ZAGADNIENIA DO KONKURSU EKOLOGICZNEGO

Szkoła Podstawowa

1. Wzajemne zależności i relacje między organizmami w ekosystemach

Interakcje między organizmami w środowisku przyjmują często skomplikowaną formę

i są uwarunkowane siecią zależności. Zależności te wywierają wpływ na kształtowanie się

różnorodności biosfery. Ciągłe wzajemne oddziaływanie wpływa w istotny sposób na

proces ewolucji, która nie może ulec zatrzymaniu, jest w ciągłym biegu (hipoteza

Czerwonej Królowej = „...trzeba biec przez cały czas, aby utrzymać się w tym samym

miejscu...”).

Najlepiej poznanymi zależnościami łączącymi gatunki są zależności troficzne

(pokarmowe), które są przedstawiane głównie w postaci piramid, łańcuchów, lub sieci

troficznych. Każda grupa organizmów ma określony status troficzny. Upraszczając

możemy wyróżnić trzy kategorie organizmów:

-producentów,

-konsumentów

-reducentów.

Przepływ energii przedstawia się najczęściej w postaci piramidy troficznej.

Oprócz zależności troficznych wyróżnić można także inne typy oddziaływań miedzy

organizmami. Współzależności te mogą mieć bardzo ścisły charakter, lub przyjmować

formę luźnego związku. Czasami bardzo ciężko jest jednoznacznie zaklasyfikować

obserwowaną zależność. Nadto, w wyniku ewolucji jedna z zależności może przechodzić

w drugą np.: pasożytnictwo w mutualizm. To, w jaki sposób organizmy oddziałują na

siebie bardzo często trudno jest zbadać, co może powodować błędną identyfikację i ocenę

występujących zależności.

Współżycie organizmów określa się terminem symbioza. Może ona przyjmować dla

symbiontów różny charakter i może być obojętna, szkodliwa lub przynosząca korzyści.

Określa, więc wzajemne relacje współżyjących gatunków, utrwalone na drodze ewolucji.

Najczęściej stosowanym podziałem związków występujących w przyrodzie jest podział

na:

- związki antagonistyczne (konkurencja, pasożytnictwo, drapieżnictwo, roślinożerność,

amensalizm), oraz

- nieantagonistyczne (mutualizm, protokooperacja, komensalizm).

ZWIĄZKI ANTAGONISTYCZNE polegają na niewspółmiernej zależności miedzy

organizmami.

Najstarszym rodzajem współzależności antagonistycznej wydaje się

być konkurencja(współzawodnictwo). Do konkurencji może dochodzić miedzy

osobnikami tego samego gatunku, mówimy wtedy o konkurencji wewnątrzgatunkowej,

lub między osobnikami różnych gatunków, czyli konkurencji międzygatunkowej. Może

ona mieć charakter bezpośredni lub pośredni. Konkurencja prowadzi do ekologicznej

separacji gatunków (zasada Gausego opisuje konkurencyjne wypieranie, kiedy dwa

gatunki o identycznych wymaganiach względem niszy ekologicznej nie mogą

współistnieć i w konsekwencji jeden wyprze drugi) i jest jednym z mechanizmów selekcji

naturalnej (teoria ewolucji Darwina). Współzawodnictwo zwykle przybiera ostrzejszą

formę miedzy osobnikami tego samego gatunku. Organizmy mają te same wymagania i

konkurują o te same zasoby środowiska.

Konkurencja wewnątrzgatunkowa przybiera na sile wraz ze wzrostem liczebności

populacji, prowadząc do wzrostu śmiertelności i spadku rozrodczości. Jej rezultatem może

być równomierne rozmieszczenie organizmów, terytorializm, lub powstanie hierarchii

wśród osobników, a co za tym idzie jest podstawowym mechanizmem działania doboru

naturalnego.

Konkurencja międzygatunkowa prowadzić może do podziału zasobów między

współzawodniczącymi gatunkami. Może to na długi czas uchronić słabszy gatunek przed

wyparciem z zajmowanej niszy i prowadzi to do wzrostu bioróżnorodności. W skrajnych

wypadkach współzawodnictwo miedzy gatunkami kończy się wyparciem jednego z

gatunków. Ma to miejsce głównie wtedy, gdy nisze obu gatunków są identyczne lub

bardzo zbliżone.

Kolejnym typem związku antagonistycznego występującego w przyrodzie

jest drapieżnictwo, które prowadzi do usunięcia ofiary z populacji i środowiska.

Populacja ofiary jest znacznie liczniejsza od populacji drapieżnika. Drapieżnik atakuje

ofiarę, będąc zarazem od niej uzależnionym. Drapieżcy stanowią ważne ogniwo łańcucha

pokarmowego w ekosystemie, warunkujące sprawny obieg materii. W warunkach

naturalnych powstaje dynamiczna równowaga układu drapieżca-ofiara. Odmianą

drapieżnictwa jest kanibalizm. Drapieżnikiem, w klasycznym rozumieniu, jest zwierzę

mięsożerne, które żywi się innymi zwierzętami. Natomiast w ujęciu funkcjonalnym,

zależności drapieżca - ofiara obejmują wszystkie interakcje, którym towarzyszy transfer

energii od jednego osobnika do drugiego i które stanowią przyczynę śmierci. W takim

ujęciu dotyczy to zarówno heterotroficznych wiciowców, które konsumują bakterie,

również roślinożerców żywiących się glonami, jak również mięsożerców, czy pasożytów.

Drapieżnictwo jest procesem selektywnego wybierania ofiar i jest powszechne w

przyrodzie. Okazuje się, że prawie każdy organizm (przynajmniej w pewnych stadiach

cyklu życiowego) może służyć innemu jako pokarm. Konsumpcja jest więc jedną z

przyczyn śmiertelności organizmów. Drapieżnictwo napędza ewolucję wymuszając

„wyścig zbrojeń” pomiędzy drapieżnikiem a ofiarą. W takich dynamicznych układach

zachodzi szybka koewolucja gatunków powodując powstawanie licznych adaptacji u ofiar

(kolce, pancerze, mimikra, mimetyzm, trucizny itp..) jak i drapieżnika (kły, pazury, jad,

stadne polowanie). Drapieżnictwo prowadzi do ewolucji zachowań społecznych.

Pasożytnictwo jest formą współwystępowania dwóch organizmów, z których jeden

(pasożyt) czerpie korzyści z interakcji, a drugi (żywiciel) ponosi z tego tytułu szkody. W

parazytologii osobnika, który czerpie korzyści z pasożytnictwa nazywamy pasożytem, a

tego który ponosi szkody - żywicielem. Istnieją dwa rodzaje pasożytnictwa -

pasożytnictwo zewnętrzne i wewnętrzne.

W pasożytnictwie dochodzi najczęściej do wydzielania przez pasożyta metabolitów, które

dla gospodarza niejednokrotnie okazują się toksyczne. Pasożyt, który powoduje chorobę

swojego żywiciela zwany jest patogenem.

Pasożyt przygodny (względny) to organizm, który w pewnych warunkach może

prowadzić pasożytniczy tryb życia, mimo że w pewnych warunkach jest organizmem

wolno żyjącym.

Pasożyt bezwzględny (właściwy, bezwarunkowy) to organizm, który przynajmniej pewną

fazę swojego życia spędza jako pasożyt; jest to warunek niezbędny dla zamknięcia cyklu

rozwojowego.

U pasożytów bezwzględnych obserwuje się szereg przystosowań morfologicznych i

fizjologicznych, które są odpowiedzią na działania obronne organizmu żywicielskiego. W

związku z tym organizmy pasożytnicze wykształcają dość często bardzo skomplikowane

cykle rozwojowe (żywiciele pośredni, przemiana pokoleń) i charakteryzują się ogromną

rozrodczością. Układ pasożyt żywiciel może przekształcić się w inny np.: komensalizm.

Hiperpasożyt, to organizm który pasożytuje na pasożycie. Jest to, więc pasożyt II rzędu.

Roślinożerność to typ zależności polegający na zjadaniu fragmentów lub całych roślin.

Ostatnio ten typ zależności jest coraz częściej łączony z drapieżnictwem ze względu na

podobieństwa (typ relacji konsument – pokarm żywy), oraz wykrycie mechanizmów i

struktur obronnych u roślin.

Amensalizm jest typem zależności, w której obecność pewnych gatunków wpływa na

inny gatunek w sposób niekorzystny, obecność drugiego gatunku jest dla pierwszego

obojętna np.: allelopatia.

ZWIĄZKI NIEANATGONISTYCZNE

Mutualizm jest ścisłą formą kooperacji, charakteryzującą się obopólnymi korzyściami

(symbioza) o takim stopniu, który praktycznie wzajemnie uzależnia istnienie obu

populacji. Przykładami mutualizmu są związki różnych organizmów: przeżuwacze i ich

bakterie jelitowe, mikoryza – współpraca roślin naczyniowych z grzybami, rośliny

strączkowe i bakterie asymilizujące azot, storczyki i grzyby, termity i ich fauna jelitowa..

Komensalizm (współbiesiadnictwo; od łac. commensalis - współbiesiadnik) jest typem

zależności o charakterze symbiozy między dwoma lub więcej gatunkami, przy czym jeden

z gatunków czerpie z tej zależności wyraźne korzyści, nie szkodząc pozostałym (np.rekin

i ryba podnawka). Innym przykładem komensalizmu może być odżywianie się owadów

żyjących w ptasich gniazdach resztkami pokarmu gospodarzy lub znalezionymi w

gnieździe piórami.

Protokooperacja jest oddziaływaniem międzygatunkowym w przyrodzie, polegającym

na współpracy dwóch populacji odnoszących wzajemne korzyści, lecz mogących żyć

także samodzielnie. Protokooperacja jest rodzajem symbiozy przygodnej

(nieprzymusowej). Często występuje okresowo. Przykładem protokooperacji jest związek

jamochłonów z krabami. Na skorupach wielu krabów żyją przytwierdzone różne

jamochłony. Ułatwiają one krabom maskowanie się, otrzymując w zamian niedojedzone

resztki pokarmu kraba. Jednak ani krab, ani jamochłon nie są absolutnie zależne od swego

partnera. Bardzo ciekawa formą protokooperacji jest współżycie drzew z rodzaju Acacia z

mrówkami.

2. Zapobieganie skutkom działalności człowieka w środowisku przyrodniczym.

W celu poprawy jakości środowiska przyrodniczego w Polsce trzeba:

ograniczyć spalanie surowców energetycznych

dbać o świadomość ekologiczną społeczeństwa

wprowadzać recykling

ograniczyć emisje szkodliwych substancji do atmosfery, hydrosfery i biosfery

wprowadzać zasady zrównoważonego rozwoju na co dzień.

Działalność człowieka od samego początku wpływa na środowisko naturalne. Już bowiem

pierwsze społeczności ( jak na przykład społeczności łowców oraz zbieraczy) utrzymywały

się z przyrody, z licznych zasobów środowiska naturalnego. Działalność człowieka w istotny

zatem sposób przez wieki przyczyniała się do przekształcania naturalnych elementów

środowiska. Ich kosztem często też powstawały nowe, bardziej nowoczesne elementy jak na

przykład: domy, osiedla, lotniska, drogi, sztuczne zbiorniki wodne. Te dobrodziejstwa

cywilizacyjne nazywane antropogenicznymi składnikami środowiska geograficznego,

w konsekwencji stawały się zagrożeniem dla środowiska naturalnego. Wiązało się to

z ciągłym rozwojem technologicznym, z rozwojem nauk przyrodniczych oraz z pojawieniem

się nowych wynalazków oraz źródeł energii, w tym energii jądrowej.

Na owe przekształcenia miał wpływ także wzrost liczby ludności ( czynnik o charakterze

demograficznym) oraz procesy uprzemysłowienia i urbanizacji, zwiane z rozwojem miast.

Na skutek działalności człowieka zmianie uległa gospodarka wodna, rzeźba terenu oraz gleba,

środowisko naturalne bowiem posiada zdolność do własnej regeneracji, niemniej jednak jest

ona znacznie ograniczona. Co ważniejsze środowisko naturalne determinuje życie człowieka,

dlatego też niszcząc je człowiek wpływa w sposób negatywny na swoje własne życie

społeczne. Ważnym elementem środowiska naturalnego, które zmieniło się pod wpływem

działalności ludzkiej jest gleba. Gleba jest to powierzchniowa warstwa ziemskiej skorupy.

Gleba powstaje na skutek długotrwałych procesów, które odbywają się na powierzchni ziemi.

Istnieje wiele rodzajów gleb, a na ich powstanie maja wpływ takie czynniki jak: działalność

mikroorganizmów, szata roślinna, rodzaj podłoża, właściwości skał macierzystych, rzeźba

terenu oraz ilości opadów. Człowiek na przestrzeni wieków w zasadniczy sposób wpłyną

na wygląd oraz stan gleby. Najlepszym przykładem jest tutaj erozja gleby. Wyróżnić można

przy tym erozję wodna oraz erozję wietrzną.

Przykładem erozji wodnej jest spowodowane przez wody deszczowe, spłukiwanie cząsteczek

gleby. Ochroną przed tego typu erozją są lasy oraz zbiorowiska trawiaste. Działalność

człowieka polegająca na wycinaniu lasów oraz na niszczeniu naturalnych zespołów

roślinnych, powoduje odsłonięcie gleby i tym samym przyspieszenie procesu erozji.

Szczególnie zagrożone są tu obszary górzyste, gdyż nachylenie zboczy jest czynnikiem

sprzyjającym spłukiwanie oraz przemieszczanie się elementów gleby.

Drugi typ erozji czyli erozja wietrzna to zjawisko polegające na przenoszeniu

przez wiatr ziaren piasku i próchnicy gleby.

Kolejnym powodem destrukcji gleb są niewłaściwie prowadzone melioracje. Melioracje

prowadzi się w celu odprowadzenia nadmiaru lub w celu nawodnienia terenów, na których

występuje deficyt wody. Melioracje zazwyczaj dotyczą określonych obszarów, nie mniej

jednak ich negatywne skutki dotyczyć mogą rejonów sąsiednich. Melioracje mogą przyczynić

się do obniżenia poziomu wód podziemnych. Ma to szczególnie negatywny skutek

dla gospodarki leśnej, gdyż prowadzi do przesuszenia oraz destrukcji gleb leśnych. Oprócz

tego może dojść do zbytniego odwodnienia jakiegoś terenu albo do wystąpienia zbyt dużej

ilości wody na innym terenie.

Kolejnym czynnikiem, który przyczynia się do niszczenia gleby jest jej wydeptywanie.

