YNETM AKIMLARIKLASK YNETM AKIMI DO.DR. CEMAL ZEHR

KLASK NCES YAKLAIMA KATKIDA BULUNANLARROBERT OWEN ( 1771 - 1858 ) nsan kaynaklarnn nemini anlamtr. 13 saatlik mesailerle 400-500 ocuk altrlyordu. skoyada Cotton Mill Firmas 10 yandan kklerin altrlmasn yasaklam ve mesai saatini 10.5 saate indirmitir.2

KLASK NCES YAKLAIMA KATKIDA BULUNANLARCHARLES BABBAGE ( 1792 - 1871 ) => Hesap makinesi ve modern bilgisayar dizayn ve kullanm; Uzmanlamann yararna inanmtr.(hem fiziksel hem zihinsel ) Grup almalar ve dllendirme konularna eilmitir. HENRY TOWNE ( 1844 - 1924 )=> Mhendisler, ekonomist gibi dnp retimlerini piyasada kr yapacak biimde verimli yapmallar demitir. F.Taylora k tutmutur. 3

Frederic Taylor 1856-1915KLASK (GELENEKSEL) YAKLAIMLAR 1900-1930

bilimsel ynetim yaklam ynetim sreci yaklam

Henri Fayol 1841-1925

Max Weber 1864-1920

brokrasi yaklam

4

KLASK YNETMFREDERICK TAYLOR 1911 ylnda BLMSEL YNETM adl kitabn yaymlam ve klasik ynetim yaklamn balatmtr. Taylor incelemelerinde sanayide alan iilerin ekonomik olarak altrlmadklarn gzlemitir. Bu durumun 2 zararl sonucu vardr. nsan, iin gerekli olmayan birtakm hareketler yapmaktayd bylece ie harcayaca enerji ve zamann byk ksm boa gidiyordu.5

KLASK YNETMalma saatini tamamlayp belli bir sre sonra paydos etmesi sonucunda elde edilen verim dk oluyordu.

nk zamann ou da zaten gereksiz harekete gidiyordu. grenler i yaparken atl duran vcut azalarndan yeterince yararlanmyorlard Gereksiz hareket ve oyalanmalarda bulunuyorlard. alma sreleri ve dinlenme srelerini iyi ayarlayamyorlard.

6

TAYLORUN LKELERBir i verimli ekilde yaplmak isteniyorsa,eski allm usulleri bir kenara brakarak yeni ynetim gelitirmeye allmaldr.

Bu sebeple zaman ve hareket ettlerine giriilmelidir. te yaplan gereksiz hareketler nlenmelidir. i etkin ve hzl biimde yapmas iin igren zendirilmelidir. Bunun iin belirli retim miktarna ulaanlara prim ve ikramiyeler verilmelidir.7

TAYLORUN LKELER grenin almasn belirleyen kurallar kapsayan yntemi uygulamak ve dier alma koullarn dzenlemek iin tecrbeli ustabalar kullanlmaldr.Gen mhendislerin gelitirdikleri yntem ve sistemleri st kademe yneticilerini tamamen ikna etmeden yrrle koymamalarn sylemitir.8

ELETRLER

nsan, makine gibi grlyor. Duygular nemsenmiyor.

Kapal bir sistem, evre ilikileri gz nnde tutulmuyor. Motivasyon arac sadece paradr.nsanlar vasat, bencil, Dolaysyla alanlar ceza alacaklar korkusunutayorlar ve huzursuz oluyorlar. yanl. sorumluluktan kaan olarak dnd iin onlar srekli kontrol altnda tutuyor.

Motivasyon arac olarak sadece parann dnlmesi

9

Fayol : Bir rgt ynetmek veya o rgtn birimlerinin birinin banda bulunan bir yneticinin yapmas gereken faaliyetleri, bunlara ilikin ilke ve kurallar aklar.

HENRY FAYOL: 1916 =>Sanayi ve Genel Faaliyetlerde Ynetim

Taylor : greninin yaparken uymas gereken ilke ve kurallar, ite gerekli olan hareketleri, zaman ve yntemi aklar. Fayol : rgtlerin, psiko-sosyal ynn incelemitir. rgtlerde insanlar aras ilikiler zerinde almtr. Taylor : letmenin, psiko-teknik ynn incelemitir. ( nsan ara ilikisi )

10

H.Fayolun Grleriletme faaliyetleri 6 balk altnda incelenir: 1) Ticari faaliyetler 2) Teknik faaliyetler 3) Finansal faaliyetler 4) Gvenlik faaliyetleri 5) Muhasebe faaliyetleri 6) Ynetim faaliyetleri a) ngrme ve planlama b) rgtlenme c) Emir kumanda haberleme - yrtme d) Koordinasyon e) Denetleme - deerlendirme11

FAYOLUN YNETM KURALLARI

Astlar arasnda yetenek, bilgi, beceriyegre i blm yaparak uzmanlamay salamak.

