yaşayan geleneksel mimari

8/2/2019 yaayan geleneksel mimari

1/240

Gazi niversitesi Trk Halkbilimi

Aratrma ve Uygulama Merkezi (THBMER)

TRKYEDE 2003 Y IL INDA

YAAYANGELENEKSEL MMAR

M. cal OUZEzgi METN

Fatih MORMENEKE

Gazi niversitesi THBMER Yayn


2/240

GAZ NVERSTES TRK HALKBLM

ARATIRMA VE UYGULAMA MERKEZ (THBMER) YAYINLARI: 10

Bu kitabn btn haklar Gazi niversitesi Trk Halkbilimi Aratrma ve Uygulama

Merkezine aittir. Kaynak gsterilerek alnt yaplabilir.

Ankara 2007

ISBN 978-975-507-210-4


3/240

T r k i y e d e 2 0 0 3 Y l n d a Y a a y a n G e l e n e k s e l M i m a r i

NDEKLER

NSZ. . 6

GR. . 9

ANA.YAPILAR.(MESKEN)

Abdullah zene Ait Mesken (Ankara/amldere-Kargalar) ....................................... 14

Ahmet Gaaya Ait Mesken (Krehir/Mucur) ................................................................... 15

Ahmet Salih Eseroluna Ait Konak (Kastamonu/Tosya) ............................................. 17Ahmet Sopacoluna Ait Mesken (ankr/erke) ...................................................... 18

Ali Rza Tuncaya Ait Mesken (Saranbolu) ........................................................................ 20

Ali Ylmazlarn Kona (Krkkale/Keskin) .......................................................................... 22

Ayniye Barnne Ait Mesken (Zonguldak/aycuma) ................................................ 2

Aye Altaya Ait Mesken (Kayseri/Gesi-Evreke) ............................................................... 25

Aye lhana Ait Mesken (Ayon/Hocalar-Yeilhisar) ...................................................... 27

Bayram Ycesana Ait Mesken (Trabzon/Beikdz) .................................................... 0

Blbl Hocann Evi (Bekir zaka Ait Mesken) (Eskiehir/Odunpazar) .............. 2

Cemal Kavuncuya Ait Mesken (Ankara/Haymana-Sinanl) ........................................

Cevat Aa Kona (Eskiehir/Sivrihisar) ............................................................................. 5

alapverdi Kona (mer alapverdiye Ait Mesken) (Sivas/Divrii) ...................... 8

avuolu Kona (Tokat/Niksar) ........................................................................................ 40

Eli Kepikoluna Ait Mesken (Antakya) ............................................................................. 41

Elmas Alcya Ait Mesken (ankr/erke)....................................................................... 4

Emine Taya Ait Mesken (ankr/Eldivan) ......................................................................... 45

Eyp Bozdaa Ait Mesken (Mersin/Tarsus) ..................................................................... 48

Ferziye Yldza Ait Mesken (Ankara/ankara-Karata) ................................................. 50

Feyzullah Narlya Ait Mesken (Kahramanmara/Pazarck-Narl) .............................. 52

Hac Haydar Aann Evi (Perkta Ailesine Ait Mesken)

(Ankara/ereikohisar) ..................................................................................................... 54

Hac Hseyin Trkolu Kona (Ankara/Beypazar) ....................................................... 55

Hac eyholu Kona (ankr) ............................................................................................ 56

Hacnn Mehmet Aann Kona (Ankara/Gdl) ......................................................... 58

Hasan ataklya Ait Mesken (Zonguldak/Devrek-aydeirmeni)........................... 60

Hatice Kurta Ait Mesken (Sakarya/Karaman) ................................................................. 61Havva Trkoluna Ait Mesken (Ankara/ubuk-Klack)............................................. 6

Hayrettin Olcaya Ait Mesken (Ankara/ubuk) ............................................................... 65

Hoca Eendi Kona (Ankara/Aya)...................................................................................... 67


4/240

T r k i y e d e 2 0 0 3 Y l n d a Ya a y a n G e l e n e k s e l M i m a r i4

Hr Hanma Ait Mesken (Elaz-Pirini) ....................................................................... 69

Hseyin Demirrse Ait Mesken (Kastamonu) ................................................................. 71

Hseyin Katrcoluna Ait Mesken (Bursa/Niler-Hasanaa) .................................. 7

brahim Karakke Ait Mesken (Zonguldak/aycuma-Kayaba)............................... 74brahim Zorluya Ait Mesken (Ankara/Sincan-Peenek) .............................................. 76

lhan Koman itlii (Edirne) ................................................................................................. 77

lyas Baryanka Ait Mesken (Ankara/ubuk-Tapnar) ................................................. 78

smail Bayraka Ait Mesken (Bursa/Cumalkzk) ............................................................. 80

Kadir Kaygusuza Ait Mesken (orum/skilip).................................................................. 82

Karakolar Kona (Ankara/ubuk) ..................................................................................... 8

Karakurtlar Kona (Osmaniye) ............................................................................................ 85

Kelezade Kona (Ankara/Beypazar) ............................................................................... 87Kstekilerin Evi (orum/skilip) .......................................................................................... 90

Ltye Aykulteliye Ait Mesken (zmir) ............................................................................... 91

Mahmut ene Ait Mesken (Krehir/zba) .................................................................... 92

Mehmet Akdemire Ait Mesken (Ankara/Kzlcahamam-Sara) ................................ 94

Mehmet Aygne Ait Mesken (Ankara/Beypazar) ......................................................... 96

Mehmet Haydara Ait Mesken (Ankara/Nallhan-Karaky) ......................................... 98

Mehmet nsala Ait Mesken (Ankara/ubuk) .................................................................100

Mehmet Vurala Ait Mesken (Ktahya/Simav) .................................................................102Meliha meye Ait Mesken (Bartn) ..................................................................................10

Muharrem zbeyoluna Ait Mesken (ankr/Ilgaz-Yaz)...........................................105

Muhsin Bolata Ait Mesken (Samsun/Alaam-Tepeblmesi) .....................................107

Muhsin zcana Ait Mesken (Isparta/Keiborlu-Yenitepe) .........................................108

Mustaa Hanedara Ait Mesken (ankr/Ilgaz-Mlayim) .............................................110

Muzafer Ererneke Ait Mesken (Mula) ..........................................................................112

Naile-Esmendar Koyuna Ait Mesken (Aksaray/Gzelyurt) .........................................114

Nazie zere Ait Mesken (Hatay/Drtyol-zerli) ...........................................................117Osman Cabaya Ait Mesken (Ankara/Beypazar) ............................................................119

Osman zgrlere Ait Mesken (Ayon/Sandkl) .............................................................121

mer Karakayaya Ait Mesken (Kahramanmara/Gksun) .........................................12

Pembe Kele Ait Mesken (Kayseri/Develi)..........................................................................124

Rabie Akkayaya Ait Mesken (Yalova/Armutlu) ...............................................................126

Ramazan Ertana Ait Mesken (Nevehir/rgp) .............................................................127

Rstemolu Evi (Nevehir/rgp) .......................................................................................129

Sat Yalna Ait Konak (Ankara/Aya) .................................................................................10Satlm akllya Ait Mesken (Ankara/Kale Semti) .......................................................12

Sinan Tekin ve Ailesine Ait Mesken (Tokat/Erbaa-Fndcak) .......................................1

Siyami Acara Ait Mesken (Karabk/Yenice-Satuk) ........................................................14


5/240

T r k i y e d e 2 0 0 3 Y l n d a Y a a y a n G e l e n e k s e l M i m a r i5

Sleyman Uza Ait Mesken (Ankara/Beypazar-Uru) ...................................................16

atrlar Kona (Bolu/Gynk) ..............................................................................................17

eraettin Memie Ait Mesken (Adapazar/Poyrazlar) .................................................19

evki Avcya Ait Mesken (Adapazar/ Doanay-Geyve)............................................140kr Gllere Ait Mesken (Sivas/Talcak) .......................................................................141

Talip Yanka Ait Mesken (zmir/Tire) ...................................................................................144

Teki Kona (Ankara/Kalecik)...........................................................................................146

Yadigar Glsuya Ait Mesken (Adana) ................................................................................147

Yahya Yara Ait Mesken (Bolu/Mengen-Akren) .............................................................149

Yenal ahine Ait Mesken (Sivas/mranl-Boanak) ........................................................151

Ylmazlar Kona (Mersin) .......................................................................................................152

Yusu Uzunoluna Ait Mesken (Ankara/Glba-Gkehyk)................................15

YARDIMCI.YAPILAR

A-.MTEMLATLAR.

Ahr (Ankara/Bala-em) ........................................................................................................155

Ahr (Ankara/Kazan-Bitik) .......................................................................................................156

Ahr (Ankara/Sincan) ................................................................................................................157

Alpaslan Ailesine Ait Tandr ve Gvercinlik (Ankara/Evren) ......................................158Duman Ailesine Ait Samanlk (Zonguldak/Ereli-Heybeler) .....................................159

Ekmek Evi (Tandr) (Ankara/Kazan-Bitik) ...........................................................................160

Tandr (Ankara/ubuk-Ovack) .............................................................................................161

Tandrlk (Krehir/iekda-Haydarl) ..............................................................................162

B-.GENEL.KULLANIMA.AIK.YAPILAR

amarhane (Ankara/Gdl) ...............................................................................................16amarhane (ankr/Eldivan-Glbahe) ........................................................................164

Ding (Nevehir/Nar) ..................................................................................................................166

Ekmek Frn (Ankara/Beypazar-Uru) ...............................................................................167

Emine Akyze Ait Deirmen (Ankara/Gdl) .................................................................168

Ta Frn (Ayon/hsaniye-Ayazin) .........................................................................................170

Ta Frn (Zonguldak/Ereli-Hasbeyler) .............................................................................17

Un Deirmeni (Krehir/Kaman-Tatk) ................................................................................175

Yunak ve Frn ..............................................................................................................................176

FOTORAFLAR. .177


6/240


NSZ

Elinizdeki kitap, 200 ylnda Trk Dili ve Edebiyat . sn renci-

lerinin, Trk Halkbilimi dersi iin, Anadolunun arkl yerleim birimle-

rinde (ky, kasaba ve kent) yapm olduklar Geleneksel Halk Mimarisi

derleme almalarndan yola klarak hazrlanmtr. Bu alma, Somut

Olmayan Kltrel Mirasn Korunmas Szlemesinin ngrd somut

olmayan kltrel miras envanterinin karlmasna katk salamay ama-

lamaktadr.alma, projeye katlan rencilerin setikleri yrelerde halk mima-

risi zellii tayan yaplarn tespiti, derlenmesi, derlenen bu malzeme-

nin orijinal haline sadk kalarak kitap ormatna dntrlmesi ve bu

aamada yeniden metin oluturulmas, oluturulan metinlerdeki kelime

ve kavramlarn kaynak kii ve derleyici bilgileri ile geleneksel halk mima-

risi terim ve kavramlarna uygun olup olmadnn ve doruluunun tar-

tlmas, metinlerin balamlarnn grsel adan tamamlayc nitelikteki

otoraarn seimi ve sralamas aamalarndan geerek hazrlanmtr.

Geleneksel halk mimarisinin, sosyo-kltrel ve halk teknii alarn-

dan incelenmeye alld bu aratrma ile halk mimarisinin ortaya k-

nda, halkn inan, ahlak, gelenek gibi kltr unsurlarnn etkisi olduu;

halkn teknik olarak kulland yntemleri de coraya, iklim ve ekono-

mik imknlarn belirledii sonucuna ulalmaktadr. Geleneksel mimari-

nin ihtiyalar ekseninde gelitii grlmtr. Karadeniz Blgesinin ky

kesiminde ina edilen bir geleneksel halk mimarisi rnei, o blgenincoraya ve iklimine uygun olarak ahap malzeme seilerek yaplmtr.