Sprawcami zwykle są ludzie. Obecnie na całym świcie dochodzi do bardzo szybkich ubytków

terenu, gdzie podstawowymi zasobami były właśnie żyzne gleby. Ubytki te najczęściej

powstają jako rezultat procesów urbanizacji: powstawania nowych osiedli czy innych budowli

przemysłowych.

Urbanizacja jest to proces, który w naukach społecznych oznacza wzrost rozwoju miast oraz

wzrost liczny miast. Do najważniejszych zjawisk związanych z procesem urbanizacji zalicza

się: przemieszczanie się ludności ze wsi do miasta; przestrzenny rozwój miasta,; stałe

zwiększanie się liczby ludności, która znajduje zatrudnienie poza rolnictwem; zmiana stylu

życia: z życia wiejskiego na styl życia miejskiego. Procesy urbanizacji , w tym jakakolwiek

budowa miasta czy osiedla, powoduje znaczne naruszenie środowiska naturalnego. Procesy

te następują bowiem kosztem najbardziej wartościowych terenów. Najbardziej niepożądane

skutki może tu wywołać niszczenie ziemi uprawnej w celu jej zabudowania w krajach

Trzeciego Świata. W krajach tych, gdzie miasta rozwijają się w ostatnich latach dość często,

wiele z nich nie ma dostatecznie rozwiniętej infrastruktury, przez co przyczynia się do

szybszej degradacji środowiska. Kolejnym skutkiem procesu urbanizacji jest stałe

zmniejszanie się obszarów rolnych oraz leśnych. Rezultatem jest tu niszczenie zespołów

drzew oraz krzewów. Obecność lasów zaś ma wiele pozytywnych stron. Zaliczyć do nich

możemy: zatrzymywanie wód deszczowych w ściółce oraz wolniejsze tempo topnienia

śniegów. Zjawiska te przyczyniają się do zahamowania dość szybkiego, powierzchniowego

spływu wody; ograniczają rozmiary erozji gleby; często zapobiegają powodziom; powodują

wzrost zasobów wód gruntowych oraz sprawiają, że źródła stają się bardziej wydajne.

Obecnie problem zanikania terenów leśnych jest zjawiskiem dość często występującym

w Brazylii, gdzie dochodzi do degradacji lasów tropikalnych na skutek ich wypalani

i niszczenia, głównie dla uzyskania terenu dla hodowli bydła. Działania te w rezultacie stają

się przyczyną erozji gleby oraz pustynnienia terenu.

Kolejnym czynnikiem wpływającym negatywnie na środowisko naturalne jest budowanie

wodnych zapór oraz zbiorników wodnych i retencyjnych. Wywołują one negatywne zmiany

w kształtowaniu się powierzchni ziemi. Kolejne czynniki sprzyjające degradacji naturalnego

środowiska to: budowa dróg, autostrad i innych tras komunikacyjnych. Pod takie inwestycje

najczęściej bowiem karczowane są lasy lub osuszane bywają mokradła, co w konsekwencji

nie ma pozytywnego efektu ekologicznego.

Niszczenie gleby wiąże się przy tym z dwoma procesami: po pierwsze z jej dewastacją,

po drugie z jej degradacją.

Dewastacja oznacza tu całkowite zniszczenie gleby. Takie zjawiska są najczęstsze tam,

gdzie ziemia została zabrana pod zabudowę lub pod budowę dróg i autostrad. Przykładem

dewastacji jest także odkrywkowe pozyskiwanie kopalń, polegające na usuwaniu znad

kopaliny ziemi w celu jej wyeksploatowania. Takie procesy niszczą i glebę i powierzchnię

terenu, co więcej przyczyniają się do dewastacji niektórych warstw geologicznych w głębi

ziemi. W ten sposób zniszczeniu ulegają mechanizmy procesów o charakterze

glebotwórczym, procesy, które są odpowiedzialne za regulacje wód oraz świat rośli

i zwierząt. W skutek dewastacji zanieczyszczone często zostają także tereny sąsiednie.

Degradacja gleby natomiast to proces pogarszania się właściwości i jakości gleby.

Jej konsekwencją są coraz mniej żyzne gleby. Kiedy degradacja jest znaczna to jest

ona równoznaczna z dewastacją gleby. Stopień degradacji gleb określany jest przez

następujące terminy: gleby zdrowe; gleby chore; gleby martwe. Przy czym gleby martwe

to gleby, które nie posiadają zdolności produkcyjnych. Najczęściej występują one w

okolicach czynnych wulkanów, na obszarach pustynnych albo na skutek ludzkiej działalności

na fałdach przemysłowych czy na kopalnianych usypiskach.

Do głównych przyczyn degradacji gleby zaliczyć możemy: skażenia przemysłowe, skażenia

komunikacyjne, odpady chemiczne jak również niewłaściwe metody uprawy. Różne skażenia

dostają się do gleby za pośrednictwem powietrza oraz wody. Szczególnie dużo szkód czynią

różne zakłady chemiczne, w których w skali rocznej powstaje wiele milionów ton odpadów.

Również rolnictwo jest czynnikiem sprzyjającym degradacji gleby. Dzieje się tak na skutek

nieodpowiedniego użytkowania gleby. Szczególnie szkodliwe dla gleby jest tutaj użycie

chemii, mechanizacja rolnictwa oraz częste używanie nawozów. Skutkiem wzrostu

mechanizacji rolnictwa jest znaczne przesuszanie się gruntów. Dzieje się to, gdyż naturalne

zbiorniki wodne stanowią poważną przeszkodę dla nowoczesnych maszyn rolniczych.

Dlatego też niweluje się wszelkie nierówności terenu, a potem stosuje

się sztuczne nawadnianie tych obszarów. Kolejnym czynnikiem rolniczym sprzyjającym

degradacji jest niewłaściwa orka. Człowiek praktycznie od samego początku ingerował

w przyrodę. Wzrost gospodarczy, rozwój miast oraz osadnictwa miejskiego spowodował

zmiany w środowisku naturalnym: w powietrzu, wodzie, glebie, rzeźbie terenu.

Do podstawowych źródeł zagrożenia zalicza się: zatrucie powietrza, spowodowane emisja

gazów toksycznych,; skażenia wody, która jest podstawowym dla życia społecznego zasobem

naturalnym; wyczerpywanie się zasobów wody, gleby, lasów; globalne ocieplenie, którego

skutkiem może być podnoszenie się poziomu wód oceanicznych oraz rozprzestrzenianie

się różnych chorób; żywność zmodyfikowana genetycznie, gdyż ciągle obecne są spory o to

czy rzeczywiście jest ona bezpieczna dla organizmu człowieka. Ciągle rozwijający

się przemysł, na skutek emitowania do środowiska szkodliwych pierwiastków i związków

chemicznych , powoduje znaczny wzrost zanieczyszczeń. Szczególnym zagrożeniem

dla środowiska są zakłady petrochemiczne, elektrociepłownie oraz huty. W bardzo szybkim

tempie marnuje się różne zasoby naturalne. Na niskim poziomie umiejscowiona jest także

świadomość ekologiczna poszczególnych społeczeństw Europy. Przykładem ekologicznego

kryzysu jest tak zwany efekt cieplarniany, który powoduje, że w atmosferze jest coraz więcej

części promieniowania podczerwonego. Jego konsekwencją może być ogrzewanie się Ziemi,

zaś za bezpośrednią przyczynę przyjmuje się gwałtowny wzrost stężenia dwutlenku węgla.

Kolejny przykład to odkryta w roku 1985 dziura ozonowa. Powstała ona na skutek uwalniania

do atmosfery freonów czyli specyficznych związków chemicznych. Freony rozkładają

cząstki ozonu i powodują tym samym niszczenie warstwy ozonu. W konsekwencji do Ziemi

dociera zbyt duża ilość niebezpiecznego promieniowania ultrafioletowego. Jej rezultatem

są coraz to większe przypadki zachorowania na raka skóry. Kolejnym zjawiskiem

sprzyjającym zanieczyszczeniom są kwaśne deszcze czyli opady, które zawierają szkodliwe

związki chemiczne. Przeciwdziałanie tym kwestiom stanowi ważny problem

ogólnoeuropejski, tym bardziej, że kwaśne deszcze powodują niszczenie fauny i flory, a tym

samym stanowią przyczynę wielu chorób układu oddechowego. Podobnie niszczeniu ulega

powierzchnia ziemi. Wpływ na to maja używane przez człowieka nawozy i inne zabiegi

agrotechniczne. Zanieczyszczone są także wody, przez co maleją zasoby wody zdatnej

do picia.

Większość szkód środowiska ma charakter nieodwracalny, a człowiek i jego działalność

w znacznym stopniu przyczynia się do nich. Ważne jest jednak to, że dostrzegając swoje

błędy człowiek sam powoli zaczął im zapobiegać.

Powstała między innymi ochrona środowiska, powstało także wiele ruchów ekologicznych.

Do najbardziej znanych zalicza się tutaj organizację " Przyjaciele Ziemi" oraz Greenpeace.

Ich działalność ma na celu przede wszystkim zmniejszenie zła wyrządzonego przez człowieka

przyrodzie i zapobieganie kolejnym takim aktom. Państwa europejskie na przykład podejmują

liczne inicjatywy mające na celu zmniejszenie szkód. Ich przykładami są miedzy innymi

budowane oczyszczalnie ścieków oraz instalacje, które wyłapują szkodliwe substancje

emitowane do atmosfery. Coraz częściej odchodzi się także od przemysłu ciężkiego. Ponadto

powstaje coraz więcej dzieł, artykułów, rozpraw poświęconych właśnie zagadnieniom

ochrony przyrody. Organizowane są także różne konferencje. Co więcej istnieje wiele

organizacji, które zajmują się edukacją ekologiczną zwykłych ludzi, w celu zwiększenia

świadomości i wiedzy ekologicznej. Wiele jest zatem działań o charakterze pozytywnym.

Na koniec warto przypomnieć słowa wypowiedziane niegdyś przez greckiego filozofa,

Arystotelesa: "Nadszedł czas, aby zrozumieć, że przyroda bez człowieka będzie istniała,

ale człowiek bez przyrody nie”.

3. Formy ochrony roślin i zwierząt.

Polska podjęła próbę ochrony środowiska przyrodniczego, wprowadzają różne formy

ochrony krajobrazu. Ochroną objęte jest blisko 33 % powierzchni kraju. Składają się na nie

parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody,

rezerwaty przyrody, ochrona gatunkowa, rezerwaty biosfery, Obszary Natura 2000. Oto

krótka charakterystyka poszczególnych form ochrony:

rezerwaty biosfery — tworzone w ramach programu UNESCO, na przykład:

Kampinoski, Jeziora Łuknajno, Słowiński, Białowieski

rezerwaty przyrody — powoływane przez Ministra Ochrony Środowiska, chronią

ekosystemy naturalne bądź w niewielkim stopniu zmienione przez człowieka,

zazwyczaj określone gatunki zwierząt lub siedlisk roślinnych; zabroniona jest tutaj

działalność człowieka; przykładem rezerwatów w Polsce są: Jaskinia Niedźwiedzia w

Masywie Śnieżnika, rezerwat Bukowica

parki krajobrazowe — są powoływane przez wojewodę, w celach ochrony przyrody

cennej zwłaszcza z punktu widzenia turysty; zazwyczaj to duże powierzchniowo

obszary, na przykład: Mazurski Park Krajobrazowy, Ślężański Park Krajobrazowy;

spełniają funkcje wypoczynkowe i rekreacyjne dla ludności; obecnie istnieje około

120 parków krajobrazowych w Polsce;

pomniki przyrody — to ochrona pojedynczych obiektów przyrody ożywionej lub

nieożywionej o cennych walorach krajobrazowych; są powoływane przez wojewodę,

na przykład: wąwozy lessowe koło Sandomierza, Jaskinia Raj w Górach

Świętokrzyskich, dęby w Rogalinie, głazy narzutowe w rejonie Białogardu)

obszary chronionego krajobrazu, tzw. korytarze ekologiczne dla zwierząt,

powoływane dla utrzymania populacji ginących gatunków;

ochrona gatunkowa roślin i zwierząt — ochronie podlegają pojedyncze gatunki lub

całe siedliska zagrożone wyginięciem; na przykład relikty dawnych epok: wierzba

lapońska, czy endemity: jeże, słowiki oraz liczne gatunki zwierząt, jak: salamandra,

żółwie błotne, traszki, padalce, dzięcioły, kormorany, czapla szara i inne;

stanowiska dokumentacyjne — ochronie podlegają stanowiska geologiczne, czyli

skamieniałości, grupy skała, kamieniołomy;

użytki ekologiczne — stanowiska przyrodnicze dla celów dydaktycznych, na przykład

bagna, torfowiska, grupy skał;

Obszar Natura 2000 — składają się na niego elementy cenne w skali europejskiej a

zagrożone wyginięciem)

zespoły przyrodniczo-krajobrazowe — chronią piękne krajobrazy

parki narodowe — to najwyższa forma ochrony przyrody, stąd na ich obszarze

funkcjonuje zakaz jakiejkolwiek ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze; to

obszary o powierzchni powyżej 1000 ha, ich utworzenie leży w gestii parlamentu;

Obecnie w Polsce parki narodowe stanowią 1 % powierzchni kraju (3145,51 km2),

wyróżniamy następujące parki, z których każdy chroni cenny ekosystem:

Babiogórski Park Narodowy. Utworzony w roku 1955, zajmuje powierzchnię 17,34 km2;

obejmuje masyw Babiej Góry, z puszczą karpacką, piętrowym układem roślinności. Porastają

go lasy jodłowo-bukowe, bór świerkowy, kosodrzewina, tzw. murawy subalpejskie; wśród

zwierząt występuje tutaj wilk, niedźwiedź brunatny, ryś, puchacz; znajduje się w

województwie małopolskim;

Białowieski Park Narodowy. NAJSTARSZY. Utworzony w roku 1932, zajmuje

powierzchnię 54,38 km2; obejmuje staroglacjalne wysoczyzny morenowe. Dominują tutaj

lasy niżu europejskiego —bory, obszary bagienne, łęgowe, grądowe; wśród zwierząt ochroną

objęte są żubry, łosie, rysie, wilki, bobry, bocian czarny; znajduje się w województwie

podlaskim;

Biebrzański Park Narodowy. NAJWIĘKSZY. Utworzony w roku 1993, zajmuje obszar

529, 23 km2, jest największym i najlepiej utrzymanym w skali europejskiej terenem

bagiennym i torfowiskowym; obejmuje tzw. Kotlinę Biebrzańską — siedlisko wielu

gatunków zwierząt i ptactwa wodnego: rybitwa czarna, wodniczka, dubelt, szablodziób;

znajduje się na terenie województwa podlaskiego, w 1995 roku został wpisany na listę

obszarów chronionych RAMSAR;

