22
_ 181 _ xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa erovnul centrsa da saqarTvelos erovnul arqivSi daculi koleqciebis mixedviT) Tea qarTveliSvili xobis monasteri Sua saukuneebis saqarTvelos eklesiis erT-erT umniSvnelovanes centrs warmoadgenda. misi istoriis rekonstruirebisaTvis arsebiTi mniSvneloba aqvs dokumenturi wyaroebis Seswavlas, romelic, wesisamebr, sandoobiTa da mravalferovani informatiulobiT gamoirCeva. warmodgenili dokumenturi masala XV-XVIII saukuneebs moicavs. XV saukunes ekuTvnis Cvenamde moRweuli uZvelesi dokumenti. 1 es gaxlavT iadgaris ganaxlebis sigeli, micemuli Samadavla dadian-gurielis mier xofis RmrTismSoblisaTvis, romlis Sinaarsidanac cxadi xdeba, rom msgavsi sabuTi ukve arsebobda da Samadavla dadiani Zveli iadgaris mxolod ganmaaxlebelia. maSasadame, xobis monastris istoriuli sabuTebi XV saukunemdec arsebobda da mas Cvenamde ar mouRwevia. savaraudoa, rom Tavdapirveli iadgari monastris daarsebidan maleve Seiqmna, rac qronologiurad XIII saukunes unda davukavSiroT. cxadia, iadgaris Seqmnamde ukve arsebobda sxvadasxva sabuTi, romelic xobis monasters miemarTeboda da romelTa safuZvelzec Seiqmna iadgari. rac Seexeba gamoqveynebuli dokumenturi wyaroebis zeda zRvars, Cven aRar SevexeT XIX saukunes, radganac XIX saukunis dasawyisSi dasavleT saqarTvelos eklesiis avtokefalia gauqmda da xobis monastris istoriisTvis aRniSnuli periodi ukve sxva etapia. SemorCenili sabuTebis umravlesoba Sewirulebis xasiaTisaa. dokumenturi masala asaxavs monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze saintereso informacias Seicavs xobis monastrisa da afxazeTis sakaTalikosos urTierTobaze. maTi analizis Sedegad dadginda, rom periodulad, xobis monasteri warmoadgenda afxazTa kaTolikosis rezidencias da amavdroulad xobis episkoposis saydarsac. sakaTalikoso monastrisa Tu saepikoposos centris statusis miReba mniSvnelovanwilad iyo damokidebuli odiSis samTavroSi Seqmnil politikur viTarebasa da dasavleT saqarTveloSi mimdinare movlenebze. sabuTebis umravlesoba uTariRoa. dokumentSi moxseniebuli istoriuli pirebisa, Tu dasaxelebuli istoriuli movlenebis saSualebiT gansazRvrulia maTi Sedgenis dro da met- naklebad daviwroebuli ukve arsebuli qronologiuri CarCo. amasTan, darTulia ganmartebiTi komentarebi istoriul personaliasa da saistorio faqtebTan dakavSirebiT. sabuTebis nawili pirvelad qveyndeba. winamdebare publikaciaSi warmodgenilia k. kekeliZis xelnawerTa erovnul centrsa da saqarTvelos erovnuli arqivis koleqciebSi daculi saistorio sabuTebi. samwuxarod, ar mogveca saSualeba gvemuSava niko berZeniSvilis saxelobis quTaisis saxelmwifo istoriuli muzeumsa da zugdidis dadianebis sasaxleTa istoriul-arqiteqturul muzeumSi, sadac, savaraudoa, rom xobis monastris Sesaxeb arsebuli saistorio sabuTebis garkveuli nawili unda iyos daculi. sabuTis teqstebSi gamoyenebuli pirobiTi niSnebi: () qaragmis gaxsna [ ] aRdgenili adgilebi { } damweris mier uneblied gamotovebuli da gamocemaSi aRdgenili adgilebi ... dazianebis gamo gamotovebuli adgilebi I dedniseuli striqonis gamoyofa II dedniseuli kefis gamoyofa [[ ]] kideebze miwerili teqsti

xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 181 _

xobis monastris saistorio sabuTebi.XV-XVIII saukuneebi

(k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa erovnul centrsa da saqarTvelos erovnul arqivSi daculi koleqciebis mixedviT)

Tea qarTveliSvili

xobis monasteri Sua saukuneebis saqarTvelos eklesiis erT-erT umniSvnelovanes centrs warmoadgenda. misi istoriis rekonstruirebisaTvis arsebiTi mniSvneloba aqvs dokumenturi wyaroebis Seswavlas, romelic, wesisamebr, sandoobiTa da mravalferovani informatiulobiT gamoirCeva. warmodgenili dokumenturi masala XV-XVIII saukuneebs moicavs. XV saukunes ekuTvnis Cvenamde moRweuli uZvelesi dokumenti.1 es gaxlavT iadgaris ganaxlebis sigeli, micemuli Samadavla dadian-gurielis mier xofis RmrTismSoblisaTvis, romlis Sinaarsidanac cxadi xdeba, rom msgavsi sabuTi ukve arsebobda da Samadavla dadiani Zveli iadgaris mxolod ganmaaxlebelia. maSasadame, xobis monastris istoriuli sabuTebi XV saukunemdec arsebobda da mas Cvenamde ar mouRwevia. savaraudoa, rom Tavdapirveli iadgari monastris daarsebidan maleve Seiqmna, rac qronologiurad XIII saukunes unda davukavSiroT. cxadia, iadgaris Seqmnamde ukve arsebobda sxvadasxva sabuTi, romelic xobis monasters miemarTeboda da romelTa safuZvelzec Seiqmna iadgari. rac Seexeba gamoqveynebuli dokumenturi wyaroebis zeda zRvars, Cven aRar SevexeT XIX saukunes, radganac XIX saukunis dasawyisSi dasavleT saqarTvelos eklesiis avtokefalia gauqmda da xobis monastris istoriisTvis aRniSnuli periodi ukve sxva etapia.

SemorCenili sabuTebis umravlesoba Sewirulebis xasiaTisaa. dokumenturi masala asaxavs monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze saintereso informacias Seicavs xobis monastrisa da afxazeTis sakaTalikosos urTierTobaze. maTi analizis Sedegad dadginda, rom periodulad, xobis monasteri warmoadgenda afxazTa kaTolikosis rezidencias da amavdroulad xobis episkoposis saydarsac. sakaTalikoso monastrisa Tu saepikoposos centris statusis miReba mniSvnelovanwilad iyo damokidebuli odiSis samTavroSi Seqmnil politikur viTarebasa da dasavleT saqarTveloSi mimdinare movlenebze.

sabuTebis umravlesoba uTariRoa. dokumentSi moxseniebuli istoriuli pirebisa, Tu dasaxelebuli istoriuli movlenebis saSualebiT gansazRvrulia maTi Sedgenis dro da met-naklebad daviwroebuli ukve arsebuli qronologiuri CarCo. amasTan, darTulia ganmartebiTi komentarebi istoriul personaliasa da saistorio faqtebTan dakavSirebiT. sabuTebis nawili pirvelad qveyndeba.

winamdebare publikaciaSi warmodgenilia k. kekeliZis xelnawerTa erovnul centrsa da saqarTvelos erovnuli arqivis koleqciebSi daculi saistorio sabuTebi. samwuxarod, ar mogveca saSualeba gvemuSava niko berZeniSvilis saxelobis quTaisis saxelmwifo istoriuli muzeumsa da zugdidis dadianebis sasaxleTa istoriul-arqiteqturul muzeumSi, sadac, savaraudoa, rom xobis monastris Sesaxeb arsebuli saistorio sabuTebis garkveuli nawili unda iyos daculi.

sabuTis teqstebSi gamoyenebuli pirobiTi niSnebi:

() qaragmis gaxsna

[ ] aRdgenili adgilebi

{ } damweris mier uneblied gamotovebuli da gamocemaSi aRdgenili adgilebi

... dazianebis gamo gamotovebuli adgilebi

I dedniseuli striqonis gamoyofa

II dedniseuli kefis gamoyofa

[[ ]] kideebze miwerili teqsti

Page 2: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 182 _

#1

iadgaris ganaxlebis sigeli, micemuli Samadavla dadian-gurielis mier xofis RmrTismSoblisaTvis (1)

[1470-1475]

dedani dakargulia. XVII saukuneSi mxedrulad gadawerili piri, s. kakabaZes unaxavs biWvinTis sakaTalikoso sabuTebSi (#92), romelic Tavnakluli da dazianebuli yofila. gvaqvs p iri : sea, 1449-1571.

sabuTi uTariRoa : s. kakabaZe sabuTs aTariRebs Samadavle dadianis zeobis wlebiT 1470-1474. g. araxamias mier Catarebuli kvlevis Sedegad Samadavle dadiani 1475 wels gardaicvala,2 Sesabamisad, sabuTic 1470-1475 wlebiT unda daTariRdes.

g a mocem e b i : sargis kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tf., 1921, gv. 1-2.goneli araxamia, Samadavla dadian-gurielis sigeli da xobis Zveli iadgari, wg: saqarTvelos

istoriisa da wyaroTmcodneobis sakiTxebi, Tb., 2009, gv. 144-147.

... davamtkice ...... jvari da bisoni ... keTiliTa SevamkveT da davasueneT. da virwmuneT ierusalimisa da antioqisa patriarqsa mixaels, sarqoTa da omforiTa kaTalikozi iovakim. qristes sa[f]lavisa marjueniTa kaTalikozad davayeneT da sakaTo[likoz]od ese gavaCineT.

Tavsa wmidasa giorgi msxulebisa [Tvi]siTa SesavliTa da gamosavliTa misiTa, samsxoTa...iTa tyiTa, wyliTa da sanadiroTa, saTevzoTa, [sa]yaniTa, rasac mogelia ixmarebda, uZebariTa da saZebriTa, im rigiTa da wesiTa, glexebiTa yolaTa da juaris mtuirTvelad beri zosime ... [kem]xels gegeberia kaWrisSvilebi babadiSa da misnni Zmani kaxai da va[J]bedai, misTana orni maSisZeni dedismamai da ladaria, orni nadiria miqela da mamisTuali, wuwunari mam[u]li da marani misiTa tyiTa, wyliTa da eklesiis kari[Ta] da saTevzoTa, kuiria masxulia misiTa SvilebiTa, oTarai wuwunava misiTa mamuliTa, beria misiTa mamuliTa, wylispirs bonia qristeSiai misiTa mamuliTa.

wylis pirsa Waladids rionszedan naxevari baJi xofisa RvTismSoblisa aris da naxevari kaTolikozs, qarantas da kemxels mesamedi wylis baJi yovlad wmidisa aris, noxidens oTxi kuamli kaci yuru... da sxuitava andalisSvili Sonia maTiTa mamuliTa, tyiTa, wyliTa da eklesiis kariTa. agreve dadianis saxlis Tavi niSani kaTolikozisa aris. agreve sxuaTa aznauris SvilTa niSani, agreve sxuaTa ebiskopoTa saferxavi marTebs da amas ara eTxovebodes, agreve cus gamoRma da Wuirias wyals Sua vinca [na]diri moklas, sefes yovladwmidis win moiRebdes, nuravin daaklebs.

q. agreve Cuen batonma dadian-gurielman Samandavla movikiTxeT iadgari (2) ZuelTaca agre ewera (3), vinca xofis saydars gareSemo upatioba ikadros anu glexi [da an]u jogi wausxas anu qurdoba qnas anu sasaxles [mi]uxdes da gatexosa, aTi glexi daeurvos saydarsa. ... zedan mouxdes daarbios daawuas ... mexadile kuamli glexi dau...lod anu RalatiTa kaci moklas, ori zoma [sis]xli daeurvos. vinca, ZmaTagansa upatioba hkadros anu aginos, aTasi bot[inati dau]urvos, agreve Wuirias da cus Sua tye da wyali yovlad wmidisa aris da nuravin daaklebT da vin daaklos, r[isx]avsmca mama Ze da suli wmida da yovlad wmida RmrTismSobeli xofisa da yovelni wmidani RTisan zecisani da queyanisani, xorcielni da uxorconi da vinca amisda Slad da qcevad Pelyos, risxavsmca qristes saflavis madli, ierusalims Sesvla, juarcma, aRdgoma, naTlisReba, amaRleba, meored mosvla, mTawmida, sinawmidani, mociqulni, winaswarmetyuelni, mRudelTmoZRuarni, mowameni, wmidani mamani, meudabnoeni da qalwulni, Semcaedebis SiSTuilibi iudasi, keTri dioskoresi, gandgomileba ivlianesi, RrWena kbilTa da satanjveli mdedarisa mis uwyalosa da nuraTamca sinu[nu]liT nu iqnebis Psna sulisa misisa PelTagan jojoxeTisaTa, ukuTu sisxlnica Tvisni qristesTvis dasTxivnis a(mi)n. damamtkicebelni amaTni akurTxnes RmerTman a(mi)n.

aq yofila xveuli xelismowera. (1) sabuTi s. kakabaZiseul gamocemaSi Semdegnairadaa dasaTaurebuli: Samadavla dadianis wigni

sakaTalikozo sargos Sesaxeb. sakiTxi sagangebod Seiswavla g. araxamiam. dokumentis analizis Sedegad man daaskvna, rom xobis monasteri iadgaris Sedgenis periodSi erTdroulad warmoadgenda rogorc kaTolikosis rezidencias, aseve saepiskoposo centrs. iadgaris adresatia xobis saepiskoposo da monasteri. sabuTSi gamijnulia xobis monastrisa da saepiskoposos qoneba, aseve sasisxlo privilegiebi, sakaTalikosos qonebisa da uflebebisagan.3 igi sabuTis raobas gansazRvravs, rogorc ̀ xofis RvTismSoblis Zveli iadgaris ganaxlebis sigeli Samadavla dadian-gurielisa~. umniSvnelo koreqtivebi SevitaneT sabuTis dasaTaurebaSi. pirvel adgilze sabuTis saxeoba movaTavseT, Semdeg Semwirveli da bolos adresati. amasTan iadgaris ganaxlebaze miTiTebam sityva `Zvelis~ Camocilebisken gvibiZga da sabolood dokumentis raoba am formiT ganvsazRvreT: iadgaris ganaxlebis sigeli, micemuli Samadavla dadian-gurielis mier xofis RmrTismSoblisaTvis.

Tea qarTveliSvili

Page 3: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 183 _

(2) iadgari _ sparsuli sityvaa da samaxsovros niSnavs. iadgarSi gansazRvrulia saeklesio mflobeloba, dadgenilia kuTvnili da gasacemi sargo, aseve dawesebulia sisxlis samarTlis normebi saeklesio pirebis an qonebis xelyofis dros. masSi gaerTianebulia saeklesio senioriis sameurneo da sasamarTlo saqmianobisTvis saWiro informacia, ris gamoc ewodeba iadgari.4 iadgars uaRresad praqtikuli daniSnuleba hqonda. sxvadasxva dros da sxvadasxva piris mier gacemuli dokumentebidan ZiriTad informacias iRebdnen anotirebuli saxiT da aerTianebdnen, romelsac amtkicebda saTanado uflebamosilebiT aRWurvili saero Tu sasuliero ierarqi. iadgars, rogorc iuridiul aqts yoveldRiuri moxmarebisTvis gamoiyenebdnen.

