Yaratıcı Yazarlık

Stephen May

Çeviren: Figen Yanık

ISBN 978-605-4538-48-5© 2011 Optimist Yayım ve DağıtımOrijinal adı ve yayıncısı: Get Started in Creative Writing, Hodder Teach Yourself

Optimist Yay›nlar›Telefon : 0216 481 29 17-18Faks : 0216 521 10 64e-posta: optimist@optimistkitap.comwww.optimistkitap.com – www.iskitaplari.comfacebook.com/optimistkitaptwitter.com/optimistkitap

Optimist yay›n no. : 297Konu : Kişisel GelişimYay›na haz›rlayan : Perihan Özcan

Bas›m : Ağustos 2012, ‹stanbulDü zel ti : Cengiz AlkanDüzenleme : Bilgi ErdoğanBas k› ve cilt : Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge 9. Cadde 116. Sokak. No: 2 Esenyurt - ‹STANBUL Tel: 0212 886 34 74

İçindekiler

Yazarla Tanışın X Sadece 1 dakikanız mı var? XIV Sadece 5 dakikanız mı var? XVI Sadece 10 dakikanız mı var? XVIII

1 Niçin yazıyoruz 1

Yazmak kolaydır 1 Yazmak insan doğasına uygundur 2 Yaratıcı yazarlık yararlı bir uğraştır 4 Yazmaya vakit bulmak 8 Teknolojiye ilişkin birkaç öneri 10 John Siddique’ten yazmaya dair püf noktaları 12

2 Fikir üretme ve ilham alma 15

Fikrin yakalanması 15 Kendi fikirlerinizi üretmek 17 Bildiğiniz konularda yazmak 18 Dergi ve gazetelerden yararlanmak 21 David Armstrong’dan yazmaya dair püf noktaları 24

3 Dergi makalesi 27

Makale nedir? 27 Konu seçimi 28 İlk makaleniz için adım adım rehberlik 32 Editörle temas nasıl sağlanmalı? 35 Fotoğraflar 36

Ödeme 36 Anthony Clavane’den yazmaya dair püf noktaları 38

4 Kısa Öykü 39

Sık yapılan bazı yanlışlar 40 Malzemeler 41 Kısa öykü konuları bulmak 41 İnandırıcı karakterler bulmak 43 İnandırıcı bir arka plan 45 İyi bir giriş bölümü 45 Yapı 49 Okuru tatmin edecek bir final 50 Öykünüzü nerelere gönderebilirsiniz? 51 Jo Verity’den yazmaya dair püf noktaları 54

5 Şiir 57

Kendi melodinizi bulabilmek 57 Haiku 59 Sone 61 Serbest şiir 64 Kendiniz için şiir yazmak 67 Şiir okuru 71 Alışılmadık bakış açıları 72 Lanet okuma 74 Şiir ne zaman tamamlanmış sayılır? 76 Eserinizi gönderebileceğiniz yerler 77 Jacob Polley’den yazmaya dair püf noktaları 79

6 Kurmaca dışı yazı ve yaratıcılık 81

Kurmaca dışı yazıda yaratıcılık ne demek? 81 Konu bulmak 82 Eserin yapılandırılması 87

Esneklik 93 Araştırmanıza başlarken 94 Elinizdeki malzemenin tasnifi 99 Yasalara uygunluk 100 Başvuru mektubu 101 Ian Marchant’tan yazmaya dair püf noktaları 104

7 Gezi Yazarlığı 107

Durun ve bakın 107 Okur, yazıda sizi de hissetmek ister 108 Christopher George’dan yazmaya dair püf noktaları 111

8 Blog yazarlığı 113

Blog yazarlığının büyüsü 113 Sürüden farklı olmayı nasıl başarabilirsiniz? 116 Ruh sağlığınız için uyarılar 117 Caroline Smailes’dan yazmaya dair püf noktaları 119

