GS. TRAN THUY TS. VU NAM

KHOA Y HOC CO TRUYEN - TRUONG DAI HOC Y HA NOI

SO TAY

Y HOC CO TRUYEN

NHA XUAT BAN V HOC

GS. TRAN THUY - TS. VU NAM TRUONG DAI HOC Y HA NOl - KHOA Y HOC CO TRUYEN■ ■ ■ ■

SOTAY Y HOC CO TRUYEN

(Tai ban Ian thii nhat)

NHA XUAT BAN Y HOC HA NOI - 2006

LCfl NOI DAU

Thuc hien nghi quyet cua Dai hoi Dang cong san Viet Nam lan thur IV, lan V, lan VI... Nghi quyet 266/CP cua Hoi dong chinh phu ve viec phat trien y hoc dan toe co truyen, nhSm xay dung nen Y hoc Viet Nam, can cuf muc dich va yeu cau dao tao cua Bo Y te nude cong hoa xa hoi chu nghia Viet Nam cho cac Truong Dai hoc Y, chung toi bien soan tap tai lieu y hoc co truyen vdi muc dlch giup cho cac sinh vien y khoa co tai lieu tham khao va hoc tap ve y hoc dan toe co truyen theo chUOng trinh cai cach.

Muc dich yeu cau cua tai lieu ve mat ly thuyet la ndm duoc nhufng diem co ban cua nen y hoc dan toe, chu yeu la cham cufu va thuo'c nam, ve mat thuc hanh la suf dung cham cufu va thuoc nam de chufa mot so benh thuc/ng gap d cac khoa lam sang (chu yeu la noi, ngoai, nhi, phu, lay... thufemg gap de phuc vu muc tieu cham soc sufc khoe ban dau).

Noi dung tai lieu gom 5 phdn:

Plian I: Tinli hinh y hoc co truyen; chu trUong ket hap y hoc liien dai voi y hoc co truyen cua dan toe va nhUng bien phdp tien lianli de xay dung nen y hoc Viet Nam cua Dang va Nha nilac.

Phdn II: Khai niem ve ly luan y hoc co truyen.

Phdn III: Cac pliUang phdp chiCa benli kliong dung thuoc: cham ciCu, xoa bop va mot so cach cham khac.

Phan IV: Thuoc nam va mot so bai thuoc nam thudng dung.

Phan V: Ap dung cham ciCu va thuoc nam de chUa mot so doing benh hay gap

De giup cho viec suf dung tot tai lieu nay chung toi xin gidi thieu yeu cau cua tifng phan nhu sau:

3

Phan I: Nam duoc tinh hinh phat trien cua nen y hoc dan toe co truyen chu trifong dudng loi ket hop y hoc hien dai vori y hoc dan toe co truyen cua Dang va Nha nude, y nghla va bien phap thuc hien.

Tren co sd nhufng nhan thufc xay nay xay dung cho hoc sinh long tu hao dan toe, tin tudng dudng loi sang suot cua Dang va Nha nude quyet tarn hoc tap ly luan, suf dung cac phuong phap chufa benh cua y hoc co truyen tang them kha nang phong chufa benh cho nhan dan, tdng budc day manh viec ket hop y hoc hien dai vdi y hoc co truyen trong cong tac phong benh, chufa benh, dao tao can bo, nghien cufu khoa hoc cua nganh.

Phan II: Hieu duoco mot so' khai niem ca ban ve ly luan y hoc co truyen bao gom mot so" hoc thuyet nhu am duong, ngu hanh, con ngUdi va tu nhien... tang tuong, kinh lac; cac nguyen nhan gay benh; phuong phap chan doan, phep tac chufa benh lam ca sd cho viec hoc tap va chufa benh bang cham curu va thuoc nam.

Phan III: Ve cac phuong phap chufa benh khong dung thuoc can thay ro loi ich cua tifng phuong phap co tac dung tot trong viec chufa nhieu chufng benh khong gay doc hai va tiet kiem cho ngifdi benh.

