z użytkowników przestrzeni korzysta z podejścia ‘projektowania dla wszystkich’ na różnych etapach życia.

Projektowanie dla wszystkich może być także postrzegane jako przygotowanie miast i aglomeracji oraz ich przestrze-ni otwartych do zmian demograficznych spowodowanych procesem starzenia się społeczeństw Europy, które w pr-zyszłości będzie mniej mobilne i bardziej narażone na ba-riery środowiskowe niż obecnie.

3.5 ‘Projektowanie dla wszystkich’: Planowanie dla niepełnospraw-nych i pozostałych osób

aktywny udział kobiet w projektach miejskich może zmienić powszechny sposób myślenia, które ogranicza kobiety popr-zez dopasowanie ich zachowań do ograniczonych okolicz-ności, blokując tym samym ich działania i udział w wykor-zystaniu oferowanych usług. zmiana mentalności pozwala kobietom oczekiwać, że miasto zrobi coś, aby zagwaranto-wać im bezpieczeństwo i możliwość wykorzystania przestr-zeni miejskich.

To nowe podejście promuje instrumenty zapobiegawcze ra-czej niż ograniczające sugestie i oznacza ono, że miasto jest odpowiedzialne za zagwarantowanie bezpieczeństwa ko-bietom, społecznościom kobiet i innym potencjalnym pod-miotom zagrożenia. zwiększone poczucie bezpieczeństwa i ochrony w obrębie otwartych przestrzeni miejskich będzie korzystne dla wszystkich grup użytkowników.

3.6 Partnerzy w procesie planowania i projektowania

KlientKlient może być postrzegany jako osoba lub instytucja, dla którego/której powstaje projekt, ale definiowanie kim jest klient jest zagadnieniem raczej skomplikowa-nym. Organizacja zapewniająca finansowanie to jeden z oczywistych rodzajów klienta – będąc płatnikiem można mieć duży wpływ na sposób wykorzystania środków. Ale co w systuacji, gdy grunt należy do kogoś innego; czyż on też nie jest klientem? A co z osobami, które będą w pr-zyszłości użytkownikami tworzonej przestrzeni; w końcu projekt jest tworzony dla nich. Następnie jest organizacja, która w przyszłości będzie utrzymywać teren, która może być zupełnie inną grupą.

Społeczność lokalnaSpołeczność powinna być zawsze postrzegana jako je-den z głównych uczestników procesu, ale ważne jest, aby pamiętać, że nie jest to pojedyncze, monolityczne ciało, a grupa, na którą składają się poszczególne podgrupy społeczne, reprezentujące często przeciwstawne interesy.

Społeczność lokalna może mieć często najbardziej bez-pośrednią i aktualną wiedzę praktyczną dotyczącą danej przestrzeni i jest wielce prawdopodobne, że w przyszłoś-ci to ona właśnie będzie najważniejszym użytkownikiem tej przestrzeni. Dlatego ta grupa powinna być zaangażo-wana w projekt od samego początku, a także powinna uczestniczyć w porównywaniu i testowaniu proponowa-nych wersji projektu w ramach procesu.

Diagram 3: główni uczestnicy rozmieszczeni wokół zielonego stołu


Otwarte przestrzenie zaplanowanie są głównie dla ludzi i dlatego ważne jest, aby odpowiedni partnerzy uczestnic-zyli w procesie projektowania nowych przestrzeni otwar-tych od samego początku procesu oraz dopilnować, aby o ile to możliwe, ich wymagania były spełnione.

Kim są główne podmioty procesu?

Poniższa tabela opisuje grupy zaangażowane w proces projektowania.

Grupy interesów i organizacje pozarządowezajmując się szerszymi zagadnieniami i kontekstami może być trudno okolicznym mieszkańcom odnieść się do te-matów i skali, w jakich występują. W takich przypadkach konieczne może być zaangażowanie specjalnych grup in-teresów lub organizacji pozarządowych. Może to oznac-zać włączenie specjalistycznej wiedzy i doświadczeń lub innych podobnych projektów w procesie.

Władze miejskieBez względu na to, czy władze miejskie są właścicielami terenów, na których obiekt ma być wybudowany, ważne jest, aby były zaangażowane w ten projekt od samego po-czątku.

Tak jak w przypadku społeczeństwa, w gminie rów-nież występują różne, często przeciwstawne interesy. Ważne jest zapewnienie, aby wszystkie wydziały, które mają wpływ na planowanie, projektowanie, wdrażanie, zarządzanie oraz wykorzystanie danego terenu, zostały zaangażowane w ten proces. Mogą to być zarówno wydziały zaangażowane w usuwanie śniegu jak i śmie-ci, odpowiedzialne za oświetlenie ulic oraz zapewnienie obiektów do zabaw dla dzieci.

Agencja finansującaMoże to być gmina lokalna, która finansuje projekt w całości, w takim przypadku agencja i tak będzie zaangażo-wana, jednak często zaangażowane są w projekt inne agencje finansujące, np. Europejski Fundusz Regionalny, które też mogą być reprezentowane w tym procesie.

Inne władze ponoszące odpowiedzialnośćOrgany krajowe i regionalne mogą być także zaintereso-wane projektem lub projekt może wywierać wpływ na ich działania. zagadnienia, począwszy od ochrony przyrody, poprzez ruch drogowy i gospodarkę wodną, mogą być także rozpatrywane na poziomie regionalnym i krajowym. Przedstawiciele tych organów powinni być wyraźnie za-angażowani w proces projektowania od samego począt-ku. Służby alarmowe – policja, straż pożarna i pogotowie powinny być także zaangażowane w dużym stopniu.

Planiści/ProjektanciW większości przypadków dobrze wyszkoleni planiści lub projektanci będą musieli zadbać, aby oczekiwania, po-trzeby i wymagania wyrażone przez różnych partnerów odpowiadały potencjalnemu projektowi terenu i idei za-gospodarowania przestrzennego. Dzięki nim powstaną projekty szczegółowe, które będą uwzględniały wszyst-kie kryteria brane pod uwagę przy wdrażaniu.

Planista/Projektant może grać ważną rolę w procesie szc-zegółowego dopasowywania i rozbudowywania projek-tu, gdyż w wielu przypadkach zainteresowani partnerzy mają tylko ogólny pogląd, co miałby zawierać projekt i mogą nie mieć wystarczającego doświadczenia, aby od-powiednio wyrazić swoje życzenia.

Rola planisty/projektanta, najlepiej profesjonalnego ar-chitekta krajobrazu, polega na przełożeniu tych oczeki-wań na język formy fizycznej.

Inni specjaliści z zewnątrzW zależności od konkretnej sytuacji może wystąpić potr-zeba zaangażowania specjalistów w proces planowania. Mogą to być ekologowie, którzy udzielą rad w sprawach ochrony przyrody oraz inżynierowie budownictwa będą-cy ekspertami od odprowadzania wody, socjologowie, którzy mogą pomóc zbadać oczekiwania ludności lokal-nej oraz poprowadzić spotkania partnerów zaangażowa-nych w projekt.

Specjaliści z zewnątrz mogą być zaangażowani w proces planowania i projektowania, mogą też pomóc zadbać o potrzeby poszczególnych grup użytkowników, takich jak niepełnosprawni, kobiety, czy organizacje przy projekto-waniu pod kątem prewencji przestępstw.


Rozdział 4

Planowanie Procesu ProjektowaniaFaza rozpoczęcia projektu – Przyczynek

do zmian

Planowanie i projektowanie to zarówno procesy jak i re-zultaty lub wyniki. Ten rozdział koncentruje się na ‘projek-towaniu procesu projektowania’. Proces projektowania rozpoczyna sie na długo zanim powstaną wszelkie projekty przekształcenia przestrzeni urbanistycznej i powinien trwać po zakończeniu procesu przekształcenia. integracja od-powiednich partnerów jest kluczowym zagadnieniem tego etapu. Można wyróżnić cztery główne etapy tego procesu:

– Przygotowanie – zbieranie informacji o potencjalnym miejscu i potrzebach jego użytkowników

– Projekt – wszystko, co dotyczy tworzenia nowej wizji miejsca, biorąc pod uwagę wyżej wymienione fakty

– Wdrożenie – zadanie budowania i obsadzania roślin-nością nowej przestrzeni miejskiej

– Utrzymanie, zarządzanie i monitorowanie – działając zgodnie z przeznaczeniem nowego miejsca.

Te etapy wymienione są w porządku chronologicznym, gdzie etap zarządzania i monitoringu może być również traktowany jako etap prowadzący do fazy początkowej projektu następnego.

Każdy z tych głównych etapów można rozbić na cykl od-rębnych kroków, ale ponad całym tym procesem musi stać całościowa wizja i ktoś, kto tę wizję prowadzi do przodu i

pilnuje, aby wszystkie zainteresowane strony odgrywały w niej przypisane sobie role.