9 Çocuk kitabı yazarlığı 121

Çocuklar kitabın da en iyisine layıktır 121 Sahici nedir? 123 Hangi yaş grubu? 124 Eski sevgililerden kopma vakti 126 Özgünlük 127 Ezilenden, güçsüzden yana olmak 128 Haşarılık yaparak eğlenin 130 İyi kitaplar çocuğun pusulasıdır 132 İllüstrasyonlar 134 Çocuklar ve şiir 135 Hikâyeleri paylaşmak 135 Lee Weatherly’den yazmaya dair püf noktaları 137

10 Romana giriş 139 Meydan okuma 139 İlk adımlar 142 Romanınızın teması 143 Bakış açıları ve anlatıcı 145 Romanınız kimin hikâyesini anlatacak? 146 Romanın yapısı 150 Hikâyenin geçtiği ortam 152 Bir şeyler öğretin 154 Hikâye, ille de hikâye 155 Hataları sonra düzeltirsiniz, önce yazın 156 Jeremy Sheldon’dan yazmaya dair püf noktaları 158

11 Uyum 161

Mekânın önemi 161 Görsel üslup örnekleri 164

12 Karakter yaratmak 173

İnandırıcı karakterler yaratabilmek 173 Stereotip ve arketip 177 İsim seçmek 179 Karakter nasıl sunulur? 181 Sahip olunan şeyler 183 Motivasyon ve arzular 185 Mavis Cheek’ten yazmaya dair püf noktaları 188

13 Olay Örgüsü 191

Klasik olay örgüsü 191 Planlama 194 Merakta bırakma tekniği 196 Anahtarları nereye koymuştum? 196

Sadist yazar 198 Yan olaylar 199 Romanınızın kapanışı 201 Christopher Wakling’den yazmaya dair püf noktaları 203

14 Diyalog 205

Yaşama karşı sanat 205 Diyalog nasıl olmalıdır? 206 Dedi Arthur, dedi Emma 207 Her karaktere kendi sesini verebilmek 208 Konuşmaların ortamı 210 Sayfa düzeni 210

15 Zor görev: tekrar yazma 215

Gözden geçirip düzeltme süreci 215 Sevgililerinizi öldürmeli misiniz? 217 Çalışma yöntemine ilişkin tercihler 218 Yeniden yazarken sorulacak sorular 219 Güzel bir üslupta yazma sanatı 222 İyi bir üslubun düşmanları 224 Monique Roffey’den yazmaya dair püf noktaları 226

16 Tiyatro oyunu senaryosu 229

Tiyatronun amacı 229 Oyun karakterleri 231 Kışkırtan, harekete geçiren olay 233 Statü 235 Çatışma 236 Gerilim 238 Diyaloglar nasıl olmalı? 239 Dramatik yapı 241 Oyununuzu nasıl pazarlarsınız? 244

Uyarlama 245 Willy Russell’dan yazmaya dair püf noktaları 246

17 Radyo oyunu 249

BBC Radyosu 249 Özgürlük 250 Hayal gücünü harekete geçirebilmek 251 Dördüncü duvarı yıkmak 253 Ses efekti 255 Mark Illis’ten yazmaya dair püf noktaları 259

18 Dizi senaryosu 261

Neden televizyon? 261 Temel formatlar 262 İşe nereden başlamalısınız? 266 Taslak Öykü 267 Senaryonun biçimsel düzeni 272 Senaryonuzu nerelere gönderebilirsiniz? 273 Ekip çalışması 273 Film Senaryosu 276 Yıldız oyuncuların projenizdeki rolü 277 Kısa film 278 Jenny Lecoat’tan yazmaya dair püf noktaları 279

19 Yazar ajanları ve yayınevleri 281

Kitabınızın yayınlanmamasını nasıl sağlayabilirsiniz? 281

Yazar ajanı neden gereklidir? 283 Ajan nasıl bulunur? 285 Yayınevleri 288 Yeni yetenekler 290 Küçük yayınevleri 292

Reddedilmeyle başa çıkma 293 Camilla Hornby’den yazmaya dair püf noktaları 295

20 Yola devam 297

Yaratıcı Yazarlık kursları 297 Arvon Vakfı 298 Edebiyat etkinlikleri ve konferanslar 300 Yazar grupları 300 Ülkemizde bulabileceğiniz

bazı yaratıcı yazarlık atölyeleri 302

X

Yazarla Tanışın

Yaratıcı Yazarlık kitabına hoş geldiniz!

