Yozgatta Tibbi

KADIŞE

HALK

FA

TÜR

MAR

SAĞLIK

EHRİ (YO

İLACI OL

MUH

YÜ

ARMASÖT

Yrd.

RKİYE CUM

RMARA ÜN

K BİLİMLE

ZGAT) YÖ

LARAK KU

HAMMED

ÜKSEK LİS

TİK BOTAN

DANIŞ

Doç. Dr. G

İSTANBU

MHURİYE

NİVERSİTE

ERİ ENSTİT

ÖRESİNİN

ULLANILA

İHSAN HA

SANS TEZ

NİK ANAB

MAN

Gizem BULU

UL-2012

ETİ

ESİ

TÜSÜ

N GELENE

AN BİTKİL

AN

I

İLİM DALI

UT

EKSEL

LERİ

I

KADIŞE

HALK

FA

TÜR

MAR

SAĞLIK

EHRİ (YO

İLACI OL

MUH

YÜ

ARMASÖT

Yrd.

RKİYE CUM

RMARA ÜN

K BİLİMLE

ZGAT) YÖ

LARAK KU

HAMMED

ÜKSEK LİS

TİK BOTAN

DANIŞ

Doç. Dr. G

İSTANBU

MHURİYE

NİVERSİTE

ERİ ENSTİT

ÖRESİNİN

ULLANILA

İHSAN HA

SANS TEZ

NİK ANAB

MAN

Gizem BULU

UL-2012

ETİ

ESİ

TÜSÜ

N GELENE

AN BİTKİL

AN

I

İLİM DALI

UT

EKSEL

LERİ

I

i

BEYAN

Bu tezin kendi çalışmam olduğunu, planlanmasından yazımına kadar hiçbir

aşamasında etik dışı davranışımın olmadığını, tezdeki bütün bilgileri akademik ve

etik kurallar içinde elde ettiğimi, tez çalışmasıyla elde edilmeyen bütün bilgi ve

yorumlara kaynak gösterdiğimi ve bu kaynakları kaynaklar listesine aldığımı, tez

çalışması ve yazımı sırasında patent ve telif haklarını ihlal edici bir davranışımın

olmadığını beyan ederim.

18.05.2012

Muhammed İhsan HAN

ii

TEŞEKKÜR

Çalışmamı yönlendiren, titizliği ve sabrıyla çalışmama destek olan, her zaman

bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım değerli hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Gizem

BULUT’a teşekkür ederim.

Çalışmalarım sırasında her zaman bilgisine ve tecrübesine danıştığım değerli

hocam Sayın Prof. Dr. Ertan TUZLACI’ya teşekkür ederim.

Araştırma yöresinde bana yardımcı olan akrabalarıma ve Kadışehri halkına

ayrıca daima bana destek olan anneme ve babama teşekkür ederim.

iii

İÇİNDEKİLER

Sayfa

KISALTMALAR ve SİMGELER...........................................................................vıı

ŞEKİL, RESİM ve TABLOLARIN LİSTESİ........................................................vıı

1. ÖZET.......................................................................................................................1

2. SUMMARY.............................................................................................................2

3. GİRİŞ ve AMAÇ.....................................................................................................3

4. GENEL BİLGİLER................................................................................................6

5. GEREÇ ve YÖNTEM...........................................................................................11

5.1. Araştırma Yöresinde Yapılan Çalışmalar………………………………11

5.2. Herbaryum Çalışmaları.............................................................................13

5.3. Bulguların Değerlendirilmesi.....................................................................13

6. BULGULAR..........................................................................................................15

CUPRESSACEAE

6.1. Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus.......................................................16

PINACEAE

6.2. Pinus nigrasubsp.nigravar.caramanica………………………………..17

BERBERIDACEAE

6.3. Berberis crataegina………………………………………………………..18

BORAGINACEAE

6.4. Cerinthe minorsubsp.auriculata…………………………………………19

6.5. Echium italicum…………………………………………………………...21

CARYOPHYLLACEAE

6.6. Telephium imperati subsp. orientale……………………………………...23

COMPOSITAE

6.7. Achillea biebersteinii....................................................................................24

6.8. Achillea nobilissubsp.neilreichii…………………………………………26

6.9.Centaurea iberica..........................................................................................28

6.10. Tripleurospermum parviflorum……………………………………........30

CONVOLVULACEAE

iv

6.11. Convolvulus arvensis…………………………………………………….31

CUCURBITACEAE

6.12. Ecballium elaterium………………………………………..…………….32

ELAEAGNACEAE

6.13. Elaeagnus angustifolia………………………………………….……….33

EUPHORBIACEAE

6.14. Euphorbia macroclada…………………………………..………………34

GERANIACEAE

6.15. Erodium cicutariumsubsp.cicutarium…………………...……..………36

GRAMINEAE

6.16. Cynodon dactylon var. dactylon.................................................................37

6.17. Zea mayssubsp.mays……………………………...…………………….38

GUTTIFERAE

6.18. Hypericum perforatum.............................................................................39

JUGLANDACEAE

6.19. Juglans regia..............................................................................................40

LABIATAE

6.20. Salvia cyanescens……………………………...............…………………41

6.21. Salvia sclarea..............................................................................................42

6.22. Satureja wiedemanniana………………………………………...………44

6.23. Teucrium polium…………………………………………………………46

6.24. Thymus sipyleus subsp. rosulans...............................................................48

LEGUMINOSAE

6.25. Astragalus noeanus……………………………………………...……….49

6.26. Colutea cilicica...........................................................................................50

LILIACEAE

6.27. Allium sativum…………………………………………...………………51

LORANTHACEAE

6.28. Viscum album subsp. album......................................................................52

MALVACEAE

6.29. Malva neglecta...........................................................................................54

PAPAVERACEAE

v

6.30. Glaucium grandiflorum var. grandiflorum………………………..……55

PLANTAGINACEAE

6.31. Plantago lanceolata....................................................................................57

6.32. Plantagomajorsubsp.major………………………………………….... 58

POLYGONACEAE

6.33. Polygonum cognatum……………………………………………………60

6.34. Rumex crispus……………………………………………………………61

PRIMULACEAE

6.35. Cyclamen coumvar.coum…………….…………………………………62

RANUNCULACEAE

6.36. Ranunculus kotschyi………………………….…………………….……64

RHAMNACEAE

6.37. Frangula alnussubsp.alnus……………………………...……………..65

ROSACEAE

6.38. Armeniaca vulgaris....................................................................................67

6.39. Crataegus microphylla…………………………………………..……….68

6.40. Crataegus tanacetifolia……………………………………………….….69

6.41. Cydonia oblonga........................................................................................70

6.42. Prunus divaricata subsp. divaricata……………………..………………71

6.43. Prunus spinosa subsp. dasyphylla………………………..………….…..72

6.44. Rosa canina...............................................................................................73

SALICACEAE

6.45. Populus x canescens……………………………………………..……….75

6.46. Salix alba…………………………………………………………………76

SCROPHULARIACEAE

6.47. Verbascum glomeratum…………………………………..…...…………78

SOLANACEAE

6.48. Hyoscyamus niger......................................................................................80

6.49. Hyoscyamus reticulatus.............................................................................81

ULMACEAE

6.50. Ulmus glabra……………………………………..………………………83

UMBELLIFERAE

vi

6.51. Eryngium campestre var. virens................................................................84

6.52. Petroselinum crispum…………………………...……………………….86

URTICACEAE

6.53. Urtica dioica...............................................................................................87

6.54. Urtica urens................................................................................................89

VITACEAE

6.55. Vitis vinifera...............................................................................................91

ZYGOPHYLLACEAE

6.56. Peganum harmala.....................................................................................92

Özel Bitkisel Karışımlar....................................................................................94

7. TARTIŞMA VE SONUÇ....................................................................................95

8. EKLER................................................................................................................104

9. KAYNAKLAR....................................................................................................106

10. ÖZGEÇMİŞ......................................................................................................108

vii

KISALTMALAR VE SİMGELER

Fl. of Tur.: Flora of Turkey and the East Aegean Islands

MARE: Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Herbaryumu

R.: Resim

subsp.: Alttür

var.: Varyete

*: Kadışehri yöresinde yetiştirilen bitkileri belirtir.

viii

ŞEKİL, RESİM ve TABLOLARIN LİSTESİ

Şekillerin Listesi:

Şekil 1. Kadışehri haritası

ix

Resimlerin Listesi:

Resim 1. Kadışehri İlçe Merkezi I

Resim 2. Yılman Dağı ve Kadışehri İlçe Merkezi II

Resim 3. Deveci Dağları I

Resim 4. Deveci Dağları II

Resim 5. Kadışehri Çevresinden Bir Görüntü I ve Verbascum glomeratum Topluluğu

Resim 6. Kadışehri Çevresinden Bir Görüntü II

Resim 7. Çekerek Çayı I ve Çevresinden Bir Görüntü

Resim 8. Çekerek Çayı II

Resim 9. Elmalıçiftliği Köyü ve Çevresinden Bir Görüntü

Resim 10. Yörenin Doğal Bitki Örtüsünden Bir Görüntü

Resim 11. Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus

Resim 12. Pinus nigra subsp. nigra var. caramanica

Resim 13. Cerinthe minor subsp. auriculata

Resim 14. Echium italicum

Resim 15 Achillea biebersteinii

Resim 16. Achillea nobilis subsp. neilreichii

Resim 17. Centaurea iberica

Resim 18. Ecballium elaterium

Resim 19. Elaeagnus angustifolia

Resim 20. Euphorbia macroclada

Resim 21. Salvia sclarea

Resim 22. Satureja wiedemanniana

Resim 23. Teucrium polium

Resim 24. Allium sativum

Resim 25. Viscum album subsp. album

Resim 26. Glaucium grandiflorum var. grandiflorum

Resim 27. Plantago major subsp. major

Resim 28. Polygonum cognatum

Resim 29. Cyclamen coum var. coum

x

Resim 30. Frangula alnus subsp. alnus

Resim 31. Prunus divaricata subsp. divaricata

Resim 32. Prunus spinosa subsp. dasyphylla

Resim 33. Rosa canina

Resim 34. Verbascum glomeratum

Resim 35. Hyoscyamus reticulatus

Resim 36. Eryngium campestre var. virens

Resim 37. Urtica dioica

Resim 38. Peganum harmala

xi

Tabloların Listesi:

Tablo 1. Kadışehri’nde yaptığımız çalışma ile Yozgat çevresindeki illerde yapılan

etnobotanik araştırmaların geleneksel halk ilacı bakımından

karşılaştırılması.

xii

Metin içinde yer alan cinsler (Alfabetik)

CİNSLER Tür Sayısı

Sayfa CİNSLER Tür Sayısı

Sayfa

Achillea

Allium

Armeniaca

Astragalus

Berberis

Centaurea

Cerinthe

Colutea

Convolvulus

Crataegus

Cyclamen

Cydonia

Cynodon

Ecballium

Echium

Elaeagnus

Erodium

Eryngium

Euphorbia

Frangula

Glauchium

Hyoscyamus

Hypericum

Juglans

2

1

1

1

1

1

1

1

1

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

1

1

24-26

51

67

49

18

28

19

50

31

68-69

62

70

37

32

21

33

36

84

34

65

55

80-81

39

40

Juniperus

Malva

Peganum

Petroselinum

Pinus

Plantago

Polygonum

Populus

Prunus

Ranunculus

Rosa

Rumex

Salix

Salvia

Satureja

Telephium

Teucrium

Thymus

Tripleurospermum

Ulmus

Urtica

Verbascum

Viscum

Vitis

Zea

1

1

1

1

1

2

1

1

2

1

1

1

1

2

1

1

1

1

1

1

2

1

1

1

1

16

54

92

86

17

57-58

60

75

71-72

64

73

61

76

41-42

44

23

46

48

30

83

87-89

78

52

91

38

1

1. ÖZET

Bu çalışma Kadışehri (Yozgat) yöresinde geleneksel halk ilacı olarak kullanılan

bitkileri ortaya çıkarmak amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla Mart 2011- Mayıs 2012

tarihleri arasında Mart, Nisan, Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında yörede toplam

43 gün süren arazi çalışmaları yapılmıştır. Bu araştırma esnasında yöredeki 1 belde

ve 26 köyün hepsine gidilerek halk ilacı olarak kullanılan bitkilerden örnekler

toplanmıştır. Bu bitkilerin yöresel adları, tedavideki kullanılışları, yararlanılan

kısımları, ilaçların hazırlanışı, uygulanış şekilleri, dozları, uygulama süreleri

hakkında bilgiler derlenmiştir. Toplanan bu örnekler Marmara Üniversitesi Eczacılık

Fakültesi Herbaryumu’nda (MARE) bulunmaktadır.

Sonuç olarak, yöreden toplanan 84 bitki örneğinin teşhisi sonucunda 56 türden

geleneksel halk ilacı olarak yararlanıldığı saptanmıştır. Bunlardan 48’i yabani 8’i ise

yörede yetiştirilen bitkilerdir. Bu bitkiler ve bunların tedavideki kullanılışları metin

içinde sunulmuştur.

Kadışehri yöresinde kaydedilen bitkilerden en çok yara tedavisinde, nefes

darlığına karşı, kan şekerini düşürücü olarak, romatizma tedavisinde ve mide

rahatsızlıklarının giderilmesinde yararlanılmaktadır.

Anahtar Sözcükler: Etnobotanik, Halk İlaçları, Kadışehri, Tıbbi Bitkiler,

Yozgat

2

2. SUMMARY

FOLK MEDICINAL PLANTS OF KADIŞEHRİ (YOZGAT)

This study was made to reveal the plants used as traditional folk medicine in

Kadışehri (Yozgat). For this purpose, the field work was done between March 2011-

May 2012, in March, April, May, June and July lasting for 43 days in total. During

this research all the settlement centers (including 1 small town and 26 villages) was

visited. The specimens of the plants used as folk remedies have been collected and

the information about local names, ailments treated or therapeutic effects, plant parts

used, method of administration, dosage, duration of treatment has been recorded. The

collected plant specimens are kept in the Herbarium of the Faculty of Pharmacy,

Marmara University (MARE).

As a result of identification of 84 plant specimens, 56 species used as a

traditional folk medicine, have been determined. Among them 48 species are wild

and 8 species are cultivated plants. These plants and their local usage in treatment are

presented in the text.

The plants recorded in Kadışehri are mostly used for wound, asthma, diabetes,

rheumatism and stomach diseases.

Key words: Ethnobotany, Folk Medicine, Kadışehri, Medicinal Plants, Yozgat

3

3 . GİRİŞ VE AMAÇ

Bitkilerin insan yaşamında çok bir öneme sahip olduğu yüzyıllardan beri

bilinmektedir. Başta besin ve tedavi olmak üzere birçok amaçlarla bitkilerden

yararlanılmıştır. Çeşitli hastalıkların tedavisinde yararlanılan en önemli doğal

kaynakların başında bitkilerin geldiğini M.Ö. 3000 yılına kadar uzanan

araştırmalardan ve bu dönemlerden kalan kil tabletlerden, tapınak ve mezar

duvarlarındaki resimlerden anlaşılmaktadır.

Ondokuzuncu yüzyıla kadar tedavide bitkilerden doğrudan veya çeşitli

preparatlar hazırlanarak yararlanılmıştır. Bugün dünyada özellikle, modern sağlık

hizmetlerinin yeterli olmadığı yerlerde geleneksel halk ilaçları ile tedavi eski

önemini sürdürmektedir. Bu geleneksel halk ilaçlarının büyük çoğunluğu bitkisel

kökenlidir. Dünya sağlık örgütü [World Health Organization (WHO)] tarafından

dünya popülasyonunun % 80’ninin geleneksel halk ilaçlarından büyük ölçüde

yararlandığı belirtilmiştir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki rolü çok önemlidir.

Bununla birlikte gelişmiş ülkelerde de birçok insanın bu tedavi yönteminden

yararlandığı bir gerçektir (1). Sentetik ilaçların çeşitli yan etkilerinin görülüşü,

üretimlerinin güç, maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle bitkilerle tedavi

günümüzde yeniden önem kazanmış, bitkisel kökenli ilaçlara yöneliş başlamıştır.

Bitkilerden ilaç olarak doğrudan veya çeşitli şekillerde (hap, toz, infüzyon,

dekoksiyon, merhem, yakı) yararlanılır. Yurdumuzda en çok bilinen ve yaygın olarak

kullanılan geleneksel ilaç şekilleri infüzyon ve dekoksiyondur (2).

Halk ilaçlarında bitkiler ya çoğunlukla olduğu gibi tek başına veya birçoğu

birlikte kullanılırlar. Bu ilaçların hazırlanışında özel reçeteler oluşturulmuştur ve

miktarlar buna göre uygulanır (2).

Geleneksel halk ilaçları ile ilgili bilgiler nesilden nesile sözlü olarak

aktarılmakla birlikte bunlardan bazıları yapılan araştırmalar ve derlemeler ile yazılı

kaynaklara dönüştürülmüştür. Tersine olarak bu bilgilerin bir kısmı çok eski yazılı

4

kaynaklardan öğrenilmiş olabilir. Halk arasında meraklı bazı kimselerin, deneyerek

bulduğu ve yazılı hiçbir kaynağa dayalı olmayan bilgilere de rastlanabilir (2).

Günümüzde ise basın-yayın yoluyla bu konudaki bilgiler çok daha yaygın hale

gelmekte ve böylece bilgilerin daha geniş halk kitlelerine ulaşması sağlanmaktadır.

Bu bakımdan bazı bilgilerin belirli bir yöreye özgü olup olmadığının saptanması

oldukça zordur. Ancak kırsal yörelerde, dağ köylerinde bu bilgilerin daha çok

geleneksel nitelikte olduğu bir gerçektir. Bu türde geleneksel bilgiler o yörelerde

yapılacak araştırmalarla yazılı hale getirilmezlerse çağımızın değişen koşulları,

sağlık alanındaki gelişmeler ve sağlık hizmetlerinin yaygınlaşması sonucunda

bunların yok olması kaçınılmazdır. Böylece yurdumuzda yılların birikimiyle oluşmuş

bir kültür ve sağlık alanında önemli bir kaynak yitirilmiş olacaktır (2).

Geleneksel halk ilaçları aynı zamanda bilim alanında çeşitli araştırmaların

konusunu oluşturmaktadır. Bunlar ilaç endüstrisinde yeni ilaçların yaratılmasında

kılavuz bilgiler içeren önemli bir kaynak durumundadır (2).

