Truyen Trang

TRUYÏÅN TRAÅNG 1

http://www.ebooks.vdcmedia.com

Muåc luåc

Traång Ùn.......................................................................................................2

Traång Buâng ...................................................................................................7

Traång Hêìu (Maåc Àônh Chi).............................................................................9

Traång Trònh Nguyïîn Bónh Khiïm ................................................................14

Traång Hiïìn ..................................................................................................19

Nguyïîn Hiïìn ..............................................................................................19

Traång Aác ..................................................................................................... 23

Giaáp Haãi......................................................................................................23

Traång Moä ....................................................................................................27

Khiïëu Hûäu Thanh ........................................................................................27

Traång Lúån ...................................................................................................30

Chung Nhi...................................................................................................30

TRUYÏÅN TRAÅNG 2


Traång Ùn

ÚÃ Hûng Yïn, huyïån Tiïn Lûä, laâng Tiïn Chêu xûa coá möåt ngûúâi tïn laâ Lï Nhû Höí, nhaâ ngheâo maâ hoåc gioãi, nhûng ùn khoãe quaá, möîi bûäa ùn möåt nöìi baãy cúm (àaáng leä mûúâi ngûúâi ùn múái hïët) maâ khöng no. Cha meå öng khöng kiïëm àuã cho con ùn, buöìn lùæm, phaãi cho Lï Nhû Höí gûãi rïí möåt nhaâ giaâu úã laâng Thiïn Thiïn.

ÚÃ nhaâ vúå, Lï Nhû Höí ùn möîi bûäa möåt nöìi nùm, nhûng khöng daám àoâi thïm, súå cha meå vúå buöìn. Vò thïë, öng khöng maånh nïn viïåc hoåc haânh coá yá húi lú àaäng. Böë meå vúå phaân naân vúái böë meå àeã Lï Nhû Höí.

Öng böë àeã múái hoãi:

- Chúá töi hoãi thûåc öng, möîi bûäa öng cho chaáu ùn uöëng ra sao?

- Möîi bûäa, töi cho chaáu ùn möåt nöìi nùm.

- Thaão naâo! Nhaâ töi tuy ngheâo maâ coân phaãi cho chaáu ùn möîi bûäa möåt nöìi baãy. Öng cho chaáu ùn ñt nïn noá biïëng nhaác laâ phaãi lùæm. Öng thûã cho chaáu ùn thïm coi.

Öng böë vúå nghe lúâi, vïì cho con rïí ùn möîi bûäa möåt nöìi baãy. Lï Nhû Höí hoåc coá yá chùm hún trûúác möåt chuát thöi. Meå vúå thêëy con rïí nhû thïë phaân naân vúái chöìng:

- Ùn möåt nöìi baãy cúm möîi bûäa maâ töëi àïën chó hoåc àûúåc dùm ba tiïëng. Öng kheáo lûåa rïí quaá. Caái ngûä naây chó ùn khoãe cho mêåp thöi, chúá coá gûúång maâ hoåc cuäng chó laâ hoåc lêëy lïå, chúá chùèng tröng cêåy gò àûúåc àêu.

TRUYÏÅN TRAÅNG 3


Öng böë vúå noái:

- Noá ùn khoãe têët coá sûác hún ngûúâi. Trúâi cho nhaâ mònh àuã ùn thò cûá viïåc gò noái ra noái vaâo löi thöi.

- Öng noái tûác anh aách. Cûá ùn khoãe thò laâm viïåc khoãe hay sao? Thò àêëy, nhaâ ta coá mêëy mêîu ruöång boã hoang, coã moåc ngêåp àêìu ngûúâi àêëy, öng noá ài doån xem coá àûúåc khöng naâo.

Lï Nhû Höí nghe thêëy meå noái thïë, tûác quaá, höm sau ùn cúm saáng xong vaác con dao phaát búâ ra ruöång. Àïën núi thêëy, coá cêy cao boáng maát, öng nùçm nguã möåt giêëc say sûa. Meå vúå ài chúå vïì qua àêëy, thêëy con rïí göëi àêìu lïn göëc cêy ngaáy pho pho, lêåt àêåt chaåy vïì nhaâ gùæt vúái chöìng:

- Kòa, öng ra ruöång maâ xem con rïí öng kia. Tûúãng laâ ùn xong vaác dao ra ruöång laâm gò, hoáa ra nguã khoeâo. Öng coân baão töi thöíi thêåt nhiïìu cúm cho noá ùn nûäa hay thöi?

Baâ löi cho àûúåc öng chöìng ra ruöång àïí xem têån mùæt thùçng con rïí ùn khoãe maâ "lûúâi chêíy thêy chêíy xaác" ra. Bêët ngúâ ra àïën núi thò caã hai öng baâ àaä thêëy ruöång saåch quang caã röìi. Thò ra trong khi baâ meå vúå tûâ ruöång vïì nhaâ, ngêìy ngaâ caäi nhau vúái chöìng thò Lï nhû Höí àaä thûác giêëc, cêìm dao phaái coã nhû àiïn. Coã hoang buåi rêåm àïìu bõ chùåt phùng phùng, thêåm chñ coá nhûäng caái vuäng lêìy coá caá cuäng khöng kõp chaåy, chïët nöíi lïìu bïìu caã lïn mùåt nûúác.

Àïën luác êëy, böë meå vúå Lï Nhû Höí múái biïët kyâ taâi cuãa con rïí. Cuäng tûâ höm êëy, baâ meå vúå bûäa naâo cuäng thöíi riïng möåt nöìi mûúâi cho rïí ùn cho àuã no thò quaã Lï Nhû Höí hoåc haânh khöng biïët mïåt.

Möåt höm, meå vúå Lï Nhû Höí sai Lï Nhû Höí ài kïu thúå vïì gùåt luáa. Lï Nhû Höí baão:

- Meå úã nhaâ cûá thöíi cúm sùén, con kïu hoå vïì, hoå ùn xong laâ laâm viïåc liïìn.

- Con kïu thúå gùåt, nhûng khöng ai chõu laâm. Thöi, àïí con ùn xong, laâm möåt mònh cuäng àûúåc.

Noái xong, Lï Nhû Höí ngöìi ùn hïët caã möåt nöìi hai mûúi. Böë meå vúå tröng thêëy phaát súå, hoãi:

TRUYÏÅN TRAÅNG 4


- Con ùn nhû thïë khöng súå bïí buång ra?

Lï Nhû Höí cûúâi:

- Con ùn möåt nöìi hai mûúi cuäng nhû ngûúâi ta ùn ba böën cheán. Cha meå àûâng lo, ùn xong, con ài laâm liïìn. Con xin cam àoan laâm möåt mònh àïën chiïìu töëi thïë naâo cuäng xong.

Ùn xong nöìi hai mûúi, Lï Nhû Höí àem liïìm haái vaâ gaánh àoân caân ra ruöång. Quaá trûa, àïën chiïìu thò xong hïët. Lï Nhû Höí boá luáa laåi laâm böën gaánh chêët caã lïn àoân caân quaãy vïì luön möåt luác. Bao nhiïu thúå cêëy thêëy öng möåt mònh gaánh nhiïìu nhû thïë maâ cûá ài phùng phùng nhû khöng, àïìu phaãi lùæc àêìu le lûúäi.

Tûâ àoá, böë meå vúå Lï Nhû Höí hïët sûác quñ mïën Lï Nhû Höí.

Höìi êëy úã möåt laâng gêìn àêëy, nhên tiïët xuên coá múã höåi àaánh vêåt haâng nùm. Nùm naâo. Lï Nhû Höí cuäng àïën phaá giaãi. Àö vêåt naâo thêëy öng cuäng àïìu chõu thua, vò öng ta maånh nhû höí, khöng ai saánh kõp (vò thïë múái coá tïn Nhû Höí).

Voä àaä gioãi, vùn öng laåi hay. Tûâ ngaây àûúåc böë meå vúå cho ùn no, Lï nhû Höí hoåc haânh têën túái möåt caách laå kyâ. Nùm ba mûúi tuöíi, vùn öng àaä lûâng lêîy hïët caã vuâng Hûng Yïn, sang àïën Thaái Bònh, Nam Àõnh. Öng àöî tiïën sô trong thúâi Quang Hoâa nhaâ Maåc.

Bêëy giúâ coá möåt ngûúâi àöî àöìng khoáa vúái Lï Nhû Höí, tïn laâ Nguyïîn Thanh, ngûúâi huyïån Hoaâng Hoáa, tónh thanh Hoáa. Möåt höm, Nguyïîn Thanh noái vúái Lï Nhû Höí vïì nhaâ cuãa mònh:

- Nhúâ trúâi, töi cuäng khaá, chùèng giaâu coá gò nhûng ùn caã àúâi chûa hïët.

Lï Nhû Höí noái:

- Caã gia taâi cuãa baác, may ra chó àuã cho töi ùn vaâi thaáng.

Nguyïîn Thanh nghe thêëy noái thïë, cho laâ Lï Nhû Höí àuâa giai, beân noái:

- Baác khinh töi quaá. Caã gia taâi töi nhû thïë maâ baác baão chó àuã cho baác ùn ba thaáng. Baác khöng súå mang tiïëng noái doác sao?

- Doác hay khöng, chùèng cêìn noái löi thöi laâm gò? Höm naâo baác thûã múâi töi ùn möåt bûäa xem sao.

TRUYÏÅN TRAÅNG 5


Thêëy Lï Nhû Höí thaách nhû vêåy Nguyïîn Thanh múâi liïìn.

Lï Nhû Höí möåt höm àïën nhaâ Nguyïîn Thanh thûåc nhûng chùèng may höm êëy Thanh laåi coá viïåc quan vùæng nhaâ.

Nhû Höí ài thùèng vaâo nhaâ noái vúái vúå Nguyïîn Thanh:

- Töi vúái quan Ngheâ àêy laâ baån têm giao, hön nay coá viïåc qua àêy vaâo thùm baác vaâ nhúâ bûäa cúm.

Baâ vúå Nguyïîn Thanh ên cêìn tiïëp rûúác, möåt mùåt goåi gia àònh àêìy túá laâm heo laâm gaâ, möåt mùåt hoãi Lï Nhû Höí coá bao nhiïu quên lñnh àïí liïåu àêìu ngûúâi maâ thöíi nêëu.


- Thûa phu nhên, khöng coá bao nhiïu, chó coá àöå hún ba mûúi ngûúâi.

Baâ Nguyïîn Thanh sai laâm ba mûúi heo, doån baãy taám mêm cöî ra múâi Lï Nhû Höí duâng cúm, nhûng àúåi maäi cuäng chùèng thêëy quên lñnh naâo vaâo ùn caã. Lï Nhû Höí cûúâi maâ baão:

- ÖËi chao, hoå khöng túái thò mùåc, àïí töi ùn caã cuäng àûúåc.

Noái röìi öng ngöìi ùn hïët caã baãy taám mêy cöî, chó möåt laát thò laâm bay hïët caã mêëy nöìi hai mûúi cúm, hai con heo, mêëy mêm söi, coân gaâ võt, rau caãi khöng theâm kïí.

Ùn xong, Lï Nhû Höí tûâ taå ra vïì.

Àïën chiïìu töëi, öng Nguyïîn Thanh trúã vïì, baâ vúå kïí chuyïån laåi vaâ leâ lûúäi súå öng baån ùn khoãe nhû thêìn, Nguyïîn Thanh vöî àuâi baão:

- Thöi, Lï Nhû Höí röìi!

Baâ vúå noái:

- ÚÂ, àuáng àêëy, öng ta ùn nhû höí. Töi úã nhaâ dûúái nhòn lïn thêëy öng ta súái cúm ra cheán chó vaâ möåt miïëng thò hïët, coân söi thò öng ta chó ùn àöå mûúâi miïëng thò hïët möåt mêm.

Möåt bûäa khaác, Nguyïîn Thanh ài qua laâng Lï Nhû Höí, bûúác vaâo nhaâ thùm, nhên thïí àïí taå löîi, Lï Nhû Höí sai ngûúâi nhaâ cuäng laâm ba con lúån, thöíi

TRUYÏÅN TRAÅNG 6


nùm saáu mêm söi, ba böën nöìi hai mûúi cúm, y nhû höm vúå öng Nguyïîn Thanh àaä àaäi mònh àïí àaäi laåi Nguyïîn Thanh. Möîi ngûúâi ngöìi riïng möåt baân. Lï Nhû Höí ùn hïët baân mònh maâ Nguyïîn Thanh thò ngùæc ngûá ùn chûa hïët möåt phêìn saáu. Lï Nhû Höí àaânh laåi phaãi ùn giuâm cho Nguyïîn Thanh. Öng Thanh hoãi:

- Thïë thò gia nhên àêìy túá coân gò maâ ùn nûäa?


- Gia nhên thöíi cúm vaâ nêëu àöì riïng àïí ùn röìi. Öng khöng cêìn phaãi lo.

Nguyïîn Thanh chùæc lûúäi than:

- Öng ùn nhû thïë, mêëy luác maâ hïët nghiïåp. Ngaây xûa, öng Möå Traåch nöíi tiïëng laâ ngûúâi ùn khoãe maâ chó ùn hïët mûúâi taám baát cúm, mûúâi hai cheán chanh laâ cuâng. Bêy giúâ thêëy öng ùn, múái biïët öng Möå Traåch coân keám öng xa lùæm.

Hai ngûúâi cuâng cûúâi êìm caã lïn. Vïì sau, Lï Nhû Höí laâm àïën thûúång thû, àûúåc vua phong laâm Thiïëu baão Lûä Quöëc Cöng, thoå baãy mûúi tuöíi.

TRUYÏÅN TRAÅNG 7


Traång Buâng

(Phuâng Khùæc Khoan)

Phuâng Khùæc Khoan laâ ngûúâi laâng Phuâng Xaá, huyïån Thaåch Thêët, tónh Sún Têy (Bùæc Viïåt).

Theo saách sûã àïí laåi thò öng Phuâng Khùæc Khoan laâ anh em cuâng meå khaác cha vúái öng Traång Trònh. Nguyïn baâ meå öng Traång Trònh vaâ Phuâng Khùæc Khoan laâ Tûâ Thuåc phu nhên laâ ngûúâi hoå Nhûä, con gaái quan Höå böå thûúång thû laâ Nhûä vùn Lang úã laâng An Tûã, huyïån Tiïn Minh. Baâ laâ ngûúâi hoåc gioãi, thú hay, laåi tinh thöng lyá söë.

Lêëy öng Vên Àõnh, sinh ra Traång Trònh Nguyïîn Bónh Khiïm, baâ Tûâ Thuåc phu nhên nûãa àûúâng àûát gaánh, lïn Sún Têy lêëy chöìng khaác röìi sinh ra Phuâng Khùæc Khoan. Cuäng nhû Traånh Trònh, Phuâng Khùæc Khoan coá tû chêët thöng minh tûâ nhoã. Luác lúán lïn, baâ cho xuöëng Haãi Dûúng theo hoåc öng anh laâ Traång Trònh Nguyïîn Bónh Khiïm.

Öng Khiïm hïët loâng daåy döî em nïn chùèng mêëy luác Phuâng Khùæc Khoan nöíi tiïëng vùn chûúng taâi àûác.