Ahap malzemenin blgedeki ormanlardan temin ediliyor olmasnn da

etkisini hatrlatmak gerekir. Orta Anadoluda Nevehir-rgp-Greme


7/240


civarndaki evlerde, yrede Erciyes Dann terinden olumu kayalar

ve bu kayalardan elde edilen talar, yredeki geleneksel halk mimarisi-

nin teknik ve malzeme olarak niteliini etkilemektedir. Dou Anadoluda,

yrenin souk iklimine dayankl malzeme ve yapm teknii kullanld,

pencerelerin bu sebepten kk, duvarlarnsa kaln yapld grlmek-

tedir.

alma teknik ve ilev ynnden halk mimarisi saylabilecek yap-

lar incelemek zere kurulmutur. Farkl yre ve blgelerde bulunan ya-

plarn, yreye has kelime ve anlatmlarnda edebi metin oluturma kay-

glar gzetilirken, yerel kullanmlar da dikkate alnmtr. Bu kullanmlar

gerekli grld yerlerde dipnot ile aklanmtr. Dipnotlarda teknik,malzeme ya da balam ynnden ayn, ancak adlandrma ynnden

arkl iadelerin, deiik yrelerdeki kullanmlarna da gnderme yapl-

mtr.

Mimari terimlerin aklanmasnda, arkl kaynaklara ve szlklere

bavurulmu, derleyen ve kaynak kiilerin verdii bilgilerin tutarll bu

sayede salanmtr.

almada geen teknik, malzeme ve balam aklamalar otora-

larla desteklenmeye allm, grsel malzeme metin ierisinde numara-

landrlarak almann sonuna eklenmitir.

alma ncesinde yaplan literatr taramasnda bu almadaki

kadar blgesel ve teknik adan eitlilik gsteren ikinci bir almaya

rastlanmamtr. Bu da almay, konuya ilgi duyan okuyucular ve halk

mimarisi alannda alma yapan aratrmaclar iin nemli klmaktadr.

Yaplarn teknik ve ilev ynnden analizinin yapld bu almada,

yap iinde bulunan ara-gere ve eyalar ile somut olmayan kltrel

miras kapsamnda deerlendirebileceimiz uygulama rnekleri de bu-

lunmaktadr.

Kaynak kii kimlik bilgileri, yapnn ad, yapm yl, yapnn bulundu-

u konum, yapm teknii ve yapnn ilevi hakknda bilgiler her bir yap

rneinin banda verilmitir. Yapnn zel adnn olmad rneklerde,

yapnn kullanclar veya ev sakinlerinin isimleri tercih edilmitir.(rn:

smail BAYRAK a ait mesken) Bu ekilde halk mimarisi konusunda ara-trma yrtenlerin kaynak kiilere ve kaynaa kolayca ulaabilmelerine

imkn salanmtr. Kaynan detayl adresi verilmemitir. Ancak Somut

Olmayan Kltrel Miras Mzesi Arivinde almalarn orijinalleri ve her


8/240


trl derleme kayd saklanmaktadr.

Yaplar, ilevlerine gre (Ana Yaplar, Yardmc Yaplar, a-Mtemi-

latlar b-Genel Kullanma Ak Yaplar) snandrlmtr. Bu sralamada

alabetik sra ile varsa yapnn zel ad, yoksa kullancsnn ad verilmi,

yapnn bulunduu yerleimin ad da belirtilmitir.

Bu almann esas sahipleri kukusuz Trk Dili ve Edebiyat lisans

rencileridir. Ancak onlarn salad verilerin kitap ormatna dnt-

rlmesi editrlk mesaisi gerektirmektedir. Bu da ortak karar ve dn-

celerimizin Trk Halkbilimi Yksek Lisans rencileri Ezgi METN ve Fatih

MORMENEKE tarandan gerekletirilmesiyle mmkn olmutur.

Trk kltrnn zenginliini srdren, gelitiren ve gelecek kuak-lara aktaran Trk halkna, derleme ve yayna hazrlama almalarna kat-

lan rencilerime, projeye katk ve desteini esirgemeyen herkese, zel-

likle bu tr almalarmz her bakmdan destekleyen Gazi niversitesi

ne Rektr Pro. Dr. Kadri YAMA n ahsnda teekkr ederim.

Pro. Dr. M. cal OUZ

Gazi 2007


9/240


GR

El yordamyla mimarlk

Geleneksel Trk halk mimarisinin zelliklerini; yaplarn usta-rak

ilikisi iinde yetien kiiler tarandan ina edilmesi, yap sahibinin ina

srasnda bizzat almas, soa merkezli olmas, coraya ve iklime bal

olarak malzeme tercihi ile tercih edilen bu malzemenin blgenin doku-

su ile btnlk salamas, yap sahibinin ve blgenin ekonomik ura-

larna gre ekillenii, bahe ierisinde bulunmas, inan deerleri, ev

sakinlerinin byk aile zellii gstermesi ve buna bal olarak yaam

alanlar oluturmas, komuluk ilikilerinin ekillendirmesi, kiler ve am-

bar gibi depolama ihtiyac duyulan anlaylar eklinde sralayabiliriz. Trk

halk mimari geleneinde ne kan zelliklere, yaplarn eimli arazi ze-

rine kurulmas, ana yapnn ve yardmc yaplarn son derece onksiyonel

olmas, salamlk ve estetiin gzetilmesi, ahap malzemenin arlkl

kullanlmasndan dolay esnek olmalar eklenebilir.

Geleneksel mimarinin kuramsal olarak kartlk ilkesi zerine kurulu

olduunu ne sren deerlendirmelerin yan sra dini anlay ve kabul-

lerin ekillendirdii ve etnik-mill kltr balamnda yaam tarznn evri-

mi dorultusunda ekillendiini iade eden almalar da vardr. Ancak

yaplan saha aratrmalar ve incelenen evlerin, bu deerlendirmelerin

tamamna rnek olacak nitelikte yaplar olduu sonucuna varlmaktadr.

Gnmzde geleneksel mimari nitelii tayan yaplarn daha ok

krsalda ve az nuslu yerleimlerde bulunduunu ve retimine devam

edildii; kentlerde bulunan yaplarn ise bir ksmnn Eski Eserler Koruma

Kanunu kapsamnda yaatlmaya alld ve yeni halk mimarisi yapla-rnn retilmedii bilinmektedir.

1 Bkz. Ayen Sava, El Yordamyla Mimarlk: Paralaks, Bilin, gd ve Steven Holl, Steven Holl,

Boyut Yaynlar, 2000, s.29-


10/240


nsann barnma ihtiyacn karlayan yaplar, geleneksel halk mima-

risi balamnda deerlendirildiimizde, bu yaplarn barnmann tesin-

de, kltrn ekillendirdii bir yaam alan olduu grlecektir. Doann

verdiklerine kar, insann retimi olarak kltr, mimari yaplarn ekil-

leniinde de etkili olmutur. Aa kovuu ve maaralardan, tanabilir

barnaklara, kolay retilebilir yaplara, malzeme ve teknik adan uzun

mrl yaplara doru bir dnm gereklemitir. Bu dnmn,

kltr oluturan tm zellikler ve deerlerden etkilenerek gerekle-

tii de aikrdr.

Geleneksel halk mimarisini barnma ihtiyacnn tesinde bir bak

asyla deerlendirmek gerekmektedir. Doan Kuban, Trk ehrinin ad-

sz kahramanlar olarak adlandrd ev olgusunu, mekn kullanm ve e-

killenmesindeki ortaklklarn ortaya kardn belirtir2. Dini imar pln

anlaynn da Necdet Sakaolunun Divriide Ev Mimarisiadl eserine at

yaplan almada, kble aktrnn hayatn her ynne etkisine dei-

nilmitir. Ayrca Trk mimarisinde arsa konumu, mahremiyet ve gvenlik

zelliklerinin de sraland almada, ehirdeki mimarinin oluumu an-

latlmaktadr.

Gebe geleneinin geleneksel mimari yaplardaki yansmasn,otalarn konumlandrlmas ve merkez-evre balamnda deerlendire-

rek, i mekn olan soann ve soaya alan odalarn bu gelenei devam

ettirdii ynndeki grler mevcuttur. Bu hali ile soa, konumu ve ilevi

itibariyle merkezi yapy temsil eder ve ayn zamanda bir gei/servis

alandr. Soaya alan her bir oda, otan etimolojik kkenine yaplan

atarn yan sra4 birer ekirdek ailenin yaayabilmesini mmkn kl-

maktadr. Her odada bulunan gmme dolaplar ki geleneksel halk mima-

risinde vazgeilmez bir zellik olarak karmza kar, bu dolaplar iindegizlenmi, mahremiyetin ve ie dnkln odalardaki iadeleri ab-

desthane/guslhane/banyoluk yan sra snmann saland ocaklar,

odalar ekirdek ailenin yaad kk birer ev konumuna sokmakta-

dr. Anadolunun birok yerinde odaya ev denilmesinin sebebi de burada

aranmaldr.

2 KUBAN, Doan; Anadolu Kentlerinin Tarihsel Geliimi zerine Gzlemler, Trk ve slam Sanat

zerine Denemeler, stanbul, 1982. DEMREL, Dr. mer, TU, Muhuddin, GRBZ Adnan, Osmanl Anadolu Ailesinde Ev, Eya ve

Giyim-Kuam XVI-XIX yy, Sosyo-Kltrel Deime Srecinde Trk Ailesi, C.II, T.C. Babakanlk Aile

Aratrma Kurumu Yay.1992, 70755.

4 ESN, Emel; Trklerde Maddi Kltrn Oluumu, stanbul, 2006, s.0.


11/240


Gebe geleneini devam ettirdii dnlen bir baka tespit ise,

halk mimarisi yaplarnn yazlk ve klk kat ya da odalar eklinde kar-

mza kmasdr. Yazlk kat ya da odalar, evin durumuna gre ilk ve st

katlarda olabilecei gibi tavanlarnn ykseklii de gze arpar. Bu zel-lik hava dolamn hzlandrarak ierinin serinliini salamaktadr. Buna

karn pencerelerin kk, duvarlarn kaln ve tavanlarn alak yaplmas

souk iklim ve blgelerin tercihidir.

Geleneksel halk mimarisinin genel zelliklerini sralarken dinin et-

kisinden bahsetmitik. Dini/tasavvu anlayn kullanlan malzemeye

yansmas, kalc ve gelip geici zellikte aranabilir. Gelenei, kltrn

kendini koruma reeksi olarak kabul eden Ayvazolu, geleneksel mesken

mimarisinde kullanlan dayanksz malzemenin fniye ait olmasna karn,

baki olan/olmas gereken mimarinin dini ve sosyal meknlar olduu tespi-

tini yabanc bir gezginin grn destekleyerek yapmaktadr5. Dinin,

mimari ekillenmeye katks olarak yaplarn iinde bulunan kblegh

lar baka birer rnektir.

Geleneksel halk mimarisinin ekillenmesine etki eden bir dier ak-

tr, suyun yaplarn iine kadar tanabilmi olmasdr. Tuvaletin eitli se-

beplerle yaplarn dnda yardmc yap olarak ina edildii dnemlerde

su ihtiyacnn avlu, bahe gibi zel alanlardaki emelerden ya da sosyalmekn zellii de gsteren ortak kullanma ak emelerden tanarak

saland bilinmektedir. Ancak su ve yan sra elektriin yaplarn iine

tanarak hayat kolaylatrd dnemde, tuvalet yapnn iine tanm,

mutak, banyo gibi blmlerin yaplarn ekilleniinde de etkisi olmu-

tur.

Geleneksel halk mimarisi deyince aklmza gelenler kukusuz konut/

meskendir. Ancak bu kategorideki konutlar yardmc yaplar ile birlikte

btn olutururlar. Frn, tandr, ocak gibi kimi zaman konutun iinde yeralan bu yaplar, kimi zaman da yapnn dnda ama ulam ve kullanm

en kolay olacak ekildedir. Ekonomik uran ekillendirdii ahrlar da

ayn ekilde yapdan ayr olabildii gibi yapnn iinde de yer alabilir. Ya-

pnn giri katnda bulunan ahrlarn, konutun snmasna katksnn yan

sra, hava muhaleetinin azla olduu blge ve iklimlerde insanlarn hay-

vanlarna rahata ulaabilmesini mmkn klmaktadr. Hatta evin iinden

yatay kapaklarla kapatlm merdivenlerle ahra gei salanmaktadr.

Elinizdeki almada yer alan rnekler Trkiye ile snrldr. Ancak ge-leneksel Trk halk mimarisi cora olarak Trkiye ye sktrlmamaldr.

5 AYVAZOLU, Beir, nsan Ev ve evre, Sosyo-Kltrel Deime Srecinde Trk Ailesi, C.II, T.C.

Babakanlk Aile Aratrma Kurumu Yay., 1992, 770-785.