Bu kitabı okumaya başladığınıza göre, yazma işini artık ciddiye alacaksınız demektir. Şiir ya da romanınızı yazmaya hemen girişmek yerine kitabımı okumanız, kendine gereğinden fazla inanan ve güvenen, özgüveni şişkin biri olmadığınızı düşündürtüyor. Tersine, gerçekten özgün bir şeyler söyleyememe ya da söyleyeceklerini uygun bir şekilde ifade edememe endişesi taşıyan ve daha şimdiden kendinden kuşku duyan biri olduğunuzu sanıyorum. Sizi bugüne kadar yazmaktan alıkoyan nedenlerin başında işte bu kaygı vardı. Bu duyguyu bilirim. Ben de öyle hissetmiştim. Hissetmeyen yoktur.

Hemen her yazar, ne kadar başarılı olursa olsun gerçek bir yetenek olmayabileceği endişesi taşır. Tıpkı sizin gibi… İşte sizi yazar olarak diğerlerinden ayıran şeylerden biri de bu endişedir. Yazarlar korkunç derecede kendilerine güvensizdirler: hem iyi bir iş çıkardıklarına bir türlü inanmak istemez hem de eleştiriler karşısında son derece alıngan davranırlar. Yazmak, bir çeşit duyguların bungee jumping’idir. Önce en derine dalarız ve sonra tekrar yere düşmeden önce düşündüğümüzden daha yükseğe çıkarız. Ve tıpkı bungee jumping gibi, yazmak aynı anda hem çok ürkütücü hem çok heyecan verici bir iştir.

Ama siz, zaten elinizden gelenin en iyisini yapma yolunda önemli bir adım atmış ve destek almaya karar vermişsiniz.

Muhtemelen bazı arkadaşlarınız, (bunu, yazmak istediğinizi bilen arkadaşlarınız olduğunu varsayarak söylüyorum; genellikle yeni bir yazar tuhaf karşılanacağı ya da kendini beğenmişin teki gibi algılanacağı endişesiyle bu isteğini kendine saklar) bu tür bir kitap

XI

okumanıza karşı çıktılar ve “Yazarlık öğretilemez” ya da “Yazar olunmaz, yazar doğulur” dediler. Bu sözlerde doğruluk payı var. Yazmayı tutkuyla istemek ve hayatın sizi yolunuzdan çevirecek engellerine aldırmadan kararlılıkla bu arzunun peşinden gitmek, kimsenin öğretemeyeceği bir şey. Neden böyle hissettiğinizin cevabı ise sizde, içinizde gizli. Yazmak pratik yaptıkça kolaylaşan bir eylem olmakla birlikte, daha iyi yazma arzusu da muhtemelen doğuştan gelen bir özellik. Ve siz bu kitabı satın veya ödünç alarak bu özelliği taşıdığınızı kanıtladınız.

Yaratıcı Yazarlık kitabı size zaman kazandırmak için kaleme alındı. Kitap, size baştan sona tek başına olduğunuz bir seyahatte gözünüzden kaçabilecek kestirme yolları gösteriyor. Ancak bu kitap bir edebiyat navigatörü de değil. Kitapta eserinizi yayınlatmaya, ün ve servet kazanmaya yönelik basit ve mekanik ifadelerle sıralanmış öneriler görmeyeceksiniz. Aslında kitabın hiçbir sayfasında kendi başınıza keşfedemeyeceğiniz bir bilgi yok. Fakat çok sayıda cesaret kırıcı durumun yaşandığı, deneme yanılma yoluyla yapılan bu meşakkatli keşif, yıllarınıza mal olabilir. Umarım bu kitap, tamamen kendinize özgü bir tarz yaratmanıza katkıda bulunur ve tuzak olduğunu artık daha kolay anlayabileceğiniz çukurlara düşmemenize de yardımcı olur. Bununla birlikte bu savrulmaları yine de yaşayacağınızı unutmayın. Çünkü bunlar, yazar olmak bir yana, olgun ve gerçekleri gören bir insan olabilme sürecinin de bir parçası.