Astlara yapacaklar faaliyetlerle ilgiliolarak maddi ve beeri kaynaklar kullanabilme yetki ve sorumluluk verme.

lerin belli dzen ve zamanda yerinegelmesini salayacak disiplin sistemi kurma.12

FAYOLUN YNETM KURALLARI

Her astn yalnz bir yneticiden emir

almasn salayacak bir kumanda birlii oluturma.

Bir ynetim birlii meydana getirme. rgtsel ama ve karlar, blm ve letmede herkesi kapsayankiisel amalardan karlardan stn tutma cezalandrma sistemi kurma13

FAYOLUN YNETM KURALLARI Ynetsel yetkilerin datmnda titiz olma. Ast - st arasnda emir kumanda, sonularnrapor edilmesi, yukardan aaya hiyerarik dzen oluturma.

rgtte tm retim aralarna etkin ve verimlibiimde hizmet edebilecekleri bir yer tayin etme.

Personelde devamll salama, dzenli vedengeli bir i verimini gerekletirme.

14

FAYOLUN YNETM KURALLARI

letme faaliyetlerini yrtmek iin

sorunlar ortaya kmadan nce nlemler alma.

Personel arasnda objektif ve adildavranmaya aba gsterme.

Astlar ve tm alanlar arasnda birlik veberaberlik ruhunun yerlemesi iin alma.

15

MAX WEBER BROKRAS MODELMAX WEBERE GRE

3Tip yetki vardr :

1- Geleneksel yetki : Babadan ola geen, doutan kazanlan ve kiisel olan yetki 2- Karizmatik yetki : Kahramanlk, kutsallk, byclk ve benzer stn kiisel beceri ve niteliklere dayanan yetki. Kendine inananlardan oluan bir astlar grubuna sahiptir. 3-Meru yetki :Demokratik, yasal ve aklc dzenlemelerin olduu hukuk devletindeki yetkidir.

16

BROKRAS MODEL

Ama, faaliyet ve grev biimlerinden oluan birrgt biimi meydana getirilmitir.

Bu rgtte grevlilerin maddi ve beeri

kaynaklar kullanabilme yetkileri aklanmtr.cretlendirme ve dllendirme sistemi gelitirilmitir.

Yetkilerin kullanlmasnda bavurulacak cezalar, e gre adam ( ynetici ) seme zorunluluuvardr.17

BROKRAS MODEL

Her alt mevki kendisinin bal olduu stmevki tarafndan denetlenir.

Keyfi ynetime yer yoktur. Evraklar, ispat arac olarak dosyalardasaklanr. getirilir.

Grevler tzk ve ynetmeliklere gre yerine

Grevler, yerine getirilirken hi kimse emrinetahsis edilen aralar keyfi iin kullanamaz.18

BROKRATK MODELDE Bilimsel ve ideal bir nitelie sahiptir. Uzmanlama Yneticilerin demokratik olarak grevlendirilmeleri Ynetim iin aklc, gl, amalara ulatracak salam rgt yaps kurulmas

Kapal bir sistemdir. Hibir kural ve norm, kiisel ynetim yok. evre istikrarl ve dengelidir. Ynetim, rgtsel amalar gerekletirme aracdr. Kiisel amalar gz ard ediliyor19

NEO-KLASK YAKLAIM ve NSAN LKLER YAKLAIMI1930lu yllardan itibaren balayan bir sosyal yaklamdr. Ynetimin sadece iletmenin kurucularna hizmet etmedii, alan bireylerin ve gruplarn ama, arzu ve ihtiyalar, moral ve motivasyonlarnn da nemli olduu, bunlara hizmet etmeksizin rgtsel amalarnn etkili ve verimli biimde gerekletirilmesinin sz konusu olamayaca ne srlmtr. Ynetimin, evreden etkilenmeyen kapal rgt sistemleri iinde ancak, insancl alma koullar ve insana deer veren beeri ilikiler yaklam ile baarl olacan savunmulardr.