Luác bêëy giúâ, nhaâ Lï giûä úã Thanh Hoáa. Tñnh àöån, Traång Trònh biïët rùçng nhaâ Lï thïë naâo cuäng coá thúâi trung hûng, öng beân sai Phuâng Khùæc Khoan vaâo Thanh Hoáa phoâ nhaâ Lï. Gùåp Phuâng Khùæc Khoan, vua Lï Trang Tön mûâng lùæm, àaäi vaâo haâng quên sû. Phuâng Khùæc Khoan lêåp nhiïìu mûu kïë, coá nhiïìu kïë hoaåch àïí lêëy loâng dên, thu duång ngûúâi úã caác núi lên cêån. Vua Trang Tön tin duâng hïët

TRUYÏÅN TRAÅNG 8


sûác. Àïën thúâi vua Thïë Tön khöi phuåc thaânh Thùng Long, vua sai Phuâng Khùæc Khoan ài sûá nhaâ Minh àïí vêån àöång phong tûúác. Nhaâ Minh phong vua Thïë Tön laâ "An Nam àö höå sûá".

Khùæc Khoan traã laåi sùæc phong cho vua Minh vaâ têu:

- Chuáa töi laâ hoå Lï, nguyïn laâ doâng doäi nûúác Nam, khöng coá töåi tònh nhû hoå Maåc maâ thiïn triïìu laåi phong tûúác nhû hoå Maåc, chuáa töi khöng nhêån sùæc mïånh àûúåc. Daám mong thiïn triïìu xeát laåi, chúá quaã laâ khöng daám nhêån.

Thêëy Phuâng Khùæc Khoan trònh thïë, vua Minh tûå nhuã "quan chûác cuãa Thïë Tön, maâ ùn noái àaâng hoaâng, lyá sûå nhû thïë, chùæc hùèn Thïë Tön khöng phaãi ngûúâi vûâa".

Beân àöíi sùæc lïånh maâ phong cho Thïë Tön laâm "An Nam Quöëc vûúng".

Trong thúâi ky ài sûá nhaâ Minh bïn Taâu, gùåp ngaây Tïët Nguyïn Àaán, vua Minh ra lïånh cho caác àònh thêìn vaâ caác sûá thêìn ngoaåi quöëc möîi ngûúâi phaãi laâm möåt baâi thú chuác mûâng. Ai cuäng dêng lïn möåt baâi. Riïng Phuâng Khùæc Khoan ngay luác àoá dêng lïn túái ba mûúi saáu baâi thú, yá khaác nhau, lúâi khaác nhau, laâm cho vua Minh phaãi kinh ngaåc sao laåi coá ngûúâi laâm thú hay maâ nhanh àïën nhû thïë. Vua Minh beân phï cho àöî Traång nguyïn (Traång nguyïn caã nûúác Nam lêîn nûúác Taâu) vò thïë múái coá tïn laâ Traång Buâng (vò öng Phuâng Khùæc Khoan sinh úã laâng Phuâng xaá, tûá laâ laâng Buâng).

Tuåc truyïìn khi Traång Buâng ài sûá vïì àïën Laång Sún öng àûúåc thêëy baâ Liu Haånh hiïån lïn trïn àónh nuái maâ úã dûúái chên nuái thò göî àïí ngöín ngang, laåi coá chûä "Liu Haånh" vaâ chûä "Buâng". Öng biïët yá Chuáa Liu liïìn cho lêåp àïìn thúâ Chuáa Liu ngay taåi àoá.

Vïì sau vïì àïën Höì Têy, baâ Chuáa Liu laåi hiïån ra lêìn nûäa àïí taå ún öng. Hai ngûúâi laâm thú sûúáng hoåa vúái nhau rêët nhiïìu, ngûúâi sau bònh phêím khöng thïí quyïët thú cuãa ngûúâi naâo hay hún thú ngûúâi naâo.

TRUYÏÅN TRAÅNG 9


Traång Hêìu

(Maåc Àônh Chi)

Ngoaâi Phuâng Khùæc Khoan, öng Maåc Dônh Chi cuäng laâ traång nguyïn cuãa hai nûúác Nam vaâ nûúác Taâu.

Saách "Nam Haãi Dõ Nhên" cheáp rùçng Maåc Àônh Chi tûå laâ Tiïët Phu, ngûúâi laâng Luäng Àöíng huyïån Chñ Linh (Haãi Dûúng, Bùæc Viïåt) nguyïn vïì gioâng gioäi quan thaái thuá Maåc Hiïín Tñch vïì triïìu nhaâ Lyá (Hiïín Tñch àöî traång nguyïn àúâi vua Trung Tön nhaâ Lyá, laâm àïën Laåi böå thûúång thû)

Tuåc truyïìn laâng Luäng Àöíng coá möåt khu rûâng rêåm, cêy cöëi buâm tum, lùæm giöëng hêìu (con khó) úã. Meå öng êëy thûúâng khi vaâo rûâng kiïëm cuãi, phaãi con hêìu àûåc bùæt hiïëp. Vïì noái vúái chöìng, chöìng ùn mùåc giaã laâm àaân baâ, giùæt sùén con dao sùæc vaâo rûâng, con hêìu quen thoái laåi ra, bõ öng kia cheám chïët boã thêy taåi àêëy.

Saáng höm sau ra xem thò möëi àaä àuân àêët lêëp hïët, thaânh goâ maã.

Baâ kia tûâ àêëy thuå thai, àuã thaáng sinh ra Maåc Àônh Chi, mùåt muäi xêëu xñ, ngûúâi nhoã loùæt choùæt tûåa nhû giöëng hêìu.

Maåc Àônh Chi lúán lïn böën nùm tuöíi, tû chêët thöng minh hún ngûúâi. Bêëy giúâ Hoaâng tûã laâ Chiïu Quöëc Cöng múã trûúâng daåy hoåc troâ, Maåc Àônh Chi vaâo hoåc. Àïën nùm gêìn hai mûúi tuöíi laâ nùm Giaáp Thòn àúâi vua Anh Tön nhaâ Trêìn, Maåc Àônh Chi thi àònh vùn àaáng àöî àêìu caã moåi ngûúâi nhûng vua tröng thêëy ngûúâi hònh daáng xêëu xa, toan khöng cho àöî Traång nguyïn, Àônh Chi laâm möåt baâi phuá "Ngoå tónh liïu" àïí vñ vaâo mònh, vua múái laåi cho àöî Traång Nguyïn.

TRUYÏÅN TRAÅNG 10


Khi Maåc Àônh Chi phuång mïnh sang sûá nhaâ Nguyïn bïn Taâu, coá heån trûúác vúái ngûúâi Taâu ngaây múã cûãa aãi. Bêët ngúâ höm êëy trúâi laåi mûa, Maåc Àônh Chi sai heån; höm sau múái àïën thò ngûúâi Têìu àoáng cûãa khöng cho vaâo. Àônh Chi noái tûã tïë xin cho múã cûãa. Ngûúâi Têìu ra möåt cêu tûâ trïn aãi neám xuöëng vaâ baão h àöëi àûúåc thò múã cûãa.

Cêu ra:

"Quaá quan trò, quan quan bïë; nguyïån quaá khaách quaá quan".

Nghôa laâ: Qua aãi chêåm, ngûúâi coi aãi àoáng cûãa aãi, múâi khaách qua àûúâng qua aãi maâ ài.

Àônh Chi viïët nagay möåt maãnh giêëy, àöëi laåi àûa lïn:

"Xuêët àöëi dõ, döëi àöëi non, thónh tiïn sinh tiïn àöëi".

Nghôa laâ: Ra àöëi d, àöëi laåi khoá, múâi tiïn sinh àöëi trûúác.

Ngûúâi Taâu khen coá taâi nhanh nhêíu, múái múã cûãa aãi cho vaâo. Khi àïën cûãa Yïn Kim, ngûúâi taâu thêëy öng xêëu xa, coá buång khinh bó. Möåt höm, viïn tïí tûúáng Taâu múâi vaâo phuã àûúâng ngöìi chúi, Àônh Chi tröng thêëy trïn bûác tûúâng coá thïu con chim seã vaâng àêåu trïn caânh truác, tûúãng laâ chim thûåc, àûáng dêåy chaåy laåi bùæt. Ngûúâi Taâu cûúâi êìm caã lïn. Àônh Chi xeá tan ngay bûác trûúáng êëy ra.

Chuáng ngaåc nhiïn hoãi cúá laâm sao thò thûa rùçng:

Töi coá nghe ngûúâi ta thûúâng veä chim seã àêåu caânh mai khöng ai veä àêåu caânh truác. Nay tïí tûúáng sao laåi cho veä thïë. Truác laâ giöëng cêy quên tûã, chim seã laâ loaâi vêåt tiïíu nhên, veä thïu nhû thïë laâ ra cho tiïíu nhên úã trïn quên tûã, töi e rùçng àaåo tiïíu nhên möîi ngaây thõnh lïn, maâ àaåo quên tûã möîi ngaây suy ài, nïn töi trûâ giuáp cho thaánh triïìu àêëy thöi:

Chuáng chõu laâ biïån baác coá leä.

Àïën khi vaâo chêìu, nhên coá ngoaåi quöëc dêng möåt àöi quaåt quyá. Vua Taâu xai Àônh Chi vaâ möåt ngûúâi sûá Cao Ly, möîi ngûúâi àïì möåt baâi taán vaâo quaåt.

Sûá Cao Ly laâm xong trûúác.

Lúâi têu rùçng:



"Uêín loâng truâng truâng, y Doaän Chu Cöng, Vuä tuyïët thï thï, Baá Di Thuác Tïì".

Nghôa laâ: Àang luác nùæng nûåc, thò nhû öng Y Doaän, öng Chu Cön (yá laâ àùæc duång vúái thúâi). Àïën khi mûa tuyïët laånh ngùæt thò nhû Baá Di, öng Thuác Tïì (yá noái laâ xïëp xoá möåt chöî).

Bêëy giúâ Maåc Àônh Chi chûa nghô ra yá tûá laâm sao, nhaác tröng sang quaãn buát bïn kia, biïët laâ lúâi leä nhû thïë múái suy ra maâ àïì möåt baâi nhû sau naây:

"Lûu kim thûúác thaånh thiïn àõa vi lö nhi û tû thúâi hïì Y Chu cûå nho! Bùæc phong kò lûúng, vuã tuyïët taái àö; nhi û tû thúâi hïì Di Tïì ngaä phu. Y ! duång chi tùæc haânh xaã chi tùæc taâng, duång ngaä nhûä hûäu thõ phuâ ?"

Nghôa laâ: Nùæng chaãy vaâng tan àaá, trúâi àêët nhû loâ lûãa, ngûúâi vïì luác êëy vñ nhû Y, Chu, hai öng quan to. Gioá bêëc laånh leäo, mûa tuyïët lêëp àûúâng, ngûúâi vïì luác êëy vñ nhû Di Tïì, hai ngûúâi chïët àoái. Than öi ! Khi duâng àïë thò ra khi khöng duâng àïën thò cêët ài, chó ta vúái ngûúâi àuúåc thöi.

Àïì xong dêng lïn, vua Taâu cêìm buát khuyïn chûä "y", phï rùçng "Lûúäng quöëc traång nguyïn" nghôa laâ traång nguyïn hai nûúác.

Thûúâng khi Maåc Àônh Chi cûúäi lûâa ài àûúâng, chaåm phaãi ngûåa Taâu. Ngûúâi kia àoåc lïn möåt cêu rùçng:

"Suá ngaä kyå maä, Àong di chi nhên daä ! Têy di chi nhên daä ! Têy di chi nhên daä".

Nghôa laâ: Chaåm vaâo ngûåa cuãa ta cûúäi, êëy laâ ngûúâi Àöng di hay Têy di?

Maåc Dônh Chi chaã lúâi liïìn:

"AÁt dû thûâa lû, nam Phûúng chi cûúâng dû ! Bùæc Phûúng chi cûúâng dû !"

Nghôa laâ: Chùæn àûúâng lûâa ta ài, thûã xem ngûúâi Nam phûúng maånh hay ngoúâi Bùæc phûúng maånh.

Laåi thûúâng àöëi àaáp ngûúâi Taâu, Taâu ra rùçng:

"An nûä khûá, thi nhêåp vi gia"



Nghôa laâ chûä an, boã chûä nûä, chûä vaâo laâ chûä gia.

Àöëi rùçng:

"Tuâ, nhên xuêët; vûúng lai thaánh quöëc"

Nghôa laâ: Chuã tûâ boã chûä nhên, chuä vûúng àïën thò laâ chûä quöëc.

Ngûúâi Taâu phï rùçng:

- Con chaáu vïì sau têët caã ngûúâi laâm àïën àïë vûúng nhûng hiïìm vïì chûä quöëc àún thò hûúãng nûúác khöng àûúåc traâng cûãu mêëy nöîi.

Laåi ra:

"Nhêåt hoãa vên yïn; baåch chuá thiïu taân ngoåc thoã".

nghôa laâ: Lûãa mùåt trúâi khoái àaám mêy, ngaây trùæng àöët taân con thoã ngoåc.

Àöëi:

"Nguyïåt cung tinh àaån, hoaâng hön xaå laåc kim ö".

Nghôa laâ: Cung mùåt nguyïåt, daån nhöi sao chiïìu höm bùæn ruång caái ö vaâng.

Ngûúâi Taâu phï rùçng:

- Con chaáu vïì sau têët coá ngûúâi cûúáp nûúác. (Maåc Àùång Dung vïì sau giïët vua cûúáp nûúác).

Möåt khi baâ hoaâng hêåu úã Taâu mêët, vua Taâu sai öng Maåc Àônh Chi vaâo àoåc vùn tïë. Àïën luác quò xuöëng cêìm baãn vùn àoåc thò chó thêëy möåt túâ giêëy trùæng, coá böën chûä "nhêët". Àônh Chi khöng nghô ngúåi gò, àoåc ngay rùçng:

"Thanh thiïn nhêët àoáa vên, höìng tö nhêët àiïím tuyïët, ngoåc uyïín nhêët chi hoa, giao trò nhêët phiïën nguyïåt. Y ! Vên taán, tuyïët tiïu, hoa taân, nguyïåt khuyïët".

Nghôa laâ: Möåt àaám mêy trïn trúâi xanh, möåt gioåt tuyïët trong loâ àoã, möåt caânh hoa vûúân thûúång uyïín, möåt vêìng trùng ao Giao trò. Than öi, mêy raä, tuyïët tan, hoa taân, trùng khuyïët.



Baâi vùn naây coân cheáp vaâo sûã Taâu. Ngûúâi Taâu ai cuäng chõu taâi ûáng biïën nhanh.

Àônh Chi laâm quan liïm chñnh hïët sûác, vua Minh Tön thûúâng sai ngûúâi àem mûúâi quan tiïìn, rònh luác töëi boã vaâo cûãa nhaâ öng êëy. Súám mai, öng vaâo têu ngay vúái vua, xin boã tiïìn êëy vaâo kho.

Vua baão rùçng:

- Tiïìn êëy khöng coá ai nhêån thò nhaâ ngûúi cûá viïåc lêëy maâ tiïu.

Bêëy giúâ Maåc Àônh Chi múái lêëy. Àïën triïìu vua Hiïìn Tön, laâm nïn àïën chûá Taã böåc xaå (Tïí tûúáng). Vùn chûúng lûu truyïìn laåi vïì sau rêët nhiïìu. Con öng laâ Khêín, Trûåc, cuâng laâm àïën ngoaåi lang. Chaáu laâ Àõch, Toaåi, Viïn cuâng coá quyïìn thïë, laâm quan luác nhaâ Minh cai trõ. Àúâi chaáu chùæt thiïn sang úã laâng Cöí Trai, huyïån Nghõ dûúng thò coá Àùång Dung laâ chaáu bêíy àúâi, laâm vua nhaâ Maåc.