Yaratıcı Yazarlık kitabını hazırlarken, aralarında yazmak üzerine binlerce saat kafa yormuş, tartışmış, hocalık yapmış isimlerin de bulunduğu pek çok yazarın tavsiyesini titizlikle seçmeye çalıştım.

Uygulamaya yönelik örneklerde, farklı üsluplarda ve yazarlık kariyerlerinin farklı safhalarında yüzlerce yazardan yararlandım. Bazıları, yazma becerinizi geliştirmek ve kendinize duyduğunuz güveni artırmak için yararlanabileceğiniz alıştırmalar verdi. Kitapta, yeni fikirler üretmenizi amaçlayan 100 pratik alıştırma ve çağdaş edebiyat dünyasının en iyi isimlerinden alınmış bazı profesyonel ipuçları

XII

bulacaksınız. Ayrıca akıcılık ve kendine güveni ölçmek amacıyla, yazmanın tüm yönlerini kapsayan bazı basit testler de olacak. Üstelik artık web üzerinden de destek ve yardım alabileceksiniz. Tabii, öğretmenlik deneyimimden ve yazar olma mücadelesi vermiş biri olarak kendi deneyimlerimden de yararlandım. Yazdıklarının onu hangi yöne götüreceğini kestiremeyen yeni bir yazar için nelerin yararlı olabileceği üzerine kafa yordum ve bu doğrultuda çok sayıda alıştırma hazırladım. Hepsini içtenlikle yazdığıma ve bizzat tecrübe ettiğime emin olabilirsiniz.

Bu kitaptan yararlanabilmek için alıştırmaların tümünü yapmanız gerekmiyor. Sırayla yapmanız da şart değil. Özellikle yararlı bulduğunuz alıştırmaları ise çeşitli defalar tekrarlayabilirsiniz. Bazıları günlük rutininizin bir parçası haline gelebilir. Umarım öyle olur. Aslında, her ne kadar ben “alıştırma” sözcüğünü tekrarlayıp dursam da, siz “oyun” sözcüğünü tercih edebilir ve onları sizi yazmaya götüren eğlenceli oyunlar olarak görebilirsiniz. Bunlara ilaveten, her bölümün sonunda yer alan ve o bölümün kilit noktalarını özetleyen sayfayı, akılda kalıcılık açısından özellikle yararlı bulacağınızı düşünüyorum.

Yazmak emek isteyen bir iştir, ama bu kendinizi helak etmeniz gerektiği anlamına da gelmemeli. Yazmaktan keyif almayı ve yazdıklarınızla gurur duymayı da bilmelisiniz. Kitaptaki alıştırmaları kas gücünü artırmak için spor salonlarında yapılan egzersizlere benzetebiliriz. Hepsi yazma yeteneğinizi geliştirecek, ama aynı zamanda eğlenceli bulacağınız egzersizler. Alıştırmaların çoğunun birden fazla yazın türü için uygun olmasına dikkat ettim. Özel olarak senaryo yazarlığı için hazırlanmış bir alıştırma, oyun veya roman yazarlığı için de kullanılabilir. Yaratıcı olun ve kitap boyunca izleyeceğiniz yolu özgürce belirlemek konusunda kendinizi rahat hissedin.

Yaratıcı Yazarlık kitabı, kendinizi edebiyatın ana türlerinin tümünde deneyebilmenizi ve bunun için gerekli bilgilere keyifli bir şekilde

XIII

ulaşabilmenizi amaçlıyor. Şair, kısa öykü yazarı, romancı, çocuk kitabı yazarı, oyun yazarı, senaryo yazarı, gazeteci, blog yazarı veya bunların birkaçı birden olmak isteyebilirsiniz. Hangi türde yazmak istediğinizi bilmiyorum.