20

K. LEWN ve Arkadalar nderlik Aratrmas

10-11 Yalarndaki ocuklar zerinde nderlik biimleri ,bunlarn grup ilikileri ve verimlilik zerindeki etkisini incelemilerdir.ocuklarda maske yapm konusunda rnek vakadr. 1) tip=> Astlarna otoriter davranan, ynetici.=>verimlilik yksek ancak kendilerine frsat tannmad iin maske kalitesi dk. 2) tip=>Astlarna tam bir serbesti tanm.( lesefer/ liberal ) Grup yeler ile ibirlii ve bilgi alveriinde bulunmam.=>verimlilik ve kalite dk. 3) tip=>Katlmc ynetim : ocuklara yn vermi ve fikirlerden faydalanm. Verimlilik normal, iyi ve kalite yksek

21

Hawthorne Aratrmalar -Elton MayoWestern Elektric kuruluunun Hawthorne fabrikalarnda 1924-1932 yllar arasnda yaplan aratrmalardr. Bu aratrmada k, fiziksel yorgunluk vb teknik ve fiziksel koullarn verimlilik stndeki etkisi aratrlmtr.Fakat bu koullarn deitirilmesi ile verimliliin deimedii grlmtr.

Teknik ve fiziksel koullarn kontrol edildii bunlardadeiiklilerin olmad ortamlarda dahi verimlilik artnn devaml olmasnn nedenlerinin;

- grup oluturma, - grupta arkadalk ve sevgi balarnn gl olmas, - iletme sahip ve yneticilerinin davranlarnda olumlu ynlerde deiimin iiler zerinde iletmeyi ve stlerini benimseme duygusu yaratmas ve dolaysyla beeri havann deimesi olduunu 22 grmler.

Mayo Ve Arkadalar Verimlilik Artn yle Aklyor

alma srelerin psikolojik ve fizyolojikyorgunluu azaltacak biimde dzenlenmesi geirilmesi

Programl dinlenme salk kontrollerinden Doum gn partileri Hediyeler verilmesi =>sonucunda23

Mayo Ve Arkadalar Verimlilik Artn yle Aklyor alanlar o gne kadar almadklarnitelikte olan bu zen karsnda hem ynetime hem de kendilerine duyduklar gveni takdir, sayg artmtr.srasnda 5-8 kiilik kk gruplardan olutuklar iin ksa zamanda bir arada kaynap, anlamlar, yaknlamlar ve dayanma sonucunda sevgi ve dzen gelmitir.

grubunu oluturan kzlar deneyler

Sonuta baar ve verim artmtr.24

Yankee City Aratrmas Antropolog W. L.Warner tarafndan teknolojikyeniliklerin insanlar ve onlarn zerindeki etkileri incelenmitir. aratrmadr.

Ayakkab imalathanesi zerinde yaplan bir Aratrma rak, kalfa ve usta ilikisinin teknolojikdeiimi srecindeki tepkilerini incelemitir.

Bu aratrma bize sosyal ve teknolojik sistemlerdemeydana gelen deimelerin insan tutum ve davranlarna etkilerini gstermektedir.

Bu tarz deiimlerin toplum iindeki prestiji , statve ilikilerin gz nnde bulundurularak planl bir deiim yaplmas gerektiini ortaya koymutur. 25

Harwood malat letmesi AratrmasHarwood konfeksiyon sanayi dalnda faaliyette bulunan bir iletmedir.Uzmanlk alan pijama retimidir. Model deiimi srasnda ortaya kan olumsuz durumlar ortadan kaldrmak zere 3 ayr ynetim tarzi aratrmasn ierir. 1.Grupta model deiimi ustaba tarafndan aklanyor.

2.Grupta ,iiler tarafndan oluturulan komite pijama model deiikliklerinin uygulamasn stlenmitir.3.Grupta tm deiikliklere iiler karar veriyordu. Sonu: en iyi kt 3. gruptan elde edildi .Ayrca iilerin gelirlerinde %20-22 orannda bir art 2. hafta sonunda elde edildi.26

Tavistock Enstits Aratrmas ngilteredeki kmr ocaklarnda alan iilerin ara gere veretim yntemlerinde meydana gelen deiimlerden nasl etkilendii aratrmasdr. kiilik gruplar haline getirilmitir.

nceden kk gruplara halnda alan igorenler 50 er Bu birleme sonucu kk gruplardaki stat ve roller ortadankalkmtr.

grenler kendilerini mutsuz, rgtsel ballklar azalm vektmser hissetmilerdir.