Pierwsza część Etapu Przygotowania powinna być trakto-wana jako cały proces projektowania. W związku z tym należy najpierw wyjaśnić sytuacje finansowania całego projektu; należy też określić kluczowe kwestie i głównych partnerów; należy nawiązać kontakty z szerokim przekro-jem społeczeństwa; różni partnerzy projektu muszą się spo-tkać. Są to niezbędne warunki wstępne do opracowania szczegółowego projektu oraz wyznaczenia jego przestrzeni i funkcji.

Szczegółowy zarys projektu jest punktem startowym Etapu Projektowania i podstawą do zatrudnienia profesjonalnych projektantów. Przystąpią oni następnie do szkicowania projektów i propozycji alternatywnych w oparciu o zarys projektu; będą one musiały otrzymać odpowiednią wizua-lizację w formie, która będzie zrozumiała dla społeczności lokalnej i innych osób nie będących specjalistami w dzied-zinie projektowania, a uczestniczących w tym procesie. Pozycje alternatywne będą musiały być ocenione zgodnie z potrzebami lokalnymi określonymi w zarysie projektu. Wykorzystując listę funkcji przestrzeni otwartej zawartą w Rozdziale 2 można będzie stworzyć użyteczną listę referen-cyjną oceny alternatyw. Wyniki tego procesu zostają prze-

Streszczenie


słane z powrotem do projektanta, aby mogły być wzięte pod uwagę przy modyfikacji propozycji projektu; modyfi-kacje te będą musiały być uzgodnione i przyjęte przez ws-zystkie strony zaangażowane w proces projektowania.

Po zatwierdzeniu projektu można rozpocząć Etap Wdraża-nia. Na tym etapie uzgodniony projekt musi być opraco-wany w szczegółach i przekształcony na projekty w formie rysunków konstruktorskich i szczegółowych instrukcji do-tyczących budowy projektu. Tworzą one również podstawę kosztorysu. Budowa może być prowadzona przez firmę, przez społeczność lokalną lub w kombinacji firmy i społecz-ności. Którekolwiek z rozwiązań zostanie wybrane, prace musza być nadzorowane, aby zapewnić ich prawidłowy przebieg. Po zakończeniu prac obiekt zostanie ‘odebrany’ przez odpowiedzialnego za całość klienta.

Etap utrzymania, zarządzania i monitorowania może roz-począć sie wraz z nową przestrzenią ‘otwartą’ i przekazaną społeczności lokalnej na uroczystości otwarcia. Wykorzysta-nie miejsca będzie generowało potrzebę regularnych prac utrzymujących miejsce w należytym porządku, przepro-

wadzanych w celu zapewnienia, aby miejsce utrzymywane było w czystości, roślinność rozwijała się zgodnie z planem, a elementy infrastruktury były utrzymywane w należytym stanie. Szersze zadania związane z zarządzaniem będą do-tyczyły zapewnienia, aby nowa przestrzeń była miejscem aktywności społeczności lokalnej. Może to pociągać za sobą organizowanie wszelkiego rodzaju imprez i obchodów, ale także można włączyć społeczność lokalną w działania zmierzające do utrzymania terenu. Miejsce powinno być również obserwowane w szerszej perspektywie pierwot-nych celów i jego ewentualnego przeprojektowania. Czy oczekiwania użytkowników i władz lokalnych są zgodne? Czy należy adaptować miejsca tak, aby pasowały do celu wykorzystania? Tutaj również lista referencyjna funkcji pr-zestrzeni otwartych w Rozdziale 2 może okazać się bardzo przydatna.

Na koniec należy podkreślić, że dobry proces projektowy to podstawowy warunek dobrze zaprojektowanej przestrzeni miejskiej, ale nie jest sam w sobie wystarczający. Rola fi-zycznego projektu jest kluczem do niego, co opisuje Rozd-ział 5.

Diagram 4: Programowanie, projektowanie i utrzymanie otwartej przestrzeni miejskiej


Kiedy mówimy o procesie planowania i projektowania ważne jest, aby uświadomić sobie, że obydwa wyrazy w jęz. ang. funkcjonują jako czasowniki – planować, pro-jektować i jako rzeczowniki – plan, projekt. Ten rozdział

dotyczy czasowników – czynności, które są niezbędne przy planowaniu i projektowaniu, aby stworzyć plan i projekt, które powstają na końcu procesu.

4.1 Wprowadzenie: Projekt jako przedmiot – projektowanie jako czynność


Poza obecnością miejsca z potrzebą przekształcenia są pr-zynajmniej dwa istotne punkty startowe przy kreowaniu nowej przestrzeni otwartej. Może tym bardziej oczywistym jest ten związany z potrzebami użytkowników, ale ważne jest, aby nie marginalizować wizji tego, co możliwe. Ma to szczególnie istotne znaczenie przy zaangażowaniu dużej ilości partnerów, co jest zawsze pożądane, ze wz-ględu na ich różny poziom wiedzy i doświadczenia, nie mówiąc już o oczekiwaniach w odniesieniu do przestrzeni miejskiej. Bez jasnej wizji lub przynajmniej dwóch konkret-nych pomysłów dotyczących celów, którymi steruje grupa projektowa, oczekiwania mogą pozostać na niskim pozio-mie, możliwości zostać nieodkryte, a szanse zmarnowane.

Wraz z pomysłem potrzebna jest oddana osoba, któ-ra będzie realizowała projekt kierując nim lub lub nad-

zorując go na wszystkich wymaganych etapach. zamysł nowego projektu może przybierać formę konkretnych pr-zykładów projektów już realizowanych lub może być zu-pełnie nowym pomysłem dla miejsc, które ludzie chcieliby zobaczyć.

Ważne jest, aby poświęcić odpowiednią ilość czasu na zaplanowanie projektu, gdyż jego sukces będzie zależał w znacznym stopniu od przebiegu tego procesu. W tym procesie można wyróżnić cztery główne etapy, z których każdy może być następnie podzielony na kolejne:

Przygotowanie Projekt Wdrożenie Utrzymanie zarządzanie i monitoring.

4.2 Rozpoczęcie procesu – wizja i wizjoner

Na tym etapie projekt jest kształtowany i rozwijany od po-czątkowej koncepcji poprzez punkt, w którym wymagania projektowe miejsca są szczegółowo wyjaśnione. Ponieważ określa to kwestie, do których odnosi się projekt i ponie-waż większość osób będzie w to zaangażowana, jest to prawdopodobnie najważniejsza część procesu.

4.3.1 Projektowanie procesu

Ten rozdział skierowany jest na pokazanie kluczowych etapów procesu projektowania w porządku chronologicz-nym, w którym miałyby one mieć miejsce, ale oczywiście są to tylko ogólne wskazówki. Wykorzystanie określone-go tutaj podstawowego szablonu umożliwi osobom od-powiedzialnym za całe zarządzanie przedsięwzięcia od strony projektu, ukształtowanie procesu projektowania i przygotowanie planu działania, który spełnia potrzeby poszczególnego projektu.

Może się okazać, że nie wszystkie etapy wymagane tutaj będą konieczne. Niektóre z nich mogą być powtórzone przy projektach bardziej skomplikowanych. Podobnie znaczenie lub ważność spraw na każdym etapie może być zróżnicowana w zależności od okoliczności. W pewnych sytuacjach niektóre aspekty procesu mogą być bardziej lub mniej istotne, podczas gdy potencjalne grupy użytkowni-ków mogą różnić się w zależności od przypadku. Proces decydowania o liczbie i rodzaju branych pod uwagę as-pektów, oraz które z nich są ważniejsze od pozostałych, jak również które grupy muszą być zaangażowane, jest czasami określany mianem zakresowania.

Na koniec będzie istotne, aby wpasować konieczne etapy w zarządzanie czasem dostępnym dla danego projektu. Rozwijanie uzgodnionego harmonogramu dla projektu będzie sprawą kluczową dla sukcesu projektu. Trzeba będzie wziąć pod uwagę czynniki związane z porami roku, na przykład: wdrożenie nie może mieć miejsca w zimie; zasadzanie roślinności będzie musiało mieć miejsce w odpowiedniej porze roku; zaangażowanie społeczności lokalnej będzie przynosiło najlepsze efekty w okresie wakacyjnym; ankiety dotyczące wykorzystania przestrzeni będą musiały być przeprowadzane w okresie roku, kiedy poziomy wykorzystania są wysokie; wdroże-nie nie może się rozpocząć do momentu aż fundusze będą dostępne.

4.3.2 Wyjaśnienie sytuacji finansowania

O ile ważne jest z jednej strony, aby wziąć pod uwagę dłu-goterminowy potencjał miejsca i wizje, a także konkretne potrzeby użytkowników, ważne jest także, aby nie stawi-ać nierealistycznych wymagań dla projektu lub obiecywać czegoś, co nie może być spełnione w przewidzianym harmonogramie. Dla tych przyczyn trzeba mieć dobre ro-zeznanie co do poziomu dostępnego finansowania oraz dostępności finansowania w określonym czasie. Ważne jest to także w odniesieniu do możliwości uzupełnienia finansowania o inne środki pochodzące na przykład z bezpośredniego zaangażowania społeczności lokalnej we wdrożenie projektu.