1. Ve cham cdu va cac phuong phap khac can hieu co che va tac dung cua phuong phap diTa tren co sd cua hoc thuyet than kinh the dich chi dao cho viec hoc tap, tien hanh cham cufu duoc de dang nhanh chong phai ndm chSc duoc ky thuat cham va cufu de dam bao duoc ket qua cua phuong phap nhd duoc vi trl cua 90 - 120 huyet thudng dung theo tdng vung co the va mot cong thufc de chiJa mot so chufng benh.

Ngoai ra tai lieu con gidi thieu ve phuong phap cham te de phau thuat cham d loa tai, tiem thuoc vao huyet va gidi thieu so luoc ve he thong kinh lac vdi 14 dudng kinh, cac huyet da hoc, de ngudi hoc co the tham khao cac sach va tai lieu cham cdu xuat ban trong nude va ngoai nude theo quan niem Y hoc co truyen.

2. Ve xoa bop: Tai lieu gidi thieu tom tdt mot so' thu thuat xoa bop, chu yeu la phuong phap bam huyet de chufa mot so' chufng benh, mot cach do'n gian gop them kha nang chufa benh khong dung thuoc.

Phan IV: Ve thuoc Nam va cac bai thuoc, can nam tmh chat, tac dung chufa benh cua ttfng loai thuoc co trong niidc, van dung duoc moi lien he chat che ve tac dung cua cac vi thuoc hien co de ke don chufa mot sd chufng benh theo benh danh cua Y hoc hien dai.

4

Tat ca cac vi thuoc co trong nifdc va cac bai thuoc duoc ghi lai theo kinh nghiem cua cac co sd y te da thtfa ke va da dtroc ufng dung chufa benh co ket qua.

Phan V: Tren co sd ly luan ve cham cufu va thuoc nam da neu of cac phan tren tai lieu hudng din cach chufa benh theo ly luan cua y hoc co truyen ket hop vdi y hoc hien dai de chufa mot so' chdng benh theo benh danh cua y hoc hien dai d cac khoa noi, nhi, lay, phu, ngoai... tuy theo cac chuyen khoa cua cac y bac si va cac liiOng y ma nghien cufu ap dung cho thlch hop.

Bien soan mot tai lieu ve y hoc co truyen kho tranh khoi nhufng thieu sot. Trong qua trinh suf dung tai lieu nay chung toi mong muon nhan diioc nhieu y kien dong gop phe binh cua cac ban dong nghiep nhat la cac vi luong y, cac bac si chuyen khoa y hoc co truyen, cac can bo giang day cua cac triidng dai hoc, trung hoc va anh chi em sinh vien y khoa de bo sung cho tai lieu ngay cang hoan chinh hon.

c A c t A c g iA

5

TAM BIEU CAN TRANH CUA NGUCil THAY THUOC(Lai ran cua Dai Y ton Hai Thitgng Lan Ong)

1. Co benh nen xem xet da roi mdi boc thuoc, hoac vi ngai dem mi/a vat va khong chiu tori tham ma da cho phaong, do la cai toi ladi.

2. Co benh nen uong thuT thuoc nao do mdi ciJu duoc nhang so ngudi benh ngheo tung, khong tra duoc von nen chi cho loai thuoc re tien, do la cai toi bun xin.

3. Khi thay benh chet da ro, khong bao thac, lai noi lo mo de lam tien do la cai toi tham.

4. Nha thay benh de chufa, noi doi la kho, le ladi chau may doa cho ngudi ta so de lay nhieu tien do la cai toi lCfa doi.

5. Nha thay benh kho, dang le bao thac, roi het sufc cufu chufa, nhung lai so mang tieng khong biet thuoc va lai chufa ch&c da thanh cong ma da nhu the thi khong duoc hau loi nen kien quyet khong chiu chufa den noi ngadi ta bo tay chiu chet do la toi bat nhan.

6. Co trUdng hop ngudi benh, ngay thudng co bat binh vdi minh, khi mac benh phai nhd den minh, lien nghi ra y nghi oan thu, khong chiu chufa het long do la cai toi hep hoi.