Fakat bu kitabın size yararlı ve eğlenceli bir yol arkadaşı olacağını biliyorum. Yazmayı ister bir hobi, anılarınızı aktarmanın bir yolu, ister gelecekte yaşamınızı kazanacağınız bir iş olarak görün; size gerekli olan yapı taşlarını bu kitapta bulacaksınız. Yeni yazarlarla haberleşmek her zaman ilgimi çekmiştir. Bu nedenle, benimle www.sdmay.com adresindeki web sayfam üzerinden çekinmeden iletişim kurup kitapla ilgili görüşlerinizi ya da kendi yazı serüveninizi aktarabilirsiniz.

Kitabın ilk baskısı, on yıldan fazla bir zaman önce şair ve romancı Dianne Doubtfire tarafından kaleme alınmıştı. Kitabın altyapısı için ona ve sonraki baskıları hazırlayan eski öğrencisi Ian Burton’a teşekkür borçluyum. Onların hazırladığı alıştırmaların bazılarını korudum. Ve tabii gerekli materyalleri sağlamak konusunda bana yardımcı olan tüm yazarlara ve öğrencilere de teşekkür etmek isterim. Bazıları hazırladıkları alıştırmalarla doğrudan materyal sağlarken, bazıları da yazmak üzerine yaptığımız gayriresmi sohbetler aracılığıyla yardımcı oldu.

Bol şans!

Stephen May

XIVXIV Sadece bir dakikanız mı var?

Sadece bir dakikanız mı var?

Bugüne dek duyduklarınızı unutun. Yazmak kolaydır.

Gerçekten öyledir.

Yazmak, bir müzik aleti çalmayı öğrenirken olduğu gibi

her gün saatlerce tekrar yapmayı gerektirmez. Yazarken

pahalı araç gereç lazım olmaz. Yabancı dil öğrenirken

olduğu gibi, yurtdışına gitmek ya da pratik yapmak için

başka birini bulmak da icap etmez.

Yazmak için hiçbir ritüel gerekmez. Tüm ihtiyacınız

kalem, kâğıt ve bir yer.

Yazmak için bilhassa sessiz veya özel bir yer şart

değildir. Metroda, otobüste, kafede, işyerinizdeki

molalarda, yatakta da yazabilirsiniz. Arabada yazmayı

önermemek gerekir herhalde, ama araba kullanırken

bile yazabilmenin yolları var. Aklınıza gelen fikirleri bir

ses kayıt cihazına ya da telefonunuza kaydedebilirsiniz.

Yazabilmek için sağlığınızın mükemmel olması veya

bedensel olarak formda olmanız gerekmez. Üniversite,

hatta ortaokul diploması bile şart değil. Genç olmak

mecburiyeti yok. Güzel ya da yakışıklı olmasanız da

XV

olur. Belli bir yaşta olmak, belli bir sosyal sınıfa ait

olmak zorunluluğu yok. Yazmak, tümüyle demokratik

bir faaliyettir.

Yazmak için söyleyecek sözünüzün olması yeterlidir.

Sadece bir dakikanız mı var?

XVI Sadece beş dakikanız mı var?

5Sadece beş dakikanız mı var? Yazarlık insan doğasına uygun, yararlı, kişiyi sosyalleştiren, maliyetsiz ve zahmetsiz bir uğraştır. Doğamıza uygundur; çünkü bizi insan yapan şey, hayatımıza anlam katma arzusudur. Yararlıdır; çünkü çevremizdeki dünyayı anlamaya çalışmak, onu değiştirmeye başlamanın ilk adımıdır. Yazan insanlar yazmayanlardan daha uzun ve daha dolu bir yaşam sürer. Çünkü bizler hayallerimizi yazarak gerçeğe dönüştürürüz. Yazmak insanı sosyalleştirir, çünkü yazarlar yalnız çalışmanın yanı sıra grup olarak da bir araya gelir.