4.3 Etap przygotowania

4.3.3 Określenie podstawowych kwestii i głównych partnerów

Na początku projektu ważne jest, aby określić głównych uczestników projektu. Jak omówiono to w poprzednim rozdziale, będą to przedstawiciele miejskich władz lokalnych odpowiedzialni za projektowanie, społeczność lokalna, gru-py zainteresowania, czy organizacje pozarządowe. Ta lista musi oczywiście zawierać właścicieli terenów i zarządzają-cych i ważne jest, aby pamiętać, że użytkownicy terenu nie mogą być tylko ludnością lokalną, ale muszą to być rów-nież użytkownicy ‘oficjalni’, tacy jak służby reagowania w nagłych wypadkach, służby odpowiedzialne za usuwanie nieczystości, czy grupy biznesu.

Część procesu określania głównych partnerów będzie do-tyczyła podejmowania decyzji, czym są podstawowe zagad-nienia w odniesieniu do projektu branego pod uwagę. W zależności od tych decyzji lista partnerów będzie zmieniała się w zależności od stopnia zaangażowania w proces. Na-jlepszy sposób określania tematów i partnerów to sposób interaktywny. Najłatwiej będzie określić pierwsze kilka osób na liście. One z kolei mogą być poproszone o wydanie swo-jej opinii dotyczącej kolejnych partnerów i będą też wyrażały opinię dotyczącą kolejnych istotnych zagadnień związanych z projektem, co spowoduje poszerzenie listy.

Warto w tym miejscu dokonać pożytecznego rozgraniczenia pomiędzy ‚oficjalnymi‘ partnerami a społecznością lokalną. Ci pierwsi mogą być stosunkowo łatwo osiągalni poprzez wysyłanie pism do odpowiednich biur; ta druga grupa jest natomiast grupą stosunkowo rozproszoną i aby ją zaan-gażować trzeba podjąć specjalne wysiłki.

4.3.4 Nawiązywanie kontaktów ze społecz-nością lokalną

Aby nawiązać kontakty ze społecznością lokalną, możliwie jak najszybciej należy podejmować zróżnicowane działania. Jeżeli są to grupy zorganizowane, będą one istotnym punk-

tem wyjściowym, ale trzeba też podjąć wysiłki, aby nawią-zać kontakty z osobami ‘mniej zorganizowanymi’. Tak jak już wcześniej podkreślano należy pamiętać, że ‘społeczność lokalna’ nie jest grupą jednolitą, a często posiadającą inte-resy i poglądy pozostające w konflikcie ze sobą. zidentyfi-kowanie i rozwiązanie tych kwestii spornych, o ile jest to możliwe, jest ważną częścią procesu projektowego.

Do środków komunikacji będą należały tradycyjne media takie jak gazety lokalne i stacje radiowe, ale przekazywa-nie informacji będzie też odbywało się za pośrednictwem organizacji lokalnych, szkół, klubów i innych organizacji, poprzez rozpowszechnianie broszur, umieszczanie plaka-tów i informacji w sklepach lokalnych i innych miejscach publicznych. Te metody mogą być odpowiednie do prze-kazywania informacji o planowanym projekcie, ale każdy projekt i społeczność posiadają swoje sprawdzone kanały komunikacji, a dobra kampania informacyjna będzie miała za zadanie odnalezienie tych kanałów i wykorzystanie ich dla celów projektu w najlepiej pojętym interesie.

Środki komunikacji masowej są odpowiednie w począt-kowej fazie projektu, ale oczywiście są tylko jedną z wi-elu sposobów przekazywania informacji i na późniejszych etapach, po zidentyfikowaniu grup partnerów, inne formy interaktywne, takie jak: ankiety, wywiady, osobiste zapro-szenia, punkty informacyjne na danym terenie, spotkania oraz fora internetowe, będą wykorzystywane do uzyskania informacji na temat oczekiwań i opinii danych grup lud-ności o różnych zagadnieniach i propozycjach.

4.3.5 Spotkanie różnych partnerów w procesie projektu

z chwilą nawiązania kontaktów ze społecznością lokal-ną, zaangażowanie jej w spotkania projektowe będzie jedną z ważniejszych kwestii rozwoju projektu. Jest wi-elce prawdopodobne, że będą one przybierały dwie for-my-stosunkowo regularne spotkania głównego zespołu projektu, które prawdopodobnie będą angażowały


przedstawicieli grup społecznych oraz rzadsze spotka-nia otwarte, na które będą zapraszani przedstawiciele społeczności lokalnej oraz inne organizacje partnerów. Do prowadzenia spotkań otwartych dobrze jest zapras-zać osoby z zewnątrz, niekoniecznie związane z projek-tem, co z pewnością przyniesie wymierne korzyści jego uczestnikom. Ważne jest, aby te spotkania zbiegały się z momentami przełomowymi w rozwoju projektu. Suge-rowana jest minimalna liczba czterech spotkań publicz-nych, chociaż może wystąpić potrzeba zmiany tej struk-tury i adaptowania jej do potrzeb danego projektu. W przypadku prostych projektów, na przykład dwa pierws-ze spotkania mogą być połączone w jedno, podczas gdy przy bardziej złożonych projektach tematy przewidziane na dwa centralne spotkania mogą wymagać dodatkowe-go spotkania, tak aby zapewnić, że wszystkie sprawy zostaną odpowiednio poddane dyskusji: 1. Spotkanie wprowadzające, przedstawiające zadania

projektu i omawiające wizje dla danego terenu, pr-zedstawienie i uzgodnienie harmonogramu projek-tu.

2. Spotkanie w celu omówienia wyników analizy i prze-prowadzenia dyskusji oraz oceny mocnych

i słabych stron obecnego stanu terenu, nakreślenia i uz-godnienia programu.

3. Prezentacja reakcji na pierwsze pomysły i wersje pro-jektu oraz ich ocena z punktu widzenia różnych grup użytkowników.

4. Prezentacja i wyjaśnienie ostatecznych propozycji projektu końcowego wraz z dyskusją dotyczącą pr-zedziałów czasowych oraz budżetu na wdrożenie planów projektu.

Wyraźnie będzie istniała potrzeba zorganizowania tych spotkań w odpowiednich odstępach czasu, aby wyni-ki każdego z nich mogły być odpowiednio rozwinięte. Wyniki spotkań publicznych będą łączyły się z harmono-gramem spotkań regularnych głównej grupy roboczej projektu.

4.3.6 Programowanie i szczegółowe opracowanie zarysu projektu

W tym kontekście ‘programowanie’ jest terminem opra-cowanym przez architektów w USA do określenia struk-turalnego procesu, który ma na celu zapewnienie ws-zystkich szczegółów projektu, tak aby proces spełniał oczekiwania zainteresowanych stron, które zostały przez niego określone i zapisane tworząc podstawę dla bardziej zaawansowanego kształtu projektu.

Programowanie to przede wszystkim analizowanie potr-zeb wszystkich partnerów projektu, zbieranie idei i pomysłów o tym jak należy je realizować, identyfikowa-nie głównych funkcji, które dany teren może lub powinien spełniać, oraz ocen możliwości i ograniczeń miejsca pro-jektu, aby te funkcje spełnić.

Równolegle z procesem definiowania i określania ocze-kiwań i wymagań wszystkich partnerów projektu, koni-eczne jest przeprowadzenie ankiety, zapisania i zanali-zowania problemów i możliwości miejsca projektu, oraz sposobów, w jaki może ono być wykorzystane. Jako część procesu analizy terenu ważne jest, aby rozważać miejsce w kontekście szerszej struktury planowania, a szczególnie otwartej przestrzeni miasta lub aglomeracji jako całości (Porównaj punkt 1.3), w szczególności obszaru otaczają-cego, w którym została wpisana wyznaczona przestrzeń.

Pomysły wynikające ze spotkań i wyniki analizy miejsca są później podstawą do zmian, które w rezultacie dadzą szc-zegółowo określoną podstawę projektu, która również, w miarę potrzeb, doprowadzi do rozwiązania konfliktów i sprzeczności pomiędzy różnymi postawami i oczeki-waniami. To, wraz z informacją dotyczącą ram budżetu i przewidywanej formy wdrożenia, tworzy zatwierdzoną podstawę do opracowania szczegółowego projektu oraz do zlecenia przygotowania projektu w sensie węższym, co jest ostatnią fazą etapu ‘przygotowania’.