Bu durum verimlilik ve motivasyon eksikliine yol amtr. letme teknolojik ve ynetsel deiim srecinde biimselolmayan ilikilerin ortadan kalkmamasn salamaldr.27

YNETMDE NEOKLASK ve NSAN LKLERNN TEMEL KURUMSAL GRLER Douglas Mc. Gregor X ve Y Kuramlar George Homans nsan Grubu Yaklam Chris Argyris Rensis Likert Yaklam Kurt Lewin Olgunlama Kuram Ynetim Sistemleri G Alan Analizi28

YNETMDE X ve Y KURAMIa) Douglas Mc. Gregor

Dr. Mayo nun almalarndan da esinlenmitir. nce Taylor, Fayol ve Weberin klasik ynetim kuramnn tasvirine girimi ve buna X teorisi adn vermitir.

Buna kar Bireysel ve rgtsel Amalarn Kaynatrlmas adn verdii Y kuramnn ileri srerek, yneticilikte insan ilikileri akm balamtr.29

X KURAMI - Y KURAMI

ORTALAMA( VASAT) NSAN SEVMEZ. YNETM TEN KAMA ELMNDE OLANLAR N TEDBR ALMALIDIR. SORUMLULUKTAN KAAR , HIRSLI DELDR.

ORTALAMA NSAN TEN NEFRET ETMEZ. BAARI VE TATMN KAYNAIDIR. SIKI DENETM VE CEZA LE KY RGTSEL AMALARAYNELCEK TEK YOL DELDR.

X KURAMI - Y KURAMIGDLENME, ANCAK FZYOLOJK VE GVENLK DZEYLERNDE GEREKLEEBLR. GDLENME, FZYOLOJK VE GVENLK DZEYLERNN YANISIRA, TOPLUMSAL, SAYGINLIK VE KENDN GEREKLETRME DZEYLERNDE DE GEREKLEEBLR.

X KURAMI - Y KURAMI RGT AMALARI N, NSANLAR YAKINDAN DENETLENMEL VE BASKI ALTINDA TUTULMALIDIR. UYGUN BMDE GDLENRLERSE, NSANLAR KENDLERN YNLENDREBLR VE YARATICI OLABLRLER.

X KURAMI - Y KURAMINSANLARIN

OU, BAARMA STENDEN YOKSUNDUR. SORUMLULUK ALMAK N OK AZ STEKLER VARDIR. YNELTLMEY TERCH EDERLER.

RGTSEL AMALARA ULAMADA ALIANIN KEND KENDSN DENETLEMES VAZGELMEZ BR UNSURDUR.

X KURAMI - Y KURAMI OU NSANLAR, RGTSEL SORUNLARI ZMEK N GEREKEN YARATICILIK KAPASTES SAHP DELDR. BU NEDENLE KARARLAR ST KADEMELERDE ALINMALIDIR. AYRICA,PARLAK ZEKALI DELDR.PARASAL DLLERLE KOLAYCA KANDIRILABLRLER RGTSEL SORUNLARI ZMEK N GEREKEN YARATICILIK YETENE NSANLAR ARASINDA OK YAYGINDIR.KARAR YETKS ALT KADEMELERE GERLEBLR.NSANLARI MOTVE ETMEK N PARASAL DLLER YANINDA PSKO SOSYAL DLLERE DE MUTLAKA YER VERLMELDR.

Z Kuramna Gre:W.Reddin Z kuramn gelitirerek, X ve Y kuramlarna etkililik boyutunu getirmeye alr.

nsan ne eytan, ne de melek olarak

gremeyiz. nsan dnme, karar verme ve azmetme yeteneklerine sahip bir yaratktr.

35

...Z Kuramna Grensan doutan ne iyidir, ne de ktdr,koullara gre her ikisine yatkn olabilir. nsan ne yaamsal ihtiyalarla ne de st dzey insancl ihtiyalarla gdlenir, insan gdleyen iinde bulunduu durumdur.36

...Z Kuramna Gre Gdleme ne dtan zorlamayla ne deiten gnll olarak salanabilir.

nsan ancak mantk yoluyla gdlenebilir. nsan iyimser ya da ktmser olarak deiltarafsz olarak deerlendirmek gerekir.

37

George Homans nsan Grubu Yaklam Homans, rgt yneticilerinin, biimsel olmayan gli gruplarndan korktuklarn ifade eder.