Bieszczadzki Park Narodowy. Utworzony w roku 1973, zajmuje obszar 270, 64 km2,

obejmuje pasmo Bieszczadów, z połoninami i lasami bukowymi, wśród zwierząt spotykamy:

żbiki, wydry, rysie, wilki, puszczyka uralskiego, niedźwiedzie, orła przedniego; znajduje się

na terenie województwa podkarpackiego;

Park Narodowy Bory Tucholskie. Utworzony w roku 1996, zajmuje obszar 47,89 km2,

obejmuje piaszczystą równinę sandrową, z jeziorami wytopiskowymi i wydmami, bory

sosnowe, torfowiska; Wśród zwierząt zamieszkujących jego obszary wymieniamy bociana

czarnego, żurawia, jenota, żmiję zygzakowatą, bielika;

Drawieński Park Narodowy.Utworzony w roku 1990, zajmuje obszar 87,35 km2; obejmuje

Puszczę Drawską z jeziorami polodowcowymi, lasami mieszanymi, wśród fauny spotykamy:

wilki, kuny, bobry, orła bielika, bociana czarnego, zimorodka;

Gorczański Park Narodowy. Utworzony w roku 1981, zajmuje obszar 67,63 km2, obejmuje

Gorce z buczyną karpacką, borem świerkowy, borem świerkowo-jodłowym; wśród zwierząt

spotykamy niedźwiedzia brunatnego, wilki, żbiki, kruki, dzięcioła, salamandrę plamistą)

Park Narodowy Gór Stołowych. Utworzony w roku 1993, zajmuje obszar 62,80 km2;

obejmuje środkowe Sudety o budowie płytowej z osobliwymi formami rzeźby; liczne

maczugi, ostańce, wieże skalne; dominują tu lasy świerkowe, a z roślinności wawrzynek

wilcze łyko, dziewięćsił bezłodygowy; zwierzęta zamieszkujące park to m.in. żmija

zygzakowata, bocian czarny;

Kampinoski Park Narodowy. Utworzony w roku 1959, zajmuje obszar 356,55 km2;

obejmuje pradolinę Wisły z Puszczą Kampinoską z wydmami, lasami sosnowymi; wśród

zwierząt spotykamy: łosia, rysia, borsuka, bociana czarnego, żurawia;

Karkonoski Park Narodowy. Utworzony w roku 1959, zajmuje obszar 55,78 km2; obejmuje

Karkonosze — kotły polodowcowe, ostańce skalne, torfowiska, wodospady; charakteryzuje

go piętrowość roślinna; wśród zwierząt spotykamy muflona, ryjówkę górską;

Magurski Park Narodowy. Utworzony w roku 1995, zajmuje obszar 190,0 km2; obejmuje

Beskid Niski z buczyną karpacką, wąwozami, borami jodłowymi, łęgami, buczyną; rośliny

występujące na jego obszarze to: storczyki, wilcza jagoda, dziewięćsił bezłodygowy;

zwierzęta to: bocian czarny, ryś, żbik, orzeł przedni, niedźwiedź brunatny;

Narwiański Park Narodowy. Utworzony w roku 1996, zajmuje obszar 73,5 km2, obejmuje

dolinę Narwi; Występuje tu liczne ptactwo wodne: rokitniczka, derkacz, cyranki, brzęczki;

Ssaki reprezentują: wydra, bóbr, łoś)

Ojcowski Park Narodowy NAJMNIEJSZY. Utworzony w roku 1959, zajmuje obszar 15,92

km2; obejmuje część Jury Krakowsko-Częstochowskiej z jej formami krasowymi; flora to

ostnica Jana, storczyk obuwik, zaś fauna: krogulec, pluszcz, borsuk;

Pieniński Park Narodowy. Utworzony w roku 1934, zajmuje 23,46 km2; obejmuje Pieniny i

przełom Dunajca. Porastają go lasy jodłowe, bukowe; Na jego obszarze znajdziemy endemity

— mniszek pieniński, pszonak pieniński, złocień Zawadzkiego, zaś fauna to: bocian czarny,

ryś, dzięcioł czarny;

Poleski Park Narodowy. Utworzony w roku 1990, zajmuje obszar 96,47 km2; Polesie

Lubelskie — tereny torfowo-bagienne; flora: wierzba lapońska, turzyce; fauna- ptaki, m.in.:

orzeł bielik, orlik grubodzioby, ryby: szczupak, węgorz;

Roztoczański Park Narodowy. Utworzony w roku 1974, zajmuje obszar 78,85 km2.

Znajduje się w województwie lubelskim, obejmuje Roztocze — liczne wąwozy lessowe,

buczynę karpacką, bór jodłowy; fauna: konik polski, wąż eskulapa, salamandra plamista;

Słowiński Park Narodowy Utworzony w roku 1967, zajmuje obszar 187, 97 km2; obejmuje

wybrzeże z ruchomymi wydmami w okolicach Łeby i jeziora przybrzeżne; flora nadmorska:

turzyca piaskowa, mikołajek nadmorski; fauna: kruk, orzeł bielik, orlik krzykliwy, puchacz,

kormoran, wydra;

Świętokrzyski Park Narodowy. Utworzony w roku 1950, zajmuje obszar 59,1 km2 na

terenie województwa świętokrzyskiego; obejmuje najwyższe pasmo Gór Świętokrzyskich –

Łysogóry, gołoborza, puszczę jodłową. Jest to stanowisko modrzewia polskiego; fauna:

cietrzew, gniewosz plamisty; flora: kosaniec syberyjski, pełnik europejski;

Tatrzański Park Narodowy. Utworzony w roku 1954, zajmuje powierzchnię 211,64 km2 w

województwie małopolskim; obejmuje najmłodsze polskie góry — Tatry. Cechuje go

krajobraz wysokogórski, wyraźnie zaznaczona piętrowość roślinności, liczne gatunki

chronione: szarotka, dziewięćsił bezłodygowy, limba; fauna: kozica, świstak, niedźwiedź

brunatny, głuszec)

Park Narodowy Ujście Warty. NAJMŁODSZY. Utworzony w roku 2002, zajmuje

powierzchnię 79,0 km2; położony w dolinie rzeki Warty; obejmuje tereny lęgowe ptaków:

wodniczka, derkacz, żuraw, bąk, gęś gęgawa, łabędź niemy; flora typowa dla obszarów

podmokłych)

Wielkopolski Park Narodowy. Utworzony w roku 1957, zajmuje obszar 53,38 km2; to część

Niziny Wielkopolskiej z formami polodowcowymi: kemy, ozy, jeziora, głazy narzutowe; lasy

zdegradowane i powtórnie nasadzane: sosna ,dąb; fauna: zaskroniec, gniewosz, chrząszcze;

Wigierski Park Narodowy. Utworzony w 1989 roku, obejmuje 151,13 km2 terenu

Pojezierza Mazurskiego; charakteryzuje go rzeźba młodoglacjalna, lasy mieszane, torfowiska,

jeziora polodowcowe; fauna to: łoś, wilk, bóbr; flora- brzoza niska, wełnianeczka alpejska,

żurawina drobnolistna, bażyna czarna;

Woliński Park Narodowy. Utworzony w roku 1960, zajmuje obszar 50,01 km2; obejmuje

wyspę Wolin — tereny klifowe, wydmy. Dominuje tu krajobraz polodowcowy; roślinność to:

mikołajek nadmorski, krasnorosty; fauna: orzeł bielik, wodniczka, kobuz, muchołówka mała,

gronostaj, wydra, kormoran.

Do polskich rezerwatów biosfery wpisanych na listę rezerwatów

biosfery UNESCO należą[1]

:

Rezerwat Biosfery Babia Góra (1977, stracił swój status w 1997, odzyskał w 2001-

Babiogórski Park Narodowy

Białowieski Rezerwat Biosfery (1977) - Białowieski Park Narodowy

Rezerwat Biosfery Jezioro Łuknajno (1977) - Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno

Słowiński Rezerwat Biosfery (1977) - Słowiński Park Narodowy

Międzynarodowy Rezerwat Biosfery "Karpaty Wschodnie" (1992, polsko-

słowacko-ukraiński) : Bieszczadzki Park Narodowy (Polska), Ciśniańsko-Wetliński

Park Krajobrazowy (Polska), Park Krajobrazowy Doliny Sanu (Polska) i Nadsański

Regionalny Park Krajobrazowy (Ukraina)

Tatrzański Rezerwat Biosfery (1992, polsko-słowacki) - Tatrzański Park

Narodowy (Polska) i Tatranský národný park (Słowacja)

Karkonoski Rezerwat Biosfery (1992, polsko-czeski) - Karkonoski Park

Narodowy (Polska) i Krkonošský národní park (KRNAP) (Czechy)

Rezerwat Biosfery Puszcza Kampinoska (2000) - Kampinoski Park

Narodowy z otuliną

Transgraniczny Rezerwat Biosfery "Polesie Zachodnie" (2012, polsko-białorusko-

ukraiński) - Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie (2010)

4. Znaczenie środowiska naturalnego dla zdrowia człowieka.

Od wielu tysięcy lat, a więc od początku istnienia Ziemi, człowiek czerpał i czerpie wiele

ze środowiska przyrodniczego, w którym żyje. Interakcja, czyli sposób oddziaływania na

siebie człowieka i środowiska, w którym żyje jest zależna od wielu czynników.

Coraz częściej człowiek wykorzystuje środowisko przyrodnicze w sposób

niekonwencjonalny, prowadząc do nadmiernej eksploatacji surowców naturalnych,

zanieczyszczając środowisko rożnego rodzaju odpadami, niszcząc zielone lasy, wprowadzając

wiele szkodliwych substancji do atmosfery, co w konsekwencji prowadzi do ubożenia świata

flory i fauny. Na przełomie ostatnich dziesięcioleci człowiek stara się naprawiać wszelkie

błędy swojego postępowania względem środowiska, w którym żyje.

Wprowadza nowoczesne technologie produkcyjne, prowadzi szeroko pojętą edukację

ekologiczna wśród dzieci i młodzieży, zakłada nowe formy ochrony przyrody po to, aby

zachować środowisko naturalne w jak najmniej zmienionej postaci.

Prawdopodobnie najważniejszym elementem środowiska jest klimat, gdyż wpływa na

rozwój wszystkich istot żyjących na Ziemi. Rośliny do wzrostu potrzebują wody, związków

mineralnych i powietrza. Zwierzętom do życia konieczne są: woda, pokarm i tlen. Natomiast

wszystkim organizmom do prawidłowego rozwoju niezbędna jest odpowiednia temperatura

środowiska. Dlatego najmniejsze nawet zachwianie tej kruchej równowagi odbija się w

każdym elemencie ekosystemu, a do zaburzeń tych prowadzi działalność człowieka.

Bardzo długo ludzie nie zdawali sobie sprawy ze skali zmian dokonywanych przez nich w

przyrodzie. Śmieci i odpady przemysłowe, zanieczyszczone i zatrute wody rzek, jezior i mórz

oraz skażone powietrze w wielkich miastach i okręgach przemysłowych to dziś najbardziej

widoczne skutki gospodarowania człowieka. Zatrucie środowiska zagraża naszemu zdrowiu, a

nawet życiu.

CZŁOWIEK A ŚRODOWISKO

Środowisko przyrodnicze, w którym żyje człowiek, jest jego naturalnym miejscem na Ziemi.

Człowiek jako żywy organizm jest częścią przyrody. Jego życie zależy od warunków

panujących w środowisku przyrodniczym. Człowiek wywiera równocześnie na niego znaczny

wpływ. Przyroda dostarcza człowiekowi miejsca do jego bytowania, miejsca do odpoczynku,

pokarmu i pożywienia, wielu surowców naturalnych, z których może korzystać, jak również

wielu zasobów przyrody, dzięki którym może istnieć. W miejscach najbardziej zasobnych

zakłada swoje osady, miasta, ponieważ potrafi wykorzystać różnorodność krajobrazu i

dostosować ja do swoich potrzeb. Człowiek nauczył się z tego korzystać, lecz nie zawsze w

sposób racjonalny i zgodny z naturą istnienia.

Dzisiaj człowiek wpływa na środowisko na wiele sposobów. Przeobraża je wedle

własnych wyobrażeń często niszcząc to, co w nim unikatowe, niepowtarzalne. Buduje osiedla

i fabryki, wydobywa kopaliny, poszukuje złóż ropy i gazu.

HIGIENA I ZDROWIE CZŁOWIEKA

Na stan zdrowia wpływają zmieniające się warunki środowiskowe. W dzisiejszych czasach

dla człowieka jest bardzo ważna higiena układu nerwowego, gdyż jego zaburzenia powodują

wszelkie choroby w organizmie ludzkim. Chorobą jest natomiast reakcja organizmu na

działanie czynników chorobotwórczych (nieprzyjaznych dla organizmu).

Higiena psychiczna to działania zmierzające do ochrony zdrowia psychicznego, także nauka

zajmująca się badaniem czynników, które powodują zakłócenia zdrowia psychicznego i

popularyzująca zalecenia przeciwdziałające powstawaniu nerwic i innych zaburzeń

psychiczno-nerwowych. Psychika człowieka podlega nieustannemu działaniu bardzo wielu

bodźców, które często przekraczają jego zdolności adaptacyjne. Powoduje to zaburzenia

równowagi psychicznej, które doprowadza do wzmożonych stanów napięcia emocjonalnego i

narastanie konfliktów wewnętrznych.

Zanieczyszczenie środowiska naturalnego stwarza duże niebezpieczeństwo dla

odporności człowieka. Gdy to działanie zostanie zaburzone np. przez zanieczyszczone

środowisko dochodzi do uszkodzenia mechanizmów obrony – zwiększona jest wtedy

skłonność do zachorowań. Czynniki zmniejszające odporność organizmu, znajdują się w

powietrzu, którym oddychamy, w pokarmach i pożywieniu, które spożywamy, właściwie w

środowisku, w którym żyjemy. Jednak to sam człowiek przyczynił się do tak dużego wzrostu

substancji szkodliwych w przyrodzie. Wiele chorób w obecnym czasie nosi nazwę chorób

środowiskowych lub cywilizacyjnych. Wiele substancji chemicznych (tlenek siarki, tlenek

ołowiu, tlenek węgla, amoniak, siarkowodór) i wiele innych, wnika do organizmu człowieka

różnymi drogami powodując:

-choroby układu krążenia,

-choroby układy oddechowego,

-choroby skóry,

-alergie i uczulenia,

-choroby narządu słuchu i wzroku.

Emisje pyłów i gazów do atmosfery pochodzą z rożnych źródeł, lecz największe zagrożenie

stanowią:

- rozwój motoryzacji,

- rozwój transportu,

- górnictwo i hutnictwo.