(3) Samadavla dadian-gurieli Zveli iadgaris ganmaaxlebelia, romelic safiqrebelia, monastris daarsebis axlo xanebSi Sedga. sakuTriv monasteri XIII saukuneSi ukve dafuZnebulia. g. araxamia Tavdapirvelad miiCnevda, rom iadgari XV saukunis pirvel aTeul wlebSi Seadgines. sabuTSi moxseniebulia bizantiuri fulis erTeuli `botinati~, romelic saqarTveloSi mimoqcevaSi iyo XII-XIII saukuneebSi. sabuTSi botinati fulis mniSvnelobiT ixmareba. iadgarSi botinatis sakmaod didi raodenobaa dasaxelebuli (1000 botinati), risi gadaxdac SeuZlebeli iqneboda. amitom savaraudoa, rom sabuTi asaxavs im periodis viTarebas, rodesac fulis kursi daeca _ XIII saukunis meore naxevridan XV saukunis CaTvliT.5 mogvianebiT, Zveli iadgaris daTariRebis sakiTxSi g. araxamiam koreqtivebi Seitana da misi Sedgena XIV saukunis Sua wlebs an meore naxevars daukavSira.6 m. surgulaZe miiCnevs, rom Tavdapirveli iadgari XIII saukuneSi aris Sedgenili.7 imowmebs ra g. jafariZisa da e. xoStaria-broses naSromebs, argumentebad swored botinatis dasaxeleba da iadgarSi asaxuli, XIII saukunisaTvis damaxasiaTebeli, batonymuri urTierTobebi moaqvs.8 Samadavla dadian-gurielis mier ganaxlebuli iadgari mesamed ganaaxla levan II dadianma (1611-1657). Cvenamde moRweul iadgarTa Soris xobis iadgari yvelaze Zvelia.

#2nusxa saxofo glexebisa

dedani dakargulia. gvaqvs p iri : sea, 1449-1577, gadawerili s. kakabaZis mier. fanqriT miwerili: `me-XVI sauk. SuaSi~. am dros unda iyos Sedgenili sakaTalikozo sabuTebSi daculi nusxa glexebis TeTris gardasaxadisa #82. nusxa xofel episkopozis glexebisaa, dawerilia TeTr qaRaldze nusxa xucurad, Tavi aklia da rac darCenilia misi zoma udris 54 X 15.

sabuTi uTariRoa . s. kakabaZe sabuTs XVI saukuniT aTariRebs. g a mocem a : s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tf. 1921, gv. 13-14.

marTebs ambaYnabars dudunias oci TeTrimarTebs kTilisa dudunias ocdaaTi TeTrimarTebs m[a]misbedaYsa ocdaxuTmeti TeTrimarTebs mamromaYs dudunias TuTxmeti9 naRdi TeTrimarTebs kutalia abedias da kukuCias ocdaaTi TeTrimarTebs qristeSia kutalias oci TeTrimarTebs b pati kutalias mamulsaY oci TeTrimarTebs parkaRebs ormoci TeTrimarTebs goramebsa samoci TeTrimarTebs kortikias ocdaaTi TeTrimarTebs Ciqobelsa xu[T]meti TeTrimarTebs m[a]misaxars sanakias ormocdaxuTmeti TeTrimarTebs i(oan)e da qerobins cuRunias aTi TeTrimarTebs mogeli iasavas da darCinasa ocdaxuTi TeTrimarTebs qristeSia berias ocdaaTi TeTrimarTebs imarinduY Wanturis meore weliwadsa TuTxmeti TeTrimarTebs i(oan)e Wanturas xuTmeti TeTrimarTebs estatai SuRlaias xuTmeti TeTrimarTebs bedinai kukutaias TxuTmeti TeTriamas winaT r[a]Yca sweriaT: unda maiss bg mokrefdeTmarTebs msxulebs xatis begaraY: omaisuri erTi zroxisaY TeTri: cxomaraia m[a]misTevnasSvilisaY Tevnabias

da maoxiasmarTebs Wanturiebsa oci TeTrimarTebs ratiebsa oci TeTrimarTebs slTaams cxomarias oci TeTrimarTebs Cukoliebsa oci TeTrimarTebs cxomarias da uloias da guribiaSvilsa oci TeTri

xobis monastris saistorio sabuTebi: XV-XVIII saukuneebi

Page 4: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 184 _

marTebs Tevnabias da missa ganayofs aTi TeTrimarTebs wy[a]lisZgelTa xatis beg[a]raY omaisuri i(oan)e ilivariasaY oci TeTrimarTebs mabebia kKrkuHlias oci TeTrimarTebs doxuCasa kKrkuHlias oci TeTrimarTebs sanas rasa kKrkuHlias oci TeTrimarTebs vaJbediasa RuamWiTavas oci TeTrimarTebs mamisarisa kKrkuHlias oci TeTrimarTebs Tqels kuaTacxelias oci TeTrimarTebs kaxaberasa kKrkuHlias oci TeTrimarTebs gavaSel kKrkuHlias oci TeTrimarTebs makakasaY kKrkuHlias oci TeTrimarTebs guguasaY RuamWiTavas oci TeTrimarTebs sKmons kKrkuHlias oci TeTrimarTebs gmYgoni kKrkuHlias oci TeTrimarTebs didiskTilsa kKrkuHlias oci TeTrimarTebs m[a]misarasa kKrkuHlias oci TeTrimarTebs papas kKrkuHlias oci TeTrimarTebs m[a]misasa Sonias oci TeTrimarTebs bevrozasa Sonias oci TeTrimarTebs gugulasa kKrkuHlias oci TeTrimarTebs andriaTv[a]lsa asis naRdisa sanTelimarTebs koTelasaY navsaY maisobYsa TKTosa navsaY munis winaY sanTeli, vinc ar mosces y(ovla)d w(mida)Y

R(mrT)ismSobeli gaurisxdebis da xofisa R(mr)TismSoblis winamdegis ebiskopozid madlisagan SeCuHnebulmca aris. awda sa[u]kuneTaY s[au]k[u]neTaYsa a(mi)n da [u]k[unisamdi]n.

#3Sewirulebis wigni xobeli nikoloz wulukiZisa xofisadmi

dedani dakargulia. gvaqvs p iri : sea, 1449-1584, Tavnakluli da xec, Qd 9137 (arasruli).sabuTi TariRi a n i a : qoronikoni smiz (257) /1569/. sabuTi gadaaTariRa T. jojuam. sigelSi

aRwerili ambebi 1667 wlis osmalTa laSqrobas daukavSira, rodesac Turqebma xobis monasteri daarbies da misi mTavari siwminde RmrTismSoblis kvarTi miitaces. vinaidan sabuTis dedani dakargulia, advili SesaZlebelia gadamwerma Secdoma dauSva da qoronikoni smiz (257) 1569 weli (1312+257) dawera tmiz (357) anu 1669 (1312+357) nacvlad. t (300) grafemis magivrad s (200) grafema gadaitana.10 amasTan sabuTis bolo fragmentSi moxseniebuli piris zaman barZimiSvilis identifikaciis saSualebiT, T. jojuam sabuTi XVII saukunis II naxevars daukavSira11 da sabuTis TariRad 1669 weli miiCnia.

g a mocem eb i : s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tf. 1921, gv. 19-21. dednis mixedviT; qarTuli samarTlis Zeglebi, t. III, teqstebi gamosca, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo i. doliZem, Tb., 1970, gv.274-275.

[yovlad] qebulsa da didebulsa umaRles yovlad wmidasa da ufrosad kurTxeulsa dedofalsa xobisa R(mr)TismSobelsa, odes sxva xofeli ijda da TaTrisagan gaoxrebuli da gacudebuli saydari da monasteri iyo, ese aoxrebuli monasteri da mamuli. vigule da vigulsmodgine da SemogwireT mcire da knini Sesawiravi ese Sen, TeTrosansa (1) xobisa R(mr)TismSobelsa Tavs: vercxlis barZimi da feSxumi da kamara, sami atlasis pereqlebi, erTi odiki, erTi naqsovisa kretsabmeli, erTi xeli Sesamoseli stixari da filoni naqsovisa, olari naqsovisa, samklave naqsovisa, erTi didi qvabi spilenZi guriadaman movatanine, gavaWedine da SemogwireT Cvenis sulis saxsrad da saoxad.

awe, vinca da ramanca Zeman kacisaman ese Cvengan Sewiruli naRvawi gamogwiros anu dadianman, anu dedofalma, anu kaTalikozma, anu vezirman, anu xofelman, anu mestumreman, anu didman anu mcireman, _ risxavs Tavad RmerTi da xofisa R(mr)TismSobeli, qristes saflavi da sisxli mewamuli golgoTa da cxovelsmyofeli patiosani jvari, sina, mayvali Seuwveli, mTawmida. wyeul da SeCvenebul ars oTxTa patriarqTagan, samas aTurametTa mamaTagan. masmca edebis keTri gezisi, SiSTvili iudasi, RrWena kbilTa dioskoresi da iesos jvarismcemelTanac ganikiTxvis misi suli da xorci.

da[ma]mtkicebelni amisni akurTxes RmerTman, amin, amin. kidev amas gareT erTi mosaxle kaci TaTrisagan viyide skvamikoCa facisa da movnaTle, davasaxle xofs da vinc kandelaki iyos, imisTvis mimicemia da yovels weliwads RmrTismSoblobas Cemi sulisaTvis Jams swirevdes. vinac berebi da xucebi iyos, imianaT swirevdes.

Tea qarTveliSvili

Page 5: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 185 _

damic begara: erTi cxvari, erTi loRarikoni sanTeli, ori Sauris sakmeveli, sami koka Rvino, ori qila Romi, raeTic eSovebodes, Tevzi da yveli da kvercxi miarTvan. Tu is dRe marxva moxdes, meore dRes saxsnilo miarTvas da Cemi sulisaTvis Jams swirevdes da momixsenebdes da Semomiwiravs xofisa RmrTismSoblisaTvis Cemi sulis saxsrad da saoxad.

aw, vinc gamoswiros, romelic zemos wyevlaa da SeCveneba sweria, isic moiwevs mas zedan da xobis R(mr)TismSobelic, amin, amin.

qoronikonsa smiz.xelrTva: nikoloz xofeli q. sxva kidev amas gareT zaman barZimisSvili mokvda da mis niSansa da nawirvSi amiyvania ivane da sarjelia

da kakulaia sergia da xatisda Semiwiravs xofisa R(mr)TismSoblisaTvis maTis colSviliT, saxl-kariTa, Wur-mamuliTa, misis yovlisferiTa. damic Cemis sulisaTvin erTis saklavis sanTeli oTxi loRarikoni, sxva raca emarTos xofels miarTmevdes. da Semiwiravs me, wulukiZes nikolaozs xofisa R(mr)TismSoblisaTvis.

ramanca Zeman kacisaman ese gamowiros, anu dadianman, anu vazirman, anu mestumreman, anu sxva vinmem Zeman kacman, masca risxavs Tavad RmerTi da yovelni misni wmidani zecisani da qveyanisa[ni da xofi]sa R(mr)TismSobeli.

xelrTva: nikoloz (1) TeTrosnis RmrTismSobeli _ saqarTveloSi gavrcelebuli erT-erTi wodebuleba RmrTismSoblisa,

niSnavda `TeTriT Semosils~. TeTrosani RmrTismSoblis eklesiebi gvxvdeba sxvadasxva mxareSi: aragvis xeoba, qsnis xeoba, svaneTi, guria, samegrelo. guriis sof. xucubanSi arsebul TeTrosnis eklesiaSi aris gadawerili cnobili ̀ TeTrosnis daviTni~.12 qarTul istoriografiaSi arsebobs mosazreba, rom TeTrosani TeTri giorgis kultTan aris dakavSirebuli. (ix. a. ioseliani, narkvevebi kolxeTis istoriidan, Tb., 1973). Tumca mas Semdeg rac wyaroebSi dadasturda, rom epiTeti TeTrosani RmrTismSobels miemarTeboda, aRniSnulma mosazrebam safuZveli dakarga.

#4sigeli da iadgari, mocemuli levan dadianis mier xofis taZrisaTvis (1)

dedan i : xec, Hd-1551-a, TeTri etrati, moTavsebulia ramdenime sabuTi; adgil-adgil dalaqavebulia; kideebze zogan dakrulia Txeli sarestavracio furceli, magram sabuTi cud mdomareobaSia, marjvena da marcxena kideebi mofleTilia da teqsti alag-alag dazianebuli, sabuTi Segdeba erTmaneTze dawebebuli oTxi furclisagan, I furceli zoma: 43,8 X 17,5sm, II furceli zoma: 43,1 X 20 sm, III furceli zoma: 43,5 X 21sm, IV furceli zoma: 20,3 X 20,5sm; r-s I da II furcelze Savi feris melani da III da IV furcelze da mTlianad v-ze yavisferi melani, dasawyisi oTxi striqoni da zogierTi sityva dawerilia singuriT; lamazi mxedruli; gankveTilobis niSani: samwertili yoveli sityvis Semdeg. teqsti naweria r-ze da v-ze srulad.

sabuTi uTariRoa . e. TayaiSvili da i. doliZe levan II dadianis zeobis wlebiT 1611-1657 aTariReben mas.13 s. kakabaZe 1639-1657 ww.14 pirTa anotirebul leqsikonSi sabuTi daTariRebulia 1628-1647 ww.15 qveda zRvrad aRebulia sabuTSi moxseniebuli maqsimes gakaTalikosebis weli, radgan aRniSnuli gamocemis Semdgenlebi Tvlian, rom maqsimes winamorbedi malaqia kaTalikosi 1628 wels gardaicvala da maqsimemac am dros daikava sakaTalikoso taxti.16 zeda zRvrad 1647 wlis miCneva gaurkvevelia. marTebulad migvaCnia s. kakabaZiseuli daTariReba. qronologiur CarCos aviwrovebs sabuTSi kaTalikos maqsime maWutaZis moxsenieba. maqsime sakaTalikoso taxtze aRsaydrda 1639 wels. bunebrivia, sabuTi 1639-1657 ww. Soris aris Sedgenili.

sagulisxmoa, rom sabuTSi ar ixsenieba levan II dadianis meuRle nestan-darejani. savaraudoa, rom igi ukve gardacvlili unda yofiliyo am droisTvis, Tumca qronologiur CarCos es ver aviwrovebs, radgan nestan-darejani 1639 wels gardaicvala, jer kidev malaqia kaTalikosis sicocxleSi. SesaZlebelia, rom sabuTis gacema swored nestan-darejanis sulis saoxad moxda, rogorc sxva Sewirulobebi, romelic ase uxvad gaiRo levanma.

p ireb i : xec, Qd-9135, xec, Ad-2251 la da xec, Sd-2921. g a mocem e b i : eq. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, #6, gv. 26-33, tf., 1899 qarTuli samarTlis Zeglebi, t. II, teqstebi gamosca, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo i. doliZem, Tb., 1965, gv. 208-211. С.С. Какабадзе, гдина, 1967, №232, с. 174-175.