Türkiye, tarihsel bakımdan birçok uygarlığın etkisinin görüldüğü bir bölgede

yer almaktadır. Bu nedenle, zengin bir geleneksel kültüre sahiptir. Bu kültürün

önemli bir kısmını geleneksel halk ilaçları oluşturmaktadır. Ayrıca yurdumuz buna

kaynak oluşturacak zengin bir bitki örtüsüne sahiptir.

Bitkilerle ilgili halk kültürünün bilimsel olarak saptanmasında etnobotanik

araştırmaların rolü çok önemlidir ve yurdumuzun çeşitli yörelerinde bu konuda

yapılacak çalışmalara çok gereksinim vardır. Bu araştırmalarla kültürümüzün daha

iyi tanınması sağlanacak ve bazı geleneksel bilgilerin zamanla yok olması da

önlenmiş olacaktır. Bu konuda Bodrum (Muğla) ve Bozcaada (Çanakkale)

yörelerinde yapılan çalışmalarla ilgili yayınlar (3,4) bunun en başta gelen bilimsel

örnekleridir. Ayrıca, araştırma sonuçlarının halka ulaştırılması da çok önemli ve

yararlıdır (3).

Bu nedenle Anabilim Dalı’ mızın bilimsel politikası doğrultusunda ve araştırma

projeleri kapsamında, yurdumuzun çeşitli yörelerinde, geleneksel halk ilacı olarak

kullanılan bitkiler araştırılmakta ve bu konudaki halk kültürü saptanmaya

çalışılmaktadır. Bu amaca yönelik olarak bu tez çalışmasında Yozgat İli’ ne bağlı

5

Kadışehri İlçesi, araştırma alanı olarak seçilmiş ve Anabilim Dalı’ mızda yürütülen

daha önceki çalışmalar (3-15) kapsamında ele alınmıştır.

Literatürde Kadışehri yöresinin geleneksel halk ilaçları hakkında yapılmış özel

bir bilimsel araştırma bulunmamaktadır. Bu nedenle Kadışehri’nde yapılacak özel bir

araştırmanın yörenin bu bakımdan tanınmasına ve yurdumuzun geleneksel halk

ilaçları hakkında bilinen bilgilerine yeni katkılar sağlaması öngörülmüştür.

Bu araştırmada, Kadışehri yöresinde geleneksel halk ilacı olarak kullanılan

bitkilerin hangi türler olduğu, yöreden toplamış olduğumuz örneklere dayanarak

saptanmaya çalışılmış ve bunların tedavideki kullanılışları ile ilgili bilgiler

derlenmiştir.

6

4 . GENEL BİLGİLER

Kadışehri, Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi’nin kuzeybatısında yer alan,

Karadeniz Bölgesi ile sınırı bulunan, Yozgat iline bağlı bir ilçedir. Kadışehri 39'-40'

kuzey enlemleri ile 34'-35' doğu boylamları arasında yer alır ve ilçe merkezi

denizden 1040 m yüksekliktedir. İlçenin doğusunda Sulusaray (Tokat) ve Yıldızeli

(Sivas), kuzeyinde Zile (Tokat), batısında Çekerek (Yozgat), güneyinde ise

Saraykent (Yozgat) ve Akdağmadeni (Yozgat) ilçeleri ile çevrilidir. Kadışehri

578km² yüz ölçüme sahiptir(http://www.kadisehri.bel.tr/, Erişim tarihi 01.05.2012).

2011 sayımına göre nüfus 4993 kişidir. İlçeye bağlı 26 adet köy, 1 tanede belde

bulunmaktadır. Köylerin ve beldenin nüfusuyla beraber 15000 kişiyi

geçmektedir(http://www.tuik.gov.tr/, Erişim tarihi 01.05.2012).

Kadışehri’nin tarihçesi eski devirlere kadar uzanmaktadır. İlçenin güneyinde

tunç devrine ait iki çatal höyük, başka bir mevkide tarım arazisinin içerisinde yassı

höyük bulunmuştur (http://www.kadisehri.bel.tr/, Erişim tarihi 01.05.2012).

Resim 1. Kadışehri İlçe Merkezi I

7

Kadışehri yöresinde, doğuda Yılman Dağı, kuzeyde Deveci Dağları, batıda

Ördede Dağı, Kavak Beleni Dağı bulunur. Alçılı Seki ise bölgenin en önemli

yaylasının bulunduğu mevkidir (http://www.kadisehri.bel.tr/, Erişim tarihi

01.05.2012).

Resim 2. Yılman Dağı ve Kadışehri İlçe Merkezi II

Resim 3. Deveci Dağları I Resim 4. Deveci Dağları II

8

Kadışehri’nde karasal iklim yaşanmaktadır, mevsimler arası geçiş belirsizdir.

Bölgede yaygın olan bitki örtüsü ise kurak bozkırlardır.Kadışehri’nin çevresinde

geniş mera ve yaylalar mevcut olup, bu meraların çevrelerinde ise meşe korulukları

bulunur. Ormanlık alan yoktur. Dağlar meşeler dışında küçük çalılar ile kaplıdır.

Resim 5. Kadışehri Çevresinden Bir Görüntü I ve Verbascum glomeratum Topluluğu

Resim 6. Kadışehri Çevresinden Bir Görüntü II

9

İlçenin güneyinde arazi dalgalı bir görüntüye sahiptir. Dağlık bir alan bulunmasa

da tamamen düz bir konuma da sahip değildir. İlçede tarım yapılabilecek alanların

büyük bir kısmı güneydeki bu düzlüklerdir. İlçe merkezindeki tek ve en önemli

akarsu Kadışehri Deresi’dir. Kuzeydeki Deveci Dağları’ndan gelen sular bu akarsuyu

besler. Tarım arazilerini sulamada kullanılan bu dere yörenin en önemli akarsuyu

olan Çekerek Çayı’na bağlanır. Çekerek Çayı, Yeşilırmak’ın en önemli kollarından

biridir(http://www.kadisehri.bel.tr/, Erişim tarihi 01.05.2012).

Resim 7. Çekerek Çayı I ve Çevresinden Bir Görüntü

Resim 8. Çekerek Çayı II Resim 9. Elmalıçiftliği Köyü ve Çevresinden Bir Görüntü

10

Tarım arazileri genellikle kuru tarıma uygundur. Tarım yörenin en önemli geçim

kaynağıdır. Buğday, şekerpancarı, arpa, fiğ ve ayçiçek ilçede yetiştirilen en önemli

tarım ürünleridir. Bunlar dışında azda olsa bazı köylerde üzüm ve meyve

yetiştiriciliği de yapılır(http://www.kadisehri.bel.tr/, Erişim tarihi 01.05.2012).

Dağlardan erozyonla gelen alüvyonlu toprak verimi artırmaktadır. İlçenin en önemli

geçim kaynağı olan tarım mevcut nüfusa yeterli gelmediği için dışarı göç çok

fazladır. Hayvancılığı ise köylerde halk, kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla

yapmaktadır. Bazı yüksek dağ köylerinde ise arıcılık yapılmaktadır.

Resim 10. Yörenin Doğal Bitki Örtüsünden Bir Görüntü

11

5. GEREÇ VE YÖNTEM

Araştırmamızın materyalini Kadışehri yöresinden Mart 2011 - Mayıs 2012

tarihleri arasında toplanan bitki örnekleri oluşturmaktadır. Araştırma konumuzla

ilgili olarak yörede yaptığımız çalışmalar esnasında geleneksel halk ilacı olarak

yararlanılan ve kullanılan 84 adet bitki örneği toplanmış olup, bu örnekler M.Ü.

Eczacılık Fakültesi Herbaryumu’ nda bulunmaktadır.

Tezle ilgili çalışmalarımız başlıca üç aşamada yürütülmüştür:

1. Araştırma yöresinde yapılan çalışmalar

2. Herbaryum çalışmaları

3. Bulguların değerlendirilmesi

5.1. Araştırma Yöresinde Yapılan Çalışmalar:

Öncelikle araştırma yöresinde geleneksel halk ilacı olarak kullanılan bitkilerin

toplanmasına ve bu konudaki bilgilerin derlenmesine çalışılmıştır. Bu amaçla

bitkilerin yetişme dönemleri de göz önüne alınarak 2011 ve 2012 yıllarında toplam

43 günlük bir arazi çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma esnasında Kadışehri

merkezi ile aşağıda belirtilen 1 belde ve 26 köyün hepsine gidilmiştir (Şekil 1).

Belde: Halıköy

Köyler: Akçakale, Aşağıkızılöz, Belören, Buzluk, Çamsaray, Derbent,

Dikmesöğüt, Elmalı, Elmalıçiftliği, Elmalıütüğü, Gümüşsu, Hanözü, Kabalı,

Kemallı, Kıyılı, Ovacık, Örencik, Seyhan, Üçağaç, Yakacık, Yangı, Yanık,

Yavuhasan, Yelten, Yoncalık, Yukarıkızılöz.

Şekil 1. Kaddışehri Haritası

12

13

Araştırma konumuz ile ilgili bilgiler, yörede yaşayan yerli kimselerden

sağlanmaya çalışılmıştır. Araştırmalarımız Anabilim Dalı’ mızda hazırlanmış olan,

“Bitkisel Halk İlaçları Araştırma Formu I” (Ek-1) kapsamında yürütülmüştür. Daha

sonra derlenen bu bilgiler topluca değerlendirilmiştir.

Aynı zamanda Anabilim Dalı’mızda hazırlanan, “Bitkisel Halk İlaçları

Araştırma Formu II” (Ek-2) kapsamında da, Kadışehri yöresinde halk ilacı olarak

bitkilerin kullanım yaygınlığı belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca yörede yaptığımız

araştırmalar esnasında çeşitli fotoğraflar çekilmiş, bunların 38 tanesi

çalışmamamızda ilgili oldukları yerlerde sunulmuştur.

5.2. Herbaryum Çalışmaları:

Araştırma yöresinden toplanan bitki örneklerine Fakültemizin Herbaryumu’ nun

özel numaraları verilmiş, kurutulup derin dondurucuda (-18 °C) en az iki gün

bekletildikten sonra kartonlara yapıştırılmış ve etiketleri hazırlanarak herbaryum

örneği haline getirilmiştir. Bu bitkiler, çalışmamızın bulgular bölümünde

herbaryumumuzun kodu “MARE” ve numarası ile birlikte belirtilmiştir. Bitki

örneklerinin teşhisinde başlıca “Flora of Turkey and the East Aegean Islands”

(16,17), “Flora Europaea” (18) adlı eserden ve Fakültemizin Herbaryumu’ ndan

yararlanılmıştır. Ayrıca bitki resimlerinin yer aldığı “Iconographia Florae Italicae”

(19) ve “Türkiye’nin Bahçe Bitkileri ve Kent Çiçekleri” (20) eserlerinden ve bazı

temel botanik kitaplarından (21,22) teşhisler sırasında yararlanılmıştır.

5.3. Bulguların Değerlendirilmesi:

Araştırma sonucunda elde edilen bulguların, tezin yazım aşamasında, belirli bir

düzende ve kapsamda sunulması ile ilgili çalışmalardır. Bulgular ayrıca farmakolojik

yönden değerlendirilmiş ve bitkiler tedavide kullanılışlarına göre de

gruplandırılmışlardır. Yakın yörelerdeki benzer çalışmalarla karşılaştırmalar

yapılarak bulguların uygunlukları veya farklılıkları saptanmaya çalışılmıştır.

Bitkilerin deskripsiyonlarının yazımında ve Türkiye’ de kayıtlı olduğu illerin

belirtilmesinde başlıca Flora of Turkey’ den (16,17) yararlanılmıştır. Türkiye’ deki

14

yayılış alanı içinde Yozgat’ın kaydı olmaması durumunda, kendi topladığımız

örneklere dayanılarak bu il, parantez içinde verilmiştir.

Bitkilerin deskripsiyonlarında geçen, Latince ve diğer yabancı dil kökenli kelime

ve terimler okunuşlarına göre yazılmıştır.

Geleneksel halk ilacı olarak kullanılan bitkilerin yöresel adları, araştırma

yöremizde kendi yaptığımız derlemelere göre belirtilmiştir.

Yörede kültürü yapılan bitkiler, adının başına (*) konularak işaretlenmiştir.

Araştırmalarımızın yürütüldüğü Kadışehri, Flora of Turkey’ deki kareleme

sistemine göre “B5” karesinde bulunmaktadır ve bu nedenle toplanan bütün örnekler

bu karede yer almaktadır.

Bitkilerin yöresel kullanılışları ile ilgili bölümlerde bilginin derlendiği yerleşim

merkezi / merkezleri parantez içinde belirtilmiştir.

Araştırma yöresinde bitkilerin tek başına veya karışım halinde kullanıldığına

rastlanmış olup karışımlar halinde kullanılanlar ayrıca çalışmamızın bulgular

bölümünün sonunda topluca sunulmuştur. Tek başına kullanılan bitkiler, ayrıca

karışım halinde de kullanılıyorsa bu durum, o bitkilerin kullanılışı ile ilgili bilgilerin

en sonunda belirtilmiştir.

15

6. BULGULAR

Araştırma yöresinde geleneksel halk ilacı olarak kullanıldığını saptadığımız

bitkilerin tümü Spermatophyta Bölümü’nde, Gymnospermae ve Angiospermae

Altbölümü kapsamındaki familyalarda yer alır. Yörede geleneksel halk ilacı olarak

saptadığımız bu bitkilerin ait olduğu familyalar, cinsler ve türler kendi aralarında

alfabetik olarak sunulmuşlardır.

16

CUPRESSACEAE

6.1.Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus

Dioik çalı veya ağaçlar. Yapraklar

lanseolat, üçlü çevrel dizilişli, seyrek,

6-25 mm uzunluğunda 1.5 mm’ ye

kadar genişlikte, akuminat-mukronat,

yeşil, üst yüzey üzerinde belirgin iki

stoma çizgili. Olgun kozalaklar az çok

küresel, 6-8 mm çapında, koyu kırmızı

veya mordan parlak kahverengiye

kadar değişen renklerde, kırışık (Flora

of Turkey 1:80).

Yöresel Adı: Ardıç

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Adıyaman, Ankara, Antalya, Bitlis,

Çanakkale, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş, Kastamonu, Kayseri, Kırklareli,

Kütahya, Mersin, Sakarya, Samsun, Sinop, Sivas, Trabzon, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Elmalıçiftliği Köyü,

1451 m, 19.06.2011, M.İ.Han, MARE 13985.

Yöresel Kullanılışı:

a)Kozalaklarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, mide rahatsızlıklarının

giderilmesinde kullanılır (Elmalıçiftliği).

Resim 11. Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus

17

PINACEAE

6.2.Pinus nigra J.F. Arnold subsp. nigra

var. caramanica(Loudon) Rehder

30 m’ye kadar uzunlukta ağaçlar.

Kabuklar koyu griden siyaha kadar değişen

renklerde. Genç sürgünler çıplak. Yapraklar

70-180 x 2 mm boyutlarında, koyu yeşil,

sert, çoğunlukla geriye kıvrık. Tomurcuklar

reçineli. Kozalak ovoid, dik veya yükselici.

Pullar düz, apofiz az çok düz. Umbo

mukronat (Flora of Turkey 11: 6).

Yöresel Adı: Çam

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir,

Bursa, Denizli, Hatay, İçel, İzmir, Kahramanmaraş, Kastamonu, Kütahya, Manisa,

Muğla, Sinop, Yozgat.

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Elmalıütüğü Köyü, 1091

m, 17.06.2011, M.İ.Han, MARE 13993.


a ) Reçinesi, sıcak süt ile karıştırılıp, dahilen, bronşit tedavisinde ve nefes

darlığına karşı kullanılır (Elmalıütüğü).

Resim 12. Pinus nigra subsp. nigra var. caramanica

18

BERBERIDACEAE

6.3.Berberis crataegina DC.

2 m’ye kadar uzunlukta çalılar. Dikenler çoğunlukla yapraklardan daha kısa.

Genç çiçeklerin kabukları koyu morumsu-kahverengi, çoğunlukla parlak ve bazen

derince oluklu ve siyah lentiseller yok. Yapraklar darca obovat, çoğunlukla

genişliğinin hiç olmazsa 3 katından daha uzun, kenarları kabaca serrat veya tam.

İnfloresans sık, 1-3 cm, 6-15 çiçekli. Meyveler olgunlaşmamışken kırmızı,

olgunlaştığında siyah (Flora of Turkey 1:209).

Yöresel Adı: Karamıh dikeni, Kızamık

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ankara, Antalya, Erzincan, Kastamonu,

Kayseri, Konya, Kütahya, Malatya, Niğde, Urfa, Yozgat.

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Ovacık Köyü, 1267 m,

22.06.2011, M.İ.Han, MARE 13980. Kadışehri, Dikmesöğüt Köyü, 1190 m,

23.04.2012, M.İ.Han, MARE 14495.


a )Meyveleri, doğrudan yenerek, ağız yarası tedavisinde kullanılır (Dikmesöğüt).

Karışım 1: Bitkinin tümü suda kaynatıldıktan sonra yumuşamış kısımları ile

Juglans regia’nın dövülmüş tohumları karıştırılıp, bir bezle sarılarak, yara ve kesik

tedavisinde kullanılır (Ovacık).

19

BORAGINACEAE

6.4. Cerinthe minorL. subsp. auriculata(Ten.) Domac

İki veya çok yıllık otlar. Gövde dik, 25-75 cm uzunlukta, üst taraftan basit veya

dallanmış. Taban yaprakları spatulattan oblanseolata kadar değişen şekillerde, obtus,

lamina petiole doğru daralır; gövde yaprakları linear-oblong, lanseolat-eliptik veya

obovat, 8 x 2-8 cm, obtus, sapsız, az çok gövdeyi saran. Brakteler genellikle

yeşilimsi. Kaliks az çok tabanda bölünmüş, loblar lanseolat, akut, kenarlar silialı.

Korolla sarı, kahverengi, mor veya menekşe renginde, 10-11 x 3.5-4.5 mm

boyutlarında, korolla tüpün üst yarısına kadar genişlemiş, loblar lanseolat, akut.

Pediseller skabrid veya kısa hispid. Merikarplar yaklaşık 3-5 x 3 mm boyutlarında,

ovoid-küresel, koyu kahverengiden siyahımsıya kadar değişen renklerde (Flora of

Turkey 6:376).

Yöresel Adı: ─

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Afyon, Ankara, Bitlis, Bolu, Bursa, Çorum,

Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Isparta, İçel, İstanbul, İzmir,

Resim 13. Cerinthe minor subsp. auriculata

20

Kahramanmaraş,Kars, Kırklareli, Kütahya, Muğla, Nevşehir, Samsun, Siirt, Sivas,

(Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Buzluk Köyü, 903 m,

17.06.2011, M.İ.Han, MARE 14324.


a ) Toprak üstü kısımları bir kazan su içinde kaynatılıpsuyu ılık hale geldikten

sonra, bacaklar bu suyun içinde bir müddet bekletilerek, romatizma tedavisinde

kullanılır (Buzluk).