Zanieczyszczenia środowiska prowadzą do powstawania chorób człowieka.

Najbardziej narażone są dzieci. Ponieważ są osobami, u których następuje powolny wzrost

odporność, dlatego też wszelkie zanieczyszczenia środowiska mają na nich szczególnie

niebezpieczne działanie.

Środowisko przyrodnicze jest systemem wzajemnie powiązanych elementów. Jeśli

połączenia te, tzn. przypływ energii i obieg materii, funkcjonują w sposób prawidłowy, to

środowisko pozostaje w stanie równowagi. Szczególnym przykładem jest równowaga

chemiczna.

Rozwój przemysłu, rolnictwa, motoryzacji doprowadził do zachwiania równowagi

chemicznej środowiska. Przejawia się to w stałym napływie do środowiska związków

chemicznych szkodliwie działających na żyjące w nim organizmy, w tym i na człowieka.

Szczególnie niebezpiecznymi truciznami środowiskowymi w Polsce są:

- metale ciężkie- Pb, Cd, As, Ni, Hg, Zn, Cu, Mn i ich związki.

- pyły

- związki siarki

- związki azotu

-pestycydy: DDT, HCH.

Działanie każdej z tych substancji na organizm zależy od rodzaju, trucizny, stopnia

toksyczności, dawki, czasu działania, oraz od drogi wprowadzenia jej do organizmu.

Wszystkie te substancje, wprowadzone do środowiska, krążą w przyrodzie, żywności, czyli

tych elementów, z którymi bezpośrednio związany jest człowiek. Obecnie zanieczyszczeniu

uległy już praktycznie wszystkie elementy środowiska, przy czym najwięcej wagi poświęca

się zanieczyszczeniom powietrza i wód, dziurze ozonowej oraz kwaśnym deszczom, gdyż

mają one bezpośredni wpływ na zdrowie i życie ludzi.

PODSUMOWANIE

Od czasów początku Ziemi przyroda utrzymywała planetę w stanie złożonej równowagi.

Każda żywa istota, każda roślina, skała czy kropla rosy, każde zwierze miały swoje miejsce i

przeznaczenie. Świat przyrody rozkwitał długo przed tym, zanim pierwszy człowiek stanął na

planecie Ziemi. Ludzie pierwotni wierzyli, że człowiek stanowi cząstkę życia toczącego się

na Ziemi. Ówcześni ludzie wiedzieli o czymś, o czym współczesny człowiek zapomniał:

Ziemia, przyroda może istnieć bez człowieka, lecz on sam nie przetrwa ani chwili bez

przyrody. Musimy wiedzieć, że środowisko jest dobrem ogólnoludzki. Żyjemy w nim i

powinniśmy je chronić, aby zachować tak cenne dla nas zdrowie. Należy zmniejszyć emisję

zanieczyszczeń, przez zmianę przestarzałych technologii na nowoczesne, mniej szkodliwe dla

środowiska, a także mniej ingerować w stan przyrody naturalnej.

5. Las, woda, powietrze – znaczenie, zanieczyszczeniem ochrona.

LAS jest to wielowarstwowe zwarte zbiorowisko roślinne, w którym dominującą formację

stanowią drzewa. Jest to jeden z odnawialnych zasobów przyrody, powstający w wyniku

procesu lasotwórczego jako kompleks, w którym roślinność, świat zwierzęcy, klimat lokalny,

stosunki wodne i gleba związane są ze sobą wzajemnymi wpływami i współzależnościami.

Proces lasotwórczy może przebiegać samorzutnie lub przy współdziałaniu człowieka, tj.

stosowanych przez niego zabiegów gospodarczych.

W warunkach naturalnych polega on na przemianach szaty roślinnej, świata zwierzęcego i

siedliska, sprzężonych ze sobą i uzależnionych od środowiska przyrodniczego, w

konsekwencji dochodzi do ukształtowania się odpowiednio zorganizowanych i scalonych -

ekosystemów leśnych. Przemiany te mają zatem charakter sukcesji ekologicznej i prowadzą

do stopniowego opanowywania terenu bezleśnego przez las oraz do przekształcania się

przejściowych form lasu w bardziej trwałe.

W stadium rozwojowym, odpowiadającym w danych warunkach - klimatowi, las osiąga

zwykle najokazalszą postać. Wraz z postępem procesu lasotwórczego dokonują się też

odpowiednie zmiany zarówno w biologicznej, jak i gospodarczej produktywności lasu.

Za las uważa się obszar porośnięty drzewami o powierzchni większej niż 0,10 ha.

Lasy dostarczają drewna, owoców, ziół, grzybów, żywicy, są siedliskiem życia dzikich

zwierząt - są to ich funkcje produkcyjne. Poza tym lasy pełnią ważne funkcje

pozaprodukcyjne. Kształtują i wpływają na warunki środowiska przyrodniczego. Lasy

regulują stosunki wodne, zmniejszają erozję gleb, regulują wahania temperatury, chronią

przed wiatrem. Dzisiaj w naszych lasach przeważają lasy iglaste (ok. 78%).Lasy zachowały

się w górach, na pojezierzach i w Polsce Zachodniej. Przeważają lasy o powierzchni mniej niż

25 ha. Dużych kompleksów leśnych stanowiących fragmenty dawnych puszcz jest zaledwie

50.

W Polsce wyróżnia się 5 zasadniczych typów lasów: bory, grądy, łęgi, olsy i lasy górskie.

Najważniejszym produktem lasu wykorzystywanym przez ludzi jest drewno. Przemysł

drzewny przetwarza i uszlachetnia drewno, wytwarzając z niego wiele wyrobów.

Pozyskiwanie drewna zależy od jego wieku. Drzewa w wieku 40 lat uznawane są jako rębne.

Aby lasy spełniały swe funkcje muszą być zdrowe. Stan zdrowotny lasów zależy od

odporności gatunkowej drzew.

Większość naszych lasów to lasy jednogatunkowe. Są one biologicznie mniej odporne od

lasów wielogatunkowych.

Na obecny stan lasów wpływają czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne. Wzajemne

ich oddziaływanie, w niesprzyjajacych warunkach, powoduje wytworzenie łańcucha

procesów destrukcyjnych. Tylko ok. 10% drzew w naszych lasach jest nieuszkodzonych,

pozostałe to słabszy lub średni stopień uszkodzenia. Najbardziej zniszczone są lasy na

obszarach wysokiego uprzemysłowienia oraz tam, gdzie docierają zanieczyszczenia

przenoszone w atmosferze. Takim obszarem są Sudety, gdzie została zniszczona jodła

głównie przez płyty pochodzące z elektrowni w Turoszowie oraz transgraniczne

zanieczyszczenia przenoszone wiatrem z Niemiec, Czech.

W Polsce występują różne prawne formy ochrony przyrody. Najbardziej chronionymi

zespołami są parki narodowe. W 1998 r. w 22 parkach narodowych, których łączna

powierzchnia wynosiła ok.307 tys. ha chroniono ok. 191 tys. ha lasów. Rezerwatów leśnych

było 639 o powierzchni 48 tys. ha.

Las przyczynił się w znacznym stopniu do osiągnięcia istniejącego poziomu życia w

cywilizowanym świecie. Jego funkcje zmieniały się w czasie, ale zawsze były bardzo ważne

dla rozwoju materialnego i kulturalnego społeczeństwa. produktów, usług i korzyści

dostarczanych przez las.

Wyodrębnia się funkcje:

- gospodarcze

- pośrednio - gospodarcze

- pozagospodarcze

1. Gospodarcze wykorzystanie lasu

Przez pojęcie gospodarcze rozumie się wszystkie użyteczności dostarczane przez las, które są

związane z produkcją drewna i użytków ubocznych (zwierzyna łowna, kora, jagody, zioła,

grzyby itp.) Gospodarcze funkcje lasu nazywa się często funkcjami materialnymi,

produkcyjnymi, surowcowymi jak

i ekonomicznymi.

Jako najważniejsze pośród gospodarczych wymienia się: funkcje majątkowe, funkcje

surowcowe, funkcje dochodowe, funkcje miejsca pracy, funkcje rekultywacji i rezerwy

powierzchni oraz szczególne funkcje gospodarcze lasu. Każdą z nich postaram się omówić

osobno.

a. Majątkowa funkcja lasu

Grunty leśne są bardzo ważnym składnikiem majątku narodowego. Z badań wynika, że 1975

r. wartość wszystkich drzewostanów polskich lasów wynosiła blisko 800 mld zł. Stanowiło to

ponad 1/4 ówczesnej wartości polskich fabryk, budynków, maszyn i urządzeń, które posiadał

nasz kraj.

b. Surowcowe znaczenie lasu

Las dostarcza nam różnorodnych surowców, jednak najważniejszym z nich pozostaje ciągle

drewno. Surowce te warunkują rozwój szeregu przemysłów o podstawowym znaczeniu dla

gospodarki narodowej {budownictwo, przemysł meblarski, celulozowo-papierniczy,

górnictwo, itp.}

c. Dochodowa rola lasu

Gospodarstwo leśne wnosi pewien wkład do dochodu narodowego, od którego wielkości

zależy poziom bytu społeczeństwa oraz możliwości rozwoju gospodarczego naszego kraju.

Ten wkład wyraża się wielkością produkcji czystej leśnictwa, która wynosi około 1%

dochodu narodowego.

d. Las jako miejsce pracy

Las jest swoistym warsztatem pracy. Umożliwia on prace leśnikom, drwalom,

a także społeczeństwu, które może zbierać owoce. Liczba zatrudnionych w polskim leśnictwie

uspołecznionym wynosi około 130 tys. osób.

e. Las jako rezerwa powierzchni i narzędzie rekultywacji

Las pełni także funkcję rezerwy powierzchni. W przypadku uzasadnionej potrzeby

rozbudowania miast, osiedli, domów, zakładów pracy czy też budowy dróg możemy część

gruntów leśnych przeznaczyć na dany cel. w Polsce wielkość rezerwy leśnej wynosi około 2

tys. ha rocznie. Las jest również wykorzystywany jako narzędzie rekultywacji czyli odnowy

biologicznej. Służy nam do przywracania szaty roślinnej w terenach zdewastowanych i

zniekształconych jak np. hałdy czy też tereny przemysłowe.

f. Szczególne funkcje gospodarcze lasu.

W trudnych okresach dziejowych danego kraju np. w okresie powojennym, po pożarach i

powodziach las spełnia część funkcji odbudowy kraju dając np. drewno czyli budulec. Polska

przechodziła ten okres po wojnach światowych.

Szczególnie dużo drewna użyto na naprawę i rozbudowę torów kolejowych.

4.Pośrednio - gospodarcze funkcje lasu

Pojęciem pośrednio - gospodarczych funkcji lasu obejmuje się te rodzaje użyteczności, które

wynikają z korzystnego oddziaływania lasu na środowisko przyrodnicze oraz na warunki

życia społeczeństwa, które zamieszkuje dany teren.

Ta funkcja nazywana jest również funkcją: pośrednio - produkcyjną, ochronną, społeczną jak

i socjalną.

Jako najważniejsze z tej funkcji są: funkcje ochronne przed negatywnymi skutkami

cywilizacji przemysłowej, funkcje regulatora gospodarki wodnej, funkcje ochrony przed

klęskami żywiołowymi.

a. Las regulatorem gospodarki wodnej

W naszym kraju coraz bardziej zaczyna brakować wody. Korzystne oddziaływanie lasu na

gospodarkę wodną będzie dla nas stale przybierać na znaczeniu. W powietrzu zawarte są

pewne ilości wody, które liście i igliwie wyłapują. Następnie skroplona wilgoć spływa po

korze do gleby leśnej. Udział tego typu operacji stanowi niekiedy w górskich lasach aż 70%

procent opadów. Ogromne znaczenie jednak dla ochrony wód jest to, iż gleba razem z

warstwą ściółki leśnej i humusu potrafi tę wilgoć dobrze zmagazynować. Dzięki temu regiony

zalesione mają bardziej wyrównany w ciągu roku poziom nasycenia gleb wilgocią. Regiony te

obchodzą się często bez zapór wodnych, które mają za zadanie wyrównać poziom wody w

ziemi. Las przeciwdziała również zanieczyszczeniu wód. Jest on jedynym, niezastąpionym

filtrem wody źródlanej.

Wielka zalesiona powierzchnia, która nie jest skażona pestycydami ani nawozami

sztucznymi, nie tylko nie zatruwa wody ale także zatrzymuje różnego rodzaju obce substancje

pochodzące z poza las

b. Funkcja ochrony przed negatywnymi skutkami uprzemysłowienia

Ogromna powierzchnia, jaką stanowią gałęzie, liście oraz igły drzew skutecznie ogranicza

różnego rodzaju przemysłowe zanieczyszczenia atmosfery nanoszone przez wiatr. Skażenia te

następnie spłukuje deszcz. Funkcję

oczyszczalni powietrza drzewa pełnią przez całe swoje życie.

Niestety owe ,,filtry leśne" zostały w ostatnich latach przeciążone i odmówiły posłuszeństwa.

Las oczyszcza powietrze atmosferyczne ze szkodliwych substancji, dostarcza tlenu i obniża

stężenie dwutlenku węgla, czyli dostosowuje powietrze atmosferyczne krajów

uprzemysłowionych do potrzeb człowieka. Jako ciekawostkę można podać obliczenia

naukowców, z których wynika, że Ameryka północna zużywa więcej tlenu niż potrafią

wyprodukować rosnące na tym kontynencie rośliny. Jednak przyroda poradziła sobie z tym

problemem i brakujący tlen jest dostarczany jest z nad oceanu oraz z dżungli Ameryki

południowej za pomocą wiatru.

c. Las chroni przed klęskami żywiołowymi

Las chroni ludność, domy, budynki, miasta przed usuwiskami, lawinami oraz powodziami.

Las staje poniekąd na drodze żywiołów, przyjmuje uderzenia i znosi je. Jedynie w skrajnych

przypadkach ulega on niszczycielskim siłom. Te funkcje mają wielkie znaczenie na terenach

górskich, zwłaszcza ze względu na budowanie na tych terenach dróg, ośrodków, mostów czy

też innych budowli służących celom rekreacyjnym i turystycznym.