q. kurTxeul ars R(mer)Ti dausabamo... (vrceli saRvTismetyvelo Sesavlis Semdeg)... TavsmdebobiTa, SuamdgomlobiTa, mindobiTa, gkadreT da| mogaxseneT dawerili sigeli ese iadgari, umizezo da ukunisamde welTa da Ja|mTa Seucvalebeli da maradis ganTavebiT gansrulebuli, Tquen, Cuensa m|cvelsa da mfarvels da

xobis monastris saistorio sabuTebi: XV-XVIII saukuneebi

Page 6: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 186 _

cxovrebisa Cuenisa warmmarTebelsa da ganmarjveb[iTa]| mZlevelsa mterTa da mbrZoTa CuenisaTa, qalwulsa ubiwosa, maradis| biwSeuxebelsa, dedasa naTlisasa da mSobelsa meufisasa uTrosnisa| R(mr)TismSobelsa (3) da Zelsa cxovelsa (4), xofis taZarsa Sina gansuenebulTa, m|isaZinelTa da saZualTa pirvel kurTxeulTa da saukunod gansuenebul[Ta]| patiosanTa da saxelovanTa [Z]uelTa CuenTa pap[a]Ta da papis [papaTa y(ovla)d] sa||natrelTa _ giorgi (5), vamey (6), Sergil (7) da samadavle (8), amaTiT oTxTa R(mr)Tiv pit[i]v|cemulTa da guirguinosanTa saflavsa, da Cuensa sasoebiT Sesavedrebels xo|fs gansuenebulsa saxesa da xats w(mid)isa R(mr)TismSobelisasa da jvaris yo|velTa ganmacxovelebelsa. mogaxseneT da gkadreT iadgari da sigeli m|tkice, JamTa saukuneTa gasaTavebeli, Cuen Tquen mieriTa madliT|a da cva-farviTa mZled da Zlierad amaRlebiTa ganZlierebulm|an da oxiTa TqueniTa zesTa aRmatebulman da mtkiced mpyrobel-mqon|ebelman, TviT ganmgebelman, Tquen mier saxel a<m>Rmatebulman da (f)r(ia)d| msasoebelman da madlTa da wyalobaTa TqvenTa mindobiTa sarwmunod| mosavman da surviliT moqeneman, Pelmwifeman, patronman dadianman| levan. SiSiT da krZalviT gangiaxleT da dagimtkiceT mtkice ese u|kunisamde kacTa naTesavisagan Seucilebel-SeusarCleli wigni da| niSani, asre da ama pirsa zeda, rome JamTa viTarebisa, da welTa g|ardasulisa, da etlTa moqcvisa, da dReTa cvalebisagan moSliliyo sofe|li da tye, da veli. vnaxeT da mokiTxuli vqeniT, da ZuelTa Cue[n]|Ta mama-papaTa saflavi yofiliyo, kurTxeulTa da saxeldebulTa da| maT mier dadebuli da garigebuli iadgari /da sigeli/ vnaxeT da Cuenca gul|smodginebiT esreT daumtkiceT, ese viTarca dadian-gurielisa, sul|kurTxeulisa samadavl[a]sagan garigebuli sigeli vnaxeT, esreT ewera| da gaeriga: ~ZueliTgani iadgari g[a]ryuniliyo da dakarguliyo xofisa R(mr)Tism|Sobelisa, mas Jamsa uRmTod da usjuloebad mi[i]qces afxaznio da aRviyvan|eT iovakime _ kaci Rirsi netarebisa da davsviT kaTalikozad, romeli afxazTa| garyunes sjuli da k(aTaliko)zoba, xolo Cuen marjueniTa qristes saflavisaTa da| ierusalemisa da antioqi[i]s patriarqisa mixailis nebadarTviTa gavarigeTo| juriTa da onforiTao.~ awe, Cuenca maTi garigebuli da dadebuli iadga|ri vnaxeT, ganvicadeT da Cvenc msgavsad maTebr davamtkiceT da gavarigeT T[a]vs| msxulebis w(min)da giorgi, mis SesavliTa da gasavliTa, wyliTa, tyiTa, sana|diroTa, saTevzaoTa, sayaniTa, uZebriTa da saZebriTa, ima rigiTa glexeb|iTa, jvarismtvirTveliTa beri zosime, kemxels gegeberia, vaWris Svilebi,| babadiSi da misni Zmani: kaxai da vaJbedai, masTana orni maSis| Zeni deis mamai, da orni ladaria: miqail da mamisTuali, wuwunari,| mamuli da marani, misiTa tyiTa, wyliTa da eklesiis kariTa da saTe|vzoTa, kviria masxulia, misiTa SvilebiTa; TaTarai wuwunava misis m|amuliTa, beria misis mamuliTa. wylispirs, bonia qristeSia misi|T mamuliTa. wylispirs rionzeda, Waladidsa, naxevari baJi xofisa R(mr)Tis|mSobelisa aris. aris qariatas da kemxels mesamedi navi da baJi y(ovla)d|wmidisa, aris noxudens oTxi kvamli kaci: yurua da sxvitava, and|alaisSvili da Sonia, maTiTa mamuliTa, wyliTa, tyiTa, saTevzoTa da| eklesiis kariTa. agreve, dadianis saxlis Tavi niSani da sxvaTa TavadTa| da aznaurisSvilTa, niSani k(aTaliko)zisa aris, sxuaTa efiskopozTa [3] || dg[omiT] marTebs da amas aras eTxovebodesra. agreve cus gamoRma da [3] | da Wviras gaRma vinca nadiri moklas sefesa y(ovla)dwmindasa win mi[i]R|ebden, nuravin daaklebT. agreve, Cuen patronman dadian-gurielm|a Samadavlam iadgari [pir]ueliTgani /vnaxeT/ da asre yofiliyo ZueliTgan da| esreT [e]wera: vinc xofisa saydarsa gareS[e]mo upatioba ikadros, anu| glexi daurbios, anu jogi wausxas, anu qurdoba qnas, a[nu]| sasaxles mouxdes da gatexos, aTi glexi dauurvos saydarsa vin|ca saxofosa zedan mouxdes, da[a]rbios da dawuas, mexadile glexi da|uurvos saydarsa. bod, anu RalatiTa kaci mouklan, ori zoma| sisxli daeurvos. vinc ZmaTagansa upatioba hkadros, anu aginos, aTa|si potinati dauurvos. agreve, Wvirias da cus Sua tye da w|yali yovladw(mid)isa xofisa R(mr)TismSobelisa aris ucilebeli. esreT ewe|ra Zuelsa sigelsa da iadgar Sigan. ama wyeviTa da krulviTa, awe, Jam|Ta viTarebisagan sigeli garyvniliyo da kurTxeulsa dadian-gu|riels Samadavlsa gaerigebina, rogorc Zuelad yofiliyo is|reve gaerigebina.

awe, melia da saydris kacebi icilebodes da davsx|ediT Cuen, Pelmwife-patroni dadiani leon da k(aTaliko)zi maqs|ime maWutaZe da vnaxeT Zueli iadgari da srulad Cveni darbaiselni| davisxiT da gavusinjeT da asre ewera wyeviT rome Wvirasa da cus| ...

sabuTs bolo aklia. v-ze Cans qveda grafemebi, unda iyos xelrTva: levan. qaRaldi aqerclilia da, vfiqrob, unda iyos kaTalikozis xelrTva makurTxeveli marjvena jvriT. imave feris melniT _ k(aTaliko)zi maqsime.

(1) levan II dadiani iadgaris mesame ganmaaxlebelia. igi sabuTSi miuTiTebs, rom manamde arsebul iadgars eyrdnoba, romelic Samadavle dadian-guriels (1470-1475) Seudgenia da sityva-sityviT imeorebs miseul teqsts. xolo Samadavle, Tavis mxriv, ufro Zvel iadgars emyareba. levan II dadiani sityva-sityviT imeorebs Samadavla dadianiseul teqsts. iadgars axlavs mogviano periodis ganaxlebebi da xobis RmrTismSoblisadmi Sewirulebebis dokumentebi, romlebic asevea warmodgenili Cvens publikaciaSi, Tumca arqeografiul aRwerilobaSi ar gvaqvs miTiTebuli sabuTis zomebi, vinaidan teqstebi erTmaneTis miyolebiT an arSiaze aris moTavsebuli iadgarisTvis gankuTvnil etratze.

(2) levan II dadiani _ manuCar II dadianis Ze. odiSis mTavari 1611-1657 ww. levan dadiani zrunavda xobis taZarze. misi saxeli Semounaxavs aq dacul xatebs. levani gansakuTrebul Sewirulobebs axorcielebs meuRlis, nestan-darejanis gardacvalebis Semdeg. swored misi sulis saoxad Seumkia da mouWedinebia sanawile kolofi,

Tea qarTveliSvili

Page 7: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 187 _

romelSic inaxeboda saqristianos udidesi siwminde _ RmrTismSoblis kvarTi, aseve wminda marines mklavi, ioane naTlismcemlisa da wminda giorgis wminda nawilebi.17

1640 wels, nestan-darejanis sulis saoxad, ganuaxlebia da Zvirfasi TvlebiT Seumkia mravalnawiliani vercxlis xati, warweris Tanaxmad igi Tamar mefis dedis _ bordoxan dedofliseuli yofila da masSi sxva wminda nawilebTan erTad inaxeboda Zelicxovlis nawili.18

(3) TeTrosnis RmrTismSoblis Sesaxeb ix. dokumenti #1-is komentari.(4) Zelicxovelis nawili xobis monasterSi iyo daculi. sakiTxi sagangebod Seiswavla giorgi kalandiam

naSromSi odiSis saepiskoposoebi, sadac moaqvs saTanado wyaroebi (juzepe maria Zampi, aleqsi ievlievi da nikifore toloCanovi, e. TayaiSvili), romelTa Tanaxmadac aRniSnul avtorebs Zelicxovelis nawilebi piradad unaxavT xobSi.19 saqarTveloSi dabrZanebuli Zeli WeSmaritis nawilebis Seiswavla eldar bubulaSvilma. wyaroebis analizis safuZvelze man daaskvna, rom xobis monasterSi dacul ramdenime xatsa da jvarSi Cayolebuli yofila Zelicxovlis nawili.20

(5) giorgi dadiani _ Znelia ganvsazRvroT Tu romeli giorgi igulisxmeba aRniSnul sabuTSi. igi unda iyos xobis monastris CrdiloeT kedelze gamosaxuli erisTavT-erisTavi da mandaturTuxucesi giorgi, romelsac taZris maketi upyria xelT da Tan axlavs saTanado warwera, sadac mas taZris aRmaSenebeli ewodeba.21 mkvlevrebs uWirT misi moRvaweobis periodis dadgena. eq. TayaiSvili miiCnevs, rom igi aris giorgi II dadiani (1384-1396), mamia I-is Ze. Tumca misi azriT pirveli maSenebeli ar unda iyos xobis taZrisa. mas unda ekuTvnodes eklesiisTvis samxreTidan da dasavleTidan Ria stois miSeneba.22 v. beriZem SeuZleblad miiCnia, rom freskaze gamosaxuli giorgi dadiani mxolod galereis amSenebeli yofiliyo. igi qtitorTa adgilasaa daxatuli eklesiis modeliT xelSi, rac imas niSnavs, rom giorgi udavod taZris amSenebelia, Tumca ar aris savaldebulo, rom igi mSeneblobis damwyebad miviCnioT. sakuTar Tavs ~saydris aRmaSenebels~ uwodebda im SemTxvevaSic ki, Tu mxolod daasrula Tavisi winamorbedis dawyebuli mSenebloba.23 giorgi bedanis Zea da Sergil dadianis Tanamedrove, moRvaweobda XIII-XIV ss. mijnaze. istoriul wyaroTa monacemebs savsebiT eTanxmeba taZris xuroTmoZRvruli analizi.24 m. baxtaZem sagangebod Seiswavla odiSis erisTavTa qronologiuri rigi. misi daskvniT, bedan II-is Ze giorgi II, XIII s-is 70-ian wlebSi moRvaweobda.25 g. araxamia miiCnevs, rom bedan II-is Ze aris giorgi I, romelic moRvaweobda XIII s. 90-ian ww. vidre 1323 w-mde. igi aris xobis taZris qtitori da aqvea dakrZaluli.26

e. TayaiSvili aRniSnavs, rom sabuTSi moxseniebuli yvela dadiani dasaflavebulia xobSi.27 T. beraZe Tvlis, rom xobSi mxolod giorgi II da vamey I arian dakrZalulni.28

(6) vamey I dadiani _ erisTavT-erisTavi da mandaturTuxucesi, giorgi IV dadianis Ze. odiSis erisTavi 1384-1396 ww. man aago xobis monastris samxreTi minaSeni, romlis Sesaxebac fasadze datanili warwera gvamcnobs. warweraSi moTxrobilia, rom vameys jiqeTSi ulaSqria, saidanac wamouRia marmarilos svetebi da fiqalni da xobis ekvderis mSeneblobisTvis gamouyenebia.29 vameys ekuTvnis samxreTis mTeli minaSeni _ galeriac da daxuruli ekvderic. svetebi ekvderSi gamouyenebiaT, xolo fiqalni _ galereis kedlebSi, eklesiis sakurTxevelis iatakze da trapezze. igi dakrZalulia xobis taZarSi.30

(7) Sergil dadiani _ erisTavT-erisTavi Sergili Tavis ojaxTan: meuRle naTelTan, vaJTan cotnesTan da asul TamarTan erTad gamosaxulia xobis monastris samxreT kedelze.31 eq. TayaiSvilma igi XIII s-is moRvawed miiCnia.32 v. beriZem, Catarebuli kvlevis safuZvelze daadgina, rom warweraSi moxseniebuli cotne koxtasTavis SeTqmulebis gmiri ar aris da Sesabamisad Sergilis moRvaweobac XIII s-is dasawyiss ver daukavSirdeba. igi axlo naTesavi unda iyos xobis eklesiaSi gamosaxuli giorgi dadianisa da misi Tanamedrove. Sergils saojaxo kapela auSenebia xobSi.33 m. baxtaZe Sergilis moRvaweobas XIII s-is miwuruliT gansazRvravs.34 Sergili, rogorc Cans, didad zrunavda xobis monasterze da masSi dacul siwmindeebze. misi saxeli, ojaxTan erTad Semounaxavs macxovris dasakec oqros xats, romelSic Cadebuli iyo Tamar mefis gulsakidi jvari Zelicxovlis nawiliT.35

(8) Samadavle dadian-gurieli _ vaxuSti batoniSvilis cnobiT igi odiSs ganagebda 1470-1474 ww.36 g. araxamiam wyaroebis analizis safuZvelze daadgina, rom Samadavle gardaicvala 1475 wels.37 mis saxels ukavSirdeba caiSel-bedieli ioakimes kurTxeva afxazTa kaTalikosad da zogadad, afxazTa sakaTalikosos gamoyofa mcxeTis sapatriarqosgan.

#5iadgaris ganaxlebis wigni levan dadianisa xobisadmi

1662-1681

dedan i ; xec, Hd 1551-a-1, etrati aqerclilia da erTgan gaxeuli, am adgilas teqstis amokiTxva Wirs. baci Savi feris melani. gankveTilobis niSani: samwertili yoveli sityvis Semdeg. teqsti naweria v-ze, I kefze.

sabuTi uTariRoa : dokumentis gamcemi levan III dadiani odiSis samTavros marTavda 1662-1681 wlebSi, Sesabamisad amave wlebiT unda ganvsazRvroT sabuTis daTariRebac.

g a mocem a : eq. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, #6, gv. 30, tf., 1899.

xobis monastris saistorio sabuTebi: XV-XVIII saukuneebi

Page 8: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 188 _

p iri : xec, Sd 2921, xec, Qd 9145 da xec, Ad 2251-la (34/1).

q. rogoraTac biZaCems leuan dadians| gaerigebia [i]adgari es, unaxeT da Cven,| xelmwifes dadians levans (1) asre ga|gvirigebia, da Cvenc asre dagvimtkicebia da| am wignSidac asre sweria: sami na|vi [TaT]rebi38 rom movides, ori Cven|i kacisas dadges da mesame xatis ymisas| dadges da Cvenman mebaJenman39 asre ga[a]r[ig|os.

xelrTva: levan

(1) levan III, igive Samadavla dadiani − odiSs mTavari 1662-1681 ww. hd-1551-d Tanaxmad, mas hyavs meuRle Tamari. misi meore coli gaxldaT imereTis mefis aleqsandre III-is asuli, TinaTini (1448-2225). igi sakmaod susti mmarTveli gaxldaT. man ver SeZlo SeenarCunebina levan II dadianis dros odiSis samTavrosTvis mopovebuli poziciebi.