Bu gruplarn kendi i ballklarnn gl olmasynetimin onlarn davranlar kontrol etmede zorlandklar ve verimin dtn gsterir.

Homans, i gruplar arasndaki biimsel olmayan

gl balln nedenlerini aratrm ve sosyal bir model gelitirmitir.KARILIKLI LKLER

DUYGULAR

LER38

George Homans nsan Grubu Yaklam Bu sosyal model yledir: Bu e arasndaki etkileimler, bir dengeye varncaya dek devametmektedir.

Bu sre iinde grup yeleri, yaptklar faaliyetler ve duygularynnden birbirlerine benzer olma eilimine gireceklerdir.

Bylece denge haline gelindiinde grup yeleri belirli durumlardanasl davranacaklarn bilirler; baz norm ve bekleyiler gelitirmi olacaklardr.

39

Chris Argyris Olgunlama Kuram nsanlara i yerinde ykselme ve serbest yetkikullanma olana vererek onlar gdlemenin rgtsel amalara ulamada nemli bir yol olduunu ispat etmeye almaktadr.

Kiinin sorumluluk alannn artrlmas, onu dahaolgunlatrmakta hem kendisi hem de iletme iin yararl faaliyetlerde bulunma olana vermektedir.

rgtlerde uygulanan ynetim biimi olgunlamayaengel olan balca engellerden biridir.nk pasif ve stlerine mutlak baml olmalar zendirilmektedir.40

Rensis Likert Ynetim Sistemleri Yaklam Likert e gre, sermaye kaynaklarndaki kayplar sigortalama vedn alma gibi yntemlerle kapatlabilir.

nsan kaymandaki kayplar kolayca kapatlamaz. nsan vesermaye kaynaklar, uygun ynetimi gerekli klan deerlerdir.

Bu dnceden hareketle rgtsel deiim programlargelitirmilerdir.

Bu programlar, rgtleri X kuramndan Y kuramna

gemelerine yardm etmeye, olgun olmayan davranlar olgunlatrmak, hijyen faktrleri yerine gdleyici faktrleri koymaya ynelmitir.41

R. Likert Ynetim Sistemleri YaklamLikert ynetim sistemlerini 1 den 4 doru uzanan sreklilik iinde olduunu ileri srmtr. SSTEM 1: X Teorisi yanls -Grev eilimli -Otoriter ynetim ekli -Gven yok -Biimsel Ynetim astlara ender olarak karar verme srecine katlma olanavermekte ve onlara gveni bulunmaktadr.

Astlar daha ok tehdit korku ve ceza yntemi ile altrlmaktadr. Astlarn fizyolojik ve gven gereksinimi karlanmaktadr.42

R. Likert Ynetim Sistemleri YaklamSSTEM 2: X e yakn

Az gven vardr. Bir bey in hizmetkarna gveni gibi. Astlar gdlemek iin hem dl hem de gl cezalar kullanlr.SSTEM 3: Y ye yakn

Ynetimin Astlara Gveni Var. Tam deil. Alt dzeyde karar vermelerine izin var. Astlara sorumluluk veriliyor. dller , ast sorunlar ile ilgilenmeler ve ender olarak verilen cezalar gdleme aracdr.

SSTEM 4: Yye yakn

Grup almasna nem verilir. Karlkl gvene dayanan ilikilere eilimli ynetim eklidir.43

Kurt Levin G Alan Analizi rgt, birbirine zt olan iki grup gcn arpmaalandr.

Bu gler nitelikleri bakmndan sosyal vepsikolojik bask unsurlardr.

Yneticiler davran bilimleri ve psikoloji bilimiuygulamalarndan yararlanmaldr. Bu g gruplar :

1)Srkleyici gler 2)Kstlayc gler44

Kstlayc gler: Srkleyici Srkleyici gler : rgtsel gleri rgtsel amalara yneltici glerin etkilerini azaltan veya snrlandran glerdir. grev yaparlar.rnek: Verimlilii artrmak iin stlerden gelen basklar. Rekabet Astlar zendirici ve harekete geirici aralar

rnek: Artan retim karsnda kaytsz kalma rgte ve amalarna dmanlk besleme Aralarn yetersiz bakm

Srkleyici gler toplam = kstlayc gler toplam =DENGE Bunun iin srkleyici gleri arttrmak, kstlayc gleri azaltmak gerekebilir.45