21

BORAGINACEAE

6.5.Echium italicumL.

90 cm’ye kadar uzunlukta, yoğun hispid-setalı tüylü, iki yıllık bitkiler. Setalar

çoğunlukla kuruduğu zaman sarımsılaşır. Gövde dik, yoğun yatık veya dik yatık-

setalı. Yapraklar yoğun setalı, akut, lineardan darca oblonga kadar değişen şekillerde;

taban yaprakları 25(-35) x 2(-4.5) cm boyutlarında, kısa sap halinde daralır,

gövdedeki yapraklar küçük, sapsız veya hemen hemen sapsızdır. Çiçek kurulu

çoğunlukla az çok piramidal, alttaki dallar,

alt gövde yapraklarının koltuklarından

yükselir; bazen daha dar ve az çok spikaya

benzer. Kaliks çiçekli halde 6-8 mm,

meyveli halde 12 mm. Korolla açık mavi,

leylak renginde, pembemsi veya

beyazımsı, 7-9.5 mm, darca huni şeklinde,

seyrek kılsı tüylü veya dış kısmı az çok

çıplak. Stamenler genellikle uzun, aşmış;

filamentler açık kahverenginden turuncuya

kadar değişen renklerde. Stilus bifid

yaklaşık 1 mm. Merikarplar yaklaşık 4 x 2

mm boyutlarında, az çok oblong, içe kıvrık

sivri gagalı ve yükselmiş damarlı omuzlu,

rugoz-tuberkulat ve retikulat(Flora of

Turkey 6:321).

Yöresel Adı: Sülük otu

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ankara, Antalya, Artvin, Balıkesir, Bitlis,

Bursa, Denizli, Edirne, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Hakkari, İçel,

İstanbul, İzmir, Konya, Malatya, Mardin, Samsun, Trabzon, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Belören Köyü, 1091 m,

04.07.2011, M.İ.Han, MARE 14115.

Resim 14. Echium italicum

22


a ) Bitkinin tamamı küçük parçalar halinde suda kaynatıldıktan sonra ezilip, bir

bezle sarılarak, yara ve çıban tedavisinde kullanılır (Belören).

23

CARYOPHYLLACEAE

6.6.Telephium imperati L. subsp. orientale (Boiss.)Nyman

10-30 cm uzunlukta, toprak üzerinde yatık bitkiler. Yapraklar (5-)7-15(-20) x 2-

5(-6) mm, eliptik-obovat, bazen sivri, alt yüzde orta damar bariz belirgin. Simler az

sayıda kısa pediselli çiçekli. Sepaller 3-5 mm, oblong-linear, omurgalı. Petaller

kaliksin boyu kadar. Kapsula 5-6 x 3 mm boyutlarında, kahverengimsi-yeşil parlak.

Tohumlar çoğunlukla 11-15(-18) (Flora of Turkey 2:97).

Yöresel Adı: Demra otu

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Afyon, Amasya, Ankara, Antalya,

Balıkesir, Bilecik, Burdur, Bursa, Elazığ, Erzurum, İçel, Muğla, Urfa, (Yozgat).


04.07.2011, M.İ.Han, MARE 14114.


a ) Toprak üstü kısımları kurutulduktan sonra dövülüp, süt ve yağ ile

karıştırılarak haricen, yara tedavisinde kullanılır (Belören).

24

COMPOSITAE

6.7.Achillea biebersteinii Afan.

10-100 cm uzunluğunda çok yıllık otsu bitkiler. Gövdeler yuvarlak, boyuna

çizgili, seyrek veya az çok sıkça piloz. Yapraklar sıkça veya seyrek piloz, 2-3

pennatisekt, gövde yaprakları tabandakilere benzer, ortadaki gövde yaprakları linear

veya linear-lanseolat, 2.5-12 x 0.5-2.5 cm boyutlarında, yaprak ekseni tam, 0.5-1 mm

genişliğinde, primer segmentler çok sayıda, uç

parçaları kılsıdan lineara kadar değişen

şekillerde, akut veya akuminat, 1-4(-6) x 0.2-1

mm boyutlarında. Kapitulumlar 30-200 veya

daha fazla, korimbuslar 2-10 cm genişliğinde,

pedunkullar 0.5-4 mm. İnvolukrum oblong

veya genişçe ovoid, 3-4 x 2-3 mm

boyutlarında. Brakteler ovat üçgenimsiden

oblonga kadar değişen şekillerde, az çok

obtus, soluk, pubesent; içtekiler zarımsı tepeli.

Dilsi çiçekler 4-5 adet, altın sarısı renkte, 1-2

mm boyutunda; tüpsü çiçekler 10-30 adet

(Flora of Turkey 5:250).

Yöresel Adı: Eşekotu

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Ağrı, Ankara, Bilecik, Burdur,

Çankırı, Denizli, Elazığ, Gümüşhane, Hakkari, Kars, Kayseri, Konya, Mardin, Muş,

Samsun, Sivas, Urfa, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları:B5 Yozgat: Kadışehri, Elmalıütüğü Köyü, 1084

m, 17.06.2011, M.İ.Han, MARE 13988. Kadışehri, Seyhan Köyü, 1145 m,

23.06.2011, M.İ.Han, MARE 14490.

Resim 15. Achillea biebersteinii

25


a ) Toprak üstü kısımlarındanhazırlanan dekoksiyon, dahilen, karın ağrısının

giderilmesinde kullanılır (Seyhan).

26

COMPOSITAE

6.8. Achillea nobilis L. subsp. neilreichii (Kerner) Formànek

30-60 cm uzunlukta, stolonsuz bitkiler. Gövdeler silindirik, boyuna çizgili, az

çok yoğun basık veya yayık piloz. Yapraklar seyrekçe veya sıkça yünümsü-pubesent,

gövde yaprakları taban yapraklarına benzer; tabandakiler 2-3 pennatipartit, oblong-

lanseolat, 2-10 x 1-3 cm boyutlarında, ana eksen çoğunlukla dentat; ortadaki gövde

yaprakları oblong-ovat, 2-5 x 1-3 cm boyutlarında, primer segmentler az çok düzenli

1-pennatifit veya 1-pennatisekt 6-8 çift ana

segmentli, ana eksen 0.7-1 mm, yapraklar

birbirinden uzak; internodyumlar 2-4 cm.

Kapitulum 50-150 adet ve daha fazla,

korimbus 2-10 cm genişliğinde, pedunkuller

(0.5-)1-4 mm, seyrek, kısa, az çok yayık tüylü.

Involukrum obovoid, 3-3.5 x 2-2.5 mm

boyutlarında, seyrek, kısa, az çok yayık tüylü.

Brakteler üçgenimsi-lanseolat ve akut veya

oblong ve obtus, hafifçe tüylü veya sıkça

yünümsü. Ligulalar 3-5, üstte soluk sarı, altta

beyaz, 0.8-1.5(-2) mm; disk çiçekleri 10-25

adet (Flora of Turkey 5:247).

Yöresel Adı: Eşek otu

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Afyon, Ağrı, Bilecik, Bolu, Burdur,

Denizli, Erzurum, İstanbul, Kastamonu, Konya, Kütahya, Manisa, Sivas, Van,

(Yozgat).


17.06.2011, M.İ.Han , MARE 14010.

Resim 16. Achillea nobilis subsp.neilreichii

27


a ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, kolesterolü

düşürmek amacıyla kullanılır (Buzluk).

28

COMPOSITAE

6.9. Centaurea iberica Trev.

Tabandan itibaren tekrar tekrar dallanmış, 20-80(-100) cm uzunlukta, tek yıllık

veya iki yıllık otlar. Dallar çoğunlukla uç kapitulanın aşağısından kısa bir mesafeden

yükselir ve ana eksen yakınından tepesini aşar. Yapraklar seyrekçe tüylü; alttakiler

saplı pennatifitten pennatipartite kadar

değişen şekillerde veya lirat 6 çift dentikulat

(pennatifit) lanseolat yan segmentli,

ortadaki yan segmentlere benzer fakat

sapsız ve daha az yan segmentli; üsttekiler

lirat, 1-2 yan segmentli veya lanseolat ve

tam veya az kabaca dişli. İnvolukrum (10-

)13- 18 x (7-)9 – 12(-15) mm boyutlarında,

ovoidden çanak şekline kadar değişen

şekillerde. Apendiks (iki sıra halindeki

brakteler) batıcı, saman renginde, dikenli ve

değişik uzunlukta, (5-)10-25(-30) mm,

tabandan (1-)2-3 çift dikencikli, braktelerin

kenara yakın kısımları dar, şeffaf kenarlı.

Çiçekler açık pembe, kenardakiler ışınsal

değil. Akenler 3-4 mm; pappus 1-2-5(-3)

mm ( Flora of Turkey 5:543).

Yöresel Adı: Çakır dikeni

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adıyaman, Ankara, Antalya, Bolu,

Çanakkale, Denizli, Diyarbakır, Edirne, Erzurum, Eskişehir, Hakkari, Hatay,

İstanbul, İzmir, Kastamonu, Konya, Kütahya, Niğde, Ordu, Rize, Trabzon, Van,

(Yozgat).


04.07.2011, M.İ.Han, MARE 14103.

Resim 17. Centaurea iberica

29


a ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, kan

şekerinidüşürmek amacıyla kullanılır (Belören).

30

COMPOSITAE

6.10. Tripleurospermum parviflorum (Willd.) Pobed.

4-35 cm uzunlukta tek yıllık otlar. Çok sayıda gövdeli, nadiren rizomdan çıkan

tek bir gövdeli, üstte dallanmamıştır. Yapraklar kısaca 1-2 pennatisekt; lasinyalar

ipliksi veya lanseolat-subulat. Kapitulum tek, uçta, 0.4-1.2 cm genişliğinde (ligulalar

hariç), ışınsal, çıplak, pubesent az çok ince pedünküller üzerinde bulunur. Brakteler

çıplak, oblong-obtus, kenarları zarımsı, kırmızımsı-kahve veya beyaz. Reseptakulum

konik veya uzamış-konik. Ligulalar 2.5-8 mm; disk çiçeklerinin korolla lobları

tepede glandsız. Akenler kısaca oblong, az çok içe doğru kıvrık, 1-1.5 x 0.3-0.8 mm

boyutlarında, olgunlaştığında siyah veya koyu kahve renginde, bol müsilajlı,

öndekiler 2 çizgili, arkadakiler 3 çizgili, çizgiler kalınlaşmış, fissürler derin; korona

lobat, huni gibi, beyaz akenlerin1/3-1/2’si kadar (Flora of Turkey 5:302).

Yöresel Adı: Papatya, Koyungözü

Türkiyede Kayıtlı Olduğu İller: Amasya, Çankırı, Kastamonu, Konya, Sivas,

Tokat, (Yozgat), (Türkiye’de endemik).

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Üçağaç Köyü, 955 m,

23.04.2011, M.İ.Han, MARE 13756.


a )Kapitulumlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, kan şekerini düşürmek

amacıyla kullanılır (Buzluk).

b )Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darlığı ve

öksürüğe karşı ve zatürre tedavisinde kullanılır (Üçağaç).

c )Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, kolesterolü

düşürmek için kullanılır (Elmalıütüğü).

d ) Toprak üstü kısımları suda haşlandıktan sonra, bir bezle sarılarak, yara


31

CONVOLVULACEAE

6.11Convolvulusarvensis L.

Dallanmış toprak altı gövdeli sürünücü veya tırmanıcı çok yıllık bitkiler. Gövde

toprak üstünde dallanmamış, 3 m’ye kadar veya daha fazla uzunlukta, çıplak veya

zayıfça pubesent. Yapraklar sagitat veya hastat, değişik boylarda, 5 x 3 cm

boyutunda, çıplak veya seyrek pubesent, akut veya obtus, yan loblar genellikle yayık

ve akut. Çiçekler genellikle tek, koltuklarda, bazen çiftler halinde, nadiren 3 çiçekli

simler halinde. Dış sepaller obovattan genişçe oblonga kadar değişen şekillerde,

yaklaşık 4 x 2.5 mm boyutlarında, obtus, trunkat veya mukronulat. Korolla beyaz

veya pembe, nadiren mavi, 15-25 mm. Ovaryum çıplak (Flora of Turkey 6:213).

Yöresel Adı: Dağ sarmaşığı

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ağrı, Amasya,Ankara, Artvin, Balıkesir,

Bilecik, Bitlis, Bursa, Denizli, Elazığ, Eskişehir, Gümüşhane, Hakkari, İstanbul,

İzmir, Kahramanmaraş,Kars, Kırklareli, Konya, Kütahya, Malatya, Mardin, Muğla,

Muş, Niğde, Ordu, Urfa, Yozgat.

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Dikmesöğüt Köyü, 1190

m, 21.06.2011, M.İ.Han, MARE 14102.


a ) Kökünden elde süt, bir müddet bekletilip yoğunlaştıktan sonra nohut

büyüklüğünde bir parça alınıp, su ile yutularak, kabızlığa, hemoroidlere karşı ve

antihelmintik olarak kullanılır (Dikmesöğüt).

32

CUCURBITACEAE

6.12. Ecballium elaterium(L.) A. Rich.

Çok yıllık otlar. Gövde sürünücü, güçlü hispid, soluk yeşil, 25 cm’ye kadar

uzunlukta. Yapraklar oldukça kalın, sert

yapılı, üstte koyu yeşil ve skabrit, altta

soluk yeşil ve sıkça hispid-tomentoz,

ovat- üçgenimsi, kordat, kenarlarda sinuat

ve undulat, üstte oldukça konkav, kısaca 5

loblu; taban lobları az çok dik, 4-14.5 x

3.5-17 cm boyutlarında. Pedunkuller dik,

hispid, 2-10 cm. Erkek çiçekler, 3.5-37

cm rasemler halinde; petaller 8-16 x 4-7

mm boyutlarında. Dişi çiçekler

çoğunlukla yaprak koltuklarında erkek

çiçeklerle birlikte; pedunkuller 1-8 cm,

petaller 6-12 x 3-6 mm boyutlarında.

Meyve sarkık, 3-5 x 1.5-2.5 cm

boyutlarında. Pulpa çok acı. Tohumlar 4

mm’ye kadar (Flora of Turkey 4:203).

Yöresel Adı: Acı kavun

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Amasya, Balıkesir, Bilecik, Denizli, Hatay,

İçel, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş,Kırklareli, Konya, Muğla, Sinop, Tekirdağ,

(Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları:B5 Yozgat: Kadışehri, Dikmesöğüt Köyü, 1190

m, 17.05.2012, M.İ.Han, MARE 14582.


a ) Meyvelerinin suyu, buruna birkaç damla damlatılarak, sinüzit tedavisinde

kullanılır (Dikmesöğüt).

Resim 18. Ecballium elaterium

33

ELAEAGNACEAE

6.13.Elaeagnus angustifolia L.

Çalılar veya 7 m’ye kadar

uzunlukta ağaçlar, az çok

dikenli, yeni gelişen kısımlar ve

yapraklar gümüşi pullarla kaplı.

Yapraklar 2-8 x 1-3 cm

boyutlarında. Çiçekler az çok

yapraklarla aynı zamanda oluşur.

Periant dışta gümüşi, içte sarı, 8-

10 mm, hoş kokulu. Meyve

eliptik-oblong, 10-20(-30) x 6-

12(-20) mm boyutlarında,

kızılımsı-kahverengi ( Flora of

Turkey 7:534).

Yöresel Adı: İğde

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ankara, Balıkesir, Bilecik, Bitlis, Çanakkale,

Çankırı, Denizli, Eskişehir, Erzurum, Gümüşhane, Hakkari, İçel, İstanbul,

Kahramanmaraş,Kars, Kayseri, Konya, Malatya, Samsun, Siirt, Sinop, Sivas, Urfa,

(Yozgat).


17.06.2011, M.İ.Han, MARE 14007.


a ) Bitkinin 1 kg çiçekleri ile 1 kg bal karıştırılıp, 1 ay boyunca günde 2 yemek

kaşığı yenerek, kısırlık tedavisinde kullanılır (Buzluk).

Resim 19. Elaeagnus angustifolia

34

EUPHORBIACEAE

6.14. Euphorbia macroclada Boiss.

70 cm’ye kadar uzunlukta olan, çok sayıda basit gövdeli, küçük pruinoz-

papilloz, mavimsi yeşil çok yıllık otsu bitki. Gövde yaprakları eliptik-lanseolat veya

oblanseolat, (2-)3-8.5 x 0.5-1.8 cm boyutlarında, akut veya hemen hemen akut, tam,

çoğunlukla belirgin palmat damarlı. Işın yaprakları eliptik-ovattan genişçe ovata

kadar değişen şekillerde veya reniform, 0.7-2 x 1-2.5 cm boyutlarında, obtus,

mukronat, yuvarlak, küt veya hafifçe kordat, sarımsı. Işınlar 5-9 adet; yaprak

koltuğundaki ışınlar 1-11 adet. Glandlar çoğunlukla 2 boynuzlu, boynuzlar çoğu

zaman loblu veya çok parçalı. Siyatiyal loblar bifit, yoğun pubesent. Meyve ovoid,

konik veya konik-ovoid, yuvarlak üç loblu, 4-5 mm çapında, pruinoz-papilloz ve

seyrek piloz. Tohumlar küremsi, 3 mm uzunluğunda, yüzeyi düz, soluk gri renkli,

karunkula konik ( Flora of Turkey 7:615).

Yöresel Adı: Sütleğen

Resim 20. Euphorbia macroclada

35

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Afyon, Ağrı, Ankara, Antalya, Bitlis,

Burdur, Çorum, Denizli, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Hakkari,

Kahramanmaraş,Kayseri, Konya, Mardin, Niğde, Urfa, Yozgat.


23.04.2011, M.İ.Han, MARE 13758. Kadışehri, Yanık Köyü, 911 m, 18.06.2011,

M.İ.Han, MARE 13999. Kadışehri, Buzluk Köyü, 903 m, 17.06.2011. M.İ.Han,

MARE 14003. Kadışehri, Üçağaç Köyü, 955 m, 18.06.2011, M.İ.Han, MARE

14110.


a ) Bitkinin sütü, haricen, nasır ve et benlerinin yok edilmesinde kullanılır

(Buzluk, Üçağaç, Yanık).

b ) Bitkinin sütü, koyun yününe damlatılarak, 3 gün boyunca vajina içine

konularak, kısırlık tedavisinde kullanılır (Buzluk).