#6sakanonos mirTmevis wigni xaxu CiCuasi kaTalikos daviTisadmi

1675-1696

dedan i : xec, Hd 1551-b, gayviTlebuli etrati, muqi yavisferi melani. gankveTilobis niSani: samwertili yoveli sityvis Semdeg. teqsti naweria v-ze, II kefze.

sabuTi uTariRoa : TariRis gansazRvra SeiZleba daviT nemsaZis kaTalikosobis periodiT (1673-1696). safiqrebelia, rom dokumenti Sedgenili unda iyos mas Semdeg, rac levan III dadianma 1675 w. xobis monasteri sakaTalikoso rezidenciad gadasca daviT nemsaZes. dokumenti daviT kaTalikosis zeobis wlebiT (1673-1696) daTariRebuli pirTa anotirebuli leqsikonis V tomSi.40

g a mocem a : e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, №6, gv. 31, tf, 1899 p iri : xec, Sd 2921-b; xec, Qd 9139 da xec, Ad 2251-la (34/4).

q. me, xaxu<m> facias, kaci Semomakda da sakanono gamiCines| da biZab cxomaria davixseni da xats SevswireT. baton|ma ka(Taliko)zma (1) da xofelma gamiCina sakanon[o]d da SevswireT xats.| aris amis mowame batoni Wyoindeli da xaxu CiCuva. (2)

uzis erTi jvari.

(1) qvemomotanili #7 sabuTis teqstidan irkveva (Hd-1551-g), rom xsenebuli kaTalikosi gaxlavT daviT nemsaZe. igi afxazTa sakaTalikosos ganagebda 1673-1696 ww. levan III dadianma mas gadasca xobis monasteri da ori sasaxle. niSandoblivia, rom am SemTxvevaSi, sakanonos swored kaTalikosi awesebs da Sewirulebac xobis, rogorc sakaTalikoso monasterisadmia gaRebuli.

(2) xaxu CiCuasgan (CiCuva) 1706 wels, grigol afxazTa kaTalikoss 300 marCilad SeuZenia quCua mircxulava da Seuwiravs biWvinTis RmrTismSoblisaTvis.41 aseve bias mcxovrebi xosia siWinava kaTalikoss xaxus ̀ sawiravsa da niSanSi~ aiyvanes.42 pirTa anotirebuli leqsikonis t. V miTiTebulia, rom xaxu mowmed ixsenieba Hd 1551-g,43 Tumca aRniSnul sabuTs mowmeebi saerTod ar hyavs. ix. №7 (Hd 1551-g).

#7ymis Sewirulebis wigni, micemuli afxazeTis kaTalikos

daviT nemsaZis mier xofis RvTismSoblisadmi(1673-1696)

dedan i : xec, Hd 1551-g, gayviTlebuli etrati, Savi feris melani. mxedruli; gankveTilobis niSani: orwertili yoveli sityvis Semdeg. teqsti naweria v-ze, II kefze sabuTi uTariRoa : TariRis gansazRvra SeiZleba daviT nemsaZis (1673-1696) zeobis wlebiT. am SemTxvevaSic savaraudoa, rom dokumenti Sedgenili unda iyos mas Semdeg, rac levan III dadianma 1675 w. xobis monasteri sakaTalikoso rezidenciad gadasca daviT nemsaZes.

g a mocem a : eq. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, №6, gv. 31, tf; 1899 p ireb i : xec, Sd 2921-g; xec, Qd 9140 da xec, Ad 2251-la (34/3).

Tea qarTveliSvili

Page 9: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 189 _

q. Cven, Crdilosa da afxazeTisa ka(Taliko)z<o>man daviT Semogwi|re baJunai mircula (1), misis SviliTa da Zmis[w]uliTa, misis| sax<u>l-kariTa, ek<u>lesi[i]s kariTa, tyiTa, wyliTa, uZebar-sa|ZebariTa da misis youlisfer[i]Ta. [[ase da ama pirusa ze]]| xaxu facias niSnad batonma dadianman miboZa es g<u>lexi| da me xobisa R(mr)TismSoblisaTvis Semiwiraus Cemi sulis| saoxad da sacxouneblad.

(1) baJunai mircula unda iyos biJoJia, igive bijojia mircxulava (misxulava). igi ixsenieba hd-1551-v. bijojia, 1696-1705 ww. sigelis Tanaxmad, afxazeTis sakaTalikosos yma-glexi iyo44 da radganac aRniSnul periodSi, xobi sakaTalikoso rezidencias warmoadgenda, igi cxovrobda xorgaSi, romelic monastris kuTvnili sofeli gaxldaT (1448-1529 r). misi Svilia quCua mircxulava (ix. #6 komentari 2). mama-Svili cal-calke uyidia daviT kaTalikoss. biJoJia 260 marCilad _ pepuna faRavasgan, xolo quCua _ xaxu CiCuasgan.45

#8ymis Sewirulebis wigni, micemuli afxazeTis kaTalikos

daviT nemsaZis mier xofis RvTismSoblisadmi1678-1679

ded a n i : xec, Hd 1551-d, gayviTlebuli etrati, mkrTali yavisferi melani. lamazi mxedruli; gankveTilobis niSani: samwertili yoveli sityvis Semdeg. teqsti naweria v-ze, II da III furcelze

sabuTi uT ar iRo a : aslebSi xec, Sd 2921-d da xec, Ad 2251-la (34/2), miTiTebulia, rom dokumenti `aris uricxvo da uTvo~.

sabuTis dasaTariReblad mniSvnelovania sigelSi levan III dadianis meuRlis Tamaris moxsenieba. Tamari vaxtang V Sahnavazis ZmisSvili iyo. vaxuSti batoniSvilis cnobiT, 1661 wels Sahnavazma levan III dasva dadianad da Tamari SerTo colad.46 1663 wels levani imerTa mefe bagrats SeebrZola da damarcxda. bagratma levans Tamari waarTva da TviTon moiyvana colad, xolo levans Tavisi da miaTxova.47 1678 wlis seqtemberSi mefe arCilma levan dadianis daxmarebiT daamarcxa bagrat mefe da Tamari isev levanma daibruna, Tumca 1679 wels bagrati kvlavSeeba dadians da Tamari waarTva.48 Tavad levani 1680 wels gardaicvala. levans Tamari colad hyavda 1662-1663 ww, xolo meored 1678-1679 ww. sabuTi 1662-1663 ww. gacemuli ver iqneba, radgan Sewiruleba gaiRo kaTalikosma daviT nemsaZem, romelic zeobda 1673-1696 ww. gamodis rom sabuTi 1678-1679 ww. unda iyos Sedgenili. pirTa anotirebul leqsikonSi sabuTi daTariRebulia 1673-1680 ww.49 qveda zRvari aRebulia daviTis gakaTalikosebis weli, xolo zeda, levan III dadianis mmarTvelobis bolo weli. Tumca teqstSi Tamaris moxseniebam sabuTis qronologiuri CarCo ufro daaviwrova.

g a moce m a : e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, #6, gv. 31-32, tf; 1899 p ir e b i : xec, Sd 2921-d; xec, Qd-9141 da xec, Ad 2251-la.

q. Cuen, qristes mier kurTxeviT kurTxeulman, Crdi|losa da afxazeTisa k(aTaliko)zman, patronman

daviT, Semogwi|reT Tqven, caTa mobaZavsa biWvintisa R(mr)TismSobelsa da xo|fis R(mr)TismSobels (1) lifonava isufi da misi Zma ianvarai maTis| colSviliTa, saxl-kariTa, Wur-marniTa, misis ekle<e>siis| kariTa, misis mamuliTa, sayaniTa, tyiTa, veliTa, gasavliTa| da gamosavliTa, dRes risic mqonebeli iyos misis [yo]|vlisferiT, samarTlianis saqmiTa, asre aris amisis...| rome guleris kars biWvintisa R(mr)TismSoblis /meTevze g[le]xi/ Z[u]el[i]| Senawiri esaxla50 da aspana faRavam gaiqurda da saxlis [kar]|obiT dagvikarga da merme mis gardas[a]xadad batonman [da]|di[a]nman leon xorgas es lifonava gviboZa da Cven [bato]|nis dadianisa da dedoflis batonis Tamaris brZa[neb|iT] biWvintisa da xofisa R(mr)TismSobelisaTvis Segviwiravs|.

awe, vinca da ramanca Zeman kacisaman, anu dadianm[an,| anu] didman da an mcireman, [es] am Cvens Senawirs g[anaCens| Slad],51 daqcevad xelyos, isimc Seiculebis rjur[isa]| qristianobisagan, nuca ixsnebis wirviTa da locvi[Ta],| nuca g[la]xakT micemiTa, nuca ierusalims wasu[liTa.| ma]samc risxavs dausabamo, dausrulebeli R(mer)Ti|| ... suli ....|li da SeCvenebulmc aris misi suli da [xorci ama]| da mas saukunos, awda ukunisamde, amin.

arian amisni Su|amavalni: lipartiani batoni giorgi, CiCua xaxu, [de]|isma[ma] jaiani,52 (2) da mowame sruli s(akaTaliko)zo da saxofos a[z]n[au]|ris Svilebi.53

xelrTva: kaTalikozi, makurTxeveli marjveniTa da jvriT xelSi, levan, Tamar.54 (3) axlavs sparsuli teqsti. (erTi striqoni)

(1) biWvinTisa da xobis RmrTismSoblis erTad moxsenieba gvidasturebs, rom aRniSnul periodSi xobi sakaTalikoso monasters da kaTalikosis rezidencias warmoadgenda. vfiqrobT, rom xobis taZarSi davanebuli iyo biWvinTis RmrTismSoblis xatis asli.

(2) eqvTime TayaiSvilis aRdgenili aqvs, rogorc [dar]|isma[na]. deisma jaianis moRvaweobas o. soselia

xobis monastris saistorio sabuTebi: XV-XVIII saukuneebi

Page 10: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 190 _

daviT nemsaZis kaTalikosobis mixedviT gansazRvravs. fiqrobs, rom deismas Tanamedrovea aseve darismani, misi saxlikaci, romelic giorgi lipartianTan da xaxu CiCuasTan erTad moxseniebulia sigelSi da imowmebs aRniSnul sabuTs.55 Tumca Cven vfiqrobT, rom darisman jaiani saerTod ar arsebobda da es deisma jaiania, vinaidan sabuTi kargad ar ikiTxeba da amgvarad, darismanad aris aRdgenili. o. soselia Tvlis, rom SesaZloa deisma xorgas mouravi iyos. dadianis `saTxovari~, `gardasaxadi~ da `sxva rame saTemo saqme xorgaSi misi sasaqmoa~. deisma da sxva jaianebi xorgaSi sakuTar yma-mamulsac floben da aq myof sakaTalikoso ymebze mZlavroben. gamosaRebs iTviseben da navisgan baJsac TviTon iReben.56 deisma jaianma daviT kaTalikoss piroba misca xorgaSi mosaxle mis ymebs qurdobaze sazRaurs ar gamoarTmevda, arc gadasaxads da arc baJs miiTvisebda (hd-11208).

(3) levan III dadianis pirveli meuRle iyo Tamari, xolo №14 sabuTis (sea 1448-2225) Tanaxmad, misi meore coli gaxldaT imereTis mefis aleqsandre III asuli, TinaTini.

#9Sewirulebis wigni, micemuli zebede winamZRvris mier xofis RvTismSoblisadmi

1682

dedan i : xec, Hd 1551-e, gayviTlebuli etrati, alag-alag gacrecili da teqsti dazianebuli, Savi feris melani. lamazi mxedruli; gankveTilobis niSani: orwertili yoveli sityvis Semdeg. teqsti naweria v-ze, III kefze sabuTi TariRi a n i a : qoranikoni aTas eqvsas oTxmocdaorsa, 1682 w.

g a mocem a : eq. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, #6, gv. 32-33, tf; 1899 p ireb i : xec, Sd 2921-e; xec, Qd 9142 da xec, ad 2251-la (34/5).

[q.] maJamsa odes gurielman o[d]i[S]i daiW|ira, (1) me zebedes (2) qvaCi [yurua]57 Semomexvewa da| aq xofs Sevaxvewa, [da davayeneT. am iasam]58 utyua| da kaxabers CiCuas misca da mamaSvili or|i gamiyida. awe, xobisa R(mr)TismSoblis| ganatexSid es iasavebi SevswireT baZ|ulei da momaZini maTis colSvil|iTa, saxl-kariTa, Wur-marniTa, tyiTa, vel|iTa, saZebriTa da uZebriTa, risac mqo|nebeli iyos misis samarTlianis sa[q|mi]T, vinc es Cvengan Sewiruli biWvint|isa da xofisa R(mr)TismSobels (3) gamoswiros| Cvensamc kanonsamc qveSe aris. damamtkice|[b]elni amisni RmerTman ak[u]rTxnes| da man R(mr)TismSobelman. daiwera wigni ese| qoranikons [aTa]s eqvsas o[Txoc]daor|sa.

(1) giorgi III gurieli imereTis samefos dakavebis Semdeg, 1681 wlis Semodgomaze, odiSis samTavroSic

gabatonda 1682 wlamde, vidre levan IV dadians gaamTavrebdnen. 1682 wels ekuTvnis, daviT kaTalikosis mier odiSis samTavrodan gaRebuli Sewiruleba biWvinTis RmrTismSoblisadmi, romelic giorgi III gurielis dasturiT ganxorcielda,59 rogorc Cans igi kaTalikosis mimxrobis politikas atarebda.

(2) zebede xobis monastris winamZRvrad ixsenieba Hd-1551-z. igi unda ixseniebodes xobis vercxlis samweroblebis warweraSic.60 zebede am samweroblebs swiravs biWvinTis RmrTismSoblis xats, romelis aslic, rogorc ukve gamovTqviT varaudi xobis taZarSi iyo davanebuli.

(3) ix. sabuTi #8, Hd-1551-d, komentari (1)

#10ymis Sewirulebis wigni, micemuli afxazeTis kaTalikos

daviT nemsaZis mier xofis RvTismSoblisadmi1681-1682

dedan i : xec, Hd 1551-v, gayviTlebuli etrati, gacrecili da teqsti Zlier dazianebuli, Savi feris melani. mxedruli; gankveTilobis niSani: orwertili yoveli sityvis Semdeg. teqsti naweria v-ze, III kefze.

sabuTi uTariRoa : dokumentSi aRniSnulia, rom giorgi gurielma daikava imereTi da odiSi, rac moxda 1681-1682 wlebSi. Sesabamisad sabuTis Sedgenis droc am wlebiT unda ganvsazRvroT.

g a mocem a : e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, #6, gv. 32-33, tf; 1899 (gamoqveynebulia SemoklebiT). p iri : xec, Sd 2921-v; xec, Qd 9143 da xec, Ad 2251-la (34/6).

q. Cuen qristes mier kurTxeviT kurTxeulman, Crdilosa da afxaze[Tisa] k(aTaliko)zman, patronman daviT, SemogwireT mcire da knini ese Sesawiravi saSinelsa da Svid caTa umaRlessa da qerabinTa uwmidessa xobisa [RmrTis]mSobelsa mircxulava bijojia (1) da misi Svili qoCua (2) da paWku (3) m[isiTa c]o[l]SviliTa, saxl-

Tea qarTveliSvili

Page 11: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 191 _

kariTa, Wur-marniTa ...61 tyiTa, veliTa, gasavaliTa da SemosavaliTa, saZebriTa da uZebriTa, risac mqonebeli iyos, misis yovlisferiTa samarTlianis da misis ekklesiis, sasaflaoTa, kariTa. misi saqme asre aris: biJoJia, deismas omzed daikarga da Saqarias cxomaris da yuanda colad, da Saqariam daixsna da merme baxua babadiSma, da omoba dagviwyo, rom kaci radgan Seni daxsnili ariso, adgili Cemi ariso da erTi misi Svilio, mermeT biJoJia warmodga da Saqaraman, rom damixsna is adgili mas ukan viyideo da TavaT biJoJiam da misma Svilman daufica da merme xuTman cxomarebman daifica am saxelisaTvis da miT CamovixseniT. da merme misi biWis saqme asre aris, rom meRvine biWi gvyavda makaria xofis R(mr)TismSoblis ymis Svili, babadiSman is gagviyida da qoCua biJoJuas SvilSvid gamovarTviT magierad, umagierod ara gvaqvs ra. mas Jamsa, odes gurielman giorgim imereTi daiWira da odiSi, da misis brZanebiT [da nebadarTulobiT, batonis dedoflis Tamaris brZanebiT]62 SemogwireT.

aw, vinc da ramanc Zeman kacisman, anu mefeman, anu dadianman, anu gurielman, anu didman, anu mcireman Tqvenda amis gamoxmad da Slad da qcevad xelyos masamc risxavs TavaT dausabamo samebiT didebuli R(merT)i da yovelni misni wmindani zecisani da qveyanisani, xorcielni da uxorconi...