7. Lai nhu thay ke mo coi goa bua, ngudi hien, con hiem ma ngheo doi om dau thi cho la chufa mat cong vo ich, khong chiu het long, do la cai toi that dufc.

8. Lai nha xet benh con Id md, sac hoc con non da cho thuoc chda benh do la cai toi dot nat.

(Trfch tom tat trong am an so 10 cua Hai Thadng Lan Ong)

6

PHAN I

TINH HINH Y HOC CO TRUYEN VA CHU TRl/ONG KET HOP Y HQC CO TRUYEN V(5l Y

HOC h ie n d a i c u a d a n g v A n h A nU<3c

I. TINH HINH Y HQC CO TRUYEN

Dan toe ta da co tren 4.000 nam lich suf, co nhieu truyen thong xay dang dat nadc, danh giac giuf nadc, phat trien van hoa. Trong qua trinh chien dau va lao dong nhan dan ta co nhieu kinh nghiem ve phong benh, chCfa benh de bao ve sdc khoe.

Qua cac then ky lich suf cua dan toe, nen y hoc co truyen Viet Nam khong ngting phat trien.

1. Then ky dung nadc (theri ky Hong Bang 2900 nam trade CN)

Trinh do y hoc cua cha ong ta da tien bo nha biet dung cong thac nhuom rang de bao ve rang lau ben, biet an trau de klch thich than kinh chong lanh, biet lam banh trOng (mot mon an bo de daqc lau).

Ddi Thuc An Daong Vaong, co Laong y Thoi Vi da dung phep cau de chda lao hach d co.

2. Thoi ky dau tranh gianh doc lap lan tha nhat (tU 111 trade CN -937 sau CN)

Y hoc Trung Quoc daoc truyen sang ta, cac sach thuoc, vi thuoc daoc dem sang va cac thay thuoc sang ta de chaa benh. Ngaoc lai nhieu vi thuoc nha Y di, Tram haong, Uat kim (cu nghe), To moc, v.v... cac bai thuoc nha Cao ngoc long cung daoc daa sang Trung Quo'c.

Trong suot 1.000 nam dau tranh gianh doc lap dan toe, cha ong ta mot mat phat huy truyen thong y hoc dan toe, mat khac tiep thu Trung y, xay dang nen y hoc dan toe Viet Nam.

3. Thoi ky doc lap:

Ngo, Dinh, Le, Ly, Tran, Ho (nam 932 - 1407). Nen y hoc dan toe phat trien, bieu hien nha:

- Xay dang to chac y te, dat cac chac tadc y te tir trung aong den dia phaong.

7

- Thuoc nam, cham cuTu daoc chu trong tU thofi ky nha Ly va nha Tran

- Co nhieu danh y soan tac pham y hoc. Danh y co: Chu Van An (Tran), Nguyen Dai Nang (Ho) noi tieng nhat la cu Tue Tinh (Tran) vdi tac pham "Nam daoc than hieu" (Nam daoc tri nam nhan) chu traong ngadi Viet Nam dung thuoc nam, chong ta tadng sung bai thuoc b&c va y hoc nadc ngoai, la ngadi thay thuoc dau tien de cap den van de y va daoc (bao gom) viec sau tam cac vi thuoc nam, tong ket kinh nghiem chda benh thuoc nhieu khoa lam sang mot cach toan dien.

Cu Tue Tinh daoc ngadi daong thdi ca tung la bac dai thien, dai nho dai y, dai daoc, ngadi ddi sau coi la vi thanh thuoc nam.

4. Thdi ky gianh doc lap lan tha hai (1407 - 1427)

Thoi ky nay tuy ngan nhang rat tai hai doi vdi nen van hoa nadc ta vi phong kien nha Minh co chinh sach tieu diet van hoa dan toe, dong hoa ngadi Viet Nam. Chung vo vet sach vd, daa cac si phu, danh y Viet Nam ve nadc (Cue dadng di cao cua Tran Nguyen Dao, Daoc thao tan bien cua Nguyen Chi Tan...) Y hoc do do khong phat trien.