Bizler ayrıca ailemizden, iş arkadaşlarımızdan, yoldan geçenlerden, bar, kafe ve ibadet yerlerindeki insanlardan hikâyeler toplarız. Tamamen kendi kurgumuz olan bir hikâyede bile başka insanların yaşamına karışmadan edemeyiz.

Yazar olmayı önermeyeceğim tek bir durum var: çok para kazanma arzusu. Para için yazmamalısınız, çünkü genellikle bu işte para yoktur. Evet, J.K. Rowling, John Grisham, Dan Brown ve yüzlerce başka insan yazarak zengin oldu. Fakat zengin olmak için yazmadılar. Para bu işin ikramiyesidir; onlar her halükârda yazacaklardı. Yazıyorlar çünkü söylemek istedikleri şeyler var. Aslında, daha fazlası var: engelleyemedikleri bir dürtüye sahipler. O şiddetli arzuyu tatmin etmek zorunda oldukları için yazıyorlar. Bir kez yazarsanız, hep yazmak zorundasınız. Aksi halde daima tuhaf bir mutsuzluk (ve acı) hissedersiniz.

Bu tanım size uyuyorsa yola koyulma vakti. Ama söylemek istediğiniz şeyler üzerine çok iyi düşünün. Bir şeyler söylemek isteyen pek çok insanın roman, oyun, şiir ve senaryoları çoktan yayınlanmış bile. Var olan bu dev hazineye siz ne katacaksınız? İnsanlar eserinizi neden okumak isteyecek? Zaman zaman dünyada çok fazla yazar ve çok az okur olduğu duygusuna kapılacaksınız. Kendinizi yoldan geçen

XVIISadece beş dakikanız mı var?

umursamaz insanların sürekli kolunu çekiştiren bir dilenci gibi hissettiğiniz anlar olacak. Her bir okuruyla kurduğu sembiyotik ilişki açısından tüm sanat dalları arasında edebiyatın rolü eşsizdir. Bir yazar aile, iş, bilgisayar oyunu, televizyon gibi rakiplerine rağmen okuru bir şekilde ayartmak zorundadır ki onun eserini eline alıp onunla tek başına zaman geçirsin. Bunu başarmak kolay olmayabilir. Ama işinize emek harcar ve hikâyelerinizin başkalarınınki kadar eşsiz olduğuna dair inancınızı korursanız insanlar sizi fark edecektir. Evet, bir yazarın okura ihtiyacı var ve okur bulmak kolay değil. Ama çok fazlasına da gerek yok ki... Tüm içtenliğiyle bir sonraki eserinizi bekleyen birkaç kişi yeter. Tüm ihtiyacınız budur.

Eleştirilmeye ya da reddedilmeye tahammülünüz yoksa, yazmak size göre bir iş değil. Tüm yazarlar reddedilmeyi göze almalıdır. Çünkü bu yaptığınız işin bir parçasıdır. Editörler ve yazar ajansları tutup tutmayacağı belli olmayan bir eser için büyük bir risk alıp “evet” demektense, “hayır” demeyi tercih eder. Nasıl olsa bir dakikadan daha kısa bir süre içinde başka bir yazar kapılarını çalacaktır. İşte bu nedenle, biri sizi reddettiğinde gücenip küsmeyin.

Aslında yok sayılmak—reddedilmek—yazarlığınız için faydalıdır. Daha iyi yazmayı, dikkat çekmeyi ve ilgiyi elinde tutmayı öğretir size. Daha uyanık olmayı öğrenirsiniz. Sezgi ve tahammül gücünüz gelişir; eften püften olanlar pes ederken sizin hak ettiğiniz ilgiyi görme şansınız artar.

Son olarak: tamamen size özgü bir ifade biçimi bulun. Ona bağlı kalın. Onu geliştirin. Sadece sizin anlatabileceğiniz öyküler anlatın. Eninde sonunda kapılar açılacaktır.