„Semdgomad amisa ara cxadhyofda metismeti siZvelis garyvnilobiTa,~ gviambobs gadamweris minaweri.

(1) bijojia igive biJoJia mircxulava aseve ixsenieba 1696-1705 ww. sabuTSi. daviT nemsaZis gardacvalebis Semdeg igi pepuna faRavam miiTvisa. misgan daixsna grigol kaTalikosma, 260 marCilad da sakaTalikosos Sewira.63 bijojia Tavis ojaxTan erTad xobis, rogorc sakaTalikoso monastris kuTvnilebaa.

(2) quCua mircxulava daviT nemsaZem iyida babadiSi xaxuasgan da sakaTalikosos Sewira. levan IV dadianma sakaTalikoso ymebi miiTvisa, maT Soris qoCuac. levan IV dadianis gardacvalebis Semdeg igi xaxu CiCuas darCa. 1706 wlis sabuTSi, grigol kaTalikosi mogviTxrobs, rom man xaxusgan 300 marCilad gamoisyida da kvlav sakaTalikosos Sewira.64 igive ambavia moTxrobili 1712 wlis sabuTSic.65 aRsaniSnavia, rom qoCua amasTan xobis, rogorc sakaTalikoso monastris kuTvnilebaa.

(3) paWku, igive paWkutia mircxulava ixsenieba xobis monastrisTvis Sewiruli da Sesavali sanTlis nusxaSi (sea 1448-1529r) igi xorgaSi cxovrobs da misi ojaxis wevrebis msgavsad afxazeTis sakaTalikosos kuTvnili ymaa.

#11ymis Sewirulebis wigni, micemuli afxazeTis kaTalikos grigol lorTqifaniZis mier xofis RvTismSoblisadmi

1696-1742

dedan i : xec, Hd-1551-T, ganivad minaweri r-s marcxena arSiaze, yavisferi melani, gankveTilobis niSani: orwertili yoveli sityvis Semdeg. sabuTi uTariRoa : TariRis gansazRvra SeiZleba dokumentis gamcemis grigol lorTqifaniZis kaTolikosobis wlebiT 1696-1742. g a mocem a : eq. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, tf; 1899, #6, gv. 30. p ireb i : xec, Sd-2922, xec, Qd-9143 da xec, Ad-2251 la (34/7).

[q. Sewevni]Ta66 R(mrTisaTa), Cuen qristes mier kurTxeviT kurTxeulman, Crdilosa da afxazeTisa k(aTaliko)zman, batonman grigol, (1) ese gkadreT davTris Tqvensa warweriT mcirediTa sityuiTa da kninodeniTa SesawiraviTa, asre rome meoxebiTa SeniTa saSinelo xobisa R(mr)TismSobelo, da gulsmodginebiTa CveniTa, es Sonia Cven am[o]viyuaneT mamaSi da mis[i] Zma, mamida,| amas winaT viTarebisagan dakargul iyo da Cven amoviyuaneT da isrev Tquen SemogwireT Cvenis codvilis sulis saoxad da erTis rubis sakmevels yovelsa dids xuTSabaTs xobisa R(mr)TismSobelo Tquen mogarTmevdes, raTa meox g[veyo].

aw, vinca da ramanca kacman es xelaxla Cvengan Semowiruli Soni[a] (2) [Tquen]67 gamowiros da gamogaxuas Cvens k[a]nunsamc qveS is iqneba, amin.

xelrTva: kaTalikozi,68 jvari makurTxeveli marjveniT.

(1) grigol lorTqifaniZe afxazeTis sakaTalikosos ganagebda 1696-1742 ww. mis saxels ukavSirdeba sakaTalikoso meurneobis mowesrigeba. datacebuli yma-mamulis dabruneba. gansakuTrebiT mzrunvelobda afxazTagan ayril da Seviwrovebul sakaTalikoso ymebs. man saeklesio yma-glexebze aRadgina sanTlis begara. aseve suladi gadasaxadi da fuladi begara sanTlis begariT Secvala.69 grigol kaTalikosi didad zrunavda xobis taZarze. Cven SemogvrCa mis mier ganaxlebuli RmrTismSoblis minanqris medalionebiani xati.70

(2) Soniebi afxazeTis sakaTalikoso ymebs warmoadgendnen. noxudenSi mcxovrebi Sonia Samadavle dadian-

xobis monastris saistorio sabuTebi: XV-XVIII saukuneebi

Page 12: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 192 _

gurielma xobis monasters Sewira. (sea, 1449-1571). es Sewiruleba ganaaxla levan II dadianma xec, Hd 1551-a. xobis monasters ekuTvnoda wyaligzas mcxovrebi bevroza Sonia (sea, 1449-1577), aseve mamisa (sea, 1449-1555) da mamaguli Soniebi (xec, Hd-11221).

#12Sewirulebis wigni winamZRvar zebedesi xofis RmrTismSoblisadmi

XVII-XVIII ss.

dedan i : xec, Hd 1551 z, minaweri v-s marcxena arSiaze ganivad; Savi feris melani, gankveTilobis niSani: orwertili yoveli sityvis Semdeg; teqsti dazianebulia da gaWirvebiT ikiTxeba; bolonakluli. s a buTi uTariRoa : daTariReba SesaZlebelia sabuTSi moTxrobili erT-erT faqtis lipartianis afxazeTSi laSqrobis mixedviT. vaxuSti batoniSvilis cnobiT, 1701 wels, odiSis mmarTvelma giorgi lipartianma afxazebis winaaRmdeg Semweoba sTxova imereTSi gamefebul giorgi abaSiZes. maT erToblivad moawyes laSqroba da afxazeTi daarbies. abaSiZem daazava lipartiani da SarvaSiZe da ukan gamobrundnen.71 T. beraZe am laSqrobas 1702 wliT aTariRebs.72 1702 wliTve aTariRebs aRniSnul laSqrobas o. okujava. odiSis mmarTvelma daibruna teritoriebi mdinare enguridan RaliZgamde. miuxedavad imisa, rom am kuTxis gamgeblebi SarvaSiZeTa gverdiTi Stos warmomadgenlebi rCebodnen, isini morCilebas ucxadebdnen dadians.73 sabuTi ar akonkretebs, romelma lipartianma dalaSqra afxazeTi. Tu teqstSi, marTlac, 1701, an 1702 wlis laSqroba ixsenieba, maSin eq. TayaiSvilis mier kaTalikosis saxelad daviTis aRdgena Secdomad unda CaiTvalos, radgan am dros afxazTa kaTalikosi grigol lorTqifaniZea (1696-1742). sabuTSi moxseniebuli winamZRvari zebede da zaal RoRoberiZe XVII-is 80-iani wlebis moRvaweni arian, amitom gadaWriT gviWirs sabuTis daTariReba. misi gacemis dro XVII-XVIII ss. mijnas unda davukavSiroT.

g a mocem a : eq. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, tf; 1899, #6, gv. 33. p ireb i : xec, Sd 2921-T; xec, Qd 9144 da xec, Ad 2251-la (34/8).

q. eha, Sen, caTa umaRleso, serabinTa uzeSTaeso da qerabinTa uwmideso, romelman Sev erTi samebisagani da SobiTa misiTa ganxeTqe codvaTa CvenTa [Peli]T[werili].74 Sen y(ovla)d kurTxeul[o, caTa mobaZavo] xobisa R(mr)TismSobelo, [Cven cva farvaTa SenTa mindobilman] da ms[asoebelman] siwmindisa [Sen]isaman, da sakuTrebiT [mourneman samsaxurisaman k]ninman ma[dlTaman]...| friadman codviTa winamZRvarman zebede, (1) Semogwire mcire ese Sesawiravi, asre da ama pirsa zedan, rome amas winaT xobs videqiT Cven da RoRaberiZis kacs am xobisa R(mr)TismSoblis ficis [texa daedva da batonman kaTalikozman daviT Tavs Seidva da merme] zaal [RoRaberiZem (2) gastexa da ... aRar gaewyoboda da is kuamli kaci xobs Se]moswira, da Cvenc mogvabara75 ecadia [gegenava da ...] oTia Cven gvsaxu[re]|bda. merme lipartiani qvemoT wabrZanda afxazeTs laSkrad da Cven zugdidamdi viaxeliT, [da] cota uZRebad76 viyaviT da davbrundiT, da aq [xobs] movedi[T. awe, es] gegenavebi pirvelad [am xatis yofiliyo, magram Cven ... da codvaTa CvenTa Sesandobelad xelmeored] orive Zmanebi Semogviwiravs. Seiwire knini ese Sesawiravi xob[isa R(mr)TismSobelo] ...

(1) zebedes Sesaxeb ix. sabuTi №9, Hd-1551-e, komenatri (2) (2) vamey III dadianis (1658-1662) iniciativiT odiSis samTavro kari uaxlovdeba RoRoberiZeTa gvars.

amdenad, zaal RoRaberiZes da mis ymas xobis monasterTan aqvT urTierToba. igi mowmed gvxvdeba bagrat imerTa mefis mier qaixosro wereTlisaTvis micemuli wyalobis wignSi, romelic 1673 w. aris gacemuli77 misi moRvaweoba XVII s-is 70-80-ian wlebs unda davukavSiroT.

#13vamey dadianis pirobis wigni kaTalikos svimon CxetiZisadmi (1)

(1658-1662)

dedani dakargulia. gvaqvs p iri : xec, Qd 9146-a.sabuTi TariRi a n i a , qoronikoni 317, aris 1629 weli. am dros odiSis mTavaria levan II

dadiani. amdenad TariRi ararealuria. vfiqrobT, gadamweris Secdoma unda iyos. vameyi odiSs marTavda 1658-1662 ww. da sabuTis TariRic, Sesabamisad, am wlebiT ganisazRvreba.

sabuTis dasawyisSi miwerili aqvs: dadiani vamey, mefeT-mefe.

Tea qarTveliSvili

Page 13: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 193 _

(vrceli saRvTismetyvelo Sesavlis Semdeg)

... Sen, Svid caTa umaRleso, qerobinTa uzeSTaeso, qristianeTa sasoebavo da Sesavedrebelo, tk[bi]lo da mowyaleo, meoPo da nugeSinismcemelo, biWvintisa da Pofisa R(mrT)ismSobelo, (2) Cven cva-farvaTa SenTa mindobilman da msasoebelman Zisa meufisa Senisaman, Cven, Pelmwifeman mefeT-mefeman dadianman patronman vamey (3) da TanameuRleman Cemman, gurielis asulman, dedofalT-dedofalman patronman elenem da ZeTa CvenTa giorgi da bagrat, kadreT da mogaxseneT Tqven caTa mobaZavsa biWvintisa R(mrT)ismSobelsa da Pofisa R(mrT)ismSobelsa da mas Sina dadginebulsa quTaTel kaTalikozsa CxetiZesa patronsa svimeons, (4) ase rome sakaTalikozo mamulebi sadac iyo, yovelgan mamulebi da saydrebi vingindavis saxeloT qonda sapatios kacebs da aw batono kaTalikozo Tqven moindomeT da dagveajeniT da Cvenca vismineT aja da moxseneba Tqveni da gardagvigdia sakaTalikozo mamulze da alagzed yovelgan mouravi Cuens batonoba, ase rome veravin Cvenma Semdgoman patronman dadianman, [anu de]dofalman da kaTalikozman biWvintisa R(mrT)ismSobels da Pofisa R(mrT)ismSobelisa adgilze da al[agzed] Tu ara im xatis yma, sxva kaci mouravad ar davsvaT da arca vis saxelos mivsceT da arca vis biWvintisa da xofisa R(mrT)ismSoblis mamuli da ymebi Cven sabolovoT da saukunod aravis davaneboT, da amas gareT samarTlianic asea da ZvelTaganac ase yofiliyo, rom kaTalikozis ukiTxavad da uneburad efiskopozoba ar gacemula da arc Cvengan dReis amas iqeT Tqvenda ukiTxavad da uvnebelad Cven efiskopozi ar davsvaT da arca efiskopozoba gavceT, da vinc amis sasjulos saqmezed Tqven wina aRgidges da gauwyreT, Cven samarTlianis saqmiT Tqven mogidgeT da sanamdis Tqven Sendoba ar uboZoT da SeirigoT, manamdis arc Cven SeviwynaroT da rogoraTac mis dReSi Cven sasaxleze da sabatonoSi sxva kaTalikozebs Cvengan da am saxlis batonisagan pativdebodes arc is mogiSaloT da Cvenc mwyalobeli da kargni [kargis] mdomni viyuneT TqvenTvis.

da aw, vinc da ramanc Zeman kacisaman didman, anu mcireman, mefeman, anu dadianman, (5) anu dedofalman, anu kaTalikozman da anu vinme sxvaman batonman Cvengan dadebuli sigeli da garigebuli saqme moSalos biWvintisa R(mr)TismSoblisa da xofisa R(mr)TismSoblisa da amisad Slad da gamoxvad xelyos masamc risxavs TavaT dausabamo RmerTi, mxolodSobili ufali ieso qriste, Ze R(mr)TismSoblisa da suli wminda, cxovelsmyofeli, mamisagan gamosruli. Se-mca-edebis Zrwola kaenisa, SiSTvili iudasi, mex[is]texa dioskoresi, [sircxvili] k[a]ri[sken]ti da sabianesi, dan[Tqma] daTan da abironisi, masamc moiwevis wyevla meased rv(i)sa fsalmunisa, da-mca-isjebis suli da Porci misi da nurca sinanuliTa ars xsna sulisa misisa. damamtkicebelni amisni RmerTman akurTxnes da biWvintisa R(mr)TismSobelman, da momSlelni amisni wyeul, krul da SeCvenebulyos xofisa R(mr)TismSobelisagan, caTa Sina da qveyanasa zeda. da[iwera] brZaneba da sigeli ese qristessa samas meaCvidmetesa.

(1) sabuTi faqtibrivad igivea, rac vamey mefisa da dadianis Sewirulobis wigni, romelic s. kakabaZem gamoaqveyna dasavleT saqarTvelos istoriul sabuTebis I wignSi, gv. 65-67. es sabuTi daTariRebulia 1661, anu qoronikoni samas ormocdacxra. gansxvaveba mxolod erTia, sadac Cven sabuTSi biWvintis da xofis RmrTismSobeli weria, gamoqveynebul sabuTSi mxolod biWvintis RmrTismSobelia miTiTebuli. rogorc Cans s. kakabaZesac piri hqonda xelT.