Tabela 4: Pytania dotyczące programowania


Parametr Specyfikacje

Budżet związany z fazą programowania /koncepcji

Podstawa polityki brana pod uwagę:

Aspekt środowiskowy

Czynnik ilościowy - Wielkość przestrzeni otwartej/ na mieszkańca

Czynnik jakościowy (procent pokrycia roślinnością/ powierzchnią szczelną/ roślinnością leśną)

Dostępność- połączenia w ramach sieci

Udział publiczny

Odpowiednia informacja przekazywana do wiadomości publicznej na wczesnym etapie

Aktywny udział publiczny (wkład publiczny w potrzeby, konsultacje z głównymi planistami (itp.)

Aspekt płci

Wykorzystanie statystyk odnośnie zróżnicowanych potrzeb płci

Potrzeby specyficznych grup – kobiet, dzieci, mężczyzn (młodszych i starszych)

Jasne zasady podejmowania decyzji z udziałem kobiet

Aspekt bezpieczeństwa i socjalny

Definiowanie problemów związanych z bezpieczeństwem i czynnikami, które mogą je powodować

Dokładna definicja celów do osiągnięcia będących częścią planu projektu

Decyzja dotyczące działania władz lokalnych dotyczących strategii i finansowania

Aspekt dostępu

zebranie informacji dotyczących połączeń transportu publicznego, różnorodności atrakcji

Program rozwoju wewnętrznego – nachylenie powierzchni, szerokość obszaru, prześwit, wyposażenie biorąc pod uwagę propozycję „Wykorzystanie dla wszystkich”

Programowanie i definicja potrzeby systemu orientacji – wzięcie pod uwagę wszystkich grup użytkowników

Propozycja projektu na

Aspekt projektu urbanistycznego

Stan terenu

Potrzeby użytkowników zebrane poprzez udział szerszego społeczeństwa

Oczekiwania sprzeczne i odpowiadające oczekiwaniom klienta a wymagania społeczności i środowiska

Główne czynniki sukcesu i przeszkody związane z fazą programowania

4.4.1 Zlecenie projektu

Proces projektowania jest opisany szczegółowo w Rozdzia-le 5 i dlatego w tym miejscu będzie tylko omówiony pokró-tce z punktu widzenia zastosowanego procesu.

Projektant może, ale nie musi, być bezpośrednio lub pośrednio zaangażowany w fazę przygotowawczą proce-su. Ma to swoje zalety i wady, ale każda z opcji jest moż-liwa. Teoretycznie możliwe jest przeprowadzenie konkursu na projekt na tym etapie, po przygotowaniu odpowiedniej dokumentacji na etapie przygotowawczym. Jest to jeden ze sposobów generowania alternatywnych propozycji dla projektu; innym sposobem jest przygotowanie alterna-tywnego szkicu projektu.

4.4.2 Zarys projektu i koncepcje alternatywne

Bez względu na to, czy rozpisany zostanie konkurs, którego wynikiem będą alternatywne koncepcje na problemy zwią-zane z projektem, czy też projektant otrzyma zlecenie na przygotowanie kilku propozycji projektu, ważne jest, aby traktować to jako pierwszy etap.

zarysy projektów to pomysły, które nakreślają szeroki ob-raz propozycji projektu, ale nie są w nich przedstawione wszystkie szczegóły projektowe. Odgrywają one istotną rolę w części tworzenia procesu projektu, jako że są one pierwszą reakcją projektanta na sam projekt i jego miejsce, oraz pozwalają na wymianę opinii publicznej i jej reakcję na ten projekt w trakcie otwartej fazy pomysłów i ich tworze-nia, kiedy pomysły są jeszcze otwarte i w fazie tworzenia. Ponadto łatwiej jest zazwyczaj laikom wyrazić swoje zdanie widząc konkretne propozycje, a nie odwoływać się do abs-trakcyjnego kontekstu.

4.4.3 Wizualizacja koncepcji alternatywnej i odzew publiczny

Te alternatywne propozycje muszą otrzymać taką wizua-lizację, aby mogły być one zrozumiane przez nieprofesjo-nalistów. Będzie więc najlepiej przedstawić taki projekt na schemacie trójwymiarowym, wykorzystując techniki collage, wizualizacji komputerowej lub standardowych rysunków i przekrojów. Opcje projektu mogą dotyczyć al-ternatywnego traktowania terenu jako całość lub jego po-szczególnych części. Powinny być one przedstawione do oceny na spotkaniach opisanych powyżej, najlepiej po pr-zedyskutowaniu ich na spotkaniu grupy roboczej projektu, tak aby mieć pewność, że wszystkie opcje są technicznie

możliwe i aby mogli się wypowiedzieć wszyscy partnerzy związani z projektem.

Najlepszym rozwiązaniem byłoby zastosowanie mecha-nizmów długofalowych, aby umożliwić zebranie opinii od jak najszerszej liczby osób, w szczególności tych, które nie mogą uczestniczyć w spotkaniu. Aby opublikować propo-zycje alternatywne będą tu miały zastosowanie te same ka-nały komunikacji, które były wymienione wcześniej, jednak podejście szersze zbierające opinie będzie w tym momen-cie bardzo istotne. Proces uzyskiwania opinii publicznej nie powinien koncentrować się na wybraniu jednego rozwią-zania, ale na uzyskaniu opinii o negatywnych i pozytyw-nych aspektach każdej z zaproponowanych wersji.

4.4.4 Ocena projektu w kontekście funkcji potencjalnej przestrzeni otwartej

Poza szukaniem opinii szerszej grupy społeczeństwa, wskaza-ne będzie także wykorzystanie listy referencyjnej funkcji po-tencjalnej przestrzeni otwartej określonej w Rozdziale 2, aby ocenić dobre strony alternatywnych propozycji projektowych. Może to być przeprowadzone w osobnym podetapie, ale naj-lepszym rozwiązaniem byłoby dostosowanie projektu do tych kryteriów funkcjonalnych jako integralną część procesu pro-jektowania przeprowadzoną przez samych projektantów.

4.4.5 Ocena propozycji alternatywnych z punktu widzenia poszczególnych grup użytkowników

Dalsza ocena i optymalizacja alternatyw projektowych powinna być przeprowadzana z punktu widzenia kilku per-spektyw specjalistycznych. Powinny to być analizy pod wz-ględem dostępności dla danej płci, projektowanie dla ws-zystkich celów i wymagań związanych z bezpieczeństwem. załącznik 5 zawiera odpowiednie kryteria.

4.4.6 Ocena projektanta oraz włączenie jego komentarzy do poprawionej i skonsolidowanej propozycji projektu

Po zakończeniu powyższych etapów ocena musi być wzięta pod uwagę przy weryfikowaniu i konsolidacji wybranych rozwiązań alternatywnych w uzgodnioną koncepcję pro-jektu, która powinna być, przed wizualizacją, opracowana bardziej szczegółowo. Będzie to przedmiotem prezentacji na 4 spotkaniu grupy roboczej projektu. Po zaakceptowa-niu projektu przez wszystkie strony, można rozpocząć pra-ce nad nowym etapem.

4.4 Etap projektu


4.4.7 Końcowe uzgodnienia propozycji projektowych przez władze miejskie i inne odpowiedzialne władze

Po zaakceptowaniu ostatecznej propozycji projektu pr-zez szerszą część społeczeństwa, będzie on musiał być

oficjalnie zatwierdzony przez odpowiednie władze, po-mimo tego, że ich przedstawiciele uczestniczyli wcześ-niej w zebraniach grup roboczych w ciągu całego proce-su projektowania.

4.5.1 Przygotowanie szczegółowego planu i rysunków konstrukcyjnych jako podstawa do kosztorysu i procesu oferty przetargowej

Ta faza ma miejsce pomiędzy fazą projektu i wdrożenia, ale nie może rozpocząć się bez oficjalnego zatwierdzenia projektu. Szczegółowe projekty będą stanowiły podstawę dla rzetelnej wyceny kosztów, która w rezultacie pozwoli na podział zadań pomiędzy zadaniami w ramach kontraktu handlowego i wkładem bezpośrednim członków społecz-ności lokalnej.

4.5.2 Wykonanie projektu i nadzór nad realizacją prac w terenie

Po procesie przetargu i podpisaniu kontraktu na wyko-nanie zadań, można rozpocząć prace konstrukcyjne w terenie. Będą one musiały być nadzorowane przez pr-zedstawiciela z ramienia klienta, bez względu na to czy wykonawca jest firmą komercyjną, czy działa w ramach społeczności lokalnej.

4.5 Etap wdrożenia

4.5.3 Przekazanie

Po ukończeniu prac i naprawieniu ewentualnych, ziden-tyfikowanych usterek, następuje proces oficjalnego ‘pr-zekazania’ zakończonego projektu, co może się odbyć w ramach odrębnego etapu. Po takim przekazaniu teren jest oficjalnie otwarty dla ludności.