5. Thdi ky doc lap lan tha hai:

(Hau Le, Tay Son, Nguyen 1428 - 1876)Trong thdi ky nay y hoc co truyen co nhang dac diem sau:

- To chdc y te daoc chan chinh: Thanh lap Thai y vien d Trung aong, cac to chac y te dia phaong, cac chua chien la noi chda benh cho nhan dan. Dao luat Hong Dac (Le) noi ve phap y. Hinh luat Gia Long co ghi to chac phap y va laong y giam dinh cac tradng hop ngo doc thuoc, lam lan thuoc gay chet ngadi.

- Md tradng dao tao can bo (Ta Ddc)- Cac danh y co nhieu tac pham ve phong benh, chaa benh dich

(Nguyen Gia Phan thdi Tay Son viet quyen Lieu dich phaong phap toan tap) dac biet co danh y Hai Thaqng Lan Ong (1720 - 1779) da de lai bo sach: "Hai thaong y tong tam linh ap dung sang tao ly luan Trung y vao hoan canh thac tien Viet Nam, de cap toan dien cac van de y hoc nha quan diem phuc vu, dao dac ngadi thay thuoc, ly luan y hoc, chan doan hoc, dieu tri hoc, ve sinh phong dich, dao tao can bo, nghien cdu y hoc, sinh de co ke hoach v.v...

6. Thdi ky Phap do ho: (1879 - 1945).Thac dan Phap chu traong tieu diet nen van hoa nadc ta, loai y hoc co

truyen ra khoi to chdc y te bao ho, daa nen y te thac dan xam nhap vao, nhang vdi chinh sach ngu dan cua chung, chi xay dang mot nen y te que quat han che, tap trung mot vai tinh thanh, chu yeu phuc vu cho cac giai cap thong tri.

8

Dai da so nhan dan van chufa benh, tin nhiem y hoc co truyen.Am miAi chia re lam mat tinh chat dan toe Viet Nam cua thac dau

Phap da anh hadng sau sac den viec doan ket, nhufng ngadi lam cong tac y te y hoc co truyen, y hoc hien dai ngay nay.

7. Thdi ky nadc Viet Nam dan chu cong hoa

Cach mang Thang Tam thanh cong, Nha nadc Viet Nam Dan chu Cong hoa daoc thanh lap, md ra ky nguyen mdi trong lich suf dan toe ra, nhang bon de quoc Phap, My tiep tuc xam laqc nao'c ta. Trong dieu kien vUa khang chien chong xam laoc, vaa xay dang dat nadc, nen y te Viet Nam trong do co y hoc co truyen trai qua 3 thdi ky.

a) Thdi ky chong thac dan Phap xam laoc (1945 - 1954): chu yeu dong vien cac thay thuoc, laong y, daoc si tham gia khang chien, bao ve sac khoe cho can bo chien si va nhan dan ta. De giai quyet van de thieu thon do dich phong toa, viec tim kiem cac nguon daoc lieu thay the daoc phat trien, nhat la d Nam Bo da sdm de ra van de ket hop y hoc co truyen vdi y hoc hien dai, suf dung thuoc nam de phong, chda benh cho nhan dan, can bo, quan doi.

b) Thdi ky hoa binh lap lai: Ho Chu tich la ngadi trade hon ai het quan tam den van de ket hop y hoc co truyen vdi y hoc hien dai. Trong bde tha gufi cho dai hoi nganh y te ngay (27 - 2 - 1955), Ngadi viet: "Trong nhdng nam bi no le, thi y hoc cua ta cung nha cac nganh khac da bi kim ham. Nay chung ta da doc lap, ta do, can bo can giup dong bao, giup Nha nadc xay dang mot nen y te thich hop vdi nhu cau cua nhan dan ta. Y hoc cung phai daa tren nguyen t&c khoa hoc, dan toe, dai chung".

Ngadi lai chi rd "Ong cha ta ngay trade co nhieu kinh nghiem quy bau ve cach chda bang thuoc ta, thuoc b&c. De md rong pham vi y hoc, cac co cac chu cung nen chu trong nghien cdu, phoi hop thuoc Dong va thuoc Tay".