5.Pozagospodarcze funkcje lasu

Przez pojęcie funkcji pozagospodarczych rozumiemy takie użytkowanie terenów leśnych,

które jest ważne dla społeczeństwa ale nie przynosi dochodów ze sprzedaży produktów

leśnych. Należy tu zaliczyć funkcje ochrony przyrody. Las jest ostoją dla życia roślin i

zwierząt. Zachowanie niezmienionych terenów leśnych w postaci parków narodowych i

rezerwatów umożliwia badania faunyi flory przez naukowców. W Polsce utworzono

kilkanaście parków narodowych o powierzchni około 0,5% kraju. Lasy stanowią 70%

powierzchni kraju. Dla porównania w USA parki stanowią 3,4% kraju.

a. Znaczenie ochrony przyrody

Już od bardzo dawna w Polsce chroniono przyrodę. Wiadomo, że Bolesław Chrobry

ustanowił ochronę bobra ze względu na post i własności lecznicze skromu bobrzego.

Władysław Jagiełło nakazał chronić cis, który w tamtych czasach był drewnem strategicznym

używanym do wyrobu łuków. Król ten ograniczył też polowania na łosie i tury. W naszych

czasach, 1919 roku rozpoczęła działalność Państwowa Rada Ochrony Przyrody, a w 1928

roku działająca do dziś Liga Ochrony Przyrody. W 1934 Sejm uchwalił pierwszą ustawę o

ochronie przyrody.

Ochrona przyrody obejmuje:

1. Obszary o szczególnych wartościach przyrodniczych: parki narodowe, rezerwaty przyrody,

parki krajobrazowe , obszary chronionego krajobrazu

2. Pomniki przyrody: pojedyncze drzewa , grupy drzew, aleje, głazy narzutowe, skały,

jaskinie

Co należy robić, by zapobiec niszczeniu lasów?

- zmniejszyć ilość zanieczyszczeń wydzielanych przez przemysł

- sadzić więcej drzew liściastych bardziej odpornych na szkodniki i zanieczyszczenia;

- rozsądnie prowadzić wyrąb drzew

- w większym stopniu wykorzystywać wtórnie papier i odpady powstałe podczas przeróbki

drewna

- zapobiegać pożarom i zaśmiecaniu lasów przez rozsądne i odpowiedzialne zachowanie się

- zrozumieć, że bez lasów nie będzie życia na Ziemi.

Największym obecnie zagrożeniem dla lasów są różnego rodzaju zanieczyszczenia

emitowane przez przemysł. Polska znajduje się w czołówce państw Europy pod względem

stopnia zanieczyszczenia lasów przez trujące substancje „produkowane” przez przemysł.

Tylko połowę lasów w Polsce można uznać za w miarę zdrowe.

W niektórych częściach kraju stan zdrowotny lasów określa się jako klęskę ekologiczną.

Szczególnie tragiczna jest sytuacja w Karkonoszach i Górach Izerskich(Sudety) – lasy zostały

tam niemal całkowicie zniszczone.

Spośród rożnych gatunków drzew najbardziej wrażliwe na zanieczyszczenia to jodła, świerk,

sosna, a z drzew liściastych dąb i buk. Jeżeli zanieczyszczenie powietrza w nadchodzących

latach nie ulegnie zmniejszeniu, to za niespełna 20 lat nie będzie już prawie w Polsce

zdrowych lasów, a na terenach o szczególnym zanieczyszczeniu przestaną one w ogóle

istnieć. Poważnym zagrożeniem dla lasów są także pożary. Powstają one najczęściej w lecie

podczas suchej i wietrznej pogody. Ogień niszczy całe zbiorowiska roślinne, na których

odrodzenie czekać trzeba nawet kilkadziesiąt lat.

Woda

Znaczenie wody dla środowiska i życia człowieka

Traktujemy wodę, jako rzecz powszechną. Wiemy, że jest niezbędna do życia, ale tak

naprawdę nie zdajemy sobie sprawy z jej ogromnego znaczenia. Woda:

- stanowi środowisko życia,

- jest niezbędnym czynnikiem warunkującym życie,

- jest surowcem wykorzystywanym w prawie każdym procesie produkcyjnym,

- jest elementem krajobrazu spełniającym funkcję rekreacyjną i sportową,

- jest drogą transportu, również na lądach,

- jest źródłem energii

- jest środkiem pozwalającym na utrzymanie czystości i higieny osobistej.

Zasoby wodne

Polska jest jednym z krajów o najmniejszych zasobach wodnych. W Europie średnio

na jednego mieszkańca przypada 4 800 m3 wody rocznie. W Polsce natomiast trzykrotnie

mniej, bo jest to niecałe 1 600 m3 w ciągu roku na jednego mieszkańca. Zatem konieczne

staje się oszczędzanie i racjonalne gospodarowanie tym, jakże ważnym zasobem natury.

Można tego dokonać na wiele sposobów:

- poprzez zmniejszenie zużycia wody w gospodarstwach domowych i zakładach

produkcyjnych, a w tym ostatnim dodatkowo przez stosowanie zamkniętych obiegów wody,

co znacznie ograniczyłoby jej straty;

- wprowadzać bardziej rygorystyczne przepisy traktujące o jakości i ilości ścieków, które

są wprowadzane do wód i do ziemi, oraz nieodwołalnie je egzekwować.

-Wody podziemne powinno się oszczędzać pozwalając na ich wykorzystanie tylko dla potrzeb

ludności oraz farmaceutycznego i spożywczego przemysłu, a ograniczenie ich użytkowania

przez inne rodzaje przemysłu.

Dobrym rozwiązaniem chroniącym Polskę przez narażeniem na niedostatek wody jest

również zwiększenie jej retencji. Jednakże najlepsze efekty mogą zostać uzyskane,

gdy wszystkie wymienione wyżej wskazówki będą stosowane równocześnie.

Źródła i rodzaje zanieczyszczeń wód

Wody mogą zostać zanieczyszczone przez sztuczne substancje, będące wynikiem działalności

człowieka, oraz wskutek oddziaływania naturalnych procesów.

Takim naturalnym procesem mogą być różnego rodzaju zmywy niosące ze sobą składniki

zanieczyszczające w postaci resztek roślinnych, związków żelaza, części ilastych i pylastych

oraz wiele innych.

O wiele bardziej groźne dla środowiska są jednak zanieczyszczenia spowodowane przez

człowieka. Mogą nimi być substancje ciekłe, ale także gazowe i ciała stałe. Przedostają

się one do wód najczęściej ze ściekami różnego pochodzenia: miejskiego, przemysłowego,

wiejskiego. Zanieczyszczenia takie są zawarte również w wodach pochłodniczych,

zasolonych wodach pokopalnianych, spływach z terenów przemysłowych i użytkowanych

rolniczo, spływach pochodzących ze składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych.

Niebezpieczne substancje przedostawać się mogą do wód również za pośrednictwem

powietrza, do którego emitowane są pyły i gazy z różnych gałęzi przemysłu.

W przypadku zanieczyszczeń bezpośrednio trafiających do wód ze względu na sposób

ich dopływu, wyróżnia się trzy rodzaje zanieczyszczeń: punktowe, liniowe i obszarowe.

Pierwsze z nich, zanieczyszczenia punktowe oznaczają, że są one wprowadzane do wód

w dokładnie określonym miejscu (np. zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych).

Zanieczyszczenia liniowe są związane z oddziaływaniem zanieczyszczeń na jakimś ciągu (np.

ulice o wzmożonym ruchu motoryzacyjnym). Ostatnie, zanieczyszczenia obszarowe

są wprowadzane nieregularnie, w różny sposób i w różnych miejscach zbiornika wodnego.

Do tego rodzaju zanieczyszczeń należą te, które przedostają się do wód za pośrednictwem

powietrza.

Zanieczyszczenia wód mogą mieć zróżnicowaną naturę. Mogą one powodować zmiany

fizyczne jak: koloru, zapachu, smaku, mętności i temperatury, również zmiany chemiczne

przez zawartość w zanieczyszczeniach substancji chemicznych pochodzenia organicznego

i nieorganicznego, oraz o naturze biologicznej, czyli mogą to być w tym przypadku bakterie,

wirusy, pierwotniaki itp. Zanieczyszczenia chemiczne mogą być powodowane przez szereg

różnych związków, których nie sposób tu wymienić. Warto jednakże zaznaczyć,

że najgroźniejszymi zanieczyszczeniami chemicznymi, powodującymi znaczne, negatywne

zmiany w jakości wody są z grupy organicznych: pestycydy, detergenty, fenole oraz

aromatyczne aminy, oraz z grupy związków nieorganicznych: metale ciężkie, związki azotu

i fosforu. Spośród tych ostatnich: związki kadmu, rtęci i ołowiu stanowią niebezpieczeństwo

dla zdrowia (a nieraz i życia) organizmów. Zanieczyszczenia biologiczne powodują takie

choroby jak: tyfus, wirusowe zapalenie wątroby, a nawet paraliż dziecięcy.

Skutki zanieczyszczenia wód

Pierwszym istotnym skutkiem są zmiany właściwości fizycznych, chemicznych

i biologicznych, które oddziałują równie niekorzystnie na organizmy żywe. Drugim

poważnym skutkiem wartym omówienia jest doprowadzenie do procesu eutrofizacji. Proces

ten polega na tym, że do wód dopływa nadmierna ilość związków organicznych

i mineralnych, co doprowadza do wzrostu składników pokarmowych. Skutkiem, czego jest

bujny rozwój wodnej roślinności, zwłaszcza glonów. To glony nadają wodzie,

charakterystyczny zielony kolor, a zjawisko to potoczenie jest określane, jako "zakwit wody".

Tlen w zbiorniku wodnym ulega zanikowi (tzw. "przyducha"), ponieważ jest zużywany

do rozkładania nadmiernej ilości materii organicznej. Największymi "sprawcami" eutrofizacji

są: azot i fosfor. Zarastaniu zbiorników wodnych, czyli właśnie eutrofizacji można

przeciwdziałać przez zmniejszenie (albo lepiej - całkowite wyeliminowanie) dopływu do wód

substancji biogennych, stosowanie preparatów chemicznych, przeznaczonych do tego celu

oraz zakładanie wokół jezior pasu oczeretów. Rośliny te stanowią naturalny filtr, który

wychwytuje substancje biogenne.

Oczyszczanie ścieków

Ze wszystkich zanieczyszczeń dostających się do wód, największy problem stanowią ścieki,

gdyż przedostają się one do nich w największych ilościach. Zasadniczo wyróżnia

się cztery stopnie oczyszczania ścieków.

Pierwszy stopień polega na oczyszczaniu mechanicznym oraz chemicznym. Oczyszczanie

mechaniczne to wychwytywanie zawiesin i ciał znajdujących się w wodzie, które łatwo

ulęgają opadaniu. Procesy, jakie się stosuje na tym etapie to: cedzenie, sedymentacja i

flotacja, a urządzenia wykorzystywane to: kraty, sita, osadniki, piaskowniki, tłuszczowniki.

Oczyszczanie, chemiczne może polegać na koagulacji, wytrąceniu, sorpcji, utlenianiu oraz

stosowaniu innych metod o charakterze chemicznym.

Drugi stopień stanowi oczyszczanie biologiczne i biologiczno - chemiczne. Oczyszczanie

biologiczne w warunkach naturalnych polega na zastosowaniu organizmów roślinnych

jak glony ale też, grzybów i bakterii. Powodują one mineralizację i rozkład substancji, które

zanieczyszczają wodę. Oczyszczanie biologiczne w warunkach sztucznych opiera się na

zastosowaniu specjalnych urządzeń takich jak: metoda złóż biologicznych lub metoda osadu

czynnego. Biologiczno - chemiczne oczyszczanie drugiego stopnia polega na dodatkowym

usuwaniu ze ścieków związków azotu i fosforu.

Trzeci stopień to korzeniowo - gruntowa metoda, wykorzystująca do celów oczyszczania

rośliny bagienne.

Czwartym stopniem jest doczyszczanie wody, inaczej proces jej odnowy, a wykorzystuje

się w nim procesy technologiczne.

Jak widać woda jest istotna dla wszystkich aspektów życia człowieka. Wszystkie procesy

polegające na jej oczyszczaniu są dość skomplikowane. Jednak nie ma lepszej ochrony

niż zapobieganie!

Powietrze

Zanieczyszczenia powietrza

Mogą być one naturalne, bądź sztuczne (antropogeniczne), punktowe lub liniowe: ciągłe

i nieciągłe.. Mogą być zanieczyszczeniami pyłowymi, gazowymi lub aerozolowymi,

własnymi lub transgenicznymi, pierwotnymi lub wtórnymi. Największe zanieczyszczenia

stanowią dwutlenek siarki i tlenki azotu, ale również dwutlenek i tlenek węgla, amoniak,

kwas fluorowodorowy, ozon, kwas siarkowodorowy, pyły zawierające kadm, ołów, miedź,

cynk, rtęć i inne metale ciężkie oraz azbest. Źródła, które doprowadzają do emitowania

do powietrza substancji, które powodują jego zanieczyszczenie to: technologie

przemysłowe, transport samochodowy, elektrownie i zakłady przemysłowe, w których spala

się węgiel, gospodarka komunalna, rolnictwo i warsztaty rzemieślnicze. Skutkami

zanieczyszczeń są bardzo groźne zjawiska takie jak smog, efekt cieplarniany i dziura

ozonowa, stanowiące niebezpieczeństwo dla przyrody oraz dla organizmów żywych.

Smog

Smog jest bardzo gęstą, zanieczyszczoną mgłą, zalegającą nisko nad ziemią. Bezpośrednią

przyczyną jego powstania jest kondensacja gęstej mgły na cząsteczkach dymu oraz obecność

w atmosferze zanieczyszczeń typu pyłowego i gazowego.

Wyróżnia się smog londyński oraz smog typu Los Angeles.

Smog londyński posiada kwaśny odczyn. Powstaje podczas wysokiej emisji zanieczyszczeń

oraz przy zjawisku zwanym inwersją termiczną, (które oznacza, że temperatura wzrasta wraz

z wysokością), które wiąże się z kolei z efektem cieplarnianym.Czynnikiem sprzyjającym

jego powstawaniu jest cisza meteorologiczna (brak wiatru) oraz zaburzenia pionowych

ruchów powietrza. Występuje w okresie jesienno - zimowym, przy dużej wilgotności

powietrza i temperaturze +5°C, w godzinach rannych i wieczornych. Jego skutki

to zmniejszenie widoczności, podrażnienia dróg oddechowych, bóle w klatce piersiowej,

złe samopoczucie, podrażnienia błon śluzowych, zwłaszcza oczu, spojówek, nasilenie ataków

astmy u osób przewlekle chorych. W 1958 roju na skutek smogu w ciągu trzech dni śmierć

poniosło 4,5 tysiące osób.