Tabela 5: Rózne scenariusze wdrożenia


Prowadzenie prac budowlanych

w trakcieWarunki wstępne Zalety Wady Przykłady

Przyszl użytkownicy

Szersze grupy społeczne włączone w dużym stopniu

i pracują dorze jako spoleczność

Wzmożone poczucie własności wśród przyszłych użytkowników od początku procesu; rozwiązanie tańsze ze względu na wkład pracy

własnej

Niebezpieczeństwo niechlujnego wygladu, co może powodować

akty wandalizmu i nienależytego wykorzystania

Sadzenie roślinności, malowanie na koniec

prac budowlanych, prace przy wykopach, budowle

mniejszych konstrukcji, takich jak budowanie mniejszych

obiektów drewnianych

Droga „środkowa“

W mniejszych projektach profesjo-nalne przedsiębiorstwo instaluje

swoje produkty z pomocą ochotników ze społeczeństwa

Profesjonalne doradztwo przez wykonawcę,

zaangażowanie społeczności może pomóc

zaoszczędzić środki

Nie każde przedsiębior-stwo będzie otwarte na takie podejście ze

względu na sprawy zwią-zane z ubezpieczeniem i odpowiedzialnością

Profesjonaliści

Proces przetargowy jest obowiązkowy dla projektów pu-blicznych w ramach UE przekrac-zających pewną kwotę pieniężną;

projektant zazwyczaj ma obowiązek przygotowania odpowiednich

faktów i danych dla procesu prze-targowego i bierze w nim udział

ostateczna decyzja , czy dane przedsiębiorstwo po-

dejmie się realizacji projektu leży w zakresie społecz-

ności. Budowanie poprzez profesjonalistów oznacza

określoną gwarancję

Sposób najdroższy; wdrożenie na zasadzie kolejnych kroków staje

się coraz droższe

Konstruktor podejmuje wszystkie kroki w związku

z wdrożeniem

4.6.1 Oficjalne otwarcie

Początek tego etapu może być najlepiej wyznaczony popr-zez wydarzenie oficjalnego otwarcia. Podczas gdy więks-zość osób będzie traktować ten moment jako zakończe-nie projektu, w rzeczywistości jest to początek 4 etapu, o którym nie można zapomnieć.

4.6.2 Regularne utrzymywanie terenu

Po zakończeniu prac teren będzie musiał być utrzymywany w porządku poprzez regularne działania. Proces ten będzie

obejmował szereg cyklicznych zadań, takich jak pielęgnacja roślinności, usuwanie nieczystości i wykonywanie mniej-szych napraw, które będą musiały być traktowane poważ-nie przez wszystkich partnerów przedsięwzięcia. Proces utrzymywania terenu to długofalowa inwestycja, bez której wszystkie wysiłki związane z projektowaniem mogą oka-zać się ryzykowne. Jest to także sposobność zaangażowa-nia społeczności lokalnej w przynajmniej niektóre z zadań zmierzające do polityki dbania o teren i zapewnienia, aby problemy, które mogą się wiązać z utrzymaniem terenu, były traktowane poważnie przez osoby odpowiedzialne za proces utrzymania.

4.6 Etap utrzymania, zarządzania i monitoringu

4.6.3 Zarządzanie nowym obszarem miejskim

Poza utrzymaniem obszaru w dobrym stanie przez re-gularne prace porządkowe ważnym jest, aby nowy obs-zar stał się centrum aktywności społecznej. W tym celu korzystne będzie organizowanie regularnych imprez na tym obszarze. Mogą to być festiwale lokalne, imprezy okolicznościowe oraz wszelkiego rodzaju uroczystości, ale mogą to tez być działania społeczności lokalnej zwią-zane z utrzymaniem jak najlepszego stanu terenu.

4.6.4 Monitorowanie wykorzystania i formalna ocena sukcesu projektu

Na koniec, sensowna wydaje się ocena sukcesu projek-tu pod kątem oryginalnych intencji oraz typu i poziomu wykorzystania terenu. Jednym sposobem wykonania ta-kiej oceny jest formalna ‘ocena wykorzystania terenu’, co pociąga za sobą nanoszenie informacji o wykorzystaniu

i działaniach na nowo powstałych obszarach, podobnie jak było to w fazie analizy wstępnej, dlatego porównanie tych dwóch analiz jest istotną częścią tego procesu. W tym celu wywiady, obserwacje i fora internetowe mogą mieć zastosowanie, podobnie jak lista referencyjna funk-cji przestrzeni otwartych opisana w Rozdziale 2.

Procedury formalne będą uzupełniane obserwacjami ni-eformalnymi.

Konsekwencja takich badań kontrolnych może być punk-tem startowym dla następnego etapu przeprojektowy-wania przestrzeni. Może to pociągać za sobą niewielkie przeróbki, aby rozwiązać problemy w oparciu o doświ-adczenie codziennego wykorzystania, a z czasem może doprowadzić do nowego cyklu projektowego z nowymi wyzwaniami i wymaganiami przestrzeni.

Tabela 6: : Monitorowanie i utrzymanie


Metoda Grupy zaangażowane Korzyści

Ocena po zajęciuzaangażowanie publiczne, użytkownicy

Profesjonaliści monitorują wykorzystanie w celu uzyskania informacji dotyczącej funkcjonalności i zatwierdzenia przestrzeni otwartej; zarządzanie prywatne/ przez użytkownika lub spotkania publiczne w celu przedyskutowania przyszłych adaptacji przestrzeni oraz biernie poprzez obserwacje lub wywiady strukturalne

Monitorowanie i utrzymanie

administracja publiczna

Jeżeli klient należy do administracji publicznej to jego rolą jest uczestnictwo w zarządzaniu, utrzymywanie i monitorowanie. Jeżeli klientem jest deweloper lub fundacja/organizacja pozarządowa, zazwyczaj przekazuje przestrzeń otwartą administracji publicznej

zarządzanieadministracja publiczna

Jest odpowiedzialna za utrzymanie i zachowanie otwartej przestrzeni miejskiej przez dłuższy okres czasu

zarządzanie Użytkownicy

zarządzanie może być częściowo przekazane na użytkowników, co oznacza, że mogą oni przejąć odpowiedzialność za utrzymanie w pewnym stopniu lub mogą mieć przynajmniej możliwość wzięcia udziału w procesie decyzyjnym, co daje silne poczucie własności, ale nie oznacza, że administracja może całkowicie wycofać się z odpowiedzialności utrzymywania otwartej przestrzeni miejskiej, nawet jeżeli oznacza to monitorowanie prywatnego zarządzania


Dobry proces jest z pewnością konieczny dla zdefiniowa-nia parametrów i wymagań nowej przestrzeni miejski-ej i jako taki jest on niezbędnym warunkiem wstępnym powodzenia dobrego projektu. Proces sam w sobie nie jest jednak wystarczający. Aby osiągnąć dobry wynik pro-

jektu, propozycje rozwiązań projektowych same w sobie nie wystarczają. Aby osiągnąć pełną jakość muszą być one odzwierciedleniem znaczeń i wartości wyznawanych przez społeczność lokalną w sposób, tak aby mogła ona utożsa-miać się z nową przestrzenią i traktować ją jak własną.

4.7 Wnioski – ograniczenia i możliwości ‘dobrego procesu’


Rozdział 5

Wzorce i projekty: łączenie ich ze sobą

Treść rozdziału dotyczy głównie sposobów integrowania i syntezy wszystkich tematów opisanych w poprzednich rozd-ziałach, tak aby stworzyć udane projekty przestrzeni otwar-tej. Nacisk kładzie się w tym miejscu na ‘projekt’ w sensie węższym, a mianowicie na proces organizowania i budowa-nia struktury wszystkich aspektów terenu, tworząc przestrze-nie i przypisując im szersze funkcje, wybierania materiałów - włącznie z roślinnością, przestrzeni chodników i zabudowy, oraz przygotowania szczegółowych propozycji dotyczących oświetlenia i elementów stałych miejsca. Dotyczy to też twor-zenia jako całości, co jest czymś większym niż suma pojedyn-czych składników.

Aby powstał dobry projekt przestrzeni urbanistycznej potr-zebne są następujące 3 elementy jako wkład początkowy:

– Po pierwsze istotne jest zrozumienie potencjału terenu oraz roli miejsca, które ma ono spełniać w szerszym kon-tekście urbanistycznym i krajobrazowym, zarówno jeżeli chodzi o warunki cech fizycznych jak i szerszych wartości i znaczeń, pojawiających się wraz z jego kontekstem his-torycznym i społecznym.

– Drugim elementem procesu projektowego jest zapew-nienie odpowiedniej koncepcji projektowej uwzględni-ającej potrzeby i aspiracje użytkowników oraz ludności lokalnej.

– Trzeci element to połączenie tych dwóch czynników i stworzenie pełnej koncepcji projektowej integrującej w sobie wszystkie czynniki historyczno geograficzne z wymaganiami funkcjonalnymi, oraz dostarczającej pod-stawy do identyfikacji użytkowników nowej przestrzeni.

trzeci element jest najtrudniejszym do zdefiniowania i wyma-ga umiejętności oraz doświadczenia profesjonalnego projek-tanta, aby stworzyć spójne połączenie potencjału strony w wymaganiami i oczekiwaniami ludności lokalnej.