(2) ix. sabuTi #8, Hd 1551-d, komentari (1) (3) vamey III dadiani _ odiSis mTavari 1658-1662 ww. Cvenamde moRweuli sabuTebis Tanaxmad, mas

sxvadasxva Sewiruleba gauRia afxazeTis sakaTalikososadmi. zaqaria kaTalikosis moTxovniT, man biWvinTis RmrTismSobels sakanonod Sewira senakis sawinamZRvro eklesia da sakaTalikoso monastrad aqcia. aseve Sewira mamuli da sasaxle. piroba misca kaTalikoss, rom sakaTalikoso mamulebze mouravs ar daayenebda. biWvinTis RmrTismSobels Sewira guriaSi akeTis sawinamZRvro, aseve ZimiTis wm. kvirikes saydari. man Sewirulobebi gaiRo sxva eklesia-monastrebisadmic.

(4) simon CxetiZe _ afxazeTis kaTalikos-patriarqi 1660-1666 ww. aseve quTaisis episkoposi. man moaxerxa odiSisa da guriis samTavroebSi sakaTalikoso meurneobis mowesrigeba. vamey III dadianma da giorgi III gurielma erTnairi pirobebi daudves, rom sakaTalikoso mamulebs `saZalod~ aravis daanebebdnen. aseve kaTalikosis nebarTvis gareSe episkoposs ar dasvamda da arc gadaayenebda. misi mxardaWeriT daibruna imereTis taxti bagrat IV.

(5) vamey dadiani sabuTis SesavalSi Tavs xelmwifesa da mefeT-mefes uwodebs. sxva sigelebSic vameyi gandidebuli da realur Sinaars moklebuli titulebiT iwodeba. Tumca mniSvnelovania, rom bralTgadamxdelobiT nawilSi sabuTis Semdgenels ukve veRar Seaqvs cvlileba, standartul formas xmarobs, sadac dadiani da mefe gamijnulad ixsenieba.

xobis monastris saistorio sabuTebi: XV-XVIII saukuneebi

Page 14: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 194 _

#14yma-mamulis Sewirulebis ganaxlebis wigni,

micemuli levan dadianis mier biWvinTis RmrTismSoblisadmi1675

dedan i : sea 1448-2225, gragnili, qaRaldi gayviTlebuli, melani yavisferi, pirveli striqoni mofleTili, mxolod ori sityva Cans, Sevsebulia sarestavracio furcliT. naweri r-ze da v-ze I da II kefi. sul Sedgeba 3 kefisagan. zomebi: I kefi 33,2X25,8 II kefi 42,4X25,1; III kefi 41,5X24,7. gankveTilobis niSani: orwertili yoveli sityvis Semdeg.

sabuTi TariRi a n i a : qoronikoni samassamocdasamsa (363) /1675/ v-ze Zalian mkrTali melniT miTiTebulia, rom sabuTi Cawerilia saregistracio davTarSi 1827

w. Tve da ricxvi ar emCneva.g a mocem e b i : s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tf. 1921, gv. 76-77.

(Semoklebuli teqsti saRvTismetyvelo Sesavlis gareSe).T. Jordania, qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisa da mwerlobisa Sekrebili,

qronologiurad dawyobili da axsnili T. Jordanias mier, t. II, tf. 1897, 489-490. (Semoklebuli teqsti). p iri : xec, Qd-9136.

(Zalian vrceli saRvTismetyvelo Sesavlis Semdeg, romelsac ukavia I kefi da II kefi nawilobriv)

..... Sendami m|sasoebelTa, me, mowyinelTa maT, cva-farvaTa Seweuna| warmarTebaTa TqvenTa mier, Cven, srulisa odiSisa| da afxazeTisa mpyrobel-mqonebelman dadianman patronman| levan (1) da Tan{a}mecxedreman Cvenman, mefeT-mefisa asulman| dedofalman patronman TinaTin da pirmSoman Zeman Cvenman| manuCar da ZeTa CvenTa da momavalTa yovelTave. viguleT| da vigulsmodgineT da mobrZandiT Tqven, k(aTaliko)zi batoni| daviT, dagvelaparakeniT da Z[v]elTaganca xobi biWvintisa R(mr)TismSoblis Sewiruli yofiliyo da JamTa viTarebisagan|| gamoxmoda awe sakanono saqme dagvedva, naTesavis sisPl|Si gaverieT da mobrZandiT Tqven, k(aTaliko)zi bat[o]ni daviT| //nemsaZe//78 da Wyondidel-cagereli batoni gabriel, rogoriTaca| Cveni erTguli iyveniT, imisTana saqme gvirCieT da Cven|is sulis saxsrad saoxad da codvaTa CvenTa aRsaxocelad| da ZeTa CvenTa manuCaris aRsazrdelad da Pelmwifobisa Cve|nisa warsamarTeblad. asre rome, Cvens batonobaSida mravali| sakanono saqme iqna da Semogviwiraus mcire ese da knini| Sesawiravi: xofi oris sasaxliTa sxulebiTa da xorgiTa, su|l<a> maTis SesauliTa da gamosauliTa, uZebriTa da saZebriTa,| misis youlisferis samarTlianis saqmiTa. xorgas sami navi| vaWari Tu movides, erTi baZargani vaWari saxobos kacis|as dadgebodes da sPva, romelic sargois yos, xofisa R(mr)Tis|mSoblis Sewiruli yvela isreu Segviwiraus.

Seiwire m|cire ese Sesawiravi Sen, Svid caTa umaRlesi qerabi|nTa uzeSTaeso biWvintisa da R(mr)TisSobelo, ase rome kaTal|ik[o]zs odiSs erTi saydari aseTi ar qonda, rome dResaswa|uli gardaexada. xan erTs efiskofos Caudgeboden Si|n da xan meores. ebiskop[o]sebi mweT garjiT iyvnen da amisT|vis SeuswireT, rome rodisac k(aTaliko)zi odiSs mobrZandebode|s xatsa, jvarsa da omforsa iq da[a]svenebdes da sasaflao|Tac is Segviwiravs, iq gaikeTebden da gagaCineT amisTvis| vincavin k(aTaliko)zi iyoT da odiSs brZandebodeT xarebis dRes Ja|ms gviwreudes Cvenis sulis saoxad da saxsrad, kars|gaRebuls aRaps gvizemdiT. Tu im dRes odiSs ver da|eswraT am Tormets sauflos dReSi im saydars Jams| gviwireudiT, raTa ara ganvardeT sasufevlisagan. ese ma|muli, saydari da sasaxle asre garigebiT batonis k(aTaliko)zis da|viTisTvis migvibarebia.

awe, vinca da ramanca Zeman kacisaman, did|man, anu mcireman, dadianman, anu dedofalman, anu k(aTaliko)zm|an, anu sxva vinme batonman amisad Slad, qcevad da gamo|xmad Pelyos risxus Tavad dausabamo RmerTi|| da mxolodSobili ufali ieso qriste, Ze R(mr)Tis da suli wmid|a cxovel|myofeli, mamisagan gamosruli ....(wyevla) damamtkicebelni amisi RmerTman| akurTx[o]s da wmidaman biWvitisa R(mr)TismSobelma, da mSle|lni da mqcevelni amisni wyeul da SeCvenebulmca| aris awda uk[u]nisamde amin.

daiwera wigni da sigeli ese| qoranikonsa samas samoc da samsa.

(Zalian mkrTali, odnav gasarCevi melniT, sigelis xeliTve weria Semdeg) aris amisi mowame Wyoi|ndel-cagereli batoni gabriel, Ciquani kacia, be|JanT RoRabe[ri]Ze, karis Cvenis mestumre oTari mel|ia.

xveuli xelrTva iseTive mkrTali melniT : levan, TinaTin.v-ze sxva xeliT: q. xobis Sewirulebis davTarimrgvali beWdiT orTaviani arwivis legendiT.

(1) ix. sabuTi №5 komentari (1) da sabuTi #6 komentari (1).

Tea qarTveliSvili

Page 15: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 195 _

#15Sewirulebis wigni efTvimi faRavasi, xofis RvTismSoblisadmi

(1700 w. axlo xanebi)

dedani dakargulia. gvaqvs p ireb i : xec, Ad 2251-m da Qd 9145.sabuTi uTariRoa . s. kakabaZe mas daaxloebiT 1700 w. axlo xanebiT aTariRebs, Tumca

yovelgvari argumentis gareSe.79

g a mocem e b i : s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tf; 1921, gv. 84.s. kakabaZes xelT hqonia sabuTis dazianebuli dedani. igi miuTiTebs, rom teqsti aRadgina

peterburgis aziur muzeumSi daculi piris mixedviT.

eha, didebulo qalwulo, uvrceleso caTao da uwmideso zecisa mxedrobaTao, da yovlisa soflisa simtkiceo da zRudeo, PelisaRmpyrobelo da mlxinebelo q(rist)eaneTao, Semiwyalen da saxier meqmen R(mr)TismSobelo, r(ameT)u dedasa R(mrT)isasa SemogwireT Sen, caTa mobaZavsa xofisa R(mr)TismSobelsa mcire ese da knini Sesawiravi, SemogwireT: erTi komli kaci, walenjixelisagan viyide rostomia aminaTai, misi Zma urcxalai maTis SvilebianaT, maTis saxlis kaciT, misis ekklesiiTa, saxl-kariTa, miwa-mamuliTa, SesavliTa da gamosavliTa, tyiTa, wyliTa da veliTa, uZebriTa da saZebriTa, yovlisferiTa Semogviwiravs xofis R(mrT)ismSoblisaTvis, C(ue)n, mTavarepiskoposman Pofelman evTimi faRavam, C(ue)nTvis saxsrad da sulisa C(ue)nisa warsamarTeblad mas dResa gankiTxvisasa, raTa SemrTos marjveniTa maT cxovarTa da ganmaSoros uxilavi igi mteri.

aw, vinca da ramanc Zeman kacisaman es C(ue)ngan Sewiruli glexi Sen gamogwiros, didman, anu mcireman, an dadianman, anu dedofalman, an efiskopozman da an Tavadman, anu aznaurisSvilman, an glexman, amis daSlad, qcevad da gamoxmad Pelhyos, masamc risxavs Tavad dausabamo R(merT)i da yovelni misni w(minda)ni zecisani da queyanisani, Porcielni da uPorconi, masamc edebis cecxli geenisa, keTri gezisi, SiSTvili iudasi, mexistexa dioskoresi, danTqma daTan da abironisi, nuras xsniTamc nu iqmnebis xsna sulisa misisa, nurca wirviTa, nurca locviTa, nurca glaxakT micemiTa. damamtkicebelni amisni R(merTma)n daamtkicos, momSleli amisi R(merTma)n moSalos. amin, amin, amin.

Pelic marTlis guliT CagvirTavs.

weli da Tve miTiTebuli ar aqvs.

#16Sewirulobis wigni dadian-guriel mamiasi biWvintis

RmrTismSoblisadmi (1)(1696-1705)

dedan i : sea, 1448-2151, qaRaldi siZvelisgan gayviTlebuli da dalaquli, melani Savi, zoma: 38X29, naweria lamazi mxedruli xeliT. gankveTilobis niSani: orwertili yoveli sityvis Semdeg. restavrirebuli, marcxena zeda kuTxe mciredze mofleTili, marjvena kides zeda nawilic mofleTili da Sevsebuli sarestavtacio furcliT, teqsti dazianebuli da Sua nawilic alag-alag mofleTili. teqsti naweria r-ze da v-ze srulad. sabuTis TavSi aqvs XIX s. minaweri: `STaweril ars komitetsa Sina saeklesiosa Cyle-s wels~ #8 ... (aRar Cans). 2. 9104.

sabuTi uTariRoa . s. kakabaZe 1689-1701 ww. aTariRebs. aseve aTariRebs sabuTs i. doliZe. mamia gurieli dadianad iwodeba aseve biWvinTis RmrTismSoblisadmi gaRebul grigol

kaTalikosis erT-erT sabuTSi, romelsac s. kakabaZe 1700-1712 ww. aTariRebs.80 am sabuTs i. doliZe 1706-1712 ww. aTariRebs81 Cvens mier Catarebuli kvlevis Sedegad davaskveniT, rom sabuTi gacemulia 1696-1705 ww.82 Soris. mamia III gurielma odiSis mTavroba 1696 wels miiRo osmalTagan.83 ~dadianoba guriels darCa da Tavoba giorgi lipartians~. savaraudoa, rom 1701 wlamde hqonoda dadianoba, radgan 1701 w. man imereTis mefis taxtic daikava, magram imave wels dakarga, xolo giorgi lipartiani ukve 1701 w. dadianad ixsenieba.84

g a mocem e b i : s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tf. 1921, gv. 86-87. qarTuli samarTlis Zeglebi, t. VI, teqstebi gamosca, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo i.

doliZem, Tb., 1977 gv. 683-686.

vrceli saRvTismetyvelo Sesavlis Semdeg

xobis monastris saistorio sabuTebi: XV-XVIII saukuneebi

Page 16: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 196 _

... saxeldido mar|iam, biWvintisa R(mr)TismSobelo. Cven cva-farvaTa SenTa mondobilman, siwmindisa Senisa msasoe|belman, ZlierebaTa SenTa madidebelman da kacTmoyvarebisa Senisa maqebelman, caTa bunebisa Cveule|biTa codviTa SebRalulman, da auracxelTa bralTa CemTa SendobisaTvis Senma moruduneman, PelmwifeT|Pelmwifeman, dadian-gurielman, patronman mamia, vigul|modgine, vigeme, viwade, vijerCinebeT| asre da ama pirsa zedan, rome xorgas naparkao sasaxle cxra kvamlis kaciT kaTalikozs daviT nemsaZes w|ulukiZisagan eyida da mas gareT sxva eyida, Tu wirviT eSovna, Cvidmetad kvamlis kacad gaexada xvaskalia| xazava, babadiSai xazava, jubilei mojalabe, kide Toxulara mojalabe, WuWu dasturaia, Tomixili dastur|aia, koCilei dasturaia, mordebuli gigiberia, xviCa xoWolava, inaluxu lefonava, ...ala beraia,| baZRala beraia, batkua beraia, diakoni beraia, erTi berikaci, martoxeli qaSagia; qo||Cua mircxulava, mamaxuta wulaia, kide zemo xobs bibia borqvai, xosia siWinava, eseni kaTalikozs| daviTs TqvenTvisa Semoewira da mas ukan JamTa viTarebisamier gamogwirodaT da sadadianod gamxdariyo da| radgan bednierman xonTqaTman dadianoba da odiSi Cven gviboZa, jer iyo Cem mier, Zalisaebr Cemisa samsaxuri da qvelismoqmedeba da Semowirva ara, x(olo) Tu mokleba, da warsamarTebelad da ama sofelsa safarvelad Sen| momigie mterTa CemTa zedan gansamarjvebelad da orgulTa dasamxobelad, Cemda sadRegrZelod da Jamier myofe|lad, Svilier myofelad, x(olo) saukunesa meored mosvlasa Zisa Senisasa sacxovneblad. Cven TqvenTvis Semogvi|wiravs, Seiwire dedao R(mr)Tisao, biWvintisa R(mr)TismSobelo v(iTarc)a locva da ZRveni igi didsa mamadmTavrisa da| v(iTarc)a orni mwvlilni awda ukuniTi ukunisamde, amin. aw, vinca ramanca adamis ZeTa da tomTaganman Pelmwifeman, anu| TviTmpyrobelman, qalman anu kacman, berman anu erman, Tavadman anu aznaurman, didman anu mcireman, es| Cvengan Semowiruli da damtkicebuli Seuracxyos, urC eqmnas, anu Slad Pelyos, wyeulmca da SeCvenebulmca aris| da R(mr)Tisa mamisa da Zisa Senisa mier da wmidisa sulisa madliTa. (wyevla) xolo damamtkicebelni misni ak[urTxos RmerTman].

xelrTva dadian-gurieli mamia.XIX s. xeliT miwerili gurieli mamia.