Przyczynami smogu typu Los Angeles są te same czynniki, co smogu londyńskiego, ale w

mniejszym stopniu. Główną przyczyną tego typu smogu zwanego też smogiem

fotochemicznym jest nasilenie ruchu samochodowego. Skład: gazy powstające w procesie

spalania, większe stężenie tlenków azotu, węglowodory aromatyczne oraz ozon

troposferyczny (przyziemny). Skutki, które powoduje to: obniżenie zdolności

psychofizycznych, podrażnienia spojówek, powstawanie nowotworów, ma również

zły wpływ na rozwój roślin. Smog typu Los Angeles występuje w miesiącach letnich w porze

południowej. Jego nasilenie obserwuje się w strefie zwrotnikowej (temperatura 24 - 35°C.

Do działań przeciwdziałających powstawaniu smogu zalicza się: korzystanie z paliw

kopalnych po uprzednim ich oczyszczeniu, związków, które doprowadzają do powstawania

smogu, segregacja śmieci (by nie spalać wszystkiego), zakładanie urządzeń oczyszczających,

zatrzymujące pyły elektrofiltrów oraz zatrzymujących gazy - katalizatorów, stosowanie

technologii z zamkniętymi cyklami produkcji, budowanie kominów o odpowiedniej

wysokości oraz zakładanie stacji monitorowania, które rejestrują zanieczyszczenia powietrza.

Dziura ozonowa

To inaczej ubytek ozony w stratosferze. Powodują ją freony, czyli pochodne chlorowcowe

węglowodorów nasycanych, zawierające w cząsteczce jednocześnie atomy fluoru i chloru,

niekiedy także bromu. Obecnie freony są wycofane właśnie ze względu na niszczące działanie

wywierane przez nie na warstwę ozonową w stratosferze, gdzie pod wpływem

promieniowania ultrafioletowego zostają z cząsteczki freonu, uwolnione atomy chloru.

Freony znajdowały się w smarach i olejach izolacyjnych, urządzeniach chłodniczych oraz

w gaśnicach i kosmetykach aerozolowych.

Ozonosfera jest warstwą atmosfery ziemskiej, zawierającą szczególnie dużo ozonu,

i znajdującą się na wysokości 25-55 km. Freony w atmosferze są narażone

na promieniowanie ultrafioletowe, pod wpływem, którego zostaje z cząsteczki freonu

uwolniony chlor, który pośrednio powoduje zmianę ozonu w tlen, który nie jest w stanie

zatrzymać promieniowania ultrafioletowego. Dziura ozonowa doprowadza do zwiększenia

zachorowań na AIDS, oparzeń skóry, w tym niestety nowotworów tej części ciała, a także

zmniejsza plony upraw. Niszczeniu warstwy ozonowej można zapobiegać przez ograniczanie

i eliminowanie urządzeń, zawierających freony, stosowanie filtrów, bądź przez uwodornianie.

Efekt cieplarniany

Jest to najprościej ujmując wzrost temperatury na ziemi. Wzrost ten jest spowodowany przez

niekontrolowaną emisję do atmosfery dwutlenku węgla, który pochłania promieniowanie

słoneczne. Aby na ziemi temperatura była w miarę stała, musi istnieć równowaga w bilansie

energetycznym ziemi. Oznacza to, że ilość energii, która jest do ziemi dostarczana, musi

być równa ilość energii, która jest z ziemi odprowadzana. Część dopływającej do ziemi

energii promieniowania słonecznego jest odbijana przez chmury w kosmos, a część

przechodzi przez atmosferę i powoduje ogrzanie ziemi. Ziemia oddaje to ciepło w postaci

promieniowania podczerwonego w przestrzeń kosmiczną Jednak pewna ilość tego

promieniowania jest zatrzymywana w atmosferze przez gazy cieplarniane, do których należą:

dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu i freony. Nie pozwalają one tym samym ulatniać

się ciepłu i powodują wzrost temperatury ziemi. Działania zapobiegawcze przed

powiększaniem się efektu cieplarnianego powinny w największym stopniu koncentrować

się na ograniczaniu procesów spalania, w których powstają gazy cieplarniane.

6. Źródła energii oraz zagadnienie energooszczędności.

Źródła energii pozostające do dyspozycji człowieka możemy podzielić na:

źródła nieodnawialne, do których zaliczamy wszystkie surowce kopalne czyli:

węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf, ropę naftową, gaz ziemny, łupki i piaski

bitumiczne, asfalt i wosk naturalny, uran i tor;

źródła odnawialne, do których należą: energia spadku wód – „biały węgiel, energia

słoneczna, energia wiatru, energia prądów morskich pływów, energia geotermiczna i

energia biomasy.

W przeszłości człowiek wykorzystywał głównie nieodnawialne źródła energii. Chociaż już od

ponad 2000 lat korzysta on również z węgla kamiennego, to jego zużycie stało się masowe

dopiero od początku XIX wieku. Odchodzenie od odnawialnych źródeł energii wiązało się z

narastaniem koncentracji produkcji przemysłowej i ludności w „erze industrialnej”. Okazało

się bowiem, że energia tych źródeł jest nazbyt rozproszona i często nie występuje w

dostatecznych ilościach w pobliżu szybko rosnących aglomeracji miejskich. Ponadto w XIX

wieku nie znano jeszcze efektywnych metod transformacji siły wiatru czy energii kinetycznej

wód płynących, na formy energii użyteczne np. w hutnictwie żelaza. Współcześnie szersze

wykorzystanie tej energii jest wprawdzie możliwe od strony technicznej, ale często jeszcze

pozostaje nieopłacalne, a więc ekonomicznie nieuzasadnione.

Węgiel kamienny jest najczęściej występującym surowcem energetycznym pochodzenia

organicznego. W niektórych domach do dziś używa się do ogrzewania. Obecnie jednak

większość węgla zużywana jest w przemyśle lub elektrowniach. Zanim zaczęto wydobywać

na szeroką skalę gaz ziemny uzyskiwano go z węgla.

Spadek zużycia węgla kamiennego w krajach rozwiniętych jest rezultatem restrukturyzacji i

modernizacji ich gospodarek. Węgiel kamienny, będący podstawowym źródłem energii ery

industrialnej, w coraz mniejszym stopniu odpowiada współczesnym potrzebom.

Węgiel brunatny - jeden z węgli kopalnych, zawierający 65-78% pierwiastka węgla o barwie

jasnobrunatnej, brązowej do czarnej.

Węgiel brunatny jest szeroko rozpowszechniony na świecie. Węgiel brunatny stosowany jest

głównie jako opał (ze względu na dużą zawartość siarki - 3-4%, i wysoką popielność, do

40%, jego spalanie ma ujemny wpływ na środowisko). Stanowi także surowiec do

chemicznych procesów wytlewania, uwodorniania i zgazowania węgla, stosowany także w

ogrodnictwie (jako podłoże).

Ropa naftowa - to mieszanina różnych węglowodorów. W węglowodorach stałych

rozpuszczone są węglowodory ciekłe i gazowe.

Ropa naftowa jest to ciemną lepką cieczą. Barwa brązowa lub czarna, odznacza się silnym,

specyficznym zapachem. Nie rozpuszcza się w wodzie. Gęstość 11-19 g/cm3.

Ropa naftowa znajduje szerokie zastosowanie. Jest czystsza i wydajniejsza niż węgiel, a w

porównaniu z gazem - łatwiejsza do transportowania. Czasem, podobnie jak węgiel nazywana

jest czarnym złotem. Wytwarza się z niej połowę energii wykorzystywanej na świecie. Jako

surowca energetycznego wytwarza się ropę w transporcie, przemyśle i innych działach

gospodarki.

Ropa naftowa wykorzystywana jest do produkcji wielu artykułów.

Bezpośrednio z ropy naftowej powstaje:

asfalt,

oleje napędowe,

oleje i smary,

nafta,

różnego rodzaju benzyny.

Ropę naftową używa się do produkcji olejów silnikowych i smarów, gdyż bez nich

niemożliwe by było funkcjonowanie maszyn. Służy również do produkcji całej gamy

produktów, np. kosmetyków, leków, barwników, materiałów wybuchowych, nawozów

sztucznych, włókien sztucznych (nylon), atramentu, środków owadobójczych, plastiku,

syntetycznego kauczuku (opony) itp.

Gaz ziemny - jest paliwem gazowym pochodzenia naturalnego. Rozróżnia się gaz ziemny

wulkaniczny, pochodzenia nieorganicznego, przeważnie niepalny, g.z. błotny, będący

produktem biologicznego rozkładu, składający się przede wszystkim z metanu, oraz g.z.

właściwy. Gaz ziemny właściwy występuje w podziemnych złożach, bardzo często razem z

ropą naftową. W zależności od składu rozróżnia się gaz "chudy", zawierający do 99%

metanu, gaz "mokry", zawierający także węglowodory wyższe, oraz gaz "kwaśny", silnie

zanieczyszczony związkami siarki.

Gaz ziemny w stanie naturalnym jest bezbarwny, bezwonny, lżejszy od powietrza. Aby mógł

być wyczuwalny przez człowieka jest poddawany procesowi nawaniania, który nadaje mu

poprzez zastosowanie odpowiedniego nawaniacza specyficzną woń. W połączeniu z

powietrzem w określonych stężeniach ( 5 % - 15 % ) tworzy mieszaninę wybuchową (

zainicjowanie wybuchu może być spowodowane jakąkolwiek iskrą ). Gaz ziemny jest

paliwem ekologicznym. Podczas jego wydobycia i transportu zachowywane są wszelkie

warunki ochrony środowiska, a przy jego spalaniu emitowane są minimalne ilości

szkodliwych zanieczyszczeń. Dzięki swej wysokiej kaloryczności gaz ziemny

wykorzystywany jest jako źródło energii w gospodarstwach domowych. Służy do ogrzewania

domów, podgrzewania wody użytkowej i gotowania posiłków. Dostarczany jest siecią

gazociągów bezpośrednio do domu użytkownika niezawodnie, bez przerwy, przez cały rok.

Nie wymaga magazynowania u odbiorcy. Gaz ziemny jest wyjątkowo wygodny w

użytkowaniu. Gazowe urządzenia grzewcze nie wymagają praktycznie żadnej obsługi,

wystarczy nastawić żądaną temperaturę.

Gaz ziemny przeważnie towarzyszy pokładom ropy naftowej , ale również występuje

samodzielnie . Opinie na temat pochodzenia geologicznego gazu ziemnego nie są w pełni

zgodne . Jedna z hipotez głosi , że jego pochodzenie geologiczne jest identyczne jak

pochodzenie złóż ropy naftowej . Taka sama jak dla ropy jest również technika poszukiwań

złóż gazu i wierceń . W złożach gaz znajduje się pod znacznym ciśnieniem , to też sam

wydobywa się odwiertem na powierzchnię ziemi. Po wydobyciu surowy gaz jest przeważnie

zanieczyszczony ciałami stałymi (rozdrobniony piasek lub glina ) i ciekłymi ( resztki ropy

naftowej – węglowodory ciekłe i woda ) . Przed wprowadzeniem go do rurociągu

Walory gazu to łatwość i wygoda transportu (rurociągami), łatwość sterowania i

automatyzacji procesu spalania oraz, co chyba najważniejsze, możliwość osiągnięcia

wyższych wskaźników sprawności energetycznej w porównaniu z urządzeniami zasilanymi

innymi paliwami.

Jak możemy oszczędzać energię?

Istnieje wiele źródeł na stronach www, które mogą dać inspirujące pomysły jak możesz

oszczędzać energię. Tutaj jest kilka takich pomysłów:

Zmień swoje zwyczaje, jeżeli chodzi o podróżowanie i przemieszczanie się, pomyśl

o transporcie publicznym; jeżeli to tylko możliwe, chodź na piechotę lub korzystaj z

roweru, zamiast jeździć samochodem

Obniż temperaturę w domu o 1 stopień C, zamykaj okna kiedy jest włączone

ogrzewanie, ubieraj się ciepło

Wybieraj produkty, które mają lekkie opakowania

Wyłącz światła i inne urządzenia kiedy ich nie używasz, używaj energooszczędnych

żarówek

Ponowne używaj toreb plastikowych w czasie zakupów i do przechowywania

różnych przedmiotów

Używaj kuchenek mikrofalowych zamiast tradycyjnych kiedy chcesz ogrzać posiłek

Używaj akumulatorów zamiast jednorazowych baterii

Jaki wpływ mają materiały na środowisko?

W naszym codziennym życiu bierzemy do ręki różne materiały. Użycie drzewa, metalu,

szkła i plastiku - wszystko to ma swoje konsekwencje dla środowiska. Myślcie o

konsekwencjach każdego użytego przez was produktu. Na przykład, im lżejszy jest dany

produkt, tym mniejsze są koszty jego transportu. Ciężka walizka w bagażniku samochodu

wymaga większego zużycia paliwa w czasie podróży. Ta sama zasada obejmuje wszystkie

produkty. Dlatego też, kupując jedzenie w lekkich opakowaniach pomagamy środowisku.

7. Rola segregacji odpadów i ich wtórnego wykorzystania.

Recykling polega na odzyskiwaniu surowców wtórnych i ich ponownym przetwarzaniu w

procesie produkcyjnym w celu uzyskania materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub innym.

Wykorzystywać można w ten sposób, nawet wielokrotnie, substancje zawarte w odpadach lub

poszczególne materiały.

Cel recyklingu

Przetwarzając surowce wtórne ograniczamy wykorzystanie surowców pierwotnych, co

przyczynia się do ochrony naturalnych zasobów. Odzyskiwanie i przetwarzanie redukuje

także ilość odpadów, tym samym ilość miejsca na składowiskach. Wreszcie,

wykorzystywanie surowców, które są nośnikami energii, jest elementem oszczędnego

gospodarowania energią. Podstawową zasadą recyklingu jest maksymalizacja ponownego

wykorzystania tych samych materiałów, przy najmniejszym nakładzie surowcowym i

energetycznym potrzebnym do ich przetworzenia.

Co nadaje się do recyklingu?

Śmieci wytworzone w domach powinny być zbierane w gospodarstwach domowych i

przekazywane do oznakowanych pojemników, z zachowaniem podziału na rodzaj materiałów.

W gminach najczęściej prowadzi się segregację kontenerową. Odpady komunalne nadające

się do przetworzenia można podzielić na 4 podstawowe grupy: papier, plastik, szkło, metale.

Każdy słyszał o tym, że należy segregować odpady. Ale jakie to daje nam korzyści?

Co ja z tego mam? Czy istnieją jakieś wymierne korzyści dla mnie, osoby segregującej

śmieci, poza czystym sumieniem?

Otóż tak. Oto i one:

1. Mniej płacę za wywóz śmieci. Zmniejszając objętość nieposegregowanych odpadów

automatycznie zmniejszam koszty wywozu.