Traång Trònh Nguyïîn Bónh Khiïm

Tiïn sinh huáy laâ Bónh Khiïm, hiïåu laâ Baåch vên cû sô ngûúâi laâng Trung am, huyïån Vônh laåi, tónh Haãi dûúng. Tiïn thïë nhaâ ngaâi coá êm àûác, àúâi öng laâ Vùn Tónh àûúåc phong tùång Thiïëu baão Tû quêån cöng, àûúåc ngöi dûúng cú, húåp vaâo kiïíu àêët cuãa Cao Biïìn. Àúâi thên phuå ngaâi laâ Vùn Àõnh àûúåc phong tùång laâm Thaái baão Nghiïm quêån cöng. Meå ngaâi laâ Tûâ Thuåc phu nhên hoå Nhûä, nguyïn laâ con gaái höå böå thûúång thû Nhûä vùn Lan, úã laâng An Tûã, huyïån Tiïn Minh. Baâ êëy thöng kinh sûã, gioãi vùn chûúng, maâ laåi tinh nghïì tûúáng söë.

Baâ êëy keán chöìng àïën ngoaâi hai mûúi tuöíi thêëy öng Vùn Àõnh coá tûúáng sinh ra quñ tûã múái lêëy. Vïì sau, laåi gùåp möåt chaâng treã tuöíi ài qua bïën Haâ, ngaåc nhiïn noái rùçng: "Tiïëc thay ! Khi trûúác khöng gùåp ngûúâi naây! " Hoãi ra thò chaâng êëy laâ Maåc Àùng Dung (vïì sau laâm vua nhaâ Maåc).

Bónh Khiïm sinh nùm Tên Húåi àúâi Höìng Àûác (niïn hiïåu vua Lï Thaánh Tön); àêîy àaâ to lúán, mùåt muäi khöi ngö, chûa àêìy tuöíi töi àaä biïët noái.

Möåt khi Vùn Àõnh ùém trïn tay, böîng dûng noái rùçng "Mùåt trúâi moåc vïì phûúng Àöng". Vùn Àõnh lêëy laâm kyâ dõ. Àïën nùm ngaâi lïn böën tuöíi, phu nhên dêåy ngaâi hoåc chñnh vùn trong kinh truyïån dêåy àïën àêu thuöåc loâng àïën àêëy. Baâ êëy laåi dêåy hoåc thuöåc loâng vaâi baâi thú nöm.



Möåt bûäa, phu nhên ài vùæng, Vùn Àõnh keáo möåt caái dêy àuâa vúái con, röìi ngêm àuâa möåt cêu rùçng: "Nguyïåt treo cung, nguyïåt treo cung". Àûúng àoåc dúã dang thò Bónh Khiïm tiïëp: "Veán tay tiïn höët höët rung". Vùn Àõnh thêëy con thöng minh, mûâng lùæm, vïì khoe taâi vúái phu nhên. Phu nhên noái rùçng:

- Mùåt trùng laâ phêån baây töi, sao öng laåi dêåy con àiïìu êëy?

Vùn Àõnh theån thoâ xin chõu löîi, nhûng baâ êëy vêîn coân cùm tûác, xin tûâ vïì, nhêët àõnh khöng úã àêëy nûäa, vïì sau baâ êëy giaâ àoâi úã nhaâ böë meå àeã. Nhûng tuåc truyïìn baâ êëy tûác öng Vùn Àõnh lïn Sún Têy, lêëy chöìng khaác sinh ra öng Phuâng Khùæc Khoan (xem baâi Traång Buâng).

Khi Bónh Khiïm coân àïí hai traái àaâo, cuâng boån treã tùæm úã bïën Haân, coá ngûúâi ài thuyïìn tröng thêëy noái rùçng:

- Tiïëc thay cho thùçng beá naây, böå da dêìy lùæm chó laâm àûúåc Traång nguyïn, Tïí tûúáng thöi!

Khi ngaâi beá thò úã nhaâ, àïën luác lúán, nghe tiïëng öng Baãng Nhúän Lûúng àùæc Bùçng hay chûä, múái vaâo Thanh Hoáa theo hoåc öng Baãng Nhúän.

Lûúng àùæc Bùçng vöën úã laâng Höåi Traâo, huyïån Hoaâng Hoáa, nguyïn coá möåt chi hoå laåc sang úã Vên Nam, àúâi àúâi laâm quan bïn Taâu. Khi Àùæc Bùçng sang sûá nhaâ Minh gùåp möåt ngûúâi cuâng hoå laâ Lûúng nhûä Höët cho möåt quyïín "Thaái AÁt thêìn Kinh". Àùæc Bùçng àem vïì hoåc têåp cho nïn tinh nghïì lyá söë, viïåc gò cuäng tñnh biïët àûúåc trûúác.

Nguyïîn Bónh Khiïm hoåc hïët àûúåc pheáp thuêåt cuãa öng Lûúng Àùæc Bùçng. Khi öng Àùæc Bùçng mêët, dùån laåi Nguyïîn Bónh Khiïm vïì sau phaãi tröng nom con mònh laâ Lûúng hûäu Khaánh.

Trong nùm Quang Thiïu (Lï Chiïu Tön) coá viïåc biïën loaån, Nguyïîn bónh Khiïm úã êín möåt chöî, khöng muöën cêìn tiïëng tùm vúái àúâi. Bêëy giúâ Trõnh Tuy, Maåc Àùng Dung cuäng cöë yá muöën tranh quyïìn, àaánh nhau luöng mêëy nùm. Ngaâi tñnh söë Thaái ÊËt, biïët coá nhaâ Lï laåi khöi phuåc àûúåc.

Ngaâi coá laâm baâi thú caãm hûáng sau naây:

Non söng naâo phaãi buöíi bònh thúâi

Thuá àaánh nhau chi kheáo nûåc cûúâi



Caá vûåc, chim rûâng, ai khiïën àuöíi?

Nuái xûúng söng tuyïët, thaãm àêìy vúi

Ngûåa phi chùæc coá höìi quay cöí (1)

Thuá dûä nïn phoâng luác cùæn ngûúâi (2)

Ngaán ngêîm viïåc àúâi chi noái nûäa

Bïn àêìm say haát, nhúãn nhú chúi.

Vïì sau nhaâ Maåc chiïëm giûä kinh thaânh, böën phûúng húi yïn öín, caác baån beâ nhiïìu ngûúâi khuyïn ngaâi ra laâm quan. Ngaâi bêët àùéc dô phaãi ra thi àöî Traång Nguyïn nùm Àaåi Chñnh thûá nhaâ Maåc. Bêëy giúâ ngaâi àaä böën mûúi tû tuöíi.

Vua nhaâ Maåc cùæt ngaâi laâm Taã thõ lang, Àöng Caác àaåi hoåc sô. Ngaâi laâm quan àûúåc taám nùm, trûúác sau dêng súá haåch mûúâi taám ngûúâi löång thêìn, nhên coá chaâng rïí laâ Phaåm Àaåo cuäng kiïu hoaånh, ngaâi súå phaãi vaå lêy, múái tûâ quan caáo vïì dûúäng laäo.

Khi ngaâi trñ sô röìi, laâm nhaâ chúi maát úã meá dûúái laâng goåi laâ Baåch Vên Am, laåi bùæc hai nhõp cêìu goåi laâ Nghïnh phong vaâ cêìu Traâng Xuên, thûúâng thûúâng ra chúi hoáng maát. Laåi laâm möåt caái quaán Trung tên úã bïn söng Tuyïët Giang, dûång bia kyá sûå mònh. Khi thò ngaâi búi thuyïìn chúi úã bïí Kim Haãi vaâ bïí UÁc haãi, khi thò ài chúi úã caác nuái An tûã, nuái Ngoåa vên vaâ nuái Àöì sún. Ài àïën àêu laâm thú ngêm võnh àïën àêëy, hoùåc gùåp chöî naâo coá cêy cöëi maát, chim kïu rñu rñt thò lêëy laâm khoaái chñ lùæm, nhúãn nhú caã ngaây.

Ngaâi tuy úã nhaâ, nhûng vua nhaâ Maåc vêîn coi ngaâi quñ troång, nhaâ nûúác coá cöng viïåc gò to thò sai sûá àïën hoãi têån nhaâ, hoùåc khi múâi vïì Kinh maâ hoãi. Ngaâi baân àõnh lùæm àiïìu ñch lúåi cho nhaâ nûúác, nhaâ Maåc phong ngaâi laâm Laåi böå thûúång thû, Thaái phoá Trònh quöëc cöng vò thïë ta thûúâng goåi laâ Traång Trònh. Nùm ÊËt dêåu, ngaâi phaãi bïånh, Maåc Hêåu Húåp sai sûá àïën thùm vaâ hoãi viïåc hêåu sûå.

Ngaâi baão rùçng:

- Ngaây sau nûúác coá viïåc, úã xûá Cao Bònh tuy nhoã nhûng cuäng coá thïí hûúãng phuác àûúåc vaâi àúâi nûäa.



Àïën sau nhaâ Maåc mêët nûúác, chaåy lïn Cao Bònh, quaã nhiïn coân giûä àûúåc böën àúâi röìi múái tuyïåt.

Ngaây 28 thaáng möåt nùm ÊËt Dêåu, ngaâi mêët, thoå 95 tuöíi. Hoåc troâ goåi ngaâi laâ "Tuyïët giang phu tûã".

Ngaâi hoåc tinh vïì thuêåt söë, phaâm caác viïåc tai, tûúâng hoåa, phuác cuâng laâ ngaây mûa, ngaây nùæng, viïåc gò cuäng biïët trûúác.

Coá möåt ngûúâi hoåc troâ tïn laâ Buâi Sinh, ngaâi baão ngûúâi êëy vïì sau têët phuá quñ. Àïën khi Buâi Sinh gêìn baãy mûúi tuöíi vêîn coân ngheâo heân, cho laâ ngaâi àoaán söë mònh sai; ngaâi cûúâi khöng noái gò. Möåt höm ngaâi baão Buâi Sinh mûúån möåt chiïëc thuyïìn àaánh caá cho búi ra bïën Höìng Àaâm úã bïí Vaån Ninh, àúåi àïën giúâ êëy... h gùåp caái gò thu lêëy dem vïì, chùæc àûúåc thûúãng to. Buâi Sinh tuên lúâi, quaã nhiïn gùåp möåt baâ cuå giaâ, aáo muä chónh tïì, ài thuyïìn bõ baåt phong àïën àêëy.

Buâi Sinh àem vïì phuång dûúäng tûã tïë. Àûúåc vaâi höm coá öng töíng àöëc Quaãng Àöng sai ngûúâi sang noái vúái vua ta rùçng: Thaái phu nhên chúi bïí baåt phong, xem thiïn vùn thò thêëy úã phûúng Nam xin nhaâ vua vò nghôa laáng giïìng cho kiïëm giuáp. Ngaâi sai Buâi Sinh àem baâ cuå êëy dêng lïn, vò thïë àûúåc phong tûúác laâ Thao quêån Cöng.

Nùm Thuêån bònh thûá 8 nhaâ Lï (1556) vua Trung tön mêët, khöng coá con, bêëy giúâ Trõnh Kiïím àang cêìm quyïìn coá buång höì nghi, khöng nghô ra thïë naâo. Hoãi Phuâng Khùæc Khoan cuäng khöng biïët thïë naâo cho phaãi, múái sai ngûúâi leán ra Haãi Dûúng àïí hoãi ngaâi, ngaâi chùèng noái gò chó ngoaãnh laåi baão ngûúâi àêìy túá.

- Nùm nay mêët muâa, thoác giöëng khöng töët, chuáng maây nïn tòm giöëng cuä maâ gieo maå.

Noái röìi, sai tiïíu queát doån àöët hûúng àïí ngaâi ra chúi chuâa vaâ baão tiïíu.

- Giûä chuâa thúâ phêåt thò ùn oaãn.

Àoá laâ coá yá khuyïn Trõnh Kiïím tòm lêëy doâng doäi nhaâ Lï maâ lêåp lïn, maâ phaãi cûá giûä àaåo laâm töi ùn maây phêåt thò múái hûúãng phuác.



Sûá giaã vïì noái vúái Trõnh Kiïím. Trõnh Kiïím hiïíu yá, múái àoán vua Anh Tön lêåp lïn, quaã nhiïn dûång laåi àûúåc cú àöì nhaâ Lï maâ hoå Trõnh cuäng àúâi àúâi vinh hiïín.

Khi êëy àûác Duå töí triïìu Nguyïîn ta (Àûác Nguyïîn Hoaâng) àang coá hiïìm vúái Trõnh Kiïím. Trõnh Kiïím coá yá muöën aám haåi, àûác Duå töí lo súå, khöng biïët laâm thïë naâo àïí traánh khoãi naån, múái sai ngûúâi ra hoãi ngaâi. Bêëy giúâ ngaâi àang chöëng gêåy chúi trong vûúân caãnh. Trong vûúân, coá vaâi mûúi ngoån nuái non böå, laåi chöìng àaá laâm möåt rùång nuái ngang. Trïn nuái cêy cöëi rûúâm raâ, coá àaân kiïën àang boâ trïn taãng àaá, ngaâi nhòn xem àaân kiïën, röìi tuãm tóm cûúâi noái:

- Möåt daäy nuái Hoaânh Sún (nuái ngang) kia, coá thïí yïn thên àûúåc muön àúâi.

Ngûúâi kia thêëy noái vêåy. Vïì noái vúái àûác Duå Töí. Àûác Duå Töí biïët yá, múái xin vaâo trêën thuã trong xûá Thuêån Quaãng (trong êëy, coá daäy nuái Hoaânh Sún), quaã nhiïn möîi ngaây möåt thõnh, múã ra cú nghiïåp Nguyïîn triïìu.

Hoåc troâ ngaâi rêët nhiïìu nhûng chó coá Phuâng Khùæc Khoan, Lûúng Hûäu Khanh, Nguyïîn Dûä, Trûúng thúâi Cûã laâm nïn to maâ coá danh hún caã. Phuâng, Lûúng thêm thuáy vïì nghïì lyá hoåc, cuâng laâm danh thêìn luác nhaâ Lï trung hûng.

Khi trûúác öng Phuâng Khùæc Khoan thuï nhaâ àïën hoåc ngaâi. Luác hoåc gioãi röìi, ngaâi àang àïm àïën chúi úã nhaâ troå, goä cûãa maâ baão rùçng:

- Gaâ àaä gaáy röìi, sao khöng àûáng dêåy maâ thöíi cúm ùn, coân nùçm maäi laâm gò?

Lúâi êëy coá yá giuåc öng Khùæc Khoan vaâo Thanh Hoáa giuáp nhaâ Lï. Öng Khùæc Khoan biïët yá thïë múái cuâng Nguyïîn Dûä vaâo giuáp nhaâ Lï, laâm àïën cöng thêìn.

Ngaâi laâm thú phuá rêët nhiïìu, àïën nay vêîn coân möåt têåp thú àïì laâ "Baåch vên am thi têåp" vaâ möåt quyïín sêëm kyá bêy giúâ vêîn goåi laâ "Sêëm Traång Trònh".