(1) xobi afxazeTis sakaTalikosos kuTvnil monasters warmoadgenda da sakaTalikoso rezidencia iyo, amitom sakaTalikoso da monasteri erTi da imave yma-mamuls flobda. amis yvelaze TvalnaTeli dasturia ~xobis Sesavali da Sewiruli sanTlis~ nusxa (ix. dokumenti #17), romelSic mamia guriel-dadianis mier biWvinTis RmrTismSoblisTvis Sewiruli ymebi, an maTi STamomavlebi ixseniebian rogorc xobis monastris kuTvnili ymebi. aRsaniSnavia, rom sxva sabuTebSi, kerZod, grigol lorTqifaniZis mmarTvelobisas Sedgenil afxazeTis sakaTalikosos davTrebSic ixseniebian igive ymebi, magram winamdebare publikaciaSi es sabuTebi ar SevitaneT, radgan TiToeul davTarSi saxobo yma-mamulis garda aRnusxulia afxazeTis sakaTalikosos kuTvnili qoneba mTeli dasavleT saqarTvelos masStabiT, rac rasakvirvelia konkretuli Tematikis sakiTxebs scdeba.

#17nusxa xobis Sesavali da Sewiruli sanTlisa (1)

1712-1733

dedan i : sea, 1448-1529, qaRaldi TeTri, Savi feris melani; mxedruli; gankveTilobis niSani: orwertili yoveli sityvis Semdeg. zoma: 43,6X15,1sm; teqsti naweria r-ze srulad. v-ze miTiTebulia, rom sabuTi Cawerilia saregistracio davTarSi 1823, mrgvali beWedi, orTaviani arwivis gamosaxulebiT. sabuTs TavSi aqvs mrgvali beWedi, SuaSi gamosaxulia RmrTismSobeli yrmiT, garSemo asomTavruli legendiT: `q. m(eu)fe da mRvdelmTavari, afxazeTis k(aTaliko)zi gr(i)gol. qks tpd~.

sabuTi uTariRoa . i. doliZe mas kaTalikos grigol lorTqifaniZis mmarTvelobis wlebiT aTariRebs 1696-1742. Cven mier Catarebuli kvlevis Sedegad davaskveniT, rom sabuTi 1712-1733 wlebs Soris unda iyos gacemuli.85

p ireb i : xec, Ad 2251-nd, xec, Qd 9134 g a mocem e b i : s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tf. 1921, gv. 115-117.

qarTuli samarTlis Zeglebi, t. III, teqstebi gamosca, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo i. doliZem, Tb., 1970, #258, gv.770-772.

q. wyalobiTa R(mr)TisaTa, xobis Sesavali da S[e]wiruli sanTeli:xorgas Tavs: dasturaia| WuWu da gabriel, oTxi loRariki sanTeli|ilorisa Svilebi, oTxi loRariki sanTe|li

Tea qarTveliSvili

Page 17: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 197 _

arcandia gagina, oTxi loRariki| dasturaia daTu da maxutu oTxi loRa|rikixaCqila, oTxi loRariki|mamaSis Svilebi, oTxi loRariki sanTe|lixoWolava miamia, oTxi lo|Rariki sanTelipaWkutia misxulava| oTxi loRariki sanTeligaRma xo|rgas:Tabunia xoWolavasseuli pa|rtaxi ZvelTagan Sewiruli yofili|yo da oTxi loRariki sanTelibesia gi|giberia da ori misi glexi, xuTi loRa|riki sanTeli ilanuxu lefonava| oTxi loRariki sanTelimisi Zma nikola| oTxi loRariki kidev misi ganayofi| gimanZala, oTxi loRariki beraia ba|bakoCi da xaxu da misi Zmiswulebi, oTxi loRarikiToma beraia da misi Zma beJ|ia, oTxi loRariki kidev beraia gurikava da SoSita, oTxi loRariki arcandia qomo|korda, misi Zmiswuli, oTxi loRariki|jaianiseuli kaci avSilava| gonji, oTxi loRariki xobs:babakoCi bigvava, xuTi loRarikiZRikvi| dixam[i]njia da Taimazi, xuTi loRariki|wulai TuTaSxia da gvaZabia, xuTi loRar|iki doRuzia gogolei, xuTi loRariki|xutu kodua da mogelai,86 xuTi loRariki|subuq[i]a mamaguli, babadiSi da biZa misi, xuTi| loRarikikidev jguburia WuWu, axalkoCi da mis||i Zmebi xuTi loRariki sanTelieliSa| osTara da vava, xuTi loRarikibias:koCiore siWinava| da misi glexi imancala cxadaia, xuTi loRarikib|igava jvebe da misi Zmiswuli, xuTi loRarikis|axarbedios:ejibia ivanela, sami loRariki sanTelikidev meore ejibia Wkolofua da baZalia,| sami loRariki sanTelixucesi xarbedia| sami loRariki sanTelinasxida SuR|lai, sami loRariki xorgas Cemi Sewiru|li romelic iyo is damiweria. Zvelad|gan Joeliebssdebia da rogorc sdebodes ise| gardaixados. am /Cems/ Sewirul kacebs visac sanTe|li emarTos mexadiles

kacisaTvis saklaviSe|miwevia da meRore kacisaTvis ufrosi saklavi.| arc gasamyofelo eTxoebodes, arc bat|onisagan da

arc moxelisagan da xatis begara san|Teli ramdenadac geiyos Tan gahyve|bodes mTlad.

xelrTva: kaTalikozioTxkuTxa beWedi mxedruli legendiT: afxazeTis k(aTaliko)zi grigol r-s marcxena kideze, XIX s-is xeliT, yavisferi melniT: ~STaweril ars komitets S(in)a

saekklesiosa Cyle-s welsa №90 quTaiss”v-ze, mogviano xeliT: q. xofisa Sewirulobis.sxva xeliT ukuRma: nv. vb. №90. (1) sabuTi miemarTeba xobs, rogorc sakaTalikoso monastris statusis mqones. dokumentis gamcemi swored

afxazTa kaTolikosia (grigol lorTqifaniZe). man sanTlis begara mxolod sakaTalikoso monastrebs ganuaxla da maT Soris xobsac. sabuTSi moxseniebuli xobis monastris ymebi ixseniebian sakaTalikosos davTrebSi, rogorc afxazTa sakaTalikosos ymebi. xobSi periodulad Cndeba afxazTa kaTolikosis rezidencia. grigol lorTqifaniZis dros odiSis samTavroSi kaTolikosis gaaqtiureba ganpirobebuli iyo imereTis samefoSi Seqmnili aramyari politikuri viTarebiT. grigol kaTolikosi odiSis samTavros axali dinastiis _ Ciqvanebis mxardamWerad gamodis da maTTan TanamSromlobiT cdilobs Zlieri dasayrdenis Seqmnas.87

xobis monastris saistorio sabuTebi: XV-XVIII saukuneebi

Page 18: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 198 _

#18Sewirulobis wigni besarion kaTalikozisa xopis saydrisadmi

(1742-1758)

dedani dakargulia. gvaqvs p iri : xec, Ad-2251 nasabuTi uTariRoa . daTariRebis qveda zRvrad unda aviRoT afxazeTis kaTolikos besarionis

aRsaydrebis weli (1742). vinaidan sabuTSi ixsenieba otia dadiani, romelsac ymebi Seuwiravs kaTolikosisTvis, amitom zeda zRvrad otia dadianis gardacvalebis weli (1758) aviReT.

eha, Sen mSobelo uflisa C(ue)nis ieso q(rist)es mSobelo, R(mrT)ismSobelo, saydaro xopisao, gansuenebulo C(ue)n Zisa Senisa mier k(aTaliko)z-patriarxman besarion, (1) SemogwireT jaianis merabis Svili ioane da svimon. p(irvela)d dadianma otiam (2) Seswira da C(ue)n moguca da C(ue)n Tquenda Semogviwiravs is ori Zma misi kacebiT, Saqari, WaWas saxli da dagajini da kotravas saxli maTis yovlisferiTa, gegia da xurcilava, erTi partaxi, nagegenaK tyiT, wyliT da miwa-mamuliT, sayaniT, saxoxbiT.88

aw, vinc es gamogwiros, SeCuenebulimc aris Senis Zis q(rist)es RmrTisagan da y(ovel)Ta misTagan, C(ue)nis Semdgomis k(aTaliko)zisagan, da y(ovel)Ta samRudeloTa dasTagan, amin.

daxatuli aris mrgvali beWedi, SuaSi aweria xati, rogorc Cans RvTismSoblis xati yofila gamosaxuli, radgan zevidan aweria amis Sigan mRTismSobeli. wriulad aqvs warwera, asomTavruliT: m. e T. da mRvdelTmTavari afxazeTisa, kaTalikozi besarion, jvari.

(1) besarion erisTavi afxazeTis kaTolikos-patriarqi 1742-1769 wlebSi. igi iyo SoSita raWis erisTavisa da imereTis mefe bagrat IV-is asulis mariamis vaJi. mas urTierToba gaurTulda imereTis mefe solomon I-Tan, rodesac mefis sawinaaRmdegod mxari dauWira Tavis Zmas rostom erisTavsa da odiSis mTavars Tavis diswul kacia dadians. daxmarebis saTxovnelad 1768 w. axalcixis faSasTan Cavida, Tumca igi daapatimres. man tyveobidan Tavi gaiTavisufla da odiSis samTavroSi Cavida, sadac kacia dadianma odiSis kaTolikosad daadgina. paralelurad imereTSi kaTolikosad aRsaydrebuli iyo iosebi. orkaTolikosoba 1773 w. dasrulda, rodesac besarioni gardaicvala.

(2) otia dadiani _ odiSis mTavari 1728-1758 ww. igi dapirispirebuli iyo imereTis mefe aleqsandre V-Tan da mxars uWerda imereTis taxtis pretedentebs mamukasa da giorgi ufliswulebs. misi ZmiSvili darejani colad hyavda erekle II-s. otias damokidebuleba imereTis mefisadmi Seicvala solomon I-is taxtze asvlis Semdeg. solomonma colad SeirTo otias asuli mariami da odiSis mTavars daumoyvrda. igi bolomde mxari edga solomons saSinao Tu sagareo mtris winaaRmdeg brZolis dros.

#19miweriloba imereTis kaTalikos besarionisa sinodisadmi

filimon episkoposis Sewynarebaze1753. VIII.14

dedani dakargulia. gvaqvs dimitri baqraZis mier gadawerili p iri : xec, Sd-2972. sabuTs TavSi hqonia mrgvali beWedi Semdegi legendiT: `q. meufe da mRvdelmTavari abxazeTisa, biWvintisa 1742.~ SuaSi gamosaxuli: `saxe biWvintis RTismSobelis, saSual wiaRTa utvirTavs Ze Tvisi.“

sabuTi TariRi a n i a : qristes aqeT CRng, agvistos id, /1753. VIII.14/.

q. mona uflisa Cvenisa iesos qristesa, mama mamaTa da mwyemsi mwyemsTa, afxazTa, megrelTa da imer qarTvelTa mamadmTavari, kaTalikozi visarion mogaxseneb da viTxov Tqven miersa kurTxevasa wmindao da yovladsanatrelno mmarTebelno sinodno, arqiepiskoposno, mitropolitno da episkopozno. awe, mogaxsenebT Tqvenis simaRles RirsebaTa, saRmrToTa da zegardamoTa Cem mier mdabalsa mocemuliTa madliTa da uxilaviTa niWiTa da wmindaTa mociqulTaebr ganwesebiTa da wmindaTa mamaTagan damtkicebiTa, me, mdabalman, mamadmTavarman afxaz-megrelTa da imer-qarTlTa k(aTalik)ozman besarion, Semwirveli wmindisa saidumlosa.

awe, viTxov Tqven miersa Sewyalebasa. ese filimon episkopozi Cem mier ikurTxa da xeldasxmul iqmna episkoposad wmindisa RvTismSobelisa monastersa xofisasa, TanamowamebiTa da brZaneba-jerCinebiTa amisa Cemisa saqarTvelos kaTalikozis antonisaTa, viTarca TviT wameben werilni misni Rirsebasa wmindasa amis episkoposisasa. awe, viTxov Tqvenis simaRlis Rirsebisagan Sewynarebasa.

awe, viTxov mowyalebasa maTis simaRlisa didebulobis imperatorisagan. wyalobasa ese Cven mier nakurTxi da xeldasmuli episkoposi filimon, maTis didebulis simaRlis imperatorebisa sandRegrZelod Seiwynaron da imsaxuron.

Tea qarTveliSvili

Page 19: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 199 _

awe, k(vala)d movaxsenebT wmindaTa da yovladsanatrelTa mmarTebelTa sinodTa, ese Cem mier nakurTxi da xeldasmuli episkoposi filimon dameTxova ama mizeziTa, romel arian ali osmali bilwni agarianni da mterni marTlamdideblobisa sarwmunoebisani da wmindaTa eklesiaTa aRmaoxrebelni. Camoviden qveyanasa Cvensa da moaoxres qveyana Cveni da maT usjuloTagan SeSinda da dagveTxova da aRarc Cven dauSaleT da dasturi daveciT da Cvenis dasturiT Tqvens qveyanas wamovida.

wmindao da y(ovla)dsanatrelno sinodno da sruliad ruseTisa wmindano episkopozno, mogaxsenebT da viTxovT Tqvenis simaRlis Rirsebisagan ese Cem mier xeldasxmuli episkoposi filimon SeiwynaroT, sadac movides ama Cemis kurTxevisa da Sendobisa wigniTa. (kaTalikozi besarion)

q(oroni)k(on)s q(rist)es CRng, agvistos id. 1753.VIII.14mdivan-mgalobeli, mordal karis winamZRvari, mestumreTuxucesi svimon jafariZe.

SeniSvnebi

1 dedani dakargulia, arsebobda XVII saukuneSi gadawerili misi piri, romelsac aseve ar mouRwevia Cvenamde. igi unaxavs sargis kakabaZes. swored miseuli asli da mis mier gamoqveynebuli sabuTi gvaqvs xelT.

2 g. araxamia, saistorio Ziebani, V, weliwdeuli, Tbilisi, 2002, gv. 109.3 g. araxamia, Samadavla dadian-gurielis sigeli da `xobis Zveli iadgari~, wignSi: saqarTvelos istoriisa

da wyaroTmcodneobis sakiTxebi, Tbilisi, 2009, gv. 135-136.4 m. surgulaZe, qarTuli saistorio aqtebi XI-XV ss., Tbilisi, 2006, gv. 174.5 g. araxamia, xobis taZris `Zveli iadgaris~ Sesaxeb, Jur. feniqsi #1, zugdidi 1996, gv. 111.6 g. araxamia, Samadavla dadian-gurielis sigeli da `xobis Zveli iadgari~, wignSi: saqarTvelos istoriisa

da wyaroTmcodneobis sakiTxebi, Tbilisi, 2009, gv. 143.7 m. surgulaZe, qarTuli saistorio aqtebi XI-XV ss., Tbilisi, 2006, gv. 175.8 m. surgulaZe, qarTuli saistorio aqtebi XI-XV ss., Tbilisi, 2006, gv. 175.9 gviani Sua saukuneebis dokumentebSi Cndeba dialeqtizmebi.10 T. jojua, xobeli episkoposebis nikoloz I wulikiZisa da nikoloz II ColoyaSvilis freskuli portretebi

xobis taZarSi, krebulSi: saqarTvelos siZveleni, #15, Tbilisi 2012, gv. 355-35711 T. jojua, xobeli episkoposebis nikoloz I wulikiZisa da nikoloz II ColoyaSvilis freskuli portretebi

xobis taZarSi, krebulSi: saqarTvelos siZveleni, #15, Tbilisi 2012, gv. 358-360.12 q. CxataraiSvili, TeTrosani da TeTrosnis daviTni, krebulSi: saqarTvelos feodaluri xanis istoriis

sakiTxebi, w. V, Tbilisi, 1986, gv. 106.13 e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, #6, tfilisi, 1899, gv. 26; qarTuli samarTlis Zeglebi, t. II,

teqstebi gamosca, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo i. doliZem, Tbilisi, 1965, gv. 208.14 С. С. Какабадзе, ГДИНА, 1967, #232. с. 174.15 pirTa anotirebuli leqsikoni, t. II, gamosacemad moamzades: d. kldiaSvilma, m. surgulaZem, Tbilisi, 1993,

gv. 3-4.16 pirTa anotirebuli leqsikoni t. III, masalebi Sekribes da gamosacemad moamzades: ana baqraZem, levan ratianma

da giorgi oTxmezurma; tomi Seadgines darejan kldiaSvilma da mzia surgulaZem, tomis redaqtori: zaza aleqsiZe, Tbilisi, 2004, gv. 80.