12/240


Hatta bu gr daha iddial bir yaklamla deerlendiren almasnda

Tayla, Anadolu daki bu mimari rneklerine sahip klp korunmad tak-

dirde, Trk mimarisini grmek iin Balkanlara gidilmesi gerekebileceini

iade etmitir6. Bu balamda kltrn siyasi snrlara sdrlamayaca

dnldnde, geleneksel mimari, Osmanl corayasnda ilev, tek-

nik ve dier zellikleri ile aranabilecektir.

Szn ettiimiz corayada grlen, geleneksel yaplarn Trk evi

olarak tespit edeceimiz rneklerinde, cumba diye de bilinen kmalar

grlr. kmalar evin sokaa alan paralardr. Ayn zamanda soka

cepheden grebilen kmalar, egemenliin iadesi olarak da kabul

edilirken, gvenlik asndan da nemlidirler. kmalarn bir baka zelli-

i ise mahremiyet ihtiyacna gre ekilleniidir. Dardan zgara kaes ile

evin iinin grlmesi engellenmektedir.

Trk halk mimarisinde, gayr-i Trk ve gayr-i Mslim unsurlarla kar-

lkl etkileimden de bahsedilebilir. Bu etkileimi mimarinin evrim

izgisinde izah eden bir almada, 9. yy da batl etkiden kaynaklanan

ehirlemede d denetim sz konusu iken geleneksel yapnn kendine zg

i denetimi benimsenir7 tespiti yaplmtr. Ayn almada ev mimarisinin

antsal mimariyi kapsayan bir tarihsel srete deerlendirebilecei iadeedilmitir. Bu yorum kuramsal olarak mmkn olmakla birlikte, bu al-

ma geleneksel mimari rneklerini antsal mimarinin dnda kalan, sivil

mimari diye de tanmlanan halk retimleri/yaplar zerinden yrtl-

d. Nitekim antsal mimari devlet eli ile gerekletirildiinden, kapsam

ve snrllklarmz dnda kalmtr.

Tm bu deerlendirmelerin sonunda mimari retim gerekletiri-

lirken kimi uygulama ve inanlar (inaatn temeline kurban kesilmesi,

dua edilmesi vb.), yaplarn i ve d tasarmlarnda kullanlan inan yan-smalar (geyik boynuzu, at nal, nazarlk vb. aslmas), yap blmlerinin

ilevlerindeki saysz rnek ile geleneksel halk mimarisi, somut olmayan

kltrel miras rnei olarak gnmzde yaamakta, modern kentlerdeki

modern yaam alanlarna aktarmlar da hem kltrel hem sosyal olarak

devam etmektedir.

6 TAYLA, Hsrev, Trk Evlerinin Belgelenmesi, Trk Halk Mimarisi Sempozyum Bildirileri 57 Mart

1990, Konya, Kltr Bakanl Yaynlar, 201204.

7 TANSU, Sezer, Trk Ev Mimarisin Deiimi ve Gelime izgisi, Sosyo Kltrel Deime Srecin-

de Trk Ailesi, C.II, T.C. Babakanlk Aile Aratrma Kurumu, 1992, 756769.


13/240


ANA YAPILAR (MESKEN)


14/240


Abdullah zene Ait Mesken (Ankara/amldere-Kargalar)

Derleyen: Aye ZENDerleme Yeri: Ankara/ amldere-Kargalar Ky

Kaynak Kii: Abdullah ZEN, 1961, taksi or

Yapda Kullanlan Malzeme: Ahap, ta

Yapnn Bulunduu Konum: Bahe ierisinde

Yapm Yl: 1940

Yapm Teknii: ki katl olan yapnn birinci kat ta, ikinci kat ise

ahaptr. Kanatl ve ahap odalarn duvarlar kis denilen toprak ilesvanmtr. Is yaltm iin, ahaplar kimi zaman dik, kimi zaman eimli

amdolma denilen teknikle yerletirilmitir.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. Alt katnda ahrbulunmaktadr. Birinci kat ahrn zerine yaplmtr. Bu katta hayvanla-

rn giri k iin byke kanatl bir kap, bunun yan sra insanlarn

giri k iin kk bir kap daha bulunmaktadr. Giri ksmn hemen

bitiiinde, evin ustas ve ilk sahibinin alma odas olarak yaplm olan

oda, bugn odunluk olarak kullanlmaktadr. Evin giri ksmnda bir taneeme vardr.

Ahrda biriken hayvan dklarn dar atmak iin yaplm pen-

cereye temek denilmektedir. Yapnn tuvaleti st kattadr. Bykba

hayvanlarn barna dam, yem yedikleri ksm ise ahr olarak adlan-

drlmaktadr. Evin at ksmnda yiyecek kurutabilecek blm bulun-

maktadr. Bacalar tatan yaplmtr. Yprannca tula ile rlerek restore

edilmitir. Evin iinden direkt dama inilen merdivenler bulunmaktadr.

Merdiven altlar odunluk olarak kullanlr.

Yapnn birinci katnda oda, bir tuvalet bulunmaktadr. Odalar

ve tuvaletin ald alan, hanay diye adlandrlmaktadr. Hanayda bir

kk, bir byk ambar bulunmaktadr. Kk ambar kiler olarak kulla-

nlmakta, byk ambara ise ekin vb. mahsullerin konulmaktadr. Otur-

ma odas olarak kullanlan odada 34 ral ksm bulunmaktadr. nceleri

gm, su kaplar, helke vs. konulan ralara ihtiyaca gre bugn radyo,

teleon gibi aralar konulmaktadr. Pencerenin nnde bulunan sedire

musua denilmektedir. Ocak gnmzde ilevini kaybetmitir. iek-

lik ad verilen vitrin, bunun zerinde duvar boyunca uzanan ra (ser-

gen) bulunmaktadr. Pencerelerde gze hitap eden sslemeler, oymalar

bulunmaktadr. Her odada pencere vardr.


15/240


Ahmet Gaaya Ait Mesken (Krehir/Mucur)

Derleyen: Sleyman ZCANDerleme Yeri: Krehir/Mucur

Kaynak Kii 1: Ahmet GAFA

Kaynak Kii 2: mer GAFA

Yapda Kullanlan Malzeme: Ta, toprak, saman, su, ahap

Yapnn Bulunduu konum:-

Yapm Yl: 1908

Yapm Teknii: Yap kerpi yma teknii ile yaplmtr. Balk zel-

lii olan krmz toprak tan yaplan kerpi kullanlmtr. Tavanlar ise

srk ad verilen uzun kavaklarn evin zerine denmesi ve bunun zeri-

ne sap, sazlk konulmas, bunlarn zerine de su emme kapasitesi gl

olan, yamur sularnn mekna akmasn engelleyen piirik ad verilen

amurun denmesiyle yaplmtr.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. Evin en altksmnda kiler, kmrlk, tandr ve ambar, st blmde misair odas,

yatak odas, banyo ve lavabolar, evin yan ksmnda ise ahr ve samanlk

bulunmaktadr.

Evin giri kaps ahaptr ve yeile boyanmtr. Evin kapsnn yeil

olmasnn sebebi, ev sahibinin hacca gitmi olduunun bir gstergesi-

dir.

Evin sol taranda hayvanlarn giri kaps bulunmaktadr. Bu kap-nn ayr olmas, hayvanlarn kokusunun evin iine szmasnn nne

gemek iindir. Evin giri kapsndan ileride bulunan kap evin hayatna

alr. Ahr ve samanla bu kap araclyla ulalr.

Evin kiler blmnde yazn kurutulmu sebze, meyve ve turu reel

gibi yiyecekler saklanr.

Ambarda ise rn azlas ve tohumluk arpa, buday depolanmakta-

dr. Tandr blmnde bir ocak ve taka ad verilen blmler bulunmak-tadr. Takalarn ierisine odun vb. malzemeler konulur. Tandrn duvar-

larnda kazk ad verilen ivi benzeri asacaklar bulunmakta ve bunlara

elek, kalbur gibi gereler aslmaktadr.


16/240


Evin st katna tahta merdivenlerle klr. Merdivenlerin hemen sa

taranda oturma odas bulunmaktadr. Bu odada iki tane sedir vardr.

Sabah ve akam yemekleri bu odada yenilir.

Koridorun biraz ilerisinde misair odas vardr. Bu odada tane

sedir bulunmaktadr. Bu odada yemek sunumu, erkekler iin masada,

kadnlar iinse yerde yaplr.

Mutak ve koridor arasnda yatak odas bulunmaktadr. Bu odada

karyola, yklk ve sedir vardr. Sedirin altnda ise hamam ya da banyo

ad verilen blm yer almaktadr.

Mutak dz bir koridor eklindedir ve burada sele ad verilen bir

dolap ve lavabo bulunmaktadr. Mutan yannda kiler olarak kullanlanbir oda bulunmaktadr ve bu oda evin en souk blmdr. Bu ksmda

tereya vb. bozulacak yiyecekler saklanmaktadr.

Mutakta bulunan kap ile i hayat arasnda balant kurulmaktadr.

Yemek kokusunun eve sinmemesi iin yemekler tandrda piirilerek

mutaa getirilmektedir. (F:1)


17/240


Ahmet Salih Eseroluna Ait Konak (Kastamonu/Tosya)

Derleyen: Sadk Tecelli ENDerleme Yeri: Kastamonu/Tosya

Kaynak Kii 1: Ahmet Salih ESEROLU, 1965

Yapda Kullanlan Malzeme: Ahap, kerpi

Yapnn Bulunduu konum: Avlu ierisinde yer almaktadr.

Yapm Yl: 17001750 yllar aras bir tarihte yapld tahmin edilmektedir.

Yapm Teknii: Kolonlar, direkler, tavan, taban ahap malzeme kul-

lanlarak yaplmtr. Duvarlar ise kerpiten yaplmtr. Konan hibir

yerinde imento kullanlmamtr.

Konak, belli bir ykseklie kadar kis ad verilen toprak zerine

oturtulmu, geri kalan ksm ise kerpile rlmtr. Kis kullanlmasnn

nedeni depreme kar dayanklln salanmasdr.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr ve katldr.

Yapnn avlu kaps ve giri kaps olmak zere iki kaps vardr.Evin giri blmnde gemite odunluk olarak kullanlan ancak

gnmzde ilevini kaybetmi bir blm bulunmaktadr. Ayn ekilde

girite sol blmde, gnmzde ilevini yitirmi olan ahr vardr.

Evin birinci katnda avluya bakan ahap balkon bulunmaktadr

ve bu balkonda rn vardr. Evin tavanlar ahaptr. Birinci ve ikinci kat-

ta gnmzde yatak odas, ocuk odas, salon olarak kullanlan odalar,

bununla birlikte her katta, mutak, tuvalet, lavabo bulunmaktadr. kinci

katta bulunan mutan camnn nne uzun bir sedir yaptrlmtr.

Evin btn odalarnda gmme dolaplar vardr. Ahaptan dolaplarn

bir ksm elbise dolab bir ksm ise yatak dolab olarak kullanlmaktadr.

Bunlarla birlikte yatak odas olarak kullanlan odalarda gusl dolab ad

verilen banyolar bulunmaktadr. Evde bulunan odalarn bazlarnn

duvarnda da cam bulunmaktadr.


18/240


Ahmet Sopacoluna Ait Mesken (ankr/erke)

Derleyen: Seda TRKOLUDerleme Yeri: ankr/erke- dris Mah.

Kaynak Kii 1: Ahmet SOPACIOLU, 1956, erke

Kaynak kii 2: Cem KARACAOLU, Ankara niversitesi retim yesi

Kaynak kii 3: kr TARHAN, Bld. Bk.

Yapda Kullanlan Malzeme: Ta, ahap, demir

Yapnn Bulunduu konum: -

Yapm Yl:1893

Yapm Teknii: D cephe ta, ii ahaptan yaplan ve kagir adverilen teknikle yaplmtr.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. n ksmndaiki tane kap bulunmaktadr. Kaplar ahap ve demir srgl kilitlidir.

Kaplardan bir tanesinin zerinde el eklinde iki tokmak bulunmaktadr.

Bu tokmaklardan beyaz olan kadnlar tarandan, siyah olan ise erkek-ler tarandan kullanlr. Ev sakinleri dardan gelen kiinin erkek veya

kadn olduunu bu tokmak seslerinden anlamaktadrlar. (F:2)

Yap kat yaplmasna ramen, 1944 ylnda meydana gelen dep-

remde oluan atlaklar sonucu nc kat yklmtr. Gnmzde ev iki

katldr.