Pożytecznym mostem łączącym struktury, funkcje i znaczenia koncepcji projektowej może być dostarczenie ‘szablonów’ ar-chetypowych zgodnie z koncepcją Christophera Alexandra. Takie szablony w prosty sposób integrują poszczególne funkc-je z elementami projektu architektonicznego w rozpoznawal-ny sposób oraz wskazują klimat, z którym te elementy będą skojarzone. Przedstawione w tym opracowaniu przykładowe szablony dają obraz ich wykorzystania na etapie koncepcji projektowej nowej przestrzeni miejskiej. Są to, między innymi: ‘Ciche miejsce do czytania’, ‘ Arena – scena dla przedstawień, ‘ Ogródek konsumpcyjny’, Promenada - miejsce oglądania i bycia oglądanym’, ‘Wielka łąka’. Muszą być one rozumiane jako możliwe ‘elementy składowe’, które mogą, ale nie muszą być wybrane dla danej przestrzeni do zagospodarowania przy koncepcji zagospodarowania nowego terenu.

Streszczenie

Poprzedni rozdział dotyczył głównie procesu projekto-wania w sensie szerszym – projektowania jako czynności – ale proces ten nie na sensu, jeżeli nie prowadzi on do odpowiedniego produktu. ‘Podejście programowania’ opiera się na rozdziale procesu projektowania na dwie główne części: koncepcji. programowania i procesu kon-strukcji projektu jako takiego.

Ta pierwsza część związana jest z podejmowaniem ws-zystkich środków, aby zapewnić, że ‘problem’ projektu jest zdefiniowany z uwzględnieniem wszystkich aspektów oraz że wszystkie wymagania, które projekt ma spełnić będą szczegółowo odnotowane. Etap ‘konstrukcji projek-tu’ jest etapem tworzenia ‘rozwiązania’. Etap ten okreś-la formalne procesy organizowania i tworzenia struktu-ry wszystkich aspektów terenu do zagospodarowania, tworzenia i definiowania przestrzeni oraz przypisania im odpowiednich funkcji, wybrania materiałów włącznie z roślinnością i materiałami budowlanymi, a także przygo-towania szczegółowych propozycji oświetlenia i elemen-tów wyposażenia terenu.

Pomiędzy tymi etapami musi odbyć się oficjalne przekaza-nie specyfikacji projektu przez osobę zarządzającą projek-tem na ręce profesjonalnego projektanta, który przełoży wymagania projektu na formę przestrzenną.

Etap programowania może być głównie postrzegany jako etap dotyczący głównie ‚analizy‘ potrzeb użytkowników, potencjału i problemu terenu do zagospodarowania oraz przykładów sposobów, w jaki mogą być one zintegrowa-ne oraz pomysłów, w jaki sposób można to osiągnąć.

Projektowanie w sensie węższym skupia się na proce-sie ‚syntezy‘ – łączenia wszystkich elementów tak, aby stworzyć koncepcję końcową. Ten rozdział skupia sie na projekcie w sensie węższym, najpierw omawia, w jakim stopniu elementy architektoniczne w formie archetypów, lub raczej ‚szablony‘, mogą być wykorzystane jako blo-ki konstrukcyjne wspomagające i informujące w procesie projektowania.

5.1 Wprowadzenie: Planowanie/programowanie i projekt architektoniczny

Fizyczny teren do zagospodarowania dostarcza potenc-jału do stawianych wyzwań, ale projektowanie architek-toniczne otwartej przestrzeni miejskiej musi zawsze mieć miejsce w odniesieniu do szerszego obszaru kontekstu krajobrazowego.

Aby w pełni wykorzystać potencjał danego terenu ważne jest, aby wziąć pod uwagę czynniki, które mogą w tym procesie spełniać ważną rolę:

Topografia i ukształtowanie terenu – czy są zmiany pozio-mu, które mogą być wykorzystane?

istniejąca roślinność – która część warta jest pozostawie-nia, a która powinna być usunięta?

Widok i perspektywa – czy obszar powinien zostać otwar-ty, czy nawet w jakiś sposób podkreślony?

Główne kierunki wiatrów i ogólny mikroklimat – w jaki sposób można je najlepiej wykorzystać?

Orientacja w stosunku do słońca – które miejsca najlepiej nadają się jako miejsca do siedzenia?

Funkcje i użytkownicy otaczających budynków – gdzie skupiają się najszersze formy aktywności?

Granice i połączenie z obszarem otaczającym, w szczegól-ności z innymi terenami zielonymi – - w jaki sposób teren jest skomunikowany z terenami sąsiednimi?

Trasy komunikacyjne – skąd przybywa większość użytkow-ników, i w jaki sposób teren jest skomunikowany z innymi?

znaczenia i wartości – jakie użytkownicy i mieszkańcy mają skojarzenia z danym terenem; jaka jest istotna ‚historia‘ miejsca?

Przy braniu pod uwagę zagospodarowania otwartej pr-zestrzeni miejskiej ważne jest postrzeganie tego terenu w skali czterech różnych poziomów. Hierarchia parków, o której mowa była w Rozdziale 1 powinna odnosić się do tych poziomów, chociaż przestrzenie otwarte należące do pierwszego poziomu, środowisko mieszkalne, ma częs-to charakter prywatny lub gminny i dlatego niekoniecz-nie musi być rozpatrywane w ramach tematu publicznej otwartej przestrzeni miejskiej.

Najbliższe środowisko mieszkalne .Sąsiedztwo (parki lokalne i w sąsiedztwie).Dzielnica (parki dzielnicowe).Miasto lub miasteczko jako całość (parki miejskie).

5.2 Teren zagospodarowania w kontekście


W procesie analizowania potrzeb mieszkańców lokalnych trzeba zastosować dwa podejścia, które mogą być wykor-zystane do zintegrowania wyników na koncepcję projek-tową. Potrzeby te muszą być widziane jako kompendium szerzej nie powiązanych ze sobą cech, które mają być brane pod uwagę lub alternatywnie można starać się spróbować znaleźć serię zintegrowanych cech charakterystycznych, które określają pożądane funkcje i atmosferę nowego miej-

sca zamiast dawać specyficzne wymagania strukturalne. To drugie podejście oparte na definiowanych ‚szablonach‘ opisane jest tutaj jako możliwość, która może pomóc za-równo w samym procesie projektowania, ale także w in-tegracji tych pomysłów dla przyszłych użytkowników, jako że szablony te dają im środek do wyrażenia ich aspiracji i nadziei w sposób bardziej konkretny.

5.3 Szczegółowe streszczenie projektu

Modernistyczne podejście do projektowania zakłada, że kiedy konkretna koncepcja projektowa dotyczy unikalnego terenu wynik może być tylko jednym ‚z kilku‘ rozwiązań stworzony dla danej sytuacji i spełniający jedynie specyficzne wymagania. O ile jest to prawdą w pewnym stopniu, jest również prawdą, że takie same lub przynajmniej podobne problemy się powtarzają z projektu na projekt. W wyniku

tego niektóre typologie zostały opracowane i powstał pewien kanon rozwiązań projektowych, który został na przestrzeni czasu przetestowany i ulepszony. Dlatego możliwa jest pewna generalizacja i można poruszać się w pewnej określonej terminologii dla konkretnych typów projektów, a nawet ich elementów.4

5.4 Definiowane elementów - szablonów

Poniższe pojęcia szablonowe przedstawiają przykłady ar-chetypów elementów przestrzeni otwartej, które mogą być łączone w różne permutacje, aby stworzyć różne typy przestrzeni otwartych. Nie tworzą one same w so-bie otwartych przestrzeni, ale ich częściowe aspekty, które mogą być łączone z nowymi przestrzeniami otwartymi. zostały one sformułowane w taki sposób, aby łączyć as-pekty struktury, funkcji i koncepcji zawiązanych z atmos-ferą lub znaczeniem.

Wydaje się, że mogą być one pomocne w stymulujących dyskusjach dotyczących elementów projektu, które można włączyć jako części składowe nowych, przeprojektowa-nych przestrzeni w sposób, który może być wykorzysta-ny. Ważne jest, aby pamiętać, że przynajmniej mogą być one postrzegane jako materiał generujący dyskusje dla pr-zyszłych użytkowników zagospodarowywanego terenu i na bazie których może powstać elastyczne rozwiązanie w odpowiedzi na koncepcję projektu.

5.5 Język szablonów dla przestrzeni miejskich

Zaciszne miejsce do siedzenia, czytania i myśleniaGrupy małych, zacisznych, osłoniętych, a możliwie zacie-nionych zatoczek do siedzenia, z boku od głównego cią-gu komunikacyjnego i źródeł hałasu. Widok na przestrzeń otwartą powinien być możliwy, ale nie dominujący.