(Theo Phan Kïë Bñnh)

(1) ÛÁng vïì sau nhaâ Lï khöi phuåc àuúåc nûúác.

(2) ÛÁng vïì sau nhaâ Trõnh giûä quyïìn nhaâ Lï.



Traång Hiïìn

Nguyïîn Hiïìn

Trong caác öng traång nûúác ta, Nguyïîn Hiïìn laâ öng traång àöî traång nguyïn súám nhêët - tûâ luác múái coá mûúâi hai tuöíi.

Öng hoå Nguyïîn tïn Hiïìn, quï laâng Haâ Dûúng, huyïån Thûúång nguyïn, tónh Nam Àõnh (Bùæc Viïåt) àöî thuã khoa nùm Bñnh ngoå thúâi vua Thaái Tön nhaâ Trêìn, àïën nùm sau thi àònh àöî Traång.

Luác múái lïn saáu, baãy tuöíi, öng ài hoåc nhaâ sû úã chuâa, nhaâ sû möîi buöíi daåy mûúâi túâ giêëy, Nguyïîn Hiïìn hoåc qua laâ thuöåc laâu.

Theo saách "Nam Haãi Dõ Nhên" cuãa Phan Kïë Bñnh, möåt höm nhaâ sû tuång kinh vûâa xong vaâo phoâng nùçm nghó, mú thêëy Phêåt giaáng xuöëng baão rùçng: "Nhaâ sû sao khöng baão Traång cûá àïí cho lïn chuâa lúân vúái Phêåt ?" Nhaâ sû tónh dêåy, soi àeân xem caác tûúång Phêåt thò thêëy sau lûng möîi tûúång coá chûä àïì "Phaåt 30 trûúång" vaâ sau mònh hai tûúång höå phaáp thò coá chûä "Phaåt 60 trûúång" Nhêån xeát chûä thò chñnh chûä Nguyïîn Hiïìn. Nhaâ sû quúã mùæng Nguyïîn Hiïìn, bùæt phaãi lêëy nûúác têíy ài.

Nguyïîn Hiïìn hoåc caác saách, qua mùæt möåt lûúåt laâ nhúá ngay. Thú tûâ phuá saách, noái ra tûác laâ vùn chûúng. Nùm mûúâi möåt tuöíi àaä nöíi tiïëng thêìn àöìng, bêëy giúâ coá ngûúâi hoåc troâ úã Kinh Bùæc tïn laâ Àùång Tñnh, tûå thõ taâi mònh hún caã àúâi.



Nghe tiïëng Haâ Dûúng coá thêìn àöìng àïën chúi têån nhaâ, thûã xem taâi hoåc ra laâm sao. Khi àïën ra möåt baâi phuá:

"Phuång hoaâng saâo vu A caát Kò lên du vu Uyïín hûåu"

Nghôa laâ: Chim phuång hoaâng laâm töí trïn A caát, con Kò lên chúi úã vûúân Uyïín lûåu.

Nguyïîn Hiïìn àoåc ngay böën cêu dõch nghôa nhû sau:

Khöng phaãi con ruâa úã söng Laåc Thuãy

Khöng phaãi con röìng úã söng Maånh Haâ

ÊËy kia nûúác Hûäu huâng (huâng laâ con gêëu)

Àoáng àö úã goâ Traác löåc (löåc nghôa laâ con hûúu).

(Böën cêu trïn, cêu naâo cuäng coá tïn caâm thuá cho nïn hay)

Àùång Tñnh múái nghe àûúåc böën cêu, àaä lùæc àêìu leâ lûúäi noái rùçng:

- Thiïn taâi xin nhûúâng bêåc treã tuöíi naây !

Nùm êëy thi àöî thuã khoa. Nùm sau vaâo thi àònh, vua ra baâi phuác "êëp tûâ tûâ kï mêîu phi höì" nghôa laâ con võt tûâ giaä meå gaâ vïì höì. Vùn Nguyïîn Hiïìn hay nhêët, vua cêëy lïn àöî Traång Nguyïn, bêëy giúâ múái mûúâi hai tuöíi.

Traång vaâo baái maång vua trong sên röìng, vua thêëy coân beá loùæt chùæt, lêëy laâm laå hoãi rùçng:

- Traång nguyïn hoåc ai úã nhaâ?

Traång thûa rùçng:

Têu bïå haå, töi sinh ra àaä biïët ngay, coân chöî naâo khöng biïët thò hoãi nhaâ sû möåt vaâi chûä maâ thöi.

Vua thêëy Traång ûáng àöëi, chûa biïët l pheáp, ùn noái khöng àûúåc khiïm töën, múái cho vïì hoåc l pheáp, ba nùm röìi múái duâng laâm quan.

Nguyïîn Hiïìn vïì nhaâ úã khöng àûúåc bao lêu coá sûá Têìu àem möåt baâi thú nguå ngön sang thûã nhên taâi nûúác Nam. Thú rùçng:



Lûúäng nhêåt bònh àêìu nhêåt,

Tuá sún àiïn àaão sún.

Lûúäng vûúng tranh nhêët quöëc,

Tûá khêíu tung hoaânh gian.

Vua hoãi caác quên thêìn thò khöng ai hiïíu nghôa lyá ra laâm sao. Phaãi sai hai quan vùn voä àïën nhaâ öng Nguyïîn Hiïìn múâi vaâo triïìu àïí hoãi. Hai quan sûá àïën laâng Haâ dûúng, gùåp möåt àûáa treã trong nhaâ haâng, mùåt muäi phûúng phi. Sûá giaã hoãi gò àûáa treã êëy khöng theâm àaáp laåi. Múái àoåc möåt cêu àöëi nöm rùçng:

"Tûå laâ chûä, cêët giùçng àêìu chûä tûã laâ con, con ai con êëy?"

Àûáa treã àöëi ûáng khêíu ngay:

"Vu laâ chûng, boã ngang lûng chûä àinh laâ àûáa, àûáa naâo àûáa naây?"

Sûá giaã biïët àûáa treã êëy laâ Traång Hiïìn, múái hoãi thùm àïën têån nhaâ thò thêëy Traång àang luái cuái úã dûúái bïëp, nhên àoåc möåt cêu rùçng:

"Ngö vùn quên tûâ vin baão truâ; haâ tu nûå aáo"

Nghôa laâ: Töi nghe quên tûã xa chöî bïëp nûúác, loå laâ phaãi nõnh vua bïëp.

Traång ûáng khêíu àöëi rùçng:

"Ngaä baãn hûäu quan cû àinh naåi; khaã tam àiïu canh"

Nghôa laâ: ta cöët coá chûác laâm àûúåc Tïí tûúáng, nhûng coân taåm nêëu nöìi canh. Nêëu canh laåt mùån taåi tay cuäng nhû chûác laâm tûúáng.

Sûá giaã thêët ûáng àöëi nhanh nhêíu vaâ coá yá cao, chõu laâ gioãi, múái bêìy kïë yá vua xin múâi vaâo Kinh.

Traång noái rùçng:

- Thiïn tûã trûúác kia baão ta chûáa biïët l pheáp, nhûng chùèng nhûäng laâ Traång chûa biïët l pheáp, caã àïën Thiïn tûã cuäng chûa biïët l pheáp.

Noái thïë röìi nhêët àõnh khöng chõu ài.



Sûá giaã vïì têu laåi vúái vua, vua phaãi àem xe ngûåa vaâ àöì l àïën àoán, bêëy giúâ Traång múái ài.

Khi àïën kinh, vua àûa baâi thú cuãa Têìu ra hoãi. Traång Hiïìn cêìm buát viïët ra möåt chûä vaâ giaãi rùçng:

- Cêu thú thûá nhêët nghôa laâ chûä nhêåt, ngûúåc suöi bùçng àêìu nhau; thûá nhò laâ böën chûä san, ngûúåc suöi cuäng laâ chûä san caã; thûá ba hai chûä vûúng tranh nhau úã trong möåt nûúác, thûá tû laâ böën chûä khêíu ngang doåc àïìu laâ khêíu caã. Toám laåi chó laâ möåt chûä àiïìn.

Giaãi xong, àûa cho sûá Têìu xem, sûá Têìu phaãi chõu vò thïë vua cûã Nguyïîn Hiïìn laâm Kim tûã vônh löåc àaåi phu; sau laâm àïën Cöng böå thûúång thû, khöng àûúåc bao lêu thò öng mêët.

Vua thêëy ngûúâi àaåi taâi nhû thïë maâ khöng àûúåc thoå, thûúng tiïët vö cuâng. Huyïån öng êëy nguyïn tïn laâ huyïån Thûúång Hiïìn, vua múái kiïëng tïn öng êëy, àoãi ra goåi laâ Thûúång Nguyïn. Laåi cêëp cho nùm mêîu ruöång tû àiïìn, bùæt dên êëy phaãi lêåp miïëu thúâ.



Traång Aác

Giaáp Haãi

Traång AÁc chñnh tïn laâ Giaáp Haãi àöî traång nguyïn Khoa Mêåu Tuêët nùm Àaåi Chñnh nhaâ Maåc (1538). Súã dô coá tïn êëy laâ vò öng ngay thùèng quaá, nhiïìu ngûúâi bêët maän thuâ oaán vaâ sau khi chïët röìi, öng cuäng vêîn khöng chûâa tñnh êëy, coân hiïån lïn chûãi caã tiïën sô nguyïîn Vùn Thõnh laâm cho öng Thõnh súå hïët höìn.

Meå Giaáp Haãi laâ ngûúâi laâng Cöng Luêån, huyïån Vùn Giang tónh Hûng Yïn (Bùæc Viïåt). Baâ cuå êëy khi coân treã ngheâo lùæm chó coá möåt gian nhaâ tranh úã caånh àûúâng baán haâng nûúác. Theo Phan kïë Bñnh bêëy giúâ coá möåt ngûúâi Têìu ài qua àûúâng, vaâo haâng nghó, luác ài boã quïn möåt tuái baåc. Caách nûãa thaáng nûäa múái höët hoaãng laåi hoãi thò baâ êëy àem caã tuái baåc ra traã laåi, vêîn nguyïn nhû luác trûúác.

Ngûúâi khaách xin biïëu laåi möåt nûãa, baâ êëy khöng lêëy noái rùçng:

- Töi chó vò khöng ûa cuãa bêët nghôa cho nïn töi múái ngheâo thïë nêìy, sao bêy giúâ töi laåi chõu lêëy cuãa öng.

Ngûúâi khaách caãm taå buång êëy, múái hoãi rùçng:



- Möì maã àêëng tiïn nhên nhaâ baâ úã àêu, töi tòm giuáp cho baâ möåt ngöi àêët hay.

Baâ kia noái:

- Töi laâ àaân baâ, chó coá troåi möåt mònh, khöng coá anh em naâo caã. Nay àaä ngoaâi böën mûúi tuöíi, duâ àûúåc àêët hay bao giúâ phaát àaåt? Maâ phaát àaåt thò laâm gò nûäa?

Ngûúâi khaách noái:

Nïëu àûúåc chöî àêët hay, thò dêìu àaân baâ cuäng phaát phuác.

Baâ êëy múái àûa ngûúâi khaách àïën chöî ngöi möå cha baâ êëy. Ngûúâi khaách lêåp tûác tòm àêët cho, röìi dùån rùçng:

- Vïì sau thêëy ai coá naån àïën àêy sùén loâng maâ cûáu ngûúâi ta, thò seä coá sûå may mùæn.

Baâ êëy úã àêëy àûúåc nûãa nùm, xaãy coá ngûúâi laâng Baát Traâng, nhaâ ngheâo, ài laâm mûúán kiïëm ùn, khi êëy trúâi àaä töëi, gùåp phaãi mûa gioá, quêìn aáo ûúát lûúát thûúát reát run cêìm cêåp, qua haâng êëy xin vaâo troå möåt töëi. Baâ êëy hoãi àêìu àuöi cùån keä, cho vaâo nguã, röìi àöët lûãa cho sûúãi vaâ doån cúm cho ùn. Àïm höm êëy reát lùæm, maâ nhaâ thò chó coá àöåc möåt chiïëc chiïëu. Ngûúâi kia thò reát khöng thïí naâo maâ khöng nhûúâng àûúåc chiïëu cho. Maâ àïí cho khöí thò chùèng àaânh loâng múái cho nùçm chung möåt giûúâng maâ nguã.

Chaâng kia àaä àûúåc no êëm laåi nùçm chung vúái àaân baâ laå gò lûãa gêìn rúm, teá ra thaânh tû thöng vúái nhau. Khöng ngúâ chaâng kia bõ chûáng haån thêëp, chó möåt luác thò tùæt húi. Baâ êëy kinh hoaãng vö cuâng, súå ngûúâi ta phaát giaác ra, àang àïm phaãi löi ra àaám tha ma vuâi xuöëng, maâ baâ ta cuäng coá mang tûâ àêëy.

Àûúåc vaâi thaáng nûäa, ngûúâi Taâu laåi àïën hoãi rùçng:

- Tûâ khi taáng maã àïën giúâ àaä cûáu àûúåc viïåc gò cho ngûúâi naâo chûa?

Baâ êëy àûa ra chöî maã chaâng kia. Ngûúâi khaách ngùæm nghña möåt höìi röìi noái rùçng:

- Chöî naây laâ huyïåt thiïn taán àêëy, nïëu coá thai thò têët sinh ra Traång Nguyïn tïí tûúáng.



Baâ êëy àêìy nùm, quaã nhiïn sinh àûúåc möåt con trai, cöët caách laå thûúâng. Khi lïn böën tuöíi, ra chúi ngoaâi búâ söng, xaãy coá ngûúâi laái buön úã laâng Sinh Kïë, huyïån Phûúng Nhúän, búi thuyïìn qua bïën, tröng thêëy thùçng beá nhùén nhuåi, ùn cùæp àem xuöëng thuyïìn ài mêët.

Baâ kia tòm con àêu cuäng khöng thêëy tûúãng laâ chïët àuöëi dûúái söng röìi, sêìu thaãm khöng biïët ngêìn naâo.

Ngûúâi laái tûâ khi àem àûáa beá vïì, yïu mïën lùæm, khi múái lúán lïn, tòm thêìy cho ài hoåc. Giaáp Haãi - tïn àûáa beá - hoåc haânh têën túái, vùn chûúng hay nhêët trong laâng. Àïën nùm ba mûúi hai tuöíi, thi àöî Traång nguyïn.

Höm vinh qui vïì laâng, phaãi phuåc dõch khoá nhoåc, coá ngûúâi biïët nguyïn uãy öng êëy, baão riïng vúái nhau:

- Khöng biïët ngûúâi úã xûá naâo àïën àêy laâm khöí dên ta thïë naây !

Giaáp Haãi nghe loãm àûúåc cêu êëy, khöng biïët vò cúá ra sao. Möåt höm, xeát xem caác möì maã töí tiïn, thò khöng coá ngöi naâo àaáng phaát Traång Nguyïn, trong buång höì nghi lùæm. Nhên múái hoãi nhûäng ngûúâi quen thuöåc, coá ngûúâi biïët chuyïån noái vúái öng êëy. Giaáp Haãi múái àïën têån laâng Cöng Luêån doâ xem, thò thêëy coá baâ cuå giaâ ngoaâi baãy mûúi tuöíi, baán haâng bïn caånh àûúâng, tröng ra tònh caãnh khöën àöën lùæm.