36

GERANIACEAE

6.15.Erodium cicutariumL. subsp.cicutarium

40 cm’e kadar uzunlukta tek yıllık (gövdeler ilkbaharın başında daha kısa

olmasına rağmen) bitkiler. Taban ve gövde yaprakları birbirine benzemez. Taban

yaprakları pennat, folioller ovat-oblong, akut lasiniat, 4-10 mm, tam veya küçük dişli

segmentli derince pennatifit. Gövde yaprakları derin 1-2 pennatifit foliollü. Stipulalar

çoğunlukla ovat. Sepaller 4-5 mm, meyveli halde 7 mm’ye kadar büyür. Arista 0.2-

0.5 mm, çoğunlukla bir veya çok sayıda setalar taşır. Petaller ovat, birbiri üzerini

örtmez, açık mor veya pembe, sepallerin 1.5-2 katı kadar. Meyvenin gagası 2.5-3.5

cm. Merikarplar yaklaşık 5 mm, oluklu alt kısımları çukurcuklu, çukurcuklar

glandsız (Flora of Turkey 2:485).

Yöresel Adı: Danadili

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Ankara, Antalya, Artvin, Çanakkale,

Erzincan, Eskişehir, Hatay, İstanbul, İzmir, Konya, Mardin, Muğla, Sakarya,

Samsun, Rize, Trabzon, Van, Yozgat.


09.04.2011, M.İ.Han, MARE 13739.


a ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, mide

rahatsızlıklarının giderilmesinde kullanılır (Buzluk).

37

GRAMINEAE

6.16. Cynodon dactylon(L.) Pers. var.dactylon

Çok yıllık bitkiler. Rizomlar, yayık, çıplak, noduslarda köklenmiş, saman sarısı

renginde. Çiçek taşıyan gövdeler dik veya yükselici, tabanda dirsek şeklinde kıvrık,

30 cm’ye kadar uzunlukta, düz çıplak. Yaprak laminası linear-lanseolat, 6 cm’ye

kadar uzunlukta, akut, her iki yüzünde çıplak, kenarlar skabrit. Spikalar 2-4(-7) adet,

(2-)3-7 cm, az çok çıplak, ana eksen skabrit. Spikulalar 2-2.5 mm, çok kısa saplı,

soluk yeşil veya morumsu. Glumalar linear-lanseolat, 1-2.2 mm. Lemma ovat-

lanseolat, 2-2.5 mm, karina ve kenarlar siliat. Anterler yaklaşık 1 mm, mor; stigmalar

morumsu-siyah (Flora of Turkey 9:580).

Yöresel Adı: Ayrık otu

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir,

Çanakkale, Edirne, Hatay, İçel, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş,Kars, Konya,

Manisa, Muğla, (Yozgat).


m, 22.06.2011, M.İ.Han, MARE 13976. Kadışehri, Elmalıçiftliği Köyü, 1451 m,

21.06.2011, M.İ.Han, MARE 13983.


a ) Bitkinin tamamından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, karın ağrısının ve

sancısının giderilmesinde kullanılır (Elmalıçiftliği).

b )Bitkinin tamamından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, kabızlığa karşı ve

iltihaplı böbrek hastalıklarının tedavisinde kullanılır (Dikmesöğüt).

38

GRAMINEAE

*6.17.Zea mays L. subsp. mays

Gövdeler 4 m’ye kadar veya daha uzun, içi dolu, 2-6 cm çapında, dik, alt

noduslarda köklenmiş. Ligula trunkat, 3-5 mm. Lamina 90 cm veya daha uzun, 3-

12(-15) cm genişlikte, linear-akuminat, sinuat kenarlı. Erkek çiçek kurulu 15-30 x

17-25 cm boyutlarında, dik; spikulalar 6-15 mm. Dişi çiçek kurulu yaklaşık 20 cm;

stiluslar çok uzun (4 cm’ye kadar), çiçek açma zamanında veya daha sonrasında

kınların tepesinden dışarı çıkmış ve sarkık. Meyve çoğunlukla kuneiform, 5-10 mm,

dorsiventral olarak basık (Flora of Turkey 9: 621).

Yöresel Adı: Mısır

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Türkiye’de yetiştirilen bir bitkidir.


m, 23.04.2012, M.İ.Han, MARE 14497. Kadışehri, Buzluk Köyü, 903 m,

17.04.2012, M.İ.Han, MARE 14498.


a )Stiluslarından hazırlanan infüzyon, dahilen, idrar söktürücü olarak kullanılır

(Dikmesöğüt).

b ) Stiluslarından hazırlanan infüzyon, aç karına günde 2-3 defa içilerek, böbrek


39

GUTTIFERAE

6.18. Hypericum perforatum L.

Gövdeler 10–110 cm uzunluğunda, dik, 2 çizgili, az çok yükselici dallı.

Yapraklar 5–35 mm, darca ovat veya lanseolattan eliptik–oblonga kadar değişen

şekillerde veya linear, bazen oblanseolat, sapsız veya az çok sapsız, düz, daima

büyük şeffaf noktalı. Sepaller lanseolattan oblanga kadar değişen şekillerde veya

eliptik, akut veya akuminat veya kısaca aristat, tam, yüzeysel siyah noktalar az

sayıda var veya yok. Petaller (5-)8–15 mm, kenarda az sayıda siyah noktalı ve bazen

yüzeysel siyah çizgili. Kapsula (4-)5–9 mm, ovoid veya piramit şeklinde, dorsal salgı

kanallı ve lateral vesiküllü (Flora of Turkey 2:400).

Yöresel Adı: Mayasıl otu

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Amasya, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir,

Çanakkale, Erzincan, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, Hatay, Isparta,

İstanbul, Kahramanmaraş, Kars, Kocaeli, Konya, Manisa, Mersin, Muğla, Nevşehir,

Samsun, Van, (Yozgat), Zonguldak.


17.06.2011, M.İ.Han, MARE 14321.


Karışım 2:Bitkinin tümü (1-2 kg) ileSalix alba’nın yaprakları (1-2 kg) suda

kaynatılıp, ılık haldeyken bu su içinde bir müddet oturularak (günde 1 kez, 3 gün),

hemoroidlere karşı kullanılır (Buzluk).

40

JUGLANDACEAE

*6.19.Juglans regia L.

Geniş yuvarlak taçlı, 25(-30) m’ye kadar uzunlukta ağaçlar. Gövde 1.5(-2.5)

m’ye kadar genişlikte, gümüşi-gri, düz kabuklu. Yapraklar 22-35 cm uzunluğunda;

folioller 5-9(-11) adet, eliptikten obovata kadar değişen şekillerde veya oblong-ovat,

akut veya akuminat, tam, altta damar koltuklarındaki tüy demetleri dışında çıplak.

Meyve az çok küresel, çıplak, yeşil renkli, (4-)5-(-6) cm çapında, endokarp ince veya

kalın hafifçe kırışık (Flora of Turkey 7:654).

Yöresel Adı: Ceviz

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Afyon, Artvin, Balıkesir, Bitlis, Bolu,

Burdur, Bursa, Çorum, Denizli, Erzurum, Hakkari, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş,

Kayseri, Kırklareli, Konya, Kütahya, Sakarya, Siirt, Tokat, Trabzon, Tunceli,

(Yozgat).


m, 21.06.2011, M.İ.Han, MARE 13974.


a ) Taze yapraklar bir bezle bacaklara sarılıp, romatizma tedavisinde kullanılır

(Dikmesöğüt).

Karışım 1: Bitkinin dövülmüş tohumları ile suda tümü kaynatılan Berberis

crataegina’nın yumuşak kısımları karıştırılıp, bir bezle sarılarak, yara ve kesik


41

LABIATAE

6.20.Salvia cyanescens Boiss. et Bal.

Çok yıllık otlar. Gövdeler dik, 25-50(-70) cm uzunlukta, üst kısımda dallanmış,

alt kısımda piloz-lanat, üst kısımda sapsız glandlı az çok yoğun papilloz glandlı

piloz. Yapraklar basit, oblongdan genişçe obovata, suborbikulara kadar değişen

şekillerde, 3-9 x 2-6.5 cm boyutlarında, sık tüylü, serulattan hemen hemen tama

kadar değişen şekillerde, az çok kordat; petiol 1-7 cm. Çiçek kurulu zayıf dallı

panikula; vertisillastrumlar (1-)2-6 çiçekli, aralıklı. Brakteler genişçe ovat-akuminat,

2.5-6 x 2-4.5 mm boyutlarında. Pediseller 1.5-3 mm. Kaliks tüpsü-çan şeklinde,

genellikle hafifçe mor renkli, 7-10 mm, meyve zamanında 9-12 mm’ye kadar uzama

gösterir, kısaca piloz, papilli glandlı; üst dudak üç dişli, orta diş yan dişlerden daha

uzun veya daha kısa, hemen hemen mukronat. Korolla leylak renginden mora

değişen renklerde, 16-20 mm; tüp 7-8 mm, şişkin, pulsu (nadiren değil); üst dudak

güçlüce falkat. Stamenlerin alttaki ucu verimsiz doku halinde, merikarplar üçgenimsi

yuvarlak, ovoid, 2.5 x 1.7 mm boyutlarında (Flora of Turkey 7:448).

Yöresel Adı: Kazankarası

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ankara, Bolu, Çankırı, Gümüşhane,

Eskişehir, Kastamonu, Konya, Niğde, Sivas, Yozgat, (Türkiye’de endemik).


04.07.2011, M.İ.Han, MARE 14113.


a ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, kan şekerini

düşürmek amacıyla kullanılır (Belören).

42

LABIATAE

6.21. Salvia sclarea L.

İki veya çok yıllık otsu bitki. Gövdeler dik, az çok dört köşeli, 1 m’ye kadar

boyda, üstte çok dallanmış, altta pubesentten hirsuta kadar değişen tüy örtüsüne

sahip, üstte glandlı. Yapraklar basit, genişçe ovat veya ovat-oblong, yaklaşık 8-14 x

5-10 cm boyutlarında, kordat, pubesent, kenarları krenat-düzensiz dişli; petiol 3-9 cm

çiçek kurulu panikulat, çok çiçekli;

vertisillastrumlar 2-6 çiçekli, seyrek.

Brakteler büyük göze çarpıcı,

pembeden açık maviye kadar

değişen renklerde, zarımsı, ovat,

akuminat, 15-35 x 10-25 mm

boyutlarında. Pediseller 2-3 mm,

dik-yayık. Kaliks ovat çan şeklinde,

yaklaşık 10 mm, meyve zamanında

13 mm’ye kadar uzama gösterir,

skabrit, sapsız glandlı; üst dudak üç

dişli, mukronat. Korolla leylak renkli

üst dudaklı ve 20-30 mm boyunda

krem renkli alt dudaklı; tüp belirgin

olarak karın şeklinde şişkin, pullu;

üst dudak falkat. Stamenlerin alttaki

ucu verimsiz doku halinde.

Merikarplar üçgenimsi yuvarlak, 3 x

2 mm boyutlarında (Flora of Turkey

7:438).

Yöresel Adı: Yağlıkara

Resim 21. Salvia sclarea

43

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ankara, Antalya, Bolu, Eskişehir, Gaziantep,

Gümüşhane, Hakkari, İçel, İstanbul, Kahramanmaraş, Kayseri, Kocaeli, Kütahya,

Muğla, Niğde, Samsun, Trabzon, Tunceli, Van, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları:B5 Yozgat: Kadışehri, 911 m, Yanık Köyü,

18.06.2011, M.İ.Han, MARE 14107. Kadışehri, Buzluk Köyü, 903 m, 17.06.2011,

M.İ.Han, MARE 14325.


a )Yaprakları dövüldükten sonra bir bezle sarılarak, romatizma tedavisinde

kullanılır (Yanık).

44

LABIATAE

6.22. Satureja wiedemanniana (Lallem.) Velen.

Yarı çalımsı çok yıllık bitkiler. Gövdeler basit, sert, 6-15 cm uzunlukta,

yükselici veya dik, yoğun yapraklı, 0.2-0.6 mm sert beyaz-pubesent tüylü. Yapraklar

kuneat-oblong, 6-14 x 2-4(-5) mm boyutlarında, mukronat, alt yüzde kolay

görülebilen yan damarlı,

seyrek tüylü sert piloz,

gittikçe küçülerek çiçek

kurulunda yer alır. Çiçek

kurulu yoğun, darca

piramidal-oblong, 3-6 cm.

Vertisillastrumlar hemen

hemen sapsız 2(-6) çiçekli.

Çiçek taşıyan yapraklar

çiçeklerin 1-2 katı kadar.

Kaliks 3-3.5 mm, hemen

hemen bilabiat, yoğun

pubesent; dişler lanseolat-

subulat, kaliksin 1/3-1/2’si

kadar. Korolla beyaz, 6-10

mm. Merikarp bilinmiyor

(Flora of Turkey 7: 319).

Yöresel Adı: Kekik

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Amasya, Denizli, Kastamonu, Tokat,

(Yozgat), (Türkiye’de endemik).

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Çamsaray Köyü, 1249 m,

02.08.2011, M.İ.Han, MARE 14009.


Resim 22. Satureja wiedemanniana

45

a ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, mide ve safra

kesesi rahatsızlıklarının giderilmesinde kullanılır (Dikmesöğüt).

b ) Yapraklarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darlığına karşı, astım

ve bronşit tedavisinde kullanılır (Çamsaray).

46

LABIATAE

6.23.Teucrium polium L.

Çok yıllık, az çok yarı çalımsı bitkiler. Gövdeler 10-40 cm uzunlukta, yatık,

yükselici veya dik, beyaz, gri (veya bazen altın sarısı), yünümsü tomentoz veya

kıvrık tüylü. İnternodyumlar yapraklardan daha kısa veya daha uzun. Yapraklar

oblongdan darca obovata kadar değişen şekillerde veya linear, obtus, tabana veya

ortaya kadar krenat, düz veya geriye kıvrık kenarlı, çoğunlukla tomentoz. Çiçekler

başlar halinde, çok kısa saplı. Brakteler linear-spatulat, tam veya krenat, kalikslerden

daha kısa veya onlardan

hafifçe daha uzun. Kaliks

3-5 mm, tüpsü-obkonik,

çoğunlukla sıkça

yünümsü veya basık

kanesent,1/4-1/3’ üne

kadar, birbirine eşit

olmayan, obtus dişlere

ayrılmış. Korolla

beyazımsı, proksimal

loblar bazen çıplak.

Merikarplar 2 mm (Flora

of Turkey 7:69).

Yöresel Adı: Yavşan

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ağrı, Ankara, Amasya, Aydın, Bitlis, Elazığ,

Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Hakkari, İçel, İstanbul, Kars, Kayseri, Kocaeli,

Konya, Kütahya, Malatya, Manisa, Mardin, Muğla, Samsun, Trabzon, Urfa,

(Yozgat).


17.06.2011, M.İ.Han, MARE 14005. Kadışehri, Belören Köyü, 1091 m, 04.07.2011,


Resim 23. Teucrium polium

47


a ) Toprak üstü kısımları, suda kaynatıldıktan sonra bu su ile banyo yapılarak

güneş çarpmalarına karşı kullanılır (Buzluk, Yanık).

b ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, 1 yemek kaşığı içilerek,

ishale karşı kullanılır (Buzluk, Yanık).

c ) Toprak üstü kısımları, suda kaynatıldıktan sonra bu su ile banyo yapılarak,

allerji tedavisinde kullanılır (Elmalıçiftliği).

d ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, mide bulantısına

karşı kullanılır (Ovacık).

e ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, 1 yemek kaşığı içilerek,

çocuklardaki iştahsızlığa karşı kullanılır (Belören).

48

LABIATAE

6.24.Thymus sipyleusBoiss.subsp.rosulans(Borbâs) Jalas

Sık yastıklar oluşturan alçak odunsu ve serbest dallı yarı çalımsı bitkiler. Çiçekli

gövdeler 1-7(-10) cm, dik, her tarafında çoğunlukla kısa geri kıvrık tüylü; internodlar

çoğunlukla yapraklardan daha kısa; küçük, ovat, sıkıca imbrikat dekuzzat

yapraklardan oluşan aksillar demetler. Gövdenin ortasındaki yaprakları lanseolattan

hemen hemen lineara kadar değişen şekillerde, genişliğinin 3 katından daha fazla

uzunlukta, çoğunlukla az çok düz; yan damarlar genelde 2 çift, belirgin değil.

Brakteoller çoğunlukla 1-1.5 mm, çoğunlukla pedisellerden daha uzun. Çiçek kurulu

kapitat veya az çok uzamış, çoğunlukla çok çiçekli vertisillastrumlardan oluşur.

Kaliks 3.2-3.8(-4.5) mm, çoğunlukla yeşil, az çok kampanulat; dudaklar eşit boyda

ve tübe eşit; üstteki dişler 0.5-0.9(-1.2) mm. Korolla beyaz, bazen pembe, 5-6 mm


Yöresel Adı: Kekik

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Afyon, Amasya, Ankara, Artvin,

Erzincan, Erzurum, İstanbul, Kars, Konya, Muğla, Nevşehir, Samsun, Sinop, Uşak,

Yozgat, Zonguldak.

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Çamsaray Köyü, 1249 m,

02.08.2011, M.İ.Han, MARE 13804.


a ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, mide ve safra

kesesi rahatsızlıklarının giderilmesinde kullanılır (Dikmesöğüt).

b ) Yapraklarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darlığına karşı, astım

ve bronşit tedavisinde kullanılır (Çamsaray).

49

LEGUMINOSAE

6.25.Astragalus noeanusBoiss.

10 cm’ye kadar uzunlukta alçak çalılar. Yaprak ekseni dikenli, 1-2.5 cm,

gençken pubesent, geri kıvrık. Folioller 3-4 mm, oblong, basit-sık tüylü, 3-5 çift.

Stipulalar yaklaşık 5 mm kadar, genişçe ovat-lanseolat, çıplaktan tüylüye kadar

değişen şekillerde, silialı, uzunluğunun üçte ikisine kadar birleşik. Çiçek kurulu

küreselden silindiriğe kadar değişen şekillerde, 10-15 çiçekli; her yaprak koltuğunda

2-3 çiçek bulunur. Brakteler yaklaşık 5 mm, genişçe spatulat, seyrekçe tüylü.

Brakteoller yok. Kaliks 7-8 mm; tüp yaklaşık 5 mm, genellikle çıplak; dişler darca

üçaçılı, beyaz-piloz. Korolla açık pembe; standard 12-14 mm (Flora of Turkey

3:123).

Yöresel adı: Keven

Türkiye’de kayıtlı olduğu iller: Elazığ, Gümüşhane, Kayseri, Sivas, (Yozgat),

(Türkiye’de endemik).