Birinci kat ara kattr ve klk olarak kullanlr. Buras gnlk hayatn

getii yerdir. Yemek yaplan ve yemek yenilen yer iken, gnmzde

evde yaayan aile ertlerinin says azaldndan bu kat kiler olarak kul-lanlmaktadr.

Birinci katta en kede hamam vardr. Ailenin kalabalk olduu

dnemde banyo ihtiyac bu hamamda karlanmaktadr. Hamamn yeil

ve zerinde iki ay ve ortasnda bir yldz ileme bulunan ahap kaps

vardr. (F:3)

Evin muta da birinci katta yer almaktadr. Mutakta ahap ralar

bulunmakta ve zerine eitli ara-gereler konulmaktadr. (F:4)

Yazlk ad verilen ikinci katta ise byk bir salon bulunmaktadr.

Bu salona hayat da denilir. Bu blmde sedir veya peyke ad verilen

Kap tokmaklarnn kardklar sese gre, arkl cinsiyet kullanmna bu rnekle renk zelliide eklenmitir.


19/240


divanlar yer almaktadr. Sedirler pencere nne gelecek ekilde keli

olarak yerletirilmitir. Sedirlerin zeri renkli iplerle ilenmi yastklarla

sslenmitir. Ayn ekilde sedirlerin alt tarana da dantelli rtler rtl-

mtr. (F:5)

kinci katta bulunan odalarn tamamnn kaps hayata almaktadr.

Her odann kapsnda eski dneme ait el yazmalar bulunmaktadr. Oda-

larn tavanlar ahap ilemelidir. Odalarn btn tavanlar gbekli olup,

gbekler kk boya ile boyanmtr.

Evin ikinci katnda dierlerine gre daha geni olan ve baoda ad

verilen oda bulunmaktadr. Odann giriinde maara giriini anmsatan

ahap kk bir blme bulunmaktadr. Bu blme k aylarnda odun vekmr koymak amacyla yaplmtr. Odada bulunan divanlarn zeri

ince kilimlerle kapldr. Bunun yannda divanlarda byk divan yastklar

kullanlmtr. Odann ierisinde dier odalara alan pencereler bulun-

maktadr ve bu pencereler ilemeli kaln rtlerle rtlmtr

Her odada yklk ad verilen ahap dolaplar bulunmaktadr. Bu

dolaplardan bir tanesi guslhane olarak kullanlmaktadr. Bunun dn-

daki dolaplara genellikle yatak, yastk, yorgan, gibi eyalar konulabildii

gibi yakacak depolanan blmler de vardr. (F:6) Yklklerin kenarlarn-

da gzgre ad verilen ahaptan kk blmeler bulunmaktadr. Bura-

lara sk kullanlan gaz lambalar konulmaktadr. (F.7)

Odalarda bulunan bir dier blm ise ocaklk tr. Kenarlarna lam-

ba veya mum koymak iin inanay ad verilen yerler bulunmaktadr.

inanay: dare lambas. (www.tdk.gov.tr) Bu almada idare lambas ya da mum konulanraara verilen ad.


20/240


Ali Rza Tuncaya Ait Mesken (Saranbolu)

Derleyen: Bilgen SARIKAYADerleme Yeri: Saranbolu

Kaynak Kii: Ali Rza TUNCA, 1957, emekli ii, Saranbolu-Yrk ky

Yapda Kullanlan Malzeme: Ta, ahap

Yapnn Bulunduu Konum:-

Yapm Yl: Yaklak olarak iki yz elli senelik olduu tahmin ediliyor.

Yapm Teknii: Yapnn temelinde ta kullanlmtr. st katlar ise

ahap direklerle birbirlerine destek olacak ekilde ina edilmitir.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. Yapda baoda

misairleri arlamak iin kullanlmaktadr. Yaklak olarak 125 yllk bir

cam kre oday aydnlatmakta, gndzleri gelen n yansyarak oda-

nn aydnlk olmasn salamaktadr. Bununla birlikte odada bulunan

herkesin grnts de cam krede yansmaktadr.(F:8)

Odann tavan ve duvar sslemelerinde kk boya kullanlmtr. Kkboyadan yaplm kalem ilemeleri ile maallah ve evin yapl tarihle-

ri gibi yazlar yazlmtr.

Baodadan bakldnda d cephe ve manzara grlmektedir.

Odada bulunan perdelerdeki dantel ilemeler el yapmdr.

Baodada yklk, yatak, banyo amal kullanlan birka adet dolap-

ta bulunmaktadr. Bunlarla birlikte bu oda da ocak ba, mine, mangal

ve oturmak iin 60-70cm kalnlnda ahap sedir vardr.

Konan dier bir odas ise yazlk ad verilen odadr. Bu oda yaz

aylarnda ay ve kahve imek amacyla kullanlr ve buraya cumba ad

da verilmektedir. Bu blmde kirmen, eyiz sand, eski bir hal ve gra-

moon ile bir radyo bulunmaktadr.

Yatak odasnda ise el yapm yatak ve beik, bunlarla birlikte gard-

rop ve ayna bulunmaktadr.

Mutakta ise kullanlmayan mutak malzemeleri bulunmaktadr.

Kalem ilemeleri: Kalemkr tarandan duvar ve tavanlara ra ile ss yaplmas. Kalemkrnakka.(Hasol, 1998)

Baoda: Eski Trk evlerindeki en byk ve en ssl oda. Evin by burada oturur ve ko-nuklar burada kabul edilirdi.(Hasol,1998)


21/240


22/240


Ali Ylmazlarn Kona (Krkkale/Keskin)

Derleyen: mer ZBEY

Derleme Yeri: Krkkale/ Keskin- Bozkurt Mah.

Kaynak Kii 1: Osman YILMAZ, 1907, Krkkale/Keskin, emekli retmen

Kaynak Kii 2: Hatice YILMAZ, 1927, Krkkale

Yapda Kullanlan Malzeme: Ahap, kerpi, tula

Yapnn Bulunduu Konum: Bahe ierisinde bulunmaktadr.

Yapm Yl: 18791890 yllar

Yapm Teknii: at, kaplar, pencere ereveleri ve zemin ahapmalzemeden yaplmtr. D kapnn demir kilit sistemi, duvarlardandestek alacak ekildedir.(F:10) Duvarlar kerpile rlmtr. Ancaksonradan d cephe tula ile rlm, beton har ile svanmtr. Duvarkalnlklar 6070 cm kalnlndadr. Tavanlar yksek yaplm, ilk eklin-de oymal ahap pencere ereveleri deorme olduu iin deitirilmi-tir. D cephe boyas da bugn krmz, ilk rengi ise beyazdr.(F:11)

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. Bahe ie-

risinde olup, bahede ahr, garaj, tandr, tuvalet, havuz gibi blmlerbulunmaktadr. Bahenin ve konan iki ayr girii bulunmaktadr. Bykve kk diye adlandrlan girilerden byk olan kullanlmamaktadr.Bahede bulunan ahr bugn iin ilevini yitirmi, depo olarak kullanl-maktadr. Tandr, kullanlmayan eyalarn ve toplanan meyvenin azlas-nn depoland yerdir.

Pekmez yaparken zmlerin ezildii bahedeki havuz ve tuvalet deilevini kaybetmi, kullanlamamaktadr.

Yapya byk giriten girildiinde salon ve mutak gze arpmak-tadr. Mutakta bulunan banyo erzak depolamak iin kullanlmaktadr.Salona alan oturma odalar da dayal deli olmasna ramen kullanl-mamaktadr. Bu odalar azla kullanlmadndan pencereler orijinalliinikorumutur.

Yapya kk giriten girildiinde ise geni bir mabeyn ve kmr-lk bulunmaktadr. Yapnn st katnda salona alan geni bir mutak,bir misair odas, bir yatak odas, bir oturma odas, bir banyo ve tuva-

let bulunmaktadr. Misair odasnn tavan ssl, kaps oymal ahaptr.Misair odas, oturma odas, yatak odalarnda, kapaklar sslemeli yk-lkler bulunmaktadr. Hemen her odada tavana yakn ksmlarda bl-meler bulunmaktadr. Buralarda eskiden klk kavun-karpuz saklanm,

sonralar evlilik andaki kzlarn eyizleri saklanmtr.


23/240


Ayniye Barnne Ait Mesken (Zonguldak/aycuma)

Derleyen: lkem ASLANDerleme Yeri: Zonguldak/ aycuma-nn Mah.

Kaynak Kii 1: Ayniye BARIN,1939-aycuma

Kaynak Kii 2: Ik BARIN

Kaynak Kii 3: Songl ODABA, aycuma Bld. Mimar

Yapda Kullanlan Malzeme: Ta, tula, ocak tulas, ahap


Yapm Yl: 450500 sene nce yapld tahmin ediliyor.

Yapm Teknii: Yap yma teknii kullanlarak yaplmtr. Giri kat

talarla, birinci kat ta ve tulalarla rlmtr. Birinci katta orijinal tu-

lalar kullanlmakla birlikte dolgu malzemesi olarak gnmzde kalorier

veya barbek tulas olarak bilinen, ocak tulas kullanlmtr. (F:12)

Tayc sistem olarak ahap direkler kullanlm, evin ats ahap

iskelet zerine yaplm ve oluklu kiremitler kullanlmtr.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr ve iki katldr.

ki ayr aile yaayabilecek ekilde yaplmtr. Evin giri kat gemi yl-

larda hayvan barna olarak kullanlm ancak gnmzde blmlere

ayrlarak dkkn ve kahvehane ekline dntrlmtr. (F:13)

Yapda zaman ierisinde meydana gelen hasarlar nedeniyle baz

tamirler yaplmtr. Evin birinci katnda yklan duvar briketlerle yeniden

rlmtr. kinci kata ise zarar gren blmler tula ve ahapla tamiredilmitir.

Evin d kapsnda herhangi bir kilit sistemi bulunmamaktadr. Kap

ieriden kapatldnda nertek ad verilen bir odun paras kapnn

arkasna dayandrlmaktadr.(F:14)

Giriin sol taranda evin ierisine giden merdivenlere alan ahap

bir kap bulunmaktadr. Bu kapdan ieri girilmeden nce kapnn yann-

daki duvarda bir boluk bulunmaktadr. Ni

ad verilen bu boluk gazlambalarn ve dier aydnlatma aralarn koymak iin yaplmtr.

Ni: Bir baka yrede taka ad verilen ksm. ounun st kemerli duvar hcresi. (Hasol,1998)


24/240


Kapdan ieri girildikten sonra dik merdivenlerle byk salona kl-

maktadr ve dier odalar bu salona alr. Evin eyvan olarak adlandr-

lan blmnden merdivenlerle inilmektedir ve eyvan isimi verilen yer-

lerde hallarn zerinde minderler yer almaktadr.(F:15)

Soa olarak adlandrlan salonda eski bir beikten bozularak yapl-

m bir vitrin bulunmaktadr. Paralara ayrlan ve her bir paras ra ola-

rak kullanlan beikten oluan vitrinde imdiye kadar o evde yaam ve

yaamakta olan ailenin nde gelenlerinin otoralar asldr. Ayrca vit-

rinde ss eyalar, kandiller, gm tepsiler yer almaktadr.

Bu blmde kk bir oda zellii gsteren ve de nceden baz

zamanlarda kk ocuklarn yataklarnn yapld gmme dolaplarbulunmaktadr

Perdeleri ile bezinden olan ve ahap zemini muamba ile den-

mi olan evin oturma odasnda byk bir divan vardr.

Evde bulunan dier odalar yatak odas olarak kullanlmaktadr ve

ilerinde divanlarn yan sra giysi dolaplar vardr.

Eyvan: Yrede soaya verilen ad. Bu yapda soaya gre dar gei alan.


25/240


Aye Altaya Ait Mesken (Kayseri/Gesi-Evreke)

Derleyen: Aye YALINDerleme Yeri: Kayseri/Gesi-Evkere Ky

Kaynak Kii: Aye ALTAY, 1938, okuma yazmas yok



Yapm Yl: 18001900

Yapm Teknii: Yonu tann tarakla taranmas ile yaplmtr.

Yapnn ilevi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. ki katldr. Evin

yer ald sokakta soku ta bulunmaktadr.