Salon na powietrzu, komfortowe miejsce do spotkań, rozmów i relaksuCentralna część terenu, wyłożona chodnikiem i z posad-zoną roślinnością, blisko ale nie bezpośrednio przecina-jąca główne ciągi komunikacyjne, ze zróżnicowanymi miejscami do siedzenia w sposób umożliwiający spot-kania różnych grup, razem lub osobno. Przestrzeń taka

powinna dawać możliwość zarówno korzystania z prze-strzeni otwartej jak i zamkniętej, z widoczną perspektywą, ale i z możliwością schronienia, może zawierać elementy architektoniczne przyciągające uwagę, takie jak pergola lub pawilon.

Spacer po parkuStosunkowo nieformalne ścieżki spacerowe na planie okręgu, z obszarem zielonym pośrodku, zapewniające możliwość spacerów dookoła otwartej przestrzeni miej-skiej, łączącej je z głównymi obszarami i elementami. Ten wzór umożliwia użytkownikom ‚wspólne spacery’ bez opuszczania terenu parku. Może to być również skojar-zone ze ścieżką do fitnesu oraz z zadaszonymi miejscami do siedzenia.

5.6 Przykłady możliwych szablonów otwartej przestrzeni miejskiej


Platforma obserwacyjna z widokiem na szerszy terenPodwyższona przestrzeń, umiejscowiona przy granicy te-renu, z balustradą lub relingami, na których można się oprzeć i obserwować teren, aby mieć podgląd co dzieje się w innych miejscach przyległego obszaru. Platforma może należeć do szerszego ciągu innych elementów za-pewniających widok na szerszą perspektywę terenu lub wykraczających poza teren.

Arena, scena dla przedstawieńStosunkowo duży obszar pokryty chodnikiem w cent-ralnym miejscu terenu, usytuowany w ten sposób, aby widownia mogła mieć widok z kilku stron, spełniający funkcję areny dla nieformalnych sportów, takich jak deskorolka, najlepiej usytuowany naprzeciw nieformal-nej widowni. Taki obszar może służyć jako lodowisko w okresie zimowym.

Promenada, miejsce oglądania i bycia oglądanym Szeroki, pokryty chodnikiem pas dla pieszych, możliwie połączony z alejkami drzew i krzewów, pozwalający na przejście kilku osób obok siebie, możliwie w dwóch kie-runkach. Chodzenie wzdłuż promenady w jedną i drugą stronę to jej główna funkcja. Nie musi się ona łączyć z innymi ścieżkami i głównymi miejscami wejścia i wyjścia na obszar, ale powinna być ulokowana strategicznie wz-ględem reszty przestrzeni otwartej.

Zacieniony zagajnik Regularna forma lub mniej regularna grupa drzew tworzących formę zadaszenia w formie zamkniętej, za-cisznej struktury spokojnego schronienia pod zadasze-niem z drzew i krzewów, które może być podziwiane z zewnątrz jako element architektoniczny lub w środku którego można się schronić; może być traktowane jako miejsce przyciągające uwagę z zewnątrz lub miejsce, w którym można się wyciszyć.

Wielka łąkaDuży, centralny obszar trawy z dostępem dla użytkowni-ków, który może być wykorzystany w sposób dowolny, do nieformalnych zabaw z piłką lub może służyć jako ob-szar imprez w okresie letnim. łąka nie powinna być pr-zecinana żadnymi ścieżkami czy przyjściami, tak aby cała jej powierzchnia mogła być dostępna dla różnych form wykorzystania. Przestrzeń powinna być obniżona w sto-sunku do pozostałego poziomu terenu, aby zaznaczyć zamknięcie terenu oraz aby mogła spełniać rolę zbiorni-ka retencyjnego wody w przypadku dużych opadów.

Kompozycje kwiatoweDywany kwiatów na obrzeżach obszaru i przy jego wejś-ciach tworzą formę elementów przyciągających uwagę użytkowników, co nadaje miejscu koloryt lokalny i będą kojarzyć się z miejscami, gdzie można przyjść, posiedzieć i spotkać się z innymi. Miejsca te przyciągają ludzi, ale także motyle i owady.

W miejscach o charakterze bardziej miejskim inne formy roślinności, takie jak drzewa i krzewy mogą pełnić po-dobną rolę punktów skupiających uwagę.

Ogrodzenie terenuMoże mieć formę zwarcie zaplanowanego pasa roślin-ności na krańcach przestrzeni otwartej i zaznaczającego granice pomiędzy przestrzenią otwartą i resztą miasta. Może też być to ściana, ogrodzenie, rodzaj nasypu lub hałdy z porastającą roślinnością lub kombinacja tych ele-mentów zaprojektowana jako odgrodzenie obszaru od reszty miasta. Może on mieć istotny efekt oddzielenia od reszty miasta i stworzenia przestrzeni, która może tworzyć swój własny klimat.

Dziedziniec wejścia głównegoPrzestrzeń z chodnikiem i miejscami do siedzenia, tworzący rodzaj ‘przedsionka’ do głównej przestrzeni otwartej, spełniający funkcje bramy wejściowej pomięd-zy przestrzenią otwartą a pozostałą częścią miasta. Jest to miejsce ulokowane pomiędzy miastem i parkiem i ma cechy jednego i drugiego. Najlepiej, aby miejsce znajdo-wało się blisko przystanku komunikacji miejskiej. To miej-sce spotkań, z którego widać zarówno co dzieje się w parku, jaki i na ulicy.

Ogródki konsumpcyjne Miejsce na małą gastronomię, z możliwością przygoto-wania potraw na miejscu, np. grill z miejscami do siedze-nia i stołami, gdzie użytkownicy mogą też konsumować na świeżym powietrzu przyniesione lub przygotowane przez siebie posiłki. Może być potrzeba większej ilości takich miejsc, w zależności od tego jak duża jest zagos-podarowywana przestrzeń.

Miejsce uprawiania kwiatów i warzywMiejsce przeznaczone na ogródek, gdzie można brać czynną rolę w jego uprawie, wymieniać doświadczenia, zasadzać rośliny i uprawiać warzywa i owoce. Owoce i warzywa mogą tam być wystawione i spożywane. Może on też przybrać formę małych ogródków przynależnych do mieszkań parterowych lokatorów w dzielnicach do-mów wielorodzinnych. Mogą to być też ogródki będące częścią otwartej przestrzeni i utrzymywane przez lokalną społeczność.


Ta część obszaru może być połączona z częścią funkcjo-nalną z pomieszczeniami na narzędzia ogrodnicze, kom-postnikiem i wyposażeniem do podlewania ogródków.

Skrawek natury‘Dzika natura’ i ‘środowisko miejskie’ mogą być trakto-wane jako przeciwieństwa, które w wyniku kontrastów wizualnych zestawienia mogą powodować zarówno ne-gatywne napięcie, jak i pozytywne emocje. Jako obszar roślinności zbliżony do naturalnego jest to teren tworzą-cy naturalne środowisko życia zwierząt, który sugeru-

je powiązanie z szerszym krajobrazem, nawet jeżeli nie istnieje możliwość powiązania tego obszaru z szerszym krajobrazem. ‘Kawałkiem natury’ może być łąka lub inny obszar trawy zbliżony do warunków naturalnych, staw lub oczko wodne, żywopłot gatunków roślinności rosną-cych w warunkach naturalnych, czy zagajnik leśny. Takie obszary naturalne mogą sprawiać wrażenie dynamicznej natury, naturalnie zmieniającej swe oblicze wraz z porami roku, miejscem gdzie można obserwować życie naturalnej roślinności w warunkach miejskich, które normalnie nie występują w otoczeniu miejskim.



Należy ponownie podkreślić, że powyższe modele nie będą miały zastosowania do wszystkich rodzajów przestrzeni miejskiej i przedmieść, jednak wydaje się, że ta dyskusja dotycząca typów elementów może pomóc w wyborze elementów, które ta przestrzeń może zawierać zostawi-ając sposób jej zagospodarowania raczej jako otwarty i elastyczny, tak aby można było jak najlepiej odpowiedzieć na specyficzne potrzeby i aspiracje projektu i potencjału terenu. Może najlepiej traktować je jako swoiste ramy wykorzystywane dla elementów stałych, które muszą być w jakiś sposób opracowane w czasie tworzenia projektu, kiedy nie został on jeszcze w pełni określony, i które moż-na później zmieniać aby nadać wszystkiemu prawidłowy kształt.

Ważne jest, aby pamiętać, że projekt architektoniczny nowej przestrzeni lub przeprojektowanie istniejącej nie polega jedynie na wybraniu elementów menu istniejących szablonów i dodaniu ich do danego terenu. Proces twor-zenia przestrzeni otwartej jest czymś znacznie szerszym od tworzenia ‘sumy modeli’.

Dlatego ważne jest, aby zorganizować i stworzyć kompo-zycje różnych przestrzennych i funkcjonalnych elementów dla przyszłego terenu tak, by powstała funkcjonalna kon-cepcja i dobrze przyjęty pomysł, zapewniając, aby funkcje kompatybilne były blisko siebie, a funkcje pozostające w konflikcie były jak najbardziej od siebie oddalone.