Giaáp Haãi sai ngûúâi vaâo hoãi rùçng:

- Baâ cuå kia coá chöìng con gò khöng, sao maâ khöën khoá àïën thïë?

Baâ cuå noái:

- Töi laâ ngûúâi úã laâng naây, khi xûa coá sinh àûúåc möåt muån con trai, àaä böën, nùm tuöíi, chúi vúái treã con úã búâ söng, röìi khöng biïët noá laåc ài àêu mêët. Bêy giúâ chó möåt thên, khöng biïët nûúng cêåy vaâo ai, tònh caãnh sêìu thaãm, noái ra khöng xiïët.

Giaáp Haãi àöå laâ meå mònh, múái sai ngûúâi baão rùçng:

- Baâ cuå giaâ caã maâ khöng coá ai tröng nom, ài theo vïì vúái töi àïí töi nuöi cho, coá bùçng loâng khöng?

Baâ kia noái:



- Nïëu quan lúán coá buång thûúng töi nhû thïë thò phuác cho töi lùæm.

Giaáp Haãi múái àem vïì nuöi nêëng, nhûng cuäng chûa daám chùæc laâ meå. Chên Giaáp Haãi vöën coá caái nöët ruöìi àoã, thûúâng khi ngöìi nhaân àïí löå ra. Baâ cuå êëy möåt höm tröngthêëy, cûá nhòn troâng troåc khöng chúáp mùæt.

Ngûúâi nhaâ quúã rùçng:

- Quñ thïí quan lúán, baâ cuå kia sao daám nhòn maäi thïë ?

Baâ kia noái:

- Töi khi xûa, sinh àûúåc möåt àûáa con trai cuäng coá caái nöët ruöìi nhû thïë nay töi tröng thêëy, töi laåi nhúá àïën con töi, cho nïn töi nhòn ngùæm möåt chuát, xin quan lúán thûá löîi cho töi.

Giaáp Haãi lêåp tûác goåi baâ êëy hoãi cùån keä tûâng tñ, baâ cuå êëy kïí raåch roâi thuãy chung. Giaáp Haãi buöìn rêìu maâ than rùçng:

- Ta bêåy baå uöíng mêët möåt àúâi, coá meå maâ khöng biïët; nay nhúâ trúâi laåi àûúåc gùåp àêy, múái biïët àïën meå.

Vïì sau laâm àïën Laåi böå thûúång thû, Taái baão Saách quöëc cöng, vïì nhaâ trñ sô !

Giaáp Haãi nhêån töí möå úã laâng Baát traâng cho nïn vùn chi huyïån Gia Lêm phaãi thúâ öng êëy. Àïën sau coá öng tiïën sô Nguyïîn vùn Thõnh, cho Giaáp Haãi laâ ngûúâi laâng Sinh kïë, vaâ laåi laâm quan nhaâ Maåc muöën tûúác tïn öng êëy úã trong söí tiïn hiïìn huyïån Gia Lêm. Àïm nùçm mú thêëy Giaáp Haãi mùæng rùçng:

- Tao töåi gò maâ maây tûúác tïn tao, maây laâ boån hêåu sinh, sao daám khinh lúân tiïìn böëi, seä coá baáo ûáng cho maâ xem.

Öng Thõnh súå haäi, khöng daám xoaá tïn ài nûäa. Nay huyïån Gia Lêm vêîn coá thúâ, maâ laâng Baát Traâng cuäng phaãi cuáng tïë.



Traång Moä

Khiïëu Hûäu Thanh

Ngaây xûa úã àêët Àöìng cöëng, laâng Hûäu Thanh, tónh Thaái Bònh (Bùæc Viïåt) coá möåt ngûúâi moä tïn laâ laäo Àöëp. Laäo Àöëp sinh àûúåc möåt con trai tïn laâ Beá. Beá khöng àûúåc hoåc haânh, lïn chñn mûúâi tuöíi caã ngaây chó vaác moä thay böë rao laâng nûúác möîi khi coá tin tûác gò cêìn loan baáo vaâ ài chia phêìn biïëu cho caác quan viïn.

Bêëy giúâ coá möåt cuå thûúång, tïn laâ cuå thûúång Lï, giûä chûác tiïn chó trong laâng. Cuå thûúång Lï coá möåt ngûúâi con gaái àeåp lùæm tïn laâ Ngoåc. Khöng hiïíu vò beá coá caái taâi gò maâ cö Ngoåc say mï röìi öëm tûúng tû, möåt hai nïëu khöng lêëy àûúåc con laäo Àöëp thò chïët chúá khöng chõu söëng.

Cuå thûúång Lï thêëy thïë xêëu höí vö cuâng vò con gaái möåt võ thûúång quan maâ laåi ài say mï möåt gaä thûúâng àinh mûâ chûä. Àaânh phaãi chiïìu loâng con gaái vò luác êëy Ngoåc öëm tûúng tû thêåp tûã nhêët sinh, cuå thûúång Lï cho Ngoåc lêëy Beá nhûng àuöíi con ài, nhêët àõnh khöng nhêån con gaái nûäa.



Khöng naãn chñ, Ngoåc àûa chöìng ài vaâo Thanh Hoáa tòm cuå thûúång Phuâng laâ baån cuå thûúång Lï àïí xin cho chöìng theo hoåc trûúâng cuãa cuå thûúång Phuâng. Tòm àûúåc trûúâng cuãa cuå thûúång Phuâng röìi, Ngoåc xûng tïn tuöíi hoå haâng vaâ noái thaác ra Beá laâ em trai vò hoåc döët naát vaâ biïëng lûúâi nïn cuå thûúång Lï àuöíi ài. Vò thûúng soát em, Ngoåc phaãi baán tû trang, àûa em lùån ngoâi non nûúác àûa em vaâo àêy àïí xin thuå giaáo.

Tûâ àoá, Ngoåc thùæt lûng buöåc buång buön baán lêëy tiïìn cho Beá theo hoåc cuå thûúång Phuâng. Beá úã luön nhaâ cuå coân Ngoåc thò doån möåt quaán nûúác úã riïng, möåt thaáng àöi lêìn àïën thùm Beá vaâ àem lûúng cho chaâng.

Sau àoá ñt lêu, Beá vúä trñ, hoåc àêu nhúá àêëy vaâ chùèng mêëy luác nöíi tiïëng laâ thú hay, phuá gioãi, àûáng àêìu trûúâng Beá hoåc àûúåc thò ba nùm, möåt höm cuå thûúång Phuâng goåi Ngoåc àïën baão rùçng:

- Em chaáu chùæc khoa naây àöî àêìu thiïn haå, vêåy chaáu phaãi vïì thûa ngay vúái baác laâm túâ khai co em chaáu ài hoåc àïí kõp ngaây thi.

- Bêëy giúâ Ngoåc phaãi thuá thûåc Beá laâ chöìng mònh. Naâng kïí laåi hïët caã àêìu àuöi cêu chuyïån tûâ khi gùåp Beá röìi böë giêån àuöíi ài, bêëy giúâ súå khöng daám vïì. Suy nghô möåt giêy, cuå thûúång Phuâng baão Ngoåc vïì quaán, àïí cuå tòm caách lo liïåu cho Beá. Cuå viïët möåt bûác thû cho cuå thûúång Lï kïí laåi tûâ khi Ngoåc àûa Beá àïën xin nhêåp hoåc; cuöëi thû hïët lúâi ca ngúåi tñnh tònh cuãa Beá vaâ quaã quyïët nïëu Beá àûúåc ài thi kyâ naây thò thïë naâo cuäng àoaåt àûúåc khöi giaáp. Keâm vúái thû, cuå thûúång Phuâng laåi gûãi möåt ñt vùn baâi cuãa Beá àïí cho cuå thûúång Lï coi.

Àûúåc thû cuå thûúång Lï beân vaâo Thanh tòm cuå thûúång Phuâng àïí xem viïåc thûåc hû ra thïë naâo. Cuå thûúång Phuâng cho goåi Beá vaâo hêìu. Cuå thûúång Lï hoãi cêu naâo Beá àöëi àaáp chöi chaãy, maåch laåc, laâm cho cuå rêët döîi ngaåc nhiïn. Cuå thûúång Lï ra cho Beá möåt àeâ taâi bùæt laâm baâi thú àûúâng, võnh caái moä. Beá cêìm buát, quyâ xuöëng àêët viïët ngay:

Vò thiïn haå àiïëc àaä lêu ngaây,

Trúâi múái sinh ra chiïëu moä thêìy.

Pheáp nûúác vang lûâng ran cûãa miïång,

Lïånh laâng theát leåt kheát trong tay.



Viïåc quan thuác baách ba duâi àöëp,

Löåc thaánh gia ban mêëy höåc àêìy.

Löåc cöëc tre giaâ mùng laåi moåc,

Àêìu àònh choát voát böíng têìng mêy.

Cuå thûúång Lï xem xong chõu laâ hay vaâ noái "Roä laâ khêíu khñ con laäo Àöëp". Röìi baão rùçng: "Ta khöng thïí lêëy hoå Lï laâm con rïí; mêìy laâ con laäo Àöëp thò ta àùåt cho mêìy hoå Khiïëu maâ tïn laâ Hûäu Thanh".

Sau àoá ñt lêu cuå vïì laâng bùæt lyá trûúãng loaåi khai cho haåch thi.

Khoa thi hûúng nùm êëy, Khiïëu Hûäu Thanh giêåt giaãi nguyïn. Luác xûúáng danh ban yïën, cuå thûúång Lï viïët thû baão Hûäu Thanh vïì laâng chúi, nhûng Hûäu Thanh khöng chõu. Hûäu Thanh vïì thùèng cuå thûúång Phuâng xin úã laåi theo hoåc nûäa àïí chúâ thi höåi vaâ thi àònh.

Túái kyâ Xuên thuã luön böën phen thöng ûu, Hûäu Thanh àöî höå nguyïån àûúåc vua Lï sùæc tûâ "Àïå nhêåt giêëy tiïën sô cêëp àïå àïå nhêët danh". Luác vaâo thûúång uyïín xem hoa, vua Lï ngoã yá muöën gaã cöng chuáa Quyânh Hoa cho Hûäu Thanh. Hûäu Thanh têu lïn rùçng àaä coá vúå, khöng thïí phuå nghôa àûúåc. Vua khen ùn úã thuãy chung.

Cuå thûúång Haâ, baån cuãa cuå Thûúång Lï vaâ cuå thûúång Phuâng cuäng muöën gaã con gaái tïn laâ Bñch chêu cho Hûäu Thanh chaâng cuäng tûâ chöëi luön. Vúå chaâng laâ Ngoåc noái:

- Chaâng tûâ chöëi khöng lêëy cöng chuáa Quyânh Hoa laâm vúå laâ vò cöng chuáa giêìu sang, sinh àeåp hún em. Coân nhû Bñch Chêu thò taâi maåo cuäng nhû em, àöëi vúái em laåi laâ baån tûâ têëm beá, sao chaâng khöng lêëy àïí cho em coá baån cuâng gaánh vaác giang sún cho chaâng.

Àûúåc lúâi cuãa Ngoåc, Hûäu Thanh múái bùçng loâng.

Hûäu Thanh tûâ àoá àûúåc laâ Traång Khiïëu. Chaâng laâm quan liïm chñnh, chó saáu baãy nùm thò lïn àûúåc chûác thûúång thû, röìi tïí tûúáng. Àïën luác caáo laäo vïì laâng, dên laâng lêåp tûâ, nay laâ àïìn quan traång Khiïëu taåi quï cuä. Vïì sau, noái vïì traång Khiïëu xuêët thên laâm moä, ngûúâi ta coá cêu thú rùçng:



Hoå Khiïëu vaâng trúâi kïu tiïëng moä kïu !

Traång Lúån

Chung Nhi

Hoå Dûúng úã laâng Dûâa thuöåc tónh Haâ Nam (Bùæc Viïåt) laâ möåt quñ töåc coá nhiïìu ngûúâi laâm quan to trong triïìu. Àïën àúâi öng Dûúng àònh Lûúng thò xa xuát, con chaáu khöng nöëi àûúåc nghiïåp cha öng, phaãi laâm nghïì baán thõt àïí sinh nhai.

Hai vúå chöìng öng naây, tuy söëng trong nghïì giïët heo, giïët boâ, nhûng baãn tñnh thûåc thaâ, phuác àûác, coá tiïìn vêîn böë thñ cho nhûäng ngûúâi khoá úã chung quanh vaâ thúâ trúâi súå phêåt, chúá khöng aác nghiïåt nhû phêìn àöng baån àöìng nghiïåp luác bêëy giúâ.

Möåt höm, Lûúng öng ài l úã caái miïëu àêìu laâng vïì thò gùåp möåt öng cuå giaâ vai àeo khùn goái, tay chöëng gêåy, hoãi thùm tòm nhaâ troå.

Lûúng öng àaáp:

- Thûa cuå, úã àêy khöng coá quaán troå naâo hïët. Bêy giúâ trúâi sùæp töëi röìi, cuå maâ ài nûäa thò lúä dúä àûúâng, êu laâ múâi cuå vïì nhaâ töi nghó. Töi khöng coá tiïìn nhûng àuã cúm nûúác àaäi cuå mûúi ngaây.



- Nïëu cuå coá loâng yïu chuáng töi muöën úã laåi àêy chúi ñt ngaây.

Öng khaách mûâng rúä.

- Nïëu àûúåc nhû thïë thò coân gò hay bùçng.

Lûúng öng heån àûa öng khaách vïì nhaâ, tiïëp àaäi rêët chên thaânh, quñ hoáa. Cúm nûúác xong, öng khaách hoãi chuã nhaâ laâm gò. Lûúng öng cûá thûåc tònh maâ àaáp.

- Khöng daám dêëu cuå, töí tiïn chuáng töi xûa laâm quan to taåi triïìu, nhûng àïën chuáng töi taâi heân sûác keám nïn àaânh phaãi baán thõt àïí sinh nhai.

Hai ngûúâi troâ truyïån möåt àïm, têm àêìu yá húåp. Chuã nhêët àõnh lûu khaách laåi vaâi höm, khöng ngúâ öng khaách lò lúåm úã laåi luön ba thaáng, ngaây naâo cuäng hai bûäa rûúåu röìi chöëng gêåy ài chúi la caâ hïët goâ naây sang àöëng noå, hïët ruöång noå laåi àïën ao kia.

Thò hoáa ra öng noå ài xem àõa lyá, maâ öng ta khöng ai khaác hún laâ öng thaánh àõa lyá Taã Ao. Thêëy Lûúng öng laâ möåt ngûúâi phuác hêåu, hiïìn laânh Taã Ao muöën àaáp ún, quyïët àõnh úã laåi liïìn ba thaáng chñnh laâ àïí tòm cho Lûúng öng möåt ngöi àêët quyá.

Taã Ao hoãi Lûúng öng:

- Öng baâ àaäi töi thaânh têm quaá, töi caãm taå loâng öng baâ hïët sûác. Nay töi tòm àûúåc möåt ngöi àêët quñ cho öng baâ, vêåy xin hoãi öng baâ muöën gò?

Lûúng öng àaáp:

- Bêím cuå, töi chùèng muöën gò caã, chó mong moãi coá möåt àiïìu laâ sinh àûúåc möåt àûáa con trai coá hoåc hún töi àïí nöëi nghiïåp öng cha cho khoãi mang tai mang tiïëng.