17 e. TayaiSvili, arxeologiuri mogzauroba samegreloSi, saqarTvelos siZveleni, t. III, tfilisi, 1913-1914, gv. 153-155.

18 e. TayaiSvili, arxeologiuri mogzauroba samegreloSi, saqarTvelos siZveleni, t. III, tfilisi 1913-1914, gv. 150.

19 g. kalandia, wminda nawilebi da relikviebi samegreloSi, wignSi: odiSis saepiskoposoebi, Tbilisi, 2004, gv. 193-196.

20 e. bubulaSvili, saqarTvelos eklesiis siwmindeebi, Tb., 2007, gv. 110-115.21 e. TayaiSvili, arxeologiuri mogzauroba samegreloSi, saqarTvelos siZveleni, t. III, gv. 134-135, tf; 1913-

1914; v. beriZe, xobis taZris istoriisaTvis, Jur; macne, istoriis seria, 1973, #2, gv. 74.22 e. TayaiSvili, arxeologiuri mogzauroba samegreloSi, saqarTvelos siZveleni, t. III, tf; 1913-1914, gv. 135.23 v. beriZe, xobis taZris istoriisaTvis, Jurnali macne, istoriis seria, 1973, #2, gv. 75-78.24 iqve, gv. 78.25 m. baxtaZe, erisTavobis instituti saqarTveloSi, Tbilisi, 2003, gv. 244.

xobis monastris saistorio sabuTebi: XV-XVIII saukuneebi

Page 20: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 200 _

26 g. araxamia, saistorio Ziebani, V, weliwdeuli, Tbilisi, 2002, gv. 104-105.27 e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, tfilisi, 1899, gv. 26.28 T. beraZe, odiSis saerisTavo erTian monarqiaSi, krebulSi: samegrelo, kolxeTi, odiSi, i. anTelavas

saerTo redaqciiT, Tbilisi-zugdidi 1999, gv. 145.29 e. TayaiSvili, arxeologiuri mogzauroba samegreloSi, saqarTvelos siZveleni, t. III, gv. 132-134, tfilisi,

1913-1914, v. beriZe, xobis taZris istoriisaTvis, Jurnali macne, istoriis seria, 1973, #2, gv. 79.30 e. TayaiSvili, saqarTvelos siZveleni, t. I, #6, tfilisi, 1899, gv. 26; g. araxamia, saistorio Ziebani, V,

weliwdeuli, Tbilisi, 2002, gv. 106.31 e. TayaiSvili, arxeologiuri mogzauroba samegreloSi, saqarTvelos siZveleni, t. III, tfilisi, 1913-1914,

gv. 134; v. beriZe, xobis taZris istoriisaTvis, Jurnali macne, istoriis seria, 1973, #2, gv. 73.32 e. TayaiSvili, arxeologiuri mogzauroba samegreloSi, saqarTvelos siZveleni, t. III, tfilisi 1913-1914,

gv. 134.33 v. beriZe, xobis taZris istoriisaTvis, Jurnali macne, istoriis seria, 1973, #2, gv. 77.34 m. baxtaZe, erisTavobis instituti saqarTveloSi, Tbilisi, 2003, gv. 244.35 e. TayaiSvili, arxeologiuri mogzauroba samegreloSi, saqarTvelos siZveleni, t. III, tfilisi, 1913-1914, gv. 153.36 vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, qarTlis cxovreba, t. IV, teqsti dadgenili yvela

ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, Tbilisi, 1973, gv. 806-807.37 g. araxamia, saistorio Ziebani, V, weliwdeuli, Tbilisi, 2002, gv. 109.38 aRdgenilia eqvTime TayaiSvilis gamocemis mixedviT.39 Sd 2921-is mixedviT `Cvenman mebatoneman marili...~ da Semdeg piris gadamweris minaweri: `aq ara ars ra

siZuelis gamo.~ sityvasityviT igives imeorebs sabuTis meore piri _ Ad 2251-la. rogorc Cans Sd 2921 da Ad 2251-la gadamwerebi erTimeorisgan sargeblobdnen.

40 pirTa anotirebuli leqsikoni, t. V, masalebi Sekribes da gamosacemad moamzades darejan kldiaSvilma, nana mSvidobaZem, guliko mWedliZem, mzia surgulaZem, tomi Seadgina da redaqcia gaukeTa mzia surgulaZem, Tbilisi, 2015, gv. 251.

41 s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, gv. 91; qarTuli samarTlis Zeglebi, teqstebi gamosca, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo i. doliZem, t. III, Tbilisi, 1970, gv. 647.

42 iqve.43 pirTa anotirebuli leqsikoni, t. V, masalebi Sekribes da gamosacemad moamzades darejan kldiaSvilma, nana

mSvidobaZem, guliko mWedliZem, mzia surgulaZem, tomi Seadgina da redaqcia gaukeTa mzia surgulaZem, Tbilisi, 2015, gv..251.

44 s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tfilisi, 1921, gv. 91; qarTuli samarTlis Zeglebi, teqstebi gamosca, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo i. doliZem, t. III, Tbilisi, 1970, gv. 676.

45 s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tf; 1921, gv. 91; qarTuli samarTlis Zeglebi, teqstebi gamosca, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo i. doliZem, t. III, Tbilisi, 1970, gv. 676; T. qarTveliSvili, xobis monasteri da afxazeTis sakaTalikoso (afxazTa kaTalikos grigol lorTqifaniZis mmarTvelobis periodSi), saqarTvelos istoriis institutis Sromebi IV, Tbilisi, 2011, gv. 220-222.

46 i. anTelavasa da T. beraZis mier Sedgenil dadianTa qronologiuri rigis Tanaxmad, levanma odiSis samTavro 1662 wels daikava da 1681 wlamde marTavda. ix. samegrelo, kolxeTi, odiSi i. anTelavas saerTo redaqciiT, Tbilisi-zugdidi 1999, gv. 326.

47 vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, qarTlis cxovreba, t. IV, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, Tbilisi, 1973, gv. 836-838.

48 vaxuSti batoniSvili, iqve, gv. 843-844.49 pirTa anotirebuli leqsikoni, t. II, d. kldiaSvilma, m. surgulaZem, Tbilisi, 1993, gv. 568.50 sabuTis piris xec, Sd 2921-is mixedviT `saqme rom gelaTis kars biWvintisa R(mr)TismSoblis meTevze glexi

Senawiri esaxla~.51 aRdgenilia eqvTime TayaiSvilis gamocemis sabuTis piris xec, Sd 2921 da xec, Ad 2251-la mixedviT ̀ iadgaris

Slad.~52 aRdgenilia sabuTis piris xec, Sd 2921 da xec, Ad 2251-la mixedviT.53 aRdgenilia sabuTis piris xec, Sd 2921 da xec, Ad 2251-la mixedviT.

54 eqvTime TayaiSvilis mixedviT, levan lipartiani. sabuTis piris xec, Sd 2921 da xec, Ad 2251-la mixedviT _ Tamar, Tumca dedanSi kargad ganirCeva xelrTva Tamar.

Tea qarTveliSvili

Page 21: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 201 _

55 o. soselia, narkvevebi feodaluri xanis dasavleT saqarTvelos socialur-politikuri istoriidan, jaianTa saTavado, w. I, Tbilisi, 1973, gv. 293.

56 o. soselia, narkvevebi feodaluri xanis dasavleT saqarTvelos socialur-politikuri istoriidan, jaianTa saTavado, w. I, Tbilisi, 1973 gv. 293.

57 aRdgenilia eqvTime TayaiSvilis gamocemis da sabuTis pirebis xec, Sd 2921 da xec, Ad 2251-la mixedviT.58 aRdgenilia eqvTime TayaiSvilis gamocemis da sabuTis pirebis xec, Sd 2921 da xec, Ad 2251-la mixedviT.

sabuTis pirebSi aris iase.59 s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tfilisi, 1921, gv.79.60 e. TayaiSvili, arxeologiuri mogzauroba samegreloSi, saqarTvelos siZveleni, t. III, tfilisi, 1913-1914,

gv. 156.61 danarCeni aklia, gagrZeleba aRdgenilia sabuTis pirebis mixedviT xec, Sd 2921-is da xec, Ad 2251 la.62 fraza aris mxolod sabuTis pirSi xec, ad 2251-la.63 s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tfilisi, 1921, gv. 91; i. doliZe, qarTuli

samarTlis Zeglebi, t. III, Tbilisi, 1970, gv. 676. 64 s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tfilisi 1921, gv. 91 i. doliZe, qarTuli

samarTlis Zeglebi, t. III, Tbilisi, 1970, gv. 647.65 xec, Hd-1450; s. kakabaZe, dasax. naSr. gv. 104; i. doliZe, dasax. naSr. gv. 669.66 eqvTime TayaiSvilTan `saxeliTa~.67 aRdgenilia sabuTis piris xec, Ad 2251-la mixedviT68 eqvTime TayaiSvilis mixedviT: grigol. sabuTis piris xec, Sdr. 2922-is mixedviT: xveulad `kaTalikozi~ da

xeli jvriT. 69 T. qoriZe, afxazeTis (dasavleT saqarTvelos) kaTolikosebi da kaTolikos-patriarqebi, wg; saqarTvelos

kaTolikos-patriarqebi, Tbilisi, 2000, gv. 158-159.70 e. TayaiSvili, arxeologiuri mogzauroba samegreloSi, saqarTvelos siZveleni, t. III, tfilisi, 1913-1914,

gv. 142.71 vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, qarTlis cxovreba, t. IV, teqsti dadgenili yvela

ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, Tbilisi, 1973, gv. 862-863.72 T. beraZe odiSis samTavro dadian-CiqovanTa dinastiis mmarTvelobis xanaSi XVII s. miwurulidan XVIII s.

damdegamde, krebulSi: samegrelo, kolxeTi, odiSi i. anTelavas saerTo redaqciiT, Tbilisi-zugdidi 1999, gv. 223-224.

73 k. okujava, Tanamedrove afxazeTis teritoria XVII saukuneSi, krebulSi: narkvevebi saqarTvelos istoriidan, afxazeTi, Tbilisi, 2007, gv. 159.

74 mTel sabuTSi teqsti aRdgenilia e. TayaiSvilis gamocemis mixedviT.75 eqvTime TayaiSvilis mixedviT: `mogvaSora~.76 eqvTime TayaiSvilis mixedviT: `uZlebad~.77 Ad-11208, o. soselia, narkvevebi feodaluri xanis dasavleT saqarTvelos socialur-politikuri

istoriidan (saTavadoebi), w. II, Tbilisi, 1981, gv. 38.78 marjvena arSiazea wagrZelebiT miwerili sabuTisave xeliT.79 T. qarTveliSvili, xobis monasteri da afxazeTis sakaTalikoso (afxazTa kaTalikos grigol lorTqifaniZis

mmarTvelobis periodSi), saqarTvelos istoriis institutis Sromebi IV, Tbilisi, 2011, gv. 226, sqolio 50.80 s. kakabaZe, dasavleT saqarTvelos saeklesio sabuTebi, w. I, tfilisi, 1921, gv. 101.81 qarTuli samarTlis Zeglebi, t. III, teqstebi gamosca, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo i. doliZem, Tbilisi,

1970, gv. 676.82 T. qarTveliSvili, xobis monasteri da afxazeTis sakaTalikoso (afxazTa kaTalikos grigol lorTqifaniZis

mmarTvelobis periodSi), saqarTvelos istoriis institutis Sromebi IV, Tbilisi, 2011, gv. 220-222.83 T. beraZe, odiSis samTavro dadian-CiqovanTa dinastiis mmarTvelobis xanaSi XVII s. miwurulidan XVIII s.

damdegamde, krebulSi: samegrelo, kolxeTi, odiSi i. anTelavas saerTo redaqciiT, Tbilisi-zugdidi 1999, gv. 222.

84 T. beraZe, odiSis samTavro dadian-CiqovanTa dinastiis mmarTvelobis xanaSi XVII s. miwurulidan XVIII s.

damdegamde, gv. 223. 85 T. qarTveliSvili, xobis monasteri da afxazeTis sakaTalikoso (afxazTa kaTalikos grigol lorTqifaniZis

mmarTvelobis periodSi), saqarTvelos istoriis institutis Sromebi IV, Tbilisi, 2011, gv. 220.

xobis monastris saistorio sabuTebi: XV-XVIII saukuneebi

Page 22: xobis monastris saistorio sabuTebi. XV-XVIII saukuneebi (k ... · monastris ekonomikur mdgomareobas, yma-mamulis raodenobas, gadasaxadebis cvalebadobas saukuneebisda mixedviT. Zalze

_ 202 _

86 i. doliZesTan _ `gogelai~87 T. qarTveliSvili, xobis monasteri da afxazeTis sakaTalikoso (afxazTa kaTalikos grigol lorTqifaniZis

mmarTvelobis periodSi), saqarTvelos istoriis institutis Sromebi IV, Tb. 2011.88 savaraudoa, rom dedanSi unda yofiliyo ̀ saxobiT~, rac saxobos, anu xobis monastris kuTvnil teritoriebs

niSnavda.

HISTORICAL DOCUMENTS OF KHOBI MONASTERY. OF 15TH – 18TH CENTURIES

(Collections preserved at K. Kekelidze National Center of Manuscripts and the National Archive of Georgia)

Tea Kartvelishvili

Khobi Monastery was one of the most important religious centers of medieval Georgia. Study of the documentary sources is critical for reconstruction of its history. Such sources, normally, are distinguished with reliability and diversity of information. Documentary materials subject to consideration cover 15th-18th centuries’ period. The ancient document dated by 15th century evidences updating of the title of earlier document. Hence, the ancient documents of Khobi Monastery should be associated with the period of its establishment, in particular, 13th century (these documents were not maintained up to present). As for the upper limit of the published documentary sources, we have not discussed those of 19th century as in early 19th century autocephaly of the church of Western Georgia was eliminated and for Khobi Monastery, in the mentioned period the new stage has commenced.

Most of the maintained documents are of contribution nature. Documentary materials depict economic status of the Monastery, quantities of the lands and peasants, change of the taxes in the course of centuries. They contain very interesting information about relations between Khobi Monastery and Catholicate of Abkhazia. As a result of their analysis it was established that periodically, Khobi Monastery was used as a residency of the Catholicos of the Abkhazians and at the same time, it was the residence of Bishop of Khobi.

Most documents are not dated. They are dated based on the historical figures or historical events mentioned in the documents or, at least, the known time limits are specified more accurately. In addition, the publication contains explanatory comments dealing with historical persons and historical facts. Part of the documents are published for the first time.

Tea qarTveliSvili