Evin iki adet giri kaps bulunmaktadr. Kaplarn zerinde eve

gelen kiinin erkek veya kadn olduunun kard sesten anlalaca,

erkeklerin byk, kadnlarn kk olan kulland ikier adet kap tok-

ma bulunmaktadr.

Evin arka ksmnda, iinde zmlerin ezildii, ezilen zmlerinsularnn akmas iin nnde bir delik bulunan irane ad verilen havuz

bulunmaktadr. zmler bu delikten alnan su ile byk ocaklarda kay-

natlarak szlmektedirler. Daha sonra leenlere konulup pekmez hali-

ne getirilmektedir.

Evin bahesinde bir tane kuyu bulunmaktadr. Gemite ime suyu

ihtiyacn da karlayan ve yaklak olarak 67 m derinliinde olan bu

kuyudaki su az olduundan gnmzde kullanlmamaktadr.

Evin alt katnda bir maara grnmn andran ve ksmdan

oluan trkz denilen ahr bulunmaktadr. Ahra merdivenlerle inilmek-

tedir. Ahrn st ksmlar kemerlidir. Bu blme kullanlmayan eyalar

konulmaktadr. Dier iki ksm ise duvarla ayrlmtr. Bu blmlerden

birine soan, elma gibi kuru yiyecekler konulmaktadr. En geni ksmda

ise hayvanlar barnmaktadr.

Evin st katnda bulunan kaplar eskiden sallk ad verilen geni

bir balkona almaktadr. Bu balkon oturmak amacyla kullanlmasnnyan sra ceviz ve pestillerin kurutulduu yerdir.

Yonu ta: lkemizin kimi yerlerinde pskrk tere verilen ad (Hasol, 1998)

Soku ta: Bulgur yapmnda kullanlan, nemli budayn dvld ortas oyuk ta.


26/240


Evin st katnda iki oda bulunmaktadr. Bu odalardan bir tanesi

yatak odasdr.

Kk oda azla kullanlmamaktadr. Bu odann bir duvarnda mina-

re kabartmas bulunmakta ve bu kabartma kbleyi iaret etmektedir.

Kabartmann olduu duvarn hemen yannda ise gmme dolap bulun-

maktadr.


27/240


Aye lhana Ait Mesken (Ayon/Hocalar-Yeilhisar)

Derleyen: Aye LHANDerleme Yeri: Ayon\Hocalar-Yeilhisar-Cumhuriyet Mah. aak Sok.

Kaynak Kii 1: Aye LHAN, Ayon\Sandkl,1934, okuma yazmas yok, ev hanm

Kaynak Kii 2: Ali COKUN, Ayon\Sandkl, 1925, ilkokul, inaat ustas

Kaynak kii 3: Mehmet LHAN, Ayon\Sandkl,1968, niversite, iti,

Yapda Kullanlan Malzeme: Ta, kerpi, aa

Yapnn Bulunduu konum: -

Yapm Yl: 1978

Yapm Teknii: Yapnn temeli 1m derinliinde kazlm ve 80cm

geniliindeki byk talarla duvarlar rlmtr. rlen duvarn yk-

seklii, evin ve arazinin durumuna gre 35 m arasnda deimektedir.

Evin st ksmnda kerpiler 50cm aralklarla yaplan at aalarnn

arasna amurla birlikte 45 derece eim ile st ste konulmutur. Evin

atsnn zeri kapatlmadan nce kiremitlerin altna tahta denmitir.Bu tahtalarn zeri amurla svandktan sonra at kiremitle kapatlm-

tr.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. Tek katl, drt

odaldr. Evin tavan dver ad verilen am aalarndan olup zerine

tahta kaplanmtr.

Evin giri kaps demirdir ve st ksmnda cam bulunmaktadr.

Cam blmn da bakan ksm ilemelerle sslenmitir. Kapnn alpkapanmas, kapnn koluna balanan bir telle salanmaktadr.

Evin giri merdiveninin zeri teneke ile kapatlmtr.

Tuvalet kokuyu evin dnda tutabilmek iin evin dna yaplmtr.

D kapdan ieri girildiinde sa tarata evin avlusuna inen merdi-

venlerin yatay ahap bir kaps bulunmaktadr.(F:16) Avluya evin dn-

dan ve damban altndan girilen bir kap daha bulunmaktadr. Bura-

da, samanla, odunlua, dam ve ambarn bulunduu ksma alan

ahap, koca kap denilen bir kap vardr. Bu kapdan ieri girince drt

Damba: Yrede geni balkona verilen ad.

Dam: Ahr. ncelenen yapda onksiyonunu yitirmi, klklarn depoland bir blmdr.


28/240


blmden oluan ambar bulunmaktadr. Bu blmde odunluk, odunlu-

un sol blmnde kmes olarak kullanlan, baz zamanlarda ise buza

ve kuzularn konulduu tahtadan yaplm bir blm bulunmaktadr.

Dam st (ambar iindeki odunluun at aras) ise hayvanlar iin

klk kuru ot, yula, odun koymak iin kullanlmaktadr.

Samanlk ilev deitirmi gnmzde kmr, odun ve am koza-

la depolanmaktadr. Samanla saman koymak iin darya alan bir

pencere bulunmaktadr.

eri girildiinde tam karda sal sollu tahtadan yaplm olan

sahanlklar bulunmaktadr. (F:17) Sahanln ralarna tabaklar, alt ks-

mna ise suyun olmad zamanlarda kullanlmak zere yedek su bulun-

durmak amacyla kullanlan gmler, ibrikler, bidonlar bulunmakta-

dr. Sahanln ilerisinde abdestlik ad verilen ksm bulunmaktadr.

Bu blmn alt ksm bidon ve gm konulmak iin bo braklmtr.

Abdest alma, el yz ykama amacyla kullanlan bu blm evin lavabo-

sudur.

Evin damba ad verilen geni bir balkonu vardr. Damba hal

ykanan, haha koza krlan, haha ykanan, klk besinlerin kurutul-duu yerdir. Bu nedenle geni yaplmtr.

Evin odasnn yan sra ekmek evi ad verilen ve mutak olarak

kullanlan oda bulunmaktadr. Her odada ve ekmek evinde kk ya

da seki ad verilen ykselti bulunmaktadr. (F:18) Sekinin bir kesinde

kirelik ad verilen banyo vardr. Kireliin zeri kapakldr ve pis suyun

akmas iin bir delii bulunmaktadr. Duvarlarnn sudan etkilenmeme-

si amacyla muamba ile kaplanmtr. Taban beton olduu iin zerine

oturmak iin tahta paras konulmutur. Kirelik kullanlmad zaman

zerine kldan yaplm aba veya haba ad verilen rt serilmekte-

dir. zerine yatak ve yorganlar konulmaktadr. Kireliin yan taralarn-

da dolav ad verilen dolaplar bulunmaktadr. Bunlar ikier kapakldr.

Dolaplarn ierisine, serin olduu iin yiyecekler konulabilmektedir.

Dolaplarn st ksmlarnda caml bir blme vardr ve bu blme ss eya-

larn koymak amacyla kullanlmaktadr.

Odalarn kaplar am aacndan yaplm, oymal ssldr. Kapnnkolu damakl ve oymal zembelek ad verilen eittendir. Kapnn arka-

Sahanlk: Terek


29/240


snda trkaz denilen kilit bulunmaktadr. Kaplar kalem enserisi ad

verilen ivi ile kilitlenmektedir.

Kaplarn alt ksmlarnda souktan korunmak ve de ieriye toz gir-

mesini engellemek amacyla yaplm 5-10cm arasnda ykseklikte eik

bulunmaktadr.

Odalarda, soua kar tercihen ahap kk pencereler bulun-

maktadr.

Ekmek evi ad verilen odada ocak bulunmaktadr. Bu ocakta sacn

zerinde ibit denilen yuka ekmei yaplmaktadr. Ocan sanda ve

solunda iki adet dolav bulunmaktadr. Bu dolavlara mutak eyalar ve

yiyecekler konulmaktadr. Bunlarn yan sra bozulabilecek yiyecekle-rin konulduu, st ksmnda hava almay salayacak kare eklinde telli

ksmlar olan iki adet tel dolap bulunmaktadr. Dolaplarn alt ksmlar

ise kapakldr. erisine baklagil konulmaktadr. Ayrca bu odada zerin-

de hamur alan senitler, hamur teknesi, un uvallar bulunmaktadr.

Evin iinde atya kan ahap bir merdiven bulunmaktadr. Bu

merdivenle klan, atnn bir blm olan ve garadaban ad verilen

blm ise kiler amal kullanlmaktadr. erisine az kullanlan eyalar,

kpler ve bidonlar konulmaktadr.

Kalem enserisi: Yatay srgl, kapy duvara sabitleyen kalem eklindeki demir.

Dolav: Dolap

Garadaban: Kiler


30/240


Bayram Ycesana Ait Mesken (Trabzon/Beikdz)

Derleyen: Funda TURTDerleme Yeri: Trabzon/ Beikdz-Vardall Mah.

Kaynak Kii: Bayram YCESAN, 1933, ortaokul terk, emekli ii


Yapnn Bulunduu Konum:-

Yapm Yl: 300 seneden azla olduu tahmin ediliyor.

Yapm Teknii: Yerden 7080 cm derinlikli temele, kara ta den-

mitir. Bodrum ve ahr pay braklmtr. Evin girii yer seviyesine yakn

tutulmutur. Kesme talardan rlerek yaplan duvarlarn zerine 150

cm de bir tahtalar yatay konulmaktadr. Bu ilem, dzgnl sa-

larken, kolonlarn ve duvarn salam olmas amacyla yaplmaktadr.

Duvarlarn kalnl yarm metre kadardr. Yap meyilli arazi zerine

kurulmutur. Badadi denilen, ahap iskelet arasna ta denen tek-

nik ile yaplmtr. (F:19)Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. Yapnn alt

hayvan barna/ ahrdr. Ahr; at ve inekler iin iki ayr ksma ayrlm-

tr. nek ahrnn zemini ahaptr. Hayvanlarn yem yedikleri ksma bah-

si ad verilir. Ahap malzemenin duvara dnk aklarak, duvarla ahap

arasnn yemlik olarak kullanlmas amalanmtr. Ahrda atlarn barnd-

ksmn zemini betondur.

Yapnn n ve arka olmak zere iki kaps bulunmaktadr. Kaplar

kemer denilen talardan yarm daire eklinde rlmtr. Kaplardatahta srgler ile kilit sistemi bulunmaktadr. (F:20)

Salon olarak anlan geni ksmn iinde mutak da bulunmaktadr.

Burann zemini badana ya da ahana denilen toprak ile yaplmtr.

Yumuak topran su ile slatlp dzlenmesi ile yaplmaktadr. Buradan

Kesme ta: Kp veya kpe yakn biimde olan ta, btn yzeyleri projesine gre dzgn vegeometrik ekilde yontulmu ta (Hasol,1998)

Burada sz edilen tahta dier almalarda hatl olarak gemektedir.

Geleneksel Trk halk mimarisinin karakteristik zelliidir. Meyilli arazi zerine yaplan konut-larn, gne ndan en azla istiade gzetilerek, iklim zellikleri de gz nnde bulun-durularak pencereler yaplmtr. Meyilli arazide ina edilen bu yaplarda, bir dier yapnngneini kesmemesine zen gsterilir.


31/240


ahra inilebilmektedir. Ahra inen merdivenler kepenk denilen kapak

ile salondan ayrlmaktadr.(F:21) Tavanlama yaplmadndan, at iske-

leti yapnn iinden grlebilmektedir.

Odalar birbirinden ve salondan ahap demeler, paravanlar ile

ayrlmaktadr. Odalarn duvarlarnda oyma ralar, ahap ralar bulun-

maktadr. ki odada talarn ayrlmas ile duvar kalnlklarndan istiade

edilerek yaplm gmme hamamlar bulunmaktadr. Hamam denilen

banyolarn aydnlnn salanmas iin delikler bulunmaktadr.

Tavanlama: D cephesi kiremit vs. ile kapatlan atnn ieriden kapatlmas.