Taã Ao gêåt àêìu:

- Tûúãng gò, chúá nïëu chó coá thïë thò d lùæm. Ngöi àêët töi choån cho öng phaát traång maâ laåi laâ Traång khöng phaãi hoåc. Vêåy öng sûãa soaån ài àïí töi àùåt àêët cho, keão töi coá viïåc sùæp sûãa phaãi ài xa röìi.

Lûúng öng beân nhúâ öng Taã Ao àùåt laåi ngöi möå cuãa thên phuå öng. Taáng xong àûúåc vaâi thaáng thò Lûúng öng laâm ùn thõnh vûúång hún trûúác. Thêëy trúâi thûúng nhû thïë, vúå chöìng Lûúong öng laåi caâng cöë tu nhên tñch àûác. Àûúåc gêìn



möåt nùm thò Lûúng baâ coá thai. Trong khi Lûúng baâ coá thai, Lûúng öng haâng ngaây thêëy möåt hiïån tûúång laå:

Nguyïn tûâ nhaâ Lûúng öng ra chúå thò phaãi ài qua möåt caái goâ kïu laâ goâ Thêìn Àöìng. Lêìn naâo ài choå vïì Lûúng öng cuäng thêëy trong luám cêy coá tiïëng treã con kïu the theá:

- Thêìy úi lêìn sau ài chúå thêìy nhúá mua quaâ cho con nheá.

Lûúng Öng thoaåt àêìu khöng tin, nhûng sau thêëy àûáa treã cûá noái the theá ra nhû thïë öng phaãi àaáp:

- ÚÂ àïí lêìn sau thêìy mua quaâ cho con.

Lûúng öng khöng muöën noái döëi, höm sau mua quaâ thêåt. Öng goåi:

- Àûáa naâo àoâi quaâ thò ra àêy maâ lêëy.

Tiïëng àûáa treã noái voång ra:

- Thêìy cûá àïí àêëy, con ra lêëy ngay bêy giúâ.

Lûúng öng àïí yá thò ài möåt quaäng, quay laåi xem, goái quaâ biïën tûâ luác naâo khöng roä. Tûâ àoá lêìn naâo ài choå vïì, Lûúng öng cuäng mua quaâ cho àûáa treã. Mua àûúåc baãy mûúi hai lêìn thò Lûúng baâ sanh àûúåc möåt con trai. Vïì sau naây, ngûúâi ta tñnh ra thò con trai cuãa Lûúng öng söëng àûúåc baãy mûúi hai tuöíi.

Àûáa con êëy laâ Traång Lúån sau naây vêåy.

Lûúng öng àùåt tïn cho y laâ Chung Nhi. Tuåc truyïìn vua Thaánh Tön cuäng ra àúâi cuâng ngaây vúái Chung Nhi caã Traång Ùn, Traång Vêåt cuäng sinh nùm êëy.

Noái vïì Chung Nhi lïn ba tuöíi thò triïìu àònh múã khoa thi coá hai öng Traång Nguyïn vaâ Baãng Nhúän vinh quy vïì qua laâng Ruâa. Chung Nhi ra xem, thêëy thïë, cûúâi maâ hoãi cha rùçng:

- Öng kia laâ gò maâ àöåt maäo àeåp thïë?

- Öng êëy laâ quan Traång.

- Coân öng kia laâ gò?



- Öng êëy laâ quan Baãng.

- Vêåy trong hai öng, ai hún ai keám?

- Quan Traång hún quan Baãng.

- Thïë thò ngaây sau con phaãi laâm quan Traång.

Tûâ àoá Chung Nhi chó mú ûúác laâm Traång Nguyïn bùæt treã con laâm cúâ laâm quaåt rûúác mònh nhû rûúác quan Traång vinh quy baái töí. Coá ngûúâi khaách laå, thêëy thïë, bôu möi, baão :

- Traång dúã hay Traång Nguyïn?

Chung Nhi àaáp:

- Khaách quen chùèng hoáa khaách laå.

Khaách thêëy àûáa treã àaáp thïë, giûåt mònh cho laâ laå, baão Lûúng öng nïn cho Chung Nhi ài hoåc.

Chung Nhi hoãi meå:

- Thêìy àöì gioãi hún Traång Nguyïn hay Traång Nguyïn gioãi hún thêìy àöì?

Meå traã lúâi:

- Traång Nguyïn gioãi hún.

- Thïë thò con khöng ài hoåc thêìy àöì àêu.

Meå khuyïn:

- Muöën laâm Traång, phaãi ài hoåc thêìy àöì múái àûúåc.

Nghe meå noái thïë, Chung Nhi múái chõu cùæp saách ài hoåc.

Lûúng öng laâm gaâ thöíi söi mang sang thêìy àöì xin laâm l nhêåp traâng cho con. Thêìy baão Chung Nhi vaâo l, Chung Nhi: "L ai ?"

Thêìy noái:

- L trònh àûác Thaánh Khöíng Tûã.



Chung Nhi hoãi:

- Thaánh Khöíng Tûã coá hún Traång ?

Thêìy noái:

- Nhêët Thaánh nhò Traång

Bêëy giúâ Chung Nhi múái chõ laâm l.

Luác xong, Lûúng öng baão vaâo laâm l thêìy. Traång cho laâ thêìy keám Traång, nhêët àõnh khöng chõu l. thêìy baão:

- Tiïn hoåc l hêåu hoåc vùn.

Traång chõu laâ phaãi, luác bêëy giúâ múái chõu l thêìy. Thêìy laåi baão:

- Thûá nhêët hay chûä, thûá nhò giûä àoân.

Chung Nhi khöng bùçng loâng, noái:

- Phaãi àoân thò con khöng hoåc àêu.

Lûúng Öng phaãi döî:

- Con chùm hoåc thò khöng can gò phaãi àaánh !

- Thïë hoåc mêëy höm thò thaânh Traång ?

Thêìy àöì nûåc cûúâi:

- Hoåc dùm ba ngaây thò thaânh Traång.

Chung Nhi tuãm tóm cûúâi thñch lùæm.

Thêìy àoåc möåt cêu trong Tam Tûå Kinh cho Chung Nhi hoåc "Thiïn tñch thöng minh, thaánh phuâ cöng duång".

Thêìy àoåc xong thò Chung Nhi quïn liïìn maâ àoåc treåo ra laâ: "thiïn tñch thong manh, thaánh phuâ choãng goång" chó coá cêu êëy maâ baãy taám ngaây khöng thuöåc. Thêìy àöì giêån lùæm bùæt nùçm xuöëng àaánh Chung Nhi khöng chõu nùçm xêëp, cûá nùçm ngûãa tïnh hïnh ra. Chung Nhi noái: "Thiïn tñch thong manh, thaánh nùçm choãng goång" sao thêìy bùæt con nùçm xêëp ?

Möåt höm thêìy ài vùæng, coá khaách vaâo hoãi:



- Thêìy coá nhaâ khöng?

Chung Nhi noái voång ra:

- Thêìy ài vùæng röìi, chó coá Traång úã nhaâ thöi.

Khaách cûúâi hoãi laåi:

- Traång hoåc àïën àêu röìi ?

Traång noái vùng maång:

- Trúâi àêëy cao sêu. Trïn trúâi dûúái àêët àêu àêu cuäng tûúâng. Khaách hoãi:

- Trúâi laâ gò? Àêët laâ gò ?

- Trúâi laâ thiïn, àêët laâ àõa. Öng khöng hoåc haânh gò caã hay sao maâ khöng biïët ?

Khaách giêån mùæng:

- Con caái nhaâ ai, múái nûát mùæt àaä laáo xûúåc ?

Chung Nhi vïnh mùåt ra :

- Öng tûúãng öng gioãi thò töi àöë öng biïët trïn trúâi coá gò vaâ dûúái àêët coá gò?

- Trïn trúâi coá trùng, coá sao, dûúái àêët coá nuái coá söng chûá gò !

Traång - tûâ giúâ trúã xuöëng Chung Nhi tûå xûng mònh laâ traång.

Traång cûúâi khanh khaách vaâ noái:

- Öng naây khöng hoåc coá khaác, trïn trúâi coá hai ngûúâi maâ dûúái àêët coá möåt ngûúâi hoåc troâ chûá !

Khaách hoãi :

- Trïn trúâi coá hai ngûúâi laâ ai ? Maâ dûúái àêët coá möåt ngûúâi laâ ai?

Traång laåi cûúâi diu khaách möåt höìi lêu múái noái :

- Hai ngûúâi laâ nhõ nhên (chûä thiïn coá chûä nhõ vaâ chûä nhên). Coân dûúái àêët coá möåt ngûúâi laâ Sô (chûä Àõa coá chûä sô úã trong)



- Ngûúâi sô êëy laâ ai vêåy ?

- Laâ Traång chúá coân ai nûäa.

Khaách ra vïì, loâng bùn khoùn suy nghô vïì thùçng beá khöng ngoan. Möåt höm, Traång tûå nhiïn boã hoåc vïì nhaâ. Lûúng baâ hoãi taåi sao thò traång noái:

- Taåi con hoåc hïët saách röìi. Con vïì nhaâ àïí sûãa soaån ài thi àêy.

Thêëm thoùæt traång àûúåc mûúâi ba tuöíi maâ hoåc quyïín "Tam Tûå Kinh" chûa thuöåc. Lûúng öng rêët buöìn phiïìn.

Möåt höm, hai cha con ài sang laâng bïn mua lúån taåi nhaâ möåt võ quan höìi hûu. Quan öng àang nguã, quan baâ ài vùæng. Àúåi cho quan dêåy, Lûúng öng cuâng con tiïën vaâo. Ngaái nguã, öng quan thêëy ngûúâi mua lúån, àûáng lïn lêëy tay chuâi ngang mùæt, vuöët böå rêu reä sang hai bïn, àoaån buái toác röìi quay vaâo trong nhaâ.

Thêëy thïë, Traång baão cha cûá vaâo trong nhaâ maâ bùæt lúån, Lûúng öng hoãi taåi sao thò Traång àaáp:

- Thò vûâa àêy quan àaä bùçng loâng röìi maâ. Ngaâi laåi noái cho biïët giaá caã lúån laâ bao nhiïu, cha khöng tröng thêëy aâ ?

- Quaái, maây noái laâm sao, chúá tao coá thêëy quan noái gò àêu?

- Quan khöng noái vò quan khinh cha con mònh ngheâo, nhûng quan ra hiïåu bùçng tay.

Bùæt lúån xong, Traång baão ngûúâi nhaâ quan cho Traång nöåp tiïìn. Ngûúâi laâm hoãi: "Thïë anh àaä thoãa thuêån vïì giaá heo vúái quan röìi aâ? Bao nhiïu?

Traång àaáp:

- Mûúâi taám quan.

Ngûúâi nhaâ quan la lïn:

- Mûúâi taám quan, reã quaá. Ta phaãi vaâo bêím quan múái àûúåc.

Tïn ngûúâi nhaâ vaâo bêím quan thûåc. Ngaâi heát lïn:

- Ai baán cho noá mûúâi taám quan àêu.



Traång noái:

- Bêím quan, khi naäy chuáng con hoãi giaá, quan gêåt àêìu röìi lêëy tay chuâi ngang mùæt röìi laåi vuöët tûâ haâm röìi vuöët hai bïn rêu meáp. Nhû thïë chùèng laâ thêåp baát laâ gò?

Quan phò cûúâi:

- Maây nhoã maâ biïån baác gioãi. Thöi, tao cuäng baán cho maây.

Muâa thu nùm sau. Lûúng öng bõ bõnh röìi mêët. Traång àoái ài lang thang laâng naây xoám khaác, hïët rûúåc cheâ laåi cúâ baåc. Meå buöìn lùæm. Traång noái:

- Meå àûâng buöìn. Nay mai con àöî traång, tha höì sung sûúáng. Meå cûúâi:

- Caái thûá con coá àöî traång hoåa chùng laâ Traång Ùn, Traång Rûúåu, Traång Döí Baác, Traång Löng Böng.

Tûác quaá, Traång vaâo gùåp meå xin ài quyïët àöî traång múái nghe. Möåt höm, àïën laâng kia, Traång gùåp hai ngûúâi hoåc troâ lïìu choäng ài thi. Traång chùæp tay hoãi:

- Thûa, hai öng ài àêu?

- Chuáng töi chaãy kinh àêy. Coân öng ài àêu ?

- Töi cuäng chaãy kinh. Hay laâ ta cuâng ài cho vui.

Vò traång leám lùæm, nïn moåi tiïìn chi phñ hai ngûúâi hoåc troâ kia cuäng chi àúä traång.

Ài àïën möåt xoám kia thò trúâi töëi. Coá caái quaán bïn àûúâng, caã ba cuâng vaâo nghó àïm. Chùèng ngúâ quaán êëy laåi laâ núi tuå hoåp cúâ baåc, àêìu tröåm àuöi cûúáp, chuáng vêîn rònh rêåp àïí cûúáp haânh lyá cuãa ba nguúâi. Bêët ngúâ àïm êëy traång laåi nùçm mï, böîng dûng heát to lïn :

- Àêy röìi, bùæt chuáng choái caã laåi cùæt tiïët cho ta.

Boån tröåm cûúáp thêëy thïë cùæm àêìu boã chaåy. Hai ngûúâi hoåc troâ nghe àêìu àuöi cêu truyïån caãm ún traång hïët lúâi vaâ phuåc traång laâ ngûúâi can àaãm, coá biïët àêu rùçng traång nùçm mï thêëy lún, àoâi bùæt troái lúån laåi àïí àem laâm thõt baán.



Höm sau, ba ngûúâi ài àïën möåt laâng kia, xin vaâo troå àïm. Qua cöíng thêëy àïì ba chûä "Thuã chû dûå" lêëy úã trong queã dûå Kinh Dõch, traång àoåc thuã chû laåi tûúãng nghôa laâ soã lúån, baão hai öng kia:

- Töëi nay, anh em ta coá thuã lúån àaánh cheán.

Hai öng kia àuâa:

- Ài àûúâng xa maâ coá ngûúâi laåi cho nhùæm thuã lúån, chùèng laâ may lùæm sao !

Ngúâ àêu töëi höm êëy hoå vaâo troå nhaâ öng thuã chi, nhên ngaây xuên tïë, öng pha möåt caái thuã lúån ra múâi ba ngûúâi àaánh cheán cho vui. Hai ngûúâi baån phuåc traång biïët viïåc sùæp túái nhû thêìn vaâ noái:

- Chùæc laâ baác gioãi lyá söë, tiïn tri lùæm maâ baác giêëu chuáng töi.

- Khöng biïët tiïn tri, lyá söë, sao laâ traång àûúåc.

Àïën möåt laâng khaác, thêëy coá möåt caác baãng àïì hai chûä "haå maä", traång àoåc lêìm laâ bêët yïn (vò chûä nho hai chûä haå maä vaâ bêët yïn gêìn giöëng nhau) traång noái:

- Laâng naây bêët yïn.

Hai öng baån tuãm tóm cûúâi, khöng caãi chñnh, vaâ cuäng chiïìu yá traång khöng vaâo laâng êëy. Thò vûâa ài qua laâng möåt laát, caã ba nghe thêëy tiïëng kïu la êìm yä, thò ra laâ àaám chaáy, chaáy möåt laát möåt nûãa laâng ra tro.