2. Żyję w bardziej czystym środowisku. I to nie jest jedynie sprawa zalegających hałd

odpadów. Rosnące góry śmieci to przykry widok, ale nie jest nam dane go często

doświadczać. Odczuć możemy natomiast:

o Bardziej czyste powietrze. Ponieważ wytwarzanie szkła ze stłuczki szklanej

wymaga mniejszych nakładów energii w hucie.

o Piękniejsze lasy, gdyż mniej drzew jest wycinanych jeżeli część papieru

wyprodukujemy z makulatury.

o Zdrowsze gleby. Jeżeli mniej odpadów rozkłada się (co prawda latami) na

wysypiskach, a trujące związki przedostają się do ekosystemu.

3. Mam poczucie, że nie zostawiam po sobie śmietnika. Że nie zrzucam narastającego

problemu na następne pokolenia. I dzięki temu spokojnie sypiam :)

Dowiedz się jak segregować odpady, warto się także zastanowić w jaki sposóbzmniejszyć

ilość wytwarzanych śmieci.

Recykling

Recykling to ponowne wykorzystanie odpadów jako surowca w cyklu

produkcyjnym. Dzięki ponownemu wykorzystaniu surowca zasoby pierwotne są mniej

eksploatowane i tym samy starczą ludzkości na dłużej. Odpowiednie regulacje prawne

ułatwiają gospodarkę odpadami a niejednokrotnie zobowiązują przedsiębiorstwa do zbiórki

odpadów (np. elektronika) lub nakazują segregacją odpadów powstających w trakcie

działalności firmy.

Prawo ekologiczne daje niszę w gospodarce do działalności firm zajmujących się

selektywną zbiórką odpadów.

Jednak pierwszym ogniwem recyklingu jest segregacja odpadów w przedsiębiorstwach i

gospodarstwach domowych.

8. Styl życia przyjazny środowisku – zasady postępowania ekologicznego.

Ekorozwój, rozwój nie zagrażający środowisku naturalnemu, polityka i działania społeczne o

charakterze proekologicznym, dążenie do równowagi sfery społecznej, gospodarczej i

środowiska naturalnego. W 1973 ONZ powołała wyspecjalizowaną organizację pod nazwą

Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych (UNEP), która zajęła się

upowszechnianiem nowoczesnych technologii ochrony środowiska, inicjowaniem

regionalnych konferencji i organizowaniem międzynarodowego systemu informacji.

W 1987 raport światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju przedstawił założenia

“nowej polityki zrównoważonego harmonijnego wzrostu” (sustainable development), która

polegać miała na uwzględnianiu interesów i sytuacji krajów zamożnych i biednych, tak by te

drugie mogły również spełnić wymogi ekologicznego rozwoju.

Polityka ekologiczna Wspólnoty Europejskiej realizowana jest poprzez wdrażanie kolejnych

programów, np. Piąty Program Działania z 1993 “O trwały i nieszkodliwy dla środowiska

rozwój”. Skala tych przedsięwzięć jest jednak zbyt mała aby przeciwdziałać np.

powstawaniu dziury ozonowej czy efektowi cieplarnianemu. Światowy system ochrony

środowiska i wspierania polityki ekorozwoju opiera się na postanowieniach zawartych w

dokumentach międzynarodowych – Deklaracji Szczytu w Rio de Janeiro, Agendzie 21,

Deklaracji johannesburskiej w sprawie zrównoważonego rozwoju.

Dążenie do prowadzenia polityki ekorozwoju ujęte jest w dokumentach stanowiących

podstawę polskiego systemu prawnego. Konstytucja z 1997 stwierdza, że Rzeczpospolita

Polska ''zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju'' (art. 5),

ustala także, że ochrona środowiska jest obowiązkiem m.in. władz publicznych, które poprzez

swą politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym

pokoleniom

9. Efekt cieplarniany, dziura ozonowa, kwaśne deszcze.

Omówione w zagadnieniu nr 5.

+

Kwaśne deszcze, deszcze zawierające w kroplach tlenki siarki, tlenki azotu oraz produkty ich

reakcji w atmosferze: rozcieńczone roztwory kwasów siarki, głównie kwasu

siarkowego(IV) oraz najbardziej szkodliwego kwasu siarkowego(VI), a także kwasu

azotowego(V). Powstają nad obszarami, gdzie atmosfera jest zanieczyszczana długotrwałą

emisją tlenku siarki(IV) i tlenków azotu (ze źródeł naturalnych, jak czynne wulkany, albo

sztucznych, jak spaliny z dużych elektrowni i elektrociepłowni zasilanych zasiarczonym - tzn.

zawierającym siarkę i jej związki - paliwem, zazwyczaj węglem kamiennymlub brunatnym).

Czasami opady (kwaśnego deszczu, a także kwaśnego śniegu) trafiają na obszary bardzo

odległe od źródeł zanieczyszczeń atmosfery, dlatego przeciwdziałanie kwaśnym deszczom

stanowi problem międzynarodowy. Kwaśne deszcze działają niszcząco na florę i faunę, są

przyczyną wielu chorób układu oddechowego, znacznie przyspieszają korozję konstrukcji

metalowych (np. elementów budynków, samochodów) oraz zabytków (np. nie odporność

wielu gatunków kamieni budowlanych na kwaśne deszcze).

Zapobieganie polega na budowaniu instalacji wyłapujących tlenki siarki i azotu ze spalin

emitowanych do atmosfery (odsiarczanie gazu) oraz rezygnacji z paliw o znacznym stopniu

zasiarczenia.

10. Zmiany klimatyczne.

Zmiany klimatyczne są naturalnym zjawiskiem. Klimat jest kształtowany przez wzajemne

oddziaływanie jej powierzchni i atmosfery, które ogrzewane są przez promieniowanie

słoneczne o zmiennym natężeniu. Obecnie żyjemy w okresie interglacjalnym (klimat

umiarkowany), zwanym holocenem, który trwa już ok. 11,5 tys. lat.

Wiedzy o klimacie w przeszłości dostarczają paleoklimatologom naturalne archiwa – czasze

lodowe Grenlandii czy Antarktydy.

Cykle

Zmiany klimatu zachodzą w nakładających się cyklach. Cykle mają różne długości – dłuższe

są powodowane przez czynniki o astronomicznym charakterze i zmiany parametrów orbity

Ziemi, krótsze zaś przez czynniki regionalne.

Europa skuta lodem

20 tys. lat temu prawie cała Europa była pokryta lądolodem, którego grubość przekraczała 3

km.

Cykliczne zmiany klimatu występują okresie 125–130 tysięcy lat. Przejście z klimatu

chłodnego do klimatu umiarkowanego następowało szybciej niż proces ochładzania klimatu.

Okresy interglacjalne trwające do kilkunastu tysięcy lat charakteryzowały się stabilnym

klimatem, okresy chłodne natomiast dużymi wahaniami parametrów klimatycznych.

Przyczyny zmian klimatycznych nie zostały w pełni wyjaśnione przez naukę.

Na klimat wpływają:

roczny obieg Ziemi wokół Słońca

termika i zmiany przepływu wód krążących w oceanach

ruch mas powietrza

układ masywów górskich

wypiętrzanie, erozja oraz zmiany w rozmieszczeniu kontynentów

Zmiany klimatu mają wymierny wpływ na życie człowieka, przede wszystkim na rolnictwo

szczególnie wrażliwe na warunki pogodowe.

Antropogeniczne zmiany klimatu (tj. spowodowane działalnością człowieka)

Cześć naukowców upatruje źródeł niedawnych zmian klimatu, nie w naturalnych procesach,

ale w działalności człowieka. Przemysł i transport emitują gazy cieplarniane, które

przyczyniają się do zjawiska globalnego ocieplenia (efekt cieplarniany). Możliwe, że w ciągu

najbliższych stu lat wzrost temperatury będzie najwyższy od ostatniej epoki lodowcowej.

11. Podstawowe znaki ekologiczne.

PODSTAWOWE ZNAKI EKOLOGICZNE

OFICJALNY ZNAK EKOLOGICZNY W POLSCE - ZNAK

EKO, przyznawany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji dla produktów przemysłowych. PCBC przyznaje Znak EKO polskim i zagranicznym produktom, które nie powodują negatywnych skutków dla środowiska naturalnego oraz spełniają szereg kryteriów odnoszących się do ochrony zdrowia, środowiska oraz ekonomicznego wykorzystania zasobów.

ECOLABEL znany także jako Stokrotka lub Margerytka to oficjalny znak, nadawany produktom spełniającym wymagania uzgodnione przez państwa członkowskie Unii Europejskiej. Otrzymanie tego znaku jest równoznaczne ze spełnianiem najostrzejszych norm środowiskowych. Ecolabel przyznaje się w 24 kategoriach, do których należą między innymi AGD, detergenty, tekstylia oraz papier. Ecolabel przyznawany jest na podstawie skróconej analizy cyklu życia produktu. W Polsce Ecolabel przyznawwany jest przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji.

EKOLAND to znak ekologiczny nadawany produktom spożywczym, jest jednym z najlepiej rozpoznawanych znaków towarowych w branży spożywczej w Polsce. Oznacza, że produkcja odbywała się w sposób przyjazny dla środowiska, bez użycia nawozów mineralnych, z zachowaniem naturalnego obiegu substancji w przyrodzie. Gospodarstwa, które chcą się oznaczać tym symbolem swoje produkty muszą uzyskać atest Polskiego Stowarzyszenia Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi. Certyfikat mogą wydać jednostki certyfikujące w rolnictwie ekologicznym.

BŁĘKITNY ANIOŁ. Niemiecki znak ekologiczny, świadczący o znacznie lepszej charakterystyce środowiskowej oznaczonego produktu od analogicznych artykułów. Ocena odbywa się na podstawie uproszczonej analizy cyklu życia produktu. Certyfikacja znakiem Błękitny Anioł obejmuje 75 grup produktów.

BEZPIECZNY DLA OZONU. Produkt nie zawiera związków CFC (chloro-fluoro-carbon). Oznaczenie może występować w języku angielskim Ozon Friendly (Przyjazny dla ozonu) lub jako CFC free (bez chlorofluorowęglowodorów). Nie jest nadawnay przez żadną z organizacji certyfikujących, stosowność jego użycia może byc zweryfikowana przez organizacje konsumenckie.

Znak ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO Unii

Europejskiej. Produkty znakowane muszą pochodzić z certyfikowanych gospodarstw ekologicznych. Użycie tego znaku gwarantuje, że produkt spełnia wymogi oficjalnego nadzoru, pochodzi bezpośrednio od producenta lub został przygotowany w zamkniętym opakowaniu oraz zapewnia, że przynajmniej 95% składników produktu zostało wyprodukowane metodami ekologicznymi.

Znak towarowy ZIELONY PUNKT to informacja, że producent wniósł wkład finansowy w budowę i funkcjonowanie systemu recyklingu i odzysku odpadów polskiej organizacji Rekopol Organizacja Odzysku S.A.

Międzynarodowy znak FAIRTRADE przyznawany jest przez organizacje zrzeszone w fairtrade Labeling Organizations International FLO. Umieszczany jest na towarach importowanych takich jak: banany, kakao, kawę, miód, owoce suszone oraz świeże, przyprawy, ryż, wino…Celem znakowania jest troska o pracowników z krajów ubogich. Kupując oznakowane produkty mamy pewność, że zostały spełnione standardy Międzynarodowej Organizacji Pracy, równe warunki dla kobiet i mężczyzn, sprawiedliwe wynagrodzenia pracowników oraz standardy ekologiczne. Certyfikaty wydaje FLO-Cert. Więcej informacji na temat Sprawiedliwego Handlu: www.fairtrade.org.pl

Opakowanie nadaje się do recyklingu

Produkt nie testowany na zwierzętach. Oznacza, że w fazie badań produkt nie był testowany na zwierzętach. Umieszczanie tego oznaczenia na opakowaniach nie jest poprzedzone weryfikacją bądź certyfikacją.

ENERGY STAR. Energy Star to znak ekologiczny nadawany w ramach programu prowadzonego przez Amerykańską Agencję Ochrony Środowiska (U.S. Environmental Protection Agency) oraz Amerykański Departament Energii (U.S. Department of Energy). Otrzymują je produkty takie jak: RTV, AGD, sprzęt biurowy, ogrodniczy, urządzenia klimatyzacyjne, wyróżniające się energooszczędnością. Począwszy od 2006 roku w programie biorą także udział państwa członkowskie Unii Europejskiej.

ZIELONE PŁUCA POLSKI. Znak ten nadawany jest

przedsiębiorstwom oraz instytucjom prowadzącym działalność na obszarze "Zielonych Płuc Polski" zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Przyznawany jest towarom, usługom oraz ważnym społecznie inicjatywom na mocy decyzji Kapituły Znaku Promocyjnego ZPP.

DBAJ O CZYSTOŚĆ. Symbol przypomina, że opakowanie po zużytym produkcie należy wyrzucić do kosza, tak aby nie zaśmiecać otoczenia.

OPAKOWANIE BIODEGRADOWALNE, które w czasie

kompostowania nie uwalnia żadnych szkodliwych substancji. Certyfikat przyznawany jest przez Niemiecki Instytut Standaryzacji DIN CERTCO

OPAKOWANIE DO PONOWNEGO WYKORZYSTANIA. Symbol ten oznacza, że po wykorzystaniu produktu jego opakowanie nadaje się do ponownego wykorzystania co najmniej drugii raz - nie staje się odpadem. Znak można znaleźć na kontenerach, beczkach, pudełkach, puszkach, kanistrach.

Znak nadawany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. Mogą otrzymać go producenci, którzy respektują europejskie normy ekologiczne, tj. m.in. nie stosują chemicznych środków ochrony rośli i nawozów syntetycznych.

EKO-ITB Znak przeznaczony dla produktów budowlanych. Jest

przyznawany przez centrum akredytacji Instytutu Techniki Budowlanej.

O znak EKO-ITB mogą się starać wyroby budowlane o względnie

mniejszej szkodliwości dla środowiska podczas całego cyklu życia produktu.

Początki działania Instytutu sięgają okresu międzywojennego. W latach 1929-1939 istniała samodzielna jednostka badawcza zajmująca się problematyką budowlano-drogową. Instytut posiada Zespół Laboratoriów

Badawczych, w skład którego wchodzi 14 akredytowanych w PCA laboratoriów badawczych, w których prowadzone są specjalistyczne badania podstawowe materiałów i wyrobów budowlanych.

12. Światowe i krajowe organizacje ekologiczne (najważniejsze)

Wymienione tutaj organizacje ekologiczne są przykładowymi organizacjami działającymi na

świecie, w rzeczywistości jest ich znacznie więcej.