32/240


Blbl Hocann Evi (Bekir zaka Ait Mesken) (Eskiehir/Odunpazar)

Derleyen: Sencer ONARDerleme Yeri: Eskiehir\ Odunpazar

Kaynak Kii 1: Bekir ZAIK, Ayon\ Boldavin,1941, emekli memur

Kaynak Kii 2: Aye ZAIK, Eskiehir,1941, ev hanm

Kaynak Kii 3: Celal ZDEMR, .Ura, 1982, teknisyen

Kaynak Kii 4: Hakan GNDOMU, Eskiehir,1980, inaat mhendisi

Yapda Kullanlan Malzeme: Ahap, kerpi, moloz ta, alaturka kiremit


Yapm Yl: 1840-1850li yllar arasnda yaplm olduu tahmin edilmektedir.

Yapm Teknii: Yapnn temeli talarla rlm, geri kalan ksm

ise ahap ve kerpile yaplmtr. st katlarda tayc ahap iskelet siste-

mi kullanlmtr. Hm teknii ad verilen teknikle yaplmtr. atlar

ahap olup, alaturka kiremitle rtldr.


Evin drt odas ve iki adet soas bulunmaktadr. Alt kattaki soadan st

kattaki soaya alan merdivenle katlar birbirine balanmtr. Merdive-

nin alt boluu kiler olarak kullanlmaktadr.

st katta yatak ve oturma odalar bulunmaktadr. Bu odalarn

tavanlar ilemelerle sslenmitir.

ki oturma odasnda da iki ayr gmme dolap iinde banyo ve mi-

ne bulunmaktadr. Odalarn hepsinde gmme dolaplar bulunmaktadr.st soaya maketler (sedir) yerletirilmitir.

Hm: Dikme ve payandalardan meydana gelen ahap atk arasna kerpi ya da tula kulla-nlarak yaplan yap, dolma yap. (Hasol, 1998)


33/240


Cemal Kavuncuya Ait Mesken (Ankara/Haymana-Sinanl)

Derleyen: Meltem CENGZDerleme Yeri: Ankara/Haymana- Sinanl Ky

Kaynak Kii 1: Cemal KAVUNCU, Sinanl Ky, ilkokul, iti

Kaynak Kii 2: Neriman KAVUNCU

Kaynak kii 3: irin UZUNER, Sinanl Ky

Yapda Kullanlan Malzeme: imento, ta, amur, ahap,

Yapnn Bulunduu konum: Bahe ierisinde yer almaktadr.

Yapm Yl: 1955

Yapm Teknii: Yap talarla rlerek ina edilmitir. Evin yapmn-

da kullanlan talar hicri takvime gre 1328 ylnda yklan bir camiden

alnmtr. Evin tm tavan ahaptr.


Evin be odas bulunmaktadr. Evin arka bahesinde ahr ve tandr evi

vardr.

Ahap olan tavan, belli aralklarla dikilen kalaslar zerine oturtul-

mutur. Ahrda, yavru hayvanlarn belli bir zaman annelerinden ayr

yaadklar krn ad verilen bir blm bulunmaktadr. (F:22)

Samanlk ise tezek yaplan ve saman depolanan yerdir. Tandr evi

kk bir kulbe eklindedir. (F:23) Kerpiten yaplan bu yapda ekmek

yaplan tandrla birlikte yemek piirilen ocak bulunmaktadr.

Tuvalet evin bahesindedir. Evin alt katnda bodrum bulunmak-tadr. Bu blme eski eyalar, kazanlar ve dier mutak ara-gereleri

konulur.

Giri kapsnn sa taranda tahta ralar bulunan ve mutak ilevi

gren bir blm bulunmaktadr.

Odalarn ikisi sa tarata, iki tanesi ise sol tarata yer alr. Misair

odas olarak kullanlan ve hura ad verilen odada ii samanla doldurul-

mu, d ise duvar hals ile kapl olan yastklarla birlikte, yer minderleri

ile denmi sedirler bulunur. (F:24) Bu odada evin beyi erkek misair-

lerini arlamaktadr ve eer evin beyi evde yoksa gelen misairler ieri

alnmamaktadr.


34/240


Odalarn duvarlarnn tm duvar hallaryla sslenmitir ve hallar-

da hkim olan renk krmzdr.

Misair odas olarak kullanlan odalarda ve yatak odasnda duvar

dolaplar bulunur. Evin hanm bu dolaplara kz iin hazrlad eyiz

eyalarn koymaktadr.


35/240


Cevat Aa Kona (Eskiehir/Sivrihisar)

Derleyen: Halime KOCAKELLEDerleme Yeri: Eskiehir/ Sivrihisar

Kaynak Kii 1: Cevat ZMEN, 1934, medrese eitimi, iti

Kaynak Kii 2: Mberra ZMEN, 1934, ilkokul, ev hanm

Kaynak Kii 3: Ahmet ATMACA, 1932, medrese eitimi, gazeteci-yazar

Kaynak Kii 4: Fikret ASLAN, 1949, yksek okul, Sivrihisar Belediye Bakan

Kaynak Kii 5: Hamdi KARAER, 1959, ortaokul, belediye alan

Yapda Kullanlan Malzeme: Ahap, kerpi, ta

Yapnn Bulunduu Konum: Bahe ierisinde toplam 750 m alan zerinde,

sokan kesitii soka grebilecek bir ke banda.

Yapm Yl: 1920 ylndan nce yapld tahmin ediliyor.

Yapm Teknii: Yap hm ad verilen ahap iskeletin, ta ile des-

teklendii, kerpi ile ahap aralarnn doldurulduu teknikle ina edil-

mitir. Bodrumdan ikinci kata kadar ta arasna kerpi denmitir. kincikata kadar olan duvarlar bu sayede kaln ve dayankldr. kinci katta ise

yalnzca ahap iskelet ve kerpi kullanlmtr.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. Evin yapld

dnemin artlar ierisinde son derece zenilerek ina edilmi, ssleme-

si bol bir yapdr.

ki kat oturum, bir mahzen, bir hamamn bulunduu yapnn soka-

a alan kaps it kldr. (F:25) Bu iki merdivenin iki yanndaki pen-cereler, evin iinden dary rahatlkla takip edilmesi dnlerek yapl-

mtr. Sokaa bakan cepheden ev iki katldr. Sokak kapsnn stnde,

dier sokaa bakan cephede ve baheye bakan cephede olmak zere

tane kma mevcuttur. (F:26)

Yap, bir soaya alan odalar eklinde geleneksel mimarinin en

belirgin zelliklerinden birini gstermektedir. Her odada bulunan ahap

ilemeler ve sslemeler ile gze hitap eden gmme dolaplar, kimisinde

bu dolaplarn iine gizlenmi banyolar bulunmaktadr. Hm: Dikme ve payandalardan meydana gelen ahap atk arasna kerpi ya da tula kulla-

nlarak yaplan yap, dolma yap. (Hasol, 1998)

kma, geleneksel Trk halk mimarisinin ne kan zelliklerinden biridir. kmalar, yapnnina edildii arazi/arsaya bal olmakszn yaplr.


36/240


Yklk olarak kullanlan dolaplarda ve oturma odas olarak kullan-

lan odadaki dolapta gndelik, el altnda bulunmas gereken sora bezi,

ekmek vb. konulmaktadr. Bu dolap raldr.

Odalarda sedirler bulunmaktadr. Soada bulunan da kntlarn

nnde de sedirler bulunmaktadr. Buralar keyi iin yaplmtr. Sedir-

ler hal ve kilimlerle kapatlmtr. Sedirlerin altlar da birer dolap vaziesi

grecek ekilde yaplmtr. Bu sedir alt dolaplarn kapaklar yan tarala-

rnda bulunmaktadr.

Oda kaplar da ahaptr ve ilemelidir. Kaplarn pervazlarnda

metalden yaplm ssl asklklar bulunmaktadr. Ayrca kaplarda dik-

kati eken bir baka estetik zellik, kapnn ieri aldnda arkasndabulunan dolabn bir parasym grnts verecek ekilde gmme

dolab tamamlayacak ekilde yaplm olmasdr. (F:27)

Evin giri katnda mahzene inen bir merdiven, yukar kata klan bir

baka merdiven bulunmaktadr. st katn merdiveni, ahap bir kapak-

la kapatlabilmektedir. Mahzene inen merdiven ortada, st kata klan

merdiven de bunun iki yanndan devam etmektedir. (F:28) Yukar klan

merdiven kenarlarnda ssl, oymal metal korkuluklar bulunmaktadr.

Giri kattaki odalardan biri kiler olarak kullanlmaktadr. Bu odada

yani kilerde btn duvar kaplayan bir dolap bulunmaktadr. Kiler dola-

bnn stnde duvara asl kaplk ad verilen ralar bulunmaktadr.

Mutakta tezgh ve tezghta lavabo vardr. Ayrca yer de bir tane

daha eme bulunmaktadr. Bu, tezghn sonradan yapldn gster-

mektedir. Tezgh yaplm olmasna ramen yerde bulunan eme kal-

drlmamtr.

Gemite haremlik olarak kullanlm olmas muhtemel odann,kk penceresinden anlalmaktadr. Ancak oda sonralar ilevini

deitirmi ocuk odas olarak kullanlmtr. Bu odann biri caml dieri

camsz iki tane kaps vardr. Caml kap ierideki ocuun gzlenebil-

mesi dnlerek yaplmtr. Bugn bu oda misair yatak odas olarak

kullanlmaktadr.

st kattaki ilemeli ahap kemer, evdeki estetik kaygnn gsterge-

sidir. Burada sonradan soann blnmesi ile yaplm bir mutak vardr.

Evin gelininin oturduu bu kat, ayr bir ailenin yaayabilmesini mmkn

klmaktadr. Banyosu ve tuvaleti de bulunan bu kattaki tuvalet asri tabir

edilen trdendir. Bu kattaki yatak odalarnda da, dier odalarda bulu-

nan gmme dolaplardan vardr.


37/240


Bu katta yazlar oturmak iin kullanlan bir de balkon bulunmakta-

dr. kinci katta da birinci kattaki gibi pencere nlerinde bulunan makat

ad verilen sedirler vardr. Bu makatlarn altlar kapakldr ve kk birer

dolap ilevi grr. (F:29) Soadaki da knt ksmndaki karlkl iki

kk makat, kahve iilirken tercih edilen bir keyi kesidir. Bu katta da

aadaki gereksiz veya azla eyalarn konulduu bir oda mevcuttur.

Yapnn tavanlar ilemeli, ahap oymaclnn rnekleri ile kapldr.

Altgen eklinde ilenmi avizelikler bulunmaktadr. st kattaki odala-

rn kaplar it ilevlidir. Evin btn odalarnda ilemeli kk gmme

dolaplar bulunmaktadr. Kapaksz ve kk bu ralar, uak teek eyalar

iin, kitap, radyo vb. eyalarn konulduu ksmlardr.Mahzende ilevini devam ettiren su kuyusu, eskiden arap re-

timinde kullanlan akat bugn iin ilevi deimi bir arap havuzu

bulunmaktadr. Mahzenden klak ya da maymuncuk ad verilen kilidi

bulunan bir kk ahap kapdan ambara geilmektedir. Ambar klk

erzan sakland bir kiler olarak kullanlr.

Mahzenin tavannda, karlkl iki duvar zerine uzatlan aalar ve

bunlarn aralarnda kamlar grlmektedir. Bu teknik yrede astar ola-

rak bilinmektedir. Is yaltmnn salanabilmesi iin tercih edilen bir tek-

nik olduu bilinmektedir. (F:30)

Mahzenden baheye klabilmektedir. Bahede komu evin bah-

esine alan bir kap bulunmaktadr. Bahenin bir kesinde hamam

vardr. Hamamn giriinde bir tandr, tandrn tam karsnda toka ile

amar ykanlan bir ykama ta bulunur. Hamama ait klhan da bura-

dadr. Hamamn tepesi kubbelidir ve gne ndan en iyi ekilde ay-

dalanlmas dnlerek ina edilmitir. (F:31)Bahenin duvarlar bir hayli yksek yaplmtr. Bu, evin mahremi-

yeti ile aklanabilir. Evin btn pencereleri dardan ssl demirlerle

kapldr.


38/240


alapverdi Kona (mer alapverdiye Ait Mesken) (Sivas/Divrii)

Derleyen: Ezgi METNDerleme Yeri: Sivas/ Divrii

Kaynak Kii 1: Cemile DEMRKALE, 1931, inaat ustas

Kaynak Kii 2: mer ALAPVERD, 1934, maden emeklisi

Kaynak Kii 3: hsan ALAPVERD, 1949, kimya mhendisi

Yapda Kullanlan Malzeme: Ta, kerpi, ahap

Yapnn Bulunduu Konum: Bahe ierisinde yer almaktadr.