Laåi möåt lêìn khaác, ài àïën möåt ngöi chuâa kia, caã ba ruã nhau vaâo vaän caãnh. Nhaâ sû thêëy ba öng cuâng laâ thú sinh, àïì nghõ laâm thú tûác caãnh, Hai öng kia vêîy buát àïì thú neát buát nhû röìng bay phûúång muáa lúâi thú haâm sûác chûáa chan yá võ. Thêëy thïë Traång nghô "Mònh khöng laâm thú thò chuïë". Nhûng laâm thú thò biïët laâm thïë naâo. Àaánh liïìu. Traång cuäng viïët "Thêm tinh lêåp laái" nhûäng vò döët, Traång laåi viïët thaânh "Thêm tinh huyïìn lyá. Nhaâ sû àoåc xong böën chûä thêëy neát khöng àeåp nhûng yá võ xêu xa, àêåp tay vaâo àuâi böm böëp thaán phuåc traång hïët lúâi.

- Tuyïåt taác ! Tuyïåt taác ! "Thêm tinh huyïìn lyá" tûác laâ tònh xêu xa, leä nhiïåm mêìu, hay quaá ! Thêåt húåp caãnh nhaâ chuâa.



Coá biïët àêu rùçng chñnh ra traång àõnh viïët böën chûä "thêm tinh lêåp laái" tûác laâ tiïëng loáng cuãa boån laái lúån, coá nghôa laâ ba quan vaâ mûúâi hai quan.

Nhaâ sû lûu ba thaây úã chuâa troång àaäi vaâ ngêm khöng tiïëc böën chûäa thêìn cuãa traång vaâ cuäng ngêm luön caã hai baâi thú cuãa öng hoåc troâ cuâng ài vúái traång. Traång cuái àêìu nghe vaâ chó möåt laát thò thuöåc loâng caã hai baâi.

Möåt höm kia, ba ngûúâi ài qua möåt trang traåi, nhòn vaâo coá möåt cö gaái xinh àeåp tuyïåt trêìn àang haái hoa trong vûúân, coá hai thõ nûä theo hêìu. Traång mï quaá, lêåp mûu tûâ giaä hai ngûúâi baån, röìi quay laåi vêín vú úã ngoaâi trang traåi àïí tòm caách àûúåc gêìn ngûúâi àeåp. Hoãi thùm ngûúâi chung quanh thò biïët giai nhên tuyïåt sùæc noå laâ con quan trñ sô hoå Buâi.

Buâi tûúáng cöng chó sinh àûúåc möåt mònh naâng laâ con gaái, àùåt tïn laâ Phêën Khanh...

Tònh cúâ höm êëy, Buâi Tûúáng Cöng àang nguã mú maâng thò coá ngûúâi trong mú àang àaánh thûác giêåy vaâ baão "ra ngay ngoaâi cûãa àïí àoán quan traång".

Tónh giêëc Buâi tûúáng Cöng vöåi ài thùèng ra cöíng thò thêëy traång. Buâi tûúáng Cöng múâi traång vaâo noái chuyïån.

Hoaãng súå traång tûúãng laâ Buâi tûúáng Cöng bùæt traång giam, traång noái:

- Töi laâ hoåc troâ, chaãy kinh ài thi nhêët àõnh lêëy caái traång nguyïn. Thêëy trang traåi cuãa tûúáng cöng tûúi töët, töi dûâng chên laåi ngùæm chúá coá tònh yá gò àêu maâ tûúáng cöng laåi...

Vûâa nùçm mï thêëy coá ngûúâi baão ra cöíng àoán traång bêy giúâ gùåp ngay möåt ngûúâi hoåc troâ chaãy kinh quyïët giûåt lêëy caái traång nguyïn. Buâi tûúáng Cöng tin ngay àuáng ngûúâi nêìy laâ traång, beân giûä laåi thiïët tiïåc úã Uyïn Ûúng Àònh. Rûúåu ngaâ ngaâ say, Traång suác caãnh sinh tònh àoåc vanh vaách hai baâi thú cuãa hai ngûúâi baån laâm úã chuâa maâ traång àaä thuöåc loâng. Buâi tûúáng Cöng leâ lûúäi chõu laâ thú hay, goåi tiïíu thû lêëy giêëy buát lïn cheáp laåi àïí hoåa vêìn. Tiïíu thû hoåa vêìn laåi, lúâi thú cuäng khöng keám phêìn xuêët sùæc.

Ûng yá quaá, Buâi tûúáng Cöng beân ngoã yá muöën gaã con gaái cho traång. Traång nghiïm töën traã lúâi.



- Thûa tûúáng cöng, ngûúâi con trai lêëy cöng danh laâm chñnh, chuyïån vúå con laâ thûá yïëu. Tûúáng cöng coá loâng yïu, xin laänh yá nhûng àïí cho khi naâo àöî traång vïì múái coá thïí tñnh chuyïån tiïíu àùng khoa.

Tûúáng cöng phuåc traång saát àêët. Vaâo phoâng riïng àïí nghó. Traång böîng thêëy úã trïn tûúâng coá möåt bûác hoaå tiïn ghi mêëy chûä nhû sau: "Baát àao phên mï phêën", nghôa laâ chûä Baát, chûä Àao, chûä Phêën, chûä Mï, böën chûä êëy chêëp laåi thaânh chûä Phêën. Buâi tiïíu thû viïët mêëy chûä êëy laâ coá yá àöë ai àöëi àûúåc thò seä lêëy laâm chöìng.

Vöën muâ chûä, trong nùm chûä êëy Traång chó biïët coá chûä "Phêën" àoaán laâ tïn cuãa tiïíu thû; sùén trïn êën coá buát nghiïn cuäng vaåch tïn mònh laâ "Chung" vaâo. Viïët xong, nùçm queâo ra nguã. Àïën saáng, Phêën tiïíu thû thêëy chûä "Chung" taán ra cêu àöëi laâ "Thiïn lyá trong kim chung", nghôa laâ chûä Thiïn, chûä Lyá, chûä Kim chùæp laåi thaânh chûä Chung. Naâng nûác núã khen hay vaâ cho rùçng chó coá ngûúâi naây múái xûáng àaáng laâ chöìng naâng. Beân baây l ra giûäa trúâi caãm taå trúâi àêët àaä run ruãi cho naâng àûúåc ngûúâi chöìng xûáng àaáng. Àoaån naâng vaâ traång cuâng laâm l thïì nguyïìn, lêëy trúâi àêët chûáng tûâ cho möëi duyïn laânh hiïëm thêëy.

Buâi tûúáng Cöng mûâng rúä sai àùåt tiïåc úã Thuãy Àònh trïn höì Baán Nguyïåt ùn mûâng vaâ àûa möåt mêm vaâng cho Traång àïí laâm tiïìn löå phñ. Khi tûâ biïåt. Phêën tiïíu thû àûa cho chaâng möåt phong thû. Ài àûúåc möåt quaäng àûúâng dúã àoåc thò laâ möåt baâi thú tûá tuyïåt:

Baán nguyïåt chi trung tûúng höåi sûá,

Uyïn ûúng àònh nöåi baá böi thi.

Nguyïn quaän kiïn sêën thanh vên löå,

Taão thaáp höìi lai àan quïë nhi.

Taåm dõch laâ:

Gùåp nhau baán nguyïåt höì naây,

Uyïn ûúng àònh noå cuâng nhau taåc thuâ.

Mong chaâng súám chaãy àûúâng cuä,

Beã caânh àan quïë cho phuå têëm loâng.



Xem thú xong, haã quaá, Traång quïn mêët caã àûúâng ài, röìi laåc vaâo möåt caái miïëu hoang úã giûäa àöìng. Trong miïëu coá möåt öng cuå àêìu rêu toác baåc àang ngöìi uöëng nûúác. Traång mon men laåi gêìn cuå, öng cuå hoãi:

- Chaãy kinh sao laåi vú vêín vaâo àêy ?

Traång thûa laâ bõ laåc àûúâng. Öng cuå cêìm caái gêåy choåc vaâo buång Traång möåt caái vaâ baão:

- Muöën chaãy kinh, haäy ngöìi xuöëng boáp chên tay cho laäo möåt laát, laäo seä chó àûúâng cho.

Traång chõu liïìn. Boáp chên tay xong, Traång hoãi:

- Bêím cuå, thïë bêy giúâ cuå àaä bùçng loâng chó cho chaáu àûúâng vaâo kinh chûa.

Öng laäo cûúâi khaâ khaâ.

- Àêu coá d daâng thïë àûúåc. Laäo hoãi thûåc,thêìy chaãy kinh laâm gò ?

- Bêím, àïí thi lêëy Traång nguyïn.

- Töët lùæm. Nhûng muöën àöî traång nguyïn, phaãi nghe lúâi laäo.

- Thûa cuå, daåy laâm sao ?

- Thêìy phaãi coäng laäo vaâo túái kinh thò thêìy àöî traång.

Traång laåi chõu liïìn. Coäng öng laäo möåt laát. Traång nghe thêëy öng laäo hoãi:

- Thêìy vaâo kinh àöî traång laâm gò ? Sao khöng úã luön Uyïn Ûúng Àònh laâm con rïí Buâi tûúáng Cöng coá hún khöng ?

Traång giûåt naãy mònh, quay laåi hoãi:

- UÃa, sao cuå biïët. Cuå laâ thêìn phaãi khöng ?

Öng cuå àaáp.

- Ta chùèng phaãi laâ thêìn maâ cuäng chùèng phaãi laâ ma. Ta chó laâ möåt ngûúâi àöëi vúái thêìy coá tiïìn duyïn tuác haãi. Mai sau, ta coân coá phen hêåu höåi. Nhûng ta baão cho thêìy biïët thêìy seä coân lêån àêån nùm nùm nûäa, vaâ hai nùm nûäa múái chiïm àûúåc traång nguyïn. Nùm nay muöën àêåu cuäng chûa àûúåc vò kyâ thi hoaän.



Nhûng thêìy nhúá lêëy àiïìu naây: thaáng giïng nùm túái thêìy nhúá ra ngöìi úã thaânh phña Àöng thêëy ai gieo mònh tûâ trïn xuöëng thò chaåy laåi cûáu lêëy vaâ coäng chaåy ngay ài, khöng cêìn hoãi han gò caã.

Nay laäo haäy taåm daåy cho thaây pheáp boái toaán àïí laâm kïë sinh nhai vaâ cuäng laâ àïí tiïån bïì giao tiïëp hêìu röång àûúâng thi thöë sau naây vúái àêët nûúác.

Mûâng quaá. Traång chêëp tay laåy cuå giaâ vaâ tön laâm thêìy. Öng cuå daåy cho traång àuã caác caách tiïn tri boái toaán. Daåy àïën àêu traång nhúá àïën àoá. Thò ra tûâ luác öng laäo cêìm caái gêåy choåc vaâ buång Traång, Traång tûâ möåt ngûúâi ngu döët töëi tùm àaä hoáa ra möåt ngûúâi thöng minh, hoåc möåt biïët mûúâi.

Thêëy Traång àaä gioãi, öng laäo múái chöëng gêåy ài vaâo rûâng mêët tñch. Coân traång thò múã möåt ngöi haâng boái toaán. Tònh cúâ, laåi gùåp hai ngûúâi baån cuä. Hai ngûúâi naây nhúâ Traång boái cho möåt queã àïí biïët khoa naây coá àêåu hay chùèng. Traång gieo queã baão: "Queã naây laâ queã quan long vö chuã, kyâ thi phaãi hoaän khöng coá ai àêåu maâ cuäng khöng coá ai rúát".

Hai ngûúâi baån cho laâ traång noái laáo. Khöng ngúâ nùm êëy hoaän thi thûåc. Ai cuäng xanh mùåt chõu laâ traång tiïn tri truáng phoác nhû thêìn.

Möåt höm coá quan thûúång thû trong triïìu mêët con thiïn lyá maä, nghe àöìn traång boái caát hung àuáng lùæm, cho ngûúâi ra múâi vaâo dinh xem möåt queã. Thùçng keã tröåm thêëy quan cho ngûúâi ra xem boái lo lùæm, beân leãn vaâo nhaâ traång, àûáng nghe tröåm. Nguyïn traång thêëy öng thûúång thû cho ngûúâi àïën boái, lêëy laâm lo lùæm, caã àïm trùçn troåc suy nghô khöng nguã àûúåc. Gêìn saáng traång lêëy quyïín Tam Tûå Kinh ra àoåc àïën cêu "Maä ngûãa ngûåc àûúng thûã lûåc sûác, nhên súã tûå" thò àoåc to lïn.

Tïn keã tröåm tïn laâ Tûå, àûáng nghe loãm, thêëy thêìy àoåc truáng tïn mònh, vöåi boã ra cùæn rúm cùæn coã laåy thêìy àûâng noái tïn mònh vúái quan thûúång thû.

Traång heát lïn:

- ÛÂ, maây lêëy cùæp ngûåa ngaây naâo vaâ àïí àêu. Phaãi noái ngay thò tao tha tñnh maång cho, khöng hö danh nûäa.

Höm sau, vaâo dinh quan thûúång thû, Traång reo queã suyát soa khêën vaái röìi cûá lúâi tïn tröåm kïí laåi vanh vaåch. quan thûúång thû cho ngûúâi àïën núi, quaã



thêëy ngûåa quyá thûúãng cho rêët nhiïìu vaâng baåc. Tûâ àoá, traång nöíi tiïëng nhû cöìn, ai ai cuäng phuåc traång laâ traång boái.

Möåt höm trong cung, cöng chuáa mêët àöi voâng ngoåc rêët quñ mang tûâ bïn Taâu vïì. Nghe coá traång boái, Cöng Chuáa cho múâi Traång vaâo xem möåt queã. Bñ quaá, Traång "tranh thuã thúâi gian" baão phaãi laâm möåt caái lêìu cao suy nghô vaâ laåy trúâi laåy àêët múái xem àûúåc queã boái naây. Cöng Chuáa cuäng chõu. Traång heån nûãa thaáng thïí naâo cuäng tòm ra àûúåc thuã phaåm. Nùçm mûúâi ngaây úã trïn lêìu cao maâ chùèng tñnh toaán àûúåc gò maâ cuäng khöng tòm ra àûúåc mûu meåo gò bõp cöng chuáa Traång buöìn muöën chïët, than thên : "Mònh coá ngúâ àêu laåi àïën nûúác naây. Möåt thùçng ùn cùæp möåt thùçng chõu chïët lêy, thûåc laâ quyát laâm cam chõu.

Bêëy giúâ tïn thõ vïå phuå traách canh gaác tïn laâ thùçng Cam. Nûãa àïm thanh vùæng, nghe thêëy traång noái thïë Cam súå cuöëng lïn, suåp xuöëng laåy traång maâ rùçng: "Con cùæn rúm cùæn coã xin thêìy tha cho, con chïët daåi chúi vúái thùçng Quyát dñnh lñu vaâo trong vuå naây, nhûng bao nhiïu töåi löîi laâ do thùçng Quyát caã chûá con tuyïåt nhiïn laâ chó theo àoám ùn taân maâ thöi. Thêìy coá trõ töåi thò trõ töåi thùçng Quyát, chúá phêìn con, con xin thïì laâ con khöng coá töåi. Thêìy hö danh con ra, àûác vua maâ giïët con thò quaã laâ oan uöíng quaá.