Herbaryum örneği kayıtları:B5 Yozgat: Kadışehri, Yanık Köyü, 18.06.2011,

911 m, M.İ.Han, MARE 14108.

Yöresel kullanılışı:

a ) Kökünden elde edilen sıvı, haricen, bacaklardaki varislerin tedavisinde


50

LEGUMINOSAE

6.26.Colutea cilicica Boiss. et Bal.

5 m’ye kadar uzunlukta, yaşlı sürgünleri gri kahverengi olan çalılar. Folioller (3-

)4-5 çift, 30 mm’ye kadar boyda, eliptikten obovata kadar değişen şekillerde. Korolla

20-22 mm boyunda, kanatçıklar kayıkçıktan daha uzun, mahmuzlu. Ovaryum çıplak.

Kaliks siyah ve beyaz tüylü, pubesent. Dişler yaklaşık 2 mm, akut, dişler arası

yuvarlak girintili (Flora of Turkey 3:42).

Yöresel Adı: Nazar otu, Patlangıç

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adapazarı, Antalya, Bitlis, Çanakkale,

Çankırı, Çorum, Eskişehir, Giresun, Hakkari, Hatay, İçel, İstanbul, Kastamonu,

Kocaeli, Kütahya, Nevşehir, Samsun, Siirt, Sivas, Tunceli, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Yanık Köyü, 911 m,

18.06.2011, M.İ.Han, MARE 14105.


a ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan infüzyon, haricen, yara tedavisinde


51

LILIACEAE

*6.27.Allium sativumL.

Soğan basık-ovoid, 5-15(-60) adet, az

çok birbirine eşit küçük soğancıklardan

oluşmuş. Yapraklar 4-10 adet, 4-25 mm

genişliğinde, yassı omurgalı. Spata 1 valvli

uzun gagalı, düşücü. Umbella az çiçekli ve

çok veya sadece tek bulbilli; brakteoller

mevcut. Çiçekler yeşilimsi-beyaz veya

pembe, nadiren beyaz. Periant segmentleri

(1-)3 mm, lanseolat, akuminat. Filamentler

periant segmentlerinden daha kısa; içtekiler

3-5(-7) uzantılı, en uzun uzantılar 4-5 mm

uzunluğunda ( Flora of Turkey 8: 162).

Yöresel Adı: Sarımsak



m, 23.04.2012, M.İ.Han, MARE 14492.


a ) Soğancığı (1 adet) ezildikten sonra sabahları tok karnına yenerek, yüksek

tansiyonu düşürmek amacıyla kullanılır (Dikmesöğüt).

Resim 24. Allium sativum

52

LORANTHACEAE

6.28.Viscum album L. subsp. album

Gövde dallanmış, 80 cm’ye kadar

uzunlukta. Yapraklar 2.5-7(-8) cm, obovat-

oblong, obtus, genişliğinin 4 katından daha az

uzunlukta, 3-5 damarlı. Çiçekler sapsız, 3-5

çiçekli kümeler halinde. Periant 4 parçalı;

erkek çiçeklerin tepalleri 4-5 mm

uzunluğunda, ovat, akut; dişi çiçeklerin

tepalleri 0.5-0.75 mm uzunluğunda,

üçgenimsi, akut. Meyve yaklaşık olarak 1 cm

boyunda, beyaz veya sarı renkli, çoğunlukla

küresel; tohumlar çoğunlukla üçgenimsi (Flora

of Turkey 7:547).

Yöresel Adı: Ökse otu, Kökçe

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Afyon, Ankara, Artvin, Balıkesir, Bilecik,

Bolu, Çorum, Isparta, İzmir, Kastamonu, Kırklareli, (Yozgat).



M.İ.Han, MARE 13759. Kadışehri, Buzluk Köyü, 903 m, 17.06.2011, M.İ.Han,

MARE 14327. Kadışehri, Ovacık Köyü, 1267 m, 23.04.2012, M.İ.Han, MARE

14485. Dikmesöğüt Köyü, 1190 m, 23.04.2012, M.İ.Han, MARE 14487.


a ) Yapraklarından hazırlanan dekoksiyon, tok karına yarım su bardağı içilerek,

kan şekerini düşürmek amacıyla kullanılır (Buzluk).

b ) Yapraklarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, bronşit tedavisinde kullanılır

(Ovacık).

Resim 25. Viscum album subsp. album

53

c ) Yapraklı dallarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, mide rahatsızlıklarının

giderilmesinde kullanılır (Dikmesöğüt, Yanık).

54

MALVACEAE

6.29.Malva neglecta Wallr.

Tek yıllık bitkiler. Gövdeler yükselici veya dik, basit ve az sayıda stellat

tüylerden oluşmuş piloz. Yapraklar az çok dairemsi, çok hafifçe loblu, krenat, piloz.

Çiçekler yaprak koltuklarında demetler halinde. Epikaliks parçaları linear. Sepaller

genişçe üçgenimsi, 2-4 mm uzunluğunda. Petaller tabanda tüylü, beyaz veya pembe

renkli, 8-14 mm uzunluğunda. Merikarplar piloz, düz birbirine komşu kenarları düz


Yöresel Adı: Ebe gümeci, Kömeç

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Amasya, Artvin, Gaziantep, Isparta,

Kars, Kayseri, Konya, Mardin, Samsun, Sivas, Tekirdağ, Urfa, (Yozgat), Zonguldak.


1451 m, 19.06.2011, M.İ.Han, MARE 13981. Kadışehri, Yanık Köyü, 911 m,

18.06.2011, M.İ.Han, MARE 14109.


a ) Toprak üstü kısımları suda kaynatıldıktan sonra dize, bir bezle sarılarak,

romatizma tedavisinde kullanılır (Elmalıçiftliği).

b ) Toprak üstü kısımları yağda kavrulup yenerek, iltihaplı böbrek hastalıklarının

tedavisinde kullanılır (Buzluk).

c ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darlığına

karşı kullanılır (Yanık).

Karışım 3: Bitkinin toprak üstü kısımları ile Urtica dioica’nın toprak üstü

kısımları, suda haşlandıktan sonra arpa unu ilave edilerek hazırlanan lapa, bir bezle

dize sarılarak, romatizma tedavisinde kullanılır (Elmalıçiftliği).

55

PAPAVERACEAE

6.30.Glaucium grandiflorum Boiss.et Huet var. grandiflorum

30-50 cm uzunlukta, bir ana gövdeli, dik, skabrit çok yıllıklar bitkiler. Taban

yaprakları lirat-pennatifit veya pennatisekt, obovat-oblong, keskince dentat

segmentli. Gövde yaprakları taban yapraklarına benzer daha küçük ve ampleksikaul.

Sepaller 3-5 cm, skabrit-hirsut. Petaller (3-)4- 6 cm, koyu turuncudan koyu kırmızıya

kadar değişen renklerde, tabanda koyu noktalı. Meyve onları taşıyan yaprakları aşan

pedunküller üzerindedir, yatık piloz, 10-15 cm uzunlukta, meyve halinde dik; meyve

düz (Flora of Turkey 1:215).

Yöresel Adı: Gelincik

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ankara, Bilecik, Çankırı, Erzurum,

Gaziantep, Kahramanmaraş,Kayseri, Muş, (Yozgat).


m, 22.06.2011, M.İ.Han, MARE 13977.


Resim 26. Glaucium grandiflorum var. grandiflorum

56

a ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, öksürüğe karşı


57

PLANTAGINACEAE

6.31.Plantago lanceolataL.

Çok yıllık, 7-90 cm uzunluğunda, çoğunlukla muhtelif sayıda rozet taşıyan

bitkiler. Yapraklar 7-42 x 0.4-5 cm boyutlarında, lanseolat-ovat, lanseolat veya darca

lanseolat, kenarları tam veya düzensiz dişli, 3-5 (-7) damarlı, çıplak, piloz veya villoz

tüylü, sapsız veya sapları laminanın 1/3-1 katı uzunluğunda. Skapus 7-85 cm

uzunluğunda, 5 oluklu, az çok basık tüylü. Spikalar 0.5- 5.5(-8) cm uzunluğunda,

silindirik, konik-silindirik veya küresel, çok sık. Brakteler tepede kısaca uzantılı,

akut, az çok konkav, çıplak veya tüylü, alttakiler yaklaşık 4 mm boyunda, üsttekiler

yaklaşık 3mm boyunda. Anterior sepaller 2.5-3.5 mm uzunluğunda, genişçe

dairemsi-ovat, birleşik fakat orta damarları ayrık, tepesi trunkat, kahverengi, çıplak;

posterior sepaller 3-3.5 mm uzunluğunda, plikat-konkav, asimetrik. Korolla lobları

1.5-2.5 mm uzunluğunda, üçgenimsi-ovat, lanseolattan ovata kadar değişen

şekillerde, akut veya akuminat, damarlar belirgin değil, kahverengimsi. Anterler sarı

renkli. Kapsüla konik. Tohumlar 2.5 mm uzunluğunda, kayık şeklinde, parlak, pas

rengi veya kahverengi (Flora of Turkey 7:513).

Yöresel Adı: Bağyaprağı, Kırkbahar

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Ağrı, Amasya, Ankara, Antalya,

Balıkesir, Bingöl, Burdur, Çanakkale, Edirne, Elazığ, Eskişehir, Giresun, Hakkari,

Hatay, İstanbul, Kahramanmaraş, Kars, Kocaeli, Konya, Kütahya, Muğla, Nevşehir,

Ordu, Sakarya, Siirt, Trabzon, (Yozgat).


17.06.2011, M.İ.Han, MARE 14004.


a ) Yapraklar ezildikten sonra bir bezle sarılarak, yara ve çıban tedavisinde


58

PLANTAGINACEAE

6.32.Plantago major L. subsp. major

(4-)10-50(-70) cm uzunluğunda, Bir veya birkaç rozetli, çok yıllık otsu bitkiler.

Yapraklar 3-37 x 1-11.5 cm boyutlarında, lamina eliptik-ovat veya rotundat-ovat, az

çok tam, düzensizce dentat veya undulat, 5-9 damarlı, tabanda az çok kordat, koyu

yeşil, az çok çıplak, petiol çoğunlukla laminaya eşit boyda. Skapuslar 3-30 cm

uzunlukta, hafifçe oluklu veya çizgili, yapraklara eşit veya onlardan daha uzun,

kısaca tüylü. Spika 4-40 cm,

darca silindirik, alt

kısmında seyrek, üst

kısmında yoğun. Alttaki

brakteler 2-2.5 mm,

sepallerden daha uzun,

üsttekiler 1 mm, sepallerden

daha kısa, ovat, çıplak,

yeşil. Sepaller 2-2.5 mm,

hemen hemen eşit, yeşil.

Korolla tüpü 2.5-3 mm,

çıplak; loblar 1 mm’den

daha kısa, üçgenimsi.

Kapsula 2-4 mm, ovoid-

konik. Tohumlar (6-)10-13

adet, üçgen prizmatik,

elipsoid (Flora of Turkey

7:507).

Yöresel Adı: Bağyaprağı, Kırkbahar

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Ağrı, Antalya, Artvin, Bolu, Bursa,

Diyarbakır, Giresun, İstanbul, Kastamonu, Kars, Kırklareli, Ordu, Sivas, (Yozgat).

Resim 27. Plantago major subsp. major

59


m, 22.06.2011, M.İ.Han, MARE 13969. Elmalıütüğü Köyü, 1084 m, 17.06.2011,

M.İ.Han, MARE 13995. Kadışehri, Belören Köyü, 1091 m, 04.07.2011, M.İ.Han,

MARE 14491.


a ) Yapraklar ezildikten sonra bir bezle sarılarak, yara ve çıban tedavisinde

kullanılır (Belören, Dikmesöğüt, Elmalıütüğü).

60

POLYGONACEAE

6.33.Polygonum cognatum Meissn.

Çok yıllık otsu bitkiler. Gövde sürünücü, yapraklar gibi yeşil. Okrea zarımsı ve

saydam, 3 damarlı, belirgin, internodyumlar kadar veya daha uzun boyda (nadiren

daha kısa). Yapraklar oblong-eliptik, saplı, çoğunlukla hafifçe mukronat. Çiçekler

yaprak koltuklarında demetler halinde. Periant pembemsi, 4-5 mm boyutunda, meyve

zamanında sertleşir ve büyür. Nuks parlak, periantın içinde bulunur (Flora of Turkey

2:276).

Yöresel Adı: Madımak

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adıyaman, Ankara, Bitlis, Bursa, Erzurum,

Gaziantep, Isparta, Konya, Kütahya, Muğla, Rize, Urfa, (Yozgat).


17.06.2011, M.İ.Han, MARE 14006.


a ) Köklerinden hazırlanan dekoksiyon, dahilen, böbrek kumunu ve taşını

düşürmek amacıyla kullanılır (Üçağaç).

Resim 28. Polygonum cognatum

61

POLYGONACEAE

6.34.Rumex crispus L.

150 cm’ye kadar uzunlukta çok yıllık otsu bitkiler. Taban yaprakları darca

lanseolattan oblanseolata kadar değişen şekillerde, boyu genişliğinin 3 katından daha

fazla uzunlukta, akut. Yaprak sapları üst yüzde oluklu. Çiçek kurulu sık. Pediseller,

meyve zamanında periant segmentlerinden daha uzun, alt yarısında eklemli. Meyve

zamanında periant segmentleri kordattan üçgenimsiye kadar değişen şekillerde, en

azından bir tanesi tüberküllü, 4-5 x 3-4 mm boyutlarında (Flora of Turkey 2:289).

Yöresel Adı: Efelik

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ankara, Artvin, Bolu, Çanakkale Diyarbakır,

Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kars, Kastamonu, Konya, Tunceli, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Elmalı Köyü, 1023 m,




a ) Yaprakları pişirilip yenerek, kabızlığa karşı kullanılır (Buzluk).

b ) Yapraklar, bir bezle boğaza sarılarak, bademcik hastalıklarının tedavisinde

kullanılır (Elmalı).

62

PRIMULACEAE

6.35.Cyclamen coumMillervar.coum

Güçlüce basık-yuvarlak, pubesent, genellikle 3,5 cm çapından daha az

genişlikte, taban kısmından köklenen küçük yumrulu bitkiler. Yaprak kış ve

ilkbaharın erken devresinde çiçeklerden az önce ortaya çıkar, orbikular veya hemen

hemen orbikular, tam veya hemen hemen tam, 2-5(-7) cm uzunlukta ve hemen

hemen bu genişlikte, donuk yeşil veya genellikle üstü çeşitli mermerimsi damarlı,

kenarları tam veya çoğu zaman düzensiz dişli. Korolla açık veya koyu morumsu

kırmızı, nadiren beyaz, loblar kulakçıksız, geri kıvrık, kısa obtus veya yuvarlak,

genellikle 10 mm’den daha

az, kenarları tam veya

nadiren bir kısmı dişli, tabanı

belirgin koyu bir leke ile

işaretlenmiş, küçük, beyaz

veya açık pembe göze benzer

bir leke tarafından

çevrelenmiştir. Stilus içinde

veya kısaca taşmış. Meyve

pediselleri uçtan kıvrılır


Yöresel Adı: Domuzavşağı

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Amasya, Antalya, Bolu, Bursa,

Hatay, İstanbul, Kastamonu, Muğla, Ordu, Trabzon, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Hanözü Köyü, 1350 m,

26.03.2012, M.İ.Han, MARE 14436.


Resim 29. Cyclamen coum var. coum

63

a ) Yumruları ateşte közlendikten sonra, bir ipe geçirilerek, menstrüasyon

döneminden sonra, vajina içine konularak, 1 hafta boyunca, kısırlık tedavisinde


64

RANUNCULACEAE

6.36.Ranunculus kotschyi Boiss.

Çok yıllık, 25-50 cm uzunluğunda bitkiler. Gövde dallanmış çıplak veya yayık-

piloz tüylü.Taban yaprakları trisekt, segmentler kuneat, oblong şeklinde derince

bölünmüş, loblar dişli veya parçalı (nadiren oblong-lanseolat ve tam). Pedünküller

yuvarlak. Sepaller kuvvetlice geri kıvrık. Petaller 7-18 mm boyutlarında. Torus

çıplak meyva hemen hemen dairemsi, kuvvetlice basık, yaklaşık 4 mm boyunda,

hafifçe kaburga şeklinde çıkıntılı; gaga çengelli, 0.75-1.5 mm boyunda(Flora of

Turkey 1:167).

Yöresel Adı: Mayıs çiçeği, Yayla çiçeği

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Artvin, Erzincan, Erzurum, Giresun, Kars,

Kayseri, Sivas, Van, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları:B5 Yozgat: Kadışehri, Çamsaray Köyü,

21.05.2011, M.İ.Han, MARE 13788.


a ) Toprak üstü kısımları dövülüp, ezildikten sonra, iki gün boyunca bir bezle

sarılarak, romatizma tedavisinde kullanılır (Çamsaray).

Olumsuz Etki: Vücuda iki günden fazla uygulanması halinde cildi tahriş

ettiği belirtilmiştir.

b ) Toprak üstü kısımlarısuda kaynatılıp, buharı üzerine oturularak, kısırlık


65

RHAMNACEAE

6.37. Frangulaalnus Miller subsp.alnus

Çalı veya küçük ağaçlar, 2-5 m (nadiren daha az) uzunlukta. Yapraklar obovate-

eliptik, 3.5-8.5 cm, subakut, kütçe akuminat veya nadiren obtus, sadece damar

koltuklarının altından basık kısa tüylü, her iki yüzüde çıplak, yan damarlar 7-11 çift;

genç sürgünler basık pubesent, petiol 1-2 cm, pubesent. Meyve 6-10 mm çapında,

olgunlaştığında siyah (Flora of Turkey 2:525).

Yöresel Adı: Banişto

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ankara, Artin, Bolu, Denizli, İstanbul,

Kastamonu, Kayseri, Konya, Ordu, Sakarya, Samsun, Trabzon, (Yozgat)

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5Yozgat: Kadışehri, Belören Köyü, 1091 m,

04.07.2011, M.İ.Han, MARE 14111.


Resim 30. Frangula alnus subsp. alnus

66

a ) Çiçekli dalları ile gövde kabukları suda haşlandıktan sonra, arpa unu ilave

edilip hazırlanan lapa, bir bezle sarılarak, yara ve çıban tedavisinde kullanılır

(Belören).

67

ROSACEAE

*6.38. Armeniaca vulgaris Lam.