Yapm Yl: 160170 yllk olduu tahmin ediliyor.

Yapm Teknii: Meterist ad verilen teknikle yaplmtr. Temelin-

de ta, pencere seviyesine kadar kerpi malzeme kullanlmtr. Aralarda

aalar, ierilerde ise kerpi dolgu kullanlmtr. atda oluklu kiremit

kullanlmtr.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. D kaps

ahaptr ve sokaa almaktadr. Ahap iki kanatl kapnn zerinde biri

ev ahalisi, dieri gelen misairin kullanmas iin iki ayr tokmak bulun-

maktadr.

Yapnn alt ahr olarak ina edilmitir. Eskiden ky ile ba kop-

mam bir yerleimin, kyden gelen misairlerinin binek hayvanlarnn

gecelik barna olarak ilev grmtr. Tuvalet yapnn dnda bulun-

maktadr.

kinci katta bulunan toyhane ad verilen iki ksmdan oluan oda,dn, cenaze gibi kalabalk toplantlarda, hane halknn misairlerinin

kabul edildii odadr. Burada byk gmme dolaplar bulunmaktadr.

Toyhanenin snmas mangal ile salanmaktadr. Mangal, odann orta-

snda krs denilen ykseke ksmda bulunur. (F:32) Toyhane de gusl-

hane ad verilen banyolar bulunmaktadr. Tama suyun stlarak kulla-

nld bu guslhaneler sedirlerde, ahap kapaklar altnda gizlenmitir.

Ayn ekilde yatak odalarnda da guslhaneler vardr.

Meterist: Ahap ve kerpi malzemenin birlikte kullanld bir tekniin yreye has addr.

Haremlik-selamlk bir sosyal hayatta iki tane kap tokma bulunmaktadr. Burada ise misafrve ev ahalisi iin iki ayr kap tokma karmza kmaktadr.


39/240


nc katn ahap merdivenlerinin kt alan ayakak ba deni-

lir. (F:33) nc kat ilevini tamamen yitirmitir. Bu katta yaz odas ad

verilen bo bir oda vardr. Aalar yazn bu odada otururlarm. Buradaki

bir duvarda, ieklik ve lambalk denilen, vitrin ilevi gren, oyma ile-

meli ralar vardr. Bu duvardaki ralarn kapakl ve dolap eklinde olanlar

bklktr. (F:34) Yaz odasnn yannda bulunan 80 cm duvar ile eviri-

li k odas ve kahve odalar da bugn kullanlmamaktadr. Kahve odas

zevk- seaya hizmet etmi olarak gemite kalmtr.

Bu katn stnde de yldz kk ad verilen eskiden misairlerin

arland geni bir oda bulunmaktadr. Bu odann tara pencere-

lerle evrilidir ve tm ile buradan seyredilebilmektedir. Yaz odasnntavanlar arkelek denilen ahap oymaclk ve ileme sanatnn rnek-

lerini yanstmaktadr.

bk: Uzun sigara azl.


40/240


avuolu Kona (Tokat/Niksar)

Derleyen: Mehmet KILINTADerleme Yeri: Tokat/ Niksar

Kaynak Kii: mer AVUOLU, 1925, esna

Yapda Kullanlan Malzeme: Ahap, kerpi

Yapnn Bulunduu Konum: Avlu ierisinde bulunmaktadr.

Yapm Yl: 1885

Yapm Teknii: Ahap malzemede am tercih edilmitir. Alt kat

zemin kesme tatan yaplmtr.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr ve iki katldr. 1.

Dnya Sava srasnda hastane olarak hizmet vermitir. Avlu ierisinde-

dir. Avluda ahr ve samanlk bulunmaktadr. u anda sadece ikinci katta

oturulmaktadr.

Odalar gemite ok onksiyonlu kullanma uygun ina edilmitir.

Gmme dolaplar, iinde banyoluk ve yklkler bulunmaktadr. Yapnntavan ve tabanlar ahaptr. Bu ahap malzemede am aac tercih edil-

mitir ve koruyucu bir boya vb. madde kullanlmamtr. Tavanlarda ks-

men deorme olmu sslemeler bulunmaktadr.

st katta balkon bulunmaktadr. Alt kat salonun zemini kesme ta-

lardan yaplmtr. Bu kat kiler olarak kullanlmaktadr. Kullanlmayan

eyalarn konulduu ardiye ilevi grmektedir.

Birinci katn odalarnda ambar vardr. Yapnn pencereleri parmak-

lkldr.


41/240


Eli Kepikoluna Ait Mesken (Antakya)

Derleyen: Eda AHNDerleme Yeri: Antakya-Zenginler Mah. Konalt Cad.

Kaynak Kii: Eli KEPKOLU, 1972, ortaokul, ev hanm


Yapnn Bulunduu konum: Bahe ierisinde bulunmaktadr.

Yapm Yl: 130160 yllk bir yap olduu tahmin ediliyor.

Yapm Teknii: Yapnn kaplar ve pencereleri ahap, dier btn

blmlerinde kesme ta kullanlmtr. Kesme ta keskiyle dzeltilerek

elde edilir. Yapda kesme ta kullanlmas, s yaltmn salamak ve bina-

y rutubetten korumak sebebiyledir. Duvarlar rlmeden nce talar iyi

tutmas iin ukur kazlr, iine kire konulur ve kire bir seneye yakn bir

sre bekletilir. Kirele keski ile dzeltilirken ortaya kan ta parackla-

r kartrlr, bu karm duvarlarn n ksmlar rlrken kullanlr. Arka

tara rlrken de uzunun karlna ksa, ksa olan tan karlnauzun ta gelecek ekilde rlme ilemi tamamlanmaktadr.

Duvarlar ta ile rlrken pencere ve kaplarn bulunduu yerlere

dut aacndan yaplm uzun kalaslar konulmaktadr.


Dar bir sokak kapsndan geildikten sonra havu ad verilen geni bir

baheye almaktadr.(F:35) Evin mahremiyetini korumak amacyla evin

bahe duvarlar olduka yksektir. Bahe zeminine talar denmitir.Yaz aylar ok scak getii iinse serinlemek ve baheyi ykamak ama-

cyla tatan skiyeli brke ad verilen bir havuz bulunmaktadr.(F:36)

Havuzun talar sslemeli bir yapya sahiptir.

Havuzun yan sra bahede eme bulunmaktadr. Glgelik yapmas

amacyla nar, zeytin gibi meyveleri olan aalar veya kayme ad verilen

asma bitkisi dikilmitir.

Bu yksek duvarlarla evrili geni avlulu evlerde gemite dnler

ve elenceler dzenlenmitir.

Havu: Yksek duvarlarla evrili avluya verilen ad.

Brke: Yrede ss havuzuna verilen ad.


42/240


Evin alt katnda tuvalet, banyo, mutak ve sava zamanlarnda ev

halknn saklanaca snak olarak yaplm olan, hazin ad verilen

blm bulunmaktadr. Yemek kokularnn st katlara gitmesini engelle-

mek amacyla mutak alt kata yaplmtr.

st katn giri blmnde elbiseleri asmak iin kullanlan ve mah-

mel ad verilen kapakl bir dolap bulunmaktadr. Bu dolabn alt ksmn-

da ise ayakkablar koymak amacyla yaplm, zeri rtl blm bulun-

maktadr. (F:37)

lk girite bulunan oturma odasnda eya koymak amacyla yaplm

mahmeller, oturmak amacyla yaplm sedirler ve divanlar bulunmakta-

dr. zerlerine el dokuma kilimler serilmitir.Oturma odasnda yerden az bir ykseklikten itibaren balayan

byk, taka ad verilen pencereler bulunmaktadr. Pencereler komula-

r rahatsz etmemek amacyla evin bahesine bakan taralara konulmu-

tur ve iyi gne almas iin olduka byk yaplmtr.

Evin yatak odas olarak kullanlan blmnde mahremiyeti koru-

mak amacyla hi pencere konulmamtr. Yatak odasnda kapakl bir

dolap, bu dolabn zerinde ta ilemeler bunlarn yan sra kk bir

banyo bulunmaktadr.

Eskiden misairlerin arland tek katl yapnn giri ksmnda ban-

yo amacyla kullanlan mermerden yaplm eiklik ad verilen blm

bulunmaktadr.

Misair odasnn pencerelerinin zerinde bulunan kularn yuva

yapmalar amacyla yaplm kk pencereciklere ise ku takas ad

verilmektedir.(F:38)

Avluya bakan tarata gneten daha azla yararlanmak amacylapencereler yksek yaplmtr.

Mahmel: Yrede gmme dolaba verilen ad.


43/240


Elmas Alcya Ait Mesken (ankr/erke)

Derleyen: Nurhan YAZICIDerleme Yeri: ankr/erke- Tapnar Cad.

Kaynak Kii: Elmas ALICI, 1928, erke\Yumakl

Yapda Kullanlan Malzeme: Kesme ta, kerpi, ahap, toprak, kiremit

Yapnn Bulunduu konum: Bahe ierisinde yer almaktadr.

Yapm Yl: -

Yapm Teknii: Yapnn giri katnn zemini beton, ikinci ve nc

katlar ahaptr. Yapnn duvarlar, ahap atk aras kerpi dolgu yapla-

rak oluturulmutur. Yapnn at ksm ise oluklu kiremitle kapldr.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. Kanatl giri

kapsnn sokak yz sac, ieri bakan ksm ise ahaptr. (F:39) Kapda

tokmak vardr. Arka ksmnda ise kapnn alp kapandn haber vere-

cek ekilde aslm bir an bulunmaktadr. Bununla birlikte kapnn ze-

rinde demir sslemeler bulunmaktadr.Bahe kaps da ahap ve kanatldr. Giri katta bulunan merdivenin

altnda bulunan bir kap daha vardr ve bu kap arka baheye almakta-

dr.

Evin ierisinde bulunan tm kaplar ahaptan ve bitiik yaplmtr.

(F:40) Ancak baodann ve balkonun kaplar kanatl ve camldr. (F:41)

Pencereler genellikle n baheye ve yan taraa bakacak ekilde

tasarlanmtr. Pencerelerin st ksmlar sabit, alt ksmlar ise alr yap-

ya sahiptir. (F:42)

Evin giri katnda hol, kiler ve mutak evi bulunmaktadr. Kiler, eit-

li erzak saklanan serin bir yerdir. Mutak evinde ise ocak ba bulunmak-

ta, yemekler bu blmde piirilmektedir. Yemek yenilen yer olmas ve

de daha scak olmasndan dolay gnlk hayat genellikle burada ge-

mektedir.

Evin ikinci katnda soa/hayat, drt oda, tuvalet, banyo bulunmak-

tadr. Evin hayat ksmnda bir sedir bulunmaktadr.

kinci katta bulunan dier bir oda ise misair odasdr ve bu oda n

cepheye bakmaktadr. Misairleri iin ayrlan bu odada ok sayda yatak

atk: U uca birbirine atlan eylerin topu.(Hasol, 1998)


44/240


ve yorgan divanlarn zerine konulmutur. Misair odasnn karsnda

ise ayn byklkte bir yatak odas bulunmakta ve bu odada n cephe-

ye bakmaktadr.

Ayn katta bulunan dier iki oda ise arka cepheye bakmaktadr. Bu

odalarn birinde bir banyo dolab bulunmaktadr. kinci katta arka cep-

heye bakan tarata ise bir tuvalet vardr.

Evin nc katna ise ikinci katta bulunan uak odadaki ahap

merdivenle klr. (F:43) Bu katta bulunan odada yapm kaplarla ben-

zerlik gsteren, tahta, kanatl yklk dolab ve yannda sandk bulun-

maktadr.

at katnda ise k mevsiminde kullanlmayan, pencereleri arkabaheye bakan baoda bulunmaktadr. Bu odada pencerelerin nnde

sedir ve kelik yaplmtr. Buradan balkonlu odaya geilmektedir.