WWF (dawniej World Wildlife Fund) powstał w 1961 roku jako organizacja ekologiczna o

charakterze międzynarodowym. Misją WWF jest powstrzymanie degradacji środowiska

naturalnego naszej planety i stworzenie przyszłości, w której ludzie będą żyli w harmonii z

przyrodą.

Greenpeace – założona w roku 1971 w Kanadzie międzynarodowa organizacja pozarządowa

zajmująca się ochroną środowiska, działająca w 40 krajach w Europie, Azji, Oceanii i obu

Amerykach. Skupia ona ok. 2,8 mln członków z całego świata. Jest finansowana całkowicie przez

indywidualnych członków i sympatyków, nie przyjmuje pieniędzy od firm i rządów, co ma

gwarantować jej niezależność.

Cele najważniejszych kampanii:

- zatrzymanie zmian klimatycznych

- ochrona lasów

- ochrona oceanów

- powstrzymanie wielorybnictwa

- sprzeciw wobec wykorzystywania energii atomowej i popieranie energii odnawialnej

- sprzeciw wobec inżynierii genetycznej

- eliminacja z użycia toksycznych związków chemicznych

Natura 2000 - program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci)

obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu jest unijna Dyrektywa

Ptasia, Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa) oraz szereg innych rozporządzeń i dokumentów

wykonawczych. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk

przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy i

wymienia w załącznikach do wyżej wymienionych Dyrektyw. Wspólne działanie na rzecz

zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy w oparciu o jednolite prawo ma na celu

optymalizację kosztów i spotęgowanie korzystnych dla środowiska efektów.

W ramach programu wyznaczone zostają tzw. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (Special

Protection Areas - SPA) orazSpecjalne Obszary Ochrony Siedlisk (Special Areas of Conservation

- SAC), na których obowiązują ochronne regulacje prawne. Każde państwo członkowskie musi

opracować i przedstawić Komisji Europejskiej listę leżących na jego terytorium obszarów

najcenniejszych pod względem przyrodniczym, odpowiadających gatunkowo i siedliskowo

wymogom zawartym w Dyrektywach Ptasiej i Habitatowej. Po przedłożeniu listy, następuje proces

ewaluacji i selekcji obszarów na poziomie europejskim a następnie obszar może zostać oficjalnie

zatwierdzony jako składnik sieci.

Natura 2000 w Polsce:

Polska jako członek UE chcąc dostosować się do wymogów programu Natura 2000 wprowadziła

nową formę ochrony przyrody zwaną obszarem Natura 2000. Został on wprowadzony

w Ustawą o ochronie przyrody z 2004 roku. Najważniejsze jej postanowienia mówią:

Art. 25. 1. Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje:

1) obszary specjalnej ochrony ptaków

2) specjalne obszary ochrony siedlisk.

2. Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych innymi

formami ochrony przyrody (wymienionych w ustawie).

Zgodnie ustawą, jak dotąd utworzono 124 obszary ptasie oraz 364 obszary siedliskowe

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów, The World Conservation Union lub

International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, w skrócie IUCN -

międzynarodowa organizacja zajmująca się ochroną przyrody.

Misją IUCN jest wpływanie, zachęcanie i pomaganie społeczeństwom całego świata w dziele

ochrony integralności i różnorodności przyrody oraz osiągnięcie sprawiedliwego i ekologicznie

zrównoważonego korzystania z zasobów naturalnych.

Organizacja została założona w 1948 roku pod nazwą International Union for the Protection of

Nature (IUPN) naMiędzynarodowym Kongresie Ochrony Przyrody w Fontainebleau. W 1956.

zmieniła nazwę na International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, a w

1990. na The World Conservation Union.

Siedziba IUCN mieści się w miejscowości Gland w Szwajcarii.

Organizacja skupia 83 państwa, 110 agencji rządowych i ponad 800 organizacji pozarządowych

oraz ok. 10 tysięcy ekspertów i naukowców ze 181 krajów.

Czerwona Księga

Jednym z zadań IUCN jest publikacja międzynarodowej Czerwonej Księgi zawierającej listę

gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem. Zajmuje się tym Komisji Gatunków

Zagrożonych IUCN (IUCN Species Survival Commission - SCC).

Obszary chronione

Światowa Komisja IUCN ds. Obszarów Chronionych (IUCN World Commission on Protected Areas

- WCPA) definiuje następujące kategorie obszarów chronionych:

Ia - Ścisły rezerwat przyrody (Strict Nature Reserve)

Ib - Obszar naturalny (Wilderness Area)

II - Park narodowy (National Park)

III - Pomnik przyrody (Natural Monument)

IV - Obszar ochrony siedliskowej/gatunkowej (Habitat/Species Management Area)

V - Obszar chronionego krajobrazu/morza (Protected Landscape/Seascape)

VI - Obszar chroniony o użytkowanych zasobach (Managed Resource Protected Area)

Friends of the Earth International (Przyjaciele Ziemi, FoEI) - międzynarodowa organizacja

ekologiczna, mająca swoją główną siedzibę w Amsterdamie.

Friends of the Earth International jest federacją niezależnych organizacji ekologicznych,

działających na całym świecie. FoEI zrzesza około 1,5 miliona członków i sympatyków w 70

krajach, którzy prowadzą kampanie dotyczące najważniejszych współczesnych problemów

ekologicznych i społecznych, jednocześnie działając na rzecz lokalnego i

globalnego zrównoważonego rozwoju.

W Polsce organizacją członkowską FoE International jest Polski Klub Ekologiczny.

Liga Ochrony Przyrody - ogólnopolskie stowarzyszenie, którego celem jest ochrona przyrody.

Została założona z inicjatywy Państwowej Rady Ochrony Przyrody w 1928 roku, a pierwszy zjazd

organizacyjny LOP odbył się w dniu 9 stycznia 1928 roku, na którym na prezesa wybrano

prof. Józefa Morozewicza. W Lidze działali wówczas naukowcy i działacze tacy jak: Aleksander

Janowski, Władysław Szafer, Walery Goetel, Jan Gwalbert Pawlikowski, Bolesław

Hryniewiecki oraz Mieczysław Limanowski.

Wojna przerwała działalność Ligi, ale odrodziła się ona 17 lipca 1945 roku w Łodzi, gdzie na

prezesa wybrano prof.Edwarda Potęgę.

Celami Ligi Ochrony Przyrody są:

- prowadzenie działalności edukacyjnej w celu kształtowania stosunku społeczeństwa do

środowiska przyrodniczego

- popularyzowanie wiedzy o przyrodzie i ochronie przyrody

- zachęcanie do podejmowania i wykonywania społecznie prac na rzecz środowiska przyrodniczego

oraz organizowania takich prac

- inicjowanie oraz inspirowanie działań na rzecz środowiska przyrodniczego

- czuwanie nad przestrzeganiem prawa ochrony przyrody oraz interweniowanie w przypadkach

jego naruszenia

Liga Ochrony Przyrody wydaje miesięcznik "Przyroda Polska" z wkładką edukacyjną.

Towarzystwo Przyrodnicze "Bocian" - organizacja pozarządowa pożytku publicznego, której

misją jest ochrona dziko żyjących gatunków roślin i zwierząt.

Formalnie istnieje od roku 1994, ale początki organizacji sięgają pierwszej połowy lat

osiemdziesiątych ubiegłego stulecia. Wówczas grupa ornitologów, pracujących i studiujących w

ówczesnej Wyższej Szkole Rolniczo-Pedagogicznej wSiedlcach (obecnie Akademia Podlaska),

zainicjowała kompleksowe zbieranie informacji na temat awifauny Niziny Mazowieckiej. Bardzo

szybko nawiązane zostały kontakty z ponad 200 osobami, które dostarczały dane o występowaniu

nie tylko ptaków, ale i płazów, gadów i ssaków. Materiały te zostały zdeponowane w Regionalnej

Kartotece Faunistycznej.

Na początku lat dziewięćdziesiątych osoby koordynujące badania faunistyczne utworzyły

Mazowieckie Towarzystwo Ochrony Fauny. Od początku roku 2002 w Towarzystwie funkcjonuje

Sekcja Botaniczna, która postawiła sobie za cel monitoring i ochronę rzadkich gatunków roślin na

Nizinie Mazowieckiej. Dnia 8 marca 2003 r. odbyło się Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie

Członków, na którym została podjęta decyzja o zmianie nazwy Towarzystwa. Nowa, obowiązująca

już nazwa brzmi: Towarzystwo Przyrodnicze "Bocian".

Od roku 2005 TP "Bocian" jest członkiem IUCN - The World Conservation Union

(Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody).

Polski Klub Ekologiczny - stowarzyszenie o zasięgu ogólnopolskim. Istnieje od 1980 r. Jest

pierwszą organizacją w Polsce sprzeciwiającą się polityce traktowania środowiska jako dobra

niczyjego. Zarząd Główny Polski Klubu Ekologicznego znajduje się w Krakowie. Zarząd Główny

ma osobowość prawną, posiadają ją także wszystkie Okręgi, wchodzące w skład tej organizacji

pozarządowej. Polski Klub Ekologiczny posiada status organizacji pożytku publicznego.

Celem działań PKE jest: realizacja idei ekorozwoju; systematyczna poprawa stanu środowiska

przyrodniczego oraz kształtowania poprzez powszechną edukacje ekologiczną świadomości, że

jakość życia zależy od zachowania równowagi między rozwojem cywilizacji technicznej, a

wartościami humanistycznymi.

Front Wyzwolenia Zwierząt (ang. Animal Liberation Front, ALF) - radykalna miedzynarodowa

organizacja walcząca oprawa zwierząt.

Animal Liberation Front jest powstałym w 1976 roku ogólnoświatowym ruchem radykalnych

obrońców zwierząt. Jego aktywiści prowadzą zakonspirowane akcje bezpośrednie na rzecz

zwierząt. Akcje te mają na celu albo natychmiastowe uwolnienie zwierząt z miejsc, w których

dzieje im się krzywda, albo radykalne działanie na szkodę instytucji powodujących to cierpienie.

Stąd pochodzą akcje uwalniania zwierząt z ferm futrzarskich i hodowlanych (wg ALF nie

dochodzi tu do kradzieży, ponieważ uważa się zwierzęta za istoty wolne) oraz niszczenie mienia

laboratoriumwiwisekcyjnych, rzeźni itp. (pojmowanego przez ALF jako akcję uzasadnionej

samoobrony współodczuwających).

Współczesny polski FWZ zrzesza osoby, grupy i stowarzyszenia, które decydują się prowadzić

działania w obronie zwierząt w sposób nieformalny i pokojowy.

Królewskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (ang. Royal Society for the Protection of Birds,

RSPB) - brytyjska organizacja pozarządowa zajmująca się ochroną ptaków i ich siedlisk,

zwłaszcza gatunków zagrożonych. Do RSPB należy ponad 1 mln członków, na jego rzecz pracuje ok.

1300 zatrudnionych i 13000 wolontariuszy, co czyni je największą organizacją tego typu w

Europie i jedną z największych na świecie.

RSPB zostało założone w 1889 r. jako stowarzyszenie protestujące przeciw wykorzystywaniu piór

i skóry perkozów dwuczubych w przemyśle futrzarskim (służyły jako substytut dla futra).

Przyczyniło się m.in. do uchwalenia aktów prawnych zakazujących używania piór w przemyśle

odzieżowym. Obecnie również współpracuje z administracją publiczną i rządową, uczestnicząc w

opracowywaniu polityki ochrony przyrody. Ponadto prowadzi różnorodne projekty, służące

zachowaniu siedlisk ptaków i ich ochronie. Do Towarzystwa należy ponad 200 rezerwatów

przyrody w Wielkiej Brytanii.

RSPB jest jedną z organizacji ustalających status ochrony poszczególnych gatunków ptaków

występujących na terenie Wielkiej Brytanii, ogłaszając m.in. czerwoną listę - gatunków

najbardziej zagrożonych.

Siedzibą organizacji jest miasto Sandy w hrabstwie Bedfordshire we wschodniej Anglii. RSPB od

ponad stulecia wydaje czasopismo przeznaczone dla swoich członków, pierwotnie pod tytułem Bird

Notes and News (od 1903 do 1965), następnie Birds (od 1966 do chwili obecnej). Dewizą

organizacji jest for birds, for people, for ever (dla ptaków, dla ludzi, na zawsze).

Living Lakes (ang. "żyjące jeziora") - międzynarodowa sieć jezior i innych zbiorników wodnych,

które charakteryzują się wyjątkowymi walorami przyrodniczymi. Obecnie na liście Living Lakes

znajdują się 24 jeziora, m.in. Bajkał, Morze Martwe,Pantanal, Balaton, Titicaca, Jezioro

Wiktorii oraz "Stawy Milickie". Living Lakes to także międzynarodowe porozumienie

proekologicznych organizacji społecznych chroniących środowisko

przyrodnicze akwenów należących do sieci.

Harcerski Ruch Ochrony Środowiska im. Franciszka z Asyżu (HROŚ) - organizacja

harcerska założona w 1986 przez Dariusza Morsztyna. Organizacja ta działała przez pierwsze

dwa lata działa w ramach Związku Harcerstwa Polskiego, następnie funkcjonowała nieformalnie, a

w 1990 została zarejestrowana jako stowarzyszenie. Jest pozarządowym ruchem ekologicznym w

Polsce.

Jest to jedyna w kraju organizacja harcerska - pacyfistyczna. Nie używa musztry, stroje

organizacyjne nie są nazywane mundurami, zamiast komendantów są wodzowie. HROŚ nawiązuje

do nurtu puszczańskiego, czerpie z kultur tubylczych, zwłaszcza indiańskiej i staropolskiej.

Założyciel tej organizacji otrzymał m.in. nagrodę Zielonego Liścia (1994). HROŚ jest organizacją

lokalną, działa głównie na terenie województwa warmińsko - mazurskiego. Siedziba HROŚ

znajduje się w Ściborkach k. Bań Mazurskich,środowiska ruchu działają m.in.

w Gołdapi i Grudziądzu.

W dzisiejszych czasach konieczne stało się nawiązanie współpracy międzynarodowej w

dziedzinie ochrony środowiska i powołanie specjalnych organizacji. Ich celem jest

koordynacja wysiłków zmierzających do skutecznego przeciwdziałania istniejącym i

rosnącym zagrożeniom. Chodzi tu o gromadzenie odpowiednich funduszy, wymianę

doświadczeń.

Najważniejszymi z nich jest:

WHO – Światowa Organizacja Zdrowia,

FAO – Światowa Agencja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa,

ILO – Międzynarodowa Organizacja Pracy,

UNESCO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury

UNICEF – Międzynarodowy Fundusz Pomocy Dzieciom, a wszystkie te organizacje

zrzeszone są w ONZ