15 m’ye kadar uzunlukta ağaçlar; gövde kabuğu gri-kahverengi, çatlak; genç

sürgünler çıplak. Yapraklar genişçe ovat, 12 x 10 cm boyutlarına kadar, ince serrat,

çıplak, gençken nadiren kısa puberulent. Çiçekler beyaz veya pembe, 2-3 cm

çapında, hipantiyum kısaca silindirik. Meyve az çok küresel, 2.5-5 cm çapında,

beyazımsı, sarı veya turuncu, ince pubesent veya az çok çıplak; çekirdek düz (Flora

of Turkey 4:20).

Yöresel Adı: Kayısı



m, 23.04.2012, M.İ.Han, MARE 14494.


a ) Meyvesi, doğrudan yenerek, kabızlığa karşı kullanılır (Dikmesöğüt)

68

ROSACEAE

6.39. Crataegus microphylla C. Koch

4 m’ye kadar uzunlukta çalılar; dikenler çok sayıda, 0.5-1.2 cm uzunluğunda.

Yapraklar verimli sürgünler üzerinde genişçe ovat. 1-3 x 1-2.8 cm boyutlarında,

verimsiz sürgünler üzerinde 5 cm uzunlukta, tabanda hemen hemen trunkat veya

genişçe kuneat, önce her iki yüzde özellikle damarlar üzerinde ve üst düzeyin

kenarlarında tüylü, daha sonra çıplak; loblar 3-5 (-7) adet, laminanın 2/3- 3/4’ne

kadar yarılmış; akut veya obtus, dentat veya krenat; petioller 0.5-2.5 cm

uzunluğunda; sepaller akut; stilus 1. Meyve parlak kırmızı, uzamış elipsoitten armut

şekline kadar değişen şekillerde, nadiren küremsi, 9-12 x yaklaşık 6 mm

boyutlarında, genç olduğu zaman piloz tüylü; sepaller meyvede dik olarak kalıcı


Yöresel adı: Alıç

Türkiyede kayıtlı olduğu iller: Ankara, Artvin, Eskişehir, Kastamonu, Sakarya,

Samsun, Sinop, Trabzon, (Yozgat).

Herbaryum örneği kayıtları:B5 Yozgat: Kadışehri, Buzluk Köyü, 903 m,

10.05.2011, M.İ.Han, MARE 13764.


a ) Meyvelerinden hazırlanan infüzyon, dahilen, nefes darlığına karşı kullanılır

(Buzluk) .

69

ROSACEAE

6.40.Crataegus tanacetifolia(Lam.) Pers.

Seyrekçe dikenli, 8-10 m uzunlukta, dik çalı veya küçük ağaçlar. Yapraklar

obovattan rombik ovata kadar değişen şekillerde, 1.5-2.5(-5) x 1.5-2.5 cm

boyutlarında, tabanı kuneat, yeşil, villoz, alt yüzde oldukça yoğun; loblar 3-7(-9),

derince dik derin dişli, verimsiz sürgünlerde hemen hemen orta damara kadar parçalı,

glandlı-serrat; petioller 3-10 mm. Korimbuslar 4-8 çiçekli. Çiçekler beyaz, 2-2.5 cm

çapında; sepaller geniş, üçgenimsi, meyve zamanında geri kıvrık, stilus 5. Meyve

sarı, bazen kırmızı ile renklenmiş, küresel, 2 cm çapında. Bilhassa taban ve uç

kısımlarının yakınlarında pubesent. Meyve çekirdeği 5 (Flora of Turkey 4: 135).

Yöresel Adı: Alıç

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ankara, Bolu, Erzincan, Eskişehir,

Kastamonu, Malatya, Samsun, Sivas, (Yozgat), Zonguldak, (Türkiye’de endemik).


m, 21.06.2011, M.İ.Han, MARE 13970. Kadışehri, Elmalıçiftliği Köyü, 1451 m,

19.06.2011, M.İ.Han, MARE 13984.


a )Yapraklı dallarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darlığına karşı

kullanılır (Elmalıçiftliği).

b ) Yaprakları ile çiçeklerinden hazırlanan dekoksiyon, dahilen, mide

rahatsızlıklarının giderilmesinde ve kolesterolü düşürmek amacıyla kullanılır

(Dikmesöğüt).

70

ROSACEAE

*6.41. Cydonia oblonga Miller

Büyük çalılar veya 8 m’ye kadar uzunlukta ağaçlar. Sürgünler gençken seyrekçe

tomentoz, daha sonra çıplaklaşır. Yapraklar ovattan oblonga kadar değişen şekillerde

veya bazen az çok dairemsi, 10 x 7 cm’ye kadar olan boyutlarda, tam, önce her iki

yüzünde beyaz-tomentoz, daha sonra üstte çıplak ve altta sıkça villoz; yaprak sapı 1-

2 cm uzunluğunda. Çiçekler 4-6 cm çapında, sepaller glandlı, dentat, geri kıvrık.

Meyve armut şeklinde veya az çok küresel, (3-)5-12 cm, sarımsı, hoş kokulu (Flora

of Turkey 4:157).

Yöresel Adı: Ayva


Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Dikmesöğüt Köyü,

22.06.2011, 1190 m, M.İ.Han, MARE 13972.


a ) Yapraklarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, öksürüğe karşı ve balgam

söktürücü olarak kullanılır (Dikmesöğüt).

71

ROSACEAE

6.42.Prunus divaricataLedeb subsp.divaricata

10 m’ye kadar uzunlukta dikensiz veya dikenli küçük ağaçlar veya çalılar.

Yapraklar 4-6(-10) x 2-4(-6) cm boyutlarında, ovat-eliptikten obovata kadar değişen

şekillerde, krenat-serrat, sürgünleri

çıplak veya orta damarının alt

kısmında pubesent. Yaprak sapları

2 cm’ye kadar uzunlukta, glandsız.

Çiçekler beyaz, yapraklardan önce

oluşur, 2.5 cm’ye kadar çapta;

pediseller 2 cm’ye kadar

uzunlukta; sepaller olgun çiçekler

halindeyken kıvrık. Drupalar

sarkık, küremsiden ovoid-oblonga

kadar değişen şekillerde, 15-30

mm çapında, sarı veya kırmızıdan

mora kadar değişen renklerde;

çekirdek düz veya tırtıklı (Flora of

Turkey 4:11).

Yöresel Adı: Dağ eriği

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Ağrı, Ankara, Aydın, Bitlis, Bursa,

Çanakkale, Eskişehir, Gümüşhane, Hakkari, Kars, Kastamonu, Kütahya, Mardin,

Manisa, Sivas, Tokat, Trabzon, (Yozgat).


17.06.2011, M.İ.Han, MARE 14328.


a ) Meyveleri günde 6-7 adet yenerek, kan şekerini düşürmek amacıyla


Resim 31. Prunus divaricata subsp. divaricata

72

ROSACEAE

6.43.Prunus spinosaL. subsp.dasyphylla(Schur) Domin

Dikenli, sürgünleri pubesent çalılar veya küçük ağaçlar. Yapraklar 5 x 25 cm’ye

kadar boyutlarda, obovattan eliptiğe kadar değişen şekillerde, krenat–serrat, üstte az

çok çıplak, altta pubesent. Yaprak sapları 1 cm’ye kadar uzunlukta. Çiçekler beyaz,

1(-2) adet, yapraklardan önce

oluşur, yaklaşık 1.5 cm

çapında. Pediseller 1 cm’ye

kadar uzunlukta, pubesent;

sepaller siliat, çıplak veya

pubesent. Drupalar dik, küresel,

10–15 mm çapında, mavimsi–

siyah, pruinoz, etli, yeşil, ekşi;

endokarp düz veya hafifçe

pürüzlü ( Flora of Turkey 4:9).

Yöresel Adı: Gövem

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Amasya, Ankara, Balıkesir,

Çanakkale, Edirne, İstanbul, Kars, Kırklareli, Kocaeli, Kütahya, Manisa, Sinop,

Sivas, (Yozgat), Zonguldak.


m, 23.04.2012, M.İ.Han, MARE 14488.


a ) Meyvesi, doğrudan yenerek kan şekerini düşürmek amacıyla kullanılır

(Dikmesöğüt).

Resim 32. Prunus spinosa subsp. dasyphylla

73

ROSACEAE

6.44.Rosa canina L.

(0.5-)1.5-3.5(-7) m uzunluğunda, dik, bazen tırmanıcı çalılar. Dikenler oldukça

kaba yapılı, az çok kıvrık, basık genişlemiş tabanlı, az çok birbirine benzer şekilde,

bazen dikenler yok. Yapraklar yeşil; folioller 5-7 adet, dar eliptikten genişçe ovata

kadar değişen şekillerde, 1-4.5 x 0.8- 3.5 cm boyutlarında, obtus veya akut, tabanlar

yuvarlaktan kuneata kadar değişen şekillerde, çıplak veya pubesent, altta damarlar

üzerinde bazen glandlı, tek veya çift serrat, bazen glandlı çift serrat, dişler belirgin,

çoğunlukla uzun ve akut, her bir kenarında 17-20 dentat; stipulalar dar veya geniş,

çoğunlukla uzun, düz kulakçıklı. Çiçekler tek veya 2-15 adet çiçek bir arada;

brakteler çoğunlukla geniş. Pediseller 1-2.5(-4.5) cm uzunluğunda düz veya glandlı-

hispid. Sepaller ovat, çoğunlukla oldukça kısa, genişlemiş tepeli, dış sepaller

pennatifit, darca veya genişçe lanseolat, tam veya glandlı-dentat loblu, çıplak,

pubesent veya bazen altta glandlı,

çoğunlukla geri kıvrık ve çiçek açtıktan

sonra düşücü. Petaller 3 cm’ye kadar

uzunlukta, beyaz, soluk veya koyu

pembe. Stilus çoğunlukla uzun, dışa

taşmış, çoğunlukla çıplak veya seyrek

tüylü, bazen villoz, stigma başı az çok

gevşek, küresel veya konik. Disk geniş,

konik, ağzı dar. Hipantiyum ovoidden

küresele kadar değişen şekillerde, 1-2.5(-

3) cm uzunluğunda, sarımsı-kırmızı veya

kırmızı renkli, geç olgunlaşır (Flora of

Turkey 4:124).

Yöresel Adı: Kuşburnu

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Afyon, Ağrı, Ankara, Antalya, Artvin,

Balıkesir, Bitlis, Bolu, Çanakkale, Çorum, Elazığ, Hakkari, Isparta, İstanbul,

Resim 33. Rosa canina

74

Kahramanmaraş, Kars, Kastamonu, Konya, Kütahya, Mardin, Niğde, Ordu, Sivas,

Tekirdağ, Trabzon, Yozgat.


1451 m, 21.06.2011, M.İ.Han, MARE 13982. Kadışehri, Elmalıütüğü Köyü, 1084 m,


M.İ.Han, MARE 14013. Kadışehri, Dikmesöğüt Köyü, 1190 m, 23.04.2012,



a ) Meyvelerinden hazırlanan dekoksiyon, sabah-akşam 1 su bardağı içilerek

astım tedavisinde, nefes darlığına ve öksürüğe karşı kullanılır (Buzluk, Elmalıütüğü).

b ) Meyvelerinden hazırlanan dekoksiyon, sabahları 1 su bardağı içilerek, kan

şekerini düşürmek amacıyla kullanılır ( Buzluk).

c ) Meyvelerinden hazırlanan marmelat, sabahları aç karnına 1 yemek kaşığı

yenilerek, hemoroidlere karşı kullanılır (Buzluk).

d ) Bitkinin dalları eğik konumda bir soba borusuna koyulup etrafı ısıtılıp,

toplama kabında biriken özsuyu, haricen, yara tedavisinde kullanılır (Yanık).

e ) Meyvelerinden hazırlanan dekoksiyon, dahilen, mide rahatsızlıklarının

giderilmesinde kullanılır (Dikmesöğüt).

75

SALICACEAE

*6.45.Populus x canescens (Aiton) Sm.

30(-40) m’den daha fazla uzunlukta ağaçlar. Uzun sürgünlerindeki yapraklar

deltat-ovat, kordat, alt yüzü gri tomentoz. Kısa sürgünlerindeki yapraklar hemen

hemen orbikulardan ovata kadar değişen şekillerde, az çok çıplaklaşan. Stamenler 8-

15 (Flora Europaea 1:65).

Yöresel Adı: Kavak

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller:Türkiye’de yetiştirilen bir bitkidir.

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Derbent Köyü, 920 m,

29.06.2011, M.İ.Han, MARE 13978.


a ) Gövde kabuğuyakılıp külü, haricen, uyuz tedavisinde kullanılır (Derbent).

76

SALICACEAE

6.46. Salix alba L.

30 m’ye kadar uzunlukta ağaçlar; kabuk derince çatlak, grimsi. Sürgünler ince,

dik veya sarkık, başlangıçta soluk zeytini yeşil daha sonra kahverengimsi veya

kızılımsı, kırılgan değil, dar bir taç oluşturur. Gençken basık-ipeksi beyaz tüylü daha

sonra az çok çıplak; tomurcuklar lanseolat-oblong, yandan basık, akut, 6 x 1.5-2

mm’ye kadar boyutlarında, basık ipeksi beyaz tüylü. Yapraklar az çok darca

lanseolat, çoğunlukla genişliğinin yaklaşık 6-7 katı uzunlukta, 5-10 x 1-3 cm

boyutlarında, az çok uzun akuminat, ince serrat, gençken her iki yüzüde basık ipeksi

tüylü, daha sonra üst yüzü az çok çıplak; yaprak sapı 5-12 mm, sürgün üzerindeki izi

geniş “V” şeklinde, glandsız. Stipulalar küçük, lanseolat, erken düşücü. Amentumlar

yapraklı saplar üzerinde, sık, silindirik, çoğunlukla iki eşeyli, ekseni sıkça pubesent;

anterler oluşmadan önce erkek amentumlar 25-50 x 2-4 mm boyutlarında, stamenler

2, filamentler tabana doğru tüylü, anterler 0.5-0.6 mm; dişi amentumalar 3.5 x 0.6 cm

boyutlarında, seyrek, nektaryumlar 1 veya 2 adet, ovaryum ovoid-konik, obtus,

çıplak; meyve pediselleri 0.2- 0.8 mm, az çok nektaryumlara eşit ( Flora of Turkey 7:

704).

Yöresel Adı: Söğüt

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Ankara, Antalya, Balıkesir, Bitlis,

Çorum, Elazığ, Erzurum, Eskişehir, Giresun, Hakkari, Isparta, İçel, İstanbul, İzmir,

Konya, Kütahya, Muğla, Rize, Samsun, Sivas, Tekirdağ, Trabzon, Urfa, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat, Kadışehri, Yanık Köyü, 911 m,

10.05.2011, M.İ.Han, MARE 13778. Kadışehri, Dikmesöğüt Köyü, 1190 m,




a ) Yapraklarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, damar sertliğine karşı


77

b ) Gövde kabuklarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, ağrı kesici olarak


c ) Yaprakları suda kaynatıldıktan sonra, bir bezle sarılarak, romatizma

tedavisinde kullanılır (Belören).

d ) Yapraklarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, kan şekerini düşürmek

amacıyla kullanılır (Dikmesöğüt).

Karışım 2: Yaprakları(1-2 kg) ile Hypericum perforatum’un(1-2 kg) tamamı

suda kaynatılıp, ılık haldeyken bir müddet içine oturularak (günde 1 kez, 3 gün),

hemoroidlere karşı kullanılır (Buzluk).

78

SCROPHULARIACEAE

6.47. Verbascum glomeratum Boiss.

50-200 cm uzunlukta, indementum sert ve kaba, basık, sarımsı stellat-tomentoz,

glandsız iki yıllık bitkiler. Gövde kuvvetli, silindirik, az çok uzunlamasına çizgili,

genellikle dallanmış. Taban yaprakları lanseolattan obovat-oblonga kadar değişen

şekillerde, 10-35 x 2.5-12 cm boyutlarında, tam, akut-akuminat, petiol kanatlı, 1-10

cm; gövde yaprakları benzer fakat daha küçük, üsttekiler ovattan genişçe kordata

kadar değişen şekillerde akuminat, hemen hemen ampleksikaul. Çiçek kurulu

dallanmış, geniş bir panikula oluşturur, 2-4(-7) çiçekli az çok gevşek kümeler

halinde. Brakteler orbikular

veya genişçe ovat-akuminat,

pediseller yaklaşık 5mm,

brakteoller ovat. Kaliks 7-12

mm, lobları linear-lanseolat,

akut. Korolla sarı, 30-40 mm

çapında, tüp 2.5-3.5 mm,

şeffaf glandlar taşımaz, dış

tarafta stellat-tomentoz.

Stamenler 5, anterler

reniform, filamentler

genişlemiş ve aşağıda

birleşmiş, anterler tepesine

kadar beyazımsı-sarı

yünümsü. Kapsula genişçe

ovat, 6-7 x 5-6 mm

boyutlarında, stellat-

tomentoz (Flora of Turkey 6:

567).

Yöresel Adı: Sığırkuyruğu

Resim 34. Verbascum glomeratum

79

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Amasya, Ankara, Antalya,Bilecik,

Çankırı, Denizli,Gaziantep, İzmir, Konya, Malatya, Manisa, Sivas, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları:B5 Yozgat: Kadışehri, Yanık Köyü, 911 m,




a ) Çiçek ve çiçekli dallarından hazırlanan infüzyon,dahilen, mide


b ) Çiçekleri bal ile karıştırılıp, yenerek öksürüğe karşı kullanılır (Yanık).

c ) Yaprakları suda haşlandıktan sonra, bir bezle sarılarak, romatizma

tedavisinde kullanılır (Buzluk).

80

SOLANACEAE

6.48.Hyoscyamus niger L.

Glandlı-villoz tüylü bir veya iki yıllık otsu bitkiler. Gövdeler 20-100 cm

uzunluğunda. Yapraklar ovat-oblongtan oblong-lanseolata kadar değişen şekillerde,

5-25 cm, loblar üçgenimsi-lanseolat, akut, tabandaki yaprakları altta kısa bir sap

halinde daralmış, gövde yaprakları sapsız, ampleksikaul. Kaliks 15-20 mm, meyve

zamanında 20-40 mm, orta kısmında daralmış, şişkin kısmı sıkça tüylü, batıcı dişli.

Korolla donuk sarı, mor ağımsı yapılı, korolla boğazı koyu mor, nadiren tamamen

soluk renkli, 25-35 mm. Stamenler korolla dışına taşmamış. Anterler mor (Flora of

Turkey 6:454).

Yöresel Adı: Diş otu

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Ağrı, Amasya, Ankara, Aydın, Bolu,

Çanakkale, Erzurum, Eskişehir, Hakkari, Isparta, İstanbul, Kahramanmaraş, Kars,

Kastamonu, Kırklareli, Kocaeli, Kütahya, Muğla, Niğde, Ordu, Siirt, Trabzon,

Tunceli, Urfa, (Yozgat).


18.06.2011, M.İ.Han, MARE 14000.


a ) Çiçeklerinden hazırlanan dekoksiyon, gargara yapılarak, diş ağrısına karşı


b ) Tohumları suda kaynatılıp, buharı haricen, diş ve gözlerde sinek

larvalarından oluşankurtçukları düşürmek amacıyla kullanılır (Yanık).

81

SOLANACEAE

6.49.Hyoscyamus reticulatus L.

Bir veya iki yıllık, glandlı-pubesent otsu bitkiler. Gövde dik, 40-60 cm

uzunluğunda. Tabandaki ve gövdenin alt kısmındaki yapraklar saplı, oblong veya

oblong-lanseolat, pennatipartitten pennatisekte kadar değişen şekillerde, lamina 5-15

cm, yaprak sapı lamina uzunluğunun yarısından daha uzun değil. Gövdenin üst

kısmındaki yapraklar sapsız, pennatipartit, loblu veya tam. Kaliks 10-20 mm, meyve

zamanında 20-30 mm, orta kısmında daralmamış, dişler sivri uçlu, batıcı, yayık veya

geri kıvrık. Korolla önce soluk sarı, sonra koyu ağsı damarlı morumsu menekşe

renkli, 20-30 mm, hemen hemen kampanulat. Stamenler korollanın içinde. Anterler

sarı (Flora of Turkey 6:454).

Yöresel adı: Diş otu, Kınacık,

Resim 35. Hyoscyamus reticulatus

82

Türkiye’de kayıtlı olduğu iller: Ağrı, Ankara, Artvin, Bolu, Burdur,

Çanakkale, Çorum, Erzincan, Eskişehir, Gümüşhane, Hatay, Isparta, İstanbul, İzmir,

Konya, Malatya, Niğde, Siirt, Sivas, Urfa, Van, (Yozgat).

Herbaryum örneği kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Yanık Köyü, 911 m,

18.06.2011, M.İ.Han, MARE 13997.


a ) Çiçeklerinden hazırlanan dekoksiyon, gargara yapılarak, diş ağrısına karşı


b ) Tohumları suda kaynatılıp, buharı diş ve gözlerde sinek larvalarından

oluşankurtçukları düşürmek amacıyla kullanılır (Yanık).

c ) Kurutulmuş bitki ateşte yakılıp, çıkan dumanı, haricen, gözler ve dişlerde

sinek larvalarından oluşan kurtçukları düşürmek amacıyla kullanılır (Seyhan).

83

ULMACEAE

6.50.Ulmus glabra Hudson

35-40 m uzunlukta kök sürgünleri olmayan ağaçlar. Sürgünler nispeten sert

özellikle gençken az çok hispid. Yapraklar 16(-24) x 8(-12) cm boyutlarında, genişçe

obovattan eliptiğe kadar değişen şekillerde, üst kısımları 3 loblu, uzun kuspidat veya

akuminat, derince serrat, üstü skabrit, alt yüzü kabaca veya hafifçe pubesent. Petiol

çok kısa ve laminanın uzun tarafının aurikulat tabanı ile az çok örtülmektedir.

Samara genişçe obovattan eliptiğe kadar değişen şekillerde, 2.5-3 cm, çıplak veya

orta kısımlar bazen pubesent; tohum samaranın ortasında (Flora of Turkey 7:646).

Yöresel Adı: Kara ağaç

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Ankara, Artvin, Balıkesir, Bolu,

Bursa, Hatay, Isparta, İstanbul, Kayseri, Kütahya, Muş, Samsun, Sinop, Trabzon,

Yozgat, Zonguldak.


m, 22.06.2011, M.İ.Han, MARE 13971.


a )Gövde kabuğu suda kaynatıldıktansonra, bir bezle sarılarak, çıban tedavisinde


84

UMBELLIFERAE

6.51.Eryngium campestre L. var. virens Link

Gövde tabanında lifli, sert yapılı, otsu çok yıllık bitkiler. Gövde çoğunlukla

tek, 30-60 cm uzunluğunda, yuvarlak, ortasından itibaren genişçe dallanmış. Taban

yaprakları kalıcı, dıştan üçgenimsi-ovat, 10-25 x 10-18 cm boyutlarında, derimsi,

çoğunlukla ternat, primer segmentler bipennatifit, loblar ve kanatlı ana eksen dikenli-

dentat (genç yapraklar basitten üç

foliollüye kadar değişen şekillerde).

Gövde yaprakları daha küçük, ortadaki

ve üsttekiler geniş, hemen hemen

gövdeyi sarıcı, tabanı dikenli kenarlı.

Çiçek kurulundakiler çoğunlukla 3

parçalı. Çiçek kurulu sarımsı-yeşil,

genişçe korimbusa benzer şekilde çok

dallanmış; kapitulumlar çok sayıda,

ovoid-küresel şekilde, 7-13 mm

çapında. Brakteler 5-6 adet, linear-

subulat (tabandan tepeye doğru

daralmış), az çok üç yüzlü, çoğunlukla

1-2 mm genişliğinde, çok belirgin

olmayan ağsı damarlı, kenarları

çoğunlukla tam. Brakteoller tam,

sepallerden uzun, merikarplar

lanseolat, akut pullarla kuşatılmış


Yöresel Adı: Şeker dikeni, Şeker kangalı

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Afyon, Amasya, Ankara, Bitlis, Bolu, Bursa,

Çanakkale, Elazığ, Hatay, Isparta, İçel, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kırklareli, Konya,

Kütahya, Mardin, Muş, Sivas, Trabzon, Urfa, (Yozgat).

Resim 36. Eryngium campestre var. virens

85


18.06.2011, M.İ.Han, MARE 14104. Kadışehri, Belören Köyü, 1091 m, 04.07.2011,



a ) Genç körpe gövdesi, doğrudan yenerek, kan şekerini düşürmek amacıyla


b ) Genç körpe gövdesi, doğrudan yenerek, nefes darlığına karşı kullanılır

(Belören).

86

UMBELLIFERAE

*6.52.Petroselinum crispum (Miller) A.W. Hill

Çıplak, iki yıllık bitkiler. Gövde dik, yuvarlak, çizgili, 50-80 cm uzunluğunda.

Yapraklar dıştan üçgenimsi-ovat, 3-10 x 2-7 cm boyutlarında, çıplak; parçaları

kuneat-obovattan lanseolat-lineara kadar değişen şekillerde, çoğunlukla düzensizce

krenat loblar taşıyan derince bölmeli. Çiçek kurulu panikulat-korimbus, hemen

hemen birbirine eşit, 1.5-4 cm uzunluğunda; brakteler 1-3 adet, subulat, 3-7 mm

uzunluğunda, tam veya 3 parçalı; brakteoller 5-8 adet, subulat, küçük. Merikarplar

2.5-3 x 0.5 mm boyutlarında, olgunlukta hafifçe kavisli (Flora of Turkey 4:423).

Yöresel Adı: Maydanoz



m, 21.06.2011, M.İ.Han, 13973.


a )Yapraklarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, mide

rahatsızlıklarınıngiderilmesinde ve iltihaplı idrar yolları hastalıklarınıntedavisinde


87

URTICACEAE

6.53. Urtica dioica L.

Yaygın, köklü, 30-150 cm uzunluğunda,

çok yıllık otlar. Yapraklar genişçe ovattan

darca lanseolata kadar değişen şekillerde, 4-11

x 3-10 cm boyutlarında, kenarlar keskin veya

kabaca dentat, akuminat. Dioik. Erkek ve dişi

çiçek kurulu birbirine benzer şekilde, yaklaşık

olarak 8 cm’ye kadar uzunlukta, çok dallanmış.

Dişi çiçekler belirgin morumsu fırça şeklinde

stigmalı; periant segmentlerinin içteki çifti

olgunlukta yaklaşık olarak 1.5 mm’ye kadar

büyüme gösterir, ovat, tüm yüzeyi piloz (Flora

of Turkey 7:635).

Yöresel Adı: Isırgan

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Adana, Ankara, Antalya, Balıkesir, Bitlis,

Bolu, Elazığ, Erzurum, Gaziantep, Giresun, Hakkari, İstanbul, İzmir, Kars, Konya,

Niğde, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat: Kadışehri, Ovacık Köyü, 1267 m,

21.06.2011, M.İ.Han, MARE 13979. Elmalıçiftliği Köyü, 1451 m, 19.06.2011,



a ) Kurutulmuş bitkiden hazırlanan dekoksiyon, dahilen, nefes darlığına karşı

kullanılır (Ovacık).

b ) Toprak üstü kısımları bir miktar suda pişirildikten sonra içine buğday unu

ilave edilerek hazırlanan lapa, bir bezle sarılarak, yara ve çıban tedavisinde kullanılır

(Belören).

Resim 37.Urtica dioica

88

Karışım 3: Bitkinin toprak üstü kısımları ile Malva neglecta’nın toprak üstü

kısımları suda haşlandıktan sonra içine arpa unu ilave edilerek hazırlanan lapa, bir

bezle dize sarılarak, romatizma tedavisinde kullanılır (Elmalıçiftliği).

89

URTICACEAE

6.54. Urtica urens L.

10-60 cm uzunluğunda; dallanmış gövdeli tek yıllık monoik otlar. Yapraklar

ovat veya eliptik, keskince ve kabaca dentat, tepede obtus veya kısaca akuminat.

Spikalar yaklaşık olarak 1 cm’ye kadar uzunlukta, sık, yaprak koltuğunda, alt

kısmında seyrek, üst kısmında sıkışık yapılı, erkek ve dişi çiçekler çok sayıda. Dişi

çiçeklerin periant segmentlerinin içteki çifti meyve zamanında büyür, kenarlar

boyunca piloz, orta kısmında az çok çıplak, kordat-ovat, yaklaşık olarak 2 mm

uzunluğunda (Flora of Turkey 7:635).

Yöresel Adı: Isırgan

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Bursa, Erzurum, Gümüşhane, İçel, İstanbul,

İzmir, Niğde, (Yozgat).

Herbaryum Örneği Kayıtları: B5 Yozgat:Kadışehri, Buzluk Köyü, 903 m,

09.04.2011, M.İ.Han, MARE 13740. Kadışehri, Üçağaç Köyü, 955 m, 23.04.2011,

M.İ.Han, MARE 13750. Kadışehri, Buzluk Köyü, 903 m, 17.06.2011 M.İ.Han,

MARE 14002.


a ) Toprak üstü kısımları, haricen, yara ve romatizma tedavisinde kullanılır

(Buzluk).

b ) Toprak üstü kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, iltihaplı böbrek

hastalıklarının tedavisinde kullanılır (Buzluk).

c ) Toprak üstü kısımları kurutulduktan sonra toz haline getirilip bir bezle

sarılarak, romatizma tedavisinde kullanılır (Yanık).

d ) Toprak üstü kısımları kurutulduktan sonra toz haline getirilir, yoğurtla

birlikte yenerek, kan şekerini düşürmek amacıyla kullanılır (Üçağaç).

90

e ) Toprak üstü kısımları, suda haşlandıktan sonra, bir bezle sarılarak,

romatizma tedavisinde kullanılır (Buzluk).

91

VITACEAE

*6.55. Vitis vinifera L.

Gövdeleri uzun, odunsu, tırmanıcı, yaprakları karşılıklı tendrilli dioik bitkiler.

Yapraklar düşücü, palmat loblu, tabanda kordat, kabaca dentat, erkek bitkinin

yaprakları çoğunlukla dişi bitkilerden daha derince loblu, gençken alt yüz çoğunlukla

tomentoz. Çiçekler hermafrodit, büyük. Meyve 6-22 mm uzunluğunda, tatlı, yeşil,

sarı, kırmızı veya siyahımsı-mor renkte ve az tohumlu (bazen yok), tohumlar uzun

gagalı (Flora of Turkey 2:522).

Yöresel Adı:Üzüm

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller:Türkiye’de yetiştirilen bir bitkidir.

Herbaryum Örneği Kayıtları:B5 Yozgat: Kadışehri, Buzluk Köyü, 903 m,

23.04.2012, M.İ.Han, MARE 14486.


a )Meyvelerinden hazırlanan pekmez, günde bir kez, en az bir çay bardağı

içilerek, kansızlığa karşı kullanılır ( Buzluk).

b )Meyvelerinden hazırlanan pekmez, tahinle karıştırılıp, 10-15 gün boyunca,

günde 3 kez, yemeklerden önce bir yemek kaşığı yenerek, mide rahatsızlıklarının

giderilmesinde kullanılır (Buzluk).

92

ZYGOPHYLLACEAE

6.56.Peganum harmala L.

30-70 cm uzunluğunda, odunsu kısımdan yükselen sağlam gövdeli, dik, çok

yıllık çıplak otlar. Yapraklar alternan, küçük düşücü stipulalı, düzensiz parçalı,

linear, lanseolat veya darca eliptik segmentli. Çiçekler tek, çoğunlukla yapraklar

karşısında. Sepaller

linear, yeşil, yaprak

segmentlerine benzer ve

bazen düzensiz olarak

parçalı ve sepallerin

arasında küçük bir

epikaliks vardır. Petaller

beyaz, eliptik,

çoğunlukla hafifçe

sepalleri aşar, 10-13(-19)

mm. Kapsula hafifçe

saplı, genişçe obovoid

veya küremsi, lokulisit,

yaklaşık 8 x 8 mm

boyutlarında (Flora of

Turkey 2:494).

Yöresel Adı: Üzerlik

Türkiye’de Kayıtlı Olduğu İller: Amasya, Bolu, Burdur, Çanakkale, Denizli,

Elazığ, Erzincan, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş,Kars, Kastamonu,

Kayseri, Konya, Mardin, Niğde, Urfa, Van, (Yozgat).


17.06.2011, M.İ.Han, MARE 14012.


Resim 38. Peganum harmala

93

a ) Toprak üstü kısımları yakılıp, çıkan dumanı tütsü halinde, epilepsi krizlerine

karşı kullanılır (Buzluk).

b ) Meyvesi bir ay boyunca, günde bir adet su ile yutularak, hemoroidlere karşı


c ) Toprak üstü kısımları suda kaynatılıp, çıkan buharına oturarak, hemoroidlere

karşı kullanılır (Buzluk).

94

ÖZEL BİTKİSEL KARIŞIMLAR

KARIŞIM-1:Berberis crataegina’nın tümü suda kaynatıldıktan sonra

yumuşatılmış kısımları ileJuglans regia’nın dövülmüş tohumları karıştırılıp, bir bezle

sarılarak, yara ve kesik tedavisinde kullanılır (Ovacık).

KARIŞIM-2:Hypericum perforatum’un tamamı (1-2 kg) ileSalix alba’nın

yaprakları (1-2 kg), suda kaynatılıp, ılık haldeyken bir müddetiçine oturularak

(günde 1 kez, 3 gün), hemoroidlere karşı kullanılır (Buzluk).

KARIŞIM-3:Malva neglecta’nın toprak üstü kısımları ile Urtica dioica’nın

toprak üstü kısımları, suda haşlandıktan sonra arpa unu ilave edilerek hazırlanan

lapa, bir bezle dize sarılarak romatizma tedavisinde kullanılır (Elmalıçiftliği).

95

7. TARTIŞMA VE SONUÇ

Kadışehri (Yozgat) yöresinde, halk ilacı olarak kullanıldığı belirlenen bitkilerden

84 adet örnek toplanmış; bu örneklerin teşhisleri sonucu 56 tür bitkinin yörede halk

ilacı olarak hastalıklara karşı ve tedavide kullanıldığı saptanmıştır. Bitkiler yörede

tek başına ve/veya karışım halinde halk ilacı olarak kullanılmaktadır.

Yörede bazı halk ilaçları hazırlanırken süt, yağ, yoğurt, arpa unu, buğday unu,

bal gibi ürünlerin ilave edildiği ya da karıştırıldığı saptanmış olup, bu maddelerin

tedavi edici edici etkisi bulunmadığı düşünülüp, yardımcı madde olarak kabul

edilmiştir.

Geleneksel halk ilacı olarak kullanıldığı tespit edilen 56 türden, 48’i yörede

yabani olarak yetişirken, 8’i ise yetiştirilen bitkilerdir.

Kadışehri yöresinde bitkiler en çok infüzyon ve dekoksiyon halinde

kullanılmaktadır.

Kadışehri yöresinde halk ilacı olarak kullanılan bitkiler, kullanılışlarına göre

topluca değerlendirilmiş ve tedavideki kullanım amacına göre aşağıda belirtilen

şekilde gruplara ayrılmıştır (bitkiler metin içindeki numaralarına göre belirtilmiş,

karışımlar “K” harfi ile gösterilmiştir).

Yara, çıban ve kesiklerin tedavisinde (3,5,6,10,26,31,32,37,44,50,53,54,K1)

Nefes darlığına karşı (2,10,22,24,29,39,40,44,51,53)

Kan şekerinin düşürülmesinde (9,10,20,28,42,43,44,46,51,54)

Romatizma tedavisinde (4,19,21,29,36,46,47,53,54,K3)

Mide rahatsızlıklarının giderilmesinde (1,15,22,24,28,40,44,47,52,55)

Öksürüğe karşı (4,10,30,41,44,47)

Bronşit tedavisinde (2,22,24,28)

Hemoroidlere karşı (11,44,56,K2)

Kabızlığa karşı (11,16,34,38)

Kısırlık tedavisinde (13,14,35,36)

Astım tedavisinde (22,24,44)

96

İltihaplı böbrek hastalıklarının tedavisinde (16,29,54)

Kolesterolün düşürülmesinde (8,10,40)

Karın ağrısının giderilmesinde (7,16)

Göz ve ağızdaki kurtları düşürmek için (48,49)

Safra kesesi rahatsızlıklarının giderilmesinde (22,24)

Ağız yarası tedavisinde (3)

Ağrı kesici olarak (46)

Alerji tedavisinde (23)

Antihelmintik olarak (11)

Bademcik ve boğaz şişliklerinde (34)

Balgam söktürücü olarak (41)

Böbrek rahatsızlıklarının giderilmesinde (17)

Böbrek taşlarının düşürülmesinde (33)

Damar sertliğine karşı (46)

Diş ağrısının giderilmesinde (48,49)

Epilepsi krizlerinde (56)

Et benlerinin düşürülmesinde (14)

Güneş çarpmalarına karşı (23)

İdrar söktürücü olarak (17)

İdrar yolları iltihabının giderilmesinde (52)

İshale karşı (23)

İştahsızlığa karşı (23)

Kansızlığa karşı (55)

Mide bulantısına karşı (23)

Nasırın yok edilmesinde (14)

Sinüzit tedavisinde (12)

Tansiyon düşürücü (27)

Uyuz tedavisinde (45)

Varis tedavisinde (25)

Zatürre tedavisinde (10)

97

Yukarıdaki listeye göre yörede bitkilerden en çok yara tedavisinde, nefes

darlığına karşı, kan şekerini düşürücü olarak, romatizma tedavisinde ve mide

rahatsızlıklarının giderilmesinde yararlanılmaktadır.