Dalsza część procesu projektowania będzie wymagała zmodyfikowania różnych funkcji przestrzeni otwartej wy-mienionych w Rozdziale 2 i szukała rozwiązań możliwie jak największego ich wzmocnienia. zajmując się tym, ważne jest, aby być świadomym, że podczas gdy niektó-re funkcje, takie jak ekologiczna i środowiskowa, czy w mniejszym stopniu społeczno-socjalne, są stosunkowo łatwe do określenia, nie zawsze jest to bezpośrednio moż-liwe w przypadku funkcji bardziej strukturalnych i symbo-licznych. Poniżej ten problem został omówiony.

Równolegle z tym ważne jest, aby ocenić i zmodyfikować projekt z punktu widzenia potrzeb potencjalnych grup użytkowników, przy specjalnej trosce o sprawy kobiet i grup mniejszościowych oraz wymagań ‘projektu dla ws-zystkich’ oraz potrzeby bezpieczeństwa i poczucia zabez-pieczenia dla wszystkich grup użytkowników przestrzeni.

Rozważanie dotyczące modeli przestrzeni, funkcji prze-strzeni otwartej i potrzeb przyszłych użytkowników jest procesem interaktywnym, który jest procesem ciągłego sprawdzania i przeprojektowywania, modyfikacji i po-nownego sprawdzania.

Może najważniejszym z aspektów całego procesu przestr-zennego jest integracja wszystkich tych rozważań w jedną ideę przestrzenną, która przede wszystkim miałaby kon-centrować się wokół znaczenia, które odzwierciedlałoby wartości użytkowników będących podstawą zintegrowa-nej wizji dla rozpatrywanej przestrzeni.

Jak już wcześniej wspomniano w Rozdziale 2, Europejs-ka Konwencja Krajobrazowa kładzie taki sam nacisk na aspekty fizyczne, jak i aspekty postrzegania krajobrazu. Dlatego jednym z większych wyzwań dla projektanta, po spełnieniu potrzeb funkcjonalnych, jest integracja zarów-no elementów materialnych jak i mentalnych obiektu, w spójne i przekonywujące dzieło zdolne do przekazania znaczenia możliwie jak największej grupie różnorodnych partnerów.

Jednakże, a może właśnie dlatego, najważniejsza cha-rakterystyka dobrego projektu to stworzenie znaczenia będącego czymś, co nie może być racjonalnie określone i zaplanowane dokładnie. znaczenie musi wyłonić się z dialogu pomiędzy użytkownikami i terenem do zagospo-darowania. Projektant powinien zatem stworzyć potencjał do wyłonienia znaczenia, a najlepszym sposobem, w jaki może to osiągnąć jest opracowanie projektu zanurzonego w różnych kontekstach.

5.7 ‘Skok kreatywny’ w coś ‘większego niż suma części’

PodziękowaniaTo opracowanie jest połączeniem sześciu różnych prac przygotowanych przez: Regionalne Centrum Środowiskowe - Regional Environmental Center (Słowacja), Nadace Partnerství (Republika Czech) i Nadácia Ekopolis (Słowacja), LAMORO (Włochy), RiSSC (Włochy), FH Erfurt (Niemcy) and TU Wien (Austria).

Podziękowania dla wszystkich partnerów projektu i członków STC Projektu UrbSpace za wkład i słowa krytyki dotyczące tego opracowania. Te wskazówki oparte są na opracowaniach roboczych 3.2.1 do 3.2.6 Projektu UrbSpace. Fragmenty z tych opracowań nie zostały oznaczone jako cytaty z tych prac, powinny być traktowane jako źródła tego opracowania i są wspólnym wynikiem opracowań sześciu partnerów projektu.

Te wytyczne są częścią Projektu UrbSpace (www.urbanspaces.eu) i ich opracowanie było możliwe dzięki Programowi Unii Europejskiej Centralnej Europy 2007-2013

Referencje, Przypisy, załącznikROzDziAł 1

1. European Landscape Convention – Europejska Konwencja Krajobrazowa http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/176.htm2. Thematic Strategy for the Urban Environment: - Strategia Tematyczna dla Śodowiska Miejskiegohttp://ec.europa.eu/environment/urban/pdf/com_2005_0718_en.pdf3. Leipzig Charter: Karta Lipska http://www.eu2007.de/en/News/download_docs/Mai/0524-AN/075DokumentLeipzigCharta.pdf4. Aalborg Charter: Karta Aalborg http://ec.europa.eu/environment/urban/pdf/aalborg_charter.pdf

ROzDziAł 2

Appleton, J., 1986, The experience of landscape, John Wiley and Sons, ChichesterGehl, J., 1986, Life between the buildings, Danish Architectural Press, CopenhagenLynch, K., 1960, The image of the City, MiT Press, Cambridge, Mass.Orians, G.H., 1986, Ecological and evolutionary approach to landscape aesthetics, in: Penning-Rowsell, E. & D. Lowenthal, ‚Landscape meanings and values‘, Allen and Unwin, LondonThompson, i.H., 1999, Ecology, community and delight, E & FN Spon, LondonEamus, D.et al., 2004,TURNER REViEW No. 9 Ecosystem services: an ecophysiological examination, Australian Journal of Botany 53(1) 1–19Vitruvius: http://www.gutenberg.org/files/20239/20239-h/29239-h.htm Wilson, E.O., 1984, Biophilia, Harvard University Press, Cambridge, Mass.Wilson, E.O., 1986, Sehnsucht nach der Savannah) (Longing for the Sacann, Garten + Landschaft, 96, 3: 19-24

ROzDziAł 4

Pena, W., 1987, Problem seeking, AiA Press, Washington DC

ROzDziAł 5

Alexander, C., 1979, The Timeless Way of Building, Oxford University Press - USA,Alexander, C., S. ishikawa, S. & M. Silverstein, 1977, A pattern language, Oxford University Press, Oxford


48

PrZyPiSy

1 www.urbanspaces.eu/index.php?id=objectives-activities.php� Appleton, 1975 (‘Prospect-Refuge’ theory), Orians, 1986 (estetyka gatunku drzew akacjowych) i Wilson,

1986 (‘Longing for the Savannah’), napisali o aspekcie współczesnych krajobrazów.

� Podejście programowania zaproponowane na przykład przez Peňa (Peňa, 1987) zakłada, że wszyscy partnerzy odgrywają równe role przy pomysłach, przy tym wszystkie osoby zaangażowane są zachęcane do zapisywania nie tylko potrzeb i żądań, ale także pomysłów i koncepcji i w jaki sposób można je osiągnąć. Są one zapisywane na kartach podczas otwartych spotkań, w procesie podobnym do analizy ‘SWOT , gdzie – S –mocne strony, W- wady, O – możliwości i T’ zagrożenia są zbierane i analizowane na zasadzie burzy mózgów.

4 Ten fakt był rozpoznany przez architekta przestrzeni miejskiej Christophera Alexandra i opisany trylogii ‘A Pattern Language’ – Język szablonów (Alexander et al., 1977). Te szablony, które zostały scharakteryzowane i opisane przez Akexandra, mogą być traktowane jako podstawa terminologii tych szablonów w żargonie architektonicznym, o szerokim zastosowaniu w projektowaniu, które mogą być wykorzystane przez profesjonalistów w tej dziedzinie. Można je również określić mianem archetypów żargonu. Były one traktowane przez Alexandra i współautorów jako podstawowe elementy łączone i wielokrotnie interpretowane do stworzenia nowych, ponadczasowych określeń w projektach określane wspólnie mianem języka szablonów ‘pattern language’ (Alexander, 1979). Szablony opisane przez Alexandra w jego książkach odnosiły się do szerokiego spektrum zabudowań architektonicznych z danego regionu, od pojedynczych budynków do metod konstrukcyjnych. zawierają szczegóły i komponenty, ale także kompletne obiekty. Wśród tego szerokiego zakresu szablonów tylko niektóre były kojarzone z otwartymi przestrzeniami miejskimi. Pytanie pozostaje, w jakim stopniu ten zakres może być rozszerzony, aby odzwierciedlał potrzeby tworzenia nowych przestrzeni miejskich?

48 Joint Strategy

Contact: REC Slovakia, Vysoká 18, 811 06 Bratislava, Slovak Republic, Tel.: +4212 5263 2942; Email: [email protected]; www.rec.sk. The project „UrbSpace“ is implemented through the CENTRAL EUROPE Programme co-financed by the ERDF.

www.urbanspaces.eu

Documents

WSKAZÓWKI DO OPRACOWANIA ZAGOSPODAROWANIA … · 2014. 1. 20. · poznawane. Otwarta przestrzeń miejska to nie tylko parki i ogrody, skwery miejskie i otwarte przestrzenie mieszkal-ne;