Cöë nhõn cûúâi, Traång quaát lïn. "ÛÂ, maây thuá töåi thò ta cuäng tha cho, nhûng thùçng Quyát noá ùn tröåm ra sao, àöi voâng noá dêëu úã àêu, maây cûá thûåc khai ra thò ta tha töåi chïët.

Thùçng Cam kïí vanh vaách sûå tònh àêìu àuöi cho Traång nghe. Höm sau, Traång múâi Cöng chuáa lïn lêìu, reo queã röìi cûá lúâi thùçng Cam khai maâ thuêåt laåi. Nhaâ vua cho bùæt thùçng Quyát thò noá thuá töåi, khöng sai möåt maãng.

Lêëy laåi àûúåc àöi voâng, cöng chuáa àem vaâng baåc thûúãng cho Traång Boái. Tûâ àoá Traång Boái thaânh möåt võ thêìn, baân dên thiïn haå àïìu lùæc àêìu leâ lûúäi chõu laâ möåt võ tiïn xuöëng haå giúái.

Möåt höm coá ba ngûúâi ài thi, nghe thêëy danh tiïëng cuãa Traång nhû thïë, ruã nhau sûãa möåt caái l àïí vaâo xem. Luác troâ truyïån, múái biïët ba ngûúâi êëy laâ nhûäng ngûúâi nöíi tiïëng: möåt ngûúâi laâ Traång Ùn, möåt ngûúâi laâ Traång Vêåt, möåt ngûúâi laâ Traång Cúâ.

Traång Boái reo queã xong, noái: "Böën chuáng ta tuöíi coân treã, àûúâng bay nhaãy coân daâi nhûng söë coân lêån àêån vaâi nùm nûäa, phaãi chúâ thúâi múái àûúåc".



Böën ngûúâi úã vúái nhau rêët têm àêìu yá húåp. Muâa xuên nùm êëy. Traång Boái nhúá lúâi thêìn dùån, ruã ba traång kia hùçng ngaây ra àûáng úã cûãa thaânh phña àöng. Thò vaâo möåt àïm àöng, khoaãng canh ba, Hoaâng cung tûå nhiïn böëc chaáy, dên chuáng nöíi laâm loaån, ngoaâi àûúâng giùåc cûúáp nhû rûúi.

Thêëy biïën, böën traång àang àûáng xem thò Traång Boái tröng thêëy möåt ngûúâi mùåc aáo xanh, nhaãy tûâ mùåt thaânh xuöëng àêëy Traång Boái khöng noái nùng gò hïët chaåy ngay laåi coäng ngûúâi mùåc aáo xanh lïn vai. Vaâ chaåy khöng quay àêìu trúã laåi.

Ngûúâi êëy laâ Vua Thaánh Tön.

Thêëy coá ngûúâi coäng vua Thaánh Tön chaåy tröën möåt boån ngûúâi mang voä khñ huâa laåi àuöíi theo. Traång Ùn, Traång Vêåt vaâ Traång Cúâ xöng ra caãn laåi, thaânh ra Traång Boái chaåy thoaát vïì maån Chuâa thêìy.

Mêëy höm sau, tònh hònh lùæng dõu. Traång Boái cùæt Traång Ùn vaâ Traång Vêåt tuác trûåc bïn vua Thaánh Tön coân mònh vaâ Traång Cúâ thò hoaá trang vïì thaânh xem xeát sûå tònh. Àïën luác bêëy giúâ múái biïët laâ Nghi Dên tiïëm võ vaâ saát haåi trung thêìn, may nhúâ hai öng Nguyïîn Sô vaâ Àinh Liïåt chiïu binh maäi maä, trûâ àûúåc Nghi Dên. Hai võ trung thêìn beân têu vúái Thû Hêåu sai ngûúâi ài tòm Thaánh Tön nhûng tòm àêu cuäng khöng thêëy.

Traång Boái nghô kïë, cho ngûúâi möi giúái vúái Thaái Hêåu múâi öng vaâo xem boái. Traång noái riïng vúái Thaái Hêåu àaä cûáu àûúåc nhaâ vua vaâ hiïån àïí úã chuâa Thêìy.

Mûâng rúä, Nguyïîn Sô vaâ Àinh Liïåt àem binh sô vïì chuâa Thêìy àoán rûúác.

Vua Thaánh Tön phong thûúãng cho hïët thaãy caác cöng thêìn, ai cuäng caãm ún, riïng coá Traång thò cho chûác tûúác gò cuäng khöng lêëy, chó xin ban cho hai chûä "Traång nguyïn".

Coá quan àaåi thêìn quyâ têu:

- Muön têu bïå haå, chûác Traång Nguyïn chó daânh riïng cho caác bêåc vùn hay chûä töët taâi ba xuêët chuáng. Keã coá cöng thò thûúãng vaâng baåc gêëm voác hay phong cho àïën quan laâ cuâng, khöng thïí phong cho chûác Traång Nguyïn.

Vua Thaánh Tön noái :



- Taâi gioãi àïën nhû traång, vùn chûúng naâo bùçng ? Ngaâi cûá phong Traång laâ Traång Nguyïn.

Möåt höm vua ngûå giaá àïën chuâa Thêìy l taå vaâ ban cho caác võ sû truå trò rêët nhiïìu vaâng baåc àïí tu böí laåi chuâa. Àïën khi sûãa àïën gaác chuöng, nhaâ vua àoåc "Thiïn lyá troång kim chung" röìi hoãi baách quan coá ai àöëi àûúåc khöng. Têët caã àïìu àûáng ra nhû phöîng".

Nhúá laåi cêu cuãa Phêën Khanh tiïíu thû, traång liïìn àoåc: "Baá àao phên m phêën". Vua hïët lúâi ca ngúåi Traång laâ bûåc taâi hoåc siïu phaâm vaâ baão:

- Ta phong cho traång chûác Traång Nguyïn quaã thêåt laâ àuáng quaá.

Sau àoá vua ban cho cúâ biïín, tùång rêët nhiïìu baåc vaâng vaâ ba chûä. "Chên Traång Nguyïn" cho vïì vinh quy baái töí.

Ài qua trang traåi hoå Buâi, Traång reä vaâo laåy nhaåc phuå, laâm l thaânh hön vúái Phêën tiïíu thû röìi vïì nhaâ laåy meå. Luác àoá Lûúng Baâ àaä giaâ lùæm ! Phuång dûúäng meå mêëy thaáng, Traång vaâ Phêën tiïíu thû cuâng rûúác meå vaâo Kinh vò coá chiïëu chó khêín cêëp. Àïën núi múái biïët nhaâ vua cho vúâi Traång ài deåp giùåc Xiïm La.

Traång Lúån - tûác Traång Boái - múâi Traång Vêåt laâm tiïn phong traång Cúâ àöëc thuác thuãy löå, Traång ùn phuå traách böå binh. Phêën Khanh cuäng lônh êën, àeo gûúm theo chöìng àaánh giùåc. Ta thùæng trêån, hai nûúác Xiïm Laâo chõu haâng phuåc, nùm nùm laåi möìi lêìn triïìu cöëng.

Nùm êëy vua Taâu sai sûá sang nûúác ta àïí phong vûúng cho vua Thaánh Tön. Nhû vua Taâu coân coá yá muöën thûã xem vua ta ra sao. Möåt höm sûá Taâu ruã nhaâ vua àaánh cúâ. Vua lo lùæm, goåi Traång Lúån vaâo hoãi laâm caách gò àïí thùæng cúâ. Traång têu:

- Bïå haå cûá cho bêìy baân cúâ ra giûäa sên röìi sai Traång Cúâ ùn mùåc giaã laâm lñnh che loång àûáng hêìu. Trïn loång, duâi möåt löî thuãng. H Traång Cúâ xoay loång, aánh nùæng chiïëu vaâo chöî naâo thò bïå haå cûá nhùæc quên ài vaâo chöî êëy.

Vua khen phaãi sai lêåp baân cúâ. Quaã nhiïn àaánh möåt luác sûá Taâu bõ döìn vaâo nûúác bñ phaãi chõu thua.



Tuy vêåy sûá taâu chûa chõu thöi. Höm sau y lêëy cêy göî lúán ngêìm àem baâo nhùén àêìu àuöi nhû nhau röìi àöë vua Thaánh Tön xem àêìu naâo laâ ngoån.

Vua laåi hoãi Traång, Traång têu:

- Bïå haå chúá lo, haå thêìn àaä coá caách.

Àïm àïën beân sai ngûúâi ra phoáng uïë bûâa baäi vaâo mêëy cêy göî,. Saáng, Traång kïu rêìm lïn laâ dú bêín bùæt khiïng göî ra söng rûãa vaâ dùån h thaã xuöëng hêëy àêìu naâo chòm thò àaánh dêëu. Khi àem göî vïì, traång ung dung chó vaâo àêìu coá dêëu baão àoá laâ göëc.

Sûá Têìu laåi caâng tûác, lêëy cêy göî baâo nhùén röìi sún kñn caã ài àïì ba chûä "Höì bêët thûåc" röìi àöë vua biïët laâ cêy göî gò:

Traång ûáng khêíu têu vua:

- Höì bêët thûåc laâ caáo chùèng ùn, caáo chùèng ùn thò caáo àoái, caáo àoái thò caáo gêìy, caáo gêìy laâ cêy gaåo.

Sûá Taâu thua mêëy lêìn than rùçng:

- Ai ngúâ nûúác Nam laåi coá nhiïìu nhên taâi.

Tûâ àoá, khöng daám dúã troâ gò nûäa.

Vïì phêìn ta thò cûá ba nùm laåi phaãi cûã ngûúâi ài sûá möåt lêìn, Nhaâ vua cûã traång ài. Traång Ùn, Traång Vêåt, Traång Cúâ cuâng ài theo.

Túái Tam Quan, quên canh khöng múã cûãa, möåt laát àem ra möåt caái biïín coá viïët chûä thêåp, lêëy tay chó àöng chó têy Traång bûåc mònh quay laåi baão viïn phoá sûá :

- Noá muöën doåc ngang thò khoanh cho noá möåt caái voâng troân.

Thêëy caái voâng troân, quên Taâu giêåt mònh nghô rùçng: "Ta noái tung hoaâng vuä truå, thïë maâ noái biïët àöëi laåi laâ bao quaát caân khön. Gioãi thêåt !

Qua tam quan röìi, àïën möåt quaäng àöìng baát ngaát, tröng thêëy möåt aã con gaái àûúng vaåch quêìn àaái, traång baão viïn phoá sûá:

- Cheáp ài !



Viïn phoá sûá thûa "Cheáp gò".

Traång chùåc lûúäi noái:

- "Nong tay chñ beån àoã hên hên".

Viïn phoá sûá nghnh ngaäng cheáp ra.

"Àöng Têy chñ biïån àoã hên hên".

Khi àïën Yïn Kinh, quan súã taåi ra àoán vaâo röìi viïët möåt vïë cêu àöëi. "Nam Bùæc lai triïìu àöë tïí tïí" röìi xin sûá àöëi cho. Traång quay laåi baão viïn phoá sûá cûá giú caái giêëy biïn luác naäy àoåc lïn. Viïn phoá sûá àoåc: "Àöng Têy chñ biïån àoã hên hên".

Quan Têìu kinh súå noái: "Thêåy laâ Thêìn Àöìng phuâ thuãy" chúá àêu laåi coá ngûúâi gioãi àïën thïë.

Vua Têìu cuâng caác sûá daåo vûúân ngûå àêìy hoa thúm coã laå, dûúái coá höì baán nguyïåt, trïn höì coá àònh baác giaác böën bïì boã tröëng giûäa àònh treo hai chûä ngûå thi, àoá laâ "chuâng nhõ". Vua Taâu hoãi sûá coá biïët àoá laâ yá gò khöng. Traång vö tònh ûáng khêíu àoåc ngay "Phong nguyïåt vö biïn".

Vua Taâu coá yá taã caái àònh naây gioá trùng vêîn khöng tûúâng. Thêëy Traång ûáng khêíu nhanh nheån vaâ thñch ûáng, vua Taâu phuåc saát àêët.

Thaáng nùm nùm êëy, trúâi khöng mûa, vua Taâu yïu cêìu sûá ta lêåp àaân cêìu mûa, Traång nhên lúâi nhûng lo lùæm vò khöng biïën cêìu baão caách naâo cho coá mûa. Chúåt nhú tuåc bïn ta thûúâng baão khi naâo coã lang vaâ r si trùæng laâ trúâi sùæp mûa. Traång beân baão lêåp möåt caái choâi cao, trïn daán la liïåt caác thûá buâa, caác thûá baát quaái, caác võ sao, caác võ thêìn ra trúå, möåt mùåt sai ngûúâi ài xem h thêëy rau lang giaâ, r si trùæng thò vïì baão ngay.

Vaâi höm sau coá ngûúâi vïì baáo tin rau lang giaâ röìi, r si trùæng röìi. Traång lïn àaâi xoäa toác chöëng gûúm baâi quyïët röìi àoåc möåt traâng toaân nhûäng tiïëng loáng laái heo, ai nghe cuäng khöng hiïíu mö tï gò caã nhû möåc tinh, thêm tinh cöí tinh, keåo tinh, choá... tinh röìi kïët cuåc bùçng loaåt linh tinh beng, linh tinh beng ma, linh tinh quyã... Àoaån cêìm möåt bònh nûúác lêëy möîi caânh laá vêíy lïn trúâi, heát ba tiïëng khoác ba tiïëng. L chûa xong thò sêëm seát uâ, mûa xuöëng nhû truát. Vua Taâu vaâ caác



quan Taâu khiïëp súå vaâ cho rùçng gia caát Vuä Hêìu ngaây xûa nhêët àõnh khöng thïí naâo saánh kõp.

Hïët haån ài sûá, traång àûúåc vïì nhûng vò phuåc taâi cuãa traång ngaâi cöë nùçn nò traång úã laåi àïí daåy Hoaâng tûã. Traång beân sai lêåp möåt caái choâi thêåt cao, bùæt Hoaâng tûã phaãi treâo lïn. Vò sung sûúáng quen thên, Hoaâng Tûã mïåt muöën chïët, treâo lïn túái lêìu thò thúã höìng höåc.

Traång heát mùæng, dùån Hoaâng Tûã sao khöng chaâo thêìy laåi àûáng thúã nhû boâ. Nhû thïë laâ höîn, tiïn hoåc l nhiïn hêåu múái hoåc vùn. Traång sai neåt hoaâng tûã ra àaánh, àaánh röìi mùæng, mùæng röìi laåi àaánh, khöng daåy möåt chûä naâo.

Thêëy thêìy dûä àoân quaá. Hoaâng hêåu àaânh phaãi noái vúái vua Taâu xin àïí cho Traång vïì keão "sûá Viïåt Nam nhúá nûúác nhúá nhaâ, caáu kónh àaánh con mònh coá khi chïët mêët".

Thïë laâ Traång thaânh cöng trong viïåc thiïët mûu lêåp kïë àïí àûúåc vua Taâu cho vïì nûúác.

Vïì sau, Traång Lún àûúåc phong laâm thûúång quöëc cöng, coân Phêën nûúng àûúåc phong laâm Thêët phêím phu nhên, caã hai vúå chöìng cuâng ngao du sún thuyã àaân àõch ca haát nay bïën naây, mai bïën khaác.

Documents

Truyen Trang