Kadışehri’nin bağlı bulunduğu Yozgat ili kapsamında çalışmamız dışında

herhangi bir araştırmaya rastlanmamıştır. Yozgat’a komşu olan illerde yapılmış altı

adet yöresel etnobotanik araştırma bulunmaktadır: Ürgüp (Nevşehir) (13), Amasya

(23), Yahyalı (Kayseri) (24), Merzifon (Amasya) (25), Pınarbaşı (Kayseri) (26),

Çiçekdağı (Kırşehir) (27). Bu araştırmalardan elde edilen bulgularla Kadışehri

yöresinden elde edilen bulgular karşılaştırılmış olup ortak bitkiler Tablo 1’de

sunulmuştur. Bu tabloya göre geleneksel halk ilacı olarak 5 yörede 1 ortak bitki, 4

yörede 3 ortak bitki, 3 yörede 14 ortak bitki ve 2 yörede 4 ortak bitki bulunmaktadır.

Bu bulgulara göre ortak bitkilerden 7 yörede (Kadışehri dahil) benzer kullanılışı

olana rastlanmamıştır.

Yörede en çok bilinen ve en yaygın kullanımı olan bitkiler: Malva neglecta,

Plantago major subsp. major, Rosa canina, Salix alba, Teucrium polium,

Tripleurospermum parviflorum, Urtica dioica, Urtica urens ve Viscum album subsp.

album’dur.

Hypericum perforatum bitkisi tek başına kullanılmayıp sadece karışım halinde

kullanılan bir bitkidir.

Yörede halk ilacı olarak kullanılan bitkilerden Ranunculus kotschyi’nin toprak

üstü kısımlarının ciltte fazla bekletilmemesi gerektiği uyarısını görüştüğümüz

kimseler yapmıştır.

Yörede halk ilacı olarak kullanılan Astragalus noeanus, Crataegus tanacetifolia,

Salvia cyanescens ve Satureja wiedemanniana bitkilerinin Türkiye’de endemik olan

bitkiler oldukları saptanmıştır.

98

Ortak Kullanılış

Bitki adı Amasya (23) Çiçekdağı (Kırşehir) (27)

Merzifon (Amasya) (25)

Pınarbaşı (Kayseri) (26)

Ürgüp (Nevşehir) (13) Yahyalı (Kayseri) (24)

Achillea bierbestenii ≠ ≠

Allium sativum Tansiyon düşürücü

Tansiyon düşürücü Tansiyon düşürücü

Armeniaca vulgaris ≠ Kabızlığa karşı

Berberis crataegina ≠ Yara tedavisinde ≠

Colutea cilicica Yara tedavisinde

Cyclamen coum var. coum

≠

Cydonia oblonga ≠ ≠ Öksürüğe karşı Öksürüğe karşı, balgam söktürücü

Tablo 1. Kadışehri’nde yaptığımız çalışma ile Yozgat çevresindeki illerde yapılan etnobotanik araştırmaların geleneksel halk ilacı bitkileri bakımından karşılaştırılması ( kullanılışı benzer olmayanlar ≠ işareti ile belirtilmiştir).

99

DEVAM Ortak Kullanılış

Bitki Adı Amasya (23) Çiçekdağı (Kırşehir) (27)



Ürgüp (Nevşehir) (13)

Yahyalı (Kayseri) (24)

Cynodon dactylon var. dactylon

Böbrek hastalıklarında

Ecballium elaterium Sinüzit tedavisinde

Sinüzit tedavisinde Sinüzit tedavisinde

Elaeagnus angustifolia

≠

Eryngium campestre var. virens

≠ ≠ ≠

Euphorbia macroclada

≠

Hyoscyamus niger ≠ Diş ve gözdeki kurtları dökmek

Diş ağrısına karşı

Hyoscyamus reticulatus

Diş ağrısına karşı

Hypericum perforatum

≠ ≠ ≠

Juglans regia ≠ ≠ ≠

100

DEVAM Ortak kullanılış

Bitki Adı Amasya (23) Çiçekdağı (Kırşehir) (27)





Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus

Mide rahatsızlıklarında

≠ ≠

Malva neglecta Böbrek hastalıklarında

≠ Romatizma tedavisinde ≠ ≠

Peganum harmala ≠ Hemoroidlere karşı

≠ Hemoroidlere karşı

Petroselinum crispum

İdrar yolları iltihabında

≠

Plantago lanceolata

Yara tedavisinde Yara tedavisinde Yara tedavisinde

Plantago major subsp. major

Yara tedavisinde

Yara tedavisinde Yara tedavisinde

Rosa canina Hemoroidlere karşı Hemoroidlere karşı, kan şekerini düşürücü, mide rahatsızlıklarında

≠

101

DEVAM Ortak kullanılış

Bitki Adı Amasya (23)

Çiçekdağı (Kırşehir) (27)





Rumex crispus ≠

Salix alba ≠

Teucrium polium İştah açıcı İştah açıcı, mide rahatsızlıklarında, güneş çarpmalarında

İştah açıcı

Thymus sipyleus subsp. rosulans

≠ Mide rahatsızlıklarında

Mide rahatsızlıklarında

Urtica dioica Romatizma tedavisinde

Nefes darlığına karşı

≠ ≠

Urtica urens Romatizma tedavisinde

Viscum album subsp. album

≠ Kan şekerini düşürücü

Kan şekerini düşürücü

≠

Vitis vinifera Kansızlık Kansızlık

102

Bazı bitkilerin, yörede tür ve cins ayrımı yapılmadan aynı yöresel isimle

adlandırılıp, benzer kullanışları olduğu saptanmıştır: Crataegus microphylla –

Crataegus tanacetifolia (Alıç), Hyoscyamus niger – Hyoscyamus reticulatus (Diş

otu), Plantago lanceolata – Plantago major subsp. major ( Bağ yaprağı, Kırkbahar),

Satureja wiedemanniana – Thymus sipyleus subsp. rosulans (Kekik) ve Urtica dioica

– Urtica urens (Isırgan).

Bazı bitkilerin ise aynı yöresel isimle adlandırılmasına rağmen kullanımlarının

farklı olduğu saptanmıştır: Achillea biebersteinii – Achillea nobilis subsp. neilreichii

(Eşek otu) ve Urtica dioica – Urtica urens (Isırgan).

Halk ilacı olarak kullanılan bitkilerden Malva sylvestris, Polygonum cognatum,

Rumex crispus, Urtica urens ve U. dioica bitkilerinden yemek yapımında

yararlanıldığı saptanmıştır. Thymus sipyleus subsp. rosulans ve Satureja

wiedemanniana bitkilerinden ise baharat olarak yararlanıldığı belirlenmiştir.

Anabilim Dalımız’da hazırlanan “ Bitkisel Halk İlaçları Araştırma Formu I”

(Anket Formu-1) ile ilgili olarak yörede 25 kişi ile görüşülmüş olup görüşülen

kişilerin hepsi yetişkin ve kırk yaşın üzerindedir.

Anabilim Dalımız’da hazırlanan “ Bitkisel Halk İlaçları Araştırma Formu II”

(Anket Formu-2) kapsamında, Kadışehri yöresinde bitkilerin kullanım yaygınlığı

belirlenmeye çalışılmıştır. Ankete katılan 40 kişiden 24’ü tedavide bitkilerden

yararlandığını 16’sı ise yararlanmadığını belirtmiştir. Bitkilerden yararlanan 24

kişiden 22’si 40 yaşın üstündedir. Anketimizin sonucuna göre yörede halk arasında

bitkilerle tedavinin günümüzdede devam ettiği anlaşılmıştır.

Kadışehri yöresinde halk hekimliği yapan birine rastlanmamıştır. Yöredeki

çalışmalarımız sırasında yerli halktan birçok kişiyle görüşülmüş olup özellikle de

yetişkin ve yaşlı insanlar seçilmiştir. Köylerdeki araştırmalarımızda halk ilaçları

hakkında bilgi sahibi kişilere ulaşılmaya çalışıp ulaşılmadığı durumlarda da

yakınlarıyla görüşülmüştür. Araştırma yöresinde halk ilaçları konusunda edinmiş

olduğumuz bilgilerin geçmişten günümüze kadar nesilden nesile aktarılarak geldiği,

fakat günümüzde bu bilgilerin iyi saklanmadığı ve yeterli önemin verilmediği

103

görülmüştür. Sentetik ilaçların daha yaygın kullanılması ve gelişen sağlık

sisteminden daha fazla yararlanılması bunun nedenleri sayılabilir.

Kadışehri yöresinde yaptığımız bu araştırma ile geleneksel halk ilacı olarak

kullanılan bitkilerle ilgili bilgiler saptanmıştır ve bunlarla ilgili bilgiler derlenmiştir.

Böylece Kadışehri yöresi bu yönden ilk kez tanınmış olup, bu konudaki bilgilerin

gelecek kuşaklara aktarılması sağlanmıştır. Ayrıca bu çalışmada elde edilen bulgular

modern tedavi alanında yapılacak çeşitli araştırmalara da kaynak olabilecektir.

104

8. EKLER Ek 1

ANKET FORMU 1

MARMARA ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ

FARMASÖTİK BOTANİK ANABİLİM DALI

BİTKİSEL HALK İLAÇLARI ARAŞTIRMA FORMU I Bitkinin adı: Araştırma yöresi ( İlçe/Köy): Görüşülen kişi: Tarih: No:....... 1. Bitkinin yöresel adı:…………………………………………………………...... 2. Bitkinin kullanım alanı: □ İnsan sağlığı □ Hayvan sağlığı 3. Bitkinin kullanılan kısmı:…………………………………………………..……. …………………………………………………………………………………………. 4.Bitkinin tedavideki kullanılış amacı:………………………………………....…. …………………………………………………………………………………………. 5. Bitkinin kullanımı: □ Tek başına □ Karışım halinde 6. Kullanılış / Hazırlanış yöntemi : □ Doğrudan □ İnfüzyon □ Dekoksiyon □ Lapa ( katkı maddeleri :…………………………………………………….......…...) □ Yakı (…………………………………………………………………...........……...) Diğer:…………………………………………………………………………….….…) 7.Kullanılış şekli : □ Dahilen □ Haricen □ Diğer:……………………………………………………………………………....… ……………………………………………………………………………………......... 8. Yaş grubu : □ Bebek □Çocuk □Yetişkin kimse 9. Cinsiyet: □Erkek □ Kadın 10. Kullanım dozu / ölçüsü : Günde :……………………………………………....... 11. Kullanım zamanı :a. □ Aç karnına □ Tok karnına

b. □ Sabah □ Öğle □ Akşam 12.Kullanım süresi : □…….gün □…….hafta □İyileşinceye kadar 13. Etkisi : □ Olumlu □ Olumsuz □ Az olumlu 14.Yan etki: □ Yok □ Var (açıklayınız:………………………………………………………………….………..) 15. Bitkinin tedavi dışında kullanılış amacı:………………………………......…… ……………………………………………………………………………………….... 16. Diğer bilgiler:

105

Ek 2

ANKET FORMU 2

MARMARA ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ

FARMASÖTİK BOTANİK ANABİLİM DALI

BİTKİSEL HALK İLAÇLARI ARAŞTIRMA FORMU II

1. Ailenizin çeşitli sağlık sorunlarının giderilmesinde bitkilerden yararlanıyor

musunuz?

( ) Evet ( ) Hayır

2. Yararlandığınız bitkileri nereden/nerelerden sağlıyorsunuz?

( Bir veya daha çok işaretleme yapabilirsiniz. )

( ) Kendi yaşadığımız köy ve çevresinde yetişen bitkileri kullanıyoruz.

( ) Kendi yaşadığımız ilçede yetişen bitkileri kullanıyoruz.

( ) İlçemiz dışından getirilen ve piyasada satılan bitkileri kullanıyoruz.

3. Yararlandığınız bitkiler hakkında bilgi vererek yörenizde yaptığımız bilimsel

araştırmamıza yardımcı olmak ister misiniz?

( ) Evet ( ) Hayır

4. Eğer yardımcı olmak istiyorsanız;

Adınız , soyadınız :

106

9. KAYNAKLAR

1. Akerele O. (1992). WHO Guidelines for assesment of herbal medicines. Fitotreapia, LXIII:p99-p110.

2. Tuzlacı E. (2006). “Şifa Niyetine” Türkiye’nin Bitkisel Halk İlaçları. Alfa Yayınları, İstanbul, s.3-8

3. Tuzlacı E. (2005). Bodrum’da Bitkiler ve Yaşam. Güzel Sanatlar Matbaası, İstanbul. 4. Bulut G, Tuzlacı E. (2009). Bozcaada’nın Çiçekleri ve Yararlı Bitkileri. Bozcaada

Kaymakamlığı, İstanbul, s. 7. 5. Alparslan DF. (2003). Babaeski (Kırklareli) Yöresinin Geleneksel Halk İlacı Olarak

Kullanılan Bitkileri. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Ertan Tuzlacı).

6. Arslan Ö. (2005). Dereli (Giresun) Yöresinin Geleneksel Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkileri. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Ertan Tuzlacı).

7. Bulut G. (2008). Bayramiç (Çanakkale) Yöresinde Etnobotanik Araştırmalar. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Ertan Tuzlacı).

8. Doğan A. (2008). Ovacık (Tunceli) Yöresinin Geleneksel Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkileri. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Ertan Tuzlacı).

9. Emre G. (2003). Ezine (Çanakkale) Yöresinin Geleneksel Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkileri. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Ertan Tuzlacı).

10. Erol MK. (1995). Eğirdir (Isparta) Yöresinin Geleneksel Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkileri. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Ertan Tuzlacı).

11. Eryaşar P. (1998). Gönen (Balıkesir) Yöresinin Geleneksel Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkileri M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Ertan Tuzlacı).

12. Sadıkoğlu E. (2003). Koçarlı (Aydın) Yöresinin Geleneksel Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkileri. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Ertan Tuzlacı).

13. Şenkardeş İ. (2010). Ürgüp (Nevşehir) Yöresinin Geleneksel Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkileri. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Ertan Tuzlacı).

14. Tolon Fenercioğlu E. (1996). Şile (İstanbul) Yöresinin Geleneksel Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkileri. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Ertan Tuzlacı).

15. Yazıcıoğlu A. (1994). Trabzon Yöresinin Geleneksel Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkileri. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, (Danışman: Prof. Dr. Ertan Tuzlacı).

16. Davis PH. (1965-1985). Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 1- 9, Edinburgh University Press, Edinburgh.

107

17. Güner A, Özhatay N, Ekim T, Başer KHC. (2000). Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol. 11, Edinburgh University Press, Edinburgh.

18. Tutin TG, Burges NA, Chater AO, Edmondson JR, Heywood VH, Moore DM, Valentine DH, Walters SM, Webb DA. (2002). Flora Europea Vol 1, Cambridge University Press, Cambridge.

19. Fiori A. (1993). Iconographia Florae Italicae, Firenze, (Reprint, Bologna 1981). 20. Tuzlacı E. (2010). “Türkiye’nin Bahçe Bitkileri ve Kent Çiçekleri”. Türkiye İş Bankası

Yayınları, İstanbul. 21. Strearn WT. (1973). Botanical Latin, Davis & Charles (Holdings) Limited Newton

Abbot Devon. 22. Baytop A. (1998). Botanik Kılavuzu. İ.Ü. Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul. 23. Alpınar K. (1979). Amasya Yöresi Bitkilerinin Yerli Ad ve Kullanılışları, Bitki 6:s243-

s249. 24. Bağcı Y. (2000). Aladağlar (Yahyalı, Kayseri) ve Çevresinin Etnobotanik Özellikleri,

Ot Sistematik Botanik Dergisi, 7(1), s89-s94. 25. Ezer N, Mumcu Arısan Ö. (2006). Folk Medicines in Merzifon (Amasya), Turk J Bot

30: p223-p230. 26. Özkan AM, Koyuncu M. (2005). Traditional Medicinal Plants Used in Pınarbaşı Area

(Kayseri-Turkey). Turkish J. Pharm. Sci., 2 (2), p63-p82. 27. Vural M, Karavelioğulları FA, Polat H. (1997) Çiçekdağı (Kırşehir) ve Çevresinin

Etnobotanik Özellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 4 (1), s117-s124.

108

10. ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler

Adı Muhammed İhsan Soyadı Han Doğum Yeri Zile Doğum Tarihi 01/02/1985

Uyruğu T.C. TC Kimlik No 10929080076

E-mail [email protected] Tel 5052414385

Eğitim Düzeyi

Mezun Olduğu Kurumun Adı Mezuniyet Yılı

Doktora/Uzmanlık

Yüksek Lisans

Lisans Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Eczacılık Bölümü 2007

Lise Zile Dinçerler 75.Yıl Anadolu Lisesi 2003

İş Deneyimi (Sondan geçmişe doğru sıralayın)

Görevi Kurum Süre (Yıl - Yıl) 1. Eczacı Hanzade Eczanesi 2007-2012 2. - 3. - Yabancı Dilleri Okuduğunu Anlama* Konuşma* Yazma* İngilizce orta orta Orta

* Çok iyi, iyi, orta, zayıf olarak değerlendirin Yabancı Dil Sınav Notu #

KPDS

ÜDS IELTS TOEFL IBT TOEFL PBT TOEFL CBT FCE CAE CPE

#Başarılmış birden fazla sınav varsa, tüm sonuçlar yazılmalıdır

#KPDS: Kamu Personeli Yabancı Dil Sınavı; ÜDS: Üniversitelerarası Kurul Yabancı Dil Sınavı; IELTS:

International English Language Testing System; TOEFL IBT: Test of English as a Foreign Language-Internet-

Based Test TOEFL PBT: Test of English as a Foreign Language-Paper-Based Test; TOEFL CBT: Test of English

as a Foreign Language-Computer-Based Test; FCE: First Certificate in English; CAE: Certificate in Advanced

English; CPE: Certificate of Proficiency in English

Sayısal Eşit Ağırlık Sözel ALES Puanı 88.640 87.045 84.964 (Diğer) Puanı Bilgisayar Bilgisi Program Kullanma becerisi Microsoft Office orta *Çok iyi, iyi, orta, zayıf olarak değerlendirin

Documents

Yozgatta Tibbi