Nghi quyet Dai hoi Dang lan thd III nam 1960 va chi thi 101 TTg cua Thu tadng Chinh phu ngay 15 - 3 - 1961 vach ro toan bo phaong phap chu traong ket hop y hoc co truyen vdi y hoc hien dai cua Dang va Chinh phu nha:

"Phoi hop chat che y hoc co truyen vdi y hoc hien dai trong cong tac y te tren cac mat phong benh, chda benh, san xuat thuoc men, dao tao can bo, nghien cUu khoa hoc". (Trich van kien dai hoi Dang) "Tren co sd khoa hoc, thda ke va phat huy tot nhdng kinh nghiem cua y hoc co truyen ket hop Dong y, Tay y nham tang cadng kha nang phong benh, chda benh cho nhan dan tien len xay dang mot nen y hoc Viet Nam xa hoi chu nghia (Trich chi thi 101 T. T.g cua Thu tadng Chinh phu).

9

Daa tren nhang van kien tren, nganh y te da co nhQng bien chuyen bade dau nha:

- Dat van de ket hop y hoc co truyen va y hoc hien dai la mot trong cac quan diem cach mang de xay dang nganh.

- Xay dang Vien Y hoc co truyen de nghien cufu thaa ke y hoc co truyen va ket hop y hoc co truyen vdi y hoc hien dai.

- Daa mon hoc y hoc co truyen thanh mon chinh khoa tai cac Tradng dai hoc, trung hoc, so hoc cua nganh. Thanh lap cac bo mon y hoc co truyen tai cac tradng tren de giang day y hoc co truyen.

- Thanh lap cac benh vien y hoc co truyen d cac tinh, cac khoa y hoc co truyen d cac benh vien tinh, huyen, de thaa ke va ket hop y hoc co truyen vdi y hoc hien dai dieu tri.

- Pho cap thuoc Nam, cham cdu xoa bop trong toan nganh nhat la d cac tuyen co sd.

c) Thdi ky khang chien chong xam laoc cua de quoc My: nadc Cong hoa xa hoi chii nghia Viet Nam. Dadi sanh sang cua Nghi quyet Dai hoi Dang lan thd III nam 1960 va Nghi quyet Dai hoi Dang lan tha IV nam 1976.

Toan nganh y te bang moi bien phap can thiet de phuc vu cho chien dau, san xuat tren co sd phat huy cac thanh qua da dat daoc, trong thdi ky hoa binh xay dang Nganh Y te, y hoc co truyen vdi thuoc Nam, cham cdu da co nhieu dong gop dang ke.

Trong thdi ky nay, Nha nadc kiem diem lai tinh hinh ket hop y hoc co truyen vdi cong tac dong daoc da ra chi thi 21/CP ve viec ket hop y hoc co truyen vdi y hoc hien dai, chi thi 210 ve van de daoc lieu, gan day Nha nadc lai co nghi quyet 200/CP va 266/CP. Nam 1975, cuoc chien tranh bao ve to quoc da gianh th&ng lgri huy hoang: nadc nha hoan toan doc lap, thong nhat. Ca nadc ta bade vao thdi ky xay dang chu nghia xa hoi. Bo Y te dang co nhang chu traong bien phap tich cac, co hieu lac hon de day manh viec ket hop y hoc co truyen vdi y hoc hien dai, xay dang nen y hoc Viet Nam de thac hien Nghi quyet Dai hoi Dang lan tha IV va lan tha V.

II. TAI SAO PHAI KET HOP Y HQC CO TRUYEN V(3l Y HOC HIEN DAI TRONG VIEC XAY DlfNG NGANH Y TE VIET NAM

1. Ket hop y hoc co truyen vdi y hoc hien dai la mot cuoc cach mang trong y hoc de xay dang mot nen y hoc Viet Nam XHCN co day du tinh chat khoa hoc, dan toe va dai chung.

Y hoc ngay nay la do nhang thanh qua ve bao ve sufc khoe cua nhan dan toan the gidi, nhang thanh tifu khoa hoc tao ra. Tren the gidi cung

10