Oval bir balkona sahip balkonlu odada eitli eyalar bulunmakta-

dr ve balkon demir sslemelidir. (F:44)


45/240


Emine Taya Ait Mesken (ankr/Eldivan)

Derleyen: Funda LKLDerleme Yeri: ankr/Eldivan

Kaynak Kii 1: Ali TAY, 1962, ankr\Eldivan

Kaynak Kii 2: Emine TAY, 1933, ankr\Eldivan

Kaynak Kii 3: Hseyin GLSM, 1933, ankr\Eldivan, inaat ustas

Kaynak Kii 4: Mehmet LKL, 1945, ankr\Eldivan

Yapda Kullanlan Malzeme: Kerpi, ahap

Yapnn Bulunduu konum: Avlu ierisinde yer almaktadr.

Yapm Yl: 1877

Yapm Teknii: Ev yapmnda kullanlan nemli malzeme am aa-

cdr. am aac genellikle maddi olanaklar iyi olan aileler tarandan

seilmekte, maddi olanaklar zay olan aileler ise ev yapmnda kavak

aac kullanmay tercih etmektedirler.

Evin geniliine, ka odal olacana, ahr, samanlk, ambar, tandr

yapmna gre ne kadar kerpi ve kereste gidecei tespit edildikten son-

ra evin temeli 60 cm ile 1 m aras talarla rlerek ykseltilir. Yaplan bu

ileme dolgu ad verilir ve bu ilemin amac evi yer seviyesinden yk-

seltmek ve dolaysyla nemden korumaktr.

Temelin drt tara direk dikilmeden kerpile rlmtr. Bu duvar-

lara ana duvarlar ad verilir. Bu duvarlar evi kn scak, yazn ise souk

tutmaktadrlar. Ana duvarlar direklerle ayrlr ve bu direklerin aras ker-pile rlerek odalarn duvarlar belirlenir. Oda duvarna ise yedene

duvar ismi verilmektedir.

kinci kata kmak iin rlen duvarlarn zeri hazrlanan direkler-

le kapatlr, bu direklere katni ad verilmektedir. Katninin zerine ise

saman ve topraktan oluan rltm ad verilen amur dklerek l

denilen silindir tala sktrlp atlamamas salanr. Maddi imknlar

daha yksek olanlar ise tatl kirele mili kartrarak direklerin zerinedkmektedirler. Bu ilemin yaplma nedeni ise evin scak tutulmasn

salamaktr.

L: Yrede lo ta.


46/240


Birinci katn bu ekilde tamamlanmasndan sonra ikinci katn yap-

mna geilmitir. kinci katn yapmnda da ana duvarlar ve yedene

duvarlarla odalar belirlendikten sonra yazln yapmna geilmektedir.

Evin 2m nne direkler dikilir. Birinci katn zerini kaplayan direkler uza-

tlarak bu direklerle birletirilip, zeri katnilerle kapatlp tahtadan taban

yaplarak kullanlr. nne ise korunma amacyla tahtadan parmaklk

yaplmtr.

atda oluklu kiremitler kullanlmtr.

Evlerin atlarnn alt eitli eyalarn konulabilmesi amacyla bo

braklmtr.

Evlerin i ve d boyalar genellikle beyaz renktedir.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. Hem aile mah-

remiyetini korumak hem de dzenli bir grnm salamak amacyla

yaplan avlu ksmnda, ahap malzemeden yaplm tek veya it kanat-

l kaplar bulunmaktadr. D kapnn zerine ahap kapy yamurdan

korumak ve gzel bir grnt salamak iin at yaplmtr. (F:45)

Evin su ihtiyacn karlamak amacyla avlu ierisine eme ve

hemen onun nne bir oluk yaplmtr. Bu oluk zellikle ahra yakn

ksma yaplmtr. (F:46) Olua yakn yerde bulunan ahrn ortasnda bir

direk yer almaktadr. Bu direk, ahrn tavan yaplrken kolonlarn ze-

rine boylu boyunca direkler uzatlmasyla yaplmtr. Tavann salam

olup kmemesi iin de kolonun altna bir direk dikilmesi gerekmekte-

dir.

Avlunun sol ana duvarnda atyla kapatlarak yaplan ve kuruluk

ad verilen korunakl bir ksm yer almaktadr. (F:47) Kuruluk yamur-dan vb. doa artlarndan korunmas gereken eyalarn yan sra, kn

yakmak zere istilenen odunlar, kuru am dallar vb. muhaaza etmeye

yaramaktadr.

Samanln yan sra buday, arpa, yula gibi tarm rnlerini sakla-

mak amacyla avlunun i ksmna bir de ambar yaplmtr. (F:48) Ambar,

am aacndan yaplmtr. Dayankll ve iine su geirmemesi, aa-

lar birbirine geirilerek salanmtr. Drt-be gzl olabilmektedir.

Aa katta yer alan yaplardan biri de tandr evidir. Tandr evinde

tahtadan yaplm iki tane ambar bulunmaktadr. Bunlardan birine ekin,

Kolon: Betonarme stuna verilen ad


47/240


dierine ise un konulmaktadr. Tandr evinde ise sadece yuka ekmek

yaplmaktadr.

Evde bir tanesi aada olmak zere yedi tane oda bulunmaktadr.kinci katta bulunan odalara ahap merdivenlerle klmaktadr. Alt kat-

ta bulunan oda aile yelerinin ortaklaa kullandklar odadr. st katta

bulunan odalar ise yatak odalar olarak kullanlmaktadr. Gemite aile-

nin erkek ocuklar evlendikten sonra yine aileleriyle birlikte yaadn-

dan yazlkta bulunan odalar i ie almayan birbirinden bamsz tasar-

lanmtr.

Ev yapmnda kullanlan arta kalan tahtalar deerlendirmek ama-

cyla odalarn pencereleri birden azla blmeden olumaktadr.Aa katta bulunan odann ierisinde ocaklk denilen blm yer

almaktadr. Buna davlumbaz baca ad da verilmektedir. Bu blm kn

snma amacyla kullanlmasnn yan sra ekmek, gzleme, bazlama yap-

mak amacyla da kullanlmaktadr. Ocakln iinde bulunan ve zerinde

ekmek piirilen sacn konulduu kedilik ad verilen talar bulunmakta-

dr. (F:49) Bu talara kedilik denmesinin sebebi ise; kn darda yen

kedilerin snmak iin bu talarn zerinde yatmalardr.

Ocan hemen yannda yklk bulunmakta bu ykln hemen

altnda ise arklk ad verilen bir oyuk bulunmaktadr.

Ocan sol taranda ise helkir ad verilen bir blme bulunmakta-

dr. Bu blme gemite bebeklerin belendii topra koymak amacyla

yaplmtr. Gnmzde ise gelinlik sand konulmaktadr.

Oda ierisinde sergen ad verilen tahtadan yaplm bir ra ve

duvar oyularak yaplm suluk ad verilen iki gzl blmeler bulun-

maktadr. Bu blme srahi, bardak, tas konulmak amacyla kullanlmak-tadr. Suluun yannda tahta kapakl, ierisinde birka ra bulunan dolap

vardr. Dolabn yannda duvar iersinde yaplm hamamlk ad verilen

blm yer almaktadr. Bu yapnn zerinde alminyum, bakr, inkodan

yaplan, zerinde yemek yenilen musandere ad verilen sinilerin konul-

duu ksm yer almaktadr. (F:50)


48/240


Eyp Bozdaa Ait Mesken (Mersin/Tarsus)

Derleyen: Harun BOZDADerleme Yeri: Mersin/Tarsus

Kaynak Kii 1: Eyp BOZDA, 1938, Diyarbakr-into

Yapda Kullanlan Malzeme: Ta, zit, imento

Yapnn Bulunduu konum: Bahe ierisinde bulunmaktadr.

Yapm Yl: 1970

Yapm Teknii: Betonarme yapm teknii kullanlmtr.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr, iki katldr.

Bahe ierisinde yer alr. Evin n bahesine avlu, arka bahesine arsa

denilmektedir. Evin n bahesinde dut, arka bahesinde ise ok sayda

incir aac vardr. Evin n taranda byk bir giri kaps bulunmaktadr.

Ancak yk vb. malzemeler tanmayacaksa, byk kapnn ierisinden

alan kk kap kullanlmaktadr. Giri ve klarn saland bu kap-

ya ise enik ad verilmektedir. (F:51) Bu kap trne anlurada dahaok rastlanmasna ramen, anluradan Tarsusa tanm olan Bozda

ailesiyle bu kap yaps, Tarsusa da gelmi bulunmaktadr.

Evin n bahesinde mutak vardr. Gnmzde mutak olarak kul-

lanlan yap daha nceden ev olarak kullanlmtr. Bu nedenle yapnn

ierisinde banyo ve arada perde gerilmi bir oda bulunmaktadr.

Evin arka bahesinde daha nce i yeri olarak kullanlm ancak

gnmzde depo olarak kullanlan bir yer, ahr, tandr ve tuvalet bulun-maktadr.

Evin arkasnda bulunan tandr adl yap Siirtten gelen komular

tarandan yaplmtr. Tandrn tavan ksmnda bir delik bulunmaktadr.

Bu delik soba az eklindedir ve soba az ilevi grmektedir. Tandrda

yaklacak malzeme bu delikten atlmaktadr. Duvarlar tamamen snan

tandrn duvarlarna yaptrlmakta ve piirilmektedir. (F:52)

Arka bahede kullanlan bir dier blm ise ahrdr. Evin ilk yapl-

d ve hayvanclkla urald zamanlarda ina edilmitir. Gnmzde

eski eyalarn ve yakacak olarak kullanlan malzemenin depoland yer

olarak kullanlmaktadr.


49/240


Evin alt katnda drt oda vardr. Odalarn byklkleri hemen

hemen ayndr. Arkada kalan odalar yatak odas olarak kullanlmakta-

dr. Bu odalarda yatak, yorgan, battaniyelerin st ste yld blmeler

bulunmaktadr.

n tarata bulunan odalarn biri televizyon odas dieri ise misair

odas olarak kullanlmaktadr. Misair odas ve televizyon odas arasnda

arkada bulunan yatak odalarna gei iin bir hol vardr.

Evin ikinci kat ise kullanlmamaktadr.


50/240


Ferziye Yldza Ait Mesken (Ankara/ankara-Karata)

Derleyen: Hlya SELVDerleme Yeri: Ankara/ ankaya-Karata Ky

Kaynak Kii: Ferziye YILDIZ, 1937

Yapda Kullanlan Malzeme: Kire, ahap

Yapnn Bulunduu Konum: -

Yapm Yl: Yetmi yllk bir yap olduu tahmin ediliyor.

Yapm Teknii: Kerpi malzeme kullanlarak yaplmtr. Evin tavan

ise ahap malzeme arasna kamlar konularak yaplmtr.

Yapnn levi: Yap mesken olarak kullanlmaktadr. Yapdan

bamsz olarak tandr ve iki adet ahr bulunmaktadr.

Evin giri blm mutak olarak kullanlmaktadr. Zemini nceden

toprak olmasna ramen gnmzde betonla kaplanmtr. Bu blme

k aylarnda su ve ayakkablar konulur.

Bu blmde tezgh, ocak, kk bir ra bulunmaktadr. Duvarlardaise eitli mutak ara gereleri asldr.

nceden mutak olarak kullanlan ksm, gnmzde kullanlma-

yan eyalarn konulduu yer olarak kullanlr. Bu blmn kk bir

penceresi ve evin arkasna alan ancak artk kullanlmayan bir kaps

bulunmaktadr. K aylarnda bu blm ev halk tarandan banyo olarak

kullanlmaktadr.

Salon ad verilen oda k aylarnda misairlerin arland, akam-lar ise evin sahibesi ve iki torunun yatak odas olarak kulland blm-

dr.

Salonun tek penceresi vardr. Bununla birlikte salonda divanlar

bulunmaktadr. Pencerenin tam karsnda ise yerde minderler ve duva-

ra dayal yastklar bulunmaktadr.

Yatak odas ad verilen oda ise evin olu ve gelini tarandan kulla-

nlr. Bu odada er adet divan, yklk ve eitli yiyeceklerin konulduu

gmme dolap bulunmaktadr.

Evin bir dier odas misairleri arlamak iin kullanlmaktadr.

Ancak bu oda k aylarnda kullanlmamaktadr. Odada gmme bir

dolap, duvarnda ise asl bir hal bulunmaktadr.


51/240


Tandr evin arka ksmnda bulunmaktadr. ki blme ayrlan tand-

rn ilk blmnde ekmek piirilmekte, ikinci blmnde tandr ierisin-

de kullanlan ara-gereler

Documents

yaşayan